Unicef, kljucni nalazi za medije i ostale partnere

Nobody’s UnpredictableAvgust 2010.

Istraživanje o društvenoj inkluziji djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori

ZA:

Inkluzija dece sa smetnjama u razvoju

© 200

9 Ip

sos

2

METODOLOGIJA

Način prikupljanja podataka: terenska anketa rađena u domaćinstvu ispitanika, „licem u lice“ Izvor podataka na osnovu reprezentativnog uzorka za populaciju Crne Gore od 18 i više

godina Veličina uzorka je 1014 ispitanika Tip uzorka je troetapni stratifikovani slučajni uzorak, sa etapama:

Teritorija biračkog mjesta (oko 200 domaćinstava) birana sa vjerovatnoćom proporcionalnom veličini - PPS Domaćinstvo izabrano metodom slučajnog koraka od zadate adrese (simulacija SPSWoR uzoračke šeme) Član domaćinstva izabran primjenom Kiš tablica (simulacija SPSWoR uzoračke šeme)

Stratifikacija se vrši na osnovu: Tipa naselja – urban/rural Četiri geo-ekonomska regiona Post stratifikacija na osnovu: pola, godina, tipa naselja i četiri geo-ekonomska regiona

Terenska kontrola na 12% uzorka, logička kontrola i kontrola konzistencije u 100% slučajeva Prikupljanje podataka obavljeno od 05. avgusta do 13. avgusta 2010. godine


© 200

9 Ip

sos

3

Struktura uzorka

Baza: N=1014

48%

52%

26%

19% 19%21%

15%

26%

46%

20%

8%

30%

17%

32%

21%

62%

38%

Muš

ki

Žen

ski

18-2

9

30-3

9

40-4

9

50-6

4

65+

Osn

ovna

i ni

ža

Sre

dnja

Vis

a i v

isok

a

Obr

azov

anje

u to

ku

Pod

goric

a

Prim

orje

Zap

ad

Isto

k

Gra

d

Ost

alo

Pol Starost Obrazovanje Region Tip naselja


© 200

9 Ip

sos

4

SVIJEST O DJECI SA SMETNJAMA U RAZVOJU


© 200

9 Ip

sos

5

Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u razvoju

Baza: Ukupna ciljna populacija

35%

10%

9%

6%

4%

4%

3%

3%

3%

3%

Tuga, sažaljenje, jadna deca

Potrebna im je pomoć, tudja nega,bespomoćni

Nesreća, zla sudbina, muka,patnja

Bolest, bolesna deca

Društvo mora više da pomogne,obrati pažnju

Deca sa nedostatkom,poremećajem

Hendikepirana deca

Nemaju normalan život, težak život

Razumevanje, solidarnost,humanost

Nesposobni za normalan rast irazvoj

Prvi odgovor

40%

12%

12%

6%

5%

4%

4%

4%

3%

3%


Nesreća, zla sudbina, muka, patnja




Razumevanje, solidarnost, humanost

Deca sa nedostatkom,poremećajem

Nemaju normalan život, težak život

Hendikepirana deca

Nesposobni za normalan rast i razvoj

Svi odgovori

• Prva asocijacija koju građani imaju kada se pomenu djeca sa smetnjama u razvoju je sažaljenje (35%). • Među svim spontano navedenim asocijacijama dominantno je takođe sažaljenje (40%), a prate ga nesreća, zla sudbina, muka, patnja (12%) i bespomoćnost (12%).

• I ostale asocijacije su u odgovarajućem emocionalnom tonu – djeca sa smetnjama u razvoju se povezuju sa bolešću, poremećenošću, nenormalnošću, ugroženošću. Jedan broj asocijacija ide u smjeru prepoznavanja potrebe za pomoću, pokazivanjem razumijevanja i solidarnosti.


© 200

9 Ip

sos

6

Slobodne asocijacije na djecu sa smetnjama u razvoju u zavisnosti od informisanosti

40%

44%

28%

12%

13%

9%

11%

11%

19%

6%

8%

4%

3%

6%

8%

3%

3%

2%

3%

2%

1%

1%

1%

8%

Ne znaju ništa ilimalo

Znaju ponešto

Znaju mnogo iliveoma mnogo


Nesreća, zla sudbina, muka, patnja




Teška situacija za porodicu,roditelje

Ugroženi su, u nevolji

Neko koga poznaju ( dete,rodjak...)

Interesantno je da građani koji znaju dosta o ovoj kategoriji djece u značajno manjoj mjeri imaju kao asocijaciju

sažaljenje, a u značajno većoj njihovu potrebu za pomoći.


© 200

9 Ip

sos

7

Termini kojima se nazivaju djeca sa smetnjama u razvoju


23%

17%

12%

10%

7%

6%

3%

3%

3%

2%

2%

2%

1%

1%

1%

1%

1%

7%

Hendikepirana djeca

Djeca sa posebnim potrebama

Djeca sa invaliditetom

Bolesna djeca

Djeca ometena u razvoju

Jadni, žalosni, nesrećni, greota...

Djeca, kao i druga djeca, ne pravi razliku

Djeca sa nedostatkom

Zaostala djeca/ zaostala u razvoju

Retardirana djeca

Mentalno zaostala djeca

Nesposobna djeca

Djeca kojima treba pomoć

Djete sa poremećajem

Defektna djeca

Djeca sa problemom

Ostali odgovori

Ne zna / Bez odgovora

• Najčešće korišćen izraz kojim se u opštoj populaciji nazivaju ova djeca je hendikepirana djeca (23%). • U populaciji se takođe ustalili izrazi koji pripadaju prevaziđenoj terminologiji - djeca sa posebnim potrebama (17%) i djeca sa invaliditetom (12%).• Posebno je vrijedno pažnje da svaki deseti građanin koristi izraz bolesna djeca, a još 6% koristi karakterizaciju jadni, žalosni, greota.


© 200

9 Ip

sos

8

Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju djeca sa smetnjama u razvoju

Višestruki odgovori; Baza: Ukupna ciljna populacija

26%

24%

14%

14%

13%

11%

8%

7%

7%

7%

7%

7%

6%

6%

6%

Fizički izgled

Govor ( otežan, nerazumljiv...)

Kretanje ( problemi, otežan hod...)

Fizički nedostatak

Ponašanje

Slepo dete

Nepokretnost, paraliza

Gluvo dete

Oštećenje sluha

Oštećenja vida

Mentalni/ psihološki nedostatak

Mentalna zaostalost

Gestikulacija, pokreti

Deformacija tela, telesno oštećenje

Nedostatak nekog dela tela

• Karakteristika po kojoj se najčešće prepoznaje dijete sa smetnjama u razvoju je fizički izgled ili fizički nedostatak (40%). Često pominjani indikatori su i otežan ili nerazumljiv govor (24%) ili problemi sa kretanjem (14%).

• Fizički izgled je relevantniji za osobe koje i same imaju djecu, kao i za osobe sa najnižim prihodima i one iz ruralnih naselja.


© 200

9 Ip

sos

9

Oštećenja i teškoće po kojima se prepoznaju djeca sa smetnjama u razvoju


26%14%

14%8%

6%6%

5%3%

11%7%7%

7%4%

13%7%7%

5%5%

4%3%

2%

6%3%

2%

24%3%

2%

7%

Fizički izgledKretanje ( problemi, otežan hod...)

Fizički nedostatakNepokretnost, paraliza

Deformacija tela, telesno oštećenjeNedostatak nekog dela tela

Invalidska kolica/ ortopedska pomagalaHendikepiranost/ invalidnost

Slepo deteGluvo dete

Oštećenje sluhaOštećenja vida

Gluvonemo dete

PonašanjeMentalni/ psihološki nedostatak

Mentalna zaostalostPsihički poremećaj/ bolest

Deca ometena u razvojuAutizam

Daunov sindromAgresivnost

Gestikulacija, pokretiPogled, po očima

Izraz lica/ izgled lica/ mimika/ grimase

Govor ( otežan, nerazumljiv...)Nemo dete

Otežana komunikacija

Ne zna / Bez odgovora

Govor i komunikacija

Mimika, gestikulacija, pokreti

Intelektualni deficiti i psihički poremećaji

Čulni deficiti

Fizički izgled i problemi sa kretanjem

37%*

82%*

46%*

12%*

29%*

* Procenat građana koji je spontano pomenuo neki od odgovora unutar izvedenih kategorija


© 200

9 Ip

sos

10

7%

8%

11%

11%

11%

11%

12%

17%

17%

22%

21%

21%

25%

28%

27%

34%

32%

41%

47%

88%

86%

79%

78%

75%

74%

72%

69%

62%

61%

60%

58%

55%

49%

47%

44%

41%

32%

25%

Đeca kojima nedostaje neki dio tijela

Đeca sa trajnim oštećenjima ili deformacijama nekog dijela tijela

Slijepa djeca

Gluva djeca

Đeca oštećene inteligencije

Autistična djeca

Psihotična djeca

Izrazito agresivna djeca

Đeca sa težim poremećajima pažnje

Đeca sa poremećajima govora

Đeca sa ozbiljnijim emocionalnim teškoćama

Đeca sa težim oštećenjima sluha

Đeca koja boluju od virusa side (SIDA)

Đeca koja boluju od leukemije

Đeca koja boluju od hepatitisa

Hiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u kojima ne bitrebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)

Đeca sa težim oštećenjima vida (dioptrija veća od /- 10)

Đeca sa urođenim srčanim manama

Đeca koja boluju od astme

ne pripada (1+2) pripada (4+5)

