Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014

1DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014

2 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014

D IEÃN ÑAØN

(…) Suoát töø naêm 15 tuoåi choñeán khi töø traàn (1923-1954), ñoàngchí Haûi Trieàu – Nguyeãn Khoa Vaênñaõ daønh caû cuoäc ñôøi mình coánghieán cho söï nghieäp caùch maïngcuûa Ñaûng, cuûa daân toäc. Cuoäc ñôøivaø söï nghieäp caùch maïng cuûa HaûiTrieàu – Nguyeãn Khoa Vaên ñöôïckhaúng ñònh treân ba lónh vöïc chính:

Thöù nhaát, Haûi Trieàu – nhaøtuyeân truyeàn caùch maïng xuaátsaéc cuûa Ñaûng. Ñoàng chí daønh nhieàu thôøigian, coâng söùc nghieân cöùu, hoïc taäp, tuyeântruyeàn chuû nghóa Maùc vaø trieát hoïc Maùc xít,tuyeân truyeàn chính trò vaø caùch maïng theágiôùi; tuyeân truyeàn ñöôøng loái caùch maïng cuûaÑaûng Coäng saûn Vieät Nam; tham gia xaâydöïng löïc löôïng caùch maïng tieán tôùi Toångkhôûi nghóa thaùng Taùm naêm 1945 vaø khaùngchieán choáng thöïc daân Phaùp xaâm löôïc.Trong thôøi gian naøy, ñoàng chí ñaõ vieát saâu veàtrieát hoïc, kinh teá hoïc, chính trò hoïc, tranhluaän saéc saûo veà vaán ñeà “Duy taâm hay duyvaät”. Ñoàng chí ñaõ haêng haùi noùi chuyeän,giaûng baøi veà tình hình theá giôùi vaø caùch maïng

Vieät Nam cho caùn boä, ñaûng vieân vaø quaànchuùng cuûa Ñaûng.

Thöù hai, Haûi Trieàu laø nhaø vaên hoùa.Ñoàng thôøi ñoàng chí ñaõ tham gia cuoäc tranhluaän vaên chöông giöõa nhoùm Haûi Trieàu, HaûiThanh… vôùi nhoùm Thieáu Sôn, Hoaøi Thanh,Leâ Traøng Kieàu… về vaán ñeà “Ngheä thuaät vòngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh”;tranh luaän veà lyù luaän vaên hoïc, lyù luaän xaâydöïng neàn vaên hoùa Vieät Nam vaø caùc baøinhaän xeùt nhöõng taùc phaåm vaên hoïc môùi xuaáthieän, nhö Laàm than, (cuûa Lan Khai), Keùp TöBeàn (cuûa Nguyeãn Coâng Hoan), Ngöôïcñöôøng soá 9 (cuûa Hoàng Chöông) vaø caùc baøithô khaùng chieán… Thôøi kyø naøy, vôùi tö duy

Haûi Trieàu - nhaø hoaït ñoäng xuaát saéc treânlónh vöïc lyù luaän, tö töôûng - vaên hoùa(*)

(Trích)

TS. ÑINH THEÁ HUYNHUÛy vieân Boä Chính trò, Bí thö Trung öông Ñaûng,Tröôûng Ban Tuyeân giaùo Trung öông

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 2014 3

nhaïy beùn vaø tieáp caän caùc khuynh höôùnglyù luaän tieán boä treân theá giôùi, Haûi Trieàu coùñoùng goùp ñöa ra khaùi nieäm vaên chöông taûthöïc xaõ hoäi; vaán ñeà töï do saùng taùc, moáiquan heä vaên hoïc vôùi ñôøi soáng, saùng taùc.Coù theå noùi, ñoàng chí laø moät trong nhöõngngöôøi ñi ñaàu phoå bieán vaø khaúng ñònhnhöõng quan ñieåm cuûa chuû nghóa Maùc treânlónh vöïc vaên hoïc, ngheä thuaät.

Thöù ba, Haûi Trieàu – Nguyeãn KhoaVaên laø moät nhaø baùo, nhaø baùo caùchmaïng taøi naêng. Haûi Trieàu laø coäng taùcvieân tích cöïc cuûa 27 tôø baùo lôùn trongNam, ngoaøi Baéc vaø ôû Lieân khu IV; coùchaân trong Ban Bieân taäp cuûa nhieàu tôø baùo(Soâng Höông tuïc baûn, Baùo Daân, Xaõ hoäiMôùi…) vaø caùc taïp chí (AÙnh saùng, Ñaïichuùng, Tieàn phong…); cho ra ñôøi hai tôøbaùo Taân hoïc sinh vaø Giaûi phoùng; vöïc daäyvaø quaûn lyù tôø Kyø Laân trong tình traïng tôøbaùo bò thua loã, coù nguy cô phaûi ñoùng cöûa;tröïc tieáp laøm Toång thö kyù baùo Nhaønh Luùa;chuû nhieäm taïp chí Tìm hieåu, baùo Thi ñuaAÙi quoác… Caùc baøi baùo cuûa ñoàng chí vieátñeàu taäp trung tuyeân truyeàn caùch maïng,vaän ñoäng quaàn chuùng ñaáu tranh khoângkhoan nhöôïng vôùi keû thuø.Ba lónh vöïc ñoù boå sung cho nhau vaø

ñeàu höôùng ñeán muïc tieâu lôùn laø phuïc vuïcaùch maïng vaø xaây döïng neàn lyù luaän, baùochí caùch maïng. Haûi Trieàu ñaõ raát kheùo leùovaø maïnh meõ trong vieäc duøng vaên ngheä,baùo chí phuïc vuï cho coâng taùc lyù luaän vaøtuyeân truyeàn caùch maïng. Vôùi gaàn 100 taùcphaåm, ñoàng chí coù nhöõng ñoùng goùp to lôùncho lyù luaän caùch maïng Vieät Nam, ñeå laïinhöõng kinh nghieäm quyù cho coâng taùc lyùluaän vaø coâng taùc tuyeân truyeàn cuûa Ñaûng.Töø chuû nghóa yeâu nöôùc, Haûi Trieàu –

Nguyeãn Khoa Vaên ñaõ ñeán vôùi chuû nghóaMaùc – Leâ nin vaø suoát ñôøi daán thaân cho söïnghieäp caùch maïng. Ñoàng chí laø nhaø caùchmaïng tieàn boái, moät chieán só tieân phongcuûa neàn vaên hoùa, nhaø lyù luaän Maùc xít, nhaøbaùo xuaát saéc cuûa neàn baùo chí caùch maïngVieät Nam trong nhöõng naêm thaùng suïc soâiñaáu tranh caùch maïng.Vôùi nhöõng coáng hieán to lôùn ñoái vôùi söï

nghieäp caùch maïng cuûa Ñaûng treân caùc lónhvöïc tuyeân truyeàn chuû nghóa Maùc, hoaïtñoäng vaên hoùa, vaên ngheä, baùo chí, ñoàngchí Haûi Trieàu vinh döï ñöôïc Ñaûng, Nhaønöôùc taëng thöôûng Huaân chöông Khaùngchieán haïng Nhaát, Huaân chöông Ñoäc laäphaïng Nhaát vaø truy taëng Giaûi thöôûng caoquyù – Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaênhoïc ngheä thuaät (ñôït 1, naêm 1996).Ñoàng chí Haûi Trieàu ñaõ ñi xa, nhöng

taám göông hoaït ñoäng caùch maïng vaønhöõng di saûn tinh thaàn maø ñoàng chí ñaõ ñeålaïi cho chuùng ta hoâm nay laø quyù giaù, raátñaùng traân troïng. Chuùng ta hoïc taäp baûnlónh kieân trung, taän tuïy vôùi coâng vieäc cuûanhaø lyù luaän Maùc xít, nhaø tuyeân truyeàncaùch maïng, baäc tieàn boái trong coâng taùcTuyeân huaán cuûa Ñaûng. Taát caû nhöõngcoáng hieán to lôùn cuûa ñoàng chí tieáp tuïcñöôïc caùc theá heä caùn boä tuyeân huaán, vaênhoùa, vaên ngheä cuûa Ñaûng traân troïng, keáthöøa vaø phaùt huy trong söï nghieäp xaâydöïng vaø baûo veä Toå quoác Vieät Nam xaõ hoäichuû nghóa hoâm nay. �

(*) Phaùt bieåu taïi Toïa ñaøm, “Haûi Trieàu (1908 - 1954) -nhaø lyù luaän, nhaø tuyeân truyeàn caùch maïng, nhaø vaênhoùa”, ngaøy 03/10/2014, taïi Haø NoäiAÛnh trong baøi : Ñ/c Ñinh Theá Huynh phaùt bieåu taïi Toïañaøm.

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (238) - 11 / 20144

DIEÃN ÑAØN

Hai quan nieäm veà vaên hoïc do ThieáuSôn khôi maøo laø “vaên chöông coùích” vaø “vaên chöông chôi”. Thieáu

Sôn vieát: “Vaên coù ích laø nhöõng vaên coù khaûocöùu, vaên nghò luaän, vaên coå ñoäng, vaên pheâbình, nghóa laø nhöõng theå vaên ít tính caùchvaên chöông hôn heát, coøn thô ca, tieåuthuyeát laø nhöõng theå vaên quan troïng vaø khoùkhaên thì laïi phaûi lieät vaøo vaên chöông chôi,khoâng ñaùng giaù moät ñoàng tieàn keõm”. Ñoù laøcaùi côù ñeå Haûi Trieàu xung traän. Vì oâng amhieåu vaên chöông, thaáy ñöôïc ñaëc ñieåm cuûangheä só vaø ngheä thuaät, ñoàng thôøi kieânquyeát ñaáu tranh cho quan ñieåm ngheä thuaättieán boä theo heä tö töôûng Maùc xít vaø chuûtröông cuûa Ñaûng luùc baáy giôø. Haûi Trieàu chæra raèng nguoàn goác lao ñoäng ñeû ra ngheäthuaät vaø ngheä thuaät thuoäc thöôïng taàngkieán truùc, laø saûn phaåm cuûa xaõ hoäi, duømuoán hay khoâng noù vaãn mang theo ñaëcñieåm cuûa daân toäc vaø thôøi ñaïi saûn sinh ra noùKhoâng hieåu vì sao, trong nhöõng ngaøy

ñaàu thaäp nieân 30 - 45 cuûa theá kyû tröôùc, ôûtaän moät nôi “thaâm sôn cuøng coác” nhöTruøng Khaùnh (Cao Baèng) daân daõ queâ toâimaø laïi coù khaù nhieàu saùch baùo, taïp chí xuaátbaûn töø thôøi Phaùp thuoäc xuaát hieän ñeán theá.Taát nhieân, nhöõng aán phaåm aáy, chæ ñeán taymoät soá ngöôøi coù hoïc, coù chöõ. Phaàn ñoânghoï thuoäc haøng quan laïi, caùc oâng thoângphaùn, oâng kyù, caùc cuï giaùo hoïc, oâng ñoànho...

Toâi cuõng chöa hieåu taïi sao, ngaøy aáy,cha toâi chæ laø moät noâng daân thuaàn tuùy, coùbieát chuùt chöõ nho vaø tieáng Phaùp ñaõ thaâulöôïm vaø rinh nhöõng aán phaåm coù theå goïi laø“xa xæ” aáy töø ñaâu veà. Toâi ñoà raèng coù theå cuïñaõ mua aán phaåm aáy töø ngoaøi chôï phuû CoXaøu. Caû choàng saùch baùo xeáp loän xoän ngoånngang trong moät chieác boà ñan baèng nantruùc coù tôø baùo Phong Hoùa, Ñôøi môùi, ñaëcbieät laø coù Tieåu thuyeát thöù Baûy... ñaêng raátnhieàu baøi vieát cuûa caùc taùc giaû noåi tieáng luùcbaáy giôø vaø caû sau naøy. Vaø khi cuoäc chieántranh bieân giôùi phía Baéc naêm 1979 noå ra,soá aán phaåm ít oûi aáy xeáp cuøng vaøi taûi saùchcuûa toâi “sô taùn” vaøo hang ñaù Truøng Khaùnh.Khi saùch cuøng ngöôøi trôû veà laøng, thì oâithoâi… toâi chæ coøn bieát daám döùt khoùc ngaämnguøi tieác cho toaøn boä saûn nghieäp saùchkhoâng bò bom phaùo, nhöng bò nöôùc töø nhuõñaù roû xuoáng laøm hoûng naùt…Sau naøy vaøohoïc Tröôøng vieát vaên Nguyeãn Du (khoùa II),toâi ñaõ leân Thö vieän Quoác gia tìm ñoïc laïinhöõng taùc phaåm cuûa Haûi Trieàu, nhaát laøcuoäc tranh luaän giöõa phaùi “Ngheä thuaät vònhaân sinh” do Haûi Trieàu laøm chuû soaùi vaøphaùi “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät” do HoaøiThanh chuû trì töø naêm 1935 ñeán naêm 1939.Tuy môùi chæ laø moät caäu beù ñang hoïc caáp

II tröôøng huyeän, nhöng toâi ñaëc bieät thíchthuù vaø ñoïc ñi ñoïc laïi nhöõng baøi vieát trongñoù, ñaëc bieät toâi quan taâm ñeán nhöõng baøibaùo noùi veà cuoäc tranh luaän giöõa oâng Haûi

OÂng Haûi Trieàu “ñaõ ñeán” nhaø toâiNhaø thô Y PHÖÔNGHoäi Nhaø vaên Vieät Nam


DIEÃN ÑAØN

Trieàu vôùi oâng Hoaøi Thanh. Toâi nhôù vaø ñaõñoïc caùc cuoäc tranh luaän cuûa oâng HaûiTrieàu, nhö: “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hayngheä thuaät vò nhaân sinh“ (trong tôø Ñôøi Môùingaøy 24.3.1935, 7.4.1935), “Nhaân xemquyeån “Keùp Tö Beàn”, Nguyeãn Coâng Hoannhaø vaên coù nhieàu trieån voïng” (Traøng an, soá35, ngaøy 28.6.1935), Keùp Tö Beàn, moät taùcphaåm thuoäc veà caùi traøo löu “Ngheä thuaät vòdaân sinh” ôû nöôùc ta (Tieåu thuyeát thöù Baûy,soá 62, thaùng 8.1935)…Coù theå noùi, ñaây laø laàn ñaàu tieân trong ñôøi,

toâi lôø môø hieåu noäi haøm cuoäc tranh luaänmang tính quan ñieåm hoïc thuaät naøy.Toâi raát laáy laøm thích thuù khi oâng vieát “Ai

laáy ngheä thuaät laøm moùn “chôi rieâng”, laáyngheä thuaät laøm ngheä thuaät, laáy ngheä thuaätlaøm buøa meâ ngöôøi ñeàu laø voâ taâm hay höõuyù ñaõ noái giaùo cho nhöõng caùi löïc löôïng phaûntieán hoùa. Haïng ngheä só aáy, xin loãi oângThieáu Sôn, laø haïng ngheä só gian traù, haïngngheä só quaùi quyû vaäy. Nhöõng taùc phaåm cuûahoï roài seõ theo vôùi nhöõng caùi cheá ñoä xaõ hoäihuû baïi maø ñoàng boä ñaøo thaûi ñi vaäy”(*). Toâiñoàng tình vôùi quan ñieåm cuûa Haûi Trieàu,ngheä thuaät laø vì nhaân sinh vaø khoâng theåñaët ra ngoaøi nhaân sinh vaø xaõ hoäi, ñaët ngheäthuaät ra ngoaøi nhaân sinh laø “nguî bieän, philyù” vaø “gian traù”. Vì theá, oâng ñaû kích nhöõngsaùng taùc laõng maïn xa rôøi thöïc teá, goïi laø thöùvaên chöông “thaàn bí, daâm oâ, phaûn ñoängcuûa giai caáp phuù haøo”...Keå töø ngaøy ñoù, cuoäc tranh luaän aáy cöù

aùm aûnh maõi vaø moät caùch töï nhieân ñaõ theovaøo böôùc ñöôøng vieát vaên cuûa toâi. Maõi saunaøy khi ñöôïc hoïc taäp, boài döôõng theâm kieánvaên, toâi môùi thaät söï hieåu noäi dung quantroïng cuûa caùc cuoäc tranh luaän aáy. Coù theånoùi, ñoù laø tieáng noùi môû ñaàu cho söï nhaän

ñöôøng, chöùc naêng cuûa vaên hoùa ngheäthuaät: Vaên hoùa ngheä thuaät vì daân sinh vaøcho daân sinh. Chính nhöõng cuoäc tranh luaänaáy ñaõ ñöa Haûi Trieàu leân vò trí nhaø lyù luaäntieân phong, nhaø pheâ bình vaên ngheäâ saécbeùn, nhaø vaên hoùa caùch maïng lôùn cuûa nöôùcta.Coù theå noùi, vaên hoïc ngheä thuaät khoâng

theå xa rôøi ñôøi soáng xaõ hoäi vaø con ngöôøi.Khoâng theå coù caùi goïi laø “ngheä thuaät vò ngheäthuaät” ñöôïc. Nhaát laø nhöõng con ngöôøi noângdaân noâng thoân mieàn nuùi khoán khoù traêm beàcaû tinh thaàn laãn vaät chaát. Nhöõng con ngöôøichaân laám tay buøn, caû ñôøi vaát vaû nhoïcnhaèn, töôûng khoâng coøn thì giôø ñeå aên vaønguû. AÁy vaäy maø hoï töï saùng taïo ra nhöõngvaàn thô, bòa ra nhöõng maåu chuyeän vui (tieáulaâm) ñeå cuøng nhau thöôûng thöùc, ñeå queânñi noãi nhoïc nhaèn trong lao ñoäng saûn xuaát.Ñoäng vieân nhau trong cuoäc soáng thöôøngnhaät.Xa xöa cha oâng ngöôøi Taøy chuùng toâi

töøng saùng taïo ra caùc hình thöùc sinh hoaïtngheä thuaät daân gian, mang tính xaõ hoäicoäng ñoàng roäng lôùn. Töø theá giôùi taâm linhnhö ma chay, cuùng teá, leã hoäi thaàn noâng,caàu muøa, caàu an... ñeàu theå hieän tinh thaàntoân vinh caùi ñeïp vaø tính nhaân vaên cao caû.Cuoäc tranh luaän “Ngheä thuaät vò nhaân

sinh” ngaøy caøng chöùng toû luaän ñieåm cuûaoâng Haûi Trieàu veà vai troø chöùc naêng nhieämvuï cuûa vaên hoùa ngheä thuaät trong moâitröôøng xaõ hoâi môùi, hoaøn toaøn ñuùng ñaén vaøcaàn thieát. Ngheä thuaät vì con ngöôøi vaø chocon ngöôøi.Ngheä thuaät ñöông ñaïi coù moät khaùi nieäm

roäng, bao goàm caùc ngaønh lao ñoäng saùngtaïo: vaên hoïc, aâm nhaïc, hoäi hoïa, saân khaáu,ñieän aûnh, kieán truùc... Ngheä thuaät coù vai troø


DIEÃN ÑAØN

quan troïng nhaát ñònh trong söï phaùt trieåncuûa taâm hoàn nhaân caùch con ngöôøi.Ngheä thuaät ñaàu tieân ñöôïc tìm thaáy treân

caùc böùc töôøng cuûa hang ñoäng coå xöa (böùctranh, ñieâu khaéc, ...). Vì vaäy, chuùng ta coùtheå ñoaùn ñònh raèng hoäi hoïa laø moät trongnhöõng ngoân ngöõ ngheä thuaät ñaàu tieân cuûacaùc ngaønh ngheä thuaät sau naøy. Veõ laø caùchdieãn ñaït deã hieåu nhaát, bôûi vì noù mang laïicho chuùng ta nhöõng aán töôïng ñaày ñuû nhaátvaø sinh ñoäng nhaát.Ngheä thuaät coù taùc ñoäng maïnh ñeán taâm

hoàn, tình caûm, thoâng qua caùc hình töôïngngheä thuaät coù giaù trò thaåm myõ cao.Ngheä thuaät laøm phong phuù theâm theá

giôùi noäi taâm cuûa con ngöôøi. Ngheä thuaätphaûn aùnh nhieàu chieàu söï phaùt trieån cuûacon ngöôøi .Ngheä thuaät laøm cho con ngöôøi hieåu bieát

yù nghóa toát ñeïp cuûa cuoäc soáng, laøm theánaøo ñeå soáng ñeïp, soáng coù lyù töôûng.Ngheä thuaät giuùp chuùng ta hieåu bieát lòch

söû haøng ngaøn naêm tröôùc ñaây vaø tìm hieåutieán trình lòch söû cuûa toaøn nhaân loaïi treântheá giôùi.Ngheä thuaät taïo ra khaùi nieäm veà caùi ñeïp,

veà söï haøi hoøa trong cuoäc soáng voán raátnhoän nhòp voâ cuøng voâ taän cuûa xaõ hoäi loaøingöôøi.Ngheä thuaät giuùp cho chuùng ta hieåu veà

theá giôùi beân ngoaøi vaø theá giôùi noäi taâm moãicaù nhaân.Ngheä thuaät phaùt trieån phaåm chaát toát ñeïp

cuûa moãi con ngöôøi chuùng ta vaø coù moät yùnghóa giaùo duïc heát söùc nheï nhaøng nhöngvoâ cuøng saâu saéc.Ngheä thuaät mang ñeán cho moïi ngöôøi -

laøm cho hoï soáng nhaân vaên nhaân ñaïohôn. Ngoân ngöõ cuûa ngheä thuaät laø phoå

quaùt. Vì theá, taát caû moïi ngöôøi, baát chaáptuoåi taùc, saéc toäc, ngheà nghieäp, quoác tòch,toân giaùo ....ñeàu hieåu nhöõng gì maø caùc vaênngheä só theå hieän qua caùc taùc phaåm cuûamình.Vôùi tö töôûng vì nhaân daân phuïc vuï, vaên

hoùa ngheä thuaät thöïc söï trôû thaønh moät lónhvöïc caàn thieát trong ñôøi soáng tinh thaàn xaõhoäi.Trong cuoäc khaùng chieán tröôøng kì gian

khoå choáng thöïc daân Phaùp, vôùi taàm nhìnsaùng suoát, bao quaùt roäng lôùn, trong böùcthö göûi caùc hoïa syõ nhaân dòp trieån laõm tranhlaàn ñaàu tieân, döôùi chính theå nöôùc Vieät Namdaân chuû coäng hoøa naêm 1951, Baùc Hoà kínhyeâu cuûa chuùng ta ñaõ vieát: “Vaên hoùa ngheäthuaät cuõng laø moät maët traän, anh chò em laøchieán syõ treân maët traän aáy”. Chuû tòch Hoà ChíMinh coi moïi hoaït ñoäng vaên hoùa ngheäthuaät laø moät löïc löôïng xung kích treân maëttraän choáng thöïc daân Phaùp vaø xaây döïng ñaátnöôùc, choáng ñeá quoác Myõ sau naøy.Vaäy, oâng Haûi Trieàu laø ai? Ngöôøi coù taàm

tö duy chín chaén, ñuùng ñaén, ñoäc ñaùo, saécbeùn vaø ñaày yù chí nghò löïc veà nhaän thöùc vaitroø chöùc naêng cuûa vaên hoùa ngheä thuaät tieánboä ñeán vaäy.OÂng Haûi Trieàu teân thaät Nguyeãn Khoa

Vaên, sinh ngaøy 1 thaùng 10 naêm 1908 taïilaøng An Cöïu ngoaïi thaønh Hueá. Maát ngaøy 6thaùng 8 naêm 1954. OÂng laø nhaø baùo, nhaø lyùluaän Mac xit, nhaø pheâ bình vaên hoïc, nhaø lyùluaän baùo chí tieân phong caùch maïng VieätNam. Thaân sinh laø oâng Nguyeãn Khoa Tuøngmoät nhaø nho, töøng laøm ñeán chöùc nghò vieânVieän daân bieåu Trung kyø. Thaân maãu oângnhaø thô Ñaïm Phöông (teân thaät laø Toân NöõÑoàng Canh) – moät ngöôøi hoaït ñoäng vaênhoùa xaõ hoäi noåi tieáng; laø nöõ nhaø baùo ñaàu


DIEÃN ÑAØN


tieân ôû nöôùc ta (cuøng thôøi vôùi nöõ só SöôngNguyeät Anh)… Baø töøng vieát haøng traêm baøibaùo cho caùc tôø Nam Phong (xuaát baûn ôû HaøNoäi), Trung Baéc Taân vaên, Thöïc nghieäp daânbaùo, Höõu Thanh, Phuï nöõ taân vaên... BaøÑaïm Phöông laø chaùu noäi cuûa vua MinhMaïng. Moät oâng vua naêng ñoäng vaø quyeátñoaùn. Moät oâng vua coù nhieàu caûi caùch töø noäitrò cho ñeán ngoaïi giao.Daân gian vaãn coøn truyeàn laïi: “Phuùc ñöùc

taïi maãu”. Thaân phuï vaø thaân maãu sinh ramoät ngöôøi con Haûi Trieàu Nguyeãn KhoaVaên vôùi noäi löïc raén roûi nhö theá, haún laø moättaát yeáu. Soâng Höông, nuùi Ngöï vaø ñaëc bieättinh hoa vaên hoùa kinh thaønh Hueá moäng môvaø coå kính quaû laø moät vuøng ñaát ñòa linhnhaân kieät coù moät khoâng hai ôû nöôùc ta. Döôùithôøi Phaùp thuoäc, nôi ñaây ñaõ dieãn ra caùcphong traøo ñaáu tranh yeâu nöôùc.

Kinh thaønh Hueá laø nôi hoäi tuï nhieàungöôøi con öu tuù cuûa daân toäc Vieät Nam nhö:Phan Boäi Chaâu, Phan Chu Trinh, Hoà ChíMinh, Leâ Duaån, Phaïm Vaên Ñoàng, VoõNguyeân Giaùp...Xuaát phaùt ñieåm cuûa oâng Haûi Trieàu khieán

cho nhieàu ngöôøi, trong ñoù coù toâi khoângngaïc nhieân. Bôûi vaên hoùa laø caû moät quaùtrình tieáp thu vaø tieáp bieán lieân tuïc. Töø raátnhieàu ñôøi tích tuï laïi môùi coù ñöôïc moät ngöôøicon öu tuù. Ñoù laø caùi noâi vaên hoùa saûn sinhra nhöõng con ngöôøi coù taàm côõ daân toäc vaønhaân loaïi.Nhöõng ngaøy ñaàu hoaït ñoäng trong ñieàu

kieän voâ cuøng nguy hieåm vaø khoù khaên, töïtay Baùc ñaõ lôïi duïng nhuõ ñaù töï nhieân taïcböùc töôïng Caùc Maùc trong hang ñaù Paùc Boù.Vaên hoùa ngheä thuaät töï noù coù söùc lan toûa,khoâng chæ ôû nhöõng nôi ñoâ hoäi oàn aøo taápnaäp. Vaên hoùa ngheä thuaät coøn len loûi khaép

caùc vuøng mieàn, baát chaáp nhöõng xoù xænh“khæ ho coø gaùy”. Nhôø coù aùnh saùng vaên hoùamaø nhöõng ngöôøi noâng daân noâng thoân mieànnuùi tieáp caän vaø hoøa nhaäp cuøng phong traøocaùch maïng töø nhöõng ngaøy ñaàu.Ngaøy nay ñoïc laïi, ngaãm nghó laïi cuoäc

tranh luaän “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hayngheä thuaät vò nhaân sinh”. Nhöõng laäp luaänsaéc beùn cuûa oâng Haûi Trieàu laø tia löûa nhoû.Khi caùch maïng thaønh coâng vaø caû hieän nay,laäp luaän aáy ñaõ baét vaøo ngoïn löûa lôùn. Ngheäthuaät vò nhaân sinh trôû thaønh tieâu chí chuûñaïo cho caùc saùng taùc ngheä thuaät. Trôûthaønh muïc tieâu vaø ñoäng löïc cho caùc nhaøvaên ngheä syõ saùng taùc. Haûi Trieàu - NguyeãnKhoa Vaên coù nhieàu ñoùng goùp cho lyù luaänbaùo chí caùch maïng .... Nhöng vôùi rieâng khuvöïc vaên hoïc ngheä thuaät, nhöõng ñoùng goùpcuûa oâng thaät voâ cuøng quyù giaù vaø baát bieán.Vôùi nhöõng coáng hieán lôùn lao treân nhieàu lónhvöïc vaên hoùa, baùo chí, tuyeân truyeàn, lyù luaänvaên hoïc, Haûi Trieàu ñaõ ñöôïc Nhaø nöôùc truytaëng Giaûi thöôûng Hoà Chí Minh veà vaên hoïcngheä thuaät (ñôït 1, naêm 1996).Toâi xuùc ñoäng khi ñoïc Chuùc thö cuoái

cuøng Haûi Trieàu göûi baïn beø vaên ngheä tröôùckhi rôøi xa döông theá (6/8/1954)… Vaø toâi –moät nhaø vaên daân toäc thieåu soá ôû vuøng caoxin möôïn thoâng ñieäp naøy ñeå keát laïi vaøi yùkieán nhoû vôùi Toïa ñaøm khoa hoïc aám aùp,nghóa tình, raát yù nghóa hoâm nay sau 60naêm nhìn laïi cuoäc ñôøi vaø söï nghieäp cuûa“Chaøng trai Ñoû”:“Ñôøi toâi chieán ñaáu cho ngheä thuaät vaø

vaên chöông caùch maïng”.

(*) “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät hay ngheä thuaät vò nhaânsinh”. Ñôøi Môùi, ngaøy 24.3.1935, ngaøy 7/4/1935

DIEÃN ÑAØN


N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

1. Thaät ra, vaán ñeà maø chuùng ta thaûo luaänhoâm nay khoâng phaûi hoaøn toaøn môùi. Noù laøcaâu chuyeän cuûa muoân thuôû. Muoân thuôûnhöng khoâng bao giôø cuõ. Vaên hoïc ngheä thuaätmuoán thöïc söï laø vaên hoïc ngheä thuaät thôøi naøocuõng höôùng tôùi con ngöôøi. Chaêm lo cho conngöôøi laø baûn chaát, laø nguoàn coäi cuûa vaên hoïc,ngheä thuaät. Caùc chöùc naêng cô baûn cuûa Vaênhoïc ngheä thuaät phaûn aùnh ñieàu ñoù. Raèng, taátcaû ñeå höôùng tôùi con ngöôøi; raèng, taát caû töø conngöôøi ñeå trôû veà con ngöôøi nhö ngöôøi ta vaãnthöôøng noùi.Trong taùc phaåm Vaên Taâm ñieâu long, vieát töø

theá kyû thöù VI caùch ñaây treân 1500 naêm, LöuHieäp ngay töø chöông môû ñaàu laø chöôngNguyeân ñaïo, ñaõ ñeà caäp ñeán moái quan heä giöõañaïo ñöùc vaø vaên chöông. Vaø ñaëc bieät, oâng coiñaïo ñöùc laø moät nhaân toá, moät thaønh toá noäi taïicaáu thaønh vaên chöông. OÂng noùi. Caùi ñöùc cuûaVaên lôùn thay. Giaûi thích veà vaán ñeà naøy, haidòch giaû Traàn Thanh Ñaïm vaø Phaïm Thò Haûocho raèng:- VAÊN, (bao goàm vaên chöông, ngheä thuaät)

trong töông quan vôùi ÑAÏO coù nghóa nhö HIEÄNTÖÔÏNG vaø BAÛN CHAÁT- VAÊN trong töông quan vôùi CHAÁT coù yù

nghóa nhö HÌNH THÖÙC vôùi NOÄI DUNG.Cuõng trong chöông môû ñaàu ñoù, ôû phaàn

Taûn vieát Löu Hieäp khaúng ñònh:- Vaên cuûa trôøi ñeå chieâm ngöôõng

Vaên cuûa ngöôøi ñeå noi theoPhaùt trieån quan ñieåm naøy Nguyeãn Sieâu

cho raèng:- Coù hai loaïi vaên chöông. Loaïi thöù nhaát

chuyeân chuù ôû vaên chöông, loaïi thöù hai chuyeânchuù ôû con ngöôøi. Loaïi ñaùng thôø laø loaïi vaênchöông chuyeân chuù ôû con ngöôøi. Cho neânvaán ñeà ñaët ra hoâm nay coù tính chaát nguyeânñaïo, trôû veà nguyeân ñaïo, coù nghóa laø trôû veà caùigoác, trôû veà söï khôûi ñaàu cuûa Vaên chöông ngheäthuaät. Muoân thuôû laø nhö vaäy.

