PowerPoint

TemplateÁèçíåñèéí ýðõ ç¿éí îéëãîëò

Лекц № 1

Лекцийн хүрээнд ...

Бизнесийн эрх зүйн тухай ойлголт

Бизнесийн эрх зүйн орчин

Бизнесийн эрх зүйн харилцаа

Бизнесийн эрх зүйн судлах зүйл, зарчим

Бизнесийн эрх зүйн эх сурвалж, хэм хэмжээ

Эрх зүйн тухай ойлголт

Эрх зүй гэдэг нь нийгмийн харилцааг зохицуулж төрийн албадлагын хүчээр хамгаалагдан хангагдаж байдаг төрсөөс тогтоосон буюу зөвшөөрсөн, нийтээр даган биелүүлэх зан үйлийн журам, хэм хэмжээний нийлбэр цогц юм.

Хууль гэдэг нь төрийн эрх бүхий байгууллагаас зохих журмын дагуу батлан гаргасан дээд хүчин чадалтай акт юм.

Эрх зүйн хэм хэмжээ гэдэг нь төрийн хүсэл зоригийг илэрхийлж, нийгмийн харилцааг зохицуулахын тулд төрөөс тогтоогдсон буюу зөвшөөрөгдсөн, төрийн албадлагаар хамгаалагдсан бүх нийтээр заавал дагаж мөрдөх зан үйлийн горим юм.

Хэм хэмжээг түүнийг дагаж мөрдөх субъектын хувьд түүнд зөвшөөрсөн буюу хориглосон хэм хэмжээ тогтоох замаар нийгмийн харилцааг зохицуулна.

Бизнесийн эрх зүйн тухай ойлголт

Бизнесийн эрх зүй гэж бизнесийн харилцааг зохицуулж байгаа эрх зүйн хэм хэмжээний нийлцэр цогц юм.

Бизнесийн эрх зүйн харилцаа гэдэг нь бизнесийн эрх зүйн хэм хэмжээгээр зохицуулагдаж байгаа нийгмийн тодорхой төрлийн харилцааг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл áèçíåñ ýðõëýãчäèéí ¿éë àæèëëàãààíààñ áîëîí òºðººñ ýäèéí çàñãèéí õàðèëöààíä íºëººëºõ ÿâöàä ¿¿ññýí, óã õàðèëöààíä îðîëöîãчäûí ýäëýõ ýðõ, õ¿ëýýõ ¿¿ðýãòýé íÿãò õîëáîîòîé õàðèëöàà юм.

Бизнесийн эрх зүйн харилцаа нь дараах субъектүүдын хооронд үүснэ.

бизнес эрхлэгч иргэд

бизнес эрхлэгч иргэн

бизнесийн байгууллагууд

бизнесийн байгууллага

бизнес эрхлэгч иргэд

байгууллага

бизнесийн байгууллагууд

иргэн Төр

МУ-ын бизнес эрхлэгч иргэн, байгууллага

Гадаадын байгууллага

Гадаадын иргэд

Бизнесийн эрх зүйн харилцааны ангилал

Үүргийн эрх зүйн харилцаа

Хувийн аж ахуй эрхлэх

харилцаа

Эд хөрөнгий

н бус харилцаа

Өмчийн эрх зүйн харилцаа

Бизнесийн эрх зүйн харилцааны онцлог шинж нь:

Бизнесийн эрх зүйн харилцаанд оролцогчид харилцан тэгш эрхийн зарчимд тулгуурлан оролцоно.

Бизнесийн эрх зүйн харилцааны субьектийн зорилго нь үйлдвэрлэл, үйлчилгээ эрхэлсний эцэст тодорхой ашиг, орлого олохын төлөө байна.

Бизнесийн эрх зүйн харилцааны субьектийн үйл ажиллагаа нь байнгын тогтвортой байдаг.

Бизнесийн эрх зүйн харилцаа өөртөө төрийн хамгаалалтын арга, хэлбэрийг агуулсан байна.

Бизнесийн эрх зүйн

судлах зүйл

Аж ахуйн үйл ажиллагааны ашгийн төлөө

харилцааАж ахуйн үйл ажиллагааны ашгийн бус

харилцаа

Олон нийтийн ашиг сонирхлыг

хангах зорилгоор

төрөөс эдийн засагт

нөлөөлөхөд үүсэж буй харилцаа

Бизнесийн эрх зүйн зохицуулах зүйл гэж бизнесийн эрх зүйн хэм хэмжээгээр зохицуулагдаж байгаа нийгмийн тодорхой төрлийн харилцааг хэлнэ.

