Yıldız Teknik ÜniversitesiFransızca Mütercim TercümanlıkSözlü Çeviri 1Ödev

Soner Tamer / 08026016tamersoner@gmail.com

1

1) “Traduction” ve “Interpretation” arasındaki fark ve benzerlikler.

“Traduction” ve “Interpretation” arasındaki farklılıkları ve benzerlikleri anlatmadan önce iki kelimenin de

Türkçe karşılığının neler olduğunun çok iyi anlaşılması ve eylemlerinin net olarak kavranması gerekiyor.

Her ikisi de bir dildeki (kaynak dil) bir metnin ya da konuşmanın başka bir dile (hedef dil) aktarılması

işlemini ve bunun sonucunda ortaya çıkan ürünü anlatmak için kullanılan çeviri kelimesinin birer türüdür.

“Traduction” kelime anlamıyla Türkçe’de “sözlü çeviri” ve “Interpretation” ise “yazılı çeviri” olarak

karşılanır. Yazılı çeviri yapan kişilere “mütercim”, sözlü çeviri yapan kişilere de “tercüman” denir. Son

zamanlarda her ikisinin de anlamı “çevirmen” olarak birleşmiş ve anlam kaymasına yol açılır hale gelmiştir.

Günümüzde daha çok “sözlü çeviri/çevirmen” ve “yazılı çeviri/çevirmen” olarak kullanılır.

Sözlü çeviri ve yazılı çeviri benzer özelliklere sahip olmasına rağmen kendi dikeylerinde de kendilerine

has hususlara sahiptir.

En basit haliyle, her ikisi de kaynak bir dilden herhangi bir hedef dile bir cümlenin, konuşmanın ya da yazılı

bir metnin çevrilmesini kapsar. Sözlü çeviri kendi özelinde çeşitli konular hakkında simültane ve ardıl

olarak ayrılır. Günlük yaşantımızda en çok televizyon kanallarında yurtdışında olan bir olayın naklen

yayınlarında görülür ve genellikle ardıl türdedir. Yazılı çeviri ise günümüzde en çok internette yurtdışı

haberleri okurken görülür. Tabi tek uygulama alanı bu değildir.

Benzer özellikler tercüman ve mütercim arasında yani yazılı ya da sözlü çeviriyi yapan kişilerde de

mevcuttur. Hedef ve kaynak dili ve kültürü çok iyi bilmek, tanımak, tecrübe etmiş olmak ve deneyim

sahibi olmak esastır. Özellikle yazılı ya da sözlü olsun teknik çevirilerde, çeviri yapan kişinin çeviri yaptığı

alana yeterince hakim olması gerekmektedir. Sadece bu da yeterli olmuyor. Her iki dile ve konuya hakim

olma dışında bir de “aktarma” konusunda bilgili olmak gerekir. Her iki tarafı da anlayıp, bir de bunu tam

tersi şekilde iki tarafa da anlatabilmek deneyimle kazanılan bir özelliktir.

Her iki çeviri türü için de çeviri sürecinin halen çok basit bir konuymuş gibi görülmesi benzerlikleri

arasındadır. Her yabancı dil bilen kişinin kendi diline hemen çeviri yapabileceği düşünülür.

Bir diğer benzerlik de her iki alanda da çevirmenin büyük bir sözlük kütüphanesine sahip olmasıdır. Bu

kütüphane basılı ya da dijital olabilir.

Her iki çevirmenin de kaynak dilden aldığı bilgiyi, cümleyi ya da sözü değiştirmeden hedef dile uygun bir

şekilde geçirmesi gerekir. Bu, bazı zamanlarda çevirinin en zor kısmıdır. Kültürel farklılıklara ve kültürel

olarak neyin neye karşılık olduğunu bilmek işte burada ortaya çıkıyor. Örneğin, bir sonraki sayfadaki

karikatürü ele alalım.