2. Nhöng noù laïi raát môùi, môùi vaø caáp baùch.Hôn bao giôø heát, cuoäc soáng ñang leân tieáng,

ñang chôø ñôïi, ñang ñaët vaán ñeà töøng ngaøy töønggiôø, gay gaét, böùc thieát ñoái vôùi vaên hoïc ngheäthuaät. Vì nhöõng caùi leõ maø taát caû chuùng ta ñeàubieát:+ Söï sa suùt veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi+ Söï sa suùt caû veà chính vaên hoïc ngheä

thuaät+ Vaø treân heát laø söï ñoøi hoûi böùc thieát cuûa

toaøn boä cuoäc soáng cuûa xaõ hoäi, cuûa ñaát nöôùc.Söï sa suùt veà ñaïo ñöùc thì roõ roài. Vaø noù

khoâng chæ ôû rieâng ta. Noù nhö laø beänh dòch toaøncaàu. ÔÛ caùc nöôùc phaùt trieån vaø ñang phaùt trieån.ÔÛ nöôùc luaät phaùp ñaõ xaây döïng raát ñaày ñuû vaøôû nöôùc ñang khôûi ñaàu. ÔÛ Myõ, luaät phaùp ñaõñöôïc xaây döïng ñeán chaân tô keõ toùc, nhöng laïilaø nôi xaûy ra nhöõng toäi aùc man rôï maø tieâu bieåugaàn ñaây laø haøng loaït traän xaû suùng vaøo caùc em

VAÁN ÑEÀ MUOÂN THUÔÛ VAØ CAÁP BAÙCH(Toång keát Hoäi thaûo Xaây döïng con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay vaø traùch nhieäm cuûa vaênhoïc, ngheä thuaät, do Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam toå chöùc taïi Haø Noäi, thaùng 8/2014)

HÖÕU THÆNHChuû tòch UBTQ Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam

nhoû voâ toäi. (Maø sau naøy ngöôøi ta truy nguyeânlaø do nhaø tröôøng khoâng xem moân vaên laø moânhoïc chính, khoâng thi cöû, khoâng cho ñieåm.Toång thoáng nöôùc naøy môùi ñaây ñaõ phaûi kyù saécleänh ñöa moân vaên thaønh moân hoïc chính).Thöïc daân Anh khi ruùt khoûi AÁn Ñoä tuyeân boá ñeålaïi cho AÁn Ñoä hai taøi saûn: ñoù laø heä thoángñöôøng saét vaø neàn daân chuû lôùn nhaát theá giôùi.Nhöng baùo chí vöøa qua phanh phui nhöõng vuïhieáp daâm taøn baïo nhaát trong lòch söû AÁn Ñoä.Coøn ôû gaàn ta hôn, tình hình theá naøo thì chuùngta ñeàu bieát.- Cho neân caâu chuyeän chuùng ta baøn hoâm

nay, noù coù vaán ñeà ñaïo lyù cuûa noù. Noù laø VieätNam nhöng cuõng laø nhaân loaïi. Ñoù laø vaán ñeàñaõ baøn, seõ baøn, vaø coøn baøn laïi maõi. Khi naøocoøn VHNT thì coøn phaûi baøn.- Tuy vaäy, noù coù caùi môùi. Caùi môùi cuûa tình

theá, cuûa nhöõng aùp löïc ngaøy caøng cao. Caùi môùinöõa laø vieäc xaây döïng con ngöôøi trong boái caûnhmôùi vaø trong söï hình thaønh nhöõng chuaån möïccuûa heä giaù trò môùi. Nghò quyeát Trung öông 9khoaù XI ñaët vaán ñeà xaây döïng con ngöôøi phaùttrieån toaøn dieän theo höôùng Chaân - Thieän - Myõvôùi 4 yeáu toá: Nhaân vaên; Daân toäc; Daân chuû;Khoa hoïcVaø con ngöôøi ñöôïc soi chieáu döôùi 3 chieàu

kích: Ñaïo ñöùc; Nhaân caùch; Loái soáng (Toâi nhôùNguyeãn Ñình Thi trong moät baøi vieát coù noùi: söùcsoáng khoâng quan troïng baèng caùch soáng)Xem theá ñeå thaáy chuû ñeà cuoäc Hoäi thaûo naøy

raát roäng. Noù khoâng chæ laø vaán ñeà ñaïo ñöùc. Maølaø toaøn boä nhöõng gì lieân quan ñeán xaây döïng vaøphaùt trieån con ngöôøi. Caùc baûn tham luaän cuûacaùc giaùo sö Thaønh Duy, Phong Leâ, Hoà Só Vònhvaø nhieàu vaên ngheä só ñaõ noùi roõ ñieàu ñoù.- Con ngöôøi ñöôïc trôû veà vôùi baûn theå, töùc laø

caù nhaân, ñoù laø moät böôùc tieán. Nhöng nhöõng gìmaø chuùng ta ñang chöùng kieán, ñang kieåmnghieäm cuoäc soáng ngaøy hoâm nay, chöùng toû

raèng, hoaù ra trôû thaønh con ngöôøi caù nhaân thìtính chaát xaõ hoäi laïi caøng taêng leân. Ngöôøi tañang noùi toaøn caàu hoaù, caùi ñoù noù chi phoái ñeántöøng daân toäc, töøng coäng ñoàng, töøng con ngöôøi.Con ngöôøi ñöôïc baûn theå hoaù caøng trôû neân xaõhoäi hoaù hôn bao giôø heát. Con ngöôøi ñöôïc laømình bao nhieâu caøng coù nhu caàu gaén vôùi moïingöôøi baáy nhieâu. Haõy ñeán caùc nhaø an döôõng.Vaø haõy quan saùt ñoä tan vôõ cuûa caùc gia ñìnhtreû. Gia ñình baây giôø mong manh vaø loûng leûothaät ñaùng sôï. Moâi tröôøng soáng, caùi ñieàu maønhaø thô Traàn Nhuaän Minh vaø nhaø vaên XuaânÑöùc noùi thaám thía bieát bao.- Ngoaøi toaøn caàu hoaù coøn vaán ñeà thò tröôøng

toaøn caàu. Ngöôøi ta noùi thò tröôøng toaøn caàu laøneàn vaên minh khuûng khieáp. Trong neàn vaênminh aáy, lôïi ích ñöôïc khuyeán khích toái ña.Trong neàn vaên minh aáy, caùi xaáu caùi aùc bò tuoätcöông. Trong neàn vaên minh aáy, loái soáng daõthuù soáng daäy. Daõ thuù ôû choã naøo? ÔÛ choã noù coùtheå laøm ra raát nhieàu lôïi nhuaän vaät chaát. Nhöngnoù coi nheï lôïi nhuaän veà tình ngöôøi. TheoTago: Moät khi xaõ hoäi khoâng coù lôïi nhuaän tínhngöôøi thì khoâng coù vaên minh thaät söï, laø lui veàhoang daõ. Vieát veà con ngöôøi trong cô cheá thòtröôøng ñoái vôùi ta laø vaán ñeà raát môùi. Thò tröôøngtaïo aùp löïc leân moïi thöù. Ñoái vôùi ñaïo ñöùc xaõ hoäi,noù laø vaán ñeà rôùm maùu haøng ngaøy.- Quan taâm ñeán söï xaây döïng con ngöôøi

cuõng laø yeâu caàu böùc thieát cuûa chính vaên hoïcngheä thuaätSaùng taïo ñöôïc caùc taùc phaåm hay, coù ích laø

khaùt voïng muoân ñôøi cuûa vaên ngheä só. Nhöngkhaùt voïng ñoù, hieän nay ñang vaáp phaûi nghòchlyù. Töï do saùng taïo, ñieàu kieän saùng taùc ñöôïcmôû roäng nhöng chaát löôïng, hieäu quaû laïi khoângtöông xöùng. Vaên hoaù ñoïc ñang bò co heïp. Beâncaïnh nhöõng thaønh töïu, vaên hoïc, ngheä thuaät coùnhöõng maët suy thoaùi. Chuùng ta hoan ngheânhtinh thaàn töï pheâ phaùn veà caùc bieåu hieän suy


NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

thoaùi naøy trong phaùt bieåu cuûa caùc anh ÑoaønMinh Tuaán, Nguyeãn Thò Minh Thaùi, NguyeãnHöõu Nhaøn, Hoà Só Vònh vaø nhieàu anh chò khaùc.Cho neân vaên hoïc ngheä thuaät tham gia xaây

döïng con ngöôøi khoâng phaûi chæ laø yeâu caàu caápbaùch cuûa xaõ hoäi maø coøn laø cuûa chính noù.

3. Traùch nhieäm cuûa vaên hoïc, ngheä thuaät- Con ngöôøi töø xa xöa ñeán ngaøn naêm luoân

luoân laø ñoái töôïng, laø muïc tieâu, laø nieàm say meâsaùng taïo cuûa vaên ngheä só. Con ngöôøi phongphuù, goùc caïnh, döõ daèn, saâu thaúm, cao thöôïng,huyeàn bí, quyeán ruõ theá kia, sao taùc phaåm cuûaanh trôn tru, baèng phaúng, giaûn ñôn, hôøi hôïtñeán theá? Cuoäc soáng cuõng thaùch thöùc vaênngheä só. Cuoäc soáng vaïm vôõ, choaùng ngôïp,ngoån ngang, cuoàn cuoän, khoân löôøng, sao taùcphaåm laïi trung bình, laøng nhaøng nhö nhaø vaênChu Lai ñaõ leân tieáng?Nguyeân nhaân ôû ñaâu?- Taøi naêng?; - Taàm nhìn?; - Taâm huyeát?; -

Voán soáng?; - Traùch nhieäm?; ...Coù taát caû nhöõng caùi ñoù. Toâi raát hoan

ngheânh tinh thaàn töï ñoøi hoûi raát cao trong hoäithaûo naøy.- Vaên hoïc ngheä thuaät taùc ñoäng thuaän chieàu

vaøo ñôøi soáng khi noù thöïc söï laø chính noù. Nghóalaø noù phaûi hay, cuoái cuøng laø moät chöõ hay nhöToá Höõu ñaõ noùi. Vaên hoïc ngheä thuaät maø khoânghay thì mieãn baøn.- Trong baùo caùo taïi Ñaïi hoäi Nhaø vaên laàn thöù

V, 1995, chuùng toâi ñaõ maïnh daïn neâu leân moätkhaùi nieäm: Vaên hoïc phaán ñaáu goùp phaàn laømnhaân ñaïo hoaù caùc moái quan heä xaõ hoäi. Caùcbaøi tham luaän ôû Hoäi thaûo naøy noùi raát hay veàVaên hoïc ngheä thuaät choáng laïi caùi Xaáu, caùi AÙc,caùi thaáp heøn, caùi phaûn nhaân tính.+ Theo tinh thaàn ñoù Vaên hoïc, ngheä thuaät

khoâng döøng laïi ôû rung chuoâng baùo ñoäng maøcaàn phôi baøy ra aùnh saùng, toá caùo, leân aùn moïicaùi Xaáu, caùi AÙc laøm xoùi moøn, baêng hoaïi ñaïo

ñöùc xaõ hoäi, thuaàn phong myõ tuïc truyeàn thoángtoát ñeïp cuûa daân toäc. Toá caùo, phôi baøy moïihaønh vi traø ñaïp leân con ngöôøi- Chæ coù ñieàu: vieát veà caùi AÙc laø nhaân danh

caùi Thieän, ñöùng treân laäp tröôøng caùi Thieän,baèng söùc maïnh cuûa caùi Thieän. Nhaân danhtình yeâu con ngöôøi, ñöùng treân khaùt voïng cuûacon ngöôøi ñeå leân aùn caùi Xaáu caùi AÙc. Ngöôøi tacoù theå ñi raát saâu vaøo theá giôùi cuûa caùi AÙc, truyñuoåi noù ñeán cuøng, nhöng khoâng bao giôø maátphöông höôùng, cheát chìm trong caùi AÙc ñeåkhoâng coù ñöôøng ra. Ñaây chính laø vaán ñeà baûnlónh cuûa ngöôøi ngheä só. Caùc baûn tham luaäncoøn noùi ñeán toá caùo caùi Xaáu nhöng khoâng savaøo tình traïng chæ ñöôøng cho höôu chaïy. Hoäinghò chuùng ta ñaõ daønh söï taùn thöôûng cho taùcgiaû Nguyeãn Trí, moät caây buùt môùi. Nhöõng taùcphaåm cuûa Nguyeãn Trí vöøa qua taïo ñöôïc döluaän toát do choã anh khoâng ngaàn ngaïi vuïc ñeántaän ñaùy cuûa nhöõng maët toái, nhöõng tieâu cöïc xaõhoäi, nhöng vaãn loeù leân bieát bao caùi maàm soángkhoeû khoaén vaø aám aùp cuûa caùi Thieän, cuûa tìnhngöôøi.- Vaø duø pheâ phaùn hay ngôïi ca, choã ñöùng

cuûa vaên ngheä só luoân luoân laø ngöôøi trong cuoäc.Thaùi ñoä ñöùng treân hay ñöùng ngoaøi laø khoângñuùng. Taùc phaåm vaên ngheä thieát laäp toaø aùnlöông taâm ngay trong moãi moät con ngöôøi,buoäc con ngöôøi phaûi ñoái dieän vôùi chính mình.Noù laøm cho con ngöôøi khoâng theå chaïy troánkhoûi baûn thaân mình. Söùc soáng cuûa taùc phaåmhay laø noù ñeo baùm con ngöôøi, noù laøm chongöôøi ta vaät vaõ khoâng yeân. Tính chaát trieät ñeåcuûa ngheä thuaät laø nhö vaäy.Vì taát caû nhöõng leõ ñoù, ngheä thuaät ñem ñeán

chaát ñeà khaùng cho moãi moät con ngöôøi. Conngöôøi laø saûn phaåm cuûa lòch söû, cuûa xaõ hoäi,ñoàng thôøi laø saûn phaåm cuûa chính noù. Do ñoù töïñeà khaùng, töï ñieàu chænh, môùi thöïc laø thangthuoác toát nhaát. Töï thaéng laø traän thaéng cao



nhaát. Vaên ngheä laøm ñieàu ñoù vôùi lôïi theá khoânggì thay theá ñöôïc.- Thaùi ñoä ñuùng ñaén laø traùnh cöïc ñoan, giaûn

ñôn, moät chieàu. Ñeå ñaït ñeán söï chaân thöïc, sinhñoäng, coù söùc chinh phuïc cao, caàn traùnh:+ Laøng nhaøng, trung bình, nhö söï phaân

tích cuûa nhaø vaên Chu Lai.+ Töï laëp laïi mình vaø laëp laïi ngöôøi khaùc.

“Bieát roài. Khoå laém. Noùi maõi”+ Cuõ ngöôøi, môùi ta. Vaù víu, soáng sít, voäi vaõ.+ Tuyeät ñoái hoaù hình thöùc, daãn ñeán taéc tò,

bòt kín moái giao caûm vôùi ngöôøi ñoïc.Loái thoaùt cuûa tình hình nhö theá naøo? Coù

bao nhieâu nguyeân nhaân daãn ñeán yeáu keùm,thì coù ngaàn aáy giaûi phaùp gôõ loái ra. Chaátlöôïng cuûa taùc phaåm laø keát quaû hôïp thaønhcuûa raát nhieàu yeáu toá. Moät trong nhöõng yeáutoá ñoù laø söï traûi nghieäm, laø hieåu ñôøi hieåungöôøi khoâng bao giôø nguoâi.Moät trong nhöõng truyeàn thoáng toát ñeïp cuûa

vaên hoïc ngheä thuaät nöôùc nhaø laø khoâng baogiôø ñeå ñöùt ñoaïn vôùi ñôøi soáng. Tìm loái thoaùt chotình hình hieän nay, toâi nghó khoâng coù gì toát hôntrôû laïi baøi hoïc quyù baùu ñoù. Trôû laïi vaø laøm saâusaéc theâm. Neáu saùng taïo laø khoâng bao giôødöøng thì hieåu ñôøi vaø hieåu ngöôøi laø khoâng baogiôø ñuû. Ñoù laø haønh ñoäng töï cöùu höõu hieäu nhaát.ÔÛ ñaây vöøa coù vaán ñeà traùch nhieäm vöøa coù vaánñeà löông taâm nhaø vaên, nhö yù kieán cuûa anh LeâThaønh Nghò vaø nhieàu anh chò khaùc.+ Nhaø vaên phaûn aùnh cuoäc soáng trong moái

quan heä bieän chöùng cuûa noù vôùi hieän thöïc.Maëc duø caùi Xaáu, caùi AÙc ñang gaây neân bieát baonhöùc nhoái, böùc xuùc, nhöng caùi Thieän, caùi Toát,caùi Thuaän, caùi tích cöïc caùi môùi meû, vaãn ñangphaùt huy tính quyeát ñònh xaõ hoäi cuûa noù. Ngöôøita cho raèng, phaùt minh lôùn nhaát cuûa con ngöôøisau phaùt minh ra löûa, chính laø chieác baùnh xe.Cho duø gaëp bieát bao vöôùng caûn, baùnh xe cuûacaùi thieän, caùi toát vaãn laø ñoäng löïc quyeát ñònh

keùo xaõ hoäi tieán leân phía tröôùc. Ngay caû khi conngöôøi bò neùm vaøo nhöõng nghòch caûnh, nhöõngeùo le, nhöõng giaû doái, phaûn traéc, nhöng aùnhsaùng cuûa loøng toát, cuûa nhaân tính khoâng baogiôø nguoäi taét. Chính caùi xu höôùng höôùng thieänmaïnh meõ aáy môùi thöïc laø caùi van an toaøn, caùiñai baûo hieåm cho coã maùy xaõ hoäi ñang vaänhaønh ñeán heát coâng suaát trong quan heä caû haimaët toái saùng hieän nay. Nhaø vaên Ma VaênKhaùng, trong baûn tham luaän raát saâu saéc ñaõnoùi ñeán caûm höùng veà caùi Cao caû, caùi Myõ leä,caùi Nhaân tính chính laø söï khaúng ñònh traùchnhieäm truyeàn hôi aám vaø söùc soáng cho cuoäcñaáu tranh laøm laønh maïnh ñaïo ñöùc xaõ hoäi cuûaVaên hoïc ngheä thuaät hieän nay.

4. Kieán nghòCuoäc Hoäi thaûo cuûa chuùng ta hoâm nay laø

böôùc khôûi ñoäng trí tueä taäp theå cuûa giôùi vaênhoïc ngheä thuaät trieån khai Nghò quyeát 33 cuûaHoäi nghò Trung öông laàn thöù 9, khoaù XI “Veàxaây döïng vaø phaùt trieån vaên hoaù, con ngöôøiVieät Nam ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beànvöõng ñaát nöôùc”. Nhieàu anh chò ñaõ phaùt bieåu,qua nghieân cöùu Nghò quyeát, coù moät soá taâmsöï ñaõ ñöôïc giaûi quyeát. Chaúng haïn Nghòquyeát khaúng ñònh ñaët vaên hoaù ngang haøngvôùi chính trò - kinh teá - xaõ hoäi. Nghò quyeát taùikhaúng ñònh: phaùt trieån vaên hoaù laø söï nghieäpcuûa toaøn xaõ hoäi, nhöng ñoäi nguõ trí thöùc giöõvai troø quan troïng. Vaø trong boán giaûi phaùp,Nghò quyeát noùi raát roõ vaán ñeà taêng nguoàn löïccho vaên hoaù.Ñöông nhieân ñaây laø vaán ñeà laâu daøi, khoâng

theå giaûi quyeát xong trong moät luùc. Nguyeânvoïng chung cuûa chuùng ta laø mong muoán,Ñaûng, Nhaø nöôùc sôùm theå cheá hoaù caùc quanñieåm, tö töôûng, giaûi phaùp thaønh cô cheá, chínhsaùch ñeå Nghò quyeát sôùm ñi vaøo ñôøi soáng, thöïcsöï trôû thaønh ñoäng löïc cho söï phaùt trieån cuûagiaù trò tinh thaàn .�




Vaên hoïc ngheä thuaät laø moät hình thaùi yùthöùc xaõ hoäi mang tính ñaëc thuø. Vaênngheä, cuõng nhö chính trò, khoa hoïc,

phaùp luaät…ñöôïc xaây döïng treân cô sôû haïtaàng vaø coù vai troø quan troïng trong vieäc xaâydöïng con ngöôøi. Nhöng vaên hoïc ngheä thuaätkhoâng xaây döïng con ngöôøi baèng con ñöôøngnhö cuûa giaùo duïc laø laäp caùc cô sôû giaùo duïcñeå thöïc hieän noäi dung chöông trình giaùo duïcnhaèm taùc ñoäng vaøo nhaän thöùc höôùng tôùivieäc hình thaønh vaø phaùt trieån nhaân caùch conngöôøi; vaên hoïc ngheä thuaät cuõng khoâng xaâydöïng con ngöôøi baèng heä thoáng coâng cuï nhöphaùp luaät ñeå tieát cheá haønh vi con ngöôøi theomoät khuoân pheùp ñaõ ñònh; vaên hoïc ngheäthuaät cuõng khoâng ñieàu chænh nhaän thöùc vaøthaùi ñoä cuûa con ngöôøi nhö vieäc tuyeân truyeànchính trò, taùc ñoäng vaø khích leä bôûi söùc haápdaãn cuûa lôïi ích!Vaên hoïc ngheä thuaät laø vaên hoïc ngheä

thuaät. Noù chæ toàn taïi vaø phaùt huy vai troø khinoù laø chính noù. Noù toàn taïi theo quy luaät toàntaïi cuûa noù; noù phaùt trieån theo quy luaät phaùttrieån cuûa noù. Noù chæ taùc ñoäng ñeán coângchuùng baïn ñoïc, goùp phaàn vaøo xaây döïng ñaïoñöùc, vaên hoùa cho con ngöôøi theo moät conñöôøng rieâng, theo moät “cô cheá” ñaëc thuø maøchæ ôû vaên hoïc ngheä thuaät môùi coù: töø vieäc taïora caûm xuùc vaø tình caûm thaåm myõ ñeán caûmhoùa con ngöôøi, thanh loïc taâm hoàn con ngöôøi

ñeå thay ñoåi con ngöôøi, giaùo duïc con ngöôøi.Noùi caùch khaùc, vaên hoïc xaây döïng nhaâncaùch con ngöôøi theo quy luaät cuûa taùc ñoängthaåm myõ. Khi vaên hoïc ngheä thuaät ñöôïc laømchính mình, noù coù söùc maïnh gheâ gôùm. Noùkhoâng phaûi laø toân giaùo nhöng laøm ngöôøi tameâ hoaëc nhö tín ñoà! (Xin pheùp ñöôïc ñöa rahình aûnh chæ mang tính chaát so saùnh cho deãhieåu). Nhöõng tín ñoà aáy bò caùc nhaø vaên- giaùosó daét ñi baèng phaùp thuaät. Caùc tín ñoà aáy laønhöõng con chieân ngoan ñaïo vaø khi caàn seõ töûvì ñaïo!Neáu coù ngöôøi hoûi: vaäy thì nhaø vaên- giaùo

só duøng “phaùp thuaät” gì vaäy? Xin thöa, nhaøvaên khoâng daáu dieám phaùp thuaät cuûa mình.Nhaø vaên chæ chinh phuïc con tim, khoái oùccoâng chuùng baèng CAÙI ÑEÏP, baèng CAÛMXUÙC THAÅM MYÕ, baèng TÖ TÖÔÛNG THAÅMMYÕ. Vaâng! Nhaø vaên khoâng saùng taïo ra caùiñeïp thì nhaø vaên khoâng laø gì caû! Hoï seõ traéngtay. Khoâng coù hình töôïng thaåm myõ aùm aûnhngöôøi ñoïc, khoâng coù noãi nieàm caûm hoùangöôøi ñoïc, ñoát ñuoác löông taâm cho conngöôøi trong cuoäc haønh trình gian nan ñi tìmleõ soáng, ñeå laøm ngöôøi, thì moät môù vaên töïcuûa nhaø vaên chaúng theå ñem laïi ñieàu gì: Bôûinoù khoâng phaûi laø lôøi giaùo huaán veà ñaïo ñöùc;noù cuõng chaúng phaûi laø ñieàu raên ñe cuûa phaùpluaät… Coù theå noùi, noù voâ giaù trò! Khoâng nhöõngtheá, noù coøn gaây haäu hoïa khoân löôøng cho xaõ

CON ÑÖÔØNG ÑEÅ VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄTTRÔÛ VEÀ ÑUÙNG BAÛN CHAÁT CUÛA NOÙTS. NGUYEÃN THÒ VIEÄT NGA(Hoäi VHNT Haûi Döông)



hoäi: ñoù laø tình traïng “phaù röøng laøm giaáy inthô”- nhö coù moät nhaø thô ñaõ ví von nhö vaäy,khoâng chæ gaây theâm oâ nhieãm moâi tröôøng,laøm maát caân baèng “sinh thaùi tö nhieân” maøcoøn laøm cho oâ nhieãm moâi tröôøng vaên hoïc,hay noùi roäng ra laø “moâi tröôøng sinh thaùi vaênhoùa” cuûa chuùng ta. Chöa heát, noù coøn “ñaùnhcaép” thôøi gian cuûa coâng chuùng vaên hoïc!Tình traïng laïm phaùt trong lónh vöïc vaên hoïc-nhaát laø thô, thaät ñaùng baùo ñoäng! Baây giôø “rangoõ gaëp nhaø thô”: nhaø thô trung öông, nhaøthô ñòa phöông, nhaø thô caáp huyeän, caápphöôøng, caáp caâu laïc boä, cöù coù tieàn laø inñöôïc thô, mieãn ñöøng noùi naêng phaûn ñoäng!Coù ai kieåm keâ xem moät naêm caùc cô sôû ñöôïcthaåm quyeàn caáp giaáy pheùp cho bao nhieâutaäp thô, truyeän ngaén, tieåu thuyeát ñöôïc xuaátbaûn? Vaø chuùng ta cuõng thöû ñem caân leânxem haøng traêm haøng nghìn tôø baùo vaênngheä, taïp chí vaên ngheä ra thöôøng kyø töøtrung öông ñeán ñòa phöông coù ñöôïc baonhieâu haøm löôïng vaên chöông ñích thöïc?Caâu traû lôøi: quaû laø nhö ñaõi caùt tìm vaøng!Ñieàu ñoù khieán cho nhöõng ai ñaõ töøng yeâu vaênchöông cuõng ñeán luùc khoâng coøn “thuûychung” vôùi vaên chöông nöõa. Ñoù laø chöa noùiñeán moät thöïc teá, treân moät phöông dieän naøoñoù, baùo, taïp chí vaên ngheä khoâng chæ ñemñeán cho ngöôøi ñoïc moùn aên tinh thaàn maø noùphaûi coù, maø caùc cô quan bieân taäp cuûa noùcoøn phaûi laøm troøn traùch laø “boä loïc” ñeå loïcnhöõng taïp chaát, loaïi boû nhöõng thöù “phi ngheäthuaät”, “phi vaên chöông” ra khoûi ñôøi soángvaên ngheä cuûa chuùng ta, ñöa ñeán cho ngöôøiñoïc nhöõng moùn aên tinh khieát, ñeå hình thaønhvaø phaùt trieån thò hieáu thaåm myõ, yù thöùc thaåmmyõ, trình ñoä thaåm myõ cho coâng chuùng. Töølaâu, ngöôøi ta goïi nhaø vaên laø ngöôøi laøm “ngheäsó ngoân töø”. Nhöng tieác thay, ñieàu ñoù laâu nay

döôøng nhö khoâng ñöôïc coi troïng. Ngöôøi taquaù chuù taâm ñeán giao vieäc cho caùc nhaø vaêncoâng vieäc nhö giao nhieäm vuï, giao chæ tieâukeá hoaïch cho nhöõng coâng chöùc! Vaø theá laøcaùc nhaø vaên coâng chöùc luoân luoân hoaønthaønh xuaát saéc nhieäm vuï ñöôïc giao theo soálöôïng. Chuùng ta thöû toång keát xem, moät naêmchuùng ta phaùt ñoäng ñöôïc bao nhieâu cuoäcthi? Moät naêm chuùng ta trao bao nhieâu giaûithöôûng? Vaø coâng chuùng coù bieát chuùng ta ñaõlaøm gì cho hoï, hay noùi caùch khaùc, hoï caàn gìñeán nhöõng saùng taùc ñöôïc giaûi thöôûng trongcaùc cuoäc thi ñoù? Ñaõ ñeán luùc chuùng ta nhìnthaúng vaøo vieäc naøy. Bôûi khoâng coù leõ cöù ñeåtình traïng vaên hoïc thì khoâng ngöøng sinh soâi,naûy nôû… maø ñaïo ñöùc xaõ hoäi laïi khoâng ñöôïccaûi thieän!Nhieäm vuï cuûa moãi nhaø vaên hieän nay

khoâng coù gì khaùc hôn laø taïo ra taùc phaåmthöïc söï coù tính saùng taïo, coù giaù trò ngheäthuaät cao. Ñoù laø ñieàu kieän haøng ñaàu, ñieàukieän tieân quyeát. Khi saùng taùc hay, saùng taùccoù giaù trò ngheä thuaät thì vaên hoïc ngheä thuaätmôùi coù kyø voïng lôùn lao, goùp phaàn vaøo xaâydöïng vaø hình thaønh nhaân caùch, ñaïo ñöùc chocon ngöôøi. Vaø roài laø goùp phaàn phaùt trieån vaênhoùa cho xaõ hoäi…vaø gì gì ñi nöõa cuõng ñöôïc!Noùi nhöõng ñieàu treân, khoâng coù yù gì khaùc

ngoaøi vieäc muoán khaúng ñònh moät ñieàu: vaênhoïc ngheä thuaät coù vai troø cöïc kyø to lôùn trongvieäc xaây döïng con ngöôøi. Nhöng ñeå vaên hoïclaøm ñöôïc ñieàu ñoù, thì moãi nhaø vaên phaûi bieátnaâng cao hieäu quaû lao ñoäng cuûa mình leânñeå sao cho moãi saùng taùc coù theå lay ñoängñöôïc traùi tim ngöôøi ñoïc. Vaên hoïc ngheä thuaätñöôïc saûn sinh ra ñeå ñaùp öùng nhu caàu thaåmmyõ cuûa coâng chuùng thì noù cuõng phaûi laønhöõng saûn phaåm saùng taïo coù giaù trò thaåmmyõ. Coâng chuùng ñeán vôùi vaên hoïc ngheä



thuaät laø ñeán vôùi CAÙI ÑEÏP, nhöng roài ñeåthoâng qua xuùc caûm thaåm myõ hình thaønh vaøphaùt trieån nhaân caùch.Tình traïng vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay

khoâng coù nhieàu saùng taùc ñeå laïi aán töôïng chocoâng chuùng, ñöôïc dö luaän xaõ hoäi chuù yù; tìnhtraïng saùng taùc thieáu tính chuyeân nghieäp-nhaát laø ôû caùc Hoäi ñòa phöông, ñang laø vaánñeà ñaùng baùo ñoäng! Neáu cöù ñeå tình traïng naøykeùo daøi, thì saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaät seõnhieàu maø khoâng hieäu quaû; ñoäi nguõ vaên ngheäsó ñoâng maø khoâng maïnh!Neáu nhö saùng taïo ngheä thuaät trong tình

traïng thieáu tính saùng taïo vaø “suy dinhdöôõng” veà giaù trò thaåm myõ thì vaán ñeà ñaët racaàn phaûi laøm gì?Theo chuùng toâi, neàn vaên hoïc cuûa moät

daân toäc hay cuûa moät ñòa phöông ñoùng goùpvaøo vieäc phaùt trieån vaên hoùa, xaây döïng ñaïoñöùc xaõ hoäi ñöôïc hay khoâng thì tröôùc heát noùphaûi ñöôïc theå hieän thoâng qua caùc taùc phaåmvaên hoïc ngheä thuaät, baèng caùc saùng taùc cuûamoãi nhaø vaên. Do vaäy, phaûi coù giaûi phaùpñoàng boä: töø Trung öông ñeán ñòa phöông, boàidöôõng ñoäi nguõ vaên ngheä só coù tö töôûngñuùng, tình caûm ñeïp, coù löông taâm ngheànghieäp, traùch nhieäm coâng daân, baûn lónhsaùng taùc vaø ñaëc bieät laø phaûi coù taøi naênghoaëc khaû naêng veà ngheä thuaät. Caùc nghó sóphaûi noã löïc hôn nöõa, phaûi laáy ngheä thuaätlaøm muïc ñích tu döôõng. Ngheä thuaät khoângtheå dung naïp nhöõng ngöôøi khoâng coù chuyeânmoân. Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT caàn thammöu cho Ñaûng, Nhaø nöôùc söû duïng nhöõngngöôøi coù chuyeân moân vaø coù chính saùch ñaõingoä thoûa ñaùng cho nhöõng ngöôøi coù chuyeânmoân hoaït ñoäng treân lónh vöïc vaên hoïc ngheäthuaät vaø quaûn lyù vaên hoïc ngheä thuaät, ñoàngthôøi thaét chaët hôn nöõa khaâu kieåm tra xuaát

baûn theo tieâu chuaån CHAÁT LÖÔÏNG NGHEÄTHUAÄT.Trong lónh vöïc nghieân cöùu pheâ bình, caàn

coi troïng giaù trò tö töôûng- ngheä thuaät cuûa vaênngheä só trong ñaùnh giaù giaù trò taùc phaåm.Chuùng ta caàn traùnh quan ñieåm duy myõ cöïcñoan, thoaùt ly cuoäc soáng, xa rôøi thöïc tieãntrong saùng taùc, nhöng cuõng kieân quyeát loaïitröø phöông phaùp luaän xaõ hoäi hoïc dung tuïctrong nghieân cöùu, pheâ bình, trong nhaän thöùcvaø ñaùnh giaù ngheä thuaät vôùi nhöõng bieåu hieännhö: ñeà cao tính “tö töôûng thuaàn tuùy”, “chuûnghóa ñeà taøi”; coi nheï giaù trò thaåm myõ vaø ngheäthuaät, coi nheï caù tính saùng taïo vaø caùch taân.Ñoái vôùi coâng taùc quaûn lyù vaên hoïc ngheä

thuaät, caàn chaán chænh khuynh höôùng tötöôûng vaên hoïc ngheä thuaät thoaùt ly chính trò,nhöng cuõng traùnh caùch chæ ñaïo, ñònh höôùngsaùng taùc theo kieåu meänh leänh “haønh chính”.Baûn chaát cuûa saùng taïo ngheä thuaät laø saùngtaïo, töï do, duy caûm… vaø coù khi laø voâ thöùcnöõa. Gía trò ngheä thuaät coù khi laø vónh haèngchöù khoâng chæ nhaát thôøi hoaëc chæ caàn tínhthôøi söï. Cho neân, laõnh ñaïo, quaûn lyù vaên hoïcngheä thuaät caàn phaûi toân trong quy luaät saùngtaïo vaø cuõng caàn phaûi coù “ngheä thuaät” tronglaõnh ñaïo vaø quan lyù. Vieäc phaùt ñoäng caùc ñôïtsaùng taùc taùc vaên hoïc ngheä thuaät phuïc vuïnhöõng nhieäm vuï chính trò cuï theå, tröôùc maétñöôïc toå chöùc haøng naêm laø caàn thieát, nhöngcoù nôi, coù luùc vaán ñeà ñaët ra ñöôïc giaûi quyeátchöa oån thoûa, chöa ñuùng, chöa truùng, thaämchí coøn soáng söôïng. Chuû ñeà cuûa cuûa cuoäcthi laø vaán ñeà gì, khi naøo vaø toå chöùc rasao…nhieàu khi laø vaán ñeà raát tinh teá vaø nhaïycaûm. Vaên hoïc ngheä thuaät laø “phong vuõbieåu”, laø thöôùc ño “taâm lyù” xaõ hoäi. Chæ coù theåcoù nhöõng saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaät rañôøi ñaït ñænh cao giaù trò khi noù ñöôïc sinh ra



mang tinh thaàn thôøi ñaïi, taâm hoàn thôøi ñaïi vaølaø tieáng noùi cuûa taâm lyù cuûa coäng ñoàng. Haõynhìn vaên hoïc ngheä thuaät ôû phöông dieän naøy:moät khi noù trôû thaønh coâng cuï tuyeân truyeànsoáng söôïng thì noù trôû neân phaûn caûm, taùcñoäng ngöôïc laïi vôùi muïc ñích tuyeân truyeàn!Moät ñieåm caàn noùi theâm nöõa laø, trong phaùt

trieån vaên hoïc ngheä thuaät höôùng tôùi nhieäm vuïxaây döïng con ngöôøi hieän nay, ngoaøi vieäcchuù troïng ñeán caùc muïc tieâu tröôùc maét, coùtính thôøi söï, xaây döïng con ngöôøi ôû goùc ñoäcoâng daân, caàn phaûi heát söùc chuù yù ñeán xaâydöïng caùc giaù trò nhaân baûn coù giaù trò laâu daøi,beàn vöõng. Ñoù laø nhöõng ñaïo ñöùc truyeànthoáng ñöôïc giöõ gìn vaø naâng cao; ñoù laønhöõng giaù trò nhaân vaên trong vaên hoïc theágiôùi maø chuùng ta caàn phaûi hoïc taäp. Vaø ñaëcbieät laø caùc giaù trò ñaïo ñöùc coù tính phoå quaùt,

beàn vöõng nhö: ñöùc tính trung thöïc, loøngnhaân aùi, vò tha, bao dung; tình caûm vôùi giañình (yeâu thöông oâng baø, cha meï, anh em),vôùi baïn beø, vôùi coäng ñoàng…Nhöõng vaán ñeà toâi xin pheùp trình baøy treân

khoâng giaûi ñaùp moät caùch cuï theå laøm theá naøovaø laøm nhöõng gì ñeå vaên hoïc ngheä thuaät goùpphaàn vaøo vieäc xaây döïng ñaïo ñöùc con ngöôøiôû töøng phöông dieän vaø khía caïnh cuûa ñaïoñöùc, nhöng thieát nghó: Giaûi quyeát nhöõng vaánñeà veà vaên hoïc ngheä thuaät ñang ñaët ra ngaøyhoâm nay, seõ laø con ñöôøng ñeå vaên hoïc ngheäthuaät trôû veà vôùi ñuùng baûn chaát cuûa noù. Coùnhö vaây, vaên hoïc ngheä thuaät môùi phaùt huyñöôïc vai troø cuûa noù trong vieäc phaùt trieån vaênhoùa, giaùo duïc ñaïo ñöùc vaø xaây döïng conngöôøi ngaøy hoâm nay. �

Vöøa qua, Toaø soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc saùch bieáu cuûa caùc taùc giaû,Nhaø xuaát baûn:

- VUÕ DUY THOÂNG –Giaõ bieät xa xaêm (taäp thô), Nxb. HoäiNhaø vaên, H., 2014, 80tr.- LAÂM BAÈNG – Möa daét ngang chieàu (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 128tr.- ÑOAØN HOÀNG CAÊN – Caùnh chim vaãy goïi (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 152tr.- NGUYEÃN NGHÓA TROÏNG – Giao caûm (taäp thô), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 124tr.- NGUYEÃN TRÍ – Ñoà teå (taäp truyeän ngaén), Nxb. Treû, TP.Hoà Chí Minh, 2014, 392tr.- PHAÏM THÒ BÍCH THUÛY – Ñoài caùt bay (tieåu thuyeát), Nxb. Hoäi Nhaø vaên, H., 2014, 200tr.- NGUYEÃN THANH TUÙ - Tieåu thuyeát vaø chieán tranh (chuyeân luaän) Nxb. Quaân ñoäi

nhaân daân, H., 2014, 232tr.- NGUYEÃN ÑAÊNG ÑIEÄP – Thô Vieät Nam hieän ñaïi, tieán trình & hieän töôïng (tieåu luaän,

pheâ bình), Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 356tr.- THUÙY TOAØN – Söùc lan toûa cuûa thi ca vaø cuoäc ñôøi Hoà Chí Minh (tieåu luaän vaø

tö lieäu dòch), Nxb. Vaên hoïc, H., 2014, 280tr.- NGUYEÃN DIEÄU LINH – Theo nhöõng trang thô (pheâ bình, tieåu luaän), Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 224tr.- VUÕ BÌNH LUÏC (tuyeån, dòch vaø bình giaûi) – Thaùnh thô Cao Baù Quaùt, Nxb. Hoäi Nhaø vaên,

H., 2014, 744tr.- BAØN TUAÁN NAÊNG (chuû bieân) – Baûn saéc vaø truyeàn thoáng vaên hoùa caùc daân toäc

huyeän Baéc Sôn (Nghieân cöùu), Nxb. Vaên hoùa daân toäc, H., 2014, 612tr.Traân troïng caûm ôn. Xin giôùi thieäu cuøng Quyù vò baïn ñoïc.

