SİNİR DOKUSU

Sinir Dokusunun Görevleri

• Isı ve ışık gibi sensörik uyarıcıların, ya da organizmanın iç ve dış ortamında meydana gelen mekanik ve kimyasal değişimlerin doğurduğu bilgileri almak, analiz etmek, değerlendirmek ve iletmek.

• Organizmanın, özellikle motorik, viseral, endokrin ve zihinsel aktiviteler gibi birçok işlevlerini direk ya da dolaylı olarak organize ve koordine etmek.

Sinir Dokusu;

• Hücrelerden (nöronlar) ve• Hücreler arası maddeden oluşur.

Sinir Sistemi anatomik yönden iki bölüme ayrılır:

Merkezi sinir sistemi (MSS):

Beyin, beyincik ve omurilikHücreler arasını nörogliya dokusu doldurur

Periferik sinir sistemi (PSS):

Gangliyonlar, sinirler, sinapslar

Hücreler arasını bağ doku doldurur.

NöronlarSinir dokusunun ana

hücresidir.Dendrit ve akson denilen

hücre uzantıları vardır.Değişik şekillerde olabilir.Çekirdeğin etrafını

çevreleyen sitoplazmaya, “perikaryon” adı verilir.

• Dendirit bölgesi (Giriş Bölgesi)– Uyarımın alındığı bölge

• Telodendiritik bölge (Çıkış bölgesi)– Uyarımın diğer hücrelere iletildiği

bölge– Aksonun distal son kısmında çok

fazla dallara ayrılan kısımdır

• Akson– Dendiritik ve telodendritik bölgeler

arasında uyarımı aktaran bölge

• Hücre gövdesi (Soma)

Perikaryon

• Organeller bulunur.

• Olgun sinir hücrelerinde sentriyol bulunmaz.

• Nörolifler, gümüşleme veya altınlama yöntemiyle gözükür.

• Lipofuskin ve melanin diye iki pigment vardır.

Hücre İskeleti

• Nöroflamentler

• Nörotubüller,

• Nissl cisimcikleri Toluidin mavisi, Metilen mavisi ve kristal viyole ile boyanır

Nissl Cisimcikleri

• Tigroid Body” (Benekli Cisim) de denir.

• Akson tepeciğinde bulunmaz. Onun haricinde kalan sinir gövdesinde bulunur.

• Nöron hasarı Sayısı azalır.

Nöronların Sınıflandırılması

Uzantılarına Göre Nöronlar-Psödounipolar (Yalancı tek kutuplu) Spinal

gangliyonda bulunur (Kraniyal sinirlerin üzerinde çok az sayıda bulunan duyu gangliyonları)

-Bipolar (İki kutuplu) Retinadaki iç nükleer tabakada, koku alma mukozasındaki olfaktör nöronlarda ve iç kulaktaki kohleanın spiral gangliyonlarında bulunur.

-Çok Kutuplu Nöronlar Omuriliğin ön boynuz motor nöronları, piramidal nöronlar ve beyincikteki purkinje hücreleri.

Çok Kutuplu Nöronlar

Aksonların uzunluğuna ve dağılımına bağlı olarak, ikiye ayrılırlar:

-Golgi Tip –I Nöronlar Aksonları uzundur. Periferik sinirlere katılırlar.

-Golgi Tip –II Nöronlar Aksonları kısadır. Tekrarlayan dallarla, genellikle hücre gövdesinin yakınlarında sonlanırlar. Bunlar ara nöronlar olup, diğer nöronlar arasındaki bağlantıları sağlar. MSS nöronlarının % 99’unu teşkil ederler.

Nöronların İşleve Göre Sınıflandırılması

• Duyu Nöronları• Motor Nöronlar• İnter (Ara) Nöronlar

Duyu Nöronu: Çevreden ve vücuttan gelen duyusal uyarıları alır.

Motor Nöron: Kas hücreleri, endokrin ve ekzokrin bezler gibi effektör organları kontrol eder.

İnternöron: Diğer nöronlarla bağlantı kurar.

