PRACA Z DZIEĆMI AUTYSTYCZNYMI W PRZEDSZKOLU

Grażyna Banach-Kociołek

Zagadnienia do omówienia

1. Podstawowe zagadnienia dotyczące autyzmu: definicja, opis kliniczny

2. Triada autystycznych zaburzeń – charakterystyka trudności dziecka w sferze emocjonalnej, społecznej, motorycznej i poznawczej.

3. Metody pracy z dziećmi autystycznymi – znaczenie podejścia niedyrektywnego i dyrektywnego.

4. Umiejętność zbudowania dobrego kontaktu jako podstawowe zadanie nauczyciela w codziennej praktyce.

5. Komunikacja, jak ją rozwijać6. Dziecko autystyczne i jego integracja ze środowiskiem

rówieśników – perspektywy i ograniczenia.

Autyzm - definicja

• Całościowe zaburzenie rozwojowe – ICD 10 – F-84 (nie każde czr jest autyzmem)

Autyzm- zaburzenie neurorozwojowe, ujawnia się przed 3 r.ż. Zaburzenie to oddziałuje na funkcje pracy mózgu;

Autyzm ma wpływ na rozwój mózgu w sferach rozumowania, kontaktów społecznych i porozumiewania się

1 na około 150 dzieci ma autyzm

Jak rozumieć autyzm?

Świat przeżyć dziecka organizuje się w przestrzeni bodźców zmysłowych, jego aktywności koncentrują się na ich poszukiwaniu i wytwarzaniu poprzez autostymulację oraz eliminowaniu bodźców niepożądanych

Brak/ograniczenie relacji zaburza rozwój emocjonalny, poznawczy i umysłowy

Przyczyny – niejednorodne, wynik sprzężenia czynników związanych z podatnością dziecka i czynników zewnętrznych

Jak rozumieć autyzm - przyczyny

Genetycy- odnotowano uszkodzenia w 3, 4, 7 i 11 chromosomie; mówi się, że jest od4 do 6 głównych genów i 20-30 innych genów, których uszkodzenia mogą być przyczyną lżejszych postaci autyzmu,

Immunolodzy – dostrzegają zaburzenie układu odpornościowego, którego pierwotną przyczyną mogło być narażenie organizmu niemowlęcia na szczepienia

Gastrolodzy – zaburzenia w pracy układu pokarmowego, w trawieniu glutenu i kazeiny, braki enzymatyczne, infekcje drożdżakami z grupy candida

Jak rozumieć autyzm - przyczyny

Neurolodzy – widzą deficyty w rozwoju komórek lustrzanych, które są niezbędne do uczenia się przez naśladowanie; także w przekaźnictwie neurotransmiterów (SI) stąd problemy z odbiorem zmysłowym świata – dźwięki mogą ranić, podobnie dotyk, ale również wrażenia mogą być za słabe

Psycholodzy – braki w teorii umysłu, czyli funkcji, która pozwala przewidywać reakcje i sposób myślenia ludzi,

Triada zaburzeń autystycznych

zaburzenia w funkcjonowaniu społecznym, zaburzenia w komunikacji werbalnej

i niewerbalnejsztywność w zachowaniu, zainteresowaniach

i wzorcach aktywności

Rozwój poznawczy nie musi być opóźniony choć często jest w konsekwencji zaburzeń z triady

Trudności w sferze emocjonalnej

Brak rozumienia emocji swoich i innychTrudności z „wczuciem się” w sytuację drugiego

człowiekaPoczucie bezpieczeństwa w sytuacjach stałych,

powtarzalnych, zrytualizowanychOdstępstwa od schematu – zachwiane

bezpieczeństwo, a w konsekwencji różnorodne zachowania trudne /krzyk, płacz, bunt, lęk, etc/

Trudności w kształtowaniu się „ja osobowego” i poczucia tożsamości u dziecka

Obsesje jako sposób radzenia sobie ze stanami lękowymi, obsesje sprawiają, że świat staje się przewidywalny a więc bezpieczniejszy

Trudności w sferze społecznej

Trudności w okazywaniu i przyjmowaniu uczuć – poczucie odrzucenia u rodzica co może prowadzić do kształtowania się zaburzonej więzi

Niechęć a nawet silny lęk w sytuacjach społecznych, zwłaszcza w dużej grupie

Słabe rozumienie praw rządzących życiem społecznym, relacjami międzyludzkimi

Interakcje z dziećmi – słaba potrzeba kontaktu z dziećmi, zabawa „obok”, nieadekwatne zachowania społeczne

Interakcje z dorosłymi – słaby kontakt emocjonalny i wzrokowy, nie różnicowanie kontaktu z bliskim i obcym