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju


© 200

9 Ip

sos

11

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju

74 7262 61 60 58 55

49 47 44 4132

25

7 8 11 11 11 11 12 17 17 22 21 21 25 28 2734 32

4147

7988 86

78 756981 79

68 67 64 63 5952

45 40 40 3830

21 2010 9

-9-22

Đec

a ko

jima

nedo

staj

e ne

ki d

io ti

jela

Đec

a sa

traj

nim

ošt

ećen

jima

ilide

form

acija

ma

neko

g di

jela

tije

la

Slij

epa

djec

a

Glu

va d

jeca

Đec

a oš

teće

ne in

telig

enci

je

Aut

istič

na d

jeca

Psi

hotič

na d

jeca

Izra

zito

agr

esiv

na d

jeca

Đec

a sa

teži

m p

orem

ećaj

ima

pažn

je

Đec

a sa

por

emeć

ajim

a go

vora

Đec

a sa

ozb

iljni

jim e

moc

iona

lnim

tešk

oćam

a

Đec

a sa

teži

m o

šteć

enjim

a sl

uha

Đec

a ko

ja b

oluj

u od

viru

sa s

ide

(SID

A)

Đec

a ko

ja b

oluj

u od

leuk

emije

Đec

a ko

ja b

oluj

u od

hep

atiti

sa

Hip

erak

tivna

dje

ca, t

j. dj

eca

koja

su

pret

eran

o ak

tivna

u s

ituac

ijam

a u

kojim

a ne

bi t

reba

lo d

a bu

du (

npr.

za

Đec

a sa

teži

m o

šteć

enjim

a vi

da(d

iopt

rija

veća

od

/- 1

0)

Đec

a sa

uro

đeni

m s

rčan

im m

anam

a

Đec

a ko

ja b

oluj

u od

ast

me

pripada (4+5) ne pripada (1+2) saldo


© 200

9 Ip

sos

12

Percepcija stepena pripadnosti određenih grupa djece kategoriji djece sa smetnjama u razvoju – prosječne vrednosti

Prosečne vrednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija

4.5

4.3

4.2

4.2

4.1

4.1

4.0

3.9

3.7

3.7

3.6

3.5

3.5

3.4

3.3

3.2

3.1

2.9

2.7

Đeca kojima nedostaje neki dio tijela

Đeca sa trajnim oštećenjima ili deformacijama nekog dijela tijela

Slijepa djeca

Gluva djeca

Autistična djeca

Đeca oštećene inteligencije

Psihotična djeca

Izrazito agresivna djeca

Đeca sa težim poremećajima pažnje

Đeca sa poremećajima govora

Đeca sa ozbiljnijim emocionalnim teškoćama

Đeca sa težim oštećenjima sluha

Đeca koja boluju od virusa side (SIDA)

Đeca koja boluju od leukemije

Đeca koja boluju od hepatitisaHiperaktivna djeca, tj. djeca koja su preterano aktivna u situacijama u

kojima ne bi trebalo da budu (npr. za vrijeme nastave)

Đeca sa težim oštećenjima vida (dioptrija veća od /- 10)

Đeca sa urođenim srčanim manama

Đeca koja boluju od astme

• Djeca koja se u najvećoj mjeri identifikuju kao ona sa teškoćama u razvoju (sa prosječnom ocjenom 4 i više na petostepenoj skali) su: djeca kojima nedostaje dio tijela ili ona sa tjelesnim deformacijama, zatim djeca sa čulnim poremećajima (slijepa i gluva djeca), kao i djeca sa psihičkim teškoćama (autistična, djeca oštećene inteligencije i psihotična).• U najmanjoj mjeri sa kao djeca sa teškoćama u razvoju identifikuju djeca koja boluju od astme (2.7), djeca sa urođenim srčanim manama (2.9), kao i djeca sa težim oštećenjima vida (3.1).

• Generalno gledano, stepen identifikacije bilo koje od navedenih kategorija kao djece sa smetnjama u razvoju je viši kod osoba koje nemaju neposrednog iskustva sa ovom djecom, kao i na istoku zemlje i u ruralnim krajevima.


© 200

9 Ip

sos

13

Da68%

Ne32%

Da li poznajete neko dijete sa smetnjama u razvoju ili nekoga čije dijete ima ovakve ili slične smetnje?


• Velika većina građana (68%) poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja čije dijete ima ovakve ili slične smetnje. • Građani zapadnih krajeva zemlje, kao i oni sa najnižim prihodima, imaju nešto više neposrednog iskustva sa d jecom sa smetnjama u razvoju u odnosu na prosjek. • Očekivano, lično iskustvo i informisanost su u pozitivnoj vezi: građani koji nemaju ličnog iskustva sa djecom sa teškoćama u razvoju slabije su informisani o njima i obratno.

54%

76%

90%

46%

24%

10%

Ne znaju ništa ilimalo

Znaju ponešto

Znaju mnogo iliveoma mnogo

Da

Ne

U zavisnosti od informisanosti o djeci sa smetnjamau razvoju:


© 200

9 Ip

sos

14

Koliko često dolazite u kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju?

13%

5%

4%

11%

8%

10%

11%

11%

14%

10%

4%

Svakodnevno

Nekoliko puta nedjeljno

Jednom nedjeljno

Nekoliko puta mjesečno

Jednom mjesečno

Jednom u 2-3 mjeseca

Jednom u 6 mjeseci

Jednom godišnje

Rjeđe o jednom godišnje

Nemam nikakav kontakt sadjecom sa smetnjama u razvoju

Odbija da odgovori

• Većina građana (86%) je imala ili ima kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. Najveći broj ovakav kontakt ostvaruje jednom mjesečno ili rjeđe, dok ukupno 13% građana ima svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju.

• Svaki deseti građanin saopštava da nema nikakav kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju. • Svakodnevni kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju u većoj mjeri imaju najslabije obrazovani, građani sa najnižim prihodima, kao i oni iz istočnih krajeva zemlje.

20%

11%

12%

18%

12%

14%

8%

10%

10%

12%

21%

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Do 100 �

101 - 200 �

Više od 200 �

Odbija da odgovori

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Svakodnevni kontakt:

Obr

azov

anje

Prih

odi

Reg

ion



© 200

9 Ip

sos

15

Kako se informišete o djeci sa smetnjama u razvoju?


61%

47%

28%

12%

12%

4%

2%

2%

1%

Preko medija (TV, novine, radio,Internet)

Kroz priče koje čujem odprijatelja, rođaka, poznanika

Kroz svakodnevno iskustvo naulici, u radnjama, javnom prevo

U lokalnim domovima zdravlja ibolnicama

Kroz priče iz škole, koje čujemod moje djece

Iskustvo sa sopstvenim djetetomkoji ima slične teškoće i

Nemam nikakve informacije odjeci sa smetnjama u razvoju

Drugo

Odbija da odgovori

• Dominantan izvor informacija o djeci sa smetnjama u razvoju su mediji (61%). Međutim, značajan je i broj onih koji informacije dobijaju od drugih ljudi (47%), ili kroz svakodnevno iskustvo na ulici, u prevozu, radnjama (28%). • 4% građana navodi da o ovome saznaje kroz lično iskustvo sa djetetom koje ima sliče teškoće.

• Očekivano, lično iskustvo je značajniji izvor informacija za one osobe koje poznaju neko dijete sa smetnjama u razvoju, dok se oni koji nemaju takvog iskustva u većoj mjeri oslanjaju na medije.


© 200

9 Ip

sos

16

Koliko ste informisani o djeci sa smetnjama u razvoju?

7%

38%

44%

43%

12%

9%

3%

Ne znam ništa o djeci sasmetnjama u razvoju

Veoma malo znam o djeci sasmetnjama u razvoju

Sum -

Znam ponešto o djeci sasmetnjama u razvoju

Sum +

Znam mnogo o djeci sasmetnjama u razvoju

Znam veoma mnogo o djeci sasmetnjama u razvoju

• Može se konstatovati da su građani generalno nedovoljno informisani o djeci sa smetnjama u razvoju – oni sami ocjenjuju svoje znanje ocjenom 2.6 na petostepenoj skali. • Tek nešto više od svakog desetog građanina saopštava da zna mnogo o ovoj djeci, dok se ostali raspodeljuju na jednak broj onih koji saopštavaju da ne znaju ništa ili vrlo malo (44%) i one koji saopštavaju da znaju ponešto (43%). • Informisanost je nešto bolja među ženama, visokoobrazovanima, kao i osobama koje imaju ličnog iskustva sa ovom djecom.


48%

41%

49%

45%

37%

35%

64%

10%

14%

7%

12%

19%

16%

4%

Muški

Ženski

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Da

Ne

Sum -Sum +

Pol

Obr

azov

anje

Poz

naju

D

SR

M=2.6


© 200

9 Ip

sos

17

10%

8%

32%

17%

12%

13%

27%

10%

16%

27%

14%

17%

19%

26%

3%

9%

6%

9%

3%

7%

37%

17%

22%

41%

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Re

gio

n

Do 3% 3.1-5%5.1-10% 10.1-20%Više od 20% Ne zna/Odbija

Procjena incidence djece sa smetnjama u razvoju u populaciji djece u Crnoj Gori starosti do18 godina


M=11.3%

M=12.5%

M=5.7%

18%

16%

18%

13%

6%

30%

Do 3%

3.1-5%

5.1-10%

10.1-20%

Vi e od 20%�

Ne zna/OdbijaM=10.1%

• Trećina građana (34%) smatra da u opštoj populaciji djece do 18 godina ima do 5% djece sa smetnjama u razvoju. 18% smatra da ih je između 5 i 10%, dok 19% smatra da je taj procenat veći. Gotovo trećina građana nema jasnu predstavu o tome koliko ima djece sa smetnjama u razvoju.

• Najtačniju procjenu daju stanovnici istočnih krajeva, dok ovaj procenat u najvećoj mjeri potcjenjuju oni sa zapada.


© 200

9 Ip

sos

18

STAV PREMA DJECI SA SMETNJAMA U RAZVOJU


© 200

9 Ip

sos

19

Socijalna distanca prema različitim kategorijama djece sa smetnjama u razvoju


N

Živ

i u

isto

m n

asel

ju/u

lici

sa V

ašim

dje

teto

m

Ide u

istu

ško

lu/o

db

an

ište

/vrt

ić s

a

Vašim

dje

teto

m?

