YARATICI DÜŞÜNMEELEŞTİREL DÜŞÜNMEYANSITICI DÜŞÜNME

Fatma ŞENER

İçindekiler

Yaratıcılık Nedir?

Yaratıcılık ve Zeka

Yaratıcı Düşünme Nedir?

Yaratıcı Düşünme Süreci

Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Alt Boyutları

Akıcılık

Esneklik

Ayrıntılama

Orjinallik-Özgünlük

Yaratıcı Bireyin Özellikleri

Yaratıcılığı Geliştiren Öğretmen Özellikleri

Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri

Yaratıcı Düşünmeye Uygun Teknikler

Eleştirel Düşünme Nedir?

Eleştirel Düşünme Süreci

Yansıtıcı Düşünme Nedir?

Yansıtıcı Düşünen Birey Özellikleri

Yansıtıcı Öğretmenin Özellikleri

Örnekler

Sonuç

Kaynaklar

Yaratıcılık Nedir?

• Yaratıcılık üzerine ilk bilimsel çalışmalar Guilford başkanlığındaki Amerikan psikoloji birliği tarafından 1950’li yıllarda başlatılmıştır.

• Farklı yaklaşımlarla açıklanmaya çalışılan yaratıcılık kavramının bugün tüm davranış bilimciler tarafından kabul edilmiş bir tanımına rastlamak mümkün değildir.

• Hümanist yaklaşıma göre yaratıcılık insanın pozitif yönleriyle ilgilenir. Bu görüşe göre insan yaratıcılık gücüyle doğar. Bireyin toplum tarafından kabullenmesi, kendi ve dünyası ile barışık olması, insana insan olduğu için değer vermesi yaratıcılık özelliklerini desteklemektedir (Yavuz, 1999).

• Davranışçılara göre ise yaratıcılık nitelikli öğretinin sonundaki somut üründür. Süreç ile ilgilenmezler. Yaratıcılık bireyin çevre ile etkileşmesi sonucunda gelişebilir.

• Bilişsel gelişim kuramcılarına göre yaratıcılık; bilgileri düzenlemede akılcılık, problem çözmede esneklik ve sonuçta meydana getirilen üründeki özgünlük-orjinallik olarak tanımlanmaktadır (Doğan, 2009).

• Torrance, yaratıcılığı "sorunlara, kayıp öğelere, uyumsuzluğa karşı duyarlı olma süreci, güçlükleri tanımlama ve çözüm arama, tahminlerde bulunma ya da eksikliklere ilişkin denencelergeliştirme ve sonuç olarak da çözüm üretebilme" olarak tanımlamaktadır.

• Guilford yaratıcılığı; alışılmamış düşünce, esneklik, orijinallik ve

akıcılık olarak tanımlamıştır.

• Peki sizce Yaratıcılık Nedir?

Uzay mekiğinin icadı ve uzaya gidiş mi?

Yoksa..

• Mona Lisa’nın Gizemi Mi ?

• Ya da Salvador Dali’nin eserleri mi?

• Yaratıcılık; Başkalarıyla Aynı Şeye Bakmak Ama Farklı bir Şeyi Görmek ve Yeni Bir Ürün Ortaya Koymaktır.

• Yaratıcılık;

• Doğuştandır,

• Eğitim ile geliştirilebilir,

• Sağ yarım küre ile alakalıdır,

• Alıştırmalar, Oyun oynama, resim çizme/boyama yapma, şarkı söyleme, hayal kurma…

• Piaget, “Zeka, ne yapacağınızı bilmediğiniz zaman kullandığınız şeydir” demiştir.

• Zeka ile yaratıcılığın iç içe kavramlar olduğunu savunan ve Çok Boyutlu Zeka Kuramı’nın yaratıcısı olan HowardGardner (2010) ise, zekayı bir ya da birden fazla kültürel çerçeve içinde değerlendirilen bir sorun çözme veya ürün yaratma becerisi olarak tanımlamaktadır.

Yaratıcılık ve Zeka

• Araştırmacılar; yüksek düzeyde zekânın, yüksek düzeyde yaratıcılığı garanti etmediğini, yaratıcılıkla zekâ arasında pozitif ancak düşük bir korelasyon olduğunu, daha zeki bir bireyin daha yaratıcı birey anlamına gelmediğini ortaya koymaktadır(Sungur, 1992).

• F. Paul Torrance, IQ testlerinden elde edilen puanlarla üstün yetenekli bireylere uyguladığı yaratıcılık testlerinden elde edilen puanların birbirini tutmadığını, aralarında çok fazla bir ilişki olmadığını bulmuştur. Torrance’ninifadesine göre; bu bulgular tüm IQ testleri için geçerlidir.