DÑVNVN

SAÙCH BIEÁU



Hôn boán möôi laêm naêm caàm buùt cuûacuoäc ñôøi mình, tính ñeán 2014, ngoaøi 3taäp saùch nghieân cöùu, hôn 800 baøi baùo

ñöôïc choïn in trong 5 tuyeån taäp, 10 taùc phaåmvaên hoïc thieáu nhi, 10 kòch baûn phim, saân khaáuvaø phim hoaït hình, VUÕ DUY THOÂNG coøn coùmoät söï nghieäp thô ñaùng neå: 12 taäp, maø GIAÕBIEÄT XA XAÊM (GBXX- Nxb.Hoäi Nhaø vaên,2014) laø taäp thô thöù 12.Töøng giöõ chöùc Vuï tröôûng Vuï Baùo chí,

chuyeân vieân cao caáp Ban Tö töôûng Vaên hoaùTrung öông, laïi coù hoïc haøm hoïc vò Phoù Giaùosö - Tieán syõ, trong söï nghieäp laøm baùo thöôøng

nhaät cuûa mình, bao giôø VDT cuõng ñaët vaøo ñoùsöï khaúng ñònh nhö nhaát thaùi ñoä khaúng ñònhcuûa anh ñoái vôùi nhöõng giaù trò cuûa cuoäc soánghieän taïi. Xuaát hieän nhö moät ngöôøi höôùng ñaïo,VDT coøn daønh moät phaàn thôøi gian cho höôùngdaãn nghieân cöùu sinh vaø giaûng daïy ôû moät soátröôøng Ñaïi hoïc vaø ñang giöõ chöùc Toång Bieântaäp Baùo ñieän töû Taàm nhìn, Anh nhieät tình, laømvieäc heát mình, yeâu ñôøi, yeâu ngöôøi vaø khoângngöøng hy voïng.Nhöng trong söï nghieäp saùng taùc vaên

chöông, ñaëc bieät vôùi thi ca, baïn ñoïc coøn nhaän ramoät Vuõ Duy Thoâng khaùc nöõa. Moät VDT thi syõ,ña dieän, hoàn nhieân, haøo hoa, u buoàn, vaø traéc aån.Coù leõ vì baûn naêng ngheä só trong VDT ñaõ

tìm thaáy söï theå hieän mình töï do trong thi ca.Vaø thi ca, gioáng nhö moät con soâng thôøi gianroäng lôùn vaø dòu hieàn, ñaõ taém goäi vaø giaûi phoùngnhaø thô?Laø moät taäp hôïp goàm 46 baøi thô mang aâm

höôûng tröõ tình, Giaõ bieät xa xaêm khoâng chæ laøsöï bieåu hieän noäi taâm saâu saéc, maø coøn laø lôøi triaân ñoái vôùi quaù khöù, vôùi con ngöôøi - vôùi caùi caonhaát ñaõ laøm neân yù nghóa vaø giaù trò cuûa moätcuoäc ñôøi - thô.

*Bieåu hieän moät quan nieäm cuûa nhaø thô veà

thôøi gian, Giaõ bieät xa xaêm ñaõ ghi moät daáu aánñaëc saéc, bôûi vì thôøi gian xa xaêm khi naøo cuõnglöu veát nhöõng kyû nieäm. Vaø, nhôø vaøo tröõ löôïngñaùng keå cuûa kyù öùc vaø söï rung ñoäng cuûa traùitim, maø kyû nieäm ñaõ vang leân trong khoâng -

DAÁU AÁN VUÕ DUY THOÂNG QUAGIAÕ BIEÄT XA XAÊMTUAÁN KHANH



thôøi gian nhö nhöõng tieáng voïng thieát tha. Vaønhö theá, quaù khöù xa xaêm cuõng nhö ngaøy hoâmqua cuûa cuoäc ñôøi ñaõ ñi vaøo thi ca khoâng gioángnhö moät söï maát maùt maø trôû thaønh maõi maõi.Taäp thô môû ñaàu baèng moät traïng thaùi coù

phaàn ngôõ ngaøng vôùi chính mình trong Chimseû bay leân: “Theá roài chim seû bay leân/ Theá roàimình thaáy mình treân maët ñöôøng”, vaø kheùp laïibaèng moät tia hy voïng höôùng tôùi töông lai khinhaø thô “Noùi vôùi con trai”, khi anh vieát: “Seõñeán ngaøy laëng leõ/ Cha döøng laïi doïc ñöôøng”Nhöng töø khôûi ñaàu ñeán döøng laïi laø caû moät

cuoäc ñôøi vôùi bao nhieâu tieác nuoái; vì töø ñaây, môùibaét ñaàu caùi thaät söï cuûa thi ca.

*Haõy laéng nghe nhöõng tieác nuoái thôøi gian ñaõ

maát, xa xoâi nhö moät khuùc töï tình:“Ta nghetrong tim chua xoùt cuoái ngaøy/ Ñôøi nhö haït buïibuoàn ñaäu laù bay”Duø laø khi ñang soáng trong ngoâi nhaø cuûa

thöïc taïi, nhöng nhaø thô khoâng thoâi day döùt veàquaù khöù, tröôùc nhöõng soá phaän vaø lòch söû:“Döôùi neàn nhaø ta laø nhöõng ngoâi moà/ Nghìnnaêm khoâng löu daáu veát/ Döôùi neàn nhaø ta laøtieáng keâu theâ thieát/ Nhöõng soá phaän ngöôøi/Döôùi ñöôøng ñôøi cuûa baïn, cuûa toâi/ Laø gaïch vuïn,ngoùi vaø ñaù vôõ/ Gaïch ngoùi vaø ñaù/ Vôõ”Coù caûm töôûng laø noãi buoàn trong thô VDT

luoân song haønh vôùi du ca, hoaëc toaøn boä bieåucaûm tröõ tình hay töï söï cuûa nhaø thô ñeàu ñöôïcbieåu hieän treân caùi neàn khoâng - thôøi gian cuûadu ca. Chính VDT, vaøo muøa thu 2006 ñaõ chora maét taäp Du ca ñôøi laù. Coù leõ nhaïc ñieäu cuøngcaûm thöùc meânh mang, lang thang phieâu baïtcuûa du ca ñaõ haáp daãn anh.Nhö hoài öùc veà moät tình yeâu khoâng coøn nöõa,

maø giai ñieäu du döông nhö haùt: “Doøng soângchaûy veà xa taép/ Tình xöa daáu chaân maët caùt/Mai phuø sa laáp ñaày/ Caâu haùt xöa nhö baày treû

lang thang/ Khoâng ai ñoùn veà/ Lôøi theà xöa nhögioït möa/ Töï khoâ ngoùi thaãm reâu se”.

*Trong cuoäc ñôøi thöïc, VDT töøng gaëp nhöõng

thaêng traàm. Nhöng cuõng nhö haàu heát caùc thisyõ baûn lónh vaø may maén, trong nguy nan, Ñònhmeänh vaø Naøng Thô bao giôø cuõng giuùp anh.Song söï cöùu giuùp khoâng ñeán nhö moät pheùpthaàn, maø ñöôïc khôûi leân töø chính nhöõng gì taâmhoàn anh ñang coù.Nhö tình yeâu khoân nguoâi trong söï tìm veà

vôùi chôû che ñoä löôïng cuûa queâ höông: “Chuùngmình veà ñi em/ Veà vôùi hoaøng hoân ngoâ taõingoaøi theàm/ Muøa ñoâng laøo xaøo cuoáng raï/ Gioùmuøa thu bay laù/ Caønh gaïo thaùng ba thaép löûaqua ñeâmVaø nôi ñoù nhaø thô tìm thaáy: “Boùng ai caàu ao

nhö daùng meï / Ngaøy xöa môø aûo tìm ta”.ÔÛ laøng queâ VDT, moät vuøng naøo ñoù thuoäc

Vónh Yeân, Phuùc Yeân xöa, nôi coù con soângThao thao thieát chaûy, trong nhieàu taäp thôkhoâng chæ ñeïp, maø coøn mang moät caûm thöùcxoùt xa veà nhöõng ngaøy ñaày gian khoù, ñoùi reùt,cheát choùc theâ löông. Söï chaân thöïc cuûa hieänthöïc - caûm xuùc ñaõ khieán nhieàu baøi thô cuûaVDT coù maøu saéc cuûa thô tröõ tình - hieän thöïc.Song, vôùiGiaõ bieät xa xaêm , töø caùi nhìn thôøi

gian nhö moät con taøu ñi saép boû laïi phía saunhöõng gì ñeïp nhaát, cuoäc soáng naëng yeâuthöông phuùt trôû neân moät thöïc taïi ñaày luyeántieác, vì moät khi thôøi gian ñaõ qua ñi thì khoâng coùtheå quay trôû laïi:“Chuùt nöõa taøu chuyeån baùnhroài/ Con taøu ñi vaø saân ga ôû laïi/…ÔÛ laïi nhöõngsaân ga gioù thoåi/ Nhöõng muøa heø chöùa chan/

ÔÛ laïi loái soûi u buoàn/ Nhöõng maøu hoa chöakòp nôû/ Bao nhieâu khoân ngoan/ Bao nhieâu laàmlôõ/ Phuûi baøn tay caùnh gioù bay ñi”Vaø cuoäc ñôøi cuõng mang moät yù vò trieát lyù

traàm maëc veà thôøi gian soáng cuûa moät ñôøi ngöôøi



ñang troâi qua ñeán tuyeät voïng, nhöng taâm hoànvaãn ñoùn nhaän moät nieàm hy voïng mong manhvöøa hieån hieän; Vaø ñoù cuõng laø moät söï khaúngñònh ñaày tính nhaân vaên veà cuoäc soáng: “Khoângai soáng ñuû laâu ñeå thoâi ngheïn nguøng/ Ñeå thaáymoïi khoå ñau khoâng coøn nöõa/ Nhöng muøa thuñoät ngoät ngoaøi khung cöûa…”Ñöôïc thoâi thuùc bôûi moät tình yeâu baát taän,

VDT coù nhöõng caâu thô xao xuyeán hoài öùc tuyeätñeïp veà tuoåi treû vaø tình yeâu Haø Noäi: “Naéng HaøNoäi ngoït nôi ñaàu löôõi/ Laù me Haø Noäi laáp laùnhcoám vaøng/ ÔÛ tuoåi em chöa bieát ñöôïc/ Ngaøynhìn laù bay ñeâm veà nhieàu khi maát nguû”. nhöõngcaâu thô taøi hoa, chaân thöïc ñeán ñoä saâu saéc:“Saâm caàm bay ñi hoà Taây môø söông/ Ñaøn saùomoû vaøng caây gaïo Baùc Coå/ Khoâng muoán nhôùnhöng muøi hoa nhaéc nhôû/ Gaëp nhau khoângnoùi gì/ Khoâng coù nghóa laø heát yeâu”.Vaø laøm tan trong ta nieàm tieác thöông dòu

ngoït ñoái vôùi nhöõng gì ñaõ maát:“Baây giôø naéng ñaõsang soâng/ Naêm thaùng nhö gioït söông khoângñoïng laïi/ Baát chôït nhôù veà ngaøy aáy/ Thöôngcon saùo ngaån ngô ñi tìm/ Thöông nhöõng moáitình duy nhaát”.

*Ñieàu ñaùng ngaïc nhieân laø ngay caû khi VDT

söû duïng nhöõng chaát lieäu vaên chöông daângian, thô anh vaãn khoâng moøn saùo, nhôø vaøo söïchuaån bò vaø buoâng ra moät yù töôûng baát ngôø,ñuùng choã ôû caâu keát. Coù leõ soá ít nhaø thô coù khaûnaêng laøm ñöôïc ñieàu ñoù.Ngay caû khi thöïc thi vieäc chuyeån taûi moät

kinh nghieäm, lôøi thô VDT vaãn man maùc caùi yùvò cuûa ca töø, taïo neân trong loøng ngöôøi ñoïc moätsoùng aâm ngaân nga khoâng taét, khaùc bieät vaø laøñieàu nhöõng töù thô thoâng thöôøng, moät nghóa,chaêm chuù vaøo söï roõ nghóa vaø coù chaân ñeákhoâng laøm ñöôïc: “Moïi noàng naøn roài cuõng nhaïtñi/ Ngöôøi ta seõ quen daàn bieät ly/ Quen caû caùi

coøn nhöng ñaõ maát/ May coøn nghó veà ngaøy quakhoâng aân haän/ May vaãn coøn nöôùc maét”.

“May vaãn coøn nöôùc maét” - Caâu cuoái cöù boûlöûng nhö theá, roài caâu tieáp theo ñieäp laïi moätphaàn vaø chuyeån qua yù môùi: “Ñôøi khoâng coønnöôùc maét sau nhöõng cuoäc tình/ Thì laøm saosoáng ñöôïc…”Laïi moät ví duï : cöù moät caâu nheï, laïi ñeán moät

caâu naëng; moät caâu nheï, laïi moät caâu bình hoaø:“Ñoät ngoät muøa thu goõ cöûa/ Muøa thu phaàn

ñaùy cuûa naêm/ Laù vaøng maây bay traéng/ Muøathu laëng laëng – taâm hoàn/Ñeå ñi tôùi moät caát caùnh: “Öôùc mô naøo cuõng

tôùi mieàn voâ taän”Caûm giaùc VDT laøm thô treân neàn nhöõng

bieán taáu cuûa Du ca. Thöïc tình anh raát thích Duca; khoâng chæ lôøi, tieát ñieäu,maø bò meâ hoaëc tröôùcsaéc thaùi meânh mang, u hoaøi vaø khoâng töï bieátcuûa Du ca. Duïng moät thuû phaùp nhö theá trongcaáu truùc thô coi nhö ñoäc chieâu. Thöïc ra, Du cachæ ñöôïc phaùt ñoäng bôûi moät thöù aâm nhaïc naøoñoù beân trong taâm hoàn; vaø, ñieàu ñaùng kinh ngaïclaø, vôùi VDT, nhöõng aâm höôûng vang xa töôûngnhö khoâng theå naém baét ñöôïc ñaõ quay trôû laïi,ngay caû khi nhaø thô ñaõ chuyeån qua moät chuûñeà khaùc, raát naëng neà, nhö noãi khoå cöïc cuûa dóvaõng ñeo ñaúng “Hoa gaïo ruïng/ Tieáng trôû veàcuûa dó vaõng/ Hoang vaéng/ Nhöõng kieáp ngöôøilaän ñaän/ Nhöõng boâng hoa thôøi coøn em”.Hay khi nhaø thô phaùc thaûo chaân dung moät

coâ gaùi muø:“Em soáng baèng nhöõng gì toâi ñaõ queânvôùi boâng hoa baèng muøi höông/ vôùi ban ngaøybaèng hôi aám treân da thòt/ vôùi ñeâm baèng tónh laëngmòt muøng/ vôùi con ngöôøi baèng nöôùc maét”.Vaø cöù theá : Thô – noùi; khoâng ngaâm ñöôïc,

khoâng trang söùc, khoâng ñaïo cuï, cöù tröïc tieápñi vaøo traùi tim. Ñaây cuõng chính laø ñaëc tính, laødaáu aán khaùc bieät cuûa thô hieän ñaïi.Thaät khoù tìm ra ñaâu laø daáu veát cuûa thô



truyeàn thoáng trong nhöõng caâu thô sau, songkhoâng vì theá thô giaûm ñi söùc bieåu caûm:“Möavaãn ñôïi ôû cuoái trôøi nhö söï keát thuùc/ Cho moïilo toan vaø khaùt voïng/ Tuoåi treû ngaøy xöa nhieàumaây traéng/ Nhieàu gioù loäng/ nhieàu chaân trôøi/Tuoåi treû ngaøy xöa nhieàu nöôùc maét saùng töôi…”

*Nhöng bao nhieâu ñoù chöa phaûi taát caû VDT.

Anh hôn theá, vaø coáng hieán cuûa thô anh nhieàuhôn theá. Trong vieäc ñoåi môùi thô mình, ngoaøiphöông Ñoâng, VDT ñeán vôùi nhieàu nguoàn,trong ñoù coù chaâu AÂu.Nhö vieäc anh mang vaøo thô moät töï söï aâu

yeám: “Boá ngoài laëng nghe tieáng chuoâng chieàurôi/ Laù baøng ñoû röïc cuõng rôi treân coû/ Khoânggian ngaân leân muoân ngaøn tieáng chuoâng/ Chaøoñoùn moät vì sao sô sinh/ Moät caùnh chim bayqua/ Moät vì sao trong saïch”.Hay khi trôû laïi vôùi thô VieätNamñaàu theá kyû, thì

phaåm chaát nhaân vaên vaø söùc saùng taïo trong thôanh vaãn ñuû laøm môùi caùc ñeà taøi quen thuoäc: “Xaem anh maát nhöõng gì thaät anh/ Thuyeàn loâi leân bôø,gaáu ra khoûi röøng/ Khi anh va vaáp laáy ai buoàn khoå/Khi anh laønh laën naøo ngöôøi vui möøng”Caøng veà sau, thô VDT caøng gaàn hôn vôùi

truyeàn thoáng bieåu caûm giaûn dò cuûa thô Vieät,cho duø anh ñaõ söû duïng caùc chaát lieäu thô môùivaø vónh vieãn hoaù caùc chaát lieäu ñoù theo tinhthaàn lyù töôûng cuûa chuû nghóa haäu hieän ñaïi:“Moãi ngaøy anh laïi nghó veà em/ Nhö ngöôøi tieànsöû tìm veà beáp löûa/ Coù hôi aám cuûa thöùc aên, vòñaéng cuûa khoùi/ Vaø söï bình yeân sau cöûa hang./Moãi ngaøy anh laïi nghó veà em/ Nhö keû ñang bôihöôùng veà bôø/ Keû leo caây laàn xuoáng ñaát/ Maëtñaát khoâng saâu, khoâng cao nhöng vöõng chaéc/Nôi tin mình coøn trôû daäy, ngaøy mai”Thô 6 chöõ cuûa anh nheï nhaøng, nhuaàn nhò,

khoâng chæ ôû khaû naêng dieãn taû, maø coøn nhôø ôûsöï thay ñoåi hình thöùc tieát ñieäu, töø 3/3 sang 2/4,

4/2, hoaëc 2/2/2: “Hoa vaøng/ tröôùc ñeâm tuyeátrôi/ Töôi roùi /nuï cöôøi saép taét/ Laù phong löngtrôøi/ ruïng heát/ Hoa vaøng töø ñaát/ vaøng leân/ Coùñaáy maø khoâng,/ nhö em/ Vuït ñeán/ vuït ñi/ hoáihaû/ Traùi tim/ ñeán laø/ kyø laï/ Ñeo ñaúng/ maøuhoa/ khoâng ñaâu”Coù nhöõng baøi khi giöõ laïi caùi daùng veû caên

baûn cuûa thaát ngoân töù tuyeät - lieân hoaøn, nhaøthô ñaõ maïnh daïn ñöa vaøo ñoù keát caáu cuûa caûmoät khoå thô goàm caùc caâu 8 chöõ, 10 chöõ, laømxoâ ñaåy caùi tieát ñieäu voán coù, bieán thaùi noù trongmoät caùch phoâ dieãn môùi trong caùi daùng veû vaønhòp ñieäu töï do, hoaøn taát moät caùch töï nhieân caùinoäi dung thöïc söï caàn bieåu caûm: “Coù leõ ñaõkhaùc hôn neáu chuùng mình khoâng theá/ Xinñöøng traùch nhau, bình vôõ khoù haøn/ Ta ñaâuphaûi ñaàu tieân vaø cuõng khoâng laø cuoái/ Moät ñôøingöôøi bao phieân chôï ñaõ tan”.Vaø sau nöõa, thô VDT vôùi nhöõng saàu khoå

vaø ngoån ngang cuûa söï cöïa mình, nhö Coûmoïc, nhö Toø he naêm maøu, …vaãn laø nhöõng baøithô ña nghóa caàn khaùm phaù trong gia taøi vaøsöï phaùt trieån cuûa thô Vieät; nhö moät bieác xanh,moät saéc dieän u buoàn, vui veû cho nhöõng laènranh ñang tôùi, theo ñuùng nghóa cuûa tính ñadaïng vaø söï khaùc bieät..

*Nhieàu baïn thô tri kyû coøn löu luyeán chaát coå

ñieån trong thô VDT, ñaëc bieät trong nhöõng baøiVDT vieát veà ngöôøi thaân, baèng höõu, hay nhöõngaân nhaân ngheøo khoù cuûa mình: nhö ngöôøi vôï,ngöôøi coâ ruoät, ngöôøi baïn hoïc ôû queâ ra; baïn beønôi sô taùn, OÂng Tieáp chuû nhaø, vaø sau heát: laøanh - chaân dung bieåu caûm töï hoaï cho chínhmình. Vôùi nhöõng ngöôøi thaân thieát ñoù, anh trikyû, naëng loøng; vaø hoï xuaát hieän trong thô anhnhö hình aûnh cuûa nhöõng ngöôøi Hieàn - thöông- yeâu nhaát.Moät laàn nöõa, xin tri aân cuøng baïn ñoïc.�



T RAO ÑOÅI YÙ KIEÁN

Laøm thô khoâng deã. Chæ khi ñaët buùt saùngtaùc môùi thaám thía veà söï thaät ñoù. Caøngthaám thía hôn khi laøm coâng taùc bieân

taäp, nhaän baøi cuûa moät coäng taùc vieân göûi tôùi coùluùc hôn naêm traêm baøi thô vieát tay raát caåntroïng nhöng ñoïc kyõ thaáy chæ na naù nhö thôhoaëc laø nhöõng “voû” thô röôøm raø caâu chöõ chöùkhoâng thaät laø thô. Ñoù laø lyù do baûn thaûo göûiñeán toøa soaïn thì nhieàu maø baøi in ñöôïc laïi raátít. Bôûi theá, hôn luùc naøo heát ñaët ra vaán ñeà chonhöõng ngöôøi coù quan taâm ñeán thô phaûi nghóveà thô. Ñoåi môùi thô ca laø coâng vieäc thöôøngxuyeân vaø laâu daøi, ñoøi hoûi taøi naêng, söï nhaïybeùn cuûa ngöôøi caàm buùt ñeå baét kòp vôùi hôi thôûcuûa thôøi ñaïi ñoàng thôøi cuõng raát caàn ñöôïc söïñoaøn keát, khích leä laãn nhau môùi mong laømñöôïc.Noùi nhö vaäy khoâng coù nghóa laø thô ñang

yeáu ñi maø thöïc teá thô ñang treân ñaø phaùt trieån.Thô ñöông ñaïi hoâm nay ñaõ xuaát hieän nhöõngtaùc giaû caùch taân thô vôùi höôùng tìm toøi naùonhieät. Hoï soáng heát mình vôùi thô laø luoân tìmcaùch ñeå khoaùc leân naøng thô cuûa mình chieácaùo môùi caù tính nhaát vaø phuø hôïp nhaát. Coønnhöõng nhaø thô treû thì sao? Treû laø yeáu toá goùpphaàn laøm thay ñoåi dieän maïo vaên hoïc. Treû gaénlieàn vôùi söï sung söùc, söï phaùt hieän, bung phaùthaäm chí laø gaàm gaøo, maát traät töï, hay laø söïvöôït thoaùt ñaày taùo tôïn. “Hoï ra ñôøi trong söïbaàm daäp, eùo le maø hoï traûi qua. Nhöng hoïphaûn aùnh ñöôïc linh hoàn Vieät Nam thôøi nay vaømôû ñöôïc ñöôøng bieân thi ca hoøa vaøo vôùi theá

giôùi”. Ñoù laø Traàn Tuaán, Vi Thuyø Linh, PhanHuyeàn Thö, Ly Hoaøng Ly, Löõ Thò Mai, HoàngThuûy Tieân... Bôûi theá thô ca raát caàn ñöôïc ñònhhöôùng vaø tieáp söùc ñeå nhöõng taùc giaû ñaõ ñöôïcñònh hình ngaøy caøng yeâu say vôùi ngheà vaønhöõng taùc giaû môùi ñöôïc phaùt hieän, boài döôõngcuõng chuyeân taâm goùp taøi vaøo coáng hieán chothô.Phaùt trieån thô ñoøi hoûi töø hai phía ngöôøi

saùng taùc vaø ngöôøi thöôûng thöùc. Nhaát laø trongthôøi ñaïi caùc keânh giaûi trí, thöôûng thöùc ngheäthuaät voâ cuøng ña daïng, khoâng ít ngöôøi reûruùng vôùi thô. Nhöng trong thaúm saâu taâm hoànngöôøi daân ñaát Vieät ñeàu coù truyeàn thoáng meâthô. Coù ñieàu khôi daäy ñöôïc maïch nguoàn ñoùcaàn coù doøng thô nöôùc xieát, cuoán ngöôøi ñoïcvaøo ñeå cuøng chia seû vôùi nhöõng “hæ noä aùi oá...”cuûa mình. Ñoïc ñöôïc caâu thô hay ngöôøi coùtaâm hoàn thô seõ thaáy raèng “aên moät mieángngon cuõng khoâng söôùng baèng”: Xa em ñoùitieáng ñoùi hình/ Trôøi xanh vôùi chæ moät mình trôøixanh/ Nghe giôø neùn nhôù trong anh/ Gaáp ñeâmlaøm goái chaúng thaønh giaác em (Moät mình - HöõuThænh). Nhöõng caâu thô treân cuûa nhaø thô HöõuThænh coù ñöôïc nieàm ñoàng caûm saâu saéc bôûinoù vaãn hoøa nhòp ñöôïc vôùi ñieäu yeâu, ñieäu nhôùcuûa con ngöôøi trong thôøi ñaïi môùi. Theá neânngöôøi laøm thô coù caùi söôùng rieâng. Höõu Thænhcoù caùch tö duy, caùch vieát raát “nhaäp” vôùi cuoäcsoáng, con ngöôøi. Vaø oâng ñaõ thaønh coâng treâncon ñöôøng ngheä thuaät vôùi nhöõng taùc phaåmñeå ñôøi. Ñieàu naøy lyù giaûi vì sao maëc duø “côm

THÔ VAØ SUY NGHÓ VEÀ THÔ TREÛThs. THY LAN(Hoäi VHNT Thanh Hoùa)


aùo khoâng ñuøa vôùi khaùch thô” nhöng ngöôøisoáng vôùi thô vaãn raát nhieàu. Hoï neám traûi nhieàuvò ñaéng chaùt cuoäc ñôøi nhöng cuõng töï caûmthaáy caùi ngoït ngaøo chæ ôû thô môùi coù.Söùc haáp daãn cuûa thô laø gì? Soùng Hoàng

noùi: “Thô laø moät vieân ngoïc kim cöông loùnglaùnh döôùi aùnh saùng maët trôøi. Thô laø thô ñoàngthôøi cuõng laø veõ, laø nhaïc, laø chaïm khaéc theomoät caùch rieâng”. Thô hoäi tuï nhieàu caùi ñeïp. Doñoù, thô hay khieán ngöôøi ta meâ laø vì theá. Caùilaøm neân söï haáp daãn cho thô coøn laø söï haømsuùc cuûa ngoân ngöõ. Ngay caû moät coâ gaùi ñeïpmaø noùi nhieàu cuõng trôû neân voâ duyeân khoânghaáp daãn baèng moät phuï nöõ bieát löïa lôøi maø noùi.Nhöôïc ñieåm lôùn cuûa thô hieän nay chính laøröôøm lôøi. Tuïc ngöõ nöôùc ngoaøi coù caâu “Söï imlaëng laø vaøng”. Caâu noùi ñoù khoâng ñuùng trongmoïi hoaøn caûnh nhöng trong thô moät daáu bachaám hay moät khoaûng traéng laïi coù nghóa hônmoät khoå thô daøi. Beân caïnh ñoù thô theå hieänchaân thöïc nhöõng rung ñoäng taâm tö vaø tìnhcaûm, keát hôïp nhuaàn nhuyeãn vaø coù ngheä thuaättình caûm vaø lyù trí, noùi leân ñoäc ñaùo nhöõng yùtöôûng môùi. Söùc haáp daãn cuûa thô coøn bôûi tínhcaù theå cuûa nhaø thô ñöôïc ñaët leân haøng ñaàu,thaønh ñieàu kieän “caàn cuûa vieäc laøm thô”. Neânthô noùi ñöôïc caùi rieâng cuûa gioïng ñieäu, taâmhoàn, baûn saéc ngheä thuaät... raát deã gaây xuùcñoäng. Caùi rieâng aáy phaûi thaám nhuaàn tính daântoäc vaø thôøi ñaïi môùi taïo ñöôïc söùc beàn. ThôThanh Hoùa noùi chung, thô treû noùi rieâng khoângtaùch rôøi quy luaät vaän ñoäng khaét khe aáy.

Xu höôùng phaùt trieån cuûa thô treû :Xu höôùng thöù nhaát laø phaùt trieån theå thô cuõ

nhöng yù phaûi môùi. YÙ vaø lôøi phaûi môùi töùc laøphaûi ñoåi môùi caû noäi dung vaø hình thöùc vôùi theåthô cuõ. Ñieàu kieän soáng coøn cuûa thô laø phaûilaøm cho thô baét nhòp vôùi cuoäc soáng suïc soâiñang dieãn tieán haøng ngaøy ñaùp öùng nguyeän

voïng cuûa ngöôøi thöôûng thöùc cuõng môùi. YÙ môùiñöôïc quy ñònh bôûi caùch xöû lyù ñeà taøi, chuû ñeàphaûi môùi. Ñeà taøi khoâng nhaát thieát phaûi to taùtlôùn lao coù theå chæ laø nhöõng ñeà taøi nhoû nhönggôïi. Ñaëc bieät thô phaûi môû roäng cho ngöôøi ñoïcxuùc caûm thaåm myõ. Töø nhöõng chuû ñeà quenthuoäc nhöng laøm sao ñoù töø taâm tö cuûa moätngöôøi taùc ñoäng ñeán taâm tö cuûa nhieàu ngöôøitheo höôùng tích cöïc. Ñoù laø vaán ñeà khoâng deã.Nhaát laø trong söï thay ñoåi veà quan nieäm, caùchnhìn, loái soáng, ñaïo ñöùc, vaên hoùa, trình ñoäthaåm myõ... ngöôøi laøm saùng taùc caàn thieát coù söïnhaïy caûm, nhaïy beùn ñeå töï ñoåi môùi mình chophuø hôïp. Lôøi môùi taát nhieân neân coù söï trao ñoåicuûa nhöõng ngöôøi cuøng ngheà, cuûa nhöõngngöôøi yeâu thô ñeå laøm giaøu theâm ngoân ngöõ thôvaø ngoân ngöõ daân toäc. Thieát nghó lôøi môùi caànnhaát ôû söï vaän duïng nhöõng töø môùi cuûa töøvöïng, quy taéc môùi cuûa ngöõ phaùp maø hieänthöïc ñaõ laøm giaøu theâm cho ngoân ngöõ. Vaênchöông ngheä thuaät kî nhaát saùo moøn. Thôcaøng kî hôn, vì voán thô raát nhaïy caûm vôùingöôøi thöôûng thöùc.Lôøi môùi caàn bieát phaùt huy cao ñoä nhòp ñieäu

vaø khai thaùc ñuùng möùc, ñuùng choã khaû naêngtieàm taøng cuûa vaàn, ñoái. Vaø phaùt huy öu theácuûa ngoân ngöõ daân toäc ta laø caáu taïo töø ít aâmtieát nhöng giaøu nhaïc ñieäu. Nhaïc trong thôchính laø vuõ khí maïnh nhaát laøm say loøng ngöôøivaø thöïc hieän toát chöùc naêng thanh loïc taâm hoàncon ngöôøi.Thô noùi chung luoân raát caàn söï keá thöøa. Ñoåi

môùi thô khoâng coù nghóa laø ñoaïn tuyeät vôùitruyeàn thoáng, choái töø quaù khöù môùi trôû thaønhtaân kyø hieän ñaïi. Treân neàn taûng cuûa theå thô cuõmaø cha oâng ta ñeå laïi, con chaùu muoân sau vaãntöï laøm môùi noù baèng söï tieáp söùc, boài ñaép töøchính söï saâu ñaèm cuûa caûm xuùc, gaàn guõi vôùiñôøi thöôøng, giaøu giaù trò nhaân vaên töôi môùi.

TRAO ÑOÅI - YÙ KIEÁN


Phaùt trieån thô chuû yeáu theo xu höôùng keáthöøa theå thô cuõ nhöng laøm môùi baèng yù vaø töøngöõ, Phaïm Tuù Anh laø moät tieáng thô rieânggoùp vaøo thô Thanh Hoùa theá kyû XXI. Sinh ratreân maûnh ñaát Ngoïc Laïc – Thanh Hoùa, TuùAnh laø caây buùt treû vaø hieám ñaïi dieän cho tieángnoùi cuûa ñoàng baøo daân toäc mieàn nuùi. Coù moätcaùi gì ñoù raát moäc maïc nhöng laïi raát ñaèmthaém, raát rieâng cuûa baûn laøng nhöng raát hoøanhaäp vôùi hôi thôû chung cuûa daân toäc laø caûmnhaän chung veà thô cuûa caây buùt nöõ treû naøy.Ñaëc bieät nhöõng suy tö, caûm nhaän veà meï, veànuùi ñoài, doøng soâng… raát deã ñöôïc ñoàng caûmbôûi noù noäi taâm, da dieát, maùt laønh. Maëc duø TuùAnh duøng khoâng phaù caùch veà hình thöùcnhöng lôøi thô raát gôïi, giaøu hình töôïng neân coùhoàn, coù söùc soáng rieâng. Baøi thô Chieàu vaø meïvôùi nhieàu caâu thô xuùc ñoäng: Moät ñôøi reâu baïccuùt coâi/ Moõ traâu theo böôùc goõ vang nhòpchieàu/ Tay ñan che ngoïn ñeøn xieâu/ AÁm eâmnhöõng böõa laét lieâu nhòn loøng…/ Chieàu nay khoùitroå löng trôøi/ Meï ta quaåy gaùnh veà phôi baäcmuøa... Baøi thô kheùp laïi nhöng hình töôïng thôvaãn coøn aùm aûnh. Phaûi chaêng ñoù laø caùi ñöôïcmaø thô mang laïi? Nhaát laø khi thô coøn laø “taámgöông phaûn chieáu taâm hoàn” vaø thô coøn coù taùcduïng “thanh loïc taâm hoàn” con ngöôøi.