Ide u

isto

o

dje

ljen

je/g

rup

u s

a

Vašim

dje

teto

m

Dru

ži s

e/ ig

ra s

e s

a

Vašim

dje

teto

m

Najb

olji je

d

rug

/dru

gari

ca s

a V

ašim

d

jete

tom

U s

tari

jem

uzr

astu

je u

em

otivn

oj v

ezi

sa V

ašim

d

jete

tom

U o

dra

slo

m d

ob

u s

tup

a

u b

rak s

a V

aši

m

dje

teto

m

Od

bij

a d

a o

dg

ovo

ri

Dijete sa težim oštećenjem vida 1014 75.7 56.6 51.2 48.1 34.7 08.8 07.1 02.2 Slijepo dijete 1014 77.8 48.6 43.9 40.9 29.2 03.0 01.6 04.1 Dijete sa težim oštećenjem sluha 1014 73.3 55.1 47.1 45.2 30.0 05.8 04.0 03.5 Gluvo dijete 1014 75.0 45.6 39.9 38.9 25.8 02.8 01.7 05.8 Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajna deformacija ili nedostatak nekog dijela tijela

1014 79.1 42.7 34.9 33.1 23.3 02.5 01.3 05.8

Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna 1014 75.5 42.6 35.3 34.3 24.6 02.0 00.9 05.6 Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se ne prenose, kao što su astma, srčane mane, hemofilija, leukemija i druga

1014 73.1 48.8 41.2 35.7 27.7 03.1 02.0 03.4

Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose, kao što su SIDA, Hepatitis i druga

1014 70.3 21.3 12.9 11.9 07.8 00.3 00.1 19.6

Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niska inteligencija, autizam, teži poremećaji pažnje, trajne poteškoće u učenju i sl.

1014 73.4 36.6 27.6 22.7 13.9 01.1 00.7 08.1

Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao što su dječje neuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale neurološkim oštećenjima

1014 67.9 29.1 19.0 13.0 08.3 00.7 00.1 15.9

Dijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što su hiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivo ponašanje

1014 71.1 30.3 20.2 14.8 09.3 01.5 00.3 11.1

Dijete sa poremećajima govora 1014 74.8 48.9 40.9 38.6 28.2 05.4 05.1 02.2

• Uopšteno gledano, građani Crne Gore ispoljavaju veliku socijalnu distancu prema djeci sa smetnjama u razvoju. U prosjeku, ukupni stepen socijalne bliskosti prema ovoj grupe je 34.5 %, s tim što ona nije jednaka prema različitim kategorijama d jece sa smetnjama u razvoju.

• Socijalna distanca je još izraženija među osobama koje su slabije informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, kao i kod onih koji ne poznaju ovakvu djecu. Veću socijalnu distancu ispoljavaju i osobe sa najslabijim obrazovanjem i najnižim prihodima, kao i građani Primorja i istočnog regiona. • Osobe koje su najbolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju i koje imaju ličnog iskustva sa ovom djecom ispoljavaju i manju socijalnu distancu prema njima. Isto važi za visoko obrazovane, građane Glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i najstarije građane (preko 65 godina starosti).


© 200

9 Ip

sos

20

Socijalna distanca prema različitim kategorijama DSR - prihvatanje


56.6

34.7

8.87.1

29.2

3.0

45.2

30

5.84

46

39

26

2

33.1

2.51.3

27.7

3.1

70.3

21.3

12.9 11.9

0.1

36.6

27.6

22.7

13.9

0.7

67.9

29.1

19

13

8.3

71.1

30.3

20.2

14.8

9.3

28.2

5.4

75.7

48.1

51.2

48.6

77.8

1.6

40.943.9

73.3

55.1

47.1

75

3

4042.7

79.1

23.3

34.9

42.6

75.5

20.9

24.6

34.335.3

73.1

48.8

2

35.7

41.2

0.3

7.8

1.1

73.4

0.10.7 0.31.5

48.9

5.1

38.6

40.9

74.8

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

1 - Živi u istomnaselju/ulici sa Vašim

djetetom

2 - Ide u istuškolu/odbanište/vrtićsa Vašim djetetom?

3 - Ide u istoodjeljenje/grupu sa

Vašim djetetom

4 - Druži se/ igra se saVašim djetetom

5 - Najbolji jedrug/drugarica saVašim djetetom

6 - U starijem uzrastuje u emotivnoj vezi sa

Vašim djetetom

7 - U odraslom dobustupa u brak sa Vašim

djetetom

Dijete sa težim oštećenjem vida

Slijepo dijete

Dijete sa težim oštećenjem sluha

Gluvo dijete

Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajna deformacija ilinedostatak nekog dijela tijela

Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna

Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se ne prenose, kaošto su astma, srčane mane, hemofilija, leukemija i druga

Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose, kao što suSIDA, Hepatitis i druga

Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niska inteligencija,autizam, teži poremećaji pažnje, trajne poteškoće u učenju i sl.

Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao što su dječjeneuroze, psihoze, emocionalne promjene nastale neurološkimoštećenjimaDijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što suhiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno neprihvatljivoponašanjeDijete sa poremećajima govora


© 200

9 Ip

sos

21

Socijalna distanca prema različitim kategorijama DSR - neprihvatanje


51.9

65.3

91.2

70.8

97.0

54.8

70

94.296

74.2

66.9

97.5 98.7

72.3

96.9

29.7

78.7

87.1 88.1

72.4

77.3

86.1

99.3

70.9

81

87

91.7

69.7

79.8

85.2

90.7

71.8

94.6

24.3

43.4

48.8

92.9

22.2

51.4

56.1 59.1

98.4

26.7

44.9

52.9

60.1

25.0

54.4

61.1

97.298.3

65.1

20.9

57.3

76.7

24.5

57.4

64.7 65.7

75.4

98 99.1

26.9

51.2

58.8

64.3

98

99.7

92.2

99.9

26.6

63.4

98.9

32.1

99.3 99.9

28.9

98.5 99.7

25.2

59.1

51.1

61.4

94.9

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

55

60

65

70

75

80

85

90

95

100

1 -Živi u istomnaselju/ulici sa Vašim

detetom

2 -Ide u istuškolu/odbanište/vrti?

sa Vašim detetom

3- Ide u istoodeljenje/grupu sa

Vašim detetom

4 - Druži se/ igra se saVašim detetom

5 - Najbolji je drug saVašim detetom

6 - U starijem uzrastuje u emotivnoj vezi sa

Vašim detetom

7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Vašim

detetom

Dete sa težim oštećenjem vidaSlepo deteDete sa težim oštećenjem sluhaGluvo deteDete sa telesnim oštećenjimaDete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretnaDete koje boluje od neprenosivih hroničnih oboljenjaDete koje boluje od prenosivih hroničnih bolestiIntelektualni nedostaci i oštećenjaDete sa težim emocionalnim poremećajimaDete sa težim poremećajima socijalizacijeDete sa poremećajima govora


© 200

9 Ip

sos

22

Socijalna distanca prema različitim kategorijama DSR - prihvatanje


75.7 77.873.3 75.0

79.175.5 73.1

70.373.4

67.971.1

74.8

56.6

48.655.1

45.6 42.7 42.648.8

21.3

36.6

29.1 30.3

48.951.2

43.947.1

39.934.9 35.3

41.2

12.9

27.6

19 20.2

40.945.2

38.933.1 34.3 35.7

11.9

22.7

13.0 14.8

38.634.7

29.2 3025.8 23.3 24.6

27.7

7.813.9

8.3 9.3

28.2

8.85.8 3.1 5.47.14

1.3 0.9 25.1

40.9

48.1

1.50.71.10.322.52.830.30.10.70.11.71.60

510152025303540455055606570758085

Dij

ete

sa t

ežim

ošt

ećen

jem

vid

a

Sli

jep

o d

ijet

e

Dij

ete

sa t

ežim

ošt

ećen

jem

slu

ha

Glu

vo d

ijet

e

Dij

ete

sa t

jele

snim

ošt

ećen

jim

a, k

ao š

to s

utr

ajn

a d

efo

rmac

ija

ili

ned

ost

atak

nek

og

dij

ela

tije

la

Dij

ete

koje

se

ote

žan

o k

reću

ili

su

sas

vim

nep

okr

etn

a

Dij

ete

koje

bo

luje

od

hro

nič

nih

ob

olj

enja

koja

se

ne

pre

no

se,

kao

što

su

ast

ma,

srča

ne

man

e, h

emo

fili

ja,

leu

kem

ija

i d

rug

a

Dij

ete

koje

bo

luje

od

hro

nič

nih

bo

lest

i ko

jese

pre

no

se,

kao

što

su

SID

A,

Hep

atit

is i

dru

ga

Inte

lekt

ual

ni

ned

ost

aci

i o

šteć

enja

, ka

o š

tosu

nis

ka i

nte

lig

enci

ja,

auti

zam

, te

žip

ore

meć

aji

paž

nje

, tr

ajn

e p

ote

ško

će u

uče

nju

i s

l.