DendritlerNöronların denritik özelliklerine göre sınıflandırılması:

-Radyal dendritli nöronlar: Omuriliğin ön boynuz motor nöronları ve talamustaki nükleuslarda bulunan nöronlar

-Sitoplazmik esas uzantılı nöronlar: Beyin korteksindeki belli yerlerde bulunan motor nöronlardır.

-Monopolar dendritli nöronlar: Beyincik korteksindeki purkinje hücreleridir.

-Oppositopolar dendritli nöronlar: Hippokampustaki piramidal nöronlardır.

Akson• Retinanın amakrin hücrelerinde akson bulunmaz.• Hücre gövdesinden Akson tepeciğiyle ayrılır ve Nissl cisimciği

içermez.• Aksonlar, nöronlarından hücre gövdelerinden aksolemma denilen

bir zarla ayrılır.• Aksonun etrafı, kısa bir seyir sonrasında miyelin kılıfı dediğimiz ek

bir kılıfla sarılır.• MSS’de, bu şekilde yol alırlar.• PSS’ye geçtikleri zaman, miyelin kılıfının dışında yer alan ve

nörolemma denilen üçüncü bir kılıfla daha sarılırlar.• Bu kılıf, miyelin dışında yer alan ve buraya bitişik ince Schwann

hücre sitoplazmasıdır. Burada, Schwann hücresine ait çekirdek ve organellerin çoğu vardır.

Ranvier Boğumu

• Aksonun miyelin kılıfı, periferik sinir sisteminde düzenli aralığa sahip, dar ve halka şeklinde boğumlanmalar gösterir.

• Bu boğumlara,“Ranvier Düğümü”denir.• İki düğüm arasında kalan bölge, “internodal bölge” olarak

adlandırılır. Bu bölgede, sadece bir tek Schwann hücresi bulunur.• Düğümler arası bölgelerin uzunluğu, fetüste ve bebekte azdır. Yaşla

birlikte artar.• Ranvier düğümlerinin bulunduğu bölgede, miyelin kılıfı kesintiye

uğrar. Dolayısıyla, buralardan madde alış-verişi gerçekleşir (Miyelin, madde alış-verişini engelleyici bir kılıftır).

Saltatorik Akım

• Elektrofizyolojik çalışmalarda, uyarının kalın miyelinli aksonlarda bir Ranvier düğümünden diğerine atlayarak iletildiği belirtilmiştir.

• Bu tür uyartıya,“Saltatorik Akım”denir.• Mitokondriyonların Ranvier düğümlerinde

bol olarak bulunmasının sebebi, taşınma olayları için ihtiyaç duyulan enerjinin bu organellerce karşılanmasındandır.

Schmidt –Lantermann Yarıkları

• Periferik sinirler ozmik asitle tespit edildikleri zaman, Ranvier düğümleri arasında yer alan devamlı miyelin tabakalarında yer yer ufak yarıklar şeklinde açık sahalar ortaya çıkar.

• Bunlar, yüzeyden derine doğru inen oblik yarıklardır ve “Schmidt–Lantermann Yarıkları” olarak adlandırılır.

• EM’de, bu bölgelerin miyelin kılıfının dışında aksolemmaya doğru uzanan heliks şeklindeki sitoplazmik tüneller olduğu belirlenmiştir.

• Miyelin tabakaları,bu yerlerde genişlemekte ve aralanmaktadır.• Bu yarıkların Ranvier düğümleri gibi aksonun beslenmesi için gaz ve

besin alış-verişini sağlayan kanallar olduğu düşünülmektedir.

Miyelin Kılıfı

•Lipoprotein yapısındadır.

•% 75 lipid -% 25 protein

•Lipitler: Fosfolipit, serebrozit, sülfatil ve kolesterol

•Normal rutin boyama yöntemlerinde eter, alkol ve ksilol gibi maddeler kullanıldığı için, aksonun lipit kısmı erir. Geriye, protein lifçiklerinden oluşan nörokeratin ağ kalır.

•Bu ağ Weigert ve Rezorsin Fuksinle boyanır.

Schwann Hücreleri

•Miyelin kılıfının dışında, Schwann hücresinin sitoplazması bulunur.