2

Hiç çeviri yapmamış birisi için ya da konuya hakim olmayan bir kişi için Türkçe konuşma baloncuğunda

mevcut olan cümle ile görselin diğer yarısında bulunan İngilizce konuşma baloncuğundaki karşılık tam

olarak uygun. İşin aslı öyle değil tabi ki. Mot a mot çeviri her zaman doğru ürünü ortaya çıkartmıyor. Şöyle

bir senaryo düşünün; bir panelde sözlü çeviri yapılıyor ve konuşmacı “Adam var, adam var…” cümlesini

telaffuz ediyor. Aynı durum bir mütercimin başına da gelebilir. Bir kitapta da bu cümle geçiyor olabilir.

Burada, çeviri eğitiminde yer verilen “kültürel öğelerin aktarılması (Cultural Transposition)” konusu

devreye giriyor. Kısaca, mütercimin ve tercümanın hedef ve kaynak kültüre ne kadar hakim olması

gerektiği bu tür anlarda kendini daha çok hissettiriyor.

Her iki aktivitenin de benzerliğinden çok kendilerini ayrıştırdığı nokta mevcut. Yani farklılıkları,

benzerliklerinden daha fazla. Bu farklılıkları da aslında kendilerine has özellikleri ortaya çıkartıyor ve bir

nevi kendisinin ne olduğunu ve ne yaptığını özetliyor.

Yazılı çeviri, adı üzerinde, yazılı bir materyali hedef dilden kaynak dile aktarılmasıdır. Simültane ya da ardıl

olarak ikiye ayrılan sözlü çeviri ise sözcüklerin kaynak dilden hedef dile aynı anda ya da belirli bir süre

ardından aktarılması eylemidir. Sözlü çeviri, sözcüklerin dillerarası aktarımından daha farklı ve karışık bir

eylemdir. Bu eylem, yazılı çevirinin sözlü karşılığı da değildir. Yazılı çeviride, kaynak metnin yazarı,

3

çevirmeni ve hedef dildeki okuyucusu tamamen ayrı çalışır. Aralarında belirli bir zaman dilimi vardır çünkü

kaynak metnin ortaya çıkıp çevrilmesi ve hedef dilde bir ürüne dönüşmesi belirli bir zaman alır. Ancak

bunun tam tersi olarak sözlü çeviride bu üç kişi aynı ortamda bulunur ve olay çok hızlı cereyan eder. Aynı

zaman dilimi içerisinde ve aynı mekandadırlar. Yazılı çevirideki gibi zaman ve mekan bağımsız değildirler.

Sözlü çeviride doğrudan bir iletişim bulunur. Sözlü çeviri yapan bir kişi, kaynak dilde söylenen cümleleri ve

telaffuz edilen sözcükleri şive, lehçe ve aksan bağımsız olarak doğru anlayarak hedef dile (bu, kendi dili

ya da sonradan öğrendiği bir dil olabilir) doğru ve anlam kaybı olmaksızın aktarmaktadır. Bu aksiyon,

gerçekten yetenek, hızlı karar verme yetisi, problem çözme, konsantrasyon ve takip işlevlerini gerektirir.

2009 yılında Türkiye’nin yakından bildiği Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Davos konuşmasındaki gibi

bir kriz anında çevirmenin tüm konuşmaları hızlı ve eksiksiz bir şekilde, yaşanan olayı aktarması, kişisel

yeteneğini de gerektirir. Yazılı çevirmenin ise bu tür yeteneklere ihtiyacı, sözlü çevirmene kıyasla yoktur.

Yazılı çeviri eylemi, çevirmenin kaynak metni, bilgisayarı, dijital ya da basılı sözlükleri ve kaynak metni

arasında genellikle masabaşında bilgisayar üzerinde vuku bulur. Haliyle, sözlü çevirmenlik daha zor, daha

stresli, daha baskı altında gerçekleştirilen bir iştir.

Sözlü çeviride 15 dakika içerisinde yapılan çeviri miktarıyla yazılı çeviride gerçekleştirilen çeviri miktarı da

aynı değildir ancak çevirmenin hangisinde daha çok yorulduğu ortadadır.