Dij

ete

sa t

ežim

em

oci

on

aln

imp

ore

meć

ajim

a, k

ao š

to s

u d

ječj

e n

euro

ze,

psi

ho

ze,

emo

cio

nal

ne

pro

mje

ne

nas

tale

neu

rolo

škim

ošt

ećen

jim

a

Dij

ete

sa t

ežim

po

rem

ećaj

ima

soci

jali

zaci

je,

kao

što

su

hip

erak

tivn

o,

agre

sivn

o i

li n

eko

dru

go

so

cija

lno

nep

rih

vatl

jivo

po

naš

anje

Dij

ete

sa p

ore

meć

ajim

a g

ovo

ra

1 - Živi u istom naselju/ulici sa Vašim djetetom2 - Ide u istu školu/odbanište/vrtić sa Vašim djetetom?3 - Ide u isto odjeljenje/grupu sa Vašim djetetom4 - Druži se/ igra se sa Vašim djetetom5 - Najbolji je drug/drugarica sa Vašim djetetom6 - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Vašim djetetom7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Vašim djetetom


© 200

9 Ip

sos

23

Socijalna distanca prema različitim kategorijama DSR - neprihvatanje


24.3 22.226.7 25.0

20.924.5 26.9 29.7 26.6

32.1 28.925.2

43.451.4

44.9

54.4 57.3 57.451.2

78.7

63.470.9 69.7

51.1

60.165.1 64.7

58.8

72.481 79.8

59.151.9

59.154.8

61.166.9 65.7 64.3

88.1

77.3

87.0

61.465.3

70.8 7074.2 76.7 75.4 72.3

92.286.1

91.7

71.8

91.297 94.2 97.2 96.9 98.9 99.3 98.5

94.692.9 96 98.7 99.1 98

87.1

52.956.148.8

85.290.7

99.79897.5 94.999.799.999.399.998.398.4

05

101520253035404550556065707580859095

100105

Dij

ete

sa t

ežim

ošt

ećen

jem

vid

a

Sli

jep

o d

ijet

e

Dij

ete

sa t

ežim

ošt

ećen

jem

slu

ha

Glu

vo d

ijet

e

Dij

ete

sa t

jele

snim

ošt

ećen

jim

a, k

ao š

to s

utr

ajn

a d

efo

rmac

ija

ili

ned

ost

atak

nek

og

dij

ela

tije

la

Dij

ete

koje

se

ote

žan

o k

reću

ili

su

sas

vim

nep

okr

etn

a

Dij

ete

koje

bo

luje

od

hro

nič

nih

ob

olj

enja

koja

se

ne

pre

no

se,

kao

što

su

ast

ma,

srča

ne

man

e, h

emo

fili

ja,

leu

kem

ija

i d

rug

a

Dij

ete

koje

bo

luje

od

hro

nič

nih

bo

lest

i ko

jese

pre

no

se,

kao

što

su

SID

A,

Hep

atit

is i

dru

ga

Inte

lekt

ual

ni

ned

ost

aci

i o

šteć

enja

, ka

o š

tosu

nis

ka i

nte

lig

enci

ja,

auti

zam

, te

žip

ore

meć

aji

paž

nje

, tr

ajn

e p

ote

ško

će u

uče

nju

i s

l.

Dij

ete

sa t

ežim

em

oci

on

aln

imp

ore

meć

ajim

a, k

ao š

to s

u d

ječj

e n

euro

ze,

psi

ho

ze,

emo

cio

nal

ne

pro

mje

ne

nas

tale

neu

rolo

škim

ošt

ećen

jim

a

Dij

ete

sa t

ežim

po

rem

ećaj

ima

soci

jali

zaci

je,

kao

što

su

hip

erak

tivn

o,

agre

sivn

o i

li n

eko

dru

go

so

cija

lno

nep

rih

vatl

jivo

po

naš

anje

Dij

ete

sa p

ore

meć

ajim

a g

ovo

ra

1 -Živi u istom naselju/ulici sa Vašim detetom2 -Ide u istu školu/odbanište/vrti? sa Vašim detetom3- Ide u isto odeljenje/grupu sa Vašim detetom4 - Druži se/ igra se sa Vašim detetom5 - Najbolji je drug sa Vašim detetom6 - U starijem uzrastu je u emotivnoj vezi sa Vašim detetom7 - U odraslom dobu stupa u brak sa Vašim detetom


© 200

9 Ip

sos

24

Socijalna bliskost prema različitim kategorijama djece sa smetnjama u razvoju


2.9

2.8

2.7

2.6

2.6

2.6

2.5

2.5

2.3

2.1

2.0

1.9

Dijete sa težim oštećenjem vida

Dijete sa težim oštećenjem sluha

Dijete sa poremećajima govora

Slijepo dijete

Gluvo dijete

Dijete koje boluje od hroničnih oboljenja koja se neprenose, kao što su astma, srčane mane, hemofilija,

Dijete sa tjelesnim oštećenjima, kao što su trajnadeformacija ili nedostatak nekog dijela tijela

Dijete koje se otežano kreću ili su sasvim nepokretna

Intelektualni nedostaci i oštećenja, kao što su niskainteligencija, autizam, teži poremećaji pažnje, trajne

Dijete sa težim poremećajima socijalizacije, kao što suhiperaktivno, agresivno ili neko drugo socijalno

Dijete sa težim emocionalnim poremećajima, kao štosu dječje neuroze, psihoze, emocionalne promjene

Dijete koje boluje od hroničnih bolesti koje se prenose,kao što su SIDA, Hepatitis i druga

• Socijalna distanca prema različitim grupama djece sa smetnjama u razvoju se razlikuje.

• Najveću socijalnu distancu građani imaju prema djeci koja boluju od prenosivih hroničnih bolesti (SIDA, hepatitis i sl.), zatim prema djeci sa težim emocionalnim poremećajima (neuroze, psihoze i sl) i prema djeci sa težim poremećajima socijalizacije (socijalno neprihvatljivo ponašanje). • Sa druge strane, najmanju socijalnu distancu građani imaju prema djeci sa težim oštećenjima vida i sluha, kao i djeci sa poremećajima govora.

• Kada posmatramo pojedinačne odnose, za najveći broj građana (u prosjeku 72%) je prihvatljivo da dijete sa smetnjama u razvoju živi u istoj ulici kao i njihovo dijete. Međutim, već naredni stepen bliskosti je značajno manje prihvatljiv – tek 42% prihvata da ovakvo dijete ide u istu školu, a nešto više od trećine da ide u isto odjeljenje sa njihovim djetetom.

• Tek svaki peti građanin ne bi imao ništa protiv da dijete sa smetnjama u razvoju bude najbolji prijatelj njihovog djeteta, dok sadašnju ili buduću emotivnu vezu prihvata tek između 2 i 3%.


© 200

9 Ip

sos

25

Odnos društva prema djeci sa smetnjama u razvoju Baza: Ukupna ciljna populacija

4%

11%

17%

47%

92%

74%

65%

36%

Država i društvo bi trebalo daučine sve što je u njihovoj moći,

kako bi obezbijedili jednakemogućnosti i šanse za djecu sasmetnjama u razvoju, bez obzira

na troškove.

Đeca sa smetnjama u razvoju sujednako vrijedni članovi društva

kao i svi ostali građani.

Bez obzira na trud i napor kojiulažu ona i njihova porodica,

djeca sa smetnjama u razvoju nemogu se u potpunosti uklopiti usredinu, na način na koji to čine

druga djeca.

Država i društvo nijesu umogućnosti da značajno

pomognu djeci sa smetnjama urazvoju, ma koliko se trudili i

ulagali novca.

ne slaže se (1+2) slaže se (4+5)

• Većina građana (74%) smatra da su djeca sa smetnjama u razvoju jednako vrijedni članovi društva kao i svi ostali građani.• Ne treba, međutim, zanemariti da svaki deseti građanin ima upravo suprotan stav (posebno imajući u vidu jasnu socijalnu nepoželjnost ovakvog odgovora).

• Ogromna većina građana (92%) smatra da država i društvo treba da učine sve što je u njihovoj moći da obezbijede jednake mogućnosti za djecu smetnjama u razvoju. • Međutim, u znatno manjoj mjeri građani smatraju da takva pomoć države može značajno da pomogne (47%). U istom smislu govori i podatak da čak 65% građana smatra da se, uprkos svem trudu, ova djeca ne mogu u potpunosti uklopiti u sredinu kao ostala djeca.


© 200

9 Ip

sos

26

Koja od sledeće dvije tvrdnje je bliža Vašim stavovima?


• Većina građana (71%) smatra da prvenstveno treba prilagođavati sredinu djetetu sa smetnjama u razvoju, dok 28% smatra suprotno - da bi dijete trebalo da se prilagođava sredini.

• Uvjerenje da dijete treba da se prilagođava sredini je izraženije kod osoba koje nemaju ličnog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju, kao i kod stanovnika ruralnih naselja, primorskih i istočnih djelova zemlje. • Osobe koje su dobro informisane o djeci sa smetnjama u razvoju u manjoj mjeri smatraju da ova djeca treba da se prilagođavaju sredini.

Odbija da odgovori1%

Društvo i sredina u kojoj dete živi bi prevashodno trebalo da se prilagođavaju

detetu sa smetnjama u

razvoju, uvažavajući sve

njihove sprecif ičnosti

71%

Dete sa smetnjama u razvoju bi

prevashodno trebalo da se

prilagođava životu u društvu, uz

pomoć28%

24%

44%

17%

35%

23%

34%

24%

35%

32%

26%

15%

74%

56%

83%

63%

75%

65%

75%

65%

67%

73%

84%

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Grad

Ostalo

Da

Ne

Ne znaju ništa ili malo

Znaju ponešto

Znaju mnogo ili veoma mnogo

Dete sa smetnjama u razvoju bi prevashodno trebalo da se prilagođavaživotu u društvu

Društvo i sredina u kojoj dete živi bi prevashodno trebalo da seprilagođavaju detetu sa smetnjama u razvoju

Reg

ion

Tip

nas

elja

Poz

naju

D

SR

Info

rmis

anos

t


© 200

9 Ip

sos

27

U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa smetnjama u razvoju uključi u društvo?


15%

80%

5%

1%

Pružanjem strucne pomoci i posebnim odnosomdruštva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u

razvoju U POTPUNOSTI osposobiti za život udruštvu

Pružanjem strucne pomoci i posebnim odnosomdruštva i institucija, moguce je dijete sa smetnjama u

razvoju DONEKLE osposobiti za život u društvu

Bez obzira na strucnu pomoc i poseban odnosdržave i društva, nije moguce uciniti NIKAKAV IOLE

ZNACAJAN NAPREDAK kada je rijec oosposobljavanju djece sa smetnjama u razvoju za

život u društvu

Odbija da odgovori

• 80% građana smatra da je uz ulaganje posebnog truda moguce donekle osposobiti djecu sa smetnjama u razvoju za život u društvu. Građani su, dakle, samo umjereno optimistični u vezi sa mogućnošću inkluzije ove djece. Tek 15% smatra da je potpuna inkluzija moguća.

• 5% smatra da se bez obzira na sva ulaganja ne može postići nikakav iole značajan napredak u tom smislu.


© 200

9 Ip

sos

28

U kojoj mjeri je moguće da se dijete sa smetnjama u razvoju uključi u društvo?