•Scwann hücresinin zarı+sitoplazmasıNörolemma

•Ektoderm kökenlidirler ve Nöral Krista hücrelerinden farklılaşırlar.

•Aksonların yaşaması ve işlev görebilmesi için gereklidirler.

•Travmayla kopan liflerde, akson yenilenmesinde rol oynarlar ve fagositoz da yaparlar.

Ara Çizgi•Miyelin kılıfının oluşumunda önemlidir.

•Aksonun miyelin kılıfı, birbirinden bağımsız ve iç içe ayrı tabakalar şeklinde değildir.

•Bunun aksine, miyelin kılıfı kesintisiz ve spiral biçiminde kıvrılmış bir tabakanın içiçe sarılmasıyla meydana gelir.

•Miyelinizasyonda, ilk önce etrafında aksolemmadan başka bir kılıf olmayan akson Schwann hücre sitoplazmasına gömülmeye başlar.

•Schwann hücresi, ortada yer alan uzunlamasına bir eksenin etrafında ve saatin aksi yönünde döner.

•Her bir dönüşte, aksonun etrafına bir çift koyu ve açık tabaka eklenir.

•Koyu tabaka, Schwann hücre zarının iki sitoplazmik yüzeyinin birleşmesiyle meydana gelir.

•Açık tabaka ise, hücre zarındaki çift kutuplu lipit tabakalarından farklılaşır.

•Ara çizgi İki Schwann hücresinin zarlarının sitoplazmik yüzeylerinin birleşmesiyle oluşur. Sayısı50 kadar.

Miyelin Niçin Önemlidir ?

1. Uyarının akson boyunca taşınmasında, izole edici role sahiptir. Bu özelliğiyle, miyelini elektrik kablolarında ki çıplak teli saran yalıtkan plastik tabakasına benzetebiliriz. Böylece, uyarının komşu aksonlara yayılmadan iletilmesi sağlanmış olur.

2. Miyelinli aksonların kalınlığı, 2–20 μm arasında değişir. Miyelinli aksonlardaki uyarı iletimi, çok daha hızlıdır. Akson ve miyelin kılıfı kalınlaştıkça, iletim hızı artar ve uyarıyı iletebilme süresi azalır.

3. Miyelin kılıfı, uyarının aksondan iletimi esnasında meydana gelebilecek enerji kaybını en aza indirir.

4. Miyelinli sinir tellerinde uyarının hızlı iletilmesinin iki sebebi vardır:

a) Miyelin kılıfın izole edici özelliği vardır.

b) Uyarının, Ranvier düğümleri boyunca atlayarak aksonda saltatorik şekilde iletilmesidir.

5. Miyelin kılıfının, sinir tellerinin yenilenmesinde de önemli rolü vardır. Bir sinir teli kesilince, kesilme yerinden çevreye doğru önce miyelin kılıfı meydana gelir. Yenilenen akson, bu kılıfı takip eder. Miyelin kılıfı, akson için klavuzluk yapar. Yenilenmenin gerçekleşebilmesi için, nöronun hücre gövdesinin sağlam olması şarttır. Hücre gövdesi zedelenmiş ve ölmüş olan bir nöronun aksonunda, yenilenme olayı da gerçekleşmez.

6. Miyelin kılıfının uyarı iletiminde önemli rolüne karşılık, besin fizyolojisi bakımından bunun tersi sayılabilecek bir etkisi vardır. Miyelin kılıfın da lipit bulunduğu için, besin maddelerinin aksona geçişi zor olur. Bu durum özellikle kalın miyelin kılıflar için daha da önemlidir. Gerek Ranvier düğümleri ve gerekse Schmidt–Lantermann yarıkları, miyelin kılıfının kesintiye uğradığı ve ya az aldığı bölgelerdeki madde alış-verişinin sağlandığı kısımlardır. Bu açıklıklar, aksonla çevresi arasındaki bağlantı bölgeleridir. Gaz, metabolitler ve besin maddeleri, aksoplazmaya bu yerler aracılığıyla girip çıkar.