Sözlü çeviride çevirmenin kaynak ve hedef dilde çeviri yaptığı konuyla ilişkili kelimelere hakim olması

beklenir. Simültane ya da ardıl çeviri yapılıyor olsa dahi sözlük kullanmaya vakit yoktur. Yazılı çeviri yapan

çevirmenin bilmediği kelimeyi sözlükte kontrol etmek gibi bir lüksü mevcuttur. Dolayısıyla sözlü çeviri hata

affetmez. Örneğin yakın geçmişte hukuki bir sempozyumda konuya hakim olmayan iki çevirmenin

kullanılması büyük bir olay yaratmıştı (http://bit.ly/1c3Y4gz adresinden izlenebilir).

Sözlü çevirmenin topluluk önünde konuşma yeteneğinin daha güçlü olması gerekmektedir. Yazılı

çevirmenin böyle bir yeteneğe ihtiyacı yoktur.

Sözlü çevirmenliğin kendine has özelliklerinden bir tanesi de not tutma konusudur. Sözlü çeviri eğitiminde

yer verilen önemli bir kısımdır. Konuşmacının söylediği herhangi bir cümleyi simgeler ya da kısaltmalar

halinde not alarak daha sonraki bunları okuyabilmek önemlidir. Örneğin, konuşmacı Amerika Birleşik

Devletleri diyorsa not olarak sadece “ABD” yazmak ya da “dolar” kelimesi yerine sadece “$” simgesini

kullanmak, aşk sözcüğü için kalp çizmek ya da “sağ/sol” kelimelerini yazmak yerine oklar çizmek sözlü

çeviriyi yapan kişinin sahip olmak zorunda olduğu özelliklerdendir. Bunu yaparken önemli husus on saniye

önce çizilen işaretin hemen okunabilmesi ve akıcı bir anlama gelmesidir. Yazılı çeviri yaparken böyle bir

şeye kafa yormaya gerek yoktur. Çevirilecek olan zaten yazılıdır. Sizden beklenen hedef dilde anlamı bir

cümle oluşturmanızdır.

Yazılı çeviri yapan kişiden mükemmel bir yazma yeteneği beklenir. Ürün haline gelmiş metnin çeviri

kokmaması, adeta bir ustalık eseridir. Sözlü çeviride de benzer bir durum söz konusudur. Sözlü çeviri

yapan kişiden, çevirdiği cümlelerin akıcı ve bir anlam bütünlüğü içerisinde olması beklenir.

Yazılı çevirilerde yapılan hataların düzeltilme şansı vardır. Bu, yazılı çevirinin zamana yayılmasıyla doğru

orantılıdır. Ancak, sözlü çeviride böyle bir şans maalesef mevcut değildir. Sözlü çeviri doğrudan oluşur ve

biter. Sözlü çevirmenin duyduğu cümleyi anlaması, özümsemesi ve hedef dile çevirmesi saniyeler

içerisinde olur ve biter. Hata yapılırsa, geri dönerek o hatayı düzeltme yüzdesi çok düşüktür.

Yazılı ve sözlü çeviri arasında fark yaratan konulardan bir tanesi de ücretlendirmedir. Yazılı çeviriler

4

genelde kelime başı fiyatlandırılırken sözlü çeviriler süreye göre ücretlendirilir.

Sonuçta, sözlü çeviri ve yazılı çeviri eylemleri geniş yelpazede soruları ve tahkikatları kapsar. Her iki çeviri

türünde de her zaman okuyucu/dinleyici ve akademisyenler arasında tartışma vardır. Bu yüzden her

zaman noktalama işaretleri, tonlamalar, cümle düzeni, kısaltmalar ve deyimlerde mükemmeliyetçi

olunmalıdır. Kelimelerin cümle içerisinde ne anlama geldiği, tek başına ifade ettikleri anlamlardan daha

önemlidir. Buna dikkat edilmezse kaynak metin ya da cümlede verilmek istenen mesaj kaybolabilir.