20

15

10

15

12

13

17

11

22

16

13

13

14

24

75

78

87

81

79

79

78

87

72

80

79

82

81

70

4

6

2

3

9

8

5

1

4

3

7

5

4

5

18-29

30-39

40-49

50-64

65+

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Da

Ne

Ne znaju ništa

Znaju ponešto

Znaju mnogo

U POTPUNOSTI DONEKLE NE ZNAČAJNOS

taro

stR

egio

nP

ozna

ju

DS

RIn

form

isan

ost

• Osobe koje znaju mnogo o ovoj djeci su i optimističnije u vezi sa mogućnostima inkluzije, dok su oni koji sa njima nemaju ličnog iskustva skeptičniji. • Takođe, optimističniji u svojim uvjerenjima su mladi (od 18 do 29 godina starosti), građani sa najnižim prihodima, stanovnici ruralnih naselja i istočnih krajeva zemlje.


© 200

9 Ip

sos

29

Opis TIPIČNOG DJETETA u Crnoj Gori na zadatim parovima atributima


9%

6%

8%

9%

7%

10%

11%

13%

26%

23%

81%

78%

78%

76%

76%

73%

71%

70%

61%

56%

1 - Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe

1 - Tužno / 7 - Veselo

1 - Otudeno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci

1 - Bojažljivo / 7 - Hrabro

1 - Slabog karaktera / 7 - Snažnog karaktera

1 - Pesimisticno / 7 - Optimisticno

1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno

1 - Nejednakih mogucnosti / 7 - Jednakih mogucnosti kao drugadjeca

1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno

1 - Neizvjesne buducnosti / 7 - Sigurne buducnosti

Sum (1+2+3) Sum (5+6+7)


© 200

9 Ip

sos

30

Opis TIPIČNOG DJETETA SA SMETNJAMA U RAZVOJU u Crnoj Gori na zadatim parovima atributima


56%

51%

53%

65%

66%

70%

75%

85%

74%

84%

24%

22%

21%

16%

15%

14%

8%

6%

6%

5%

1 - Bojažljivo / 7 - Hrabro

1 - Slabog karaktera / 7 - Snažnog karaktera

1 - Pesimistično / 7 - Optimistično

1 - Obespravljeno / 7 - Ravnopravno

1 - Tužno / 7 - Veselo

1 - Otuđeno od druge djece / 7 - Otvoreno prema drugoj djeci

1 - Nejednakih mogućnosti / 7 - Jednakih mogućnosti kao drugadjeca

1 - Zavisno od drugih / 7 - Samostalno

1 - Neizvjesne budućnosti / 7 - Sigurne budućnosti

1 – Nesigurno / 7 - Sigurno u sebe

Suma (1+2+3) Suma (5+6+7)


© 200

9 Ip

sos

31

Poređenje tipičnog djeteta i djeteta sa smetnjama u razvoju po prosječnim ocjenama

Prosječne vrijednosti; Baza: Ukupna ciljna populacija

2

5.8

5.6

5.5

5.5

4.8

5.55.9

5.4

5.7

4.9

1.8

2.5

2.3

2.7

2.9

2.3

3.3

3.2

3.3

0

1

2

3

4

5

6

7

1- Nesigurno / 7- Sigurno u sebe

1- Zavisno od drugih / 7- Samostalno

1- Otuđeno od druge djece / 7- Otvoreno premadrugoj djeci

1- Nejednakih mogućnosti / 7- J ednakihmogućnosti kao druga djeca

1- Tužno / 7- Veselo

1- Obespravljeno / 7- Ravnopravno

1- Neizvjesne budućnosti / 7- Sigurne budućnosti

1- Pesimistično / 7- Optimistično

1- Bojažljivo / 7- Hrabro

1- Slabog karaktera / 7- Snažnog karaktera

Tipično dete

Dete sa posebnim potrebama

• Dijete sa smetnjama u razvoju se percipira kao potpuno različito u odnosu na tipično dijete u Crnoj Gori:• Tipično dijete se opisuje kao veselo, optimistično, sigurno u sebe, samostalno, ravnopravno, jednakih mogućnosti, hrabro, otvoreno prema drugima i snažnog karaktera. • Nasuprot tome, tipično dijete sa smetnjama u razvoju se opisuje kao tužno, pesimistično, nesigurno u sebe, zavisno, obespravljeno, nejednakih mogućnosti, bojažljivo, otuđeno od drugih i slabog karaktera (sve razlike su statistički značajne).

• Osobina po kojoj se obe grupe djece opažaju kao najviše različite je sigurnost u sebe.


© 200

9 Ip

sos

32

OBRAZOVANJE DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU


© 200

9 Ip

sos

33

44%

27%

16%

4%

8%

0%

Trebalo bi da idu u posebne obrazovne ustanove, u kojima bi gradivo i pristup bili prilagođeni njima

Trebalo bi da idu u redovne škole, ali bi trebalo da idu uodvojena, specijalna odeljenja gdje bi nastava i pristup bili

prilagođeni njihovim potrebama

Trebalo bi da idu u redovne škole, ali da pohađaju samo nekečasove zajedno sa drugom djecom, dok bi druge časove imali

zasebno, sa specijalno obučenim nastavnicima

Trebalo bi da idu u redovne škole i da pohađaju redovnerazrede sa drugom djecom, da budu tretirana na isti način kao

druga djeca, bez prilagođavanja nastavnog programa imetoda rada njihovim potrebama

Trebalo bi da idu u redovne škole i da pohađaju redovnerazrede sa drugom djecom, s tim da im nastavni program imetode izvođenja nastave budu prilagođeni (nastavnike bi

trebalo obučiti da im u radu pružaju dodatnu pomoć)

Odbija da odgovori

Kako bi trebalo pristupiti pitanju obrazovanja djece sa teškoćama u razvoju?


• Većina građana nema puno razumijevanja za koncept inkluzivnog obrazovanja: dok 44% smatra da djeca sa smetnjama u razvoju treba da se obrazuju u posebnim ustanovama, još 27% građana smatra da ova djeca treba da pohađaju specijalna odjeljenja u redovnim školama.• 16% građana smatra da je najprihvatljivija neka vrsta djelimične inkluzije – oni smatraju da ova djeca treba da pohađaju samo neke časove zajedno sa ostalom djecom, dok bi druge imali zasebno. • Samo 12% građana podržava inkluzivno obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju.

• Od njih, 8% smatra da im treba prilagoditi nastavni program i metode, dok 4% smatra da bilo kakvo pilagođavanje nije potrebno.

• Inkluzivno obrazovanje u većoj mjeri podržavaju oni koji su najbolje informisani o djeci sa smetnjama u razvoju. Nasuprot tome, ono je posebno neprihvatljivo najstarijim građanima (preko 65 godina), kao i onima iz istočnih krajeva zemlje.


© 200

9 Ip

sos

34

21%

41%

61%

27%

6%

6%

0%

5%

Uopšte nijesuprilagođeni

Djelimično

Sum -

I jesu i nijesuprilagođeni

Sum +

Uglavnom suprilagođeni

U potpunosti suprilagođeni

Ne zna

Prilagođenost obrazovnog sistema i načina rada obrazovnih institucija potrebama DSR


65%

63%

62%

61%

52%

67%

41%

68%

60%

68%

53%

67%

26%

26%

24%

26%

35%

21%

47%

23%

26%

21%

35%

23%

6%

7%

9%

5%

4%

4%

13%

5%

7%

6%

6%

9%

18-29

30-39

40-49

50-64

65+

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok


Znaju ponešto


Sum - I jesu i nijesu prilagođeni Sum +

• Gotovo dvije trećine građana (61%) smatra da obrazovni sistem i način rada obrazovnih institucija nisu prilagođeni d jeci sa smetnjama u razvoju – prosječna ocjena je 2.2 (na skali od 1 do 5). Samo 6% smatra da su oni uglavnom prilagođeni, dok su preostali neodlučni.

• Najstariji građani, kao i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije prilagođenost škola djeci sa smetnjama u razvoju, dok ih nepovoljnije ocjenjuju građani glavnog grada i zapadnih krajeva, kao i najslabije informisani o ovoj djeci.

Sta

rost

Reg

ion

Info

rmis

anos

t


© 200

9 Ip

sos

35

Stav prema inkluzivnom obrazovanju


7%

12%

11%

18%

18%

24%

23%

63%

74%

66%

64%

59%

57%

50%

41%

17%

Škole u Crnoj Gori nisu građene tako da budu dostupne djece sasmetnjama u razvoju, pa bi arhitektonsko prilagođavanje ustanovapotrebama ove djece trebalo da bude jedan od važnijih zadataka

države i društva.Uključivanje djece sa smetnjama u razvoju u redovne školedoprinelo bi boljem razumevanju ove djece od strane svojih

vršnjaka.

I kad djece sa smetnjama u razvoju prođu kroz svoje obrazovanje,imaju manje šanse da se zaposle nego ostali građani istog nivoa

obrazovanja.

Dobro je da djece sa smetnjama u razvoju pohađaju redovne škole,jer se na taj način razvijaju i društvene veštine i tolerancija druge

djece.

Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama urazvoju pozitivno utiče na njihov razvoj.

Za razvoj djece sa smetnjama u razvoju mnogo je bolje da pohađajuspecijalizovane ustanove za obrazovanje nego da idu u redovne

škole.

Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama urazvoju dovodi do toga da nastavnici njima posvećuju previše

pažnje, pa druga djeca ostaju pomalo uskraćena.Crna Gora trenutna ima mnogo većih problema i mnogo važnijih

pitanja nego što je prilagođavanje redovnih škola potrebama djecesa smetnjama u razvoju, kreiranje novih obrazovnih programa i

obučavanje nastavnika koji bi radili sa tom djecom.