Periferik Sinir Kılıfları

• Epinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu• Perinöryum: Düzensiz sıkı bağ dokusu• Endonöryum:Gevşek bağ dokusu (kapiller

damarlar, retiküler lifler ve az sayıda fibroblast)

• Mallory–AzanMavi• AzokarminKırmızı

Nörogliya

•PSS nöronları ve uzantılarının arası, bağ dokusu ile doldurulmuştur.

•MSS’de, bazı büyük damarların haricinde bağ dokusu bulunmaz.

•Nörogliya dokusu, MSS’de bağ dokusu işlevini yerine getiren gliya hücrelerinden oluşmuştur.

•Gliya hücreleri, nöronlara mekanik desteklik sağlar.•Kapillerden aldıkları besin maddelerini nöronlara aktarırlar.

Kendi aralarında ve nöronlarla sinaps yapmazlar.•Nöronların aksine, hayat boyu mitozla çoğalırlar.•Nöronlar için zorunlu hücrelerdir. Gümüşleme ve altınlama

yöntemleriyle, uzantılarıyla birlikte boyanabilirler.

Gliya Hücre Çeşitleri

1 –Protoplazmik Astrositler

2 –Fibröz Astrositler

3 –Oligodendrositler

4 –Mikrogliyalar

5 –Ependim Hücreleri

Protoplazmik Astrosit

• Sadece gri cevherde bulunur.• Uzantılı ve yıldız şeklindedir.• Kısa, kalın ve dallı uzantıya sahiptir.• Uzantılarının son kısımları, fila yağı şeklinde

genişlemelerle sonlanır.• Bu sonlanma ayaklarının bir kısmı, kapiller bazal

membranının dışına tutunur. Bunlara, “perivasküler ayak” adı verilir ve kapillerin etrafını tamamen çevirirler.

• Dolaşımdan gelen amino asit, glukoz, su, oksijen ve iyon gibi maddeler, nöronlara astrosit aracılığıyla geçer.

• Atık maddelerin nöronlardan kapillere geçmeside, yine aynı yoldan gerçekleşir.

• Glutamat ve GABA gibi nörotransmitter maddeleri sentezlerler.

Fibröz Astrosit

•Sadece beyaz cevherde bulunur.

•Uzantıları, kapiller duvarında perivasküler ayak şeklinde sonlanır.

•Sinir dokusunun zedelenmesinde, ölen sinir ve gliya hücrelerinin yerine bölünüp çoğalırlar.

•Travmada arayı dolduran astrositlerden meydana gelen dokugliyal skar dokusu

Oligodendrositler•Gri ve beyaz cevherlerde bulunur.•Beyaz cevherdeki sayıları daha fazladır.•Astrositlerden aldıkları amino asitleri, glukozu, suyu ve oksijeni nöronlara aktarırlar. Bundan dolayı, nöronların yaşaması ve iş görmesi için gereklidirler.•Oligodendrositleri izole edilen nöronlar, ölüme sürüklenir.•Dolayısıyla bu hücreler, PSS’de bulunan uydu hücrelerine eş değer sayılabilir.•Uzantılarıyla, sinir liflerinin miyelinini meydana getirirler

Mikrogliyalar

• En küçük gliya hücresidir.• Mezodermden köken alır.• Gri ve beyaz cevherde bulunurlar.• Gri cevherdeki sayıları daha fazladır.• Monosit –Makrofaj sisteminin üyesidirler.• Yıkılan dokuları fagosite ederler ve MSS’yi

temizlerler.• MSS’de travmaSayıları oldukça artar.

Ependim Hücreleri

• MSS’de içi BOS’la dolu ventriküllerin duvarlarını ve omuriliğin ortasında yer alan santral kanalı döşerler.

• Tek katlı kübiktirler. Boşluğa bakan yüzlerinde, çok sayıda mikrovillusları vardır.

• Bazal membrana sahip değildirler.• Beyin dokusundaki ve ventriküllerdeki sıvı

arasında, seçici bir engel işlevi görürler.• Yan yüzlerinde bağlantı birimlerinin bulunması,

epitelden ventriküllere ve merkezi kanala sıvı geçişini büyük oranda engeller.