Κεφ 6. Η εξέγερση του 1909, το κίνημα στο Γουδί

Με τη λήξη της πρώτης δεκαετίας του 20ου αιώνα η κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα ήταν συνώνυμη του χάους:

Οι οικονομία βρισκόταν σε αδιέξοδο (βλ. Χρεωκοπία 1893). Τα μεγάλα εθνικά ζητήματα (Κρητικό, Μακεδονικό) είχαν βαλτώσει ιδιαίτερα μετα από την ήττα του

1897 και ο λαός ένιωθε προδομένος από το παλάτι και την πολιτική ηγεσία της χώρας. Ο στρατός ήταν διαλυμένος και μεγάλη δυσαρέσκεια υπήρχε κυρίως ανάμεσα στους μεσαίους και

κατώτερους αξιωματικούς. Τα μεγάλα θέματα της διανομής της γης και του εκδημοκρατισμού της πολιτικής ζωής παρέμεναν

άλυτα.

Γελοιογραφία από τον «Νέο Αριστοφάνη».

Η κατάσταση αυτή έκανε επιτακτική την ανάγκη μιας γενικής μεταρρύθμισης της πολιτικής ζωής της χώρας και αποδέσμευσή της από τη βασιλική αυλή που θεωρούνταν ως ο κύριος υπεύθυνος για την άσχημη κατάστασή της .

Η λαϊκή δυσφορία απέναντι στο παλάτι και τους εκπροσώπους του δικομματισμού που στο τέλος του 19ου αιώνα κυριάρχησαν στην πολιτική ζωή της χώρας, δεν άφησαν ανεπηρέαστους τους μεσαίους και κατώτερους αξιωματικούς του στρατού.

Δεληγιάννης και Τρικούπης αγωνίζονται για την εξουσία τη δεκαετία του 1890.

Οι αξιωματικοί εκτός από το γεγονός ότι πιέζονταν από το κοινωνικό και πολιτικό αδιέξοδο που επικρατούσε στην Ελλάδα, είχαν και ιδιαίτερους λόγους για να είναι δυσαρεστημένοι.

Ο στρατός βρισκόταν σε άθλια κατάσταση καθώς διάφορες ομάδες συμφερόντων υπό την ηγεσία του διαδόχου του θρόνου Κωνσταντίνου- που ήταν επικεφαλής του στρατού- είχαν παραγκωνίσει τους δημοκρατικούς και αντιμοναρχικούς αξιωματικούς και τους είχαν βάλει στο περιθώριο.

Ταυτόχρονα στο χώρο των αξιωματικών κυριαρχούσε αίσθημα ταπείνωσης εξαιτίας της ήττας του 1897 που διαιωνίζονταν από την αδράνεια των Ελληνικών κυβερνήσεων απέναντι στο Μακεδονικό και κρητικό ζήτημα.

Διαδήλωση μπροστά στο παλάτι – το σημερινό κοινοβούλιο- μετά την ήττα στον πόλεμο του 1897.

Το Μάιο του 1909 σχηματίστηκε, από μεσαίους και κατώτερους αξιωματικούς, ο «Στρατιωτικός Σύνδεσμος» που απαίτησε την αναδιοργάνωση του στρατού και του ναυτικού, την απομάκρυνση των πριγκίπων -των γιων του Βασιλιά- από κάθε ανάμειξη στα ζητήματα του στρατού και την μεταρρύθμιση κι εξυγίανση της πολιτικής ζωής την χώρας.

Η κυβέρνηση του τότε πρωθυπουργού Δ. Ράλλη αποφάσισε να αντιμετωπίσει με δυναμικό τρόπο την κατάσταση που πήγαινε να δημιουργηθεί και θέλησε να διαλύσει το Σύνδεσμο. Μάλιστα στις 14 Αυγούστου 1909 επιτροπή του Συνδέσμου που επισκέφτηκε τον πρωθυπουργό για να μεταφέρει τα αιτήματα των αξιωματικών εκδιώχθηκε με βάναυσο τρόπο.