Yaratıcılık ve Zeka

• Özetle; Yaratıcılık için belirli bir zekâ düzeyine sahip olmak gereklidir; ancak yüksek yaratıcılığa sahip bir

kişinin yüksek düzeyde bir zekâ seviyesine sahip olması gerekmemektedir.

Yaratıcılık ve Zeka

• Yaratıcılık ve yaratıcı düşünme aynı anlama gelmemesine rağmen birbiri yerine kullanılabilen iki kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. Oysa yaratıcı düşünme daha çok zihinsel etkinlikleri,

• Yaratıcılık ise hem zihinsel hem de performansa dayalı etkinlikleri çağrıştırmaktadır (Demirel, 2005).

Yaratıcı Düşünme Nedir?

• Yaratıcı düşünme, farkında olarak ve bilinç altında gerçekleşen, zihinsel işlemleri içeren dinamik bir etkinliktir.

• Roberts (2003) yaratıcılığın herkeste bulunan bir özellik olduğunu ve bireyin bir etkinlik yaparken hayal gücünü kullanarak yeni şeyler bulma yeteneği olduğunu belirtmiştir.

• Yaratıcılık zihnin bir özelliğidir, özel bir yetenek değildir. Bazılarında yaratıcılık daha önce ortaya çıkabilir çünkü ne kadar fazla etkinlik yapılırsa o kadar yaratıcı olunur.

• PDÖ yaklaşımında öğrenciler gerçek yaşam problemlerini çözümlerken, hayal güçlerini ve farklı zihinsel işlemleri kullandıklarından yaratıcı düşünme becerileri gelişebilir.

Yaratıcı Düşünme Nedir?

• Yaratıcı düşünme, çoğu insan tarafından yaratıcılık süreciyle eş anlamlı kullanılmaktadır. Aslında yaratıcı süreç, yaratılan özgün üründen daha önemlidir çünkü bu süreç bir anlamda yaratıcılığın öğrenilmesidir. Yaratıcı sürecin içerdiği aşamalar değişik uzmanlarca farklı, ama birbirlerine benzer şekilde belirtilmektedir

• Örneğin Wallas Modeli (1926)

• ve Fisher (1995)’e göre yaratıcı düşünme süreci;

Yaratıcı Düşünme Süreci

Örneğin Wallas Modeli (1926)

• Hazırlık

• Kuluçka

• Aydınlanma

• Değerlendirme

Yaratıcı Düşünme Süreci

• Bu aşamada yaratıcı birey, bilgi edinir, problem hakkında fikirler üretir ve iyi fikirler yakalar. Hazırlık aşamasında, problem hakkındaki fikirler canlandırılarak hipotezler ve teoremler arasındaki ilişkiler incelenir. Böylece problem ortaya konur ve detaylı bir şekilde tanımlanır. Hazırlık aşamasında sorun açıklanır, tanımlanır, gerekli veriler toplanır, mevcut materyal gözden geçirilir.

• Kısaca bu aşamada birey sorun hakkında detaylı bilgi toplar.

Hazırlık Evresi

• Kuluçka aşamasında, sorundan çıkarak geriye gidilir.

• Sorun zihnin irdelemesine, incelemesine bırakılır. Bu dönem hazırlık aşamasındaki gibi dakikalarca sürebileceği gibi haftalarca ya da yıllarca sürebilir.

• Bu arada dalgın düşünme, derin düşünme, bilinçaltı süreçler, görselleştirme ve duyumsal algılama gibi yetiler çalışır.

Kuluçka Evresi

Aydınlanma Evresi

• Bu aşamaya kadar beyin sürekli problemle meşguldür ve birdenbire fikrin doğuşu hazırlanır. Bu evre durup dururken gerçekleşen bir evre değildir. Düşünce ortaya çıkıncaya kadar uzun bir süreç geçer. Ancak buluşlar anidir.

• Bu aşamada fikirler, duygular, düşünceler birdenbire birbirine uyar ve çözüm açık seçik olarak ortaya çıkar. Çözüm için gerekli olan düşüncenin aniden ortaya çıktığı bu aşama “aydınlanma” ya da “kavrama” olarak da isimlendirilir.

Değerlendirme Evresi

• Bu evrede problemin çözümü uygunluk, pratiklik, geçerlilik bakımından kontrol edilir.