2) Sözlü Çeviri Türleri

Sözlü çevirinin ne olduğu ilk maddenin başlarında açıklanmıştı ve yazının ilerleyen kısımlarında yaygın

olarak kullanılan iki çeşidinden bahsedilmişti. Bu maddede ise sözlü çeviri türlerine detaylı olarak

değinilecektir.

A) Eş Zamanlı Çeviri (Simültane Çeviri)

Genellikle büyük konferanslarda, sempozyumlarda ya da toplantılarda tercih edilen sözlü çeviri türüdür.

Konuşmacı konuşmasını yaparken, ses geçirmez bir kabinde oturan ve konuşmacıyı dinleyen tercüman,

mümkün olduğunda hızlı bir şekilde kaynak dilden hedef dile sözlü çeviriyi gerçekleştirerek dinleyicilere

aktarır. Teknik donanım gereksinimi yüksek, hassas, özen gerektiren bir iştir.

Simültane çeviride, aktarım ile kaynak dildeki konuşmacı arasındaki zaman kayması minimum seviyede

olmalıdır. Simültane çeviriyi yapan çevirmenin mesajı alması, özümsemesi ve tekrar başka bir dilde

anlaşılabilir bir cümle halinde söylemesi gerekmektedir. Bu gereklilik, konuşmacının konuşmasını kaynak

dilde sürdürürken ortaya çıkan bir mecburiyettir. Simültane çeviri dışında bu üç aşama başka hiçbir çeviri

çeşidinde aynı anda olması beklenmez. Simültane çeviriyi yapan kişinin, konuşmacının söylediği cümleleri

çevirmeye başlaması, aynı zamanda konuşmasının devamını dinlemesi ve çevirisini gerçekleştirirken

konuşmacının söylediklerini beyninde çevirerek söylemesi gerekmektedir. Yani sözlü çeviriyi yapan kişi

aynı anda dinleyip, çevirip ve konuşması gerekmektedir. Bu üç aksiyon çakışır ve adeta sözlü çevirmenin

beynini üçe böler. Bu da oldukça zor ve pür dikkat gerektirir.

Zaman sorunu nedeniyle, ki burada sadece birkaç saniyelik bir farktan bahsediyoruz, sözlü çeviride, yazılı

çevirinin kalitesine ulaşması çoğu zaman mümkün olmayabilir. Sözlü çeviriyi yapan kişi, duyduğu

cümledeki kelimenin tam karşılığını bulamasa bile yakın bir anlamdaki kelimeyi kullanarak aktarım

yapmalıdır. Bu insiyatif, suskun kalmaktan daha tercih edilebilir bir seçenektir.

B) Ardıl Çeviri

Sözlü çeviriyi yapan kişinin önce konuşmacıyı dinleyerek daha sonra hedef dile konuşmayı aktardığı çeviri

tipidir. Bu türde konuşma bölümlere ayrılır, konuşma yapılırken tercüman aynı anda kendine özel notlar

alır ve konuşmacı konuşmasına ara verdiğinde hedef dile gerekli aktarım gerçekleştirilir.

Ardıl çeviri türü, simültane çeviriden bir önceki aşamadır. Simültane çevirideki gibi kaynağı dinleme,

özümseme, çevirme ve aktarma aşamaları birbiriyle çakışmadığı için çeviri eğitiminde de simültane çeviri

eğitiminden önce yer alır. Özel olarak tutulan notlar ve çeviriyi yapan kişinin hafızası yoluyla yapılır. Yine

5

pür dikkat dinleme gereksinimi mevcuttur. Çeviriyi yapan kişinin tuttuğu notları tekrar okuyabilecek

şekilde yazması ve önemli noktaları atlamaması esastır. Sözlü çeviri türleri arasında en fazla doğruluğa

sahip olan tiptir çünkü ardıl çeviriyi yapan kişi gerekli gördüğü yerlerde konuşmacıya kendini tekrarlatma

şansına ya da soru sorma şansına sahiptir. Aynı zamanda konuşma temposunu da ayarlayabilir.

3) Hangi Konferansta Ne Tür Çeviri Gerekiyor?