Ne slaže se Slaže se


© 200

9 Ip

sos

36


3.9

3.7

3.6

3.6

3.5

3.4

3.2

2.4

Arhitektonskoprilagođavanje

ustanove

Manje šanse zazapošljavanje

Bolje razumevanjevršnjaka

Pozitivan uticaj narazvoj druge dece

Pozitivan uticaj narazvoj DSR

Prednostspecijalizovanim

ustanovama

Nastavnici imposvećuju suviše

pažnje

Crna Gora trenutnaima većih problema

• Većina građana (63%) smatra da obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju jeste važno društveno pitanje kojim se treba baviti. 74% smatra da bi arhitektonsko prilagođavanje ustanova potrebama ove djece trebalo da bude jedan od važnijih zadataka države. • Većina građana takođe smatra da bi inkluzija imala pozitivne efekte: da bi doprinijela boljem razumijevanju djece sa smetnjama u razvoju od strane vršnjaka (66%), da bi pozitivno uticala na njihov razvoj (57%), kao i da bi imala pozitivne efekte na razvoj socijalnih vještina i tolerancije druge djece (59%). • Nasuprot ovakvim stavovima, svaki drugi građanin i dalje smatra da je u boljem interesu djece sa smetnjama u razvoju da pohađaju specijalizovane ustanove nego redovne škole. Gotovo dvije trećine građana smatra da i će i pored adekvatnog obrazovanja ova djeca imati manje šanse da se zaposle u budućnosti od ostalih građana sa istim nivoom obrazovanja. • Još 41% građana priznaje da strahuje da bi inkluzija dovela do negativnih efekata po druge učenike – da bi nastavnici imali manje vremena da im posvete pažnju. • Možemo zaključiti da građani imaju nominalno pozitivne stavove prema inkluziji (na takvo opredjeljenje vjerovato utiče i socijalna poželjnost odgovora), ali da ipak nisu uvjereni da je inkluzija u najboljem interesu same djece sa smetnjama u razvoju, kao ni ostale djece.


© 200

9 Ip

sos

37


3.5

3.7

3.5

3.5

3.5

3.5

3.6

3.6

3.6

3.4

3.4

3.6

3.8

3

3

4

4

3

4

4

3

3

4

4

3

3

18-29

30-39

40-49

50-64

65+

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Grad

Ostalo


Znaju ponešto


Pohađanje nastave u redovnim školama djece sa smetnjama u razvoju pozitivno utiče nanjihov razvoj.

Za razvoj djece sa smetnjama u razvoju mnogo je bolje da pohađaju specijalizovaneustanove za obrazovanje nego da idu u redovne škole.

• Sveukupno gledano, pozitivnije viđenje inkluzije je zastupljeno među mladim odraslima (30-39 godina starosti), među stanovnicima gradova, posebno Glavnog grada. Suprotno važi za najslabije obrazovane, stanovnike ruralnih i istočnih krajeva zemlje.• Inkluziju pozitivnije ocjenjuju osobe koje su dobro informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, dok je najslabije informisani ocjenjuju značajno lošije. Osobe koje imaju ličnog iskustva sa djecom u smetnjama u razvoju svjesnije su pozitivnih efekata inkluzije, kako po ovu, tako i po drugu djecu.

Sta

rost

Obr

azov

anje

Tip

nas

elja

Info

rmis

anos

t


© 200

9 Ip

sos

38

PORODICA I DJECA SA SMETNJAMA U RAZVOJU


© 200

9 Ip

sos

39

Percepcija porodica u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju


6%

5%

6%

7%

12%

18%

29%

22%

84%

80%

77%

76%

62%

51%

46%

43%

Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne može očekivati dasve izazove prebrodi sama, neophodna im je podrška šireg društva

Druga djeca, koja odrastaju u porodici sa djecom sa smetnjama urazvoju, nauče da budu pažljivija i tolerantnija.

Roditelji koji podižu djecu sa smetnjama u razvoju obično upotpunosti moraju da mu podrede život.

Žao mi je porodica u kojima živi dijete sa smetnjama u razvoju, jer sužrtve nesrećnog slučaja.

Roditelji djece sa smetnjama u razvoju često zauzimaju previšezaštitnički stav prema svom djetetu, što dovodi do izolacije djeteta od

druge djece.

Ako je dijete sa smetnjama u razvoju ostalo bez roditeljskog staranja,bolje je smestiti ga u hraniteljsku porodicu nego u dom.

Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave uspecijalizovanim ustanovama nego da žive u svojim porodicama, jerse tamo nalaze stručnjaci koji su posebno obučeni za rad sa njima.

U porodicama u kojima odrasta dijete sa smetnjama u razvoju, drugadjeca obično bivaju zapostavljena.

Ne slaže se Slaže se


© 200

9 Ip

sos

40


4.1

4.0

3.9

3.9

3.7

3.5

3.3

3.3

Od porodice djeteta sa smetnjama urazvoju se ne može očekivati da sve

izazove prebrodi sama, neophodna imje podrška šireg društva

Žao mi je porodica u kojima živi dijetesa smetnjama u razvoju, jer su žrtve

nesrećnog slučaja.

Druga djeca, koja odrastaju u porodicisa djecom sa smetnjama u razvoju,

nauče da budu pažljivija i tolerantnija.

Roditelji koji podižu djecu sasmetnjama u razvoju obično u

potpunosti moraju da mu podredeživot.

Roditelji djece sa smetnjama u razvojučesto zauzimaju previše zaštitnički stav

prema svom djetetu, što dovodi doizolacije djeteta od druge djece.

Ako je dijete sa smetnjama u razvojuostalo bez roditeljskog staranja, boljeje smestiti ga u hraniteljsku porodicu

nego u dom.Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje

je da borave u specijalizovanimustanovama nego da žive u svojim

porodicama, jer se tamo nalaze

U porodicama u kojima odrasta dijetesa smetnjama u razvoju, druga djeca

obično bivaju zapostavljena.

• Porodice djece sa smetnjama u razvoju izazivaju, kao i sama djeca, sažaljenje opšte populacije - velika većina građana (74%) ih smatra žrtvama nesrećnog slučaja. Većina (84%) takođe smatra da je porodicama u kojima živi dijete sa smetnjama u razvoju neophodna podrška šireg društva. • Ako detaljnije ispitamo percepciju ovih porodica, vidjećemo da građani takođe smatraju (77%) da roditelji ove djece obično u potpunosti moraju da im podrede život. 62% smatra da roditelji ove djece često zauzimaju previše zaštitnički stav, što vodi većoj izolaciji djeteta. • Što se tiče percepcije položaja druge djece u ovim porodicama, 43% građana smatra da u njima druga djeca obično bivaju zapostavljena. Međutim, 80% smatra da djeca iz ovih porodica nauče da budu pažljivija i tolerantnija.• Mišljenja o tome da li je za djecu sa smetnjama u razvoju bolje da borave u specijalizovanim ustanovama ili da žive u sopstvenim porodicama su podijeljena – institucionalizaciju podržava gotovo polovina (46%) građana, 29% je protiv, dok su ostali neodlučni. • Slično tome, polovina građana smatra da dijete koje ostane bez roditeljskog staranja bolje smjestiti u hraniteljsku porodicu nego u dom, dok je druga polovina na suprotnom stanovištu ili neodlučna.


© 200

9 Ip

sos

41


3.4

3.3

3.0

3.5

3.2

3.2

3.2

3.1

3.4

3.4

3.2

3.0

4.2

4.1

4.1

4.1

4.1

4.2

4.2

4.1

4.1

4.1

4.1

4.3

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Do 100 �

101 - 200 �

Više od 200 �

Odbija da odgovori

Grad

Ostalo


Znaju ponešto


Za djecu sa smetnjama u razvoju bolje je da borave u specijalizovanim ustanovama nego da živeu svojim porodicama, jer se tamo nalaze stručnjaci koji su posebno obučeni za rad sa njima.

Od porodice djeteta sa smetnjama u razvoju se ne može očekivati da sve izazove prebrodi sama,neophodna im je podrška šireg društva

• Osobe koje su bolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju u većoj mjeri smatraju da je najbolje mjesto za odrastanje ove djece u porodici, kao što su još svjesnije potrebe njihovih porodica za širom društvenom podrškom. • Uvjerenje da bi za djecu sa smetnjama u razvoju bilo bolje da odrastaju u specijalizovanim ustanovama rasprostranjenije je među osobama koje nisu informisane o ovoj djeci, kao i među najslabije obrazovanim, stanovnicima ruralnih naselja i onima sa najnižim prihodima.

Obr

azov

anje

Tip

nas

elja

Info

rmis

anos

tP

rihod

i


© 200

9 Ip

sos

42

Da li bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju?


Da97%

Ne1%

Odbija da odgovori

2%

Gotovo svi građani (97%) smatraju da bi država trebalo da materijalno pomaže porodice djece sa smetnjama u razvoju.


© 200

9 Ip

sos

43

INKLUZIJA DJECE SA SMETNJAMA U RAZVOJU U DRUŠTVO


© 200

9 Ip

sos

44

12%

32%

45%

45%

10%

8%

2%

Uslovi uopšte nepostoje

2

Sum -

3

Sum +

4

Uslovi su upotpunostiispunjeni

Ocjena uslova za normalan život i razvoj djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori


36%

48%

47%

47%

34%

48%

45%

50%

36%

52%

42%

43%

45%

57%

38%

46%

42%

51%

12%

10%

9%

9%

9%

14%

9%

8%

13%

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Grad

Ostalo

Sum - 3 Sum +

• Velika većina građana smatra da su u Crnoj Gori uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju loši (45%) ili osrednji (45%) – prosječna ocjena uslova koje zemlja pruža ovoj djeci je 2.6 (na skali od 1 do 5).

• Osobe sa najnižim obrazovanjem, stanovnici ruralnih naselja i Primorja ocjenjuju ove uslove kao nešto bolje.

Obr

azov

anje

Reg

ion

Tip

na

selja


© 200

9 Ip

sos

45

Prava djece sa smetnjama u

razvoju poštuju se

podjednako kao prava

druge djece50%


razvoju poštuju se u manjoj mjeri nego prava druge djece

40%


razvoju poštuju se u većoj mjeri nego prava druge djece

10%

Poštovanje prava djece u Crnoj GoriBaza: Ukupna ciljna populacija

Koliko se poštuju prava djece u Crnoj Gori? Da li se prava djece sa teškoćama u razvoju poštuju u istoj, manjoj ili većoj mjeri nego prava

druge djece?