Xu höôùng thöù hai : thô ñöông ñaïi caùch taâncaû noäi dung vaø hình thöùc thô. Thô töï do laøhình thöùc ñöôïc söû duïng nhieàu nhaát vì noù phuøhôïp vôùi cuoäc soáng phoùng khoaùng hoâm nay.Noù chuyeån taûi ñöôïc caùi ngoàn ngoän hieän thöïc,caùi phöùc taïp thaäm chí laø böùt phaù trong suynghó. Myõ caûm hieän ñaïi vaø haäu hieän ñaïi ñaõkhai môû vaø kích thích nhöõng cuoäc phieâu löubaát taän cuûa nhaø thô. Trong thô hieän ñaïi thayvì chau chuoát töø ngöõ vaàn veø noù öu tieân haøngñaàu cho söï taïo döïng caáu truùc ña nghóa treâncô sôû caù nhaân vaø nhu caàu giaûi phoùng caù tính.

Khaùc vôùi Tuù Anh, Löõ Thò Mai phaùt trieånthô chuû yeáu thieân veà xu höôùng thöù hai, ñaây laøcaây buùt ñöôïc baïn ñoïc chuù yù. Tröôûng thaønh töøqueâ höông Haø Trung - Thanh Hoùa yeâu daáu,nay Löõ Thò Mai baèng söùc treû cuûa mình ñaõchöùng toû noäi löïc vaø noã löïc cuûa mình treânnhieàu lónh vöïc: thô vaø vaên xuoâi trong laøng vaênVieät Nam. Nhöõng saùng taùc ban ñaàu: Moät taäpin rieâng Giaác vaø hai taäp in chung Thô treû 360ñoä, 8 göông maët (Nxb. Hoäi Nhaø vaên, 2009),Ngaøy hoäi thô, taäp 6,7 (Nxb. Hoäi Nhaø vaên), vaøraát nhieàu thô vaø truyeän in treân baùo trung öôngvaø ñòa phöông. Chaát phuï nöõ ñaèm thaém, ñoânhaäu, gôïi caûm Mai ñaõ gieo vaøo loøng baïn yeâuthô moät söï cuoán huùt ñeán laï.Naêm 2011 Mai ñaõ ñaït giaûi nhì cuoäc thi thô

treû (khoâng coù giaûi nhaát) treân taïp chí Xöù Thanhvôùi baøi thô “Ngoùn”. Ñaây laø baøi thô ñaày öôùcvoïng cuûa tình yeâu, cuûa tuoåi treû trong ñôøi soángxaõ hoäi hieän ñaïi. Caùi loâi cuoán cuûa baøi thô laøtaùc giaû vieát baèng ngoân ngöõ giaøu hình töôïngneân môùi meû maø khoâng thoâ tuïc, raïo röïc nhöngraát kín ñaùo. Nhöõng caâu thô ñöôïc taùc giaû vieátbaèng tình caûm thaønh thöïc: ngoùn khôi môû laàntìm/ ngoùn thaønh taâm chieám ñoaït/ nhö moätphaàn khoâng theå thieáu/ nhöõng gì thuoäc veà anhNgöôøi ñoïc bò baát ngôø tröôùc söï taùo baïo cuûa

coâ gaùi treû. Khaùt khao traàn tuïc noù thieâng lieângñoái vôùi con ngöôøi. Taùc giaû noùi ñöôïc loøng mìnhcuõng laø töï giaûi phoùng nhöõng chaát chöùa, aån öùctrong loøng.Ngoùn laø hình töôïng hoaùn duï. Ngoùn chính

laø thaân theå, laø taâm hoàn taùc giaû. Ngoùn haønhñoäng raát quyeát lieät: ngoùn khôi môû laàn tìm/ngoùn thaønh taâm chieám ñoaït. Söùc soáng cuûahoàn thô noùi rieâng vaø caû baøi thô noùi chung laøtaùc giaû ñaõ noùi ñöôïc nhöõng öôùc voïng cuûa tuoåitreû. Nhöõng khaùt khao chính ñaùng. Vaãn luoânñuùng vôùi tình yeâu moïi thôøi ñaïi, yeâu laø khaùt



khao chieám ñoaït vaø daâng hieán troïn veïn. Bôûivaäy, chieám ñoaït, thuoäc veà, tìm, yeâu, khaùt, ñeonhaãn ñính hoân laø nhöõng öôùc voïng ñeïp. Ngöôøixöa, nhaát laø phuï nöõ xöa vaãn nghó theá nhöngkhoâng daùm noùi theá. Coøn thô ngaøy nay, nhaátlaø thô treû noùi cuï theå nhöõng ñieàu mình nghó.Ñoù laø caùi môùi meû laøm cho thô ca ngaøy caønghaáp daãn vaø baét nhòp vôùi thôøi ñaïi. Nhöng caùiñaùng möøng cuûa thô treû noùi chung, thô Mai noùirieâng maëc duø xoaùy saâu vaøo ñeà taøi tình yeâu vaøcaû duïc voïng nhöng cuõng khoâng bò aûnh höôûngbôûi vaên hoùa lai caêng. Vaãn raát thaâm traàm, teánhò nhöng khoâng keùm phaàn maõnh lieät. Maiphaùt huy ñöôïc söï ña nghóa trong thô, coâ laáycaùi töôûng nhö mô hoà ñeå dieãn ñaït nhöõng caùiraát cuï theå. Chaúng haïn: ngoùn khôi môû laàntìm... Ngöôøi ñoïc tinh teá nhaän ra caù tính, hoànphaùch cuûa hoàn thô.Löõ Thò Mai ñaõ ñeå laïi söï tin yeâu cuûa ñoäc giaû,

ñôn giaûn vì coâ tin töôûng hoï. Coâ taâm söï nhöõngñieàu thaàm kín nhaát. Nhöõng ñieàu tröôùc kiangöôøi ta phaûi giaáu dieám nay boïc baïch treântrang saùch nhö vôùi nhöõng ngöôøi baïn thaânthieát, ñang caàn chia seû: cuõng ñaõ ñoâi laàn lenleùn/ baét chöôùc con meøo vuoát vuïng boùng ñeâm/ngoùn ngoùn môõ maøng. Nhöõng caâu thô mô hoàmaø ñaày aån yù. AÅn yù xuaát phaùt töø tình yù. Bôûi coùtình neân coù reùt naøng Baân - Caâu thô xöa nhölaø trieát lyù soáng. Nhaát laø tình caøng naëng thìhaønh ñoäng caøng taùo baïo. Len leùn, baét chöôùc,vuoát vuïng, laø nhöõng töø khôi gôïi loøng ngöôøiñoïc. Nhöõng caâu thô töôûng nhö mô maøng laïicoù söùc lan toûa. Ñaëc bieät caâu thô: baét chöôùccon meøo vuoát vuïng boùng ñeâm thì ta thaáy ngayñaây laø moät hoàn thô khoâng heà ñôn ñieäu maø coùbaûn saéc. Baûn saéc cuûa moät hoàn thô caù tính. Caùtính bieát yeâu vaø khao khaùt ñöôïc yeâu. Caâu thôraønh reõ, thaúng thaén Em ñaõ yeâu vaø khaùt....Ngoùn laø moät baøi thô ña ñieäu. Vöøa mô hoà,

vöøa cuï theå, vöøa tha thieát laïi vöøa xoùt xa, vöøañaém say laïi cuõng ñaày nghi hoaëc... Söï haápdaãn cuûa baøi thô chính laø nhöõng öôùc mô raáttraàn tuïc ñöôïc theå hieän kín ñaùo nhöng maõnhlieät baèng hieäu quaû cuûa cuûa ngoân töø. Nhaát laøtaùc giaû löïa choïn nhöõng hình aûnh chi tieát giaûndò, töôûng nhö bình thöôøng nhöng coù söùc gôïicao. Khoâng laâm li, uûy mò maëc duø baøi thô noùiveà caâu chuyeän tình yeâu raát buoàn. Taùc giaû ñaõduøng nhöõng töø ngöõ môùi laï nhö nhoi nhoùi,ngoùn khôi môû laàn tìm, ngoùn vu vô mieát, aénglaëng, ngoùn tìm ngoùn, rôi vaøo ngaøy im gioù. VôùiNgoùn taùc giaû ñaõ tìm ra caùch giaûi maõ tình caûmraát rieâng, taïo neân moät caù tính khoâng laãn vaøoai ñöôïc.Baøi thô Ngoùn cuûa Mai taïo cho ta caùi caûm

xuùc mô hoà. Tuy nhieân nhö nhaø thô NguyeãnDuy cuõng töøng khaúng ñònh caâu thô ñaïi yù laø:Thô toâi khoâng raønh maïch bao giôø… chính laøoâng ñaõ truyeàn cho ta kinh nghieäm ñeå laøm thô.Bôûi theá, caûm nhaän thô Mai, khoâng phaûi ñoïcleân laø hieåu ngay maø caàn coù söï ñoàng caûm vaøsöï lieân töôûng. Vaäy neân caùi mô hoà laïi coù tínhhai maët cuûa noù. Cuõng vì mô hoà taïo neân söï ñanghóa trong thô. Vaäy neân baøi thô laïi coù chieàusaâu rieâng. Ñoù phaûi chaêng laø daáu aán, laø söïñoùng goùp cuûa ngöôøi vieát treû vôùi thô ca.Cuõng ôû xu höôùng naøy Mai Höông laø nhaø

thô coù nhieàu trieån voïng. Khai thaùc ôû chuû ñeàtình yeâu, gia ñình, xaõ hoäi, Mai Höông toû ra giaødaën trong suy nghó, coù gì ñoù nhö chieâmnghieäm, nhö neám traûi neân coù ñöôïc söï saâusaéc. Baøi thô Vaø ñoâng vôùi nhöõng caûm xuùc tieácnuoái, xoùt xa: “Coù moät muøa thu bay qua toâi/Heo may thoaûng dòu daøng nhö chieác hoân ñaàuñôøi chöa daùm chaïm…/ Roài chia xa/ Xa maõi…/Tim toâi chieác laù khoâ cong nhuoám maøu naâu teâtaùi/ Vaø ñoâng…” Baøi thô naëng veà caûm nhaän, ñoùcuõng laø söùc naëng cuûa baøi thô. Chæ khi thô



xuaát phaùt töø traùi tim thì môùi tìm ñeán söï ñoàngcaûm cuûa traùi tim baïn ñoïc nhanh nhaát.

Khoâng bò boù vaøo khuoân khoå cuûa caùc theåthô truyeàn thoáng, taïng thô cuûa Nguyeãn Haûithieân veà caûm xuùc maø ít quan taâm ñeán töù. Bôûitheá neân caàn nhaát ôû Haûi laø phaûi reøn luyeän ñeåluoân laøm chuû maïch caûm xuùc, traùnh söï daøntraûi. Ñaây laø caây buùt ñöôïc ñaøo taïo töø Khoasaùng taùc, lyù luaän pheâ bình cuûa Tröôøng vieátvaên Nguyeãn Du neân veà cô baûn ñaõ coù goác ñeåphaùt trieån. Caàn theâm söï chòu khoù vaø coângphu vôùi saùng taïo thô. Ngöôøi ñoïc tinh teá seõnhaän ra ñaây laø hoàn thô laõng maïn vaø nhieàusuy töôûng, chieâm nghieäm. Caùc töø ngöõ taùc giaûduøng ôû nhieàu baøi thô thöôøng höôùng veà nhieàumaøu saéc, hình khoái. Noùi khaùc ñi laø thô Haûi bòaùm aûnh, chi phoái nhieàu bôûi khoâng gian vaø thôøigian caû hoaøi nieäm vaø hieän thöïc. Baøi thô AÙomuøa thu cuûa Haûi ñöôïc ñöôïc nhìn baèng aùnhmaét cuûa hoaøi nieäm nhöng chæ ñeán caâu cuoáicuøng taùc giaû môùi baät mí: “Mô nuï cöôøi tinhkhoâi”: Gioù nhuoäm vaøng taùn laù/ Öôùp phoáphöôøng hoa söõa mieân man/ Em laëng thinhqua nhöõng con ñöôøng/ Se se taø aùo moûng/Muøa thu beân cöûa soå/ Goïi em naéng…/ AÙo daøingang phoá/ Ngaøy maûnh deû/ Mô nuï cöôøi tinhkhoâi!.. Nhieàu baøi thô Nguyeãn Haûi cuõng ñaõñaêng treân baùo Vaên ngheä, caùc taïp chí trong vaøngoaøi tænh nhö: Chieán tranh vaø ngöôøi ñaøn baø,Coû maàn traàu… Söï nhaïy caûm vaø ña caûm laøñieàu raát quan troïng, cuõng laø yeáu toá caàn ñeåHaûi coù theå laøm thô vaø gaén boù vôùi thô.Nhö vaäy qua moät soá baøi thô cuûa moät soá

taùc giaû thô treû Thanh Hoùa coù theå nhaän thaáyxu höôùng thöù hai ñöôïc hoï löïa choïn nhieàuhôn. Cuõng laø phuø hôïp vôùi nhu caàu tieáp nhaänthaãm myõ cuûa baïn ñoïc hieän ñaïi.Beân caïnh ñoù moät doøng thô hieän ñaïi mang

ñaày noãi baát an vaø nieàm hoaøi nghi thöôøng tröïc

veà theá giôùi con ngöôøi vaãn ñang aâm æ trongdoøng chaûy vaên hoïc. Nhöng caùi ñöôïc cuûadoøng thô naøy laø söï troãi daäy cuûa caù nhaân voâcuøng maïnh meõ vôùi taát caû söï thaønh thöïc. ÔÛmoät dòp khaùc toâi seõ ñi saâu tìm hieåu.Laï hoùa laø thuû phaùp cuûa thô ca ñöông ñaïi.

Ñoù laø caùch laøm môùi caùi ñaõ quen thoåi vaøo hieänthöïc hôi thôû môùi khai thaùc ôû caùc taàng saâu aånkhuaát, taïo ra khoâng gian môû buoäc ngöôøi ñoïctöï giaûi maõ baèng nhieàu goùc ñoä khaùc nhau,khôi gôïi nhöõng lieân töôûng môùi taïo ra nhöõngthaãm myõ voâ taän cuûa thi ca. Ñoïc thô cuûa ViThuøy Linh, Hoàng Thuûy Tieân…ta caûm nhaänñöôïc ñieàu naøy. Chaúng haïn Hoàng Thuûy Tieânvieát: …Em/ Xoaùy moøn nieàm vui cuûa chieác laùvaøng giaáu maët/ Seõ qua ñi thoâi (Seõ qua ñithoâi). ÔÛ Thanh Hoùa caùc taùc giaû thô treû haàunhö chöa coù söï tìm toøi vaø ñoåi môùi nhieàu.Tuy vaäy phaûi noùi theâm raèng laï hoùa ñeå laøm

môùi thô ca khoâng coù coù nghóa laø khuyeánkhích thöù thô kyø quaëc, “laäp dò”, “ñaùnh ñoá”, thoâtuïc hay phoâ duïc. Laï hoùa maø vaãn tinh teá, gôïimaø saâu laéng, bieåu hieän döôùi hình aûnh caoñeïp chöù khoâng phaûi laïm duïng nhöõng bieåutöôïng thô ca theo “yù ñoà” rieâng khoâng ñöôïcchaáp nhaän.Thô muoân ñôøi vaãn khaùc vaên xuoâi vaø caâu

noùi bình thöôøng. Caâu thô duø daøi hay ngaén, coùvaàn hay khoâng vaàn, thô daïng hình thoi, hìnhchöõ nhaät... ñeàu phaûi baûo ñaûm quy luaät rieângcuûa thô laø quy luaät caûm xuùc, quy luaät thaåmmyõ. Ñoåi môùi thô cuõng caàn toân troïng nguyeântaéc rieâng cuûa noù.Laøm thô tröôùc nhaát phaûi coù naêng khieáu veà

thô vaø coâng phu trau doài ngheä thuaät. Noùi toùmlaïi raát caàn söï ñam meâ. Bôûi vaäy coù nhöõng khiñaùng laøm ñöôïc thô nhöng do ta khoâng chuïplaïi, chôùp laáy thì noù seõ ñi qua vaø khoâng thaønhthô ñöôïc. Ñaëc bieät laøm thô phaûi coù ñaïo ñöùc



trong ngheä thuaät. Do vaäy khoâng phaûi ai cuõngsoáng xöùng ñaùng vôùi thô vaø ñöôïc thô mang laïicho nguoàn vui soáng. Phaûi laø caû moät cuoäcmang thai, vöôït caïn môùi coù ñöôïc ñöùa con tinhthaàn troøn trónh.Nhaø thô Höõu Thænh khaúng ñònh: “Coù caùi

môùi nhöng khoâng hay. Ñaït ñeán caùi hay thìluoân luoân môùi”. “Môùi” vaø “hay” laø ñieàu kieäncaàn vaø ñuû cho söï thaønh coâng cuûa thô ca noùirieâng vaø ngheä thuaät noùi chung. Sôû dó coù yyùkieán cho raèng “Thô ca hieän nay neàn roängnhöng chöa coù ñænh” laø vì thô caùch taân thìnhieàu “nhö moät doøng soâng traøn bôø” (HöõuThænh) nhöng “thô hay ñang laø thöù cuûa hieám”(Leâ Thaønh Nghò). Do ñoù, töông lai cuûa thôphuï thuoäc raát nhieàu vaøo nhöõng ngöôøi vieát treû.

Thöïc traïng thô treû ôû Thanh Hoùa nhöõngnaêm ñaàu theá kyû XXI :Chöa bao giôø caùc caây buùt treû ñöôïc quan

taâm nhö hieän nay, töø caùc hoäi nghò, hoäi thaûo ôûTrung öông, ñòa phöông, ñeán vieäc môû laïiTrung taâm boài döôõng vieát vaên Nguyeãn Du,nhaát laø laïi coù caû moät tôø baùo Vaên ngheä treûdaønh rieâng cho caùc caây buùt môùi... Tuy vaäythöïc traïng ôû Thanh Hoùa nhöõng naêm ñaàu theákyû XXI: Ñoäi nguõ thô thô treû treân thöïc teá coønraát moûng, soá taùc giaû chuyeân nghieäp ít, taùc giaûtreû khoâng chuyeân cuõng ñeám treân ñaàu ngoùntay. Vaäy möôøi naêm sau… laáy ai laøm keá tuïc söïnghieäp thô ca cuûa tænh nhaø? Thöïc teá ñaõ baùoñoäng caàn ñeán söï quan taâm cuûa caùc nhaø chöùctraùch. Caâu hoûi ñaët ra ngöôøi treû hoï chöa gaénboù vôùi thô laø vì ñaâu? Phaûi chaêng vì laøm thôkhoù maø chöa coù ñöôïc söï höôùng daãn töø nhöõngngöôøi coù kinh nghieäm neân hoï raát töï ti, raát edeø? Hay hoï chöa thaät söï, nhaäp cuoäc ñeå soángvôùi thô, soáng vì thô vaø laøm cho thô coù söùc huùthôn? Hay coøn moät lyù do raát thöïc teá vaø mangtính quyeát ñònh hôn caû laø soáng möu sinh.

“Sinh ngheà töû nghieäp” vôùi thô nhö cha anh hoïñaõ vaø ñang laøm laø phaûi thaät söï ñammeâ vaø baûnlónh. Hoï thaáy raát roõ ñôøi soáng vaên ngheä só coønquaù eo heïp. Nhaát laø caùc tôø baùo ñòa phöông laønôi phaùt hieän boài döôõng ngöôøi taøi nhöng ñeánkinh phí ñeå traû nhuaän buùt laïi ít oûi neân khoâng coùsöùc thu huùt. Trong khi quan nieäm cuûa lôùp treûvaãn laø “coù thöïc môùi vöïc ñöôïc ñaïo” neân tìmñeán nhöõng coâng vieäc haáp daãn hôn. Ngay caûcon nhaø noøi, daãu coù naêng khieáu veà thô, nhönghoï vaãn höôùng con hoï ñeán ngaønh ngheà khaùc vìbaûn thaân hoï ñaõ khoå quaù roài, vaát vaû quaù roài.Vaäy neân muoán laøm moät “cuoäc caùch maïng” veàthô nhaèm chuyeån ñoåi veà löôïng song haønh vôùinhaûy voït veà chaát khoâng chæ laø caàn söï noå löïccuûa ngöôøi vieát maø caàn hôn nöõa söï khích leä,chaêm lo cuûa caùc nhaø quaûn lyù, caùc caáp caùcngaønh coù lieân quan. Chaúng haïn Hoäi Vaên hoïcngheä thuaät Thanh Hoùa cuõng ñaõ toå chöùc nhöõngcuoäc boài döôõng vieát vaên treû thöôøng nieân ñeåtìm kieám ngöôøi vieát treû nhöng daãu coù tìm rañöôïc nhöõng göông maët thì ngay sau cuoäc ñoùlaïi laéng xuoáng vì noù vaãn chöa thaät söï chuyeånbieán veà tö töôûng vaø kích thích ñöôïc söï ñammeâ vaên chöông cuûa theá heä treû. Hoï laïi bò chiphoái vaøo nhieàu vieäc coù tính thöïc tieãn hôn. Bôûitheá ôû Thanh Hoùa vaãn caàn tìm caùch ñeå coù ñöôïcquan taâm ñoàng boä, coù chieàu saâu vaø mang tínhñònh höôùng laâu daøi ñeå vöøa phaùt hieän ñoàng thôøiphaûi boài döôõng caùc taùc giaû thô treû ñeå hoï gaénboù chuyeân ngheäp vôùi thô, tieáp böôùc caùc theáheä cha anh.Thô vaø thô treû laø caâu chuyeän daøi, toâi seõ trôû

laïi ôû nhöõng dòp khaùc, treân ñaây chæ laø ñoâi ñieàucaûm nhaän vaø raát mong ñöôïc caùc nhaø quaûn lyù,caùc caáp, caùc ngaønh ñaëc bieät quan taâm phaùttrieån ñoäi nguõ saùng taùc thô treû bôûi vì thöïc traïnggiaø hoùa ñang baùo ñoäng ôû nhieàu ñòa phöôngtrong ñoù coù ôû Thanh Hoùa, raát ñaùng lo ngaïi.�



T RANG VAÊN NGHEÄ HOÄI VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT CAÙC DAÂN TOÄC THIEÅU SOÁ VIEÄT NAM

Nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ bình(NCLLPB) vaên hoïc DTTS ñaõ xuaáthieän, ñaõ vaän ñoäng vaø phaùt trieån

trong suoát hôn nöûa theá kyû qua. Vaø trongquaù trình hoaït ñoäng: Khi aâm thaàm, luùc soâinoåi - hoaït ñoäng nghieân cöùu, lyù luaän pheâbình vaên hoïc DTTS cuõng ñaõ ñaït ñöôïcnhöõng thaønh töïu ñaùng ghi nhaän vaø traântroïng. Vaø treân heát laø: Noù ñaõ khaúng ñònh söïcoù maët ñaày yù nghóa cuûa mình trong ñôøi soángvaên hoïc caùc DTTS Vieät Nam, noù giuùp choraát nhieàu ngöôøi hieåu theâm, hieåu roõ vaø hieåuñuùng hôn veà vaên hoïc DTTS; noù chæ ra baoveû ñeïp lunh linh, kyø dieäu aån chöùa trong caùctaùc phaåm vaên chöông (töø neàn vaên hoïc daângian ñeán vaên hoïc hieän ñaïi) cuûa caùc DTTSVieät Nam. Noù cuõng ñaët ra nhieàu vaán ñeàquan troïng lieân quan ñeán söï toàn taïi, phaùttrieån cuûa vaên hoïc DTTS trong thôøi kyø hieänñaïi, thôøi kyø hoäi nhaäp quoác teá hieän nay vaøtrong töông lai; noù caát tieáng noùi (veà caû lyùluaän vaø thöïc tieãn) veà vieäc giöõ gìn vaø baûo toànbaûn saéc vaên hoùa daân toäc, veà vieäc saùng taùcsong ngöõ, veà vieäc ñoåi môùi vaên chöôngDTTS ñeå coù theå hoøa nhaäp vaøo doøng chaûycuûa vaên hoïc nöôùc nhaø… Vì vaäy, khoâng theåkhoâng noùi raèng: NC, LL PB vaên hoïc DTTS

thôøi kyø hieän ñaïi ñaõ xuaát hieän kòp thôøi vaø goùpphaàn khoâng nhoû vaøo vieäc toå chöùc, ñònhhöôùng xaây döïng moät neàn vaên hoïc DTTSngaøy caøng hoaøn thieän, phaùt trieån vaø ñaïtnhieàu thaønh töïu.

Ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi daân toäc thieåu soánghieân cöùu, lyù luaän pheâ bình veà vaên hoïcDaân toäc thieåu soá ngaøy caøng ñoâng hôn, soálöôïng taùc phaåm nhieàu hôn vaø chaát löôïngngaøy caøng ñöôïc naâng cao.Töø nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû tröôùc, ñaëc

bieät laø vaøo nhöõng naêm 70, 80 ñaõ xuaát hieänmoät soá caây buùt nghieân cöùu, lyù luaän pheâ bìnhDTTS. Hoï laø nhöõng nhaø vaên, nhaø thô vöøasaùng taùc, vöøa vieát nghieân cöùu, lyù luaän pheâbình vaên hoïc. Vì vaäy, ôû hoï thöôøng coù moätsöï am hieåu saâu saéc, tinh teá veà chính tieángnoùi vaên hoïc cuûa mình (ñaây laø loái nghieâncöùu, pheâ bình töï tuùc). Ñaïi dieän cho theá heäñaàu tieân cuûa ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi nghieâncöùu, lyù luaän pheâ bình DTTS phaûi keå ñeán teântuoåi cuûa caùc vò Tröôûng laõo nhö: Noâng QuoácChaán, Trieàu AÂn, Vi Hoàng, Y Ñieâng, Buøi NhòLeâ, Vöông Trung, Laâm Quyù… vôùi moät soácuoán saùch mang tính nghieân cöùu, lyù luaänpheâ bình nhö: Ñöôøng chuùng ta ñi (1972),Moät vöôøn hoa nhieàu höông saéc (1977) vaø

Vaøi neùt veà dieän maïo cuûa nghieân cöùu,lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc Daân toäc thieåusoá Vieät Nam thôøi kyø hieän ñaïi(Trích)

PGS. TS. TRAÀN THÒ VIEÄT TRUNG


Chaëng ñöôøng môùi (1985) cuûa Noâng QuoácChaán; Thô ca caùch maïng Vieät Baéc 1936-1945 (1977) cuûa Trieàu AÂn; Tröôøng ca TaâyNguyeân (1961) cuûa Y Ñieâng; Truyeän coå tíchMöôøng (1968) söu taàm vaø bieân dòch cuûa BuøiNhò Leâ; Sli löôïn daân ca tröõ tình Taøy - Nuøng(1979) cuûa Vi Hoàng; Truyeän coå Cao Lan(1982) cuûa Laâm Quyù (cuøng caùc coäng söï)…Ngoaøi moät soá coâng trình nghieân cöùu, söu

taàm, lyù luaän treân laø nhöõng baøi nghieân cöùu,pheâ bình leû ñöôïc in, ñaêng taûi treân caùc baùo,chí cuûa Trung öông, cuûa khu vöïc vaø caùc ñòaphöông. Trong khoaûng gaàn 30 naêm (keå töøbaøi vieát “Keå ít chuyeän laøm thô” - thaùng2/1957 cuûa Noâng Quoác Chaán cho ñeán giöõanhöõng naêm 80 - hoaït ñoäng nghieân cöùu, pheâbình vaên hoïc DTTS chuû yeáu môùi chæ ôû daïngcaùc baøi vieát nhoû, leû hoaëc caùc lôøi ñeà töïa, giôùithieäu tuyeån taäp; nhöõng baøi phaùt bieåu, thamluaän (trong caùc Hoäi nghò veà vaên hoùa, vaênhoïc DTTS). Chæ coù moät soá cuoán saùch vöøamang tính lyù luaän vöøa mang tính pheâ bình(3 cuoán ñaõ neâu teân treân) cuûa Noâng QuoácChaán, coøn haàu heát laø nhöõng coâng trình,nhöõng cuoán saùch laøm nhöõng coâng vieäc hoãnhôïp: vöøa giôùi thieäu taùc giaû, taùc phaåm, vöøabình luaän vaên chöông; hoaëc vöøa nghieâncöùu, vöøa söu taàm, bieân dòch, vöøa pheâ bình,ñaùnh giaù taùc phaåm, taùc giaû vaên hoïc DTTS(caû vaên hoïc daân gian laãn vaên hoïc hieän ñaïi).Neân cuõng coù theå noùi raèng: giai ñoaïn naøy,vaên hoïc DTTS chöa coù caùc nhaø nghieâncöùu, lyù luaän pheâ bình mang tính chuyeânnghieäp cuûa rieâng mình.Vaøo cuoái nhöõng naêm 80, ñaàu nhöõng

naêm 90 trôû ñi, vaên hoïc caùc DTTS ñaõ ñöôïckhôûi saéc vaø phaùt trieån khaù maïnh meõ, coùnhieàu thaønh töïu ñaùng ghi nhaän, ñaùng töïhaøo. Vì theá noù ñaõ thu huùt ñöôïc söï quan taâm

cuûa nhieàu nhaø nghieân cöùu, lyù luaän pheâ bìnhvaên hoïc ngöôøi DTTS. Ñeán giai ñoaïn naøy,ñoäi nguõ nhöõng ngöôøi vieát lyù luaän pheâ bìnhDTTS ñaõ ñöôïc taêng leân roõ reät. Ñaõ xuaát hieänhaøng chuïc taùc giaû laøm coâng taùc nghieâncöùu, lyù luaän pheâ bình mang tính chuyeânnghieäp. Caùc taùc phaåm lyù luaän, pheâ bìnhngaøy caøng daøy daën, coâng phu, coù giaù trò lyùluaän vaø thöïc tieãn. Caùc taùc phaåm naøy khoângchæ döøng laïi ôû vieäc giôùi thieäu taùc giaû, taùcphaåm; vieäc khaûo cöùu, söu taàm, giôùi thieäu, lyùluaän… - maø noù ñaõ baùm saùt hoaït ñoäng saùngtaùc, kòp thôøi ghi nhaän nhöõng thaønh töïu ñoùnggoùp cuûa caùc taùc giaû DTTS (qua caùc saùngtaùc cuï theå cuûa mình); vaø noù coù yù thöùc roõ reättrong vieäc toå chöùc, ñònh höôùng cho vaên hoïcDTTS phaùt trieån, tieán tôùi söï hoøa nhaäp vaøodoøng chaûy chung cuûa neàn vaên hoïc VieätNam hieän ñaïi. Coù theå keå ñeán teân tuoåi cuûamoät soá caùc taùc giaû, taùc phaåm nghieân cöùu, lyùluaän pheâ bình vaên hoïc tieâu bieåu cuûa giaiñoaïn naøy nhö:Vôùi 4 cuoán saùch nghieân cöùu, lyù luaän pheâ

bình Vaên hoïc caùc DTTS Vieät Nam hieän ñaïi(1995), Veà moät maûng vaên hoïc daân toäc(1999), Vaên hoïc vaø mieàn nuùi (2002), Tieápcaän vaên hoïc DTTS (2011) vaø gaàn 20 baøivieát leû in, ñaêng treân caùc baùo chí Trung öôngvaø ñòa phöông - nhaø vaên daân toäc Nuøng -Laâm Tieán ñöôïc ñaùnh giaù nhö moät nhaønghieân cöùu, lyù luaän pheâ bình vaên hoïc DTTScoù tính chuyeân nghieäp ñaàu tieân cuûa caûnöôùc. Caùc cuoán saùch nghieân cöùu, lyù luaänpheâ bình cuûa oâng vöøa mang tính khaùi quaùt,toång theå (toång keát, ñaùnh giaù 40 naêm vaênhoïc DTTS Vieät Nam hieän ñaïi…) vöøa mangtính cuï theå (nghieân cöùu, pheâ bình caùc taùcgiaû, taùc phaåm cuï theå, ñaùnh giaù, nhaän ñònhveà töøng giai ñoaïn vaên hoïc, caùc theå loaïi vaên

TRANG VAÊN NGHEÄ HOÄI VAÊÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT CAÙC DAÂN TOÄC THIEÅU SOÁ VIEÄT NAM


hoïc…). Ñoïc toaøn boä caùc coâng trình nghieâncöùu vaø caùc baøi vieát cuûa oâng, ngöôøi ta hìnhdung ra ñöôïc moät caùch khaù roõ neùt dieän maïo(khaùi löôïc) cuûa vaên hoïc DTTS thôøi kyø hieänñaïi vôùi tình hình ñoäi nguõ, tình hình saùng taùcvaø nhöõng thaønh coâng cuøng nhöõng haïn cheácuûa vaên hoïc DTTS. Ngöôøi ta coøn nhaän roõmoái quan taâm saâu saéc, söï taâm huyeát cuûanhaø nghieân cöùu, pheâ bình lyù luaän naøy ñoáivôùi söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa vaên hoïcDTTS Vieät Nam. Ñoù laø söï quan taâm,söï taâmhuyeát cuûa moät ngöôøi trong cuoäc, luoân ñauñaùu moät noãi nieàm: laøm sao, laøm gì ñeå vaênhoïc DTTS luoân toàn taïi vaø luoân phaùt trieåntrong thôøi ñaïi hieän nay? - khi maø ñôøi soánghieän ñaïi vôùi bao thuaän lôïi nhöng cuõng ñaàythaùch thöùc ñoái vôùi vieäc gìn giöõ vaø baûo toànbaûn saéc vaên hoùa daân toäc - nhaát laø trong vaênchöông ngheä thuaät? Söï lo laéng, noãi ñau ñaùuñoù cuûa oâng cuõng chính laø söï lo laéng vaø noãiñau ñaùu cuûa nhöõng nhaø vaên, nhaø nghieâncöùu pheâ bình luoân traân troïng, yeâu meán vaøtaâm huyeát vôùi söï soáng - coøn cuûa vaên hoïcDTTS. Vôùi nhöõng taâm huyeát vaø coáng hieáncuûa mình, oâng ñaõ trôû thaønh taùc giaû DTTSñaàu tieân ñöôïc nhaän giaûi thöôûng cuûa HoäiNhaø vaên Vieät Nam, veà taùc phaåm nghieâncöùu, lyù luaän pheâ bình DTTS (naêm 1996) vaøcaùc giaûi thöôûng cuûa Hoäi Vaên hoïc ngheäthuaät caùc DTTS Vieät Nam (naêm 2000,2003, 2012) cuûa tænh Thaùi Nguyeân vaø cuûaHoäi Vaên hoïc ngheä thuaät tænh Thaùi Nguyeân(2011, 2013) trao taëng.Ñaùng chuù yù tieáp laø tröôøng hôïp cuûa Loø