• Mantıklı düşünmenin devreye girdiği ve fikirlerin daha ayrıntılı hale getirildiği bu evre “doğrulama” ya da “gerçekleme” olarak da bilinir. Düşüncelerdeki zayıflıklar belirlenir ve çözümü uygulamak için gereken durumlarda bazı değişiklikler yapılır

Yaratıcı Düşünme Süreci

• Fisher'in (1995) belirtmiş olduğu aşamalar kısaca, şu şekildedir:

Uyarıcı

Keşfetme

Planlama

Etkinlik

Gözden geçirme

Uyarıcı

• Yaratıcılık boşlukta ve kendiliğinden gerçekleşmez; mutlaka bir uyarıcı ya da uyarıcılar demetinin olması gerekir.

• Bu uyarıcı, çözüm bekleyen kapsamlı bir sorun olabileceği gibi, birden bire yöneltilen bir soru da olabilir.

Keşfetme

• Keşfetme, soruna çözüm aramak için araştırma ve incelemeyi, seçenekler üretmeyi içermektedir.

• Yaratıcılık, bilmediklerimizi öğrenmek için bildiklerimizi yeniden düzenleme anlamına gelmektedir. O halde, bildiklerimizi sorgulamak, özgür bir zihinde yeniden yapılandırmak gerekiyor.

• Bunun için de ıraksak düşünmek yani tek seçenekli değil çok seçenekli düşünmek, yargılamayı olabildiğince geciktirmek, çabayı sürekli ya da yoğun kılmak ve zaman tanımak gerekiyor.

Keşfetme

• IRAKSAK DÜŞÜNME

• Ortak düşünceden hareketle farklı düşüncelere ulaşabilmeye dayalı bir düşünme becerisidir. Iraksak düşünenler tepkisel, engellenmemiş ve rahat olurlar. Problem çözmede ve yaratıcı düşünmede ıraksak düşünme kullanılır.

• Iraksak düşünme, tek doğrunun olmadığı, yoruma dayalı olabilen, hayal gücünün de kullanılabileceği, var olan bilgiye dayanılarak değişik yanıtların üretilmesinin sağlanabileceği düşünmedir.

• Mesela; bıçağı bir şeyi kesmek dışında, gazoz, konserve açacağı veya tornavida olarak kullanmak.

Keşfetme

• YAKINSAK DÜŞÜNME

• Farklı düşüncelerin dayandığı ortak düşünceleri bulmaya dayalı düşünme becerisidir.

• Yakınsak düşünme, yalnız ve tek bir doğruya bağlı, yoruma gerek bırakmayan, herkesin aynı cevabı doğru kabul ettiği düşünmedir. Yakınsak düşünce, farklı ilişkiler kurmayı engeller ve yaratıcı düşünmeye de engel olur.

• Mesela; bıçağı sadece kesmek için kullanmayı düşünmek.

Planlama - Etkinlik - Gözden Geçirme

• Planlama aşamasında sorunu tanımlama, sorunla ya da soruyla ilgili bilgi toplama ve düşünmeyi görselleştirme.

• Etkinlik aşamasında üretilen düşünce uygulamaya konur. Böylece, eldeki düşüncenin gerçekçi ya da uygulanabilir olup olmadığı gözlenir.

• Gözden geçirme aşamasında ise süreç değerlendirilir.

Ne yaptım?

Yaptığım ne derece başarılıydı?

Bu nasıl geliştirilebilir?

Amacıma ulaştım mı?” gibi sorular bu aşamada sorulması gereken sorulardır.

Yaratıcı Düşünme Becerilerinin Alt Boyutları

• Fisher (1995)’e göre yaratıcılığın 4 boyutu vardır:

• Akıcılık

• Esneklik

• Ayrıntılama

• Özgünlük

Akıcılık

• Akıcılık, bellekte sakladığımız bilgilerin gereksinim anında hızlı ve akıcı bir şekilde kullanılmasıdır. Bu, bir anlamda, günlük yaşamda karşılaştığımız çabuk çözüm üretme işidir.

• Örneğin, isminin harflerini kullanarak, değişik sözcükler üretme gibi..

Esneklik

• Bir sorunu çözerken, zihindeki kalıpları yıkıp, özgür düşünebilmeyi ifade etmektedir.

• Örnek: Aşağıdaki 9 noktayı kalemi kaldırmadan 4 düz çizgi kullanarak birleştiriniz?

Ayrıntılama

• Verilen basit bir uyarıcıyı eklemeler yaparak geliştirme işidir. Bu kurallı olabileceği gibi kuralsız da olabilir. Eklemelerin sonucu olarak ortaya çıkan yeni ürün ya da durum, gerçekte bir anlam ifade etmelidir.

