سرمایه اجتماعی در آموزه های اسالمی

استاد زارعی متین(هیئت علمی دانشگاه تهران)

جواد شعبانی

اسفند ۱۳۹۴

بررسی رابطه بین

میزان سرمایه اجتماعی و نوع دینداری

در بین دانش آموزان سال سوم دبیرستان

در استان گلستان(علی آباد-گنبد)

مسئولیت پذیری

بهبود شخصیت فردی و اجتماعی و تداوم آن وظیفه انسان را در برابر خدا، خود، مردم و طبیعت بیان میکند.

فرار از مسئولیت را به عوامل و زمینه هایی وابسته دانسته و از آن بر حذر داشته است.

اجتماعی

انسان را به همگرایی و همبستگی سوق میدهد

سرمایه اجتماعی

لیدا جی. هانیفان ۱۹۱۶

منابعی که منافع عمومی را

مورد ارزیابی قرار میدهد.

ردیور با

پی

جنبه هایی از ساختار اجتماعی که

اعضا از آن به عنوان منبعی برای

رسیدن به منافع خود استفاده میکنند.جیمز کلمن

مفاهیمی چون اعتماد، هنجارها و

شبکه ها که موجب ایجاد ارتباط

با مشارکت اعضا می شود.

رابرت پاتنام

ابعاد سرمایه اجتماعی:

۱ـ شبکه ها و ارتباطات روابط اجتماعی

۲ـ جامعه پذیری

سرمایه:

۱ـ سرمایه اقتصادی

۲ـ سرمایه فرهنگی

۳ـ سرمایه اجتماعی

پیر باردیو

سطح خرد

نقایص نظریه پیر باردیو۱ـ بی خطر دانسنت دارا بودن حجم وسیعی از سرمایه اجتماعی

۲ـ دیدگاهی قدیمی و فردگرایانه

۳ـ برای ثرومتندان است.

پیر باردیو

ویژگی سرمایه اجتماعی:

۱ـ همه آنها شامل جنبه ای از یک ساخت اجتماعی هستند.

۲ـ مولّد است.

جیمز کلمنسرمایه:

۱ـ سرمایه فیزیکی

۲ـ سرمایه انسانی

۳ـ سرمایه اجتماعی

سطح خرد

شکل های مختلف سرمایه اجتماعی۱ـ تعهدات و انتظارات

۲ـ ظرفیت بالقوه اطالعات

۳ـ هنجارها و ضمانتهای اجرایی مؤثر

۴ـ روابط اقتدار

۵ـ سازمان اجتماعی انطباق پذیر

۶ـ سازمان تعمّدی

کلمنیمز

ج

ایراداتی که به کلمن گرفته شد۱ـ تعریف مبهم و لیست نامرتب اشکال سرمایه ای

۲ـ محافظه کاری و تأکید بر نقش اصلی ساختارهای سنّتی خانواده مشارکت مذهبی

رابرت پاتنام

کالنسطح

سطوح سرمایه اجتماعی

پیوندی

هم افزایی

پل زننده

ارتباط دهنده درون گروهی

از نظر پاتنام، سرمایه اجتماعی آن دسته از

ویژگی های سازمان اجتماعی است که هماهنگی

و همکاری را برای سود متقابل تسهیل می کند.

این ویژگی ها عبارتند از:

١‐ شبکه ها و شبکه های مشارکت مدنی:

الف ـ شبکه های غیررسمی:

خانواده در بُعد درونی ـ خانواده در بُعد بیرونی ـ دوستان ـ همسایگان

ب ـ شبکه های رسمی:

روابط مدنی غیرگروهی(کردار نیک، کنش سیاسی یا اجتماعی افراد)

روابط مبتنی بر گروه ـ ورزش ـ موسیقی

٢‐ هنجارهای معامله متقابل

الف ـ متوازن یا ویژه

مبادله همزمان چیزهای با ارزش

ب ـ عمومی یا شایع

دوستی

٣‐ اعتماد اجتماعی

هنجارهای معامله متقابل

شبکه مشارکت

مدنی

رفاه اجتماعی

همکاری جامعه موفقیت آمیز

مدنی

ایراداتی که به پاتنام وارد است:۱ـ تعریفی دورانی از سرمایه اجتماعی ارائه کرده است.

۲ـ فاقد دقت نظری است.