Ngaân Suûn - nhaø thô daân toäc Giaùy - moättrong nhöõng caây buùt thô xuaát saéc nhaát ngöôøiDTTS Vieät Nam thôøi kyø hieän ñaïi - beân caïnhhaøng chuïc taäp thô ñaëc saéc, soâi noåi, noàngnhieät, ñaäm ñaëc chaát daân toäc laø moät loaït caùc

baøi pheâ bình vaên hoïc cuøng 4 taäp saùch Tieåuluaän - lyù luaän pheâ bình coù teân Hoa vaên thoåcaåm cuûa oâng ñöôïc ra maét baïn ñoïc trongkhoaûng 10 naêm (töø 1998 ñeán 2009).Ñoïc caùc baøi pheâ bình cuøng caùc cuoán

saùch tieåu luaän, pheâ bình vieát veà vaên hoïcDTTS cuûa oâng, ngöôøi ñoïc caûm nhaän raát roõbaàu nhieät huyeát, loøng say meâ tôùi ñoä noàngnhieät, chaùy boûng cuûa oâng ñoái vôùi nhöõngsaùng taùc vaên hoïc do caùc taùc giaû DTTS saùngtaïo neân. Caûm nhaän, thöôûng thöùc baèng caûtraùi tim vaø taâm hoàn cuûa ngöôøi mieàn nuùi;phaân tích giaûi maõ caùc bieåu töôïng ngheäthuaät, ngoân ngöõ ngheä thuaät, gioïng ñieäu vaøaâm ñieäu ngheä thuaät… trong taùc phaåm baèngcaû voán tri thöùc vaên hoùa heát söùc giaøu coù,phong phuù cuûa mình veà cuoäc soáng tinh thaànvaø vaät chaát ñoàng baøo caùc DTTS vuøng cao,cuøng nhöõng tri thöùc veà lyù thuyeát, lyù luaän vaøthöïc tieãn saùng taùc - Loø Ngaân Suûn ñaõ taïo chomình nhöõng trang vieát pheâ bình raát rieâng:vöøa tinh teá vöøa thoâ moäc; vöøa coù tính lyù luaänvöøa ñaày tính thöïc tieãn; vöøa hoàn nhieân, trongtreûo vöøa coù söï giaø giaën, saâu saéc. Qua caùcbaøi vieát, trang vieát pheâ bình cuûa mình - LoøNgaân Suûn ñaõ töï veõ böùc chaân dung vaên hoïcmoät caùch khaù toaøn veïn veà baûn thaân: moätnhaø thô, moät nhaø lyù luaän pheâ bình DTTS tieâubieåu thôøi kyø hieän ñaïi. OÂng laø moät trong soá ítngöôøi DTTS coù yù thöùc saâu saéc veà tieáng noùivaên chöông cuûa ngöôøi DTTS, vaø luoân coùmoät khaùt voïng chaùy boûng - muoán chonhieàu ngöôøi hieåu hôn, yeâu hôn, traân troïngveû ñeïp cuûa caùc trang vaên, trang thô cuûañoàng baøo caùc DTTS Vieät Nam.Nhaø nghieân cöùu, pheâ bình Hoaøng An

(daân toäc Taøy) laø moät caây buùt nghieân cöùu,pheâ bình vaên hoïc DTTS coù tính chuyeânnghieäp khaù roõ reät. OÂng luoân baùm saùt tình



hình saùng taùc cuûa caùc nhaø vaên, nhaø thôLaïng Sôn - queâ höông mieàn bieân aûi cuûa oâng.Ñoàng thôøi, oâng cuõng luoân quan taâm ñeán caùccaây buùt DTTS khaùc trong toaøn quoác. Laø moätnhaø lyù luaän ñöôïc ñaøo taïo cô baûn (OÂng laøTieán só chuyeân ngaønh lyù luaän ngoân ngöõ,ñöôïc ñaøo taïo taïi Lieân Xoâ cuõ), Hoaøng An toû roõ“tính chuyeân nghieäp” trong töøng trang vieát,töøng baøi nghieân cöùu, pheâ bình cuûa mình.OÂng thöôøng ñaët ra nhöõng vaán ñeà mang tínhlyù luaän cô baûn nhö: Theá naøo laø tính daân toäc,laø baûn saéc vaên hoùa daân toäc trong vaênhoïc?; Tính môùi, tính saùng taïo vaø tínhtruyeàn thoáng… trong caùc saùng taùc cuï theåcuûa töøng nhaø vaên? Veû ñeïp cuûa ngoân ngöõdaân toäc trong saùng taùc cuûa caùc nhaø thô,nhaø vaên DTTS… Ñoïc caùc cuoán saùch nghieâncöùu, lyù luaän pheâ bình cuûa oâng - ngöôøi ñoïcnhaän thaáy coù moät söï chaéc chaén, coù cô sôûkhoa hoïc trong vieäc khen, cheâ, phaåm bìnhtaùc phaåm vaên chöông DTTS. Tính khaùchquan vaø tính khoa hoïc luoân laø ñieàu maïnhtrong caùc baøi vieát, caùc cuoán saùch nghieâncöùu, pheâ bình vaên hoïc cuûa oâng. Nhöngngöôøi ñoïc cuõng caûm nhaän thaáy khaù roõ trongloái pheâ bình hôi coù veû khoâ khan, chöa doàidaøo chaát taøi hoa, ngheä só cuûa oâng. Song, coùleõ - ñaây cuõng laø moät neùt mang phong caùchHoaøng An, khaùc vôùi phong caùch ngheä sótrong pheâ bình cuûa Loø Ngaân Suûn.Ngoaøi haøng chuïc baøi pheâ bình leû, Hoaøng

An coù 4 taäp saùch nghieân cöùu, pheâ bình coùteân chung laø: Neùt ñeïp trong thô vaên vaøngoân ngöõ daân toäc vôùi caùc tieâu ñeà töøng taäplaø: Moät vuøng thô vaên cuûa ñaát nöôùc (taäp 1 -1999); Höông saéc nuùi röøng (taäp 2 - 2003);Höông röøng (taäp 3 - 2008). Nhöõng cuoánsaùch naøy cuûa oâng ñaõ giaønh ñöôïc moät soágiaûi thöôûng quan troïng cuûa Trung öông vaø

ñòa phöông nhö: Giaûi thöôûng Hoäi Vaên hoïcNgheä thuaät caùc DTTS Vieät Nam; Giaûithöôûng Hoaøng Vaên Thuï cuûa tænh Laïng Sôn(5 naêm 1 laàn), Giaûi nhaát cuoäc thi thô veà ñeàtaøi bieân phoøng. Vaø gaàn ñaây nhaát, Hoaøng Anñaõ cho ra ñôøi cuoán saùch ñaäm chaát “chuyeânnghieäp”: Nghieân cöùu, lyù luaän pheâ bình vaênhoïc (2013).Coù moät nhaø thô, moät nhaø vaên hoùa tieâu

bieåu cuûa daân toäc Hmoâng cuõng ñoàng thôøi laømoät nhaø nghieân cöùu, pheâ bình DTTS coùkhaù nhieàu taùc phaåm tieåu luaän, pheâ bình vaøcuõng ñaõ taïo cho mình moät böùc chaân dungvaên hoïc ñaëc saéc, khoâng theå troän laãn - Ñoù laøtaùc giaû Maõ A Leành. Ngöôøi con tieâu bieåu,xuaát saéc cuûa daân toäc Hmoâng naøy ñaõ töønglaøm cho ñoäc giaû phaûi ngaïc nhieân, söõng sôø,tröôùc nhöõng baøi thô, taäp thô ñaëc saéc, ñaämchaát Hmoâng nhö: Ñaù ôû Sapa, Beân suoáiNaäm Mô… vaø caøng khieán cho ngöôøi ñoïccaûm thaáy baát ngôø tröôùc nhöõng baøi, nhöõngcuoán saùch tieåu luaän, pheâ bình vaên hoïc ñaàychaát “lyù söï” vaø chaát ngheä só; vöøa hoàn haäu,töï nhieân, vöøa saâu saéc, töøng traûi cuûa oâng.Khoâng keå nhöõng baøi vieát leû, nhöõng baøitham luaän Hoäi thaûo, Maõ A Leành coù 4 cuoánsaùch tieåu luaän, pheâ bình ñoù laø: Taàn ngaàntröôùc vaên chöông (1999), Suoái nguoàn vaãnchaûy hoàn nhieân (2007), Daân toäc mieàn nuùivaø ñôøi soáng vaên chöông (2012) vaø Nhöõngngöôøi toâi ñaõ gaëp treân ñöôøng (2013). Trongcaùc cuoán saùch nghieân cöùu, pheâ bình vaø taûnvaên cuûa oâng - raát nhieàu vaán ñeà lôùn veà vaênhoïc DTTS ñaõ ñöôïc ñaët ra nhö: Söï toàn taïi vaømaát maùt cuûa ngoân ngöõ daân toäc trong saùngtaùc vaên chöông; söï rôi ruïng hoaëc phai nhaïtcuûa caùc phong tuïc, taäp quaùn, cuûa baûn saécdaân toäc trong cuoäc soáng coäng ñoàng caùcDTTS cuõng nhö trong vaên hoïc DTTS Vieät



Nam; vaø laøm theá naøo ñeå coù theå gìn giöõ vaøphaùt huy ñöôïc baûn saéc vaên hoùa daân toäc, xaâydöïng ñöôïc ñoäi nguõ caùc nhaø vaên DTTS, phaùttrieån ñöôïc vaên hoïc DTTS trong ñôøi soáng vaênhoïc thôøi kyø hieän ñaïi nhö Suoái nguoàn vaãnchaûy hoàn nhieân - tröôùc khi hoøa chung vaøodoøng soâng vaên hoïc Vieät Nam roäng lôùn…?Ngoaøi caùc vaán ñeà lôùn ñoù, Maõ A Leành coønhöôùng ngoøi buùt cuûa mình vaøo vieäc giôùi thieäucaùc taùc giaû ngöôøi DTTS vôùi nhöõng taùc phaåmcuï theå cuûa hoï, goùp phaàn chæ ra caùi hay, caùiñeïp, caùi ñaëc saéc cuûa töøng caây buùt DTTS maøoâng yeâu quyù, traân troïng. Tuy caùc baøi vieát cuûaoâng coøn moäc maïc, nhöõng lôøi oâng taâm söï,nhöõng yù kieán nhaän xeùt, phaåm bình cuûa oângcoøn ñôn giaûn, ít chaát lyù luaän… nhöng caøngñoïc, caøng caûm nhaän roõ söï taâm huyeát cuûaoâng, noãi nieàm ñau ñaùu cuûa oâng veà söï soáng- coøn, söï toàn taïi vaø phaùt trieån cuûa Vaên hoïcDTTS trong ñieàu kieän xaõ hoäi (thuaän lôïinhöng cuõng ñaày thaùch thöùc) hieän nay - laømcho ngöôøi ñoïc xuùc ñoäng vaø khoâng theå khoângchia seû, khoâng kính troïng moät nhaø vaên DTTStaøi naêng, moät nhaø nghieân cöùu, pheâ bìnhDTTS ñaày taâm huyeát vôùi söï nghieäp vaên hoïcDTTS Vieät Nam.Beân caïnh caùc caây buùt coù nhieàu coâng

trình, nhieàu cuoán saùch nghieân cöùu, pheâbình treân, cuõng caàn phaûi ñieåm ñeán moät soácaây buùt vöøa saùng taùc raát khoûe, nhöng cuõngvieát khaù nhieàu baøi, nhieàu cuoán saùch tieåuluaän pheâ bình nhö: Ma Tröôøng Nguyeân(daân toäc Taøy) - lieân tuïc trong khoaûng 3 naêmñaõ cho ra ñôøi 3 cuoán saùch - nhö laø moät söïñuùc keát, söï “ruùt ruoät” veà maët “töï nhaänthöùc” veà vaên hoïc - cuûa chính baûn thaân sauhôn 40 naêm mieät maøi saùng taùc cuûa mình.Ñoù laø caùc cuoán: Hieän ñaïi maø daân toäc(2010); Treân caùnh ñoàng chöõ nghóa (2011);

Caùc nhaø vaên noùi veà ngheà (2013). Caùc cuoánsaùch cuûa oâng chuû yeáu ñi vaøo baøn luaän veàvaán ñeà: Tính daân toäc vaø tính hieän ñaïi trongsaùng taùc cuûa caùc nhaø vaên DTTS hieän nay;giôùi thieäu, pheâ bình moät soá caây buùt DTTStieâu bieåu nhö: Vi Hoàng, Y Phöông, DöôngThuaán, Cao Duy Sôn… vaø ñaëc bieät laø caùccaây buùt cuûa Thaùi Nguyeân - nôi queâ höôngoâng ñang sinh soáng vaø khoâng ngöøng saùngtaïo ngheä thuaät nhö: Hoà Thuûy Giang, BaïchLieãu, Vaân Trung, Haø Ñöùc Toaøn, Phaïm Ñöùc,Nguyeãn Thò Minh Thaéng… Ñoïc caùc trangvieát pheâ bình, giôùi thieäu taùc phaåm - taùc giaûcuûa oâng, cuøng nhöõng suy nghó giaûn dò,chaân thaät, hoàn nhieân veà ngheà vieát vaên,cuõng nhö caùc giaù trò cuûa vaên chöông ñoái vôùicon ngöôøi vaø cuoäc soáng vuøng daân toäc, mieànnuùi cuûa oâng - ngöôøi ñoïc caøng hieåu roõ hôn,saâu hôn veà nhöõng saùng taùc cuûa nhöõng caâybuùt ñaõ caû ñôøi caém reã, huùt nhöïa soáng treânmaûnh ñaát mieàn nuùi thaân thöông; caøng hieåuroõ hôn nhöõng suy nghó vöøa hoàn nhieân, vöøasaâu saéc cuûa nhöõng ngöôøi DTTS laøm vaênchöông phuïc vuï cho chính baø con cuûa daântoäc mình.Nhaø vaên Hoaøng Quaûng Uyeân - treân

vuøng ñaát ñòa ñaàu cuûa Toå quoác cuõng laø moätnhaø vaên vöøa saùng taùc vöøa haêng haùi vieátpheâ bình vaên hoïc. Ngoaøi nhöõng cuoán buùt kívaø tieåu thuyeát, Hoaøng Quaûng Uyeân cho rañôøi 3 cuoán saùch nghieân cöùu, pheâ bình vaênhoïc: Moät mình trong coõi thô (2000); Ñi tìmNhaät kyù trong tuø (taäp 1, taäp 2 - naêm 2010).Ñaây laø moät söï noã löïc lôùn cuûa nhaø vaên DTTSnaøy, bôûi taùc giaû khoâng phaûi laø moät ngöôøiñöôïc ñaøo taïo cô baûn veà ngaønh vaên hoïc vaønghieân cöùu vaên hoïc, nhöng voán yeâu vaênchöông vaø taâm huyeát vôùi söï nghieäp vaênhoïc DTTS, Hoaøng Quaûng Uyeân ñaõ quyeát



laën loäi, moät mình trong coõi thô ñeå tìm ra caùihay, caùi ñaëc saéc trong töøng chaân dung caùcnhaø thô DTTS nhö: Noâng Quoác Chaán, PôøSaûo Mìn, Laâm Quyù, Mai Lieãu, Inrasara…; Vaøcuõng ñaõ moät mình - treân neûo daëm tröôøng ñeåñi tìm hieåu veà Nhaät kyù trong tuø cuûa Baùc -nhaèm hieåu ñuùng hôn, chính xaùc hôn nhöõngbaøi thô Baùc vieát trong tuø naêm xöa. Khoanhaõy noùi ñeán giaù trò khoa hoïc cuûa cuoán saùchnaøy, chæ rieâng thaùi ñoä duõng caûm cuûa nhaøvaên trong vieäc ñaët laïi vaán ñeà hieåu, giaûng veàthô Baùc nhö theá naøo cho chính xaùc trongnhaø tröôøng caùc caáp - vôùi caùc giaùo sö, caùcnhaø khoa hoïc hieän nay - cuõng ñuû khieánngöôøi khaùc phaûi neå phuïc nhaø vaên cuûa nonnöôùc Cao Baèng roài.Trong caùc caây buùt DTTS vieát lyù luaän,

pheâ bình Vaên hoïc coù moät ngöôøi ñaõ ñeå laïimoät daáu aán khaù saâu saéc vaø coù phong caùchkhaù roõ reät - ñoù laø tröôøng hôïp nhaø thô daântoäc Chaêm - Inrasara. Tröôùc khi vieát 2 cuoánsaùch lyù luaän, pheâ bình Vaên hoïc “döôùi caûmquan mó hoïc haäu hieän ñaïi” (töø duøng cuûaInrasara), nhaø thô Chaêm naøy ñaõ coù moät soácoâng trình nghieân cöùu vaên hoùa, vaên hoïcChaêm khaù coâng phu, ñöôïc ñaùnh giaù caonhö: Vaên hoïc daân gian Chaêm - tuïc ngöõ,thaønh ngöõ, caâu ñoái (1995) vaø Vaên hoùa - xaõhoäi Chaêm, nghieân cöùu vaø ñoái thoaïi (2003).Coù leõ, cuõng chính qua vieäc thöïc hieän caùccoâng trình nghieân cöùu naøy maø voán vaên hoùa,vaên hoïc daân gian Chaêm trôû neân giaøu coù,phong phuù hôn trong con ngöôøi taùc giaû -ngöôøi con öu tuù cuûa daân toäc Chaêm naøy!Hay noùi moät caùch khaùc: chính caùi voán trithöùc veà vaên hoùa, vaên hoïc Chaêm giaøu coù vaøsaâu saéc naøy ñaõ laø beä ñôõ chaéc chaén chonhöõng coâng trình nghieân cöùu lyù luaän, pheâbình cuûa oâng ra ñôøi, cho nhöõng saùng taùc

cuûa oâng ngaøy caøng trôû neân ñaëc saéc hôn,ñaäm ñaëc chaát Chaêm hôn bao giôø heát. Haicuoán: Chöa ñuû coâ ñôn ñeå saùng taïo (2006)vaø Song thoaïi vôùi caùi môùi (2008) - laø 2 cuoánsaùch lyù luaän, pheâ bình vaên hoïc theo ñuùngteân goïi veà theå loaïi. Vì trong 2 cuoán saùchnaøy, Inrasara cuõng ñaõ raát chuù yù ñeán vieäclaäp thuyeát, vieäc öùng duïng caùc phöôngphaùp nghieân cöùu pheâ bình môùi, hieän ñaïi vaøhaäu hieän ñaïi ñeå lyù giaûi caùc hieän töông vaênhoïc ñöông ñaïi. Tuy nhieân, khoâng phaûi vaánñeà gì maø Inrasara ñeà caäp ñeán, baøn luaänñeán, hoaëc saùng taïo ra trong coâng vieäcnghieân cöùu, pheâ bình cuûa mình ñeàu ñuû söùcthuyeát phuïc ngöôøi ñoïc (ví duï nhö khaùinieäm: “Pheâ bình nhö laø laäp bieân baûn”, hoaëcluaän baøn veà vieäc chöa ñuû coâ ñôn ñeå saùngtaïo cuûa caùc vaên ngheä syõ hieän nay, vieäcphaân chia 4 nhoùm taùc giaû vôùi nhöõng töø ngöõkhoù chaáp nhaän hoaëc khoù ñoàng thuaän: nhoùmSaùng taïo, nhoùm Phuïc vuï, nhoùm Nhai laïi,nhoùm Kyù sinh… chaúng haïn) - nhöng ít nhaát,Inrasara cuõng ñaõ ñeå cho ngöôøi ñoïc phaûisuy nghó, thaäm chí phaûi tranh luaän vôùi oâng.Vaø, cuõng qua söï coï saùt aáy, Inrasara cuõngñaõ töï khaúng ñònh ñöôïc söï coù maët cuûa mìnhtrong ñôøi soáng vaên chöông cuûa caùc DTTSVieät Nam noùi rieâng, cuûa daân toäc Vieät Namthôøi kyø ñöông ñaïi noùi chung.Beân caïnh caùc caây buùt nghieân cöùu, pheâ

bình vaên hoïc DTTS thôøi kyø hieän ñaïi tieâubieåu treân - raát caàn phaûi keå ñeán caùc nhaø thô,nhaø vaên ngöôøi DTTS tích cöïc söu taàm vaønghieân cöùu veà vaên hoïc daân gian DTTS VieätNam. Ñaây laø moät hoaït ñoäng ñaày yù nghóa theåhieän raát roõ thaùi ñoä töï toân, töï haøo daân toäccuûa caùc nhaø thô, nhaø vaên caùc DTTS VieätNam. Veà ñoäi nguõ taùc giaû naøy, moät dòp khaùcchuùng toâi seõ trình baøy tieáp. �



PÔØ SAÛO MÌN(Daân toäc Pa dí)

Haùt töø coät moácñeán bieån khôi

ITuoåi thô toâi ñaõ qua ñaõ qua laâu roàiToâi vaãn nhôù caâu haùt meï ru:Con ôi! Haõy nhôù lôøi oâng noäi ñaõ haùtBaén 99 cung teân ngöôïc leân phía BaécTôùi nôi naøo ñoài mao coû veõÑoù môùi laø coät moác giöõa ta vaø baïn(nöôùc Coäng hoøa nhaân daân Trung Hoa)

IIKhi lôùn leân thaønh chaøng trai cöôøng traùng,Ñoài mao coû deã chaúng nhìn thaáy bao giôø.Chæ coät moác ñaù laëng caâm ngoài ñoù,Coät moác bieát ñi coät moác bieát di chuyeånChuyeän kyø laï ñaõ coù thaät treân ñôøiôû vuøng mieàn bieân giôùi xa xoâi cuûa toâi.

IIIVaø bao ñieàu ta ñaõ haùt em ôi:“Khi muøa hoa moäc mieân nôû traéng,Ñoâi ta nhö nhöõng boâng hoàng ñoû thaémTa nhö vaàng döông soi saùng chaân trôøi… Ñôøi ñôøi ghi nhôù moái tình ñoâi ta”

IVEm ôi!Nöôùc mình coøn coù nhöõng doøng soâng raát daøi

vaø bieån caû bao la.Maët bieån thì eâm aû,

Döôùi ñaùy bieån noåi baõo toá phong ba.Ñaâu ñaûo Baøo ngö?

Ñaâu Baïch Long Vó?Ñaây Hoaøng Sa vaø kia nöõa Tröôøng SaHoøn ñaûo cuûa ta ñaày ngoïc vaø chaâu baùuAÅn daáu döôùi bieån saâuBaàu trôøi treân cao ñaùm maây ñen buoàn raàuLoøng bieån saâu aån daáu ñoaøn taàuHoïng suùng ñen ngoøm chóa vaøo ñaâu khoâng bieátCoù coøn khoâng tình anh em thaân thieát?Toâi muoán haùt baûn tình ca baát dieät,Bieån Ñoâng ôi! Hôõi Thaùi Bình Döông ôi!Ta cuøng haùt ñoàng ca hoøa bình thaân aùi

VVaø caâu haùt cuoái cuøng coøn laïi,Xin göûi daønh cho con chaùu mai sau.

THAÏCH ÑÔØ NI(Daân toäc Khmer)

Vuøng kyû nieäm

Veà ngoõ xöa kyù öùc ñaàyHoaøng hoân loang laù me bay toùc theàBöôùc ngöôøi ñi ngôõ em veàÑöôøng gaàn lo noãi leâ theâ tình ñaàu.

Ngaøy xöa ta böôùc beân nhauLaù me xanh möôùt moät maøu tình xanhBaây giôø em ñaõ beân anhHaøng me bieán maát buoàn canh chieàu taø.

Vôùi ngöôøi caûnh ôû ngöôøi xaVôùi toâi ngöôøi ôû caûnh ñaø veà ñaâuVôï choàng chung moät noãi ñauQua vuøng kyû nieäm nhìn nhau ngaäm nguøi.



HOAØNG THANH HÖÔNG(Daân toäc Möôøng)

Bazan(Trích)

(..) Böôm böôùm muøa naéng vaøng nhö maätXuyeán chi meàm loái quaMuøa em baét ñaàu nhöõng chuyeán ñiPhía tröôùc röøng chôi vôiPhía sau bieån hai ngaøn leû moät maøuBa loâ laø muoái maën göøng cayMieàn Trung ngheøo thaét ruoätTaây Nguyeân boûng raùt

nhöõng taøn tro röøng cheátSuoái ñuïc lôø caù ngoi ngoùpCoøn ñaâu, coøn ñaâu?Neáu em leân bieân giôùiEm seõ gaëp baït ngaøn hoa sim…

Löôùt qua nhöõng mieàn caâyVaáp reã kônia traêm tuoåiSôï mai trôû laïiMoät khoaûng maøu ñoû oáiHoá saâu hoaúm, tieáng cöa buoát oùcLöûa khoâng phaûi cuûa ñeâm xoang Taây NguyeânNhaø saøn khoâng phaûi cuûa H’Bia, H’Nhí, Nuùp,

Xu ManLöûa nguøn nguït chaùyKhoùi bay, buïi bay, toâi bayTreân chín taàng maây nhìn xuoángHoang trô ñoài nuùi ngaøn naêmThaét tim ngaøy baát löïcNoãi buoàn daøi nhö con ñöôøng gai xaáu hoå nôû hoaBuoäc tim tieáng ñaøn goong day döùtCung boång traàm reùo raétNhôù thuôû röøng xanh meânh moâng

Thaùc ñoå doøng, suoái soâng vôi ñaày hai muøamöa naéng

Voi hí vöôïn keâu chim ñaøn rôïp boùngEm ngöïc traàn coõng nöôùcÑi qua toâi chieàu ngaån ngô

BazanBazanBazanÑaát nôi toâi khoâng sinh ra nhöng lôùn leân

phoång phao quyeán ruõÑaøn baø tuoåi ba möôi toâi yeâu nôi naøy kyø laïÖôùc gì coù theå níu giöõ nhöõng ñieàu saép maátBieát laø phi lyù nhöng öôùc mô maáy ngaøn naêm

roài, luùc naøo chaúng xanh tô

BazanBazanBazanToâi hy voïng thôøi gian, loøng ngöôøi vaø nhöõng

traùi tim bieát haùtÑeå röøng laïi xanh, suoái laïi trong, soâng hoà laïi

aép ñaày soùng saùnhEm goäi toùc chieàu soâng ngöïc soi maët soùngNhöõng ñöôøng cong caêng meàm laøm maùt

moät muøa khoâÑeâm ñeâm nhaø roâng gaùi trai troáng chieâng

muùa haùtNgöôøi yeâu ngöôøi nhö thuôû bình minh ...



Tieáng troáng cuûa toâiSoâng Hinh chuùng toâiXuaân naøy naêm NgoïTroáng chieáu troáng ñoâiCuøng nhau môû nhòp

Soâng Hinh chuùng toâiSôn Giang, Ea LyDöïng noâng thoân môùiEa Ly tieáng thenSôn giang troáng ñoâiCoâ gaùi Taøy NuøngXuùng xính aùo chaømLaáp laùnh voøng baïcTieáng then vang leânRoän hôn tieáng chimMôøi baïn gaàn xa

Tieáng troáng cuûa toâiSoâng Hinh chuùng toâiVeà vôùi Sôn GiangTröôøng lôùn môùi xaây

Tieáng troáng cuûa toâiSoâng Hinh chuùng toâiThaêm buoân suoái BieàuVoán coå coøn ñaàyTroáng ñoâi ñoï tieángCoâ gaùi Bah na ChaêmAÙo vaùy truyeàn thoángÑoùn nhòp troáng ñoâi

Tieáng troáng leân caoTay theo nhòp troángChaân böôùc töøng böôùcAÙo vaùy röïc maøuHoa röøng ghen gheùtChim röøng then thuaMôøi baïn gaàn xa

Tieáng troáng cuûa toâiSoâng Hinh chuùng toâiTa veà buoân BaàuLaøng xöa cuûa toâiMöøng ngaøy xuaân ñeán

Tieáng troáng cuûa toâiKhoâng chæ aâm thanhGiaùng tay voã troángTay deûo nhòp nhaøngTieáng troáng cuûa toâiKhoâng nhö troáng ñoâiKhoâng môøi khoâng goïiTieáng troáng cuûa toâiLuoàn trong cheùo vaùyBoø theo baøn chaânGiuïc nheï moïi ngöôøiRa saân cuøng muùaVui ngaøy laøng môùiTieáng troáng cuûa toâiTieáng troáng troâi noåiNgöôøi ngöôøi ra saânNhö hoa röøng nôûNhö chim hoïp ñaønCuøng vui ngaøy hoäiMöøng Ñaûng möøng XuaânMöøng baûn laøng môùi

Soâng Hinh naêm ngoï 2014

Y ÑIEÂNG(Daân toäc EÂñeâ)

Tieáng troáng cuûa toâi



Mình ñeán Naëm Naøng khoâng gaëp naøngChaúng thaáy em ñaâu suoái mô maøngÑoâi ta tình non non caùch trôûVoã nöôùc tình ai nghe meânh mangLaøn nöôùc laøn da thoaûng höông coámChaøy buoâng coái nöôùc ñoå traêng ngaønTình ai ñoâi ta töø böõa aáyQua tôùi Naëm Naøng laïi xoán xang!

Xuaân ñeán xuaân laïi ñiEm tôùi em laïi veàTöïa traêng ngaøn xuoáng nuùiTay ngaén giöõu sao ñangXuaân qua xuaân taùi hoàiNgöôøi xa hình löu laïiTraûi naéng nuùi möa ngaønTrôøi thanh loäng boùng emDaãu aån hieän röøng saâuLaën daøi trong saâu thaúmVaãn doõi troâng moøn loáiVöôït traêm suoái ngaøn ñeøoQua maët trôøi moãi sôùmNhaän aùnh maét ñang yeâuXuaân qua hoa caùnh taønEm qua ñôøi anh ngaémNhôù nhau loäi nguoàn thöôngKhoûa chaân beán nöôùc aáyPhieán ñaù em coï chaânÑeå tim ai ñaäp maïnhNöôùc ôi ñöøng chaûy ngaàmGheù vaøo ruoäng em caáyNhieàu röôïu noàng neáp thômAnh mang xe hoa ñoùnCho boõ ngaøy nuùi caùchCho thoûa tình soâng saâuUoáng röôïu khoâng caàn cheùnAÊn coã khoâng duøng tayMoâi döôùi uoáng moâi treânCho giöôøng say em tænhCho tim yeâu hoøa nhòpHoa xuaân ngan ngaùt höông

Laâu roài mình laïi qua Khaâu BayNgaøo ngaït röøng hoài xanh xanh caâyBeân ñöôøng hoa kim anh ñieåm tuyeátBöôùm ngôõ baïn xuaân raäp rôøn bayHoaøi nieäm veà baûy möôi naêm aáySlao Maûy - Chaøi Thuï (*) phuùt trao tayMai ngaøy ñöôøng cöùu quoác roäng môûChaøi laïi ñoùn Slao qua Khaâu Bay!____________(*) Ñaàu naêm 1928 khi Hoaøng Vaên Thuï xa nhaø tìmñöôøng ñi cöùu nöôùc, chò Noâng Thò Maûy tieãn ñöa treânKhaâu Bay trao caû soá tieàn mình coù cho anh ñi aênñöôøng. (vì tieàn anh mang ñi bò phæ Taøu cöôùp saïch)

MAÕ THEÁ VINH(Daân toäc Nuøng)

Meânh mang tình aùi

Xuaân vaø Em

Tình Khaâu Bay



PHAÏM TUÙ ANH(Daân toäc Möôøng)

Baøi ca treân nöông

PHUØNG HAÛI YEÁN(Daân toäc Dao)

Ngaém baàu trôøibaèng ñoâi maét chung

Ñeâm vít ngoïn traêng cong ngaøy cuõÑoïng gioït chaøy khuya nhöùc côn môNghieâng muøa meï ñoå vôi löng coáiGiaõ töøng ñeâm qua böõa ñoùi no

Tieáng gaø coøn treo löng löûng saùngMeï ñaõ cheo leo löng chöøng nöôngCaû ñôøi guøi ñeâm gieo vaøo naéngNgaøy Taùm chaúng ñuû moät muøa thöông

Maùi nuùi vöông vöông maøu aùo meïHai thaân laønh raùch vaù chung ñôøiChaân traàn nöùt neû quen muøi ñaátToùc heïn muøa lau baïc söông trôøi

Nöông ngoâ chieàu baõo oaèn löng nuùiMeï giuïc böôùc chuøng taû tôi möaHau haùu böõa mai baày nheo nhoùcHoâng ngoâ löng löûng khoùi ñaéng muøa

Saùng nay traêng vöøa chaïm chaân naéngMeï ñaõ gieo ñaày haït nöông nonRu cho maàm ñaù ñôm laù noõnÑeâm mai chaøy muoän giaõ traêng traøn.

Ngöôøi thieáu nöõ thoûa thuaän vôùi giaác mô

ñeå ñoàng haønh cuøng anh:

Baàu trôøi môû ra töø khoang laùi

Mô hoà thaáy anh vöôït bieån,

xung quanh daäp deành soùng

Cuoän tay raén chaéc laùi,

aùnh maét ñaêm chieâu nhìn

baàu trôøi cuûa anh laø maët bieån…

Em ngaém trong xanh töø khoaûng trôøi beù tí teo

Baèng aùnh maét cuûa anh, giôø cuõng laø cuûa em,

chuùng ta duøng chung ñoâi maét

Nhöõng hoøn ñaûo xoay quanh em, giaác mô

mang hình haøi laõnh thoå

Giaác mô coù nhöõng ñaûo meï,

ñaûo con quaây quaàn

Giaác mô khoâng xaét laùt ngoïn löûa aám

thaønh nhieàu maûnh.

Ngöôøi thieáu nöõ

Ngaém baàu trôøi rieâng baèng ñoâi maét chung

Khoâng thaáy mình nhoû beù

Khi töï ñöïng mình trong loàng ngöïc

vaïm vôõ anh.



HÖÕU VI(Daân toäc Thaùi)

Taøn löûa

KIEÀU MAILY(Daân toäc Chaêm)

Möông Caùi - Möông Ñöïc

Laäp loøe ñuoác löûa

Anh ñi tìm em

Ñi troïn moät ñeâm

Ñi troøn hai ñeâm

Laäp loøe ñuoác löûa

Ñeøn khoâng saùng cöûa

Bieát em nguû roài

Anh duïi taét löûa

Quay veà ñi thoâi…

Bieát laø seõ nhôù

Bieát laø caøng thöông

Göûi beân baäc cöûa

Chuùt taøn ñuoác vöông

Bieát laø caøng thöông

Bieát laø seõ nhôù

Göûi vaøo vaït coû

Chuùt taøn löûa vöông

Saùng ra chim nuùi

Nhaët heát taøn rôi

Em toâi daäy muoän

Löûa bay veà trôøi.

Möông Caùi xuoâi veà palei em

Möông Ñöïc ñoå qua laøng anh

Caû hai chaûy tan vaøo bieån

Tìm nhau

Doøng nöôùc phaûi ngöôïc leân nguoàn suoái

Anh daùm mang phaàn soá loaøi caù hoài khoâng?

Cuøng em, ngöôïc veà nguoàn coäi

Tìm nhau

Vöôït ngaøn doøng döõ hay va traêm vaùch ñaù ngaàm

Ta cuøng ngöôïc

Cho ngaøy mai con chaùu ta baêng baêng bieån lôùn

Vaãn coøn nhôù veà nguoài suoái

Tìm nhau…



ÑAØM HAÛI YEÁN(Daân toäc Nuøng)

Muoän vôùi Quaây Sôn

NGOÂ BAÙ HOØA(Daân toäc Taøy)

Phoá ngaû hai

Baïn heïn moät ngaøy naéng vaõnVeà Quaây Sôn taém goïi thu vaøngCuøng khoûa nöôùc vuïc maët trôøi döôùi ñaùyGioït cöôøi troøn tung vôõ gioøn tan.