9%

24%

33%

40%

27%

24%

4%

Uopšte se nepoštuju

Uglavnom se nepoštuju

Sum -

I poštuju se i nepoštuju

Sum +

Uglavnom sepoštuju

U potpunosti sepoštuju

• Tek 27% građana smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava djece – građani većinom smatraju da se ova prava djelimično poštuju (prosječna ocena je 2.9).

• Najstariji građani, kao i stanovnici primorskih i zapadnih krajeva zemlje u izvesnoj mjeri su uvjereniji da se ova prava poštuju.

• Mišljenja o poštovanju prava djece sa smetnjama u razvoju u odnosu na ostalu djecu su podijeljena – dok polovina građana smatra da se njihova prava poštuju podjednako kao prava druge djece, 40% smatra da se njihova prava poštuju u manjoj mjeri.

• Interesantno je da preostalih 10% (svaki deseti građanin Crne Gore) smatra da se prava djece sa smetnjama u razvoju poštuju više nego prava ostale djece.


© 200

9 Ip

sos

46

Zašto mislite da se prava djece sa teškoćama u razvoju poštuju manje/ više od prava druge djece? Kako to vidite?

10%

8%

8%

8%

6%

4%

4%

4%

3%

3%

3%

2%

2%

2%

2%

Okolina ih zapostavlja/ odbacuje

Zbog njihove bolesti/ nedostatka

Nezainteresovanost društva/ države

Nedostatak brige, nedovoljna pomoć

Opšte stanje, odnos društva, države

Nemaju sve uslove, mogućnosti za život

Nerazumevanje, nedovoljna svest o tome

Neprilagodjen sistem školstva

Diskriminacija/ smatraju ih manje vrednim

Zbog predrasuda

Loša zakonska regulativa/ nepoštovanjezakona

Nedostatak odgovarajućih ustanova

Drugačije su im potrebe

Takvoj deci se pruža viŠe paŽnje/ pomoći

Nejednake mogućnosti za zapošljavanje

Višestruki odgovori; Baza: oni koji smatraju da se prava DSR poštuju u većoj ili manjoj meri nego prava druge d jece (49% od ciljne populacije)

Najčešće navođeni razlozi za uvjerenje da se prava ove djece manje poštuju su zapostavljanje od strane okoline, nezainteresovanost šireg društva i države, nedostatak brige i pomoći, neprilagođen sistem školstva, ali i nerazumijevanje, predrasude i diskriminacija. • Oni koji su mišljenja da se prava djece poštuju u većoj mjeri nego prava druge djece smatraju da ova djeca dobijaju više pomoći i pažnje od ostalih, baš zbog teškoća koje imaju.


© 200

9 Ip

sos

47

13%

6%

6%

6%

5%

4%

3%

2%

2%

22%Zbog njihove bolesti/ nedostatka

Smanjenje/ ograničenesposobnosti

Nemaju sve uslove za život

Okolina ih odbacuje

Opšte stanje, odnos društva

Nejednake mogućnosti zazapošljavanje

Ne daje im se šansa

Diskriminacija

Nedostatak brige, nedovoljnapomoć

Zbog predrasuda

Mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala djece sa smetnjama u razvoju


Da33%

Ne67%

Da li djeca sa teškoćama u razvoju imaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao

druga djeca u Crnoj Gori?

Zašto mislite da djeca sa teškoćama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse kao druga djeca koja žive u

Crnoj Gori?

Višestruki odgovori; Baza: Ispitanici koji smatraju da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala (67% od ciljne populacije)

• Dvije trećine građana smatra da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju iste mogućnosti i šanse za razvoj ličnih potencijala kao druga djeca, dok trećina ima suprotan stav.

• Značajan uzrok ove nejednakosti građani vide u samoj djeci - u njihovoj bolesti ili nedostatku (22%) ili njihovim ograničenim sposobnostima (13%). • Građani prepoznaju i socijalne činioce ove nejednakosti, ali u najvećem broju slučajeva se navode uopštene formulacije, poput “nemaju sve uslove za život” ili “opšte stanje, odnos društva”. U manjem procentu se prepoznaju i konkretni uzroci: predrasude i diskriminacija, neprilagođenost institucija, nedovoljna materijalna ulaganja, nedostatak svijesti i razumijevanja.


© 200

9 Ip

sos

48

Da li u Crnoj Gori postoji zakon kojim se regulišu i garantuju prava djece sa teškoćama u razvoju?


Da51%

Ne zna36%

Ne13%

• Polovina građana je upoznata sa tim da u Crnoj Gori postoji zakon koji reguliše garantuje prava djece sa smetnjama u razvoju.

• Najstariji građani (preko 65 godina), kao i oni sa najnižim obrazovanjem i stanovnici ruralnih naselja su u još manjoj mjeri upoznati sa zakonskom regulativom. Isto važi I za osobe koje nemaju ličnog kontakta sa djecom sa smetnjama u razvoju.

36%

33%

30%

34%

48%

47%

33%

26%

37%

31%

43%

32%

44%

18-29

30-39

40-49

50-64

65+

Osnovna i niža

Srednja

Visa i visoka

Obrazovanje u toku

Grad

Ostalo

Da

NeS

taro

stO

braz

ovan

jeT

ip

nase

ljaP

ozna

ju

DS

R

Nisu upoznati:


© 200

9 Ip

sos

49

Glavne prepreke stvaranju boljih uslova za život i razvoj djece sa teškoćama u razvoju i njihovom uključivanju u društveni život u Crnoj Gori


43%

35%

24%

24%

23%

22%

19%

19%

5%

1%

Nedostatak novca na lokalnom i/ilidržavnom nivou

Nepostojanje dovoljno dobro obučenihstručnih lica i institucija koji bi se bavili

djecom sa smetnjama u razvoju

Nezainteresovanost države za problem

Neznanje, nedovoljna informisanostgrađana o problemima djece sa

smetnjama u razvoju

Predrasude građana prema djeci sasmetnjama u razvoju

Nepostojanje jasne državne/lokalnestrategije za unapređenje položaja djece

sa smetnjama u razvoju

Nezainteresovanost društva / građana zaproblem

Neadekvatan zakon kojim se regulišepitanje djece sa smetnjama u razvoju

Postojanje važnijih problema u zemljikojima bi se prvo trebalo pozabaviti

Ne zna

• Kao glavne prepreke stvaranju boljih uslova za život i razvoj djece sa smetnjama u razvoju opažaju se “objektivni” uslovi: nedostatak novca na lokalnom i/ili državnom nivou (43%), kao i nedostatak obučenih stručnjaka i institucija (35%).• Međutim, kao značajni razlozi se, u nešto manjem procentu, prepoznaju i nezainteresovanost, nedovoljna informisanost (24%), kao i predrasude građana (23%).

• Zanimljivo je da najobrazovaniji građani kao manje značajan uzrok vide nedostatak novca, a kao značajniji nezainteresovanost države. • Nezainteresovanost, predrasude i neznanje se prepoznaju kao značajno važniji razlozi među stanovnicima Glavnog grada, kao i na Primorju, dok je upravo suprotna situacija u istočnim krajevima zemlje.


© 200

9 Ip

sos

50

34%

57%

90%

6%

1%

1%

0%

2%

Mnogo manje novcanego što je potrebno

Manje novca nego štoje potrebno

Sum -

Taman onoliko novcakoliko je potrebno

Sum +

Više novca nego što jepotrebno

Mnogo više novcanego što je potrebno

Ne zna

Percepcija državnih i društvenih davanja za programe i pomoć djeci sa teškoćama u razvoju


Devet od deset građana Crne Gore smatra da država i društvo izdvajaju premalo novca za programe namijenjene djeci sa smetnjama u razvoju.


© 200

9 Ip

sos

51

5%

7%

6%

9%

8%

14%

18%

14%

12%

85%

84%

83%

78%

77%

65%

56%

53%

51%

Roditelji i rođaci djece sasmetnjama u razvoju

Sistem zdravstvene zaštite

Sistem socijalne zaštite

Vlasti na republičkom(državnom) nivou

Obrazovni sistem i školskeinstitucije

Vlasti na lokalnom nivou

Građani Crne Gore,sugrađani, komšije i sl.

Mediji

Nevladine organizacije iudruženja građana

Minimalno ili nimalo odgovorna Maksimalno ili u potpunosti odgovorna

Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire društvo



© 200

9 Ip

sos

52

4.3

4.3

4.2

4.1

4.0

3.7

3.6

3.6

3.5

Sistem socijalne zaštite

Roditelji i rođaci djece sasmetnjama u razvoju

Sistem zdravstvene zaštite

Obrazovni sistem i školskeinstitucije

Vlasti na republičkom (državnom)nivou

Vlasti na lokalnom nivou

Građani Crne Gore, sugrađani,komšije i sl.

Mediji

Nevladine organizacije i udruženjagrađana

Percepcija odgovornosti relevantnih lica i institucija za unaprjeđenje položaja DSR i njihovo uključenje u šire društvo

• Po mišljenju većine građana, čitavo društvo i svi akteri u njemu se opažaju kao manje ili više odgovorni za unaprjeđenje položaja djece sa smetnjama u razvoju. Ipak, najviše se u ovom smislu očekuje od samih roditelja i rođaka (85%), kao i od sistema zdravstvene i socijalne zaštite (84, 83%). • Najmanja odgovornost se, sa druge strane, pridaje samim građanima (56%), medijima

(53%), kao i nevladinim organizacijama (51%).