Trudności w rozwoju motorycznym

Rozwój motoryczny generalnie nie jest opóźniony

Najczęstsze deficyty dotyczą rozwoju zmysłów co wpływa na motorykę, np. zaburzone czucie głębokie, czucie powierzchniowe – w konsekwencji w motoryce obserwuje się trudności w chodzie, bieganiu, skakaniu, niechęć do dotykania, brania w ręce różnych przedmiotów

Trudności z integracją wrażeń zmysłowych

Trudności w rozwoju poznawczym Trudności w ocenie psychologicznej – zaburzony kontakt z

dzieckiem, brak możliwości przeprowadzenia wiarygodnego badania psychologicznego, często ocena dokonywana w obserwacji spontanicznej aktywności i zabawy dziecka

Dziecko wiedzę czerpie z własnej aktywności, jeśli nie włącza w zabawę drugiej osoby nie rozwija tej wiedzy – drugi człowiek jest „dostarczycielem pojęć” i ich rozumienia (teoria umysłu, znaczenie zachowań antycypujących opiekuna – Schefer)

Brak/ograniczenie zabawy naśladowczej, naprzemiennej i symbolicznej,

Brak elastyczności poznawczej, trudności w rozumieniu sensu, trudności z uwagą,

Rozumienie otoczenia, komunikatów wprost – problem z rozumieniem dowcipów, metafor, przenośni, przysłów, podtekstów, z rozumieniem perspektywicznym,

Zdolności wyspowe – około 5 – 15 % dzieci

Obraz dziecka autystycznego

Duże dysproporcje w rozwojuRozwój społeczno-emocjonalny często ok 1

roku życia lub niżej a rozwój poznawczy i ruchowy w miarę adekwatny

Komunikacja: mowa ma służyć komunikowaniu, u dzieci autystycznych nie zawsze tak jest; poczucie, że dziecko mówi ale się nie komunikuje

Potrzeby dziecka: bezpieczeństwoadekwatny kontakt

stałość i powtarzalnośćstruktura dnia zmiany wprowadzane

stopniowo

Metody pracy z dziećmi autystycznymi

Behawioralne i rozwojoweDyrektywne i niedyrektywne

Nie ma jednej najlepszej metody pracyWiedząc co chcemy w dziecku rozwinąć wybieramy takie oddziaływanie, które będzie odpowiadało na rozwojowe i wychowawcze potrzeby dziecka

Metody niedyrektywne

C. Rogers, nurt psychologii humanistycznej, która podkreśla znaczenie podmiotowości człowieka

H. Olechnowicz, niedyrektywność to przede wszystkim powstrzymywanie się od wydawania poleceń w sytuacji terapeutycznej i podczas zabawy

Korzyści – obniżenie lęku,- uczenie zachowań potrzebnych, użytecznych w

środowisku i życiu codziennym- Znaczenie rozwoju osobowego – rozwój tożsamości,

„ja osobowego”,- Docenienie inwencji dziecka, „wejście w jego świat”

aby stał się dzięki temu szerszy – metafora muszli- A. Gardziel

Metody dyrektywne

Główne założenia terapii dyrektywnych to kształtowanie zachowań adaptacyjnych lub redukcja zachowań niepożądanych

Sposób prowadzenia terapii opiera się na przekonaniu, że w dowolny sposób można kształtować zachowanie poprzez odpowiednie manipulowanie.

Celem tej terapii jest nauczenie dziecka przede wszystkim zachowań adaptacyjnych potrzebnych do uzyskania jak najwyższego poziomu samodzielności i adaptacji do otoczenia

Generalizowanie i utrzymywanie efektów w czasie,

Metodydyrektywne niedyrektywne

Korzystne gdy chcemy „wyuczyć” umiejętności, pokazać „jak coś należy wykonać”

Przydatne u nauczaniu czynności, np. z obszaru rozwoju samoobsługi

Tworzenie reguł i zasad postępowania – aspekt wychowawczy

Tworzenie schematów czynnościowych

Korzystne gdy chcemy wzmacniać inicjatywy/pomysły płynące od dziecka

Nauczyciel dołącza się do dziecka, nie realizuje własnego pomysłu ale pomaga zrealizować „pomysł dziecka”

