Ogreti̇m teknoloji̇leri̇ ve materyal tasarimi ders 1

ÖĞRETİM TEKNOLOJİLERİ ve MATERYAL TASARIMIYrd. Doç. Dr. Başak Ümit BOZKURT

TEMEL KAVRAMLAR

Eğitim

Eğitim sürecinden geçen kişinin davranışlarında bir değişme olmasıbeklenir. Eğitim yoluyla insanın amaçları, bilgileri, davranışları,tutumları ve ahlak ölçülerinin değiştiği bilinmektedir. Genel anlamdabireyde davranış değiştirme sürecidir.

Geniş anlamda bireyin toplum standartlarını, inançlarını ve yaşam yollarını kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçlerdir.

Kişinin yaşadığı toplum içinde değeri olan, yetenek, tutum ve diğer davranış biçimlerini geliştirdiği süreçlerin tümüdür.

Bireyin yaşadığı toplumda uygulama değeri olan yetenek, yöneliş ve diğer davranış örüntülerini kazandığı süreçler toplamıdır.

Öğretim

Genel anlamda öğretim, öğrenmeyi oluşturmak üzere bilgi ve çevrenin düzenlenmesidir. Çevre yalnızca öğretimin olduğu yeri değil, aynı zamanda bilgileri aktarmada ve öğrencinin çalışmasına yön vermede gerekli yöntemleri, teknikleri ve araç-gereçleri de içerir.

Bilgi ve çevre de programda yer alan öğretim hedefine bağlı olarak değişebilir.

Öğrenmenin belli bir amaç doğrultusunda başlatılması, yönlendirilmesi, kolaylaştırılması ve gerçekleştirilmesi sürecine de öğretim diyebiliriz.

Öğrenme

İnsanların kişiliklerindeki son değişimler, olgunlaşma, öğrenme ya da her ikisinin birleşimi süreçleri ile ortaya çıkar. Genel anlamda öğrenme, bireyde kalıtımdan bağımsız olarak değişiklik oluşmasıdır. Bu değişiklik, bakış açısında, davranışta, algılamada, güdülenmede ya da bunların birleşiminde ortaya çıkabilir.

Öğrenme, her zaman, belli bir durum karşısında kazanılan deneyim sonucu davranışlarda sistematik bir değişiklik olmasını gerektirir.

Öğrenme, belli bir yaş döneminde yapılıp bitirilen, belli bir sürede sonuçlanan bir olay değildir. Öğrenme süreklidir. Öğrenme her zaman, doğru olanı öğrenmek değildir. İnsanlar yanlışları ve kötü davranışları da öğrenirler.

Eğitim, Öğretim ve Öğrenme İlişkisi

Eğitim, öğretim ve öğrenme birbirleriyle iç içe kavramlardır. Eğitim ve öğretim süreçlerinde amaç öğrenmeyi sağlamaktır.

Öğrenmenin olduğu her durumda bir eğitim sürecinden söz edebiliriz.

Ancak bu süreç planlı, programlı ve güdümlü ise ve istendik yönde davranış kazandırmayı amaçlıyorsa öğretim süreci gündeme gelmektedir.

Öğrenme bireysel bir çabadır ve her birey kendi yaşantıları yoluyla öğrenmektedir.

Bu öğrenmelerin bir bölümü rastlantısaldır ve kendiliğinden oluşur.


Eğitim ve öğretim sürecinde bireylere, belirlenen amaçlar doğrultusunda davranışlarını değiştirebilecekleri ortamlar hazırlayarak yaşantı geçirmeleri sağlanır.

Öğretim kurumlarında, belirlenen amaçlar doğrultusunda, belli bir plan ve program çerçevesinde, çeşitli yaşantılar yoluyla bireyin öğrenmesi yönlendirilmeye çalışılır.

Öğretim kurumlarında öğretmenler, öğrencilere yol göstermeye ve öğrenmeyi kolaylaştırmaya çalışırlar.


Eğitim, öğretime kıyasla daha kapsamlı, yaşam boyu süren, istendik ve istenmedik davranış değişikliklerini içeren bir süreçtir. Tüm eğitim etkinlileri öğretim değildir.

İletişim

Her tür öğretim durumunda iletilecek bir ileti vardır.

İletişim

Yeni öğrenme genellikle yeni bilgi alımına dayandığından iletişim olmazsa etkili öğretim gerçekleşememektedir.

Öğretim teknolojisi ve materyalleri ile iletişim kavramını birlikte incelemek de önemlidir. Çünkü, öğrenme-öğretme süreçlerinde gerçekleştirilen tüm etkinlikler temelde birer iletişim etkinliğidir.