• Örneğin; aşağıdaki çembere eklemeler yaparak neler üretebilirsiniz?

Özgünlük - Orjinallik

• Bir soruna alışılmadık ya da farklı çözümler üretebilmektir. Daha önce birilerinin bulduğu çözümleri kullanmak, o çözümler içinde bulunduğumuz çevrede bilinmese bile, yaratıcı bir çalışma olarak görülemez. Önemli olan, yaratıcı olan kişinin kendi çabasıyla özgün bir ürün ortaya koymasıdır.

• Örneğin, boş bir pet şişeyi hangi amaçlar için kullanılabilirsiniz? Yanıtlar, çeşitli ve alışılmadık olmalıdır.

Yaratıcı Bireyin Özellikleri

• Merak duyma

• Olumlu ve yüksek benlik algısı

• Problem çözmede isteklilik

• Bağımsız düşünme yetisi

• Kuşku duyma

• İdealistlik

• Analojik düşünme

• Özgüven

• Konuya odaklanma

• Mantıklı düşünme

• Belirsizlikten korkmama

• Macerayı sevme

• Empatik düşünme

• Kesin bilgiye sahip olmadan karar vermeme

• Sıra dışı bağlantı kurmaBütün-parça farkını görmeBaşlanan işi devam ettirme istek ve kararlılığı

• Sevgisel beceri

• Yordama yapma

• Konsantre olma

• Dönüştürmelerde bulunma

• Enerjik olma

Yaratıcılığı Geliştiren Öğretmen Özellikleri

• Öğretmen, öğrenciler için baskıdan uzak, eğlenceli keyif aldıkları, rahat bir öğretme-öğrenme ortamı hazırlayabilmelidir.

• Özellikle, çocukların ilgilerini, gelişim özelliklerini merkeze alan, öğrencinin etkinliğine, araştırıcılığına problem çözmesine önem veren, öğrenci kararlarını ön plana çıkaran ilerlemecilik eğitim akımına uygun bir program, çocuğun yaratıcılığını besler.

• Öğretmen sınıfta demokratik bir ortam yaratmalı; çocuklar ilgi duyduğu, istediği, kendini hazır hissettiği bir dersle ilgili etkinliklere başlayıp sürdürebilmelidirler. Karar büyük ölçüde öğrenciye aittir. Öğretmen, öğrencilerin özgürce denemeler yapmalarına, olağanın dışında çözümler bulmalarına fırsat yaratacak esnek öğretme- öğrenme ortam düzenleyebilmelidir.

Yaratıcılığı Engelleyen Öğretmen Özellikleri

• Öğrencilerin cesaretini kırma,

• Öğrencileri aşırı eleştirme,

• Öğrencileri aşırı övme veya aşırı yerme,

• Dogmatik ve katı olma,

• Güvensiz olma,

• Öğrencileri birbirleri ile karşılaştırma

• Sorumluluk vermekten kaçınma,

• Öğrencilerin yapmak istediklerine sürekli olarak sınır koyma ya da engelleme.

• Öğrencilerin yapması gerekenleri kendisi yapma,

• Öğrencilerin fikirlerini almama ve onlara değer vermeme

Yaratıcı Düşünmeye Uygun Teknikler

• Buluş Yolu

• Araştırma-İnceleme

• Problem çözme

• Örnek olay

• Rol Oynama

• Eleştirel Düşünme

• Beyin fırtınası/Ters BF

• Gezi, gözlem, deney

• Analojik düşünme

• Iraksak düşünme

• Altı şapkalı düşünme

• Not alma

Eleştirel Düşünme Nedir?

• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma, irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve bir ölçüte göre yargıda bulunma/karar verme becerilerini içerir.

• Gerçeği bize aktarıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl yürüterek algılama sürecidir.

• Eleştirel düşünce; şüpheci ve sorgulayıcı bir tutumla varlık, olay ya da durumlara bakabilme yeteneğidir.

Eleştirel düşünme süreci

• Sorgulama, kuşku duyma, şüpheci yaklaşım sergileme

• Olaylara çok yönlü ve çok boyutlu bakma

• Farklılıkları hoş görme ve özgür düşünme

• Değişime ve yeniliğe açık olma

• Bağımsız düşünebilme

• Düşüncelere ön yargısız, tarafsız bakabilme

• Açık fikirli olma

• Analitik düşünebilme

• İrdeleme

• Ayrıntıya inme, önemli yer tutma gibi özellikleri içerir.