Toâi laàn löõa thaùng naêm roài muoänMaáy thu vaøng naéng vaõn baïn chôøQuaây Sôn bieâng bieác saâu nhö maétBaïn toâi, moät ngöôøi hay moäng mô.

Baïn heïn moät ngaøy gioù xeùLeân ñeøo Lieâu thaû toùc maây bayDaây ñaøn tính maûnh mai thì con gaùiGaåy cho chieàu lôi laû ruïng boâng may.

Toâi laàn löõa muøa laïi muøa, laïi muoänGioù xeù ngang khaên luïa baïn chôøÑeøo Lieâu hun huùt trong söông traéngBaïn buoâng laøn then bay ngaån ngô…

Baây giôø toâi ñeán ôi Truøng KhaùnhPoø Taáu rung rinh hoa deû cöôøiQuaây Sôn dòu daøng nhö muoân thuôûKhoûa nöôùc soâng tìm baïn, tìm mình.

Chuøm quaû chín muoänÑôïi luõ chim caát tieáng reo vui ruùc ríchToâi veà thaêm phoá ngaû hai

Ñaët baøn tay leân ngöïcNhòp ñaäp truyeàn xuoáng döôùi chaânÑaát run leân laéng nghe ñieàu toâi nghó

Ñöôøng veà loái cuõNaéng, gioù vaø...toâiPhoá ngaû hai trong kí öùc moät thôøi

Toâi - möôøi chín tuoåiÑaõ phaûi löïa choïn moät trong

haøng traêm con ñöôøngPhoá ñaõ bao tuoåi - vaãn chæ ngaû hai?

Ngaû hai, ngaû hai ôi!Cho toâi mô cuoäc ñôøi mình ñöôïc theáChæ coù hai con ñöôøng ñeå choïn moät maø thoâi...



“ Tao ñaõ ñaùnh cheát con tao…. Tao khoângñaùnh cheát con tao…”.Laõo cöù laåm baåm nhöõng caâu nhö theá. OÂm

khö khö caùi aùo hoa nhoû xinh xinh trong tay,laõo nhìn chaèm chaèm veà höôùng ngoâi moä. Neùtmaët bieåu loä moät veû thích chí man daïi, roàingaät ngöôõng loäi qua nhöõng bôø ruoäng, noáilaøng vôùi beân kia chaân nuùi. Moàm laõo cöôøi heåhaû, troâng ñoái laäp ñeán kyø dò vôùi khuoân maëtnhaên nhoù. Keå caû khi caùi maët aáy coù uùp vaøomaët ruoäng thì cuõng keä! Laõo ngheách daäy, laéclaéc caùi ñaàu, tay queät ngang, gaït buøn khoûi haihoác maét roài laïi tieáp tuïc böôùc. Maëc chaân treânbôø hay döôùi ruoäng, cöù höôùng ñoù laõo tieán.Nhö moät con oác ñaù, trì traät maõi roài laõo cuõngtôùi ñích. Ñöùng tröôùc ngoâi moä, laõo ñôø ngöôøira choác laùt, hoån heån thôû. Roài laïi veõ nguyeâncaùi nuï cöôøi man daïi leân maët mình vaø voäi vaõlao tôùi naám moà. Vaãn nhö moïi khi, choång ñít

leân caøo bôùi tung toùe ñaát treân moä. Trongchoác laùt, ngoâi moä troøn trónh maø luõ con laõovöøa maát coâng vun toái qua, laïi nham nhôû nhömoät caùi bôø ruoäng bò chuoät khoeùt hang. Ñaøobôùi ñeán meät löø laõo ngoài beät xuoáng, quôø tayvôù laáy chieác aùo hoa, ñaép leân ngoâi moä vuoátve, roài ngaû ñaàu leân ñoù töø töø kheùp ñoâi caëp mínhaên nheo laïi. Nhöõng gioït nöôùc maét haø tieänchaûy ra, chia nhau len nhanh vaøo caùc keõneáp nhaên, roài khoâ ngay vì gioù nuùi .Bao naêm nay ngöôøi ta goïi laõo laø “laõo

say”, bôûi laõo say trieàn mieân nhö caùi moù(1)

nöôùc khoâng ngaøy naøo ngöøng chaûy. Nhönggiôø caû laøng goïi laõo laø laõo ñieân. Maø ñieân thaät.Heã cöù röôïu vaøo laø laõo khoå sôû baêng qua caùcbôø ruoäng, sang beân kia chaân nuùi. Chui vaøocaùi choøi moà cuûa ñöùa con gaùi uùt, roài gaøo than,keå leå, muùa may quay cuoàng, caøo khoeùt nhömoät con choù saên phaán khích, ñaøo chuoät treân

CÔN GIOÂNG CUOÁI MUØATruyeän ngaén

TUÙ ANH

Minh hoïa: LEÂ NGOÏC HUYEÀN



bôø ruoäng. Ñeán luùc meät löø, laïi guïc leân moänguû ngon laønh. Laàn naøo cuõng theá. Maáy ñöùacon laõo, cöù moãi laàn ñi ñoùn boá laø moãi laàn phaûiñaép laïi ngoâi moä. Khoå theá, nhöng chaúng theålaøm gì, chaúng ñöùa naøo caám ñöôïc laõo say vaøngaên laõo ñi. Chæ coù vaäy thì veà nhaø laõo môùichòu yeân. Neáu khoâng cho laõo thöïc hieän lòchtrình cuûa mình thì veà nhaø laõo phaù, laõo chöûi,laõo gaøo khoùc aàm ó .. . Nhöng nhö con Moongdöõ ñaõ thoaû côn ñoùi, cöù sau moãi laàn beân ñoùveà laõo laïi nguû ngon laønh, khi thöùc daäy laõocuõng hieàn töø nhö bôø ruoäng ñaùm raãy vaäy thoâi.Ngöôøi noùi laõo ñieân vì ñau, ngöôøi baûo laõoñieân vì röôïu, coù keû ñoäc moàm hôn thì baûo laõobò ma nhaäp, bò oan hoàn ñöùa con gaùi veà baùooaùn, traû thuø. Rieâng aäu maùy(2) thì phaùn chaécchaén trong queû boùi raèng, aâm hoàn cuûa chameï laõo noåi giaän. Vì ngaøy ñoù ngöôøi ta laøm macho hoï, maø trong hai caùi hoøm chaúng coù gì,ngoaøi nhöõng khuùc caây Daâu taèm.Laõo thöùc daäy vaøo luùc ñaõ chieàu haún, ngoaøi kia

trôøi keùo gioâng ñen kòt. Gío aàm aøo rít qua maùi,giaät rung rung caùi nhaø saøn nhö ñöa voõng, laù caâyrôi ngaäp saân khöôøng. Laõo nhìn ra ngoaøi cöûavooùng, nhìn xa tít beân kia chaân nuùi aâm u. Laéngnghe töøng aâm thanh cuûa gioâng baõo, boå nhaøohoái haû ngoaøi trôì. Chôït ruøng mình gai gai trongtieàm thöùc, coù caùi gì ñoù buoàn buoàn ñeán nhöùcnhoái vaø day döùt hôn laø söï sôï haõi….. Ñaàu oùc laõoboãng mieân man……….

*Doøng suoái xoaùy xieát chaûy. Möa ñoå aøo aøo.

Gioâng gioù gaàm rít treân ñænh nuùi, aäp xuoángtöøng côn. Ba ngöôøi ñi nöông veà, ñang laànlaàn töøng caùi nhích nhaéc baøn chaân, loäi quadoøng nöôùc. Thaèng beù ngoài nín thôû treân vaicha. Boãng töø phía treân, moät thanh goã löø löøbaát giaùc phaït ngang. Ba ngöôøi baät leân luïpnguïp treân maët nöôùc. Thaèng beù nhoai ngöôøira oâm ñöôïc khuùc goã. Giöõa doøng, hai caùi ñaàuthi thoaûng ngoi leân, vôùi vôùi tay roài maát huùt

trong doøng nöôùc ñuïc ngaàu troâi löøng löõng.Tieáng thaèng beù keâu gaøo theâ thieát, cöù vangleân laïi bò aùt, chìm ñi trong taïp laãn aâm thanhcuûa baõo luõ, gioù gioâng ……- “Paùc… meï… ô…i!....”.Laõobaät daäy.Thôû hoånheån.Moà hoâi toaùt töùa treân

traùn, chaân tay buûn ruûn, coå hoïng öùa ngheïn …Laõo nhìn traân traân leân baøn thôø, baøn thôø

chæ coù caùc baùt höông, xeáp theo thöù baäc, chöùkhoâng coù di aûnh. Quaùi laï, taâm traïng laõo hoâmnay sao theá khoâng bieát. Cöù mieân man nghónhöõng ñieàu vaån vô, mô hoà. Maø hoâm nay laõolaïi raát tænh taùo, khoâng roà khoâng daïi tí naøo.Laõo caûm thaáy tuoåi giaø ñang ngaõ uïp treân ñaàumình. Chôït buoàn, chôït nhôù meânh mang ñuûthöù qua trong cuoäc ñôøi, maø noãi nhôù naøocuõng keøm theo moät söï day döùt, ñôùn ñau.Nhìn baùt höông ôû baäc giöõa treân baøn thôø, laõothaáy nhôù paùc meï laõo. Thaät ra laõo nhôù mô hoà,voâ ñònh caûm giaùc vaäy thoâi, chöù laõo laøm gìcoøn nhôù noåi khuoân maët cuûa hoï. Gaàn ngoùtñôøi laõo roài coøn gì. Ngaøy aáy laõo coøn beù. Vôùinöõa moïi noãi ñau cuûa chieàu gioâng luõ aáy, laømlaõo khoâng muoán nhôù laïi nhieàu, coù leõ vì theáneân laõo raát mô hoà veà hai khuoân maët. Laõothaønh moà coâi töø ngaøy leân taùm. Soáng laàm lìtraàm tính, bôûi aùm aûnh cuûa thaûm hoaï ngaøyaáy. Noù cöù ñeo baùm taâm thöùc laõo, chaúng khinaøo nguoâi ngoai. Roài ñeán khi laõo gaëp naøng,ngöôøi con gaùi möôøng Raëc dòu daøng deãthöông, neát na ngoan hieàn nhö ñoùa BoângTraêng, nhö caùi khe caùi suoái, ñaõ laáp bôùt noãiñau tuoåi thô cuûa laõo. Roài taâm hoàn laõo trôûneân töôi vui hôn. Nhöng nhaø laõo ngheøo laém,chaúng coù tieàn cöôùi vôï, maø naøng thì moät loøngthöông laõo. Vaø theá roài ñeâm noï, caû laøng ngôõngaøng tröôùc moät ñaùm chaïy theo (3), ngheøonaøn maø ñaàm aám haân hoan. Hai ñeâm coàngchieâng, muùa raëng ñaùnh ñang. Ba ngaøy taápnaäp ngöôøi möôøng döôùi, xoùm treân ñeán aênnom, aên quaø nhaø moäng(4). Maø xem maët daâu,



maø hæ haû noùi cöôøi, khua chieâng ñaùnh troáng.Ai cuõng muoán mình goùp theâm chuùt nieàm anuûi, cho ñôõ tuûi caùi ngheøo vaø söï cuùt coâi. Ngöôøiboø gaïo chai röôïu, ngöôøi naém côm con gaø.Ngöôøi möôøng laø theá, quaø möøng reå möøngdaâu ñôn giaûn, maø chaân thaønh quyù hoaù laém.Hai vôï choàng quaán quyùt nhau nhö boùng nuùilöng nöông, chaúng khi naøo xa rôøi hay caõi vaõ.Khoâng bieát coù phaûi vì hoï yeâu thöông nhauquaù, maø nhöõng ñöùa con cöù luõ löôït ra ñôøi,khoâng keå muøa keå thaùng. Hai roài ba,… roài baûyroài taùm…ñöùa. Cuïoâc soáng ñoùi ngheøo, maø vaãneâm ñeàm nhö caâu Xöôøng cuûa ngöôøi giaø,thöôøng haùt ñeâm ñeâm beân beáp löûa nhaø saøn.Cuoäc ñôøi laõo ñaõ töøng haïnh phuùc theá…

*- Veà thoâi thím uùt ôi, saép möa to ñaáy !Tieáng baø Hoùn thuùc giuïc.Daï ! baù veà tröôùc ñi, em ñoát cho xong maáy

ñoáng raïng naøy ñaõ, khoâng coù möa xuoáng öôùtheát .- Öôùt roài naéng noù laïi khoâ, ñöøng coá nöõa,

côn möa to quaù kia kiaø !- Daï em veà ngay. Tính mai tæa ñaùm naøy

ñi baùc aï, khoâng lôõ em sinh coøn maáy boá concuõng toäi.- Vaâng, theá toâi veà tröôùc thím nheù, nhanh

maø veà.Noùi roài baø Hoùn cuøng ñoaøn ngöôøi keùo

nhau xuoáng nuùi.Vöøa traû lôøi coâ vöøa luùi huùi, tay que nöùa, tay

caàm lieàm caøo caây daïi, coû khoâ vaø caùc thaânngoâ cheát, vun laïi thaønh töøng ñoáng raïng roàiñoát .Coøn khoûang ba boán ñoáng nöõa thoâi. Keåmaø khoâng vöôùng caùi buïng to keành, thì coâchaïy nhoaùng caùi ñaàu raãy, sang cuoái raãy ñaõxong laâu roài. Loøng cuoáng leân theá ñaáy, maøchaân khoâng muoán böôùc noåi. Laï, sao töïnhieân caùi chaân laïi nhö maêng maéc, vöôngvöôùng gì ñoù, roài nhö muoán baïi ñi, böôùc raátkhoù khaên. Thoâi cheát! khoâng coù leõ mình saép

sinh. Coâ chôït nghó, thaáy caøng soát ruoät hôn,duø sao cuõng coøn coù ít, muoán gaéng cho xongroài veà sinh ñeû cuõng yeân loøng. Boãng “söôït..”!,chaân traùi vöøa böôùc thì daãm phaûi hoøn ñaù,tröôït doác roài ngaõ khuî xuoáng. Coá gaéng ñöùngleân nhöng khoâng noåi, buïng baét ñaàu raâm raâmñau. Coù leõ saép sinh thaät. Chaû traùch caû chieàunay löng cöù moûi nhöø. Bieát laø ñeán thaùngtroâng, nhöng thaáy vaãn khoeû bình thöôøng coâkhoâng nghó laø nhanh vaäî. Hôi choät daï,nhöng khoâng quaù hoang mang. Taùm laànsinh nôû, ngoaøi nhöõng laàn ôû nhaø, cuõng coù haiba laàn ngoaøi ruoäng treân ñoài. Khi coù caùc baøcaùc meá ñôõ hoä, nhöng cuõng coù laàn ñeâm hoâmmöa gioù, hai vôï choàng töï lo cho nhau. AÁytheá nhöng troäm vía cuõng deã ñeû. Ñöôïc caùi soátrôøi cho con cho caùi, neân chuùng cöù luõ löôït rañôøi nhö traùi sung, lôùn leân nhö traùi ñu ñuû ñeàuñeàu theá. Maø coâ thì vaãn khoeû maïnh, nhö contraâu caùi trong gaàm khöôøng vaäy thoâi. Kinhnghieäm nhöõng laàn sinh, giuùp coâ bình tónhhôn trong hoaøn caûnh naøy. Coâ tröôøn ngöôøi veàphía ñoáng raïng chöa ñoát, vôùi thanh nöùa khoâ,laáy lieàm roùc moät ñoaïn caät, chuaån bò ñeå caétroán cho con. Trong loøng cöù hy voïng, seõ coùai ñoù ñi nöông veà qua ñaây…Trôøi caøng luùccaøng toái saàm saäp, gioù ruù aàm aøo treân nhöõngluøm caây, bò quaät leân quaät xuoáng, nghieângngaû. Tieáng saám ñaõ gaàn vaø to hôn. Chôùp laáploeù, töôûng chöøng nhö xeù raùch nhöõng maûngtrôøi ñen nghòt, khoâng gian troâng thaät hungbaïo. Coù veû nhö seõ laø moät traän möa baõo döõdaèn. Côn ñau buïng baét ñaàu daøy vaø maïnhhôn. Coâ boãng thaáy cöûa mình öôn öôùt. Bieátkhoâng theå traùnh sinh cuøng côn möa naøy, coâcoá tröôøn veà phía khoái ñaù to giöõa raãy. Cônñau buïng giöõ doäi ñeán ngheït thôû, ngöôøi cöùdaàn laû ñi. Ñaùm raãy naèm treân söøôn nuùi neânkhaù doác. Vöøa tröôøn vöøa vaät vaõ vôùi côn ñau,coâ cöù bò tröôït laên xuoáng. Heát moãi côn ñau coâlaïi coá boø leân phía khoái ñaù. Luùc naøy boä daïng



coâ gioáng heät moät keû ñoäng kinh, ñang giaõyduïa vôùi côn beänh giöõa buøn ñaát, beâ beát laámlaùp nhö con traâu ñaèm ruoäng vöøa leân. Möabaét ñaâuø rôi haït, gioù quaät maïnh vaø saám noåvang trôøi. Maët traéng beäch, mieäng nhoïc nhaènthôû, meät nhoaøi cöù tröôøn leân roài laïi laên xuoáng.Trôøi seõ möa to, coâ bieát vaäy. Khoâng theå ñiñaâu xa hôn ñöôïc nöõa. Beân khoái ñaù coù moätcaùi heûm nhoû, baèng moïi giaù phaûi boø ñöôïc veàphía aáy. Coâ doàn heát moïi sinh löïc baûn naêngvaø thieân chöùc ñeå laøm vieäc ñoù. Vöøa chaïm tayñeán moõm ñaù, boãng thaáy ôû cöûa mình aoø rasöôùt suõng. Vôõ oái. Roài nhöõng côn ñau buïnggiöõ doäi lieân tieáp nhau, coâ gaéng thôû saâu vaødoàn heát söùc cho nhöõng côn raën quyeát ñònh.Trôøi möa daøy haït, gioù thoác thaùo, toác ngöôïcxuoâi, vaøy voø maùi toùc coâ ñeán roái buø, nhö môùraâu ngoâ giaø. Coâ muoán laû ñi sau caùi raën cuoáicuøng vaø tieáng khoùc “oe oe”, hoaø vaøo tieánggioù möa ruù rít. Run raåy caàm thanh caät nöùa,caét roán cho con. Côûi voäi chieác aùo khoùm launhanh vaø cuoán leân thaân noù. Con beù baét ñaàukhoùc. Nhìn con beù ñoû hoûn, loøng coâ thaáyhoang mang xoùt xa ñeán day döùt. Laàn tayxuoáng löng vaùy, thaùo daây buoäc vaø tuït chieácvaùy ra khoûi ngöôøi, coâ cuoán troøn chaéc chaénche kín cho con, roài ñaët noù vaøo heûm ñaù. Möaxoái xaû nhö doøng khaï(5) truùt nöôùc. Treân ngöôøikhoâng coøn moät maûnh vaûi, traàn truoàng coquaép nhö con thuù vöøa bò laøm loâng. Ngöôøi coârun leân baàn baät, toaøn thaân daàn tím taùi, hôûithôû thoi thoùp khoù nhoïc. Maùu ôû cöûa mình tieáptuïc chaûy. Mí maét tróu saäp xuoáng, meâ mantrong tieáng khoùc thaûm thöông nhö xeù raùchchieàu. Laãn vaøo tieáng nuùi ñoài gaàm ruù cuøngmöa gioù, saám seùt. Roài nhöõng aâm thanh ñoùvaêng vaúng, xa xa, chìm daàn vaøo voâ thöùcmeânh moâng…….

*Laõo gaéng ngoài daäy, leâ ngöôøi veà phía cöûa

vooùng, gaùc caèm qua tay treân thanh chaén

ngang, nhìn traân traân veà beân nuùi. Phía aáy,phía cuûa nhöõng ñau thöông ñi qua ñôøi laõo.Nöôùc maét laõo chaûy ra, nhöng vaãn theá, raát haøtieän, chæ ñuû len vaøo caùc keõ neáp nhaên treânkhoeù maét, roài laïi khoâ ngay. Bao ñau ñôùnqua, ngöôøi laõo chæ daïi ñi, cheát laëng ñi chöù coùthaáy laõo khoùc bao giôø, tröø laàn con uùt maát. AÁyvaäy maø hoâm nay voâ côù laõo laïi khoùc. Coù leõ vìnoãi ñau sau bao naêm giôø môùi thaám ñöôïcvaøo tim, vaøo caùi taâm hoàn ñaõ chai cöùng ñi,bôûi nhöõng laàn gioâng baõo cuoäc ñôøi, nay giaønoù môùi meàm ra chaêng?. Trôøi toái saàm, nhöõngtia chôùp choùng vaùnh, chæ ñuû ñeå laõo kòp nhaänra vaøi khoái nuùi söøng söõng, ñen ngoøm hoangu beân kia.Troâng nhö maét quyû nhìn nhö caémlao veà phía mình. Laõo laïi thaáy thaáp thoaùngboùng mình chieàu möa aáy, ñôø ñaãn beá con beùtöø ñoài veà trong ñeâm. Laøng xoùm, anh emkhoùc thaûm thieát goïi teân vôï laõo. Coøn laõo thìcöù traân ngöôøi ra, roài ñoå guïc khi vöøa böùôcñeán chaân caàu thang. Con beù ñöôïc söôûi aám,ñöôïc ngöôøi haøng xoùm cho buù neân tænh daànvaø baét ñaàu khoùc. Ñeâm ñoù, con beù khoùc khaùtmeï, caû laøng cuõng khoùc cho moät ñaùm tangthöông taâm. Coøn laõo thì phaùt daïi leân, bôûi söïaùm aûnh vaø ñau ñôùn veà caùi thaân theå traàntruoàng, naèm co ruùm döôùi möa, maét trôïnngöôïc moät nieàm day döùt khoâng yeân. Laõo cöùñô ra nhö caùi coät nhaø. Khoâng ñoå guïc nhöcaây ngoâ tröôùc baõo. Nhöng laõo chæ coøn laø traùinuùi bieát ñi vaäy thoâi. Laàm lì quaàn quaät vôùiruoäng nöông, mong queân ñi nhöõng noãi ñau.Laõo gaéng laøm moïi thöù ñeå vöøa laøm boá, vöøalaøm meï cho ñöùa con xaáu soá. Nhöng cuõng töøñoù laõo baét ñaàu coù nhöõng ñeâm thöùc traéngcuøng röôïu. Vaøi naêm sau, laõo trôû neân quendaàn vôùi nhöõng côn say. Roài luõ con laõo cuõnglôùn nhö caây mai, caây böông treân ñoài, maáyñöùa lôùn ñaõ kieám vôï tìm choàng. Laõo laàn löôïtneân noäi neân ngoaïi. Con Chín cuõng lôùn daànleân trong söï yeâu thöông, buø ñaép cuûa caû gia



ñình, laøng xoùm. Nhöng noù cöù gaày coøm, oámyeáu nhö caây luùa khoâng coù möa treân raãy haïn.Caøng giaø, caùc côn say cuûa laõo caøng daøy

hôn. Roài laõo maëc vieâc ruoäng nöông, aùo cômcho luõ con lo lieäu. Laõo giôø chæ laøm moät vieäc,laø leân röøng ñoán cuûi hay saên gì ñoù, ñemxuoáng chôï ñoåi röôïu veà uoáng. Laõo ñi röøngtrieàn mieân vaø say cuõng trieàn mieân. Chaúngcoøn thôøi gian chaêm baüm con Chín nhö tröôùcnöõa. Laõo baûo vôùi maáy ñöùa lôùn:- Giao noù cho chuùng maøy ,chaêm nom noù

caån thaän, neáu khoâng tao gìm nöôùc caû luõñaáy!Maáy ñöùa con nghe vaäy nhöng chaúng

giaän, vì chuùng hieåu loøng boá neân thaät gaénglaøm boá laøm meï cho em. Ngaøy con beù troønmöôøi moät muøa raãy, laõo ñi böôùc nöõa vôùi moätngöôøi ñaøn baø lôõ ñoø luoáng tuoåi vaø nhieàu taitieáng, ñöôïc ngöôøi ta mai moái theo yù luõ conlôùn. Tuoåi giaø caàn coù baïn giaø ñeå laøm nieàman uûi. Vaø chuùng mong, coù gì ñoù buø ñaép noãitroáng traûi trong laõo, mong nhöõng côn saynhö con ma röøng, haõy veà vôùi nuùi ñi, ñöønglaøm khoå cha nöõa. Nhöng coù ngôø ñaâu, ñoù laøböôùc ngoaët ñeå laïi trong ñôøi laõo moät côncuoàng phong thaûm khoác, ñaùnh guïc laõo nhöcaây Lim bò ñaùnh baät goác, sau nhieàu laàn soùilôû döôùi chaân reã.Ngöôøi ñaøn baø cuûa laõo, veà vôùi laõo ñem

theo moät ñöùa con trai ba tuoåi. Laõo chaápnhaän moät caùch voâ caûm vaø baát caàn. Khoângquan taâm gì nhieàu laém, neáp cuõ cöù theá laõo ñi,khoâng gì thay ñoåi ñöôïc laõo.Möôøi moät tuoåi con nhaø laøng ñaõ hoïc caùch

leân nöông xuoáng ñoàng. Nhöng con Chíngaày yeáu, vôùi laïi ai cuõng thöông chieàu neân noùchöa bao giôø phaûi laøm gì. Suoát ngaøy khoângtheo luõ baïn ra ñaàu laøng chôi, thì cuõng theoanh chò ñi raãy cho vui. Töø ngaøy gì hai veà, noùñöôïc giao nhieäm vuï troâng em. Noù vui ra maëtvaø thöông em, chaêm em heát mình. Cuõng coù

luùc vì naøy vì noï bò dì quaùt ñaùnh, nhöng noùkhoâng buoàn, vaãn thöông em nhieàu vaø gaénglaøm chò toát hôn. Con beù ñöôïc nuoâng chieàunhöng khoâng hö. Coù leõ vì noù ñöôïc sinh ravôùi nuùi, vôùi ñoài neân hieàn ngoan nhö caây nhöñaù vaäy.Chieàu ñoù cuõng nhö bao chieàu, laõo ngaät

ngöôõng ñi veà cuøng men röôïu. Möa töø luùcnaøo laõo chaúng bieát. Khi veà tôùi ñaàu laøng,ngöôøi laõo ñaõ öôùt suõng nhö con gaø bò nhuùngnöôùc. Maáy sôïi toùc voùn thaønh töøng loïn nhoû,nöôùc möa theo ñoù chaûy tong tong xuoángmaët. Chieác aùo vaét treân vai traàn cuõng öôùt. Caùiquaàn maøu guï baèng vaûi phin moûng dính,cong tít, baùm laáy chaân laõo nhuùm nhoù, haènleân hai caùi chaân nhö hai caây cuûi khoâ, xieânxeïo di chuyeån. Laõo vöøa veà ñeán chaân thang,baø vôï hai ñaõ chaïy saàm saàm töø phía buoàngra tru treùo:- Paùc mi veà maø daïy ñöùa con gaùi ngoan

cuûa oâng ñi. Noù ñònh gieát con toâi ñaáy. Tí tuoåiñaàu ñaõ naûy loøng ghen gheùt, ñoäc ñòa…..Muï chöa kòp döùt lôøi laõo ñaõ quaùt:- Laøm sao ?- Ñaây, oâng xem thaèng nhoû ñaây, ngöôøi no

buøn, no nöôùc möông roài ñaáy. Coù moãi vieäcaên vôùi troâng em maø noù khoâng muoán laøm.Laên loùc ra nguû töø chieàu tôùi giôø, boû thaèng beùñi chôi moät mình ngoaøi möông. Luùc ñang bìboïp döôùi nöôùc thì may sao baù Vaûi nhìnthaáy, khoâng thì hoâm nay ñaùm ma thaèngnhoû roài.Muï vöøa noùi vöøa nghieán raêng, xoâng xoâng

veà phía con beù, duùi ñaàu noù xuoáng. Con beùngoài co ruùm töïa vaøo böùc vaùch döôùi goùc nhaø.Maët taùi meùt run laåy baåy khoâng noùi. Laõo ñangngoài ôû chaân thang ñöùng daäy, neùm phaétchieác aùo xuoáng khöôøng, leân nhaø, ñi thaúngveà phía beáp, tuùm laáy que cuûi gaøo to :- Con coïp baét naøy, maøy troâng em theá haû …?Laõo chöa döùt lôøi muï ôû ngoaøi ñaõ ñeá tieáp vaøo:



- Toâi thöøa bieát, töø ngaøy coù em noù khoângñöôïc chaêm aüm, nuoâng chieàu. Khoâng ñöôïcchôi bôøi thoaû thích neân sinh loøng ghen geùt,noù tính gieát thaèng nhoû chaéc…. Vöøa löôøi bieángvöøa ñoäc aùc, caùi loaïi naøy khoâng daïy töø giôø,lôùn leân thaønh ma eám(6), cuõng chaúng coù ngoõnhaø naøo daùm ñoùn.Laõo phang lieân hoài maáy caùi vaøo löng, vaøo

moâng, con beù laên ra saøn naác, noù khoâng daùmkhoùc hay khoâng theå khoùc cuõng chaúng bieát.Maët noù traéng beäch, thôû gaáp raát khoù khaên, thithoaûng nhaên nhuùm laïi nhö ñang chòu moätcôn ñau döõ doäi. Laõo tieán laïi tuùm tay noù loâi racoät giöõa nhaø, baét noù ñöùng ñoù ñeå phaït. Conbeù khoâng ñöùng ñöôïc, cöù quaèn quaïi theàuthaøo :- Paùc ôi! paùc beá… con ñi..!Laõo phaùt ñieân vì con beù khoâng laøm theo,

lôøi laïi coøn giôû thoùi nhoõng nheõo. Muï ta moâitreà maét nguyùt nanh noïc :- Ñaáy! toâi noùi coù sai ñaâu, ganh tò …Laõo ñieân leân, laät saáp con beù xuoáng quaát

theâm maáy caùi nöõa. Thaät ra ñaùnh theá vôùi ñöùatreû cuõng ñau, nhöng chaúng toån haïi gheâ gôùmnhö caùi vaät vaõ cuûa noù, neân nhìn thaáy theá laõocaøng ñieân leân. Khoâng phaûi laõo khoâng xoùtcon, laõo hieåu hôn ai heát noù laø ñöùa ngoanhieàn, coù ñieàu khoâng muoán con mình mangtieáng xaáu. Vôùi nöõa laõo cuõng sôï nöôùc luõ laém,noù gieát ngöôøi deã nhö bôït, neân muoán daïy conmoät laàn cho nhôù. Vaû laïi khoâng coù men trongngöôøi, thì laõo cuõng khoâng hung haêng ñeántheá. Con beù naèm im, nöôùc maét cöù töùa ra, thithoaûng laïi co ruùm ngöôøi quaèn quaïi. Nhìnthaùi ñoä cuûa noù côn men hung haõn trong laõolaïi boác leân:- Maøy ñònh aên vaï haû, hoïc ôû ñaâu caùi thoùi

ñaáy!Con beù theàu thaøo noùi nhö ñöùt hôi:- Paùc!.. paùc.. beá con vôùi…con ñau...Laõo vöøa ñònh cho theâm roi nöõa, thì maáy

ñöùa con laõo vöøa ñi raãy veà, öôùt suõng chaïyvaøo ñôõ roi. Ñöùa xin boá, ñöùa beá laáy em.Thaèng Boán vöøa beá laät em leân thì heùt thaátthanh:- Trôøi ôi…! M..aù..u ! Em noù noân ra maùu!.