Znaczenie naśladowania dziecka przez dorosłego – obniża lęk dziecka

Zasady terapii niedyrektywnych Virginia Axline sformułowała osiem podstawowych zasad pracy z dzieckiem:1. Ustanowienie porozumienia, wytworzenie przez terapeutę

ciepłych, przyjacielskich stosunków z dzieckiem.2. Całkowita akceptacja dziecka – takiego jakim ono jest.3. Wytworzenia atmosfery swobody, zapewnienie dziecku

możliwości pełnego wyrażania swoich uczuć.4. Rozpoznawanie i odzwierciedlanie uczuć dziecka przez terapeutą.5. Szanowanie dziecka. Terapeuta traktuje dziecko jako zdolne do

rozwiązania własnych problemów i za to odpowiedzialne.6. Dziecko kieruje przebiegiem spotkań.7. Terapeuta nie przyspiesza terapii.8. Przypisywanie dużego znaczenia do określonych

ograniczeń (dziecku nie wolno niczego niszczyć, atakować innych osób, terapeuta nie może narażać dziecka na niebezpieczeństwo)

Budowanie dobrego kontaktu – zadanie nauczyciela

1. Nawiązanie kontaktu wzrokowego – na poziomie oczu dziecka przy każdej czynności i poleceniu.

2. Wydawanie jasnych, krótkich poleceń.3. Korzystne jest siedzenie na przeciwko dziecka

później - obok niego.4. Kontakt twarzą w twarz – kontrolowanie wzroku

dziecka.5. Ważna jest ekspresja twarzy i mowy (na początku

„przerysowanie emocji”).6. Struktura, rytuał zajęć (miejsce, czas, osoba), plan

dnia i pracy, miejsce – muszą być dobrane do możliwości dziecka

Zaburzenia komunikacji u dzieci autystycznych

brak gotowości emocjonalnej do porozumiewania się z otoczeniem,

brak umiejętności mówienia i rozumienia, brak gotowości do mówienia (mutyzm), nadużywanie wyrażeń stereotypowych, brak reakcji na polecenia, brak lub odroczenie odpowiedzi na pytania, brak gestów wspomagających mówienie, nadmiar stereotypii ruchowych

Komunikacja – jak ją rozwijać

Jak komunikuje się nauczyciel? Znaczenie mowy ciała – ruch ciała, mimika twarzy, głos, kontakt wzrokowy, znaczenie wzmocnień społecznych

Wzmacnianie inicjatyw komunikacyjnych płynących od dziecka

Reagowanie na inicjatywy dziecka wtedy gdy one się pojawiają

Inicjatywa komunikacyjna dziecka to słowo, dźwięk, gest ale czasem tylko zwrócenie głowy w kierunku drugiej osoby

Znaczenie naprzemienności – komunikowanie się jest czynnością naprzemienną – zabawy wg wzoru „Raz ja raz ty”

Cele terapeutyczne w pracy z dziećmi autystycznymi na etapie

przedszkolnymDążenie do wyłonienia się dziecka jako

osobyDostarczenie środków komunikacji ze

sobą i innymi a przez to rozwój autonomiiRozwój relacjiDoświadczenie własnego ciała i swych

granic fizycznych i psychicznych

Zabawa terapeutyczna w pracy z dziećmi autystycznymi

Znaczenie zabawy; umożliwia utrzymanie rozluźnienia potrzebnego

do pokonania fobii i lęków i ciągłego wysiłku Umożliwia powstanie komunikacji najpierw

poprzez spojrzenie, potem gesty oraz gdy o coś prosi

Kontakt wzrokowy pozwoli dziecku naśladować, odkryć swoje ciało, odróżniać osoby od przedmiotów, odnaleźć się w czasie i przestrzeni,

Pozwala nauczyć dziecko kierowania swoim ciałem

Zabawa terapeutyczna praktycznie

Niczego nie narzucamy Szukamy, wzmacniamy aktywność/inicjatywę

dziecka Dołączamy się do dziecka

naśladując/odzwierciedlając aktywność dziecka Przekształcanie aktywności w zabawę,

wzbogacenie i rozwinięcie aby nie stała się mechaniczna

Aktywności umożliwiające interakcję To interakcja jest celem a nie nauczenie dziecka

czegoś Znaczenie miejsca i przedmiotów – przestrzeń

„nieprzeładowana” bodźcami i przedmiotami Zabawki odwracające uwagę od relacji z osobą

usuwamy

Integracja w przedszkolu ograniczenia i perspektywy

Liczba dzieci

Jakość przestrzeni

Jeden nauczyciel w grupie

Możliwość pracy w małej grupce w czasie zabawy dowolnej

„Mam wpływ na kształtowanie przestrzeni wokół”

Czy lubisz dzieci? Czy lubisz się z nimi

bawić? Czy zależy Ci na

dobrym kontakcie i więzi z dziećmi?

Czy dzieci to widzą i czują?

DZIĘKUJĘ

Grażyna Banach - Kociołek