© 200

9 Ip

sos

53

Najbolji način da se popravi položaj djece sa teškoćama u razvoju u našem društvu


• Uopšteno gledano, među građanima Crne Gore i dalje su raspostranjeni pozitivni stavovi prema institucionalnoj zaštiti djece sa smetnjama u razvoju, za koju se smatra da je makar u nekim slučajevima neophodna. • Tako, kao najbolji način da se pomogne djeci sa smetnjama u razvoju 40% građana vidi njihovo zbrinjavanje u posebnim institucijama. Još 30% smatra da bi ono trebalo da bude rezervisano samo za manji broj težih slučajeva, dok većina treba da bude uključena u sve društvene aktivnosti. • 12% građana smatra da sva djeca sa smetnjama u razvoju treba da budu uključena u društvo i da mu se prilagode, u okviru svojih mogućnosti. 13% građana smatra da šire društvo treba da krene u susret ovoj djeci i da se prilagođava njihovim

specifičnostima. 5%

40%

12%

13%

30%

Sva djeca sa smetnjama u razvoju trebada budu zbrinuta u specijalnim

ustanovama

Samo manjina težih slučajeva treba dabude zbrinuta u specijalnim ustanovama

Šire društvo bi, prije svega, trebalo da seprilagodi djeci sa smetnjama u razvoju

Sva djeca sa smetnjama u razvoju trebada žive zajedno sa drugim ljudima (ne u

specijalizovanim institucijama)

Ne zna


© 200

9 Ip

sos

54

Najbolji način da se popravi položaj djece sa teškoćama u razvoju u našem društvu

36%

3%

0%

0%

19%

7%

4%

5%

0%

5%

23%

12%

0%

5%

25%

9%

0%

2%

2%

28%

Svu DSR trebasmestiti uustanove

Samo težeslučajeve treba

smestiti uustanove

Sva DSR trebada žive zajedno

sa drugima

Šire društvotreba da se

prilagodi

Zbog stručne pomoći/ adekvatnepomoći

Tako je najbolje za njih

Treba da budu prihvaćena ravnopravno

Bolja integracija u društvo

Lakše je društvu da se prilagodi

• Osobe koje smatraju da ova djeca treba da budu zbrinuta u specijalnim institucijama argumetuju ovakav stav uvjerenjem da će tako najprije dobiti adekvatnu, stručnu pomoć ili uvjerenjem da je „tako najbolje za njih“. • Sa druge strane, osobe koje su naklonjenije inkluziji navode kao argument da djeca treba da budu prihvaćena kao ravnopravna, dok oni koji smatraju da je društvo to koje treba da se prilagođava naglašavaju da je društvu lakše da se promijeni. • Inkluziju i prilagođavanje društva u većoj mjeri podržavaju osobe koje su najbolje informisane o djeci sa smetnjama u razvoju, kao i građani Glavnog grada.


© 200

9 Ip

sos

55

Da li ste čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta?


Da67%

Ne33%

Dvije trećine građana saopštava da je čulo za Konvenciju UN o pravima djeteta, u većoj mjeri oni koji su najbolje

informisani o djeci sa smetnjama u razvoju i stanovnici urbanih krajeva.


© 200

9 Ip

sos

56

Percepcija poštovanja prava djece sa teškoćama u razvoju zagarantovana Konvencijom UN o pravima djeteta u Crnoj Gori

Baza: oni koji su čuli za Konvenciju Ujedinjenih Nacija (UN) o pravima djeteta (67% od ciljne populacije)

10%

22%

32%

44%

24%

23%

2%

Uopšte se ne poštuju

Uglavnom se ne poštuju

Sum -

I poštuju se i ne poštuju se

Sum +

Uglavnom se poštuju

U potpunosti se poštuju

38%

27%

36%

4%

28%

48%

41%

46%

44%

69%

44%

26%

21%

27%

20%

27%

27%

26%

Muški

Ženski

Podgorica

Primorje

Zapad

Istok

Sum - I poštuju se i ne poštuju se Sum +

• Od građana koji su upoznati sa ovom konvencijom, tek svaki četvrti smatra da se u Crnoj Gori uglavnom poštuju prava koja ona garantuje. Prosječna ocjena kojom su ovi građani ocijenili usklađenost realne situacije u svojoj zemlji sa konvencijom je 2.8 (na petostepenoj skali).

• Žene i stanovnici Primorja ocjenjuju nešto povoljnije usklađenost sa konvencijom, dok suprotno važi za muškarce, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike istočnih krajeva.

Pol

Reg

ion


© 200

9 Ip

sos

57

Sažetak


© 200

9 Ip

sos

58

Sažetak

Djeca sa smetnjama u razvoju pobuđuju sažaljenje građana Crne Gore i asociraju na patnju, lošu sreću, bespomoćnost.

Jasno uočljive fizičke karakteristike (deformacije, nedostaci, problemi sa kretanjem) su najvažniji kriterijum prema kome neko dijete biva kategorisano kao dijete sa smetnjama u razvoju. Pored djece kojima nedostaje dio tela ili koja imaju tjelesno oštećenje, sa ovom kategorijom se u najvećoj mjeri identifikuju djeca sa čulnim poremećajima i ona sa psihičkim teškoćama.

Većina građana Crne Gore ima ličnog iskustva sa djecom sa smetnjama u razvoju - preko dvije trećine građana poznaje neko dijete sa smetnjama u razvoju ili roditelja ovog djeteta. Devet od deset građana barem ponekad ima kontakt sa ovom djecom.

Uprkos tome, građani su generalno nedovoljno informisani o ovoj temi, sudeći po sopstvenoj procjeni, ali i prema predstavama o broju djece sa smetnjama u razvoju, upoznatošću sa savremenom terminologijom i zakonskom regulativom. Glavni izvor informacija su mediji, a za one koji imaju kontakt sa djecom sa smetnjama u razvoju, lično iskustvo.

Generalno gledano, čini se da se mogu razlikovati dvije dimenzije stavova građana prema djeci sa smetnjama u razvoju. Sa jedne strane, građani većinom imaju simpatije za ovu djecu i smatraju da treba učiniti sve da im se pomogne. Sa druge strane, čini se da su duboko ukorijenjena uvjerenja da su ta djeca suštinski različita od drugih i da ona, uprkos svem trudu i njih lično i društva, nikada ne mogu u potpunosti biti integrisana u društvo.

U prilog ovakvom zapažanju govori i izražena socijalna distanca prema djeci sa smetnjama u razvoju – dok većina građana nema ništa protiv da ova djeca žive u njihovoj blizini, ubjedljiva većina ipak ne prihvata bliskije nivoe odnosa sa njima (prijateljstvo ili emotivnu vezu).


© 200

9 Ip

sos

59

Sažetak

Tek nešto više od svakog desetog građanina podržava inkluzivno obrazovanje djece sa smetnjama u razvoju, dok ubjedljiva većina smatra da je u njihovom najboljem interesu da se obrazuju u specijalnim ustanovama ili bar posebnim odjeljenjima.

Građani prepoznaju potrebe da se škole i obrazovni sistem prilagode djeci sa smetnjama u razvoju, kao i pozitivne efekte uključivanja ove djece u redovne škole, ali ipak izražavaju sumnje u krajnje efekte inkluzije, kako po samu djecu sa smetnjama u razvoju, tako i po ostalu djecu.

Građani saosjećaju sa porodicama u kojima žive djeca sa smetnjama u razvoju, pokazuju razumijevanje za izazove sa kojima se suočavaju i smatraju da im je neophodna podrška šireg društva, uključujući i materijalnu.

Ipak, gotovo svaki drugi stanovnik daje prednost institucionalizaciji djece sa smetnjama u razvoju u odnosu na podizanje ove djece u porodicama (prirodnim ili hraniteljskim).

Velika većina građana smatra da su uslovi za život djece sa smetnjama u razvoju u Crnoj Gori loši. Postoji slaganje da se prava djece uopšte samo djelimično poštuju, dok su mišljenja o tome da li se prava djece sa smetnjama u razvoju poštuju više ili manje u odnosu na ostale podijeljena.

Dvije trećine građana vjeruje da djeca sa smetnjama u razvoju nemaju jednake mogućnosti za lični razvoj kao druga djeca, a kao najznačajniju prepreku vide upravo njihove teškoće, a ne društvene činioce.

Kao glavne prepreke većem uključivanju djece sa smetnjama u razvoju u društvo opažaju se “objektivni činioci”, prije svega nedostatak sredstava na lokalnom i državnom nivou, kao i manjak stručnog kadra. Građani imaju pozitivne stavove prema izdvajanju većih sredstava u ove svrhe.

Ipak, građani prepoznaju kao značajnu prepreku i socijalne činioce kao što su nezainteresovanost, nedostatak informacija, negativne stavove i predrasude koji postoje među stanovništvom.


© 200

9 Ip

sos

60

Sažetak

Najodgovornijim akterima za dobrobit djece sa smetnjama u razvoju smatraju se sami njihovi roditelji i rođaci. Od državnih institucija, kao relevantne se opažaju institucije sistema zdravstvene i socijalne zaštite.

Kada građane pitamo koji je najbolji način da se pomogne djeci sa smetnjama u razvoju, još jednom dolaze do izražaja rasprostranjena uvjerenja o nemogućnosti integracije i pozitivni stavovi prema institucionalizaciji. Najveći broj građana smatra da je institucionalno zbrinjavanje sve (40%) ili makar jednog broja djece (30%) najbolje što se za njih može učiniti. Tek četvrtina građana smatra da sva djeca sa smetnjama u razvoju treba da budu uključena u društvo ili da društvo treba njima da se prilagođava.

Ukupno uzev, lično iskustvo sa djecom sa smetnjama u razvoju i bolja informisanost u pozitivnoj su vezi sa njihovim većim prihvatanjem i pozitivnijim gledanjem na inkluziju ove djece. Takođe, mladi, visokoobrazovani i stanovnici urbanih naselja imaju pozitivnije mišljenje o inkluziji, dok suprotno važi za najslabije obrazovane, osobe sa najnižim prihodima i stanovnike ruralnih naselja.

Najvažnije sredstvo informisanja za građane Crne Gore je televizija. Obrazovaniji građani i stanovnici urbanih naselja se informišu i putem novina, dok je za mlade značajan izvor Internet.

Građani imaju najviše povjerenja u domaće medije, prije svega televizijske stanice i štampane medije. Oni takođe vjeruju informacijama dobijenim od bliskih ljudi – prijatelja i rođaka.

Education

Unicef, kljucni nalazi za medije i ostale partnere