Örnek olarak seçtiğim konferans “Türkiye’nin İlk Uluslararası SEO Konferansı”dır. Detayları

http://seozeo.com.tr/seozone-2013 adresinden görülebilir.

SEO, İngilizce’den dilimize geçmiş bir internet teknolojisi terimidir. “Search Engine Optimization” olarak

açılır ve “Arama Motoru Optimizasyonu” olarak Türkçe’de kendisine yer edinmiştir. Bu işlem, internet

sitelerinin Google arama motorundaki arama sonuç kalitesini iyileştirmek için gerekli olan işlemlerinin

genel adıdır. Örneğin, sizin bir internet siteniz ya da blogunuz var. Belirli bir arama teriminde ilk sayfada

yer almak istiyorsanız internet sitenizde ya da blogunuzda SEO yapmanız gerekmektedir. Teknik ve

editoryal içerikleri mevcuttur.

“Türkiye’nin ilk SEO etkinliği” olarak yola çıkan bu konferansa 9 konuşmacı yer almıştır. Bu konuşmacıların

ikisi türk ve yedisi de konferans sırasında İngilizce konuşacak olan yabancı misafirlerdir. Bu yabancı

misafirler Dünya çapında bu konuda isim yapmış kişilerdir. Aralarında eski Google çalışanı ve en çok

kullanılan SEO aracının sahibi de bulunmaktadır. Konferans, İstanbul’da organize edilmektedir ve tüm

dinleyiciler Türkçe konuşmaktadır. Dinleyicilerin profilleri 25-40 yaş aralığındadır, dijital pazarlama

alanında çalışmaktadırlar veya bu konuya ilgilidirler.

Konferansta tüm yurtdışı katılımcıların konuşmaları boyunca simültane tercüme hizmeti sağlanacaktır.

Simültane olarak kaynak dil İngilizce’den hedef dil olan Türkçe’ye aktarım yapacak kişinin ilk olarak SEO

konusunda bilgili olması ve gerekli internet teknolojileri terimleri, internet deyimleri, internet kültürü,

Google terimleri, Google hizmetleri ve SEO araçları konusunda bilgi sahibi olmalıdır. Aynı zamanda

katılımcıların Asyalı, Amerikalı ve İngiliz olduklarını göz önünde bulundurursak farklı şive ve telaffuzları da

anlayarak hedef dil Türkçe’ye net bir aktarımını sağlamalıdır. Simültane çeviriyi yapan kişinin dinleyicileri

sabırsızlandırmayacak kadar bir zaman aralığında konuşmacının dediklerini en yakın anlamlarıyla çevirmesi

gerekmektedir. Simültane çeviriyi yapan kişinin, dinleyicilerden gelecek olan soruları da İngilizce’ye

çevirmesi gerekmektedir. Burada dikkat edilecek husus, dinleyicilerin Türkçe’de, konuşmacıların

İngilizce’de gerçekleştirdiği kadar kadar akıcı cümle kuramama olasılıklarıdır. Soru soran kişi dikkatle

dinlenmeli ve konuşmacıya soru anlam kaybı yaşanmadan aktarılmalıdır.

4) Konferans Çevirmenliginde Neler Yapılıyor? Onların Özellikleri Nelerdir?

6

Konferans çevirmenliği sadece sözlü iletişim ile uğraşır. Bir dilden başka bir dile, yani kaynak dilden

hedef dile akıcı bir şekilde, mesajı eksiksiz bir halde, aynı tonda konuşmacının bir kopyası halinde

aktarmaktır. Farklı dilden ve aynı kültürden olmayan insanların iletişim kurmalarını sağlar. Konferans

çevirmeninin işi budur ve bunu kaynak dilden telaffuz edilen her sözcüğü mot a mot çevirerek değil de

genel olarak bozmadan fikri taşıyarak başarır. Bir konferansta yapılan dilsel aktarımın kaliteli işin ne

kadar sağlıklı bir ortamda yapıldığına, yapan kişinin tecrübesine ve uzmanlığına bağlıdır. Uluslararası

konferanslarda ve toplantılarda organizasyonel başarının anahtarı konferansın çevirmenliğini yapan

kişidir.

