Prvi svjetski rat

( 1914 – 1918 )

Prvi svjetski rat je trajao od 1914. do 1918. godine. U njemu je učestvovala većina velikih

svjetskih sila, grupisanih u dva sukobljena vojna saveza: Blok Antante i Blok Centralnih sila. Više od 70 miliona ljudi je bilo pod oružjem, a od toga je preko 60 miliona ljudi u Evropi bilo

mobilisano u jedan od najvećih ratova u istoriji.

Blok Centralnih Sila

Blok Antante

VOJNI SAVEZI IZ 1914.

Saveznici RusijeAgitacija nacionalnih manjina

Vojni savezi iz 1914. godine .

Uzroci rata

Neposredan povod za izbijanje Prvog svetskog rata je Sarajevski atentat.Međutim, uzroci rata leže u višedecenijskoj složenoj vojno-političkoj situaciji i rivalitetima.

Uzroci:

Centralne sile - Austrougarska i Njemačka - su težile novoj podjeli svijeta (prije svega kolonija) zbog čega su došle u sukob sa starim kolonijalnim silama, posebno s Engleskom i Francuskom. Vremenom, odnosi između blokova su se zaoštrili što je dovelo do tzv. politike hladnog rata, a to je značilo stalna trka u naoružavanju, česte krize i sporove među suprotstavljenim blokovima, izbijanje brojnih lokalnih ratova, špijunske

afere, itd.

Militarizam, savezništvo, imperijalizam i nacionalizam igrali su glavne uloge u izbijanju konflikta najširih razmjera koje svijet do tada nije vidio. Nakon Aneksione (1908—09), Prve (1905—06) i Druge marokanske krize (1911), krize oko Balkanskih ratova (1912—13), došlo se do Julske krize 1914. godine. Julska kriza dovela

je do zategnute političke situacije u Evropi u kojoj Austrougarska nije htjela da popusti u svojim zahtjevima, a Srbija nije mogla da dozvoli taj stepen poniženja. Neuspjeh u mirnom prevazilaženju krize završio se austrougarskom objavom rata 28. jula 1914. godine, nakon čega je uslijedio niz objava rata, tako da se veći dio Evrope, podijeljen u dva saveza, našao u situaciji koja je mogla da se riješi samo vojnim sredstvima.

Sarajevski atentat:Gavrilo Princip je 28. juna 1914. godine u Sarajevu izvršio atentat

na austrougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda. Ovaj atentat je bio jedan od događaja koji su prouzrokovali krizu, koja je potom dovela do izbijanja Prvog svetskog rata. Austrougarska je uputila ultimatum Srbiji, u kojem je u deset tačaka iznijela svoje

zahtjeve. Srpska vlada je uslovno prihvatila sve zahtjeve iz ultimatuma, sem tačke broj šest (“Da preduzme sudski postupak protiv saučesnika Sarajevskog atentata koji su na srpskoj teritoriji, uz

pomoć i uputstva austrougarskih organa.”). Dobijeni odgovor na svoje zahtjeve Austrougarska nije smatrala zadovoljavajućim, pa je odmah

objavila rat Srbiji.

Objave rata

Austrougarska je 28. jula objavila rat Srbiji. Na to je Rusija odgovorila djelimičnom mobilizacijom. Njemačka je upozorila da će ruska mobilizacija dovesti do rata sa Njemačkom, čak je ponudila natjerati Austrougarsku na prihvaćanje odgovora Srbije ukoliko se Rusija demobilizuje. Rusija to odbija i 1. avgusta Njemačka objavljuje rat Rusiji. Francuska je počela s mobilizacijom istog dana. Nijemci su 2. avgusta prešli Luksemburg i zatražili od belgijske vlada prolaz za svoje trupe na putu do Francuske, kojoj je 3. avgusta objavljen rat.

Sledeći dan, 4. avgusta, Velika Britanija šalje ultimatum Njemačkoj da poštuje neutralnost i suverenitet Belgije. Njemačka to odbija i Britanija joj objavljuje rat istog dana. Crna Gora se pridružila Srbiji 5. avgusta najavljujući rat Austrougarskoj, koja je objavila rat Rusiji. Italija se proglasila neutralnom. Sve je trebao ostati lokalni rat na Balkanu, ali aktivirao je niz savezništava. Tako je svijet ušao u Prvi svjetski rat.