Paùc.. !Paùc laøm gì theá ……?.Caû nhaø xuùm laïi nhoán nhaùo la khoùc, maët

laõo traéng beäch run raåy. Laõo ñaåy maáy ñöùa ragiaèng laáy con beù ngheïn ngaøo:- Con… con sao theá con …con ñau ôû

ñaâu..?- Buïng… con….Con beù chöa kip döùt lôøi thì moät traän noân

nöõa tuoân ra, toaøn nöôùc maøu thaãm nhö maùuluoäc. Maáy ñöùa con khoùc gaøo leân :- Paùc…paùc gieát em roài ,laøm ..sao.. ,laøm…

sao ñi.. paùc…!Con Naêm vöøa naác vöøa noùi. Laõo ñieân leân

nhö con coïp bò thöông, vöøa khoùc loùc vöøa keåleå, run raåy beá thoác con beù toan chaïy ñi.- Ñi! ñi xuoáng huyeän… ñi beänh vieän,

nhanh leân !Thaèng Ba ngheïn lôøi :- Khoâng…khoâng kòp ñaâu paùc aø, nöôùc luõ

soâng caàu Chaøy ñang leân cao, maáy böõa naykhoâng ai xuoáng huyeän ñöôïc. Vôùi laïi, ta coù coáchaïy nhanh cuõng phaûi maát caû tieáng môùi ñeánbeänh vieän ñöôïc, giôø phaûi tìm oâng aâuï xinthuoác tröôùc ñaõ.Laõo roái bôøi khoâng bieát ñaâu ñuùng ñaâu sai

nöõa,cuoáng quyùt quaùt :- ÔØ.. ôø ..ñi ! ñi nhanh !Thaèng Ba lao xuoáng thang nhanh nhö

con chuoät ñoài, chaïy xeû boùng ñeâm veà phíanhaø oâng aäuCon beù baét ñaàu thôû haét ra, quay veà phía

laõo yeáu ôùt goïi :- Paùc …paùc beá con …moät chuùt ñi….?- ÔØ..ôø ...! paùc beá uùt roài ñaây.- Paùc ñi tìm meï cho con nheù, dì khoâng

phaûi laø meï. Dì baûo ñöùa khoâng coù meï roài seõ



bò ma baét vaøo röøng, con khoâng muoán ôûröøng…Con beù ngheïn laïi, naác leân. Nöôùc maét laïi

traøo ra, ngöôøi laïi co quaép quaèn quaïi... Laõonhìn con xoùt xa ñeán phaùt roà phaùt daïi. Giôølaõo môùi nhôù ra, laâu thaät laâu roài laõo khoângbeá noù, khoâng hoûi han chaêm baüm noù. Laõothöôøng xuoáng caàu thang luùc con gaø môùi rakhoûi chuoàng, trôû veà ngaát ngaát khi con gaø ñinguû. Trieàn mieân, trieàn mieân nhö theá. Laõochôït thaáy xoùt xa, khi nhôù ñeán nhöõng khibaét gaëp caùi nhìn haùo höùc cuûa noù, moãi khilaõo trôû veà. Theá maø heã böôùc veà ñeán chaânthang laõo ñaõ quaùt aàm ó ….- Paùc ! con khoâng gheùt em, con ñau…- Paùc xin con, con ñöøng noùi nöõa keûo

meät con nheù. Paùc bieát roài ,paùc xin …Laõo vöøa xin vöøa run raåy naác ngheïn töøng

lôøi.Boãng con beù giaãy leân, ñaïp maïnh laøm

laõo bò ngaõ nhoaøi ra, moät traän noân khuûngkhieáp, heát maùu thaãm ñeán maùu ñoû töôiphun ra saøn nhaø. Roài quaèn quaïi giaãy giuïa,maét cöù trôïn ngöôïc lieân hoài- P…aù…c… beá ..con…Anh chò noù gaøo leân ñau ñôùn. Laõo ghì

chaët con nhoû vaøo loøng maø theùt :- UÙ..t…uùt ôi..! paùc gieát con… roài.Con beù haù moàm ñònh noùi theâm gì ñoù

nöõa, nhöng khoâng kòp. Ngöôøi noù ñô ra, daàndaàn baát ñoäng, maét traân traân höôùng thaúngleân noùc nhaø roài khoâng chôùp nöõa. Laõo quaënruoät nghe baøn tay con beù laïnh daàn…- OÂng trôøi ôi…!Tieáng laõo gaøo vang thaûm thieát, saéc leïm

caét vuïn tieáng möa, laøm nhaø treân nhaø döôùigiaät mình hoaûng hoát…..Töø ngaøy ñoù laõo trôû thaønh keû ñieân. Laõo

mang caùi tieáng ñaùnh cheát con. Laõo ñaulaém nhöng maëc. Laõo maëc nhöõng lôøi baøntaùn, cheâ traùch oaùn thaùn cuûa laøng xoùm. Laõo

maëc caû nhöõng neùt maët buoàn ñau, ñaàytraùch haän cuûa luõ con. Laõo maëc ñôøi. Maëcheát, khoâng phaân traàn, khoâng thanh minh,khoâng quan taâm gì caû. Laõo chæ caàn say,say laø ñuû. Laõo nghieän röôïu, hay laõo khoângdaùm ñeå mình tænh. Laõo sôï nhöõng côn ñau,nhöõng söï aùm aûnh giaèng xeù taâm can laõo.Daãu bieát con beù ra ñi vì beänh gì ñoù, hay bòcon ma noù baét nhö lôøi aäu noùi, chöù khoângphaûi vì maáy caùi roi cuûa laõo. Nhöng laøm sao,laõo vaãn bò giaøy voø, bôûi thöù caûm giaùc gì ñoùraát voâ taâm raát toäi loãi. Töø luùc sinh ra cho tôùiluùc cheát ñi, con beù chæ nhaän toaøn thieät thoøi.Laõo khoâng theå queân ngaøy ngöôøi ta daãn dìveà, noù möøng vui tôùi möùc chaïy khaép laøngmaø khoe :- UÙt coù meï roài nheù !Vaäy maø noù phaûi cheát nhö theá, mang

theo veïn nguyeân noãi tuûi hôøn veà vôùi nuùi.Laõo say maõi, khoâng bieát noù ñau oám nhö

theá töø bao laâu roài. Laõo ñaùng cheát. Laõo phaûicheát…Cöù nghó theá laõo laïi vöøa khoùc vöøacöôøi…Con beù maát ñaõ saép ñuû traêm ngaøy. Töø

böõa ñoù laõo khoâng aên laø bao, maø chæ uoáng.Ngöôøi gaày khoâ nhö con chaõo chuoäc gaéptreân beáp löûa. Nhöng nhö coù ma eám haysao, maø nhöõng côn say chæ laøm laõo ñauhôn, day döùt hôn thoâi, naøo coù troán chaïyñöôïc gì. Hình aûnh con beù quaën leân, ñôùnñau döôùi laøn roi cuûa laõo, tieáng van lôn” paùcbeá con…” cöù aùm aûnh, caøo caáu taâm thöùc laõoñeán phaùt ñieân. Neân töø ñoù laõo trôû thaønh keûñieân.Ngaøy hoâm sau laõo thöùc daäy. Ngoaøi kia

trôøi höûng naéng. Côn gioâng ñaõ troán vaøo ñaâuñoù trong ñeâm qua. Laõo thaáy bình thaûn nheïnhaøng vaø bôùt hoang mang hôn. Gioâng baõo,laõo sôï gioâng baõo. Bôûi sau moãi laàn cuoàngphong baïo vuõ, laõo laïi thaáy baát an. Coù gì ñoùnhö laø ñònh meänh cuûa ñôøi mình. Hoâm nay



chaéc gioâng baõo ñaõ qua…Laõo ñònh trôû daäy maø thaáy khoù khaên. Hai

ñaàu goái run run, ngöôøi meät laû, maét môø môø.Hoâm nay laõo thaáy meät thaät, hay gioâng baõoñeâm qua ñaõ laáy ñi chuùt söùc löïc coøn laïi cuûalaõo. Hay coù sieâu löïc voâ hình naøo ñoù muoánñem laõo ñi khoûi nôi naøy, khoûi nhöõng giaèngxeù trieàn mieân naøy chaêng? Laõo nghó vaån vômaø chaúng bieát mình vui hay sôï… Khoâng theådaäy noåi, laõo nhaém maét nguû tieáp. Nhöõng cônmoäng mò, nhöõng noãi ñau, nhöõng haïnh phuùclaãn loän trong côn meâ, cuoán laõo vaøo giaácnguû trieàn mieân qua chieàu- Paùc aø ! paùc daäy aên chaùo ñi. Maáy laàn

goïi, nhöng thaáy paùc cöù xua tay meâ mannguû, neân chuùng con ñeå paùc nguû. Giôø chuùngcon ñi nöông. Con Baûy ñang ñi sang laøngChieàng, xin nöôùc vía nhaø aäu beân aáy chopaùc. Sang ñoù maø gaëp ñöôïc ngöôøi ta, noù seõveà ngay thoâi .Thaèng Ba vöøa noùi vöøa lay, roài naâng laõo

daäy ñöa cho laõo coác nöôùc. Doã daønh laõo aênñöôïc ít chaùo, caên daën vaøi ñieàu, roài xuoánggaàm khöôøng laáy troi soït ñi beû ngoâ. AÊn ñöôïcmieáng chaùo laõo thaáy khoeû hôn chuùt. Taâmtraïng hoâm nay cöù loän xoän, baâng khuaângkhoù hieåu laøm sao aáy. Khoâng phaán chaán,nhöng cuõng khoâng ñau ñôùn chaùn chöôøngnhö moïi hoâm. Coù gì ñoù raát mô hoà, böùt röùttrong taâm thöùc, laøm laõo caøng khoù chòu hôn.”Hay laø vì ngaøy hoâm nay thieáu röôïu”?. Laõonghó roài ñöa tay vôùi chai röôïu vaø caùi cheùndöôùi chaân baøn thôø, roùt moät cheùn ñaày laõocho vaøo mieäng. ”Oaïc …!” Laõo phun ra vaøchöïc noân khan. Sao hoâm nay laõo thaáy röôïumuøi ngai ngaùi, ngang ngang theá naõo aáy,caùi muøi laøm laõo noåi gai oác, khoâng theå nuoátnoåi. Laõo chôït nhôù tôùi lôøi maáy oâng baïn giaø :”luùc naøo maø cheâ röôïu, röôïu vaøo ñeán muõi ñaõphaûi noân ra, thì luùc ñoù baûo con chaùu noùsaém söûa moät caùi hoøm ñi laø vöøa”. ÔØ… ! khoâng

coù leõ…Laõo kheõ cöôøi khaåy. Mình kieät söùc thaätroài, laõo choät daï...Boû chai röôïu choã cuõ, xeånleân cöûa vooùng, laïi nhìn sang phía nuùi. Laõocöù ngoài, cöù nhìn nhö theá raát laâu. Veû maëtbieåu loä nhieàu taâm caûm khaùc nhau, ñoâi khiñoái nghòch ñeán voâ lí. Troâng laõo luùc naøy môùigioáng moät keû ñieân hôn laø nhöõng luùc say roàsay daïi.Naéng taét töø bao giôø khoâng roõ, côn gioâng

nhö keû giaáu maët chôi troø troán tìm, boãng ôûñaâu ñeán raát nhanh. Thoaùng caùi ñaõ ñennghòt baàu trôøi. Ngöôøi ta laïi nhìn thaáy thaápthoaùng boùng laõo, taát taû ñaùnh vaät vôùi maáy bôøruoäng ñi veà phía nuùi. ”UÙt aø !con ôû beân ñoùmoät mình coù sôï khoâng con ?“ laõo vöøa khoùc,vöøa ñi, vöøa laåm baåm.Chieàu hoâm ñoù, trong möa gioâng, maáy

ñöùa con vaãn theo leä sang choøi moà ñoùn boáveà. Nhöng ngöôøi ta troâng thaáy treân löngthaèng con laõo, chæ coøn caùi xaùc cong côùncöùng ñô, vôùi göông maët thanh thaûn hônbaát kyø khi naøo ngöôøi ta töøng nhìn thaáy.Hay bôûi hoâm nay khuoân maët aáy khoâng coùröôïu…?Thaät laï ñeâm aáy möôøng Nguø coù ñaùm

ma, maø tieáng troáng chieâng hoâm naykhoâng naëng nhö ngoïn ñoài, cuøng tieáng aäumo khoâng theâ thieát ñôùn ñau .Hoøa vaøonhau, theo gioù taïo moät aâm thanh buoànbuoàn maø nheï baãng, lan lan khaép ñænh TaøyVaøy .

(1) nöôùc moù: laø doøng nöôùc nhoû chaûy ra ôû caùc keõ ñaùcaùc maïch nöôùc ngaàm döôùi chaân nuùi(2) aäu : laø thaày lang thaày cuùng ôû möôøng(3) chaïy theo: moät hình thöùc thaønh hoân troán thuû tuïccöôùi xin, thöôõng xaûy ra vôùi nhöõng nhaø ngheøo khoângñuû tieàn laøm ñaùm cöôùi(4) moäng :nhaø gaùi hay nhaø ngoaïi(5) khaï : doøng nöôùc laáy töø moù nöôùc ñöôïc daãn theomaùng nöôùc veà baûn hay vaøo nhöõng ñaùm ruoäng(6) eám : nhaäp hoàn.



Böng baùt nöôùc soâi nghi nguùt khoùi ñaët leânbaøn, oâng Man Coâoâ run run môû goùi laù,duøng mieäng caén vieân nhuõ deûo taùch

thaønh hai maûnh, boû phaàn nhoû hôn vaøo trongbaùt nöôùc vaø khoâng rôøi maét khoûi chaám ñenñang tan daàn döôùi ñaùy, töø ñoù töùa ra nhöõng tiamaùu ñoû toûa ñi töù phía, hoøa vaøo nöôùc roài suûi leânnhöõng boït hoàng li ti doàn baùm thaønh hình voøngtroøn xung quanh mieäng baùt.

OÂng giaø toû veû haøi loøng, böng baùt nöôùcböôùc vaøo gian keá beân cuûa ngoâi nhaø goã nhoû.

Naéng nhaït haét töø ngoaøi vaøo qua keõ nhöõngmieáng vaùn gheùp khoâng khôùp ñeå beân trongvöøa ñuû aùnh saùng. Moät baøn tay gaày guoäc veùnchieác muøng ñaõ xæn maøu khua khua ra ngoaøi.Kheõ ñaët baùt thuoác noùng hoåi vaøo baøn tay ñoù vaø

böôùc luøi laïi phía cöûa, oâng Man Coâoâ döïa löngvaøo vaùch, nín thôû chôø tieáng thoåi vaø huùp töøngnguïm quen thuoäc.

Coù tieáng tay ngöôøi ñaäp vaøo vaùch goã ngoaøiñaàu hoài. OÂng Man Coâoâ ñi ra, laø thaèng Va nhaøtrong baûn, ñaàu noù hôi cuùi xuoáng vöøa thôû vöøanoùi.

- OÂng Man Coâoâ, xin oâng thöông noù, noùsaép ñeû neân yeáu laém…

- Tao khoâng coù gì ñeå chuùng maøy xin caû.- Huyeát linh… .OÂng giaø Man Coâoâ giaän giöõ daäm chaân

xuoáng ñaát.- Cuùt!Maét thaèng Va rôm rôùm, noù laëng leõ quay ra,

hai moâng ñít quaàn baïc maøu ñaát kheõ laéc lö.

MAÙU CUÛA ÑAÙTruyeän ngaén

LYÙ A KIEÀU(Daân toäc Dao)

Minh hoïa: LEÂ HUY QUANG



OÂng toan böôùc vaøo cöûa thì “choang”, tieángmaûnh saønh baén töù tung ngay sau ñoù. ThaèngVa giaät mình quay laïi, oâng cuõng quay laïi löømaét nhìn noù, haát caèm ra hieäu haõy bieán ñi, sauñoù chaïy voäi vaøo buoàng, ngoài thuïp xuoáng beânnhöõng maûnh vôõ vuïn cuûa chieác baùt, maøu huyeátlinh ñoû saãm traøn thaám döôùi neàn ñaát moác reâu.

- Phí! Baø coù bieát toâi phaûi treøo leân ñeán taänchaân trôøi môùi laáy ñöôïc khoâng! - OÂng Man Coâoâlôùn tieáng quaùt, nhöng beân trong im laëng, tònhkhoâng moät tieáng ñaùp traû. Khuoân maët oâng giaøtrôû neân nhaên nhuùm khoå sôû, nhaët maûnh saønhvôõ leân cöùa moät veät vaøo giöõa loøng baøn tay traùi,maùu khoâng chaûy nhöng buoát taän chaân toùc.

*Möa loäp ñoäp treân ñaùm laù nöùa daày chaén

treân ñaàu nhö moät meâ cung. Böôùc chaân chuønmeät moûi, oâng Man Coâoâ ngoài xuoáng moät phieánñaù nhoû döôùi khe suoái, xung quanh coù nhieàuchieác hoá veát cuõ xen veát môùi ñaát vaøng luøm leân.Nöôùc khe muøa naøy luùc ñaày luùc caïn, neáu nhöbaát chôït gaëp phaûi moät côn möa röøng giaø thìkhoù coù theå traùnh khoûi doøng nöôùc luõ aøo aït baátngôø ñoå töø ñaàu nguoàn xuoáng. OÂng ñang chôømoät côn luõ nhö theá, vì sau ñoù nöôùc ruùt raátnhanh vaø khi aáy baày cua ñaù thi nhau ngoi leântìm moïi thöù coù theå laøm moài cho chuùng, coønoâng thì ñang caàn ñeán khoaûng daêm baûy chuù ñeålaøm böõa toái.

Moät naém ñaát môùi ngay chaân hoøn ñaù, nöôùctrong caùi loã beân caïnh suøi leân vaøi haït caùt nhoûroài nhanh choùng chuyeån sang maøu ñuïc, chieáccaøng baùm reâu luøi xuøi nhoâ leân. Maét saùng raïngrôõ, oâng Man Coâoâ nhaûy töø treân hoøn ñaù xuoáng,cuùi ñaàu ñaøo ñaøo, bôùi bôùi, nhaët nhöõng vieân ñaùnhoû xung quanh neùm sang hai beân, trong ñaàumöôøng töôïng chieác caøng reâu moác ñoù chaécchaén cuûa moät cuï cua ñaõ giaø laém, nhöng coønhôn laø veà tay traéng. Caøng ñaøo xuoáng saâuñöôøng ñi cuûa con cua caøng maát huùt, oâng baát

löïc neùm con dao quaém sang beân caïnh, trôû laïingoài leân taûng ñaù, ñaàu ong ong leân tieáng hoûi…con cua troán ôû ñaâu trong ñaùm ñaát kia?

Boãng trong ñaùm soûi nhoû moät chieác caøngcua laám taám ñaát vaøng troài leân. OÂng lao xuoáng,tay choäp voäi vaø giaät maïnh. “Coù leõ noù seõ gaõycaøng maát!”, oâng nghó vaäy nhöng chôït ruøngmình khoâng tin noåi, con cua ñöïc giaø bò keùo baätkhoûi ñaùm ñaát, chieác caøng beân kia cuûa noù quaëpchaët moät con cua khaùc. Vôù ñöôïc caû caëp, oângnghó mình seõ nhaém con ñöïc, coøn con cua loätxaùc thòt meàm giaønh cho vôï, baø aáy ñang oám coùmoät ít chaát tanh vaøo seõ khaù hôn. OÂng giuõ giuõtay hoøng taùch hai con cua ra nhöng chieáccaøng reâu moác kia kieân quyeát baáu chaët khiñoàng loaïi noù hoaøn toaøn meàm nhuõn, voâ caûm.Khuoân maët traéng beäch yeáu ôùt cuûa vôï chôïtthoaùng qua ñaùnh laïc taâm trí, oâng töø töø thaû haicon cua xuoáng maët ñaát.

Con cua ñöïc khoâng nhìn thaáy neùt nhaênnhuùm treân khuoân maët khaéc khoå cuûa oâng giaø,noù luøi luõi, caät löïc keùo leâ con cua loät xaùc luøi daànvaøo trong keõ ñaù.

Chieàu aáy, böng baùt canh loõng boõng nöôùctôùi caên buoàng saùng lôø môø nhôø aùnh ñeøn treotreân vaùch goã, oâng Man Coâoâ noùi nhö ñoäc thoaïi:

- Baø aï, hoâm nay toâi khoâng baét ñöôïc concua naøo...

Tieáng xích saét keùo leâ döôùi ñaát, moät maùi toùctraéng xuyeân aùnh ñeøn laáp loù, keá theo laø baøn taygaày guoäc ñöa ra ñoùn ñôïi. OÂng giaø Man Coâoâkhoâng naém laáy baøn tay ñoù maø veùn giuùp daûi toùcmai giaét leân vaøo beân tai, döôùi aùnh ñeøn vaøng lôømôø hieän ra khuoân maët ngöôøi ñaøn baø ñeïp laïluøng, khoâng veát nhaên nheo naøo cuûa tuoåi hônnaêm möôi tì leân lôùp da traéng mòn nhö voû baøomoäc cuûa loaïi goã quyù ngaâm laâu ngaøy döôùi buøn.Hai baøn tay run laäp caäp böng baùt canh noùngñöa leân mieäng.

*



Saùng nay OÂng Man Coâoâ ñeå giaønh taát caûthôøi gian treân nöông, ñaùm luùa neáp baép giaøn ñaõtroå nhöõng boâng ñaàu tieân, gioù chôøn vôøn, xoaénxuyùt, vaø baát ngôø baät tung chieác cuùc caøi treânmaét nhöõng haït neáp coøn ñang trong phoâi. OÂngMan Coâoâ khoâng ñeå yù thaáy ñieàu ñoù bôûi coøn maûinheo maét nhìn moät boâng lau môùi troå côø beân rìanöông, ñaùm lau kheõ rung rinh theo ngoïn gioù,oâng caûm giaùc ñoùi vaø muoán ñöùng leân beû boânglau ñoù. Tieáng ngöôøi ñaèng haéng phía sau,thaèng Va töï cuùi ñaàu bieän hoä cho söï xuaát hieänñöôøng ñoät cuûa noù.

- OÂng aï! - Vöøa noùi vöøa nhaác cao caùi tuùiñang xaùch treân tay leân. - Chaùu mang gaïo ñeáncho oâng.

- Maøy muoán ñoåi huyeát linh?- Daï…Nhìn aùnh maét thaèng Va, loøng oâng giaø Man

Coâoâ aéng laïi. Noù yeâu vôï noù quaù. Nhö oâng, ngaøyxöa…

Chieàu hoâm aáy, Man Coâoâ maûi meâ laàn theodaáu chaân moät con löûng maø khoâng bieát phíatreân trôøi cao ñang haï xuoáng ngay ñaàu bôûi moätcôn gioâng. Cho ñeán khi möa tuoân aøo aït xuoángbôø vai, möa chaûy xoái xaû töø treân ñænh ñaàu,ngaám qua maùi toùc boàng beành ngaäp hai loã tai,anh hoát hoaûng ngoùng leân non, ngöôøi yeâu vaãncoøn treân ñoù. Man Coâoâ xeù möa chaïy ra ñeáncon ñöôøng moøn thì baét gaëp Lan Chaâu treân vaimang moät caønh cuûi chaùy nham nhôû, toùc öôùtbeát thaønh buùp treân traùn, chieác aùo bò nöôùc möamaøi cho moûng theâm baùm dính vaøo da thòt…Man Coâoâ khoâng coá yù nhìn laâu nhöng maét laïidaùn vaøo khuoân ngöïc nhaáp nhoâ theo böôùc ñicuûa ngöôøi. Anh ñöa dao phaït ngang moät taøulaù khoai lao tôùi che leân ñaàu Lan Chaâu, traùchyeâu:

- Thaáy möa coøn khoâng chaïy veà!Lan Chaâu neùm caây cuûi xuoáng caïnh chaân,

nhaøo vaøo oâm laáy coå Man Coâoâ, moà hoâi vaø nöôùc

möa xoaén xuyùt, hoøa quyeän. Lan Chaâu muoánmôû maét ñeå nhìn thaáy thöù caûm giaùc ngoït ngaøongaám vaøo trong töøng chaân toùc… Baát ñoà phíatröôùc coù moät oâng giaø naèm thoi thoùp khieán coâgiaät thoùt tim, khuoân maët oâng nhaên nhuùm, bôïtbaït bôûi möa laïnh. Lan Chaâu chôùp maét nhìncho roõ thì ra ñoù laø moät chieác laù vaøng bò gioù böùtkhoûi caønh töø khi naøo, chieác laù ñaäu cheânh veânhtreân hoøn ñaù xanh ven bôø suoái. Coâ boû maëcchieác laù, kheùp hôø maét laïi ñeå taän höôûng höôngvò cuûa tình yeâu ñang dang dôû thì oâng giaø khinaõy laïi hieän leân tröôùc maët, oâng nheo moät maétnhìn, Lan Chaâu buoâng voäi coå Man Coâoâ, nhìnthaät kyõ tröôùc maët laïi laø moät chieác laù.

- UÙi chao…Man Coâoâ hoaûng hoát quay laïi, anh ngôõ

ngaøng nhìn thaáy moät cuï giaø ngoài co ro, chaântay meàm run raåy, löng döïa vaøo phieán ñaù, döôùichaân oâng doøng suoái ñang vaøo côn luõ chaûyxuoáng cuoàn cuoän.

- Giaø ôi, giaø coù sao khoâng?- Tao… reùt…- Giaø chaéc ngöôøi baûn khaùc ñeán ñaây? Nhaø

giaø ôû ñaâu ñeå chaùu ñöa veà?OÂng giaø laéc kheõ ñaàu. Lan Chaâu moâi run

run neùp vaøo phía sau löng Man Coâoâ, chöa kòpñònh thaàn thì anh ñaõ ngoài thuïp xuoáng, chìalöng ra hieäu cho oâng giaø ngoài leân.

- Lan Chaâu, nöôùc chaûy xieát laém, em ñöùngbeân naøy, anh coõng oâng qua roài quay laïi ñoùn.

- Man Coâoâ, ñöøng…Man Coâoâ ñaõ chaïm chaân xuoáng doøng nöôùc

ñuïc ngaøu. OÂng giaø oâm chaët coå anh, quay laïinheo moät maét nhìn Lan Chaâu. Coâ chôùp maétkinh ngaïc nhìn treân löng Man Coâoâ laïi laø moätchieác laù vaøng ñaäu choâng cheânh, böôùc chaânanh xieâu veïo chæ chöïc ngaõ xuoáng doøng nöôùc.

Tieáng Man Coâoâ hoûi nhö gaøo leân giöõa doøngluõ:

- Teân giaø laø gì?



- Mo Lang! - OÂng giaø thì thaøo.- Chaùu teân Man Coâoâ, coøn treân kia laø…- Lan Chaâu!- Sao giaø bieát? AØ, vöøa naõy chaùu goïi teân roài

nhæ.Man Coâoâ böôùc chaân leân bôø, töø töø cho Mo

Lang xuoáng. OÂng laõo oâm chaân xuyùt xoa:- Xem giuùp caùi chaân cho tao, ñau quaù!Man Coâoâ ngoài xuoáng, naâng baøn chaân cuûa

oâng giaø leân.- Con trai ta toát buïng quaù!Man Coâoâ xoùt ruoät nhìn sang beân kia suoái,

Lan Chaâu vôùi goïi gì ñoù nhöng nöôùc ñaõ aùt heáttieáng cuûa coâ.

- Giaø ñaõ ñôõ ñau chöa?- Boùp theâm tyù nöõa naøo. Laõo muoán traû ôn

con trai, treân ñôøi naøy con thích aên moùn gìnhaát?

- Giaø ôi chaùu sang ñoùn Lan Chaâu ñaõ.- Laõo ñang hoûi con thích aên moùn gì nhaát?- Moùn caù!Man Coâoâ khoâng chuù yù maáy ñeán caâu traû lôøi

cuûa mình, anh toan böôùc xuoáng nöôùc thì bòbaøn tay xöông gaày cuûa Mo Lang tuùm chaët laïi.

Beân kia bôø Lan Chaâu chaïy ngöôïc, chaïyxuoâi goïi Man Coâoâ nhöng anh khoâng nghethaáy.

Mo Lang vaãn naém chaët coå chaân anh.- Noù töï khaéc sang ñöôïc.- Nöôùc luõ lôùn coâ aáy khoâng sang ñöôïc ñaâu.- Nhìn ñi chaøng trai.- Lan Chaâu, caån thaän!Tieáng heùt cuûa Man Coâoâ vang aùt tieáng luõ

xieát, nhöng Lan Chaâu ñaõ böôùc caû hai chaânxuoáng doøng nöôùc ñuïc ñang cuoàn cuoän luõ, treântay vaãn caàm taøu laù khoai, böôùc chaân loaïngchoaïng, caû thaân hình maûnh mai nguïp xuoángdoøng nöôùc ñuïc.

- Lan Chaâu!Man Coâoâ choàm tôùi bôø suoái, baøn tay Mo

Lang naém chaët coå chaân keùo giaät laïi khieán anhngaõ xuoáng.

- Thaû toâi ra, oâng laø ai?- Coâ ta khoâng sao ñaâu, leân ngay baây giôø

thoâi!Lan Chaâu chaáp chôùi giöõa doøng suoái, treân

tay vaãn caàm taøu laù khoai.- Man Coâoâ, em khoâng bôi ñöôïc.Man Coâoâ coá giaõy giuïa hoøng thoaùt khoûi baøn

tay oâng giaø, nhöng caøng giaõy giuïa caùc ngoùntay oâng caøng baáu chaët vaøo da thòt anh.

- Thaû toâi ra, Lan Chaâu saép cheát ñuoái roài.- Khoâng sao ñaâu, noù xuoáng baét caù thoâi maø.- OÂng noùi gì cô?- Khoâng phaûi con trai noùi thích aên caù ñoù

sao! OÂng cho vôï con moät khaû naêng ñaëc bieät,chieàu naøo noù cuõng seõ baét caù veà, tha hoà maø aên.

Mo Lang caát tieáng cöôøi khaø khaø thay caâutraû lôøi. Lan Chaâu moãi luùc moät bò nöôùc cuoán xahôn, boãng coâ chìm daàn xuoáng, maát huùt döôùidoøng luõ, chæ coøn chieác laù khoai troâi daäp deànhtreân maët nöôùc ñuïc ngaøu.

- Lan Chaâu, Lan Chaâu ô… ô… ôiii!Man Coâoâ chöa kòp lao xuoáng thì moät tay

Lan Chaâu troài leân khoûi maët nöôùc, tay kia caàmchaéc con caù chuoái giô leân cao. Coâ vung tayneùm, con caù rôi xuoáng ngay chaân Man Coâoâ.Lan Chaâu bôi vaøo bôø, vöøa böôùc chaân khoûi maëtnöôùc coâ ñoå aøo xuoáng baát tænh…

*- OÂng Man Coâoâ, oâng Man Coâoâ!OÂng Man Coâoâ ñaàu töïa vaøo phieán ñaù ven

nöông mô maøng, khuoân maët giaõn ra, co laïi,caêng thaúng nhö ñang chöùng kieán söï vieäc kinhhoaøng naøo ñoù. Tieáng thaèng Va khieán oâng baättænh, ngoài söõng sôø tröôùc ñaùm boâng lau tónhlaëng khoâng moät laøn gioù trôøi. Caâu chuyeän nöûamô nöûa thöïc ñaõ troâi theo thôøi gian, nhöngthænh thoaûng vaãn trôû veà trong oâng. OÂng ñöatay ñoùn ñieáu thuoác veâ baèng laù caây töø tay thaèng



Va, chaâm löûa rít moät hôi, nhaû khoùi, traàm ngaâmhoài laâu môùi leân tieáng:

- Vôï maøy caàn huyeát linh. Tao seõ cho maøy…Thaèng Va quì suïp xuoáng toan laïy taï,

nhöng oâng Man Coâoâ ñaõ keùo tay noù ñöùng daäy.Hai ngöôøi dìu nhau lieâu xieâu treân ñöôøng röøng.

Veà tôùi nhaø thaèng Va, oâng Man Coâoâ thoø tayvaøo tuùi moùc goùi laù boïc kyõ vieân huyeát linh ñaëtleân maët baøn, caån thaän duøng dao nhoït xeùn laømñoâi thaû vaøo baùt nöôùc noùng maûnh to hôn. Vieânthuoác töùa ra nhöõng tia ñoû saãm nhö maùu.Thaèng Va kinh ngaïc heát nhìn baùt thuoác laïinhìn oâng giaø. OÂng giaø noùi ñaây laø moät loaïi maùuchaûy ra töø ñaù, chöõa nhieàu loaïi beänh vaø coù taùcduïng an thaàn, ngöôøi naøo duøng thöôøng xuyeânseõ khoûe maïnh, nhaát laø ñaøn baø môùi ñeû hoaëcngöôøi bò maéc chöùng suy nhöôïc, ngöôøi naøoñöôïc huyeát linh thöôøng xuyeân seõ treû laâukhoâng bieát giaø.

- Con xin giaø! - Thaèng Va ñöa tay ñònhcaàm baùt thuoác.

- Khoâng ñöôïc! - OÂng giaø Man Coâoâ quaùtkheõ nhöng ñaày uy löïc.

Thaèng Va söïng ngöôøi, troøn maét veû khoânghieåu.

- Thuoác naøy phaûi töï tay maøy ñi laáy môùithieâng!

Nhìn theo höôùng oâng giaø chæ tay leân ñænhngoïn Kaulum, thaèng Va choaùng vaùng maëtmuõi. Noù ñöôïc sinh vaø lôùn leân ôû ñaây, quaù quenthuoäc vôùi ñaù döôùi chaân nuùi nhöng leân ñeánñænh thì chöa bao giôø. Nhìn neùt maët hoangmang cuûa thaèng Va, oâng giaø Man Coâoâ laéc ñaàuthaát voïng:

- OÂ, tuoåi treû maøy vöùt ôû ñaâu? Ñi theo tao!OÂng Man Coâoâ döùt khoaùt naém tay thaèng Va

loâi ñi. Moät loaùng hai ngöôøi ñaõ maát daïng phíatreân.

Theo thöôøng leä cöù moãi tuaàn traêng oângMan Coâoâ laïi leân ñænh Kaulum moät laàn, chôø khi

traêng khuyeát vaø laën haún thì môùi leân nuùi, hoâmnay ñang ngaøy traêng troøn, lieäu ñaõ coù huyeátlinh chöa?

OÂng giaø Man Coâoâ giô cao caây ñuoác treântay, tay kia moø maãm töøng gôø ñaù maùt laïnh. OÂngñöùng im laëng nghe ngoùng, coù tieáng reân phíatraàn ñaù treân ñaàu khieán oâng rôûn ngöôøi. Beâncaïnh oâng, thaèng Va run nhö chuoät gaëp traên,raêng ñaùnh vaøo nhau lôùp côùp. Döôøng nhönghe tieáng ñoäng neân tieáng reân trong hang imbaët. OÂng Man Coâoâ kheõ nhaác chaân böôùc tieáp,tieáng reân theâ thieát töø töù phía laïi doàn veà laømrung chuyeån caû hang ñaù. OÂng Man Coâoâ traántónh soi ñuoác vaøo töøng ngoùc ngaùch cuûa hang.Hai chaám xanh hôn maét meøo röøng loùe leântheo aùnh löûa, moät con khæ hai tay gaéng oâmchaët gôø nhuõ ñaù maøu traéng ñuïc phía tröôùc, eùpsaùt thaân sau leân beà maët voøm hang, mieängkhoâng ngôùt phaùt ra nhöõng tieáng reân, maùu töøaâm voâ cöïc gæ ra thaám öôùt moät maûng loângñuoâi…

OÂng giaø Man Coâoâ laáy sôïi daây röøng buoäcthaønh moät thoøng loïng roài tung leân noùc hang.OÂng cuoán moät vaøi voøng daây vaøo giöõa loøng baøntay vaø naém chaët laïi, möôøi ñaàu ngoùn chaân baáuvaøo gôø ñaù, laàn töømg böôùc theo vaùch hang.

Moät vaät ñen phoùng vuït qua tröôùc maëtkhieán caùi thaân gaày coøm cuûa oâng baït nghieângngaû ra phía ngoaøi. Thaèng Va heùt leân moät tieángroài ngaõ pheät moâng xuoáng ñaùy hang. Roài noùchôït nheächmieäng cöôøi khi nhìn thaáy boùng conkhæ caùi thoaêt thoaét chaïy ngang theo vaùch döïngñöùng cuûa ngoïn nuùi. Thaèng Va ñaõ vöõng taâmhôn, loùng ngoùng tuùm ñaàu daây leo theo oâng giaøMan Coâoâ.

Löûa töø chieác baät beùn nhanh leân ñaàu ngoïnñuoác soi ñöôøng vaøo beân trong, hôi laïnh phaû ratöø ñaù nguøn nguït. OÂng döøng laïi tröôùc moät ngoùccuït, huô ñuoác leân maùi ñaù nôi coù nhöõng ngoïnnhuõ thaû xuoáng nhaáp nhoâ. Vaøi gioït nöôùc rôùt



xuoáng coå gaùy laïnh buoát. Baøn tay quôø quaïngtöøng hoác ñaù. Moät nhuùm nhuõ maøu ñen baùmtaïm vaøo traàn hang coøn loùng laùnh öôùt.

- Noù ñaây! - OÂng Man Coâoâ ruùt dao nhoïnñöa cho thaèng Va.

Thaèng Va laäp baäp maõi môùi xeùn xong ñaàunhuõ deûo quaùnh ñoù. OÂng Man Coâoâ baûo noù goùicaån thaän huyeát linh vaøo taøu laù ñaõ nheùt saün trongtuùi vaø phaûi naém chaéc trong tay. Cuoái cuøng oângdaïy noù ñoäng taùc cuùi ñaàu taï ôn Thaàn Ñaù roài haingöôøi nhanh choùng quay trôû laïi cöûa hang.

*Ñeâm ñoù traêng muoän nhöng vaèng vaëc, oâng

Man Coâoâ keùo sôïi xích daét vôï ra ngoaøi saân, khiñaõ ñeå baø ngoài leânmaåu goã troøn caét laøm gheá, oângchæ tay veà höôùng aùnh ñieän coøn saùng trong baûn.

- Baø nhôù khoâng? Choã aáy tröôùc kia laø nhaømình. Töø khi toâi baûo thích aên caù suoái Kaulumchieàu naøo baø cuõng chaïy ra suoái baét, baø baét caùraát gioûi.

Ngöôøi ñaøn baø ñeïp caát tieáng cöôøi ngaây ngoâvôùi traêng, baát ñoà baø choàm leân níu coå aùo oâng,ngaû maët oâng vaøo khuoân maët mình. Tieáng thôûkhoâng oàn aøo, giaø nua luyeán tieác thôøi son treû xoâvaøo nhau qua nhöõng neáp nhaên thôøi gian. OÂngMan Coâoâ ngöôïng nguøng voøng qua taám thaânmaûnh cuûa vôï, toan duøng moät caùi xieát chaët ñeåbieåu taû tình thöông yeâu nhöng tay laïi loï moïmaân meâ sôïi xích saét. Sôïi xích naøy oâng môùithay khi sôïi kia ñaõ cuõ moøn vaø bò baø röùt ñöùt. Cöùmoãi laàn ñöùt xích baø laïi chaïy ra suoái, oâng ñaønhphaûi mua moät sôïi to hôn ñeå khoâng coøn bòngöôøi trong baûn keùo ñeán vaây kín con suoái xembaø baét caù.

