монгол хэл Iii

МОНГОЛ ХЭЛ III

Зохиогч: Р.Бигэрмаа МУИС-ийн монгол хэл , соёлын сургуулийн багш , докторант П.Батчулуун МУБИС-ийн Багшийн сургуулийн багш , АБТА, ХШУ-ны магистарМ.Энхтуул Сэлэнгэ аймгийн Хөтөл хотын 1O жилийн сургуулийн бага ангийн багш


Энэхүү сурах бичиг нь Монгол улсын төрийн сүлд дуулалаар эхэлж байна.Сурах бичиг нь 1O –н бүлэгтэй.

1-р бүлэг. Гараг ертөнцийн нууц. Сэргээн санцгаая2-р бүлэг.Миний нутаг. Нэрлэсэн үг3-р бүлэг. Эрдэнэт хүн. Шинж тэмдэгийг нэрлэсэн үг4-р бүлэг. Хүний гайхамшигт бүтээл. Тоо хэмжэ орон байрыг нэрлэсэн үг5-р бүлэг. Амьтаны ертөнц -Тийн ялгал6-р бүлэг.Амьтаны хөдөлмөр-Эсрэг ба ойролцоо нэр7-р бүлэг. Сэтгэн бодохуйн гайхамшиг-Захирах анхааруулах өгүүлбэр8-р бүлэг.Мэдрэмж ба зөгнөл- Эхийн төгс шинж9-р бүлэг. Монгол ардын аман зохиол- Зохиолын зохиомж ба дүрслэх хэрэглүүр1O-р бүлэг.Ургамлын аймаг- Бататгал


Монгол хэл1- улиралд үзэх онолын мэдлэг:1-р бүлэг

Өргөлтөт ба балархай эгшигЭгшиг зохицох ёсҮгийн нэрлэсэн утгаГээгдэх ба гээгдэхгүй эгшигӨгүүлбэрийн утга санааАсуусан ба хүүрнэсэн өгүүлбэрЭхийн утга санаа, цогцолбор


1-р бүлэгт орсон эхүүд:Есөн сарын нэгэн(шүлэг) Ө.БаасанжавДэлхий (шүлэг) Б.ЯвуухуланДөрвөн хүсэл (өгүүллэг) К.Д. УшинскийСалхины учирУул усаа шинжиж яваарай (шүлэг) С.БазарсадУлаан ном (өгүүллэг)Сургаал үг


2-р бүлэг онолын мэдлэгНэрлэсэн үг , түүний ангилалОноосон нэрийн зүйлНэрлэсэн үгийн тооЯ-ийн төрлийн урт , хос эгшигЯлгах эгшгийн тухай


2-р бүлэгт орсон эхүүдЭх орны газрын зураг( шүлэг)Т.ОчирхүүМиний хайртай эх орон(Өгүүлэг)Улаанбаатар хотын тулгын чулуу (Өгүүлэг)Загийн гол(Монгол ардын домог)Мөрөөдөл ( шүлэг) Ө.БаасанжавСургаал үгБуга( Монгол ардын үлгэр)Оньсого тааж, оюунаа хөгжүүлье.


3-р бүлэгт онолын мэдлэгНэрлэсэн үг түүнийг давтахЮмны шинж чанарыг нэрлэсэн үгГийгүүлэгч үсгийн ангилалЭгшигт гийгүүлэгчЗаримдаг ба онцгой гийгүүлэгчҮйл хөдлөл заасан үг


3-р бүлэгт орсон эхүүд Шавь орсон нь(өгүүллэг) Ч.ЛувсанжавШүтээн (шүлэг) Р.БолорцэцэгХүн чанар (өгүүллэг )К.Д. УшинскийЭхийн ач (монгол ардын дуу) Ертөнцийн гуравМонгол хүүхэдЧоно ямаа хоёр (Монгол ардын үлгэр)


4-р бүлгийн онолын мэдлэгШинж чанарыг нэрлэсэн үг, түүнийг давтахТоо хэмжээг нэрлэсэн үгОрон цагийг нэрлэсэн үгЭгшигт гийгүүлэгчЗаримдаг гийгүлэгч


4-р бүлэгт орсон эхүүдМонголчуудын бичиг үсэгЭх хэл (шүлэг) Б.ЯвуухуланЗурагтай танилцсан минь Л.ТүдэвБилгийн улирлын тоололДолоо хоног (шүлэг)Дээл (шүлэг) Т.Жамьянсүрэн


5-р бүлгийн онолын мэдлэгТийн ялгал гэж юу вэ?Тийн ялгалын нөхцөлүүдТийн ялгалын нөхцөлийг зөв бичихХамаатулах нөхцөлҮгийн дуну орсон ж,ч,ш-ийн дараах балархай эгшгийг зөв бичих