Na taj je način već u početku u rat bilo uvučeno osam evropskih država: Rusija, Francuska, Velika Britanija, Belgija, Srbija i Crna Gora s jedne strane, te Njemačka i Austrougarska s druge. Izrazita vojna nadmoć Antante bila je više prividna nego stvarna. Po izvježbanosti i tehnološkoj opremljenosti s njemačkom vojskom se donekle mogla mjeriti jedino Francuska. Na moru je Antanta bila znatno moćnija. To joj je omogućilo provođenje učinkovite blokade Centralnih sila.

Tok rata do 1917. godine

Tokom prve dvije godine rata Centralne sile su imale više uspijeha.Kako je rat odmicao, sve više su dolazile do izražaja prednosti sila Antante. One su raspolagale sa više ljudstva, sirovina, imale su veću proizvodnju hrane i ratnog

materijala, veća finansijska sredstva.

Glavni frontov

i

Prvi svjetski rat se vodio na pet glavnih frontova, tri od prvog dana rata. To su Zapadni, Istočni, Balkanski, a kasnije i Italijanski i Solunski front.

Zapadni front nalazio se na zapadu Evrope, između Njemačke i Austrougarske na jednoj strani i Francuske na drugoj. Otvoren je njemačkim napadom, uz pomoć Austrougarske, na Francusku. Njemci nisu direktno napali sa

svoje granice, jer su tu Francuzi više godina ranije

izgradili Mažino liniju, moćnu vojnu infrastrukturu. Njemačka se plašila poraza i Mažino linije, pa napada čuvenim Šlifenovim planom iz 1905. godine, koji je predviđao

indirektan napad. Napada prvo Belgiju. Prelaze preko Belgije, izvršavaju napad i zauzimaju

sjeverni dio Francuske. Pariz je bio opasno ugrožen.

Zapadni front 1915-16. godine

Zapadni front

Prikaz Šlivenovog plana

Mažino linijaMažino linija je bila linija betonskih utvrđenja, tenkovskih prepreka, mitraljeskih

gnijezda i ostalih vidova odbrane koje je Francuska konstruisala duž svojih granica sa Njemačkom i Italijom. Francuzi su vjerovali da će utvrđenja omogućiti vrijeme potrebno za mobilizaciju vojske u slučaju napada, kao i kompenzovati brojčanu slabost. Uspjeh

statičke defanzivne borbe u Prvom svjetskom ratu je imao ključni uticaj na razmišljanje Francuza.

Istočni front se nalazio između Njemačke, Austrougarske, i Rusije. Napali su i zauzeli najzapadniji dio Rusije. Krajem godine, ruska armija i ruska zima zaustavili su prodor.

Linija fronta se manje više stabilizovala.

Istočni front 1917. godineIstočni front 1914. godine

Istočni front

Balkanski front su prema centralnim silama držale Srbija i Crna Gora. On je bio cio na rijekama. Na Drini, Savi i Dunavu.

Balkanski front

U Aprilu 1915. godine potpisan je tajni Londonski ugovor, na početku rata Italijani su pasivni, cjenkali su se,

otvoreno, biće na strani onog ko da više. Antanta je bila spremna

da više ponudi i zbog toga Italija ratuje na njenoj strani. Ako sve dobro prođe dobiće Istru

i Dalmaciju, otvara se Italijanski front na rijeci Soči. Ovim ugovorom Srbija dobija Bosnu

i Hercegovinu i primorje do Splita, ali zato mora da ustupi Bugarskoj onaj dio Vardarske Makedonije predviđen prije Balkanskih ratova. Pašić ne

prihvata ovo i Bugarska će ostati na strani Centralnih sila, i napasti Srbiju u najgorem

trenutku, sa leđa.