Genel anlamda, iletiyi gönderen ve alan arasında oluşturulan bir alışveriş ilişkisi içinde paylaşılan, ortaklaşa yararlanma ile oluşan sürece iletişim denilir.

Bu süreç, kaynak tarafından iletinin oluşturulup, alıcıya gönderilmesi ile başlar ve alıcının bu iletiyi alıp değerlendirmesi ve uygun tepkide bulunması ile son bulur.

İletişim

İletişimin gerçekleşmesi için bir dizi davranışın gerçekleşmesi gerekir.

İletişim sürecinin incelenmesinde dikkate alınması gereken beş temel öge vardır.

Bunlar; kaynak, mesaj (ileti), kanal, alıcı ve dönüttür.

İletişim

İletişim Süreci

a) Kaynak (gönderici): Kaynak iletişimi başlatan kişidir. Kaynak, bilgilerin, düşüncelerin ve duyguların aktarılmasında sözü söyleyen ilk kişidir.

b) İleti (mesaj): Kaynağın alıcıya aktarmak istediği bilgiler, düşünceler ve duygulardır.

c) Kanal (araç): Oluşturulan mesajın alıcıya iletilmesini sağlayan araç-gereç, yöntem ve tekniklerdir. Kanal mesajın sunuluş biçimidir. Bu sunuş biçimi sözlü veya yazılı olabilir.

d) Alıcı (hedef): Kaynağın gönderdiği iletilere (mesajlara) hedef olan kişi veya kişilerdir.

e) Dönüt (geri bildirim): Kaynağın gönderdiği iletiye alıcı tarafından verilen her türlü tepkiler ve yanıtlardır.

Eğitim-Öğretimde İletişim

Eğitimde iletişim sürecinin işleyişinde kaynak öğretmen, alıcı da öğrencilerdir.

İleti program içeriği, ders kitabı ya da öğretmenin sesi, kanal da öğretim süreçleri ya da süreçte kullanılan yöntem, teknik araç ve gereçlerdir. Buna göre eğitimde iletişim süreci şöyle gösterilir.

Süreçte kullanılan yöntem, teknik, araç-

gereçler.

Yaşantı Alanı

Ortak yaşantı alanı, kaynak ve alıcının yaşantı alanlarının kesiştiği bölüm olarak tanımlanmaktadır.

15

Kaynak Kodlama

Yaşantı Alanı

Kod Çözme Alıcı

Yaşantı Alanı

Geri Bildirim

ORTAK

YAŞANTI ALANI

Filtreler

ÇÖ

ZÜ

MLE

ME/Y

OR

UM

LAM

A/D

EĞER

LEN

DİR

ME

TEPKİ

%100 Anlama

Yaşantı Alanı

İletişimde kullanılan simgeler kişinin yaşantı alanı ile ilgili olduğu sürece bir anlam taşırlar.

İletişim sürecinde bir sözcüğün anlaşılması için kaynak ve alıcının bu sözcüğe aynı anlamı vermesi gerekir. Aynı anlamı sağlayan şey, kaynağın ve alıcının ortak yaşantı alanında gerçekleşir. İletişimde ortak yaşantı alanı içine girmeyen iletilerin algılanması zor olmaktadır.

Yaşantı Konisi (Dale)

Edgar Dale’in yaşantılarla kavramların oluşumu arasındaki ilişkilerden yararlanarak öğrenme-öğretme sürecinde öğrenci, öğretmen ve eğitimcilere yardımcı olabilmek için geliştirdiği bir model.

Yaşantı Konisi (Dale)

Yaşantı Konisi’nin dayandığı bilimsel ilkeler

Öğrenmeye katılan duyu organı sayısı ne kadar fazla ise o kadar iyi öğrenir ve geç unuturuz.

En iyi öğrendiğimiz şeyler kendi kendimize yaparak-yaşayarak öğrendiklerimizdir.

Öğrendiğimiz şeylerin çoğunu gözlerimiz yardımıyla öğrenebiliriz.

En iyi öğretim, somuttan-soyuta ve basitten-karmaşığa doğru gidendir.

Duyular ve Öğrenme

Bir öğretme etkinliği ne kadar çok duyu organına hitap ederse öğrenme daha iyi daha kalıcı ve daha izli olmakta, unutma da daha geç olmaktadır.

Öğrenilenlerin % 83’ü görme, % 11’i işitme, % 3.5’i koklama, % 1.5’i dokunma ve % 1’i tatma yaşantıları yolu ile öğrenilmektedir.