Ο διάδοχος και μετέπειτα βασιλιάς Κωνσταντίνος ήταν επικεφαλής του στρατού. Σ’ αυτόν λαός χρέωσε την ήττα στον πόλεμο του 1897. Οι συνεχείς παρεμβάσεις του στο εσωτερικό του στρατού προκάλεσαν τη δυσαρέσκεια των αξιωματικών.

Την ίδια νύχτα ξέσπασε η εξέγερση στην Αθήνα. 449 αξιωματικοί, 2.546 στρατιώτες και 67 χωροφύλακες συγκεντρώθηκαν στο «Γουδί», όπου τότε βρίσκονταν οι στρατιωτικές εγκαταστάσεις της φρουράς της Αθήνας και απαίτησαν από την κυβέρνηση να παραιτηθεί και να παραδώσει την εξουσία στους αξιωματικούς.

Η κυβέρνηση Ράλλη παραιτήθηκε και την θέση της πήρε νέα κυβέρνηση στην οποία συμμετείχαν και στρατιωτικοί.

Λαϊκή λιθογραφία του Σ. Χρηστίδη για την επιτυχία της εξέγερσης του 1909.

Στους επόμενους μήνες η κίνηση του στρατού κέρδισε την λαϊκή συμπαράσταση. Όλες οι τάξεις των εργαζομένων με ψηφίσματα και πανηγυρικές εκδηλώσεις αποδέχονταν το πνεύμα της εξέγερσης και ζητούσαν γενναία και ριζικά μέτρα εξυγίανσης της κοινωνικής και πολιτικής ζωής.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1909 με μεγάλες διαδηλώσεις στην Αθήνα και τον Πειραιά ο λαός έκφρασε την θέλησή του για ριζοσπαστικές αλλαγές που θα στηρίζονταν στη λαϊκή κυριαρχία.

Το συλλαλητήριο της 14ης Σεπτεμβρίου 1909 στο Πεδίον του Άρεως. (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)

Παρατηρήστε προσεκτικά τα ρούχα – ιδίως τα καπέλα- που φοράει το πλήθος στο διπλανό πίνακα. Τι συμπέρασμα μπορείτε να βγάλετε για την κοινωνική προέλευση των διαδηλωτών;

Η επόμενη περίοδος, ως το τέλος του 1909, πέρασε μέσα σε κλίμα αβεβαιότητας και συγκρούσεων. Παρά την καταρχήν επιτυχία των στρατιωτικών και την προώθηση αρκετών από τα μεταρρυθμιστικά τους αιτήματα με ψήφιση ανάλογων νόμων η μεταρρύθμιση αντιμετώπιζε την αντίδραση του παλαιού πολιτικού κόσμου.

Η κατάσταση ήταν μάλλον αδιέξοδη και ο Σύνδεσμος προσανατολιζόταν σε αναζήτηση πολιτικού συμβούλου, τον οποίο αναγνώρισε στο πρόσωπο του κρητικού πολιτικού, του Ελευθέριου Βενιζέλου.

Η άφιξη του Βενιζέλου στην Ελλάδα ανοίγει μια νέα περίοδο για την ελληνική ιστορία.

Το κίνημα των Νεοτούρκων (1908)

Τα συμπτώματα παρακμής της Οθωμανικής αυτοκρατορίας ώθησαν Τούρκους αξιωματικούς, αστούς και διανοούμενους στην ίδρυση της οργάνωσης «Ένωση και Πρόοδος». Τα μέλη της έγιναν γνωστά ως Νεότουρκοι, ονομασία που δείχνει ότι πρόβαλλαν την εθνική τους ταυτότητα κι όχι τη θρησκευτική (μουσουλμανική). Το καλοκαίρι του 1908 ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη το κίνημα των Νεοτούρκων. Οι Νεότουρκοι υποχρέωσαν τον σουλτάνο να παραχωρήσει σύνταγμα. Το κίνημα των νεότουρκων σε συνδυασμό με την αδράνεια της

Ελληνικής κυβέρνησης απέναντι στα εθνικά θέματα συνέβαλε στην επίσπευση των εξελίξεων στην Ελλάδα