Eleştirel Düşünmeyi Öğretmenin Yedi Adımı

• 1. Bilgiye göz atmak ( Tanımlama ve Etiketleme ) Öğretmen, öğrencilere önlerindeki bilgiyi tanımlamalannı sağlayacak sorular sorar.

• 2. Benzerlikleri ve farklılıkları belirlemek (Karşılaştırma/ Bağlantı kurma) Öğretmen Öğlencilerin ellerindeki bilgiyi karşılaştırmalarını sağlayacak sorular sorar.

• 3. Genel temayı ve ilişkileri bulma (Sınıflandırma/ Bütünleştirme/ ön özetleme) Öğretmen, öğrencilere farklılık ve benzerliklerini buldukları bilgilerin sınıflandırılmasını sağlayacak sorular sorar.

• 4. Şimdi ne yapıyoruz? (Sonuç çıkarma) Öğretmen, öğrencilerin derste ne yapmaları istendiğim çözümlemelerini sağlayacak sorular sorar.

• 5. Doğru cevaplama (Kanıtlandırma) Öğretmen, öğrencilerden kanıtlarla desteklenmiş cevaplar ister.

• 6. Benzer durumlara uygulama (Çıkarımda bulunma/ Projelendirme/ Uygulama) Öğretmen, öğrencilerden derste öğrendikleri yeni bilgiyi farklı durumlara transfer ederek uygulamaları istenir.

• 7. Ne Öğrendik? (Özetleme) Öğretmen, öğrencilere bu dersin ne öğrettiğini sarar. Dersin başından sonuna kadar yer alan tüm öğelerin listelenerek dersin bir kez daha özetlenmesi sağlanır.

Etkinlik-1

Etkinlik-2

Etkinlik-3

(Çocuğun adı: Berat Kerem)

Etkinlik-4

Etkinlik-5

• ÖRNEK:

• Öğretmen öğrenciye sorar: Yeryüzünde su kaç ◦C kaynar?

• Öğrenci: 100 ◦C kaynar.

• Öğretmen: Peki uçakta ve evinde de mi aynı sıcaklıkta kaynar?

• Öğrenci: Evet.

• Öğretmen öğrencisine bunu araştırmasını ve bir sonraki derse anlatmasını ister. Öğrenci eve gider. Annesini o sırada yemek yapmak için su kaynatırken görür ve aklına birden öğretmenin sorusu gelir. Çantasından laboratuvardan aldığı termometreyi çıkartır ve suyun kaynamasını bekler. Suyun sıcaklığının 100 ◦C olduğunu görür.

• Daha sonra öğrenci, pilot olan babasının yanına gider ve;

• Öğrenci: Babacığım yarınki uçuşuna ben de gelebilir miyim? diye sorar.

• Babası kabul eder ve ertesi gün uçağa binerler. Yolculuk esnasında öğrenci, uçağın mutfak bölümüne gider ve hostes ablasını çay demlerken bulur. Meraklı öğrenci elindeki termometre ile suyun sıcaklığını ölçer ve sıcaklığın evde ölçtüğü 100 ◦C’ den daha az bir sıcaklık olduğunu görür.

• Eve gidince bu farklılığın nedenini merak eden öğrenci araştırmaya başlar.

• “Yükseklere çıkıldıkça kaynama sıcaklığı düşer, çünkü yükseklere çıktıkça açık hava basıncı azalır” şeklinde bir açıklama ile karşılaşır ve bunu öğretmeni ve arkadaşlarıyla paylaşır.

• Bu diyalogdan da gördüğümüz üzere eleştirel düşünme fen bilgisi öğretiminde öğrencilere; veri, bilgi ve delil toplama, karşılaştırma, neden-sonuç ilişkisi kurma, bağlantılandırma ve tümevarım yapmak gibi eleştirel düşünme becerilerini kazandırır.

Yansıtıcı Düşünme Nedir?

• Yansıtıcı düşünmenin temelini oluşturan Dewey (1910)de benzer şekilde öğrencilerin doğrudan deneyimleri yoluyla daha başarılı olacağını belirtmiştir.

• Ona göre yansıtıcı düşünme, herhangi bir düşünce ya da bilgi yapısının, aktif, sürekli ve dikkatli bir şekilde düşünülmesidir ve yansıtıcı düşünme süreci; kanıt ve veriler toplamak, şüphe durumunu korumayı ve sistematik araştırmayı devam ettirmeyi gerektirir.

• Öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı, yeni etkileşimlerine aktarmalı ve yeni durumlarda kullanmalıdır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz konusudur. Yani geçmişte elde edilen deneyimlerin geleceğe yansıtılması vardır.

Yansıtıcı Düşünen Birey Özellikleri

Değişime açık olmak

Kendini yenileme

Empati yapabilme

Özeleştiriyle eleştiriye açık olmalı

İçe dönük gözlem becerisine sahip olmalı

Açık yüreklilik açık fikirlilik

Hoşgörü, bilgi ve becerilerine sahip olma

Yansıtıcı Öğretmenin Özellikleri

• Öğretim sürecini sürekli değerlendirir, kullandıkları yöntem ve araç-gereçleri gözden geçirerek uygun kararları alır.

• Açık fikirlidir. Kendi görüşlerine ve sınıf uygulamalarına yapılan eleştirilere karşı açıktır. Yapılan eleştirileri düşünür ve alternatif çözümler üretir.

• İçten-samimidir. Öğrencilerin zihinsel, duygusal ve fiziksel kaynaklı sorunlarına kendisini adar ve çözümlemek için çaba harcar.

• Entelektüel sorumluluğa sahiptir. Alınan kararların kısa ya da uzun vadede doğura bileceği her türlü sonucu göz önünde bulundurup, planlamalarını ona göre yapar.

• Yansıtmayı önemser. Yaptıkları yansıtma kendisini güdüler ve bundan mutluluk duyar.

• Geleceği görür. Öğrencilerini de dış dünyaya hazırlar ve onların da geleceği görmeleri için uğraşır.

ÖrneklerÖrnek: 1

• 2010 Temmuz KPSS: Ömer Öğretmen, teknoloji ve tasarım dersinde öğrencilerinden kendilerine özgü ürünler tasarlamalarını ister. Öğrencilerden Mert yeni doğan kardeşinden esinlenerek, bebekler her ağladığında kendiliğinden sallanan bir beşik tasarlar. Tasarımının reklamını yapmak için bir afiş hazırlar ve ürününü sınıfta arkadaşlarına tanıtır.

• Bu uygulamayla, Ömer Öğretmen, öğrencilerin öncelikle yaratıcı düşünme bilişsel yeterliliklerini etkili biçimde kullanmalarını amaçlamıştır.

Örnek: 2

• 2013 KPSS: Bir öğretmen, öğretim programında yer alan “Çocuklara yönelik reklamların işlevini sorgular.” kazanımına yönelik etkinlikler planlamak istemektedir. Öğretmenin, bu kazanımı eleştirel düşünme beceri kapsamında alması en uygundur.

Örnek: 3

• 2010 Ekim KPSS: Erkan Öğretmen, gün içinde sınıfta yaşadıklarını nasıl algıladığını ve başkalarının düşüncelerinden çıkardığı sevinçleri, düşünceleri, üzüntüleri ve kaygıları kaydetmek için düzenli günlük tutmaktadır. Bir süre sonra Erkan Öğretmen, günlükte yazdıklarının kendi gelişimini ve sınıf-içi uygulamaların nasıl değiştiğine, geliştiğine ilişkin kendinde bir farkındalık yarattığını hissetmiş ve bunu arkadaşlarıyla paylaşmıştır. Bu örnekte, Erkan öğretmen yansıtıcı düşünme becerisini kullanmıştır.

• 2009 KPSS: Eğitimin amacı, okulda öğrenilenlerin günlük yaşama aktarılmasıdır. Öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı ve yeni etkileşimlerine aktarmalıdır. Bu fikri savunan bir öğretmen yansıtıcı düşünmeye vurgu yapar.

Örnek: 4

• Probleme dayalı öğrenme (PDÖ) yaklaşımı ile birlikte Öğrenciler sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alır, irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapar ve bir ölçüte göre yargıda bulunur/karar verirler ve orijinal-özgün ürünler ortaya koyarlar. Yani bu yaklaşımla birlikte Eleştirel ve Yaratıcı düşünme becerilerini ortaya koymuş olurlar.

• SUNU (PDÖ)

• Yansıtıcı düşünme becerisiyle; öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı ve yeni etkileşimlerine aktarmalıdır. Öğrenilenleri bu düşünme becerisi ile yeni durumlarda kullanabilmesi sağlanır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz konusudur. Önbilgiler ön yaşanmışlıklar önemlidir.

• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve karar verme becerilerini içerir. Gerçeği bize aktırıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl yürüterek algılama sürecidir. TGA tekniği de bu becerilerin geliştirilmesinde önemli rol teşkil etmektedir:

Örnek: 5

5.3.3. Isı ve Sıcaklık

Konu/Kavramlar: Isı, sıcaklık, ısı alışverişi

5.3.3.1. Isı ve sıcaklık arasındaki temel farkları açıklar.

5.3.3.2. Sıcaklığı farklı olan sıvıların karıştırılması sonucu ısı alışverişi olduğuna yönelik deneyler yapar ve sonuçlarını yorumlar.

Örnek: 5

• İki beherde eşit hacimde su ve yemek yağı bulunmaktadır ve bir ısıtıcının ısıtma tablası üzerinde durmaktadırlar. İkisinde de 0-200 ◦C arasında ölçüm yapabilecek termometreler vardır. (Öğretmen kontrolünde yapılıyor.)

• Isıtıcı açılıyor: Öğrencilerden su kaynadığı zaman suyun ve yağın sıcaklıklarını kıyaslamaları isteniyor.

Örnek: 5

• Aynı ortamda aynı ısıtıcılar kullanılarak 100 mL yağ ve 100 mL su ısıtılıyor?

Su kaynadığı anda yağın sıcaklığı ne olur? Tahmininizi ve nedenini yazınız.

• Tahmin:

• Tahminin Sebebi:

• Gözlem

• ve Gözlemin Değerlendirilmesi :

Örnek- 5

• Yağın sıcaklığının daha yüksek olmasının nedeni açıklayınız?

Öğrencilere bu olayın sonucunu vererek soru sormak, onlara yalnızca, sonucu zaten belirli olan bir olayı açıklama şansı tanır. Bu da düşünmeden, bir kitâbi bilginin tekrarlanmasını içerir. Ancak;

• Su kaynadığı anda yağın sıcaklığı ne olur? Tahmininizi ve nedenini yazınız.

diye sorduğumuzda ise öğrenciler eleştirel ve yansıtıcı düşünme becerilerini de kullanarak, sorunun sorumluluğunu alırlar, sürece aktif katılarak mantıklı açıklamalarda bulunurlar.

Örnek: 6

• 6.3.1. Maddenin Tanecikli Yapısı

Konu/Kavramlar: Tanecikli yapı, boşluklu yapı, hareketli yapı

6.3.1.1. Maddelerin; tanecikli, boşluklu ve hareketli yapıda olduğunu kavrar.

• 50 mL su ile 50 mL etil alkol karıştırılırsa toplam hacim kaç mL olur? Neden? Cevabınızın nedenini etkinlik kağıdınıza yazınız.

Örnek: 6

… ?

• Tahmininizle gözlemlerinizi kıyaslayın..

• Öğrenciler sıvı haldeki maddelerin tanecikli ve boşluklu yapıda olduğunu ön yaşanmışlıkları doğrultusunda, sürece aktif bir şekilde katılarak, araştırarak sorgulayarak ve deneyerek bulurlar. Eleştirel ve Yansıtıcı düşünme becerilerini kullanırlar.

Örnek: 7

7.3.3. Karışımlar

Konu/Kavramlar: Homojen karışım, çözelti (çözünen, çözücü), çözünme, çözünme hızına etki eden faktörler, heterojen karışım

7.3.3.2. Homojen karışımların çözelti olarak da ifade edilebileceğini belirtir.

Örnek: 7

• Yarısına kadar suyla dolu olan beher içine bir miktar kum atılırsa ne olmasını beklersiniz? Neden?

• Odun talaşı eklerseniz ne olur? Neden

• Yarısına kadar su dolu olan başka bir behere bir miktar tuz eklenirse ne olur?

• Tuz eklemeye devam ederseniz sizce ne olacaktır? Neden?

• Doygun tuzlu su çözeltisine bir kaşık şeker ilave ediliyor. Şeker çözünür mü? Tahminlerinizi ve nedenlerinizi etkinlik kağıdına yazınız.

Örnek: 8

• 7.3.3.4. Çözünme hızına etki eden faktörleri deney yaparak belirler.

Temas yüzeyi, karıştırma ve sıcaklık faktörlerine değinilir.

• Sıcaklığın katıların çözünürlüğüne ilişkin yapılan bir deneyde;

• öğrenciler günlük hayatlarında sıcaklığın artmasıyla katıların çözünürlüğünün de arttığına bir çok kez şahit olmuşlardır. Örneğin, dolaptan aldıkları bir bardak soğuk süte koydukları bir kaşık şeker bardağın dibine çökerken, sabah kahvaltılarında çaya ekledikleri iki üç kaşık şekerin tamamen çözünmesi gibi..

• Ama bu her zaman böyle midir? Öğrenciler yapılan deneyde yansıtıcı ve eleştirel düşünme becerilerini kullanırlar.

Örnek: 8

Doygun KNO3 çözeltisi ısıtıldığında ne olacağını tahmin ediniz.

Isıtılan KNO3 çözeltisi soğutulursa ne olmasını beklersiniz?

Potasyum nitratın sudaki çözünürlüğüne sıcaklığın etkisine ilişkin ne söylenebilir?

Doygun Ca(Ac)2 çözeltisi ısıtılırsa ne olmasını beklersiniz.

Isıtılan Ca(Ac)2 çözeltisi soğutulursa ne olmasını beklersiniz.

Kalsiyum asetatın sudaki çözünürlüğüne sıcaklığın etkisine ilişkin ne söylenebilir?

Örnek: 8• İki farklı deney tüpünde doygun KNO3 ve doygun Ca(CH3COO)2 çözeltilerini

hazırla, öğrencilerin her iki deney tüpünün dibindeki katıya dikkat etmelerini sağla. Önce KNO3 çözeltisini ısıt ve öğrencilerin deney tüpünün dibindeki katının gözden kaybolmasına dikkat etmelerini sağla. Etkinlik kağıdındaki soruları TGA tekniğine bağlı kalarak sor.

• Sonra çözeltiyi bir buz banyosunda soğut ve öğrencilerin katının tekrar görünmesine dikkat etmelerini sağla. (100mL suda 10 ◦C de 22g, 100 ◦C de 244g çözünür.)

• Sonra doygun Ca(Ac)2 çözeltisiyle yukarıdaki işlemi tekrarla. Öğrencilerin çözelti ısıtıldığında daha fazla çökelek oluştuğuna ve soğutulduğunda çökeleğin çözündüğüne dikkat etmelerini sağla. (100mL suda 10 ◦C de 36g, 100 ◦C de 29g çözünür.)

• Yaratıcı düşünmeyle, Bireylerin öznel, yeni, farklı, sıra dışı, orijinal ve özgün (sentez düzeyi) ürünler ortaya koyması ve çözüm yolları bulmasını amaçlamalıyız.

• Eleştirel düşünce sorgulayan bir yaklaşımla olayları ve durumları ele alma, irdeleyici bir bakış açısıyla yorum yapma ve bir ölçüte göre yargıda bulunma/karar verme becerilerini içerir. Gerçeği bize aktarıldığı şekliyle olduğu gibi değil, nesnel bir şekilde, akıl yürüterek algılama sürecidir.

• Yansıtıcı düşünmede ise; öğrenci aktif olarak katıldığı eğitim ortamından kendi deneyimleriyle bilgiler edinmeli, bu bilgileri paylaşmalı, yeni etkileşimlerine aktarmalı ve yeni durumlarda kullanmalıdır. Geçmiş yaşantılardan ders çıkarma söz konusudur. Yani geçmişte elde edilen deneyimlerin geleceğe yansıtılmasıdır.

Sonuç:

Sonuç:

• Okul öncesinde çocuklar her şeyi sorgulayarak merek ederek araştırarak öğrenirken, okula başladıktan sonra çocukların öğrenmesi belli kalıplar içerisine hapsedilmekte ve sınırlandırılmaktadırlar. Bu sebepten dolayı yaratıcılıkları yıllar içinde körelmektedir. Öğretmenler olarak öncelikle bizler bu düşünme becerilerine sahip olmalıyız, kendimizi geliştirmeliyiz ve geleceğimiz olan gençlerimize yaratıcı, eleştirel ve yansıtıcı düşünme becerilerini geliştirebilecekleri uygun ortamı sağlamalıyız.

Kaynaklar

Ödev-5’ i hazırlarken yararlandığım tüm kaynaklar

Orhon, G. (2011). Yaratıcılık. Ankara: Pegem.

Demirel, Ö. (2011). Eğitimde Yeni Yönelimler. Ankara: Pegem.

Özerbaş, M.,A. (2011). Yaratıcı Düşünme Öğrenme Ortamının Akademik Başarı ve Bilgilerin Kalıcılığa Etkisi. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(3), 675-705.

Murat Yayınları. Öğretim Metotları.

Yaratıcı düşünme teknikleri sunum – Volkan Türker

http://www.slideshare.net

https://www.google.com.tr

https://scholar.google.com.tr/

Dinlediğiniz için Teşekkürler