Bir araştırmanın sonuçlarına göre de, zaman faktörü sabit tutulduğunda insanlar; okuduklarının %10’unu, işittiklerinin %20'sini, gördüklerinin %30'unu, görüp işittiklerinin %50'sini, söylediklerinin %70'ini, yapıp söylediklerinin de %90'ını hatırlamaktadırlar.

Teknoloji

İnsanların sorunlarına yardımcı olacak çözümlerin üretilmesiamacıyla; makinelerin, araçların, materyallerin ve yöntemleringeliştirilmesi ve uygulanması olarak tanımlanabilir.

Teknoloji, yalnızca makineleri değil bu makinelerin işletilmesi veöğrenme süreçlerini de kapsamaktadır. Makineler teknolojininyalnızca bir parçasını oluşturmaktadır. Oysa teknoloji çözüme ilişkinbir yöntemler bütünüdür. Uygulanan tekniklerin dayandırıldığıbilimsel ilkeler teknolojiyi oluşturmaktadır.

Eğitim Teknolojisi

Eğitim teknolojisi genel olarak öğretim kuramlarının uygulanmasında kullanılan tüm yöntem ve teknikleri kapsamaktadır.

Öyleyse eğitim teknolojisi; gelişim, öğrenme, öğretim, yönetim ve teknolojilerin eğitim sorunlarının çözümüne uyarlanmış bir birleşimidir.

Öğretim Teknolojisi

Öğretim teknolojisi; öğretimde karşılaşılan sorunların bilimsel ilkelere bağlı olarak nasıl çözülebileceğiyle ilgilenmektedir.

Öğretim Teknolojisi

Belirlenmiş (özel) amaçların gerçekleştirilmesinde etkili öğrenmeler sağlamak için öğretme-öğrenme sürecinin tasarımlanması, yürütülmesi ve değerlendirilmesinde sistematik bir yaklaşımdır.

Öğretim Teknolojileri ve İletişim

Öğretim teknolojisi ve materyalleri ile iletişim kavramını birlikte incelemek de önemlidir. Çünkü öğrenme-öğretme süreçlerinde gerçekleştirilen tüm etkinlikler temelde birer iletişim etkinliğidir.

Sınıf ortamında etkili bir iletişimin gerçekleşebilmesi için öğretim araçlarının yanı sıra öncelikle öğretmen ve öğrenci arasında sağlıklıbir iletişim kurulmalıdır.

Materyal

Öğretim materyalleri, öğrenme süreci içerisinde öğretmen tarafından değişik ortamlarda öğrencilere sunulan araçlardır.

Bu araçlar; basılı materyaller, fotoğraflar, maketler, gibi ilk bakışta anlaşılır nesneler olabileceği gibi içeriğine erişmek için daha yüksek teknolojiye gereksinim duyan multimedya araçları, online araçlar, çeşitli yazılımlar da olabilir.

Öğretim Materyalleri

Öğretim materyalleri önceden geliştirilmiş öğretim programının gereksinimleri doğrultusunda hazırlanmalıdır.

Bu noktada uygun yaklaşım ve uygun materyallerin seçimi için öğretilecek içerik ve hedef kitleyi oluşturan bireyler hakkında doğru bilgilendirmeye gereksinim vardır


Sınıf ortamında kullanılabilecek teknoloji ve materyallerin başlıcaları şunlardır:

Gerçek nesne ve modeller

Yazılı gereçler (kitaplar, broşürler, çalışma kağıtları vb.)

Görsel basılı materyaller (resimler, fotoğraflar, çizimler, tablolar, grafikler),

Çeşitli pano ve tahtalar (ilan tahtası, kara tahta, beyaz tahta, tebeşir, işaret kalemleri, elektronik tahta)

Slaytlar ve film şeritleri

Ses ögeleri (kayıtlar, ses çıkaran aygıtlar)

Film ve videolar

Yazılımlar

Bilgisayar araçları

Online araçlar


Her öğretim materyalinin kendine özgü özellikleri vardır. Kimi materyaller görsel ya işitsel ögeleri ön plana çıkarırken kimileri ise etkileşim sunabilmesi ya da üç boyutluluklarıyla diğerlerinden ayrılmaktadır.

Eğitimciler öncelikle hangi ortam niteliklerine sahip materyal kullanması gerektiğine karar vermelidir. Bu süreci etkileyen etmenlerden arasında hiç kuşkusuz ekonomi ve gerekli zaman da yer alır.

Öğretimde Teknoloji ve Materyallerin Temel İşlevleri

Öğrenme-öğretme için bir ortamın olması gerekir. Davranışdeğiştirme süreci olarak kabul edilen eğitimi sağlayabilmek için uygun ortamların oluşturulması önem taşımaktadır.