۳ـ در ظاهر او از ارائه توضیحی برای تولید و

حفظ سرمایه اجتماعی ناتوان است.

۴ـ مثبت انگاری بیش از حد

۵ـ کم حلاظ کردن اثر سیاست

۶ـ نگاهی بسیار اجتماعی زده به رفتار داشته است.

۷ـ بیش از حد جامعه محور

فرانسیس فوکویاما

سرمایه اجتماعی را به سادگی میتوان

به عنوان وجود مجموعه معینی

از هنجارها یا ارزش های غیررسمی

تعریف کرد که اعضای گروهی

که همکاری و تعاون میانشان

مجاز است، در آن سهیم هستند.

کالنسطح

شبکه های اجتماعی

بر اساس

شعاع های اعتماد

فرانسیس فوکویاما

منابع هنجارهای همیاری برای ایجاد سرمایه اجتماعی:

۱ـ هنجارهایی که به حلاظ نهادی ساخته شده است

قوانین و مقررات

۲ـ ساختمندی خودجوش

۳ـ برونزاد ساختمند

هنجارهای ناشی از دین، ایدئولوژی و …

۴ـ هنجارهایی که از طبیعت ریشه گرفته است

خویشاوندی

افزایش موجودی سرمایه اجتماعی

۱ـ دولت ها

۲ـ دین و مذهب

۳ـ جهانی شدن

سرمایه اجتماعی چیزی نیست که میدانید،

سرمایه اجتماعی کسی است که میشناسید.ه ای

رشتمیان

فهوم م

ابعاد سرمایه اجتماعی

۱ـ بُعد ساختاری

پیوندها، شکل، ترکیب، تناسب سازمانی

۲ـ بُعد شناختی

زبان و عالئم مشترک ـ روایتهای مشترک

۳ـ بُعد ارتباطی

اعتماد، هنجارها، تعهدات و روابط متقابل و

تعیین هدف مشترک

اقتصادی اجتماعی

فرهنگی سیاسی

اسالم و سرمایه اجتماعی

دین عامل همبستگی اجتماعی منبع معنابخش

دورکیمامیل

ماکس وبر

کارکردهای اجتماعی دین

سرمایه اجتماعی

وحدت آفرینی(ابن خلدون)

همبستگی اجتماعی(دورکیم)

الهام بخش رفتار(وبر)

انسجام بخش(دیویس)

هنجارآفرین(اُدی)

کمک به دیگران(توکویل)

فعالیتهای اجتماعی(پاتنام)

افزایش ارتباطات اجتماعی(کلمن)

انسجام بخشی اجتماعی(بوردیو)

افزایش اعتماد(گیدنز)

رویکردهای مطالعه دین

۱ـ رویکردی با تأکید بر مناسک و اعمال دینی

دورکیم ـ رابرتسون اسمیت

۲ـ رویکردی با تأکید بر جنبه های معنایی، ذهنی و منادین دین

گیرتی ـ برگر ـ الکمن

تأثیر نهادهای مذهبی در ایجاد سرمایه اجتماعی

حتسین روابط مثبت و حسنه در میان

اعضای خانواده

حمایت رسمی از افراد و خانواده ها

همبستگی و اتصال بین اجزا و عناصر

یک مجموعه

ویژگی های اسالم

۱) بیان آموزه های تفضیلی درباره

مباحث و مسائل اجتماعی

۲) توجه ویژه به ابعاد اجتماعی

۳) توجه خاص به جامعه سازی

به عنوان یکی از اهداف اصلی

فعالیت های اجتماعی حتکیم

روابط اجتماعی

اهمیت فرد مؤمن به ابعاد و

عناصر دین

حس اعتماد پیوند

هویت مشترک همبستگی اجتماعی

روحیه همکاری تعاون اجتماعی

سرمایه از دیدگاه دیناجتماعی

از دیدگاه متعارف

در فضای قانون قابل درک است.اخالقی است که بستر شکل گیری آن

خوی نهادینه شده ای در انسانهاست.

در جامعه است و امری بیرونی است. امری درونی است.