Бизнесийн эрх зүй нь бизнес эрхлэгч иргэн, аж ахуйн нэгж тэдгээрийн үйл ажиллагааны эрх зүйн зохицуулалтын арга хэлбэрийг гүнзгийрүүлэн судална.

Бизнесийн эрх зүйн зохицуулалтын арга гэж бизнесийн эрх зүйн харилцаанд оролцогчдод нөлөөлж байгаа хууль зүйн

хэрэгсэл, арга барилын нийлбэр цогцыг хэлнэ.

Бизнесийн эрх зүйн харилцаанд оролцогчид нь

харилцан зөвшилцөж хамтын үйл ажиллагаа эрхлэх ба энэ

нь зөвшилцлийн буюу диспозитив аргаар илэрнэ.

Шударга бус өрсөлдөөнийг хянан зохицуулах явцад

төрөөс албадлага хэрэглэх ба императив буюу захирамжлах

аргыг хэрэглэнэ.

Бизнесийн эрх зүйн зарчим

Бизнесийн эрх зүй нь иргэний эрх зүйн зарчмыг удирдлага болгохын сацуу өөртөө баримтлах зарчимтай. Энэ зарчим нь:

- Бизнес эрхлэх нь сайн дурын зарчимд үндэслэнэ. Иргэн хэний ч ятгалга зааваргүйгээр ямар ч төрлийн үйлдвэрлэл, үйлчилгээг аж ахуйн нэгж байгуулах буюу байгуулахгүйгээр эрхлэх эрхтэй.

- Үйлдвэрлэл зах зээлээ чөлөөтэй сонгох зарчимтай. Энэ нь бизнесмэн юу үйлдвэрлэх нь бус, хэнд зориулж юу үйлдвэрлэх нь чухал гэсэн зах зээлийн эдийн засгийн амьдралаас урган гарч буй зарчим болно.

Бизнесийн эрх зүйн үүрэг

- Бизнесийн эрх зүй нь нийгмийн харилцааг боловсронгуй болгох үүрэг гүйцэтгэнэ. Бизнесийн харилцаа нь нийгмийн харилцааны нэгэн хэсэг бөгөөд бизнесийн олон талт ажиллагааг ардчилал, зах зээлийн нөхцөлд зүй зохистой зохицуулж чадсанаар улс орны эдийн засаг, эцcийн бүлэгт нийгмийн амьдралыг төгөлдөржүүлэх үүрэгтэй байна.

- Бизнесменүүдийн эрхийг хамгаалах үүрэгтэй. Энэ нь бизнес эрхлээгүй бусад субьектээс бизнес эрхлэгчийн эрхийг илүүтэйд үзнэ гэсэн хэрэг биш, бизнес хийх эрх зүйн таатай нөхцөл, орчинг бүрдүүлэх, тэдний эд хөрөнгийн ба эд хөрөнгийн бус зөрчигдсөн эрхийг хуульд заасан арга, хэлбэрээр хамгаална.

Бизнесийн эрх зүйн эх сурвалж

Бизнесийн эрх зүйн эх сурвалж гэж бизнесийн эрх зүйн хэм хэмжээний илрэн гарах гадаад хэлбэрийг хэлнэ.

Бизнесийн эрх зүйн эх сурвалжийг хууль зүйн хүчин чадлаар нь: ҮндсэнГолбусад эх сурвалж гэж ангилна.

Үндсэн эх сурвалж нь Монгол Улсын Үндсэн хууль бөгөөд хүний эрх, эрх чөлөө, зах зээлийн чөлөөт эдийн засгийн хэлбэр, төрөөс иргэн, аж ахуй нэгжийн өмчийг хамгаалах эрх зүйн зохицуулалтын үндсийг хуульчилж өгсөн байдаг.

Гол эх сурвалжид бизнесийн эрх зүйн тухайн төрлийн харилцааг зохицуулж байгаа хуулиуд хамаарна. Жишээ нь: Хоршооны тухай хууль, Нөхөрлөлийн тухай хууль, Компанийн тухай хууль, Гадаадын хөрөнгө оруулалтын тухай хууль, Үнэт цаасны тухай хууль, Хөдөлмөрийн тухай хууль гэх мэт.

Бусад эх сурвалжид хуулиудыг хэрэгжүүлэхтэй холбогдуулан эрх бүхий этгээдээс тогтоосон буюу баталсан эрх зүйн /дүрэм, журам, тушаал, заавар/ актууд хамаарна.