Italijanski fornt

Crna Gora je nespremna dočekala krizu u odnosima između Austrougarske i Srbije. Bez obzira na to, solidarisala se sa Srbijom. Rat Austrougarskoj objavljen je 6. avgusta. U prvoj godini rata crnogorska vojska je izvojala nekoliko pobjeda. U Mojkovačkom boju ( 6. i 7. januara 1916) porazila je brojnijeg i opremljenijeg neprijatelja. Bez obzira na ovu pobjedu, ostavljena i

usamljena bez pomoci saveznika, Crna Gora nije mogla dugo odolijevati napadima. Kralj Nikola i dio vlade napustili su zemlju, koju su ubrzo okupirale austrougarske trupe.

Poslednji front stvoren je 1916. godine posle povlačenja Srba preko Albanije. Tokom ofanzive oktobra 1915. godine teritorija Srbije je okupirana, a srpska vojska, vlada i kralj bili su primorani na povlačenje iz zemlje. Srpska vojska je nakon povlačenja preko Albanije, pošto se

oporavila, zajedno sa vojskom sila Antante, nastavila ratovanje na Solunskom frontu.Srpska vojska je držala centralni dio fronta, a sa strane su bili saveznici.

Solunski front

SAD je u početku rata bio neutralan, što je zagovarao američki predsjednik Woodrow Wilson, ali je sarađivao s Francuskom, Italijom i Velikom Britanijom. Njemački rat na moru, gdje su potapljani američki brodovi, promijenio je stav SAD-a. Dana 6. aprila 1917. SAD je stupio u rat na strani Antante.

Predsjednik Wilson pred Kongresom objavljuje raskid svih veza s Njemačkom i ulazi u rat

Stanje u Rusiji omogućilo je uspjeh Centralnih sila na istočnom bojištu. Boljševici su pregovarali s

Nijemcima i u martu 1918. potpisan je

mir u Brest-Litovsku.Ruska revolucija naziv je za period

političkih previranja u Rusiji godine 1917. koje su započele zbacivanjem monarhije na

čelu s carem Nikolom II., a završile zbacivanjem privremene vlade i

uspostavljanjem boljševičkog režima koji će kasnije prerasti u Sovjetski Savez.

Konačno 11. novembra 1918. godine predstavnici Njemačke su potpisali

kapitulaciju.

Posljedice rata

Posljedice rata su bile da je ubijeno više od 10 miliona ljudi, preko 20 miliona ranjeno, a direktne učesnice rata

pretrpjele su i ogromna razaranja država i privreda

Prvi svjetski rat trajao je više od četri godine. U njemu je mobilisano oko 66 miliona ljudi. Ukupni gubici procijenjeni su na oko 10 miliona poginulih i preko 20 miliona ranjenih. Oko četri miliona ljudi ostali su invalidi. Materijalna šteta procijenjena je na 360 milijardi dolara. Epidemija vrste gripa (takozvane španske groznice) 1918-1919. odnijela je blizu 20 miliona ljudi ili gotovo dvostruko više nego što ih je poginulo u Prvom svjetskom ratu.

Pariska mirovna konferencija

Pariska mirovna konferencija, 1919. godine, je bila konferencija koju su organizovali pobjednici u Prvom svjetskom ratu kako bi ustanovili mirovne sporazume između Saveznika i poraženih Centralnih sila. Konferencija je otvorena 18. januara 1919. godine i trajala je do 21. januara 1920. godine sa nekoliko prekida.

Mapa svijeta sa učesnicima Prvog svjetskog rata. Saveznici su označeni zelenom bojom, Centralne sile žutom, a neutralne zemlje sivom.

Nove države u Evropi

Od Austrougarske su formirane dvije države – Austrija i Njemačka. Na ruševinama Njemačkog, Austrougarskog i Ruskog carstva, nastalo je više novih država:

Finska, Čehoslovačka, Poljska, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, Litvanija, Letonija, Estonija.

U prvim poslijeratnim godinama nezavisnost su dobili i Island i Republika Irska.

Nova politička karta Evrope

Radile:TARA MIRANOVIĆKSENIJA DEVIĆANDREA MALIŠIĆANDREA VUJOVIĆ

IX-2