اصلی ترین نقش: توسعه اقتصادی دستیابی به همه وجوه توسعه

زوال زیاد بر اثر عوامل متعدد بیرونی بدلیل درونی بودن،ایمن تر، دیرپاتر و ماندگارتر

کاربرد در محدوده محلی، شهری و کشوری میتواند سرمایه ای برای همه بشر باشد

آگاهی

اعتماد

مشارکت

آگاهی اعتماد

مشارکت ایمان

منابع اجتماعی در شکل گیری

کنش های اقتصادی

درون سازی ارزشهاست

همبستگی منسجم و بسته

تفکیک گمین شافت و گزل شافت

پویایی رابطه گروهی

اعتماد ناشی از ضمانت اجرا

قانونی، نظم جامعه نوع این در تقسیم کار، مالکیت و تضاد در اعضای

گروه حکمفرماست.

اساس بر گروه اين در افراد بني روابط روابط خونی و نژادی و همکاری متقابل صورت می گيرد. به علت اينکه افراد تشکيل دهنده اين گروه کم می باشند اين افراد يکديگر را می شناسند و روابط

صميمی بني آنها حاکم است.

ایمانبه امور غیبی

به قیامت

به پیامبران الهی گذشته و محمد(ص)

به کتب الهی گذشته و قرآن

به خدا

اساسی ترین پایه دین اسالم

آموزه های اعتقادی اسالم

فضایل اخالقی

آشتی و صلح آموزه های اخالقی اسالم

احسان و نیکوکاری

ارتباط با دیگران

اصالح بین مردم

ایثار و از خودگذشتگی

احترام امانت داری امنیت بردباری و صبر برادری و اخوّت بخشش و گذشت

پایداری و استقامت

پایبندی به تعهدات

تساهل و تسامح

تأکید بر پیوندهای اجتماعی

تعهد به پیمان

تفاهم

تعاون و همکاری

خوش برخوردیخوش گمانیدادگری و

عدالت

رذایل اخالقی

آزار و اذیت آموزه های اخالقی اسالم

استهزا و متسخر

بدگمانی

بداخالقی

پیمان شکنی

جتاوز به حقوق دیگران تفرقه افکنی تکبر حسادت

ورزیدن خیانت کردن دروغ گفنت رباخواری

رشوه خواری

سرقت و دزدی

غیبت کردن

ظلم و ستم

طعنه زدن

خودخواهیاسرافکم فروشیفخر فروشی

آموزه های فقهی اسالم

شاخص های فقهی

مناز جماعت و مناز جمعه

حج امر به معروف و جهادنهی از منکر

انفاق

نتیجه گیری۱ـ یکی از عوامل مهم و اساسی در شکل گیری سرمایه اجتماعی، دین و آموزه های دینی است.

۲ـ دین و آموزه های دینی یکی از عوامل تقویت کننده سرمایه اجتماعی در کنار مشارکتهای غیررسمی مذهبی و سازمان ها و نهاد های دینی به شمار میرود.

۳ـ در روابط طولی انسان، اصل، رابطه انسان با خداست که در واقع سرمایه معنوی محسوب می گردد.

۴ـ آموزه های اسالم اهمیت ویژه ای به خانواده و تشکیل و تکوین آن به عنوان زیربنای جامعه می دهد.

۵ـ توجه و تأکید اسالم برای سالم سازی جوامع انسانی به شکل گیری سالم روابط در خانواده به عنوان هسته مرکزی جامعه است.

۶ـ وجه متایز نظریه سرمایه اجتماعی در آموزه های اسالمی با نظریه متعارف، در تأکید دین بر خانواده، خویشان، دوستان و همسایگان است.

۷ـ در آموزه های دینی اسالم، عناصر، مؤلفه ها و شاخص هایی از جنس سرمایه اجتماعی وجود دارد که در ابعاد اعتقادی، اخالقی و احکامی متبلور می شود.

۸ـ در آموزه های اعتقادی اسالم، مؤلفه هایی ذهنی درباره ایمان و باور وجود دارد که بازگشت همه به اصل توحید و یکتاپرستی است. اعتقاد به خدای یگانه موجب می شود سرمایه اجتماعی درون گروهی به بهترین وجه تثبیت و تقویت شود.

۹ـ در آموزه های اخالقی اسالم، شاخص هایی در زمینه عمل کردن به فضایل اخالقی و پرهیز از رذایل و زشتی های اخالقی وجود دارد که شخص مسلمان با عمل به آنها باعث ایجاد سرمایه اجتماعی مطلوب میشود.

۱۰ـ در آموزه های فقهی اسالم، شاخص هایی وجود دارد که احکام اجتماعی را پررنگ میکند مانند مناز جماعت.

با تشکر از توجه شما