Ses geçirmez kabinlerde çalışırlar. Yanlarında başka iş arkadaşları da olabilir.

Tercüme yapılacak her iki dilin de yani hedef ve kaynak dilin mükemmel hakimiyetini, derin bir genel

kültür bilgisini, meslek terminolojisini işin erbabı kadar iyi bilmeyi ve hedef dil ile kaynak dil arasında çok

kısa sürede (tercihen anlık) geçiş yapabilme kabiliyetini gerektirir. Konferans tercümanında işinin

mahremiyetine saygı duymak önemlidir.

Konferans çevirmenliği yapan kişi, işini icra ettiği esnada, konferansın konusu neyse, o konuda iş yapan

kişilerin kimliğine bürünmelidir. Yani, kıymetli taşlar madenciliği konusunda bir konferansta çeviri

yapılıyorsa, hem konuya oradaki dinleyiciler kadar vakıf olunmalı hem de onlar gibi düşünebilmelidir.

Çeviri sırasında konsantrasyon, güçlü bir hafıza, iyi bir diksiyon ve aksan, zihnen ve fiziken dinç olmak

aranan özellikler arasındadır.

Konferanslar her zaman çevirmenin yaşadığı şehirde organiza edilmediği için bu işi icra eden kişinin

seyahat engelinin olmaması gerekmektedir.

Serbest çalışan olsun ya da devlet tarafından görevlendirilmiş bir memur, konferans çevirmeninden her

zaman işini titiz bir yaklaşımla gerçekleştirmesi beklenir. Konferans çevirmenleri her zaman görevine iyi

hazırlanmış, terminolojiyi ve konuyu çalışmış ve kendinden emin bir profil çizmesi gerekmektedir.

Kaynakça:http://tr.wikipedia.org/wiki/M%C3%BCtercim

7

https://eksisozluk.com/mutercim-tercumanlik--37751?nr=true&rf=mutercim-tercumanlik

https://eksisozluk.com/tercuman--77126

https://eksisozluk.com/cevirmen--77125?nr=true&rf=cevirmen

http://www.wordreference.com/fren/traduction

http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_bts

http://forum.tureng.com/faydali-linkler-dosyalar-makaleler-kitap-tavsiyeleri/50468-sozlu-ceviri-turleri/

http://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87eviri

http://www.google.com.tr/books?hl=tr&lr=&id=s0EhXGpghtEC&oi=fnd&pg=PA53&dq=similarities+between+translation+an

d+interpreting&ots=akSDl3P5rp&sig=fDMIlLYYgjZGMXxbOqCyG_9bRxI&redir_esc=y#v=onepage&q=similarities%20between

%20translation%20and%20interpreting&f=false

http://www.seslisozluk.com

http://www.sosyalbil.selcuk.edu.tr/dergi/sayi1-8/3/2.pdf

http://www.languagescientific.com/translation-services/multilingual-interpreting-services/interpreting-vs-translation-ser

vices.html

http://kurdistantribune.com/2013/translation-interpretation/

http://en.wikipedia.org/wiki/Translation

https://eksisozluk.com/ardil-ceviri--71951

http://skrivanektr.mcdev.cz/tr-1/hizmetler/sozlu-ceviriler/dider-sozlu-ceviri-turleri/

http://www.simultanetercume.org/sozlu-ceviri-ve-turleri/

http://www.onlinetercumanlik.com/blog/2012/01/sozlu-ceviri-turleri/

http://ec.europa.eu/dgs/scic/what-is-conference-interpreting/index_en.htm

http://aiic.net/node/5/conference-interpreting/

http://tktd.org/wp/?page_id=31

http://www.simultanetercume.org/konferans-cevirmenligi/

http://www.simultanetercume.org/konferans-cevirmeni-olmak-isteyen-ogrenciler-icin-tavsiyeler/

http://www.uludagsozluk.com/k/konferans-%C3%A7evirmenli%C4%9Fi/

8