OÂng Man Coâoâ kheõ chaïm tay vaøo khuoânmaët cuûa baø, boãng döøng laïi khi caûm nhaän töøgiöõa loøng nuùi Kaulum phaùt ra tieáng uøng uïcnhö noài nöôùc ñaäy kín vung bò thuùc soâi quaù ñoä,tieáng uøng uïc lôùn daàn, bí baùch, roài thoaùt rabaèng nhöõng tieáng noå kinh hoaøng lieân tieáp,

ngoïn löûa hoàng trong khoùi buøng buøng chaùylieám veøo moät nöûa ngoïn nuùi ñaù. OÂng Man Coâoâbuoâng tay khoûi aùo vôï, chæ kòp maéc maáu xíchvaøo maåu goã troøn, voäi vaõ lao ra phía chaân nuùi,boû maëc ngöôøi vôï ñang hoaûng loaïn coá gaénggiaèng keùo.

Ngöôøi coâng nhaân ra söùc giöõ chaân oâng giaøkhoâng cho tieán ñeán khu vöïc noå mìn, nhöng löïcbaát toøng taâm.

- Huyeát linh, huyeát linh cuûa tao!OÂng duøng heát söùc löïc ñaåy ngöôøi naøy ngaõ

nhaøo xuoáng, chaïy nhö bay ra phía chaân nuùiñaù. Meù nuùi beân naøy chöa bò ñoå, oâng cuoán sôïidaây vaøo tay vaø thoaên thoaét leo leân, maëc chotieáng la heùt hoaûng hoàn phía döôùi.

Tieáng khoan reø reø keøm theo nhöõng tieángnoå chaùt chuùa, sau ñoù laø voâ soá nhöõng hoøn ñaùxanh lôùn beù laên ñoå aàm aàm. OÂng Man Coâoâ ñaõleo vaøo ñeán cöûa hang, cuùi doác ñaàu ñeå thôû, gôõsôïi daây neùm ra ngoaøi roài moø maãm trong toái ñivaøo theo caûm tính, beân ngoaøi tieáng noå vaãnvang leân.

Tieáng reân baäp beành luùc xa luùc gaàn ñöaböôùc chaân oâng vaøo saâu hôn beân trong, tay ñaõbaáu ñöôïc vaøo moät nhuõ ñaù thaû chôøm xuoáng.Tieáng reân doàn ñeán, toûa ra khieán ñaàu oùc oângmoâng lung choaùng vaùng. Moät gioït nöôùc laïnhbuoát rôùt xuoáng gaùy laøm teâ lieät caùc ñoát soánglöng oâng. OÂng ñöa baøn tay maân meâ choøm nhuõñaõ, caûm giaùc quen maø ñaõ xa haøng chuïc naêmdoàn daäp trôû veà. Baøn tay oâng vöøa chaïm phaûivaät gì ñoù meàm nhuõn nhö nöôùc, thì tieáng reân rækhi naõy lieàn baät thaønh tieáng theùt kinh hoaøngphaù tan baàu hoang töôûng trong taâm ñaù khieánmoïi thöù noå bung ra. Con khæ caùi phoùng nhömuõi teân ra khoûi cöûa hang. OÂng Man Coâoâ cuõngvoäi vaõ lao theo phaûn xaï, tuùm ñöôïc caùi ñuoâicuûa noù. Cuøng luùc oâng naém ñöôïc sôïi daây chôømtöû ñænh nuùi xuoáng laø luùc tieáng noå phaùt ra töøchoøm cuoái cuøng treân ñænh ñaù Kaulum vang



leân. OÂng Man Coâoâ moät tay oâm con khæ caùi, taykia vaãn naém chaéc sôïi daây, nín thôû nhaûy moätcuù ngoaïi muïc töø treân cao xuoáng, haøng traêmhoøn ñaù to nhoû neùm chí maïng theo phía sau.

Mieäng ñaéng ngaét, oâng môû maét nhìn töùphía, ngöôøi ñöùng chaät kín moät baõi ñaát döôùichaân nuùi. OÂng heù maét nhìn sang con khæ caùinaèm thoi thoùp beân caïnh, ñaàu noù va vaøo ñaùtoaïc moät maûnh, maùu ñen ñoïng thaønh vaàngtreân nhöõng maûng loâng.

Moät ngöôøi ñaøn oâng laï maëc aùo xanh böôùcñeán:

- Baùn laïi cho tao con khæ?Kheõ laéc ñaàu thay caâu traû lôøi, oâng Man Coâoâ

göôïng ngoài daäy. Con khæ caùi môû hôø caëp maétnhìn oâng ñau ñaùu, roài kheõ cuïp ñuoâi laïi, ñoâi maéttraéng kheùp daàn, moät gioït nöôùc ñuøng ñuïc gæ ra.OÂng Man Coâoâ oâm xaùc con khæ ñöùng daäy laùchñaùm ñoâng ñi veà phía röøng. Böôùc chaân baäpboàng, nhaác leân haï xuoáng khieán haøng traêmhình aûnh hieän höõu taâm trí, luùc laø khuoân maëttraéng baïch cuûa ngöôøi vôï coá giaõy giuïa hoøngthoaùt khoûi sôïi xích laïnh ngaét döôùi chaân, khi laïilaø boä maët ñaày loâng nhaên nhuùm cuûa con khæmoãi khi ñeán ngaøy trong thaùng. Roài laïi nhaïtnhoøa hình aûnh ngöôøi vôï ñieân böng baùt nöôùcñoû ngaøu ñöa leân mieäng, nhöng bò chen ngangngay bôûi hai caùnh tay khæ ñaày loâng vaøng oùngbaùm chaët ngoïn nhuõ ñaù thaân goàng leân coá tieátcho ra thöù maø ngöôøi ñôøi goïi laø huyeát linh…

Choân con khæ xong oâng Man Coâoâ trôû veà,meät moûi ñaåy caùnh cöûa goã. Coù tieáng xích keâuxoang xoaûng trong buoàng. OÂng chaïy vaøo,boãng döøng laïi, luøi vaøi böôùc nhìn khuoân ngöôøivôï gaày maûnh, toùc baïc nhö cöôùc phuû xuoángkhuoân maët traéng baïch ñang cuùi ñaàu ñöa haømraêng nghieán vaøo töøng maáu xích saét cuoán döôùichaân hoøng mong noù ñöùt lìa ra.

- Baø laøm gì theá?!Ngöôøi ñaøn baø eùp chaët löng vaøo töôøng,

nöôùc maét chaûy xuoáng khoùe mieäng, ngaång ñaàunhìn oâng khaån khoaûn caàu xin. OÂng Man Coâoâlao ñeán beân coät nhaø, thaùo caây buùa vaät gia baûoñaõ theo oâng maáy chuïc naêm, gaït vôï sang moätbeân, keâ sôïi xích leân hoøn ñaù, vung tay. Tieángsaét va vaøo nhau choùi tai, löûa toùe ra laïnh ngaét.Maét noái cuoái cuûa sôïi xích coøn beän dai daúngvaøo nhau, chæ moät nhaùt nöõa thoâi, moät nhaùt buùanöõa laø xong…

OÂng nhaém maét boå xuoáng, sôïi xích ñöùtbung. Ngöôøi ñaø baø ñeïp loaïng choaïng ñöùngdaäy ñi ra cöûa, coøn chaàn chöø ñeå nhìn cho quenmaét nhöõng thöù ñaõ thay maøu môùi hoaéc, tröôùckhi lao ra phía con suoái, baø khoâng queân chaïyvaøo gian beáp caàm theo chieác gioû.

OÂng Man Coâoâ quyø phuïc hai ñaàu goái giaønua xuoáng ñaát, tay böng sôïi xích leân ngangkhuoân maët giaø nua.

Nuùi Kaulum nhö bò moät ngöôøi khoång loàduøng caû haøm raêng khaáp kheånh gaëm nhamnhôû, khoâng coøn nhìn thaáy con ñöôøng daãn leâncaùi mieäng hang ñen ngoøm giöõa löng chöøngnuùi. OÂng Man Coâoâ cuùi ñöa tay laàn maàn vuoátnhöõng hoøn ñaù chaát ngoån ngang döôùi baõi.Nhöõng vieân ñaù nuùi Laulum khoâ khoác naøy ñaõtöøng coù maùu…

Tieáng oàn aøo, ngöôøi ngöôøi ñoå xoâ ra ñaàu consuoái. OÂng Man Coâoâ haáp taáp chaïy theo vaøñöùng söõng laïi khi nhìn thaáy thaèng Va ñangnaâng ngöôøi ñaøn baø thaân theå öôùt suõng, meàm laûtreân tay vaø coá gaéng chaïy thaät nhanh veà phíañöôøng:

- Mau leân, ñöa ngöôøi ñi caáp cöùu!Ñaùm coâng nhaân treân baõi ñaù ñoå xoâ ñeán ñôõ

ngöôøi ñaøn baø leân chieác xe maøu ñen ñaäu döôùibaõi coû. OÂng Man Coâoâ môùi söïc tænh ñieàu gì ñoù,cuoáng cuoàng chaïy theo nhöng chieác xe ñaõ laoheát toác löïc veà phía con ñöôøng môùi traûi ñaày ñaùxanh daãn xuoáng tænh, chæ coøn nhöõng ñaùm buïicuûa ñaát ñoû cuoán theo mòt muø.�



Thaèng Ngaân Vaên Pao coù moät chieácvoøng tay ñöôïc laøm baèng chaát lieäu ñaëcbieät. Noù noùi chieác laéc tay naøy töï tay noù

reøn töø moät cuïc saét ñöôïc thaû xuoáng töø treântrôøi. Goïi laø voøng tay nhöng chaúng bao giôøñeo noù ôû coå tay maø ñeo taän khuùc tay saùtnaùch. Chæ coù thaèng baïn thaân laém (laø toâi) Paomôùi cho xem chieác voøng tay quyù hieám vaønoùi cho toâi bieát vì sao maø Pao coù ñöôïc noù.Döôùi haøng ngaøn haøng tyû haït aùnh saùng maëttrôøi, chieác voøng phaùt ra aùnh haøo quang laáploaù. Moät thöù aùnh saùng khoâng oùng aùnh nhövaøng nhöng laáp laùnh hôn baïc. Noù khoâng ñoûnhö ñoàng nhöng laïi ñoû hoàng hôn caû ñoàng.Noù laø hôïp chaát gì thì ngay caû oâng Kieàu KimTroïng Toång giaùm ñoác Coâng ty vaøng baïc ñaù

quyù Kim Tinh cuõng khoâng bieát ñöôïc. Boûchieác voøng vaøo löûa nung ba ngaøy khoâng tanchaûy, ñeå döôùi trôøi möa caû thaùng trôøi khoângcoù daáu hieäu ræ seùt,cho vaøo a xít vaãn moät maøulaáp laùnh. Ñem vaøo ngaên ñaù tuû laïnh voøng vaãnphaùt ra aùnh saùng, nhieät ñoä khoâng thay ñoåiluoân giöõ ôû möùc 250oC. Nhieàu ngöôøi noùi ñoùlaø ñoà vaät cuûa ngöôøi ngoaøi haønh tinh. Moätchieác voøng nhö vaäy chæ coù ôû nhöõng boä phimgiaû töôûng khoâng coù thaät treân traàn ñôøi.Thaáy toâi coù veû khoâng tin, Pao maëc keä, noù

noùi caùi voøng cuûa noù ñang sôû höõu kia cuûangöôøi ngoaøi haønh tinh cuõng ñöôïc, cuûa trôøicuõng ñöôïc, mieãn laø khi ñeo noù vaøo seõ khoângphaûi lo sôï hieåm nguy ñeán vôùi mình. “Ñeo thöùnaøy vaøo daãu coù nhaûy vaøo trong löûa cuõng

CHIEÁC VOØNG TAY KYØ LAÏTruyeän ngaén

NOÂNG QUOÁC LAÄP(Daân toäc Taøy)

Minh hoïa: LEÂ NGOÏC HUYEÀN



khoâng sôï bò chaùy. Ñi xuoáng nöôùc khoâng lobò cheát chìm. Ñeo chieác voøng trong ngöôøi thìngay caû vieân ñaïn, muõi teân cuõng töï tìmñöôøng traùnh.Vaøng baïc, kim cöông quyù thaätñaáy nhöng lieäu coù traùnh ñöôïc ñaïn, ngaênkhoâng cho löûa chaùy vaøo thaân khoâng?” RoàiPao noùi giaû duï coù ngöôøi naøo ñoù ñem caûgaùnh kim cöông, röông vaøng, hoøm baïc ñeánñoåi laáy chieác voøng tay Pao cuõng khoâng chòuñoåi. Toâi khoâng bieát nhöõng lôøi noùi cuûa Pao coùthaät khoâng. Toâi khoâng bieát mình coù neân tinnhöõng lôøi Pao noùi? Toâi laø moät cöïu chieánbinh, moät teân thöông binh haïng moät treânboán. Trong ngöôøi toâi coøn haøng chuïc maûnhñaïn gaêm ñaày trong loàng ngöïc, baép tay,xöông chaân, hoäp soï. Moãi khi traùi trôøi toaønthaân toâi nhö coù haøng chuïc caùi moùng tay caøocaáu, loâi keùo ñau nhöùc khoâng taøi naøo chòuñöôïc. Toâi ñaõ cheát ñi soáng laïi vì khoùi löûachieán tranh, nhöõng traän ñaùnh giaèng co ôûthaønh coå Quaûng Trò. Toâi laø ngöôøi may maénsoáng soùt trong voâ vaøn ñoàng ñoäi ñaõ ngaõxuoáng vì chính nghóa döôùi lôùp coû xanh vaømaøu ñaát nhuoám ñoû maùu ngöôøi.

Nhöng Pao thì sao? Pao cuõng ñaõ traûiqua haøng chuïc traän ñaùnh lôùn, caû ñaïi ñoäi Paoluùc giaûi phoùng chæ coøn laïi ñuùng naêm ngöôøi.Boán ngöôøi coøn laïi ñeàu laø thöông binhnaëng,ñeàu laø nhöõng ngöôøi ñaõ maát ñi treân taùmmöôi moát phaàn traêm söùc khoûe. Chæ coù Paolaø ngöôøi laønh laën. Ngay caû moät vieân ñaïnsöôït qua da cuõng khoâng coù. Pao khoâng phaûilaø ngöôøi “aên coã ñi tröôùc, loäi nöôùc ñi sau”,trong traän chieán ñaáu naøo noù cuõng laø ngöôøiñöùng haøng tieân phong, saün saøng xoâng leânphía tröôùc ñeå nhaän laáy thuaän lôïi (laø Pao nghónhö theá) veà phía mình. Noøng cuûa khaåu suùngPao caàm noùng leân vì ñaïn, phía ñoái dieän ñaõcoù haøng chuïc haøng traêm ngöôøi ngaõ xuoáng vìtruùng ñaïn cuûa khaåu suùng tröôøng maø noù coilaø vaät baát ly thaân thöù hai. Pao huøng hoàn noùivôùi nhöõng ngöôøi trong cuøng tieåu ñoäi “suùng

coøn ngöôøi coøn, ngöôøi maát nhöng suùng vaãncoøn”. Coù ngöôøi hoûi. Ngöôøi maát roài sao suùnglaïi coøn? Pao lyù giaûi. Ngöôøi ñi tröôùc ngaõxuoáng ngöôøi ñi sau laïi caàm suùng leân chieánñaáu vôùi quaân thuø nhö theá suùng laøm sao maátñöôïc, nhö theá môùi giaønh ñöôïc thaéng lôïi chöù.Coù phaûi Pao laø thaùnh thaàn maø ñaïn coái luoântìm caùch laûng traùnh? Giaû nhö Pao khoângphaûi laø thaùnh thaàn thì ít ra cuõng coù thaønhthaàn luoân ñoàng haønh cuøng noù moãi böôùc ñikhi gaëp hieåm nguy ñeàu coù theå bieán nguythaønh an. Khi khoâng coù thöù maùy moùc naøo coùtheå phaân tích lyù giaûi, moät ngöôøi traàn nhö toâichæ coù theå giaûi thích nhö vaäy.Sau naøy coù dòp ngoài oân chuyeän cuõ, toâi hoûi

Pao khi ñoù ñang naém trong tay chieác voøng kyølaï kia neân khoâng sôï hieåm nguy cöù theá xoângvaøo nôi aùc lieät maø khoâng lo bò cheát? NhöngPao traû lôøi. Chieán tranh laø con ngöôøi gieát cheátcon ngöôøi, loaøi ngöôøi taøn saùt loaøi ngöôøi, daântoäc naøy dieät haïi daân toäc kia, chuûng toäc naøytieâu gieät chuûng toäc kia. Duø coù khaùc nhau veàmaøu da, maùi toùc, ngoân ngöõ, tín ngöôõng, toângiaùo nhöng ñeàu chung doøng maùu ñoû. Laøngöôøi ai cuõng coù cha coù meï. Mình gieát hoï thìngöôøi laøm cha laøm meï ñang ôû ñieåm naøo ñoùtreân ñòa caàu seõ vónh vieãn maát ñi ngöôøi con maøhoï mang naëng ñeû ñau nuoâi lôùn khoân. Nhöngneáu mình khoâng gieát hoï thì mình cuõng bòcheát. Maø trong khoùi löûa ñaâu cho pheùp conngöôøi ta suy nghó nhieàu. Bieát ñaâu hoï coù maëttreân ñaát nöôùc naøy caàm suùng höôùng vaøo ñoàngloaïi laø moät vieäc baát ñaéc dó, baûn thaân hoï khoângtheå quyeát ñònh ñöôïc vieäc laøm cuûa hoï cuõngneân. Neáu coù nhieàu thôøi gian ñeå suy nghó, tínhtoaùn thì cuõng khoù phaân bieät ñöôïc ranh giôùichính xaùc caùc loaïi chieán tranh. Nhöng ñoáidieän vôùi caùi cheát coù theå seõ ñeán trong giaây laùtPao khoâng ñöôïc pheùp phaân taùn tö töôûng. Maétkhoâng ñöôïc nhaém, tai khoâng ñöôïc ngheãnhngaõng. Giaû muø giaû ñieác laø caàm ngay caùi cheátroài. Vì vaäy thaáy ñòch laø Pao nhaû ñaïn. Phía ñoái



dieän coù ngöôøi guïc treân baõi coû xanh hoâi tanhmuøi maùu troän cuøng thuoác suùng. Vaø hoï cheát.Laïi cheát. Pao chaúng bieát nhöõng vieäc mìnhlaøm laø nhaân ñaïo coù neân laøm hay khoâng.Ngöôøi xöa noùi baøn tay ñaõ nhuoám maùu thìkhoâng theå naøo coù theå röûa saïch ñöôïc.Cho ñeán khi nhaän danh hieäu anh huøng

Pao khoâng vui khoâng buoàn. Ñeå coù ñöôïcdanh hieäu naøy Pao ñaõ gieát cheát raát nhieàungöôøi. Ñeám khoâng noåi nöõa. Neáu ñem maùucuûa nhöõng ngöôøi dính phaûi ñaïn cuûa Pao veàtaém, coù leõ caû naêm Pao cuõng khoâng taém heátñöôïc. Neáu ñoåi vò trí meï Pao cho meï cuûanhöõng ngöôøi bò Pao gieát cheát kia khoâng bieáttaâm traïng meï seõ theá naøo. Pao chaúng daùmnghó nöõa. Trong chieán tröôøng chæ laàn lôñeãnh duø chæ moät giaây thoâi, moät vieân ñaïn seõlaáy ñi tính maïng cuûa con ngöôøi. Coøn coù ítkhaåu suùng, coøn coù ít nhöõng vieân ñaïn höôùngveà phía Pao nöõa sao. Nhöng nhöõng vieânñaïn döôøng nhö coù maét ñeàu traùnh Pao ñeå maøñi. Nhöõng khaåu suùng khi laáy Pao laøm muïctieâu boùp ñeàu bò hoùc ñaïn. Coù laàn coù moät caùibom taán ñöôïc thaû xuoáng giöõa luùc Pao vaøñoàng ñoäi ñang haønh quaân. Pao laø ngöôøi gaànquaû bom nhaát. Moïi ngöôøi ñoàng loaït naèmxuoáng, naém chaéc caùi cheát seõ ñeán ngaytrong choác laùt. Nhöng thaät kyø laï quaû bom ñaõkhoâng noå. Caû boïn oâm nhau cöôøi phôù lôù vìmôùi thoaùt cheát trong gang taác. Hoï caûm thaáykyø laï, nhöng khoâng ai coù theå giaûi thích noåitaïi sao hoï laïi gaëp nhöõng quaû bom bò tòt treânñöôøng haønh quaân vaø trong moät soá traän ñaùnhaùc lieät…

*Trong laøng Caùnh Phöôïng ba meï con baø

goùa Hoàng bò ngöôøi laøng khinh ra maët. Maø ôûcaùi laøng naøy cuõng ñeán laï, cöù meï con goùabuïa laø bò ngöôøi laøng coi thöôøng. Baø goùakhoâng ñöôïc nhôø ngöôøi ñaøn oâng ñeán giuùpsöûa maùi ngoùi, chaët caùi caây veà laøm keøo laømdui lôïp nhaø vì sôï ngöôøi ñôøi noùi “goùa choàng

theøm muøi ñaøn oâng”, tìm ñuû moïi caùch quyeánruõ choàng cuûa ngöôøi khaùc. Baø goùa cuõngkhoâng ñi leân röøng, leân nöông cuøng vôùinhöõng baø coù choàng coøn ñang soáng. Töïnhieân vaäy. Chæ coù nhöõng chuyeän phaûi ñi laømcuøng môùi ñaønh chòu. Bôûi vaäy töø chuyeän chaëtcaây ñoán cuûi, lôïp maùi nhaø moät mình meï töïlaøm. Meï khoâng daùm nhôø caäy ai, con ñangcoøn nhoû. Moïi vieäc naëng nheï ñeàu moät mìnhmeï ñaûm nhaän. Coù leõ moïi söùc naëng doàn treânvai thaân xaùc meï gaày nhö con ña döôùi nöôùchoà thu. Da meï ñen saïm vì aùnh naéng, vì lotoan ñuû beà. Da maët cuûa meï khoâng coøn caêngnhö muøa ñoâng naêm tröôùc. Nhöng meï khoângkeâu ca moät lôøi. Meï laøm laàm luõi nhö con traâunaùi keùo caøy. Traâu naùi keùo caøy khi meät coønngöôùc maét nhìn chuû, muoán noùi caøy meät roàinghæ thoâi. Coøn meï meät meï chæ nghæ tay vaønhìn hai ngöôøi con trìu meán. Meï baûo meïnhìn hai ñöùa con hoàn nhieân lôùn leân töøngngaøy laø meï khoûe laïi lieàn. Nhaø raùch hai beân,maët tröôùc maët sau nhöng maùi khoâng bò doät.Thaáy meï khoâng cam chòu tröôùc vieäc lôùnnaøo, moät soá ngöôøi trong laøng toû ra haèn hoïckhoù chòu. Hoï thaûn nhieân ñeå traâu boø daãm naùtñaäu ñoã, phaù hoaïi ngoâ, luùa nhaø Pao. Nhìnñaùm ngoâ bò traâu boø phaù hoaïi meï Pao vaãnkhoâng lôùn tieáng chöûi ñoång nhö caùc baø baùntoâm baùn caù ôû phoá chôï Ngoïc Xuaân. Meï noùivôùi Pao. “Nhöõng ngöôøi aên ôû khoâng coù nhaâncoù ñöùc roài seõ bò phaï haên baân raùu. Söï tröøngphaït cuûa oâng trôøi khoâng gioáng nhö ngöôøi taneùm teùm gianh cuõ xuoáng maët ñaát ñaâu. Ñôøinaøy khoâng thaáy, ñôøi con ñôøi chaùu phaûi gaùnhchòu con aï”.Nhöng meï con Pao caøng nín nhòn thì

ngöôøi laøng laïi caøng ñöôïc nöôùc laøm tôùi. Hoïxem meï con Pao nhö caây coû meàm nhö lôùpñaát döôùi chaân muoán daãm, xeùo naùt theá naøocuõng ñöôïc. Pao coù ñaùm ruoäng caïnh möôngnöôùc daãn veà cuoái caùnh ñoàng. Thaùng chíncaùnh ñoàng luùa ngaû vaøng chín roä. Moïi naêm



vaøo muøa thu khoâng coøn nhöõng côn möa tongaäp traéng caùnh ñoàng. Nöôùc moû, nöôùc suoáicuõng daàn caïn, nhöõng vuõng nöôùc coøn soùt laïilaø nôi truù nguï cuûa loaøi caù treâ, caù chuoái, connaøo con naáy thòt beùo troøn döûng môõ. Nhöõngtöôûng trôøi baét ñaàu hanh khoâ ñeå baø con noângdaân yeân taâm gaët haùi muøa vaøng, thu rôm veàlaøm thöùc aên döï tröõ cho traâu boø muøa ñoângmöa phuøn baõo tuyeát. Moät côn möa to chöatöøng thaáy ôû laøng vaøo thaùng chín aâm lòch.Nöôùc daâng, ñoài lôû, ñaù laên, ñöôøng suït luùn,nhöõng caùi caây bò baät goác bò gioù baãng ñi xahaøng traêm meùt. Loái ñi traøn ngaäp caønh caây,ñaâu ñaâu cuõng moät maàu raùc röôûi naøo laù caây,tuùi ni loâng vaø haøng traêm haøng ngaøn thöù baølaèng nhaèng khaùc. Ba thaùng tröôùc baø conlaøng treân xoùm döôùi mong moät côn möa tonhö treû thô ñoùi söõa meï maø trôøi khoâng chuùtñoäng loøng thöông. Neáu coù nhöõng traän möaraøo nhö theá ngöôøi daân Coác Raày, Naëm Doïiñaâu ñeán noãi boû ruoäng ñeå loaøi coû hoang moïcum tuøm chaúng khaùc naøo nhö ruoäng voâ chuû.Chæ coù laøng Caùnh Phöôïng ñaàu nguoàn

nöôùc laø laøm ñöôïc gaàn heát, chæ coù maáy ñaùmruoäng quaù xa nguoàn nöôùc laø bò boû hoang.Ñeå coù nöôùc laøm ruoäng ngöôøi ta thi nhaudöïng laùn ôû caïnh möông thay nhau tuùc tröïccaû ngaøy laãn ñeâm. Ngöôøi ta thi nhau döïnglaùn canh nöôùc chaúng khaùc gì canh giaëc giaõñeán laøng phaù hoaïi baét bôù khi xöa. Nöôùcdaâng leân ñöôïc goùc naøo ngöôøi ta ñem traâu raböøa goùc aáy. Nhieàu ngöôøi ngao ngaùn thoát leânraèng “laøm ruoäng naêm nay chaúng khaùc naøonhö nghieàn möïc ñeå vieát chöõ vaäy”. Moãi naêmlaøm moät vuï, baø con mong manh canh nöôùcnhaø trôøi, ngaøy noái ngaøy troâi qua, khi coù nöôùcthì caáy luùa cuõng ñaõ muoän, troàng ngoâ cuõngkhoâng kòp thôøi vuï. Giôø nhìn nöôùc ngaäp leânhlaùng khaép nôi, baø con noâng daân tieác laém.Giaù nhö coù caùi gì ñoù coù theå ñöïng nöôùc ñöôïcnhaát ñònh seõ ñöïng ñeå muøa sau laøm ruoängcho sôùm. Nhöõng ngöôøi khoâng caáy ñöôïc luùa

tieác nhöõng gioït nöôùc ñöôïc oâng trôøi neùmxuoáng nhaân gian. Nhöõng ngöôøi coù ruoäng luùachín laïi khoâng mong trôøi möa thoái trôøi baïiñaát vaøo luùc vaøng rôi xuoáng caùnh ñoàng.Meï con Pao chæ mong trôøi naéng ñeå gaët

haùi ñöôïc thuaän lôïi, rôm khoâng bò öôùt. Haiphieân chôï tröôùc meï Pao ñaõ laøm möông chonöôùc ruùt heát. Treân maët ruoäng ñaõ xuaát hieännhöõng veát nöùt chi chít. “Theá naøy thì khoângphaûi gaët luùa trong nöôùc roài”. Meï Pao thaàmnghó. Vaäy maø laïi coù traän möa to chöa töøngthaáy naøy. Meï ñang ngaên khoâng cho nöôùcvaøo ruoäng. Nhöng keû taâm ñòa ñen toái naøo ñaõduøng xeûng môû moät loái to, toaøn boä nöôùc coùtrong möông theo loái môû toang hoaùc ñoå doànvaøo ruoäng. Döôùi söùc eùp cuûa nöôùc nhöõngcaây luùa ñang ngaû maøu vaøng ñoàng loaït ñoåraïp. Saùng hoâm sau khi oâng trôøi ngöøng möameï Pao ra thaêm ñaùm ruoäng. Tröôùc maét meï,nhöõng caây luùa chín vaøng hoâm qua haõy coønñöùng thaúng nay ñaõ naèm treân maët ñaát, chæcoøn vaøi caây phaát phô chôùi vôùi nhö theå ñangcaàu cöùu. ÔÛ chính giöõa luoàng nöôùc lôùn,nhöõng caây luùa ñang chôû treân mình boâng luùathôm tróu haït bò raùc röôûi vuøi laáp moät caùchthaûm thöông.OÂi ñaùm ruoäng cuûa toâi. Meï Pao gaøo leân

trong tuyeät voïng. Theá thì ngöôøi ta ñaõ gieát bameï con baø khoâng duøng dao roài. Caû gia ñìnhbaø chæ troâng vaøo ñaùm ruoäng naøy thoâi. Nhôùlaïi khi laøm ñaát ñaùm ruoäng naøy, baø ñaõ phaûinhöôøng nhòn heát löôït, duø laø ruoäng ñaàunguoàn, caïnh möông maø khoâng laøm sôùmhôn ngöôøi ta. Döïng leàu canh nöôùc ñoù,nhöng chæ vaéng maët baø moät laùt laø ngöôøi laøngbòt kín nöôùc khoâng cho vaøo ruoäng khieánnhöõng choã nöôùc ngaäp tröôùc laïi khoâ khaùt.Nöôùc ruùt roài laïi leân ngaäp loái caøy, caùi ñieäpkhuùc ñoù laëp ñi laëp laïi ba boán laàn baø môùi böøacaáy ñöôïc ñaùm ruoäng möôøi taùm gaùnh thoùcnaøy. Khi haïn chaúng ai môû loái nöôùc cho vaøoruoäng, khi nöôùc ñaày ngöôøi, ngöôøi thi nhau



môû nöôùc vaøo ruoäng baø. Ngöôøi ta coi ñaùmruoäng cuûa meï con Pao laø caùi tuùi ñöïng nöôùcluõ khoâng baèng. Bôø ruoäng cuõng ñaõ nhieàu laànbò ñoå xuoáng ñaùm ruoäng ngöôøi haøng xoùmbeân döôùi. Ngöôøi coù ñaùm ruoäng ôû döôùi ñöôïclaán theâm tyù ñaát khoâng caûm ôn maø coøn quaysang chöûi gia ñình Pao laøm ñaát laáp ñi nhöõngcaây luùa cuûa hoï. Meï Pao khoâng coøn nhôù ñaùmruoäng naøy ñaõ phaûi chòu bao nhieâu traän luõnöõa. Chæ bieát raèng maáy naêm sau khi boáthaèng Pao cheát ñaùm ruoäng naøy ñaõ daøy leânhai gang tay roài. Cöù ñaø naøy chæ trong maáynaêm nöõa thoâi ñaùm ruoäng cuûa baø seõ cao hônmöông khoâng daãn nöôùc vaøo ñöôïc nöõa. Moätñaùm ruoäng toát seõ bieán thaønh nöông khoângcoøn khaû naêng caáy luùa. Ba meï con seõ ñoùi.Meï Pao lo laéng thaät söï. Meï chæ mong Paolôùn nhanh, nhaø coù ngöôøi con trai seõ khoângcoøn ai daùm khinh thöôøng ra maët. Ñaáy laønhöõng naêm sau naøy. Nhöng baây giôø, naêmnay baø vaø hai con coù nguy cô bò ñoùi khaùthaønh haï. Baø aên ôû aùc vôùi ai ñaâu, baø ñaõ lôùntieáng chöûi ai bao giôø ñaâu?Baø ñaõ nhöôøngnhòn coøn ít laém sao? Vieäc nhöôøng nhòn cuûabaø chöa ñuû loøng thaønh ñeå ngöôøi laøng thöôngxoùt? Nhöng roài sau naøy meï Pao cay ñaéngnhaän ra raèng. ÔÛ laøng Caùnh Phöôïng naøynhöõng hoä daân lieân keát vôùi nhau nhö phaâncuûa loaøi deâ, ngöôøi aên neân laøm ra bò ngöôøikhaùc ñoá kò, ngöôøi laøm khoâng ñuû aên thì bò coikhinh. Caøng nhöôøng nhòn caøng bò ngöôøi taeùp tôùi ñöôøng cuøng. Vaø luùc naøy ñaây gia ñìnhPao ñang bò chính nhöõng ngöôøi ñöôïc goïi laøhaøng xoùm ñang trieät ñi ñöôøng soáng. Meï Paokhoâng coøn nhòn nhuïc ñöôïc nöõa. Meï Pao ñaõnhòn quaù ñuû roài. Meï ñem theo caùi böïc cuûangöôøi baát löïc veà nhaø. Meï luïc trong tuû baønlaáy giaáy baûn ra caét moät môù tieàn giaáy, sau ñoùmeï ñi xuoáng beáp laáy boù höông töø treân gaùcbeáp xuoáng chaâm löûa. Roài meï ra saân tröôùccöûa nhaø chia boù höông ñang röïc chaùy thaépñeàu boán höôùng. Meï ñöùng vaøo giöõa, hai chaân

quyø xuoáng cuùi ñaàu vaùi boán phöông moãiphöông ba laïy, sau ñoù meï maët ngaång leântrôøi khaán.

“Con xin cuùi laïy trôøi cao, con xin cuùi laïycaùc vò thaàn linh treân trôøi. Xin trôøi cao cho conhoûi trôøi cao coù maét hay khoâng? Con khoânghaïi ngöôøi bao giôø.Taïi sao ngöôøi ta laïi luoânhaõm haïi meï goùa con coâi theá naøy? Nhìn ñaùmruoäng cuûa con bò ngöôøi aùc naøo ñoù xeû bôømöông cho no nöôùc loøng con roái bôøi ñauñieáng. Con moät ñôøi kham khoå lam luõ khoângsôï ñoùi reùt, nhöng caùc con cuûa con chuùng noùcoøn nhoû khoâng theå ñoùi khaùt maø aûnh höôûngñeán hoïc taäp. Neáu nhö trôøi cao coù maét xinhaõy nhìn thaáu hoaøn caûnh cuûa ba meï con conmaø ra tay tröøng phaït keû taâm ñòa ñen toái naøoñoù. Con xin cuùi laïy trôøi cao”.Noùi xong meï Pao cuùi laïy höôùng ñoâng ba

laïy roài ñoát môù tieàn giaáy. Ngoïn löûa saùng buøngleân. Tieàn vöøa chaùy xong thì baát chôït moätcôn gioù aäp ñeán cuoán ñi taøn tro bay leânkhoâng trung. Baàu trôøi ñang quang maâyboãng töø boán phía maây ñen vaàn vuõ, maët ñaátnhö toái saàm laïi. Saám chôùp ñuøng ñoaøng xeùtoang baàu yeân tónh. Nhöõng tia chôùp hình löôõilieàm quaêng xuoáng vu vô treân ñænh nuùi cao,keøm theo ñoù laø tieáng noå laøm nhieàu