Her bir programda yer alan dersler, hatta derslerdeki konular için

değişik eğitim ortamlarına gereksinim vardır. Diğer bir deyişle derslik yapısı, öğretmen niteliği ve kullanılması gereken öğretim teknoloji ve materyalleri bakımından farklı eğitsel çevrenin oluşturulması gerekir.


Çünkü, öğretim teknoloji ve materyalleri öğrenmenin kalıcı izli olmasını sağlamak bakımından çok önemlidir. Bir öğretme etkinliği ne kadar çok duyu organına hitap ederse öğrenme daha iyi daha kalıcı ve daha izli olmakta, unutma da daha geç olmaktadır.


Araştırma sonuçları da göstermektedir ki, her tür ve düzeydeki eğitim uygulamalarında amaçlara ulaşabilmesi için öğretim teknoloji ve materyallerinden yararlanılması gerekmektedir.

Teknoloji ve materyallerle öğretim daha ekonomik ve etkili hale getirilebilmektedir.

Araçlar-Gereçlerin (Materyallerin) Eğitimdeki Yeri ve Önemi (Materyal Kullanmanın Yararları)

1. Çoklu öğrenme ortamı (işitme, görme, söyleme, yapma) sağlayarak kalıcılığı sağlar.

2. Çoklu öğrenme ortamı sağlaması sayesinde öğrenmede gerçek yaşantılar sağlar.

3. Öğrencilerin bireysel ihtiyaçlarını karşılamalarına yardımcı olur.

4. Öğrencinin ilgi ve dikkatini artırır.

5. Hatırlamayı kolaylaştırır.

6. Soyut kavramları (öğrenmeleri) somutlaştırır.

7. Alıştırma ve tekrar yapma imkânı sağlar.

8. İçeriği basitleştirerek anlaşılmalarını kolaylaştırırlar.

9. Zamandan tasarruf sağlarlar. Yani öğrenme zamanını kısaltır ve verimliliği yükseltir.

Öğretim Materyallerinin Seçimini Etkileyen Faktörler

1. Öğretim Hedefleri: Öğretimde kullanılacak araç-gereçleröğrencilerin öğretim hedeflerine kolayca ulaşmalarına yardımcıolmalıdır.

2. Öğretim Yöntemi: Öğretmen öğrenme-öğretme sürecinde farklıyöntemlere yer vermelidir. Öğretimde konu, hedef ve öğrencilerfarklılaştığından yöntemler de farklılaşmalıdır. Dolayısıyla öğretimdekullanılan yöntemlerle birlikte araç-gereçler de farklılıkgöstermelidir.


3. Öğrenci Özellikleri: Öğrenciler genel özellikler (yaş, sağlık, sosyo-ekonomik yapı), giriş davranışları (ilgi, tutum, hazırbulunuşluk,beceri, öğrenme hızı), öğrenme stilleri (görerek, işiterek, dokunarak)gibi özellikler açısından farklılık gösterdiğinden bu doğrultuda farklıaraç-gereçler kullanılmalıdır.

4. Öğretmen Özellikleri: Öğretmenin tutumu, becerisi, bilgi düzeyi,öğrenme-öğretim sürecini planlama ve yönetme biçimi öğrenmeetkinliğinin gerçekleşme düzeyini etkileyecek en önemli faktördür.


5. Öğretim Ortamının Özellikleri: Öğretim ortamı ışık, renk, büyüklükgibi özellikler bakımından öğrenenler üzerinde farklı etkilere sahiptir.

6. Araç-Gereçlerin Özellikleri: Öğretim araçlarının öğrenme-öğretmesürecinde iyi planlanarak etkin kullanımı halinde öğrenciyigüdülemektedir. Öğrenme – öğretme sürecinde kullanılan duyuorganı sayısı öğrenme miktarını ve öğrenmenin kalıcılığınıartırmaktadır.

6. maddede söz edilen özellikler:

Araç ve gereçlerde şu özellikler aranır;

Konunun amacına uygunluk

Araç ve gereçlerin doğruluğu

Araç ve gerecin öğrenci düzeyine uygunluğu

Araç ve gereçlerin çekiciliği

Araç ve gereçlerin kullanışlı ve dayanıklı olması

Araç ve gereçlerin sadeliği


7. Kısıtlamalar: Öğretim için ayrılan zaman, bütçe, eğitim ortamı, araçgereç kullanımı hakkında bilgi yetersizliği ve sınıf mevcudununkalabalık olması gibi nedenler etkilemektedir.

Education

Ogreti̇m teknoloji̇leri̇ ve materyal tasarimi ders 1