5-р бүлэгт орсон эхүүдНайман бор оготоно буюу найман тийн ялгал (шүлэг) Д.БатжаргалТэмээ (шүлэг) П.БадарчМорин хуур (шүлэг) Ж.ДашдондогАврагч нохо д (өгүүллэг ) Л.Н. ТолстойНарийн сайхан хээр (Монгол ардын уртын дуу)Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ (Монгол ардын үлгэр) Амьтад хоорондоо ярилцдаг уу. З.ТүмэнжаргалХөөрхөн халиун .Монгол ардын уртын дуу


6-р бүлгийн онолын мэдлэг Үг үгийн утгын зүйлчлэлЭсрэг утгатай үгОйролцоо утгатай үгШилжсэн утгатай үг


6-р бүлэгт орсон эхүүдЭвт шаазгайн үүр (өгүүллэг) Д.НямааАтаархуу зан (шүлэг) Нэрээ хэлдэг шувуу Л.ЛувсандэндэвАргатай хүн арслан унана. (Монгол ардын үлгэр) Уулын бугыг хараад унасан бухаа хаяв. (Монгол

ардын үлгэр)


7-р бүлгийн онолын мэдлэгӨгүүлбэр гэж юу вэ?Асуух хүүрнэх өгүүлбэрийг давтахЗахирах өгүүлбэрАнхааруулах өгүүлбэрӨгүүлбэрийн цэг тэмдэг


7-р бүлгийн орсон эхүүд

Гурван загас (Монгол ардын үлгэр)Таавар (шүлэг)Уулын оргил өөд (домог)Бяцхан цамхаг (жүжигийн хэсэг)Авьяас билэг гэж юу вэ?Анчин Дорж (оньсогон өгүүллэг )Д.МягмарТелефон шүлэг Д.Содномдорж


8-р бүлгийн онолын мэдлэгЭх гэж юу вэ?Эхийн утга санаа ба цогцолборыг бататгахЭхийн бүтэцЭхийн төгс шинж


8-р бүлэгт орсон эхүүд

Мэдрэлийн эрхтэнүүдНүд ба чих (Монгол ардын үлгэр)Наран зуух (Туужийн хэсэг)Зараа тугал хоёр”шүлэг” А.БартоЗуу зууХөөс хөөс


9-р бүлгийн онолын мэдлэг

Зохиолын зохиомжУран яруу хэрэглүүрАдилтгал ба зүйрлэлИхэсгэл ба багасгал


9-р бүлэгт орсон эхүүд

Тэмүүжин Бооритой нөхөрлөсөн түүх “МНТ зохиолоос “Сүүлэнхүү “Монгол ардын үлгэр “Эрийн сайн Хан Харангуй “Туулиас “Эрийн гурван наадам “Ерөөлт “


10-р бүлгийн онолын мэдлэгНэрлэсэн үг , түүний хувилалЮмны шинж тэмдэг ба тоо хэмжээг нэрлэсэн үгОрон цагийг нэрлэсэн үгЭсрэг ба ойролцоо нэрИжил ба шилжсэн утгатай үгГээгдэх, гээхдэхгүй эгшигЗахирах анхааруулах өгүүлбэрЭх,эхийн бүтэц төгс шинж


10-р бүлэгт орсон эхүүдГазар дэлхий дээр ургамал хэдийд бий болсон бэ? З.ТүмэнжаргалГүзээлзгэнэ “Шүлэг “ Ч.ЛхамсүрэнҮндэс, иш хоёрын үлгэр С.НадмидМод яаж хөрсөнд тогтдог бэ? Д.Базаррагчаа


Дүрмийн тайлбар тольЗөв бичгийн тольТайлбар тольӨвөрмөц хэлц үгийн толь


Монгол хэлний үлгэрчилсэн хүрээтэйгээ тохирохгүй байна.Энэхүү ном нь бага нэгжээсээ их нэгжрүү чиглэсэн байна.Эхний улиралд 70 цаг 2р улиралд 63-н цаг, 3-р улиралд 56 н цаг, 4-р улиралд 49 н цаг орж нийт 238 н цаг орохоос номонд орсон 220 цагийн сэдвийн хүрээ хамрагдаж 16 н цаг нь яриа бичгийн дадлага болон бататгал хичээл орж байна. Мөн бүлэг бүрийн төгсгөлд өөрийгөө шалгах ,хичээлээ бататгах асуулт үнэлгээ орсон байна.


Зохиогч:С.Долзодмаа “Тэргүүлэх багшД.Янсүрэн “Магистар , зөвлөх багш “Н.Баянбат “Магистар, тэргүүлэх багш


Энэхүү ном нь 10 бүлгээс бүтсэн байна.Бүлэг бүр нь сэдэвтэй .Тухайн бүлэгт судлах нэгж мэдлэг судлагдахуунуудыг жагсаасан байна.


1.Миний сурах эрдэмЭхийн төгс шинж , эхийн хэлний бусад нэгжээс ялгах Энэ бүлэг 9 н сэдэвтэй1. Саруул оюуныг баясгагч “эхийн гол санааг олох”2. Аргал “эхийн яруу дүрслүүдийг олох “3. Голын жараахай “ эхийн утга санаа”4. Авхайлжтай хүүхэд “Эхийг өөрөөр нэрлүүлэх “5. Мартамхай “Эхийг эсрэг утгатай болгох “6. Туулай “Хэлц , хэлц бус нэгжүүдийг олуулах “7. Хониноос авсан өшөө “Цогцолбор бүрийн утгыг олох”8. Би ингэж бодлоо “эхийн утга санаа тайлбарлах “9. Онож хэлэх үү “Эхийг дэлгэрүүлэн бичих “10.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III2.Ээжийгээ баярлуулж яваарайЭхийн бүтэц цогцолбор ба догол мөр ,Эхийн бүтцээс цогцолборыг ялгахЭнэ бүлэг 10 сэдвээс бүтсэн байна.1. Хонин холбоо “Эх цогцолборын ялгаа “2. Ээждээ захидал бичээрэй “Цогцолбор тус бүрийн онцлог “3. Үүрд хамт байгаач ээжээ “Эхийн адилтгал зүйрлэл “4. Бага нас “Эхийн цогцолбор олох “5. Аз жаргалын эрэлчин “Эх зохиолгох “6. Уран ээж “Эхийн бүтэц “7. Болжмор “Эхийн утга санаа” 8. Миний сайхан ээж “ Цогцолборыг догол мөрөөс бичих “9. Ээжийгээ баярлуулж яваарай “Шүлгийг мөр мөрөөр нь

тайлбарлах “10.Ээжийн зөөлөн гар “цогцолбор бүрийн утга “11.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III3.Хангай шиг түшигтэй аавАнхааруулах ба захирах өгүүлбэр ,Анхаарлын тэмдэгЭнэ бүлэг 7 сэдвээс бүтсэн байна.1. Нэр “эхээс анхааруулах өгүүлбэрийг олох “2. Чөдөр “эхийн утга санааг олох”3. Янзага “захирах ,анхааруулах өгүүлбэр

олох “4. Зохион бүтээхтэй танилцах “нэрлэсэн үгийг

түүж бичих “5. Хангай шиг түшигтэй аав минь “шүлгийн

утга санааг олох”6. Хэргийн учир “асуух өгүүлбэр зохиолгох “7. Өөлдийн тухай домог “асуух анхааруулах

үгийг олох, 8. Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III4.Өвөг дээдэсЭсрэг ба ойролцоо утгатай үг Нэрлэх үгийн утга ,Асуух заах үг, асуух бүтэвэр түүнийг зөв бичихЭнэ бүлэг 9 сэдвээс бүтсэн байна.1. Хар сүлд “эсрэг утгатай үг “2. Эрдэнэт хүмүүний төрөл “эсрэг ойролцоо үгийг олох “3. Сэтгэлийг амраагч “ойролцоо утгатай үгийголох “4. 5 н дохио “үгийн салаа утгыг ярих “5. Урам хайрла “асуух үгийн оронд нэр үг олох “6. Хүнд хоол “эсрэг утгатай үгийг олох “7. Өвөг дээдэс минь “адилтгасан утгыг олох “8. Морин хуур “эхийн хэв маяг “9. Баян ходоод “заах төлөөний үг “10.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III5.Эх оронОноосон нэр том үсэг, Оноосон нэрийг зөв бичихЭнэ бүлэг 8 сэдвээс бүтсэн байна.1. Үүлэн цэнхэр хангай “Жэнхэнэ нэр ,тэмдэг нэр олох “2. Сутай “Ойролцоо үгийг олох “3. Манхан” Оноосон нэрийг олох “4. Зуун модон тоорой “Ерийн нэрийг олох “5. Гэр “Оноосон нэр ерийн нэрийг олох “6. Нүүдэл “Оноосон нэрийг олн зүйлчилэх “7. Халуун элгэн нутаг “үгийн бүтцийг олох “8. Бумбат овоо “оноосон нэр “9. Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III6.Сайнтай нөхөрлвөл сарны гэрэлНэрлэх үгийн ангилал, жинхэнэ нэр ,тэмдэг нэр, тооны нэр , үйл үг, орон цагийн нэр Энэ бүлэг 9 сэдвээс бүтсэн байна.1. Эрдэнийн сан субашид “захирах анхааруулах

өгүүлбэрийг олох “2. Дөрөө “холбоо үгийг олох “3. Тус уу заль уу “Оноосон нэрийг бичих дүрэм “4. Найз” жэнхэнэ нэрийг олох “5. Үндэс иш хоёрын үлгэр “ганц тоо олон тоог олох “6. Нөхөрлөлийн тухай үлгэр “Тэмдэг нэрийг олох “7. Алттай домбо “ тэмдэг нэр “8. Эв эвээ бэхлэхтүн “ орон цагийн нэр”9. Тэмүүжин Боорч хоёрын нөхөрлөсөн “ Тооны нэр “10.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III7. Байгалийн сайханОрон цагийн нэр ,орон цагийн нэрийн ангилал Энэ бүлэг 12 сэдвээс бүтсэн байна.1. Байгальтай сольсон үг “ Цэг таслал зөв бичих “2. Хөөрхөн зээрд морь “тэмдэг нэр үйл үгийг олох”3. Салхинд хийсэн хамхуулын хэлсэн үг” тийн ялгалын

нөхцөлтэй үгийг олох “4. Намар “Ялгах эгшгийг олох “5. Нарс ,аньс ,хуш мөнх ногоон болсны учир “ Орон цагийн

нэрийг түүх “6. Борооны үүл” өгүүлбэр зохио “7. Бороо “Цагийн нэрийг олох “8. Хаврын хайлаад урсаж байгаа цасны хэлсэн үг “Орны

нэр , цагийн нэр гэж юу вэ?9. Өвөл “Орон цагийн ангилал “10.Сарьсан багваахай “Эхийн гол санаа “11.Гаднаа гяланцаг дотроо паланцаг “Орон цагийн нэрйг

олох”12.Алаг даага маш хурдан амьтан “Асуулт гаргах13.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III8. Хүмүүсийн амьдралНэрийн холбох нөхцөлийн утга, нэрийн тийн ялгалЭнэ бүлэг 11 сэдвээс бүтсэн байна.1. Мэддэгт мэргэн цоохор “8 н тийн ялгал “2. Мэргэн шүүхч “холбоо үг үүсгэх “3. Хэтэрхий ерөөлч “ үгийн бүтэц “4. Чулуу төөрнө “нэрийн холбоо үг үүсгэх “5. Чулуу “Эсрэг үгийг олох “6. Цэцэн хүү “ нэр үгийн тийн ялгалын асуулт”7. Найзын захиас “Тийн ялгалыг зөв дарааллуулах “8. Зарлагдсан нь “хэлц үгийг түүгээрэй “9. Хахууль “Балархай эгшиг “10.Шар шувуу хэрээ хоёр “тийн ялгалтай үгийг ялгаж бичих

“11.Хориотой “ Хамаатуулах ёс “12.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III9. Манай дэлхийНэрийн тийн ялгалын нөхцөлийг зөв бичихЭнэ бүлэг 13 сэдвээс бүтсэн байна.1. Эрхэм эрдэнэ “ эх зохио “2. Ойдов мэх нэрийн холбох нөхцөл зөв бичих “3. Дэлхийн дээвэрт хөл тавьсан нь “оноосон нэрийг олох “4. Үхэр хулганы нүүдэл “ тийн ялгалын нөцөлийг хэрхэн

бичих “5. Зааны тугал хоёр жил эхийгээ хөхнө. “Цогцолбор тус

бүрийн утга тайлбарлах”6. Долоон бор оготоно буюу долоон тийн ялгал “хэлцийг

олох “7. Анхны талх ямар байсан бэ? “оноосон нэрийг зүйчил”8. Сансарын нисгэнч хүүхэд байлаа “ эх зохиох “9. Улаанбаатар Нэрлэсэн үгийг олох “10.Сумо “Харъяалах ,заахын тийн ялгалын нөхцөлийг олох “11.Цунами “12.Халим гэж юу гэсэн үг вэ? “зөв бичих дүрэм “13.Оюун түлхүүр цаасан шувуу хоёр “эхийн утга санааг

тайлбарлах “14.Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ III10. УхааралБүх бүлгийг нэгтгэн дүгнэсэн бүлэгЭнэ бүлэг 7 сэдвээс бүтсэн байна.1. Сариг цагаан ботго2. Шөнө гарсаны учир3. Салан баавгай 4. Эрвээхий5. Өвөө ач хүү хоёрын үлгэр6. Багын наадам7. Зүйр цэцэн үг8. Дасгал ажил

МОНГОЛ ХЭЛ IIIЭнэ ном нь агуулгын хүрээтэйгээ таар ч байна. Эх нэгжээсээ бага нэгжрүүгээ задарч байна. Нийт 238 цаг заагдсан байдгаас номын хүрээнд 210 цагийн хичээл багтаж үлдсэн 28 цаг нь яриа бичгийн дадлага ,шалгалтын цаг болон орж байна. Энэ хоёр номыг харьцуулсанаар

Entertainment & Humor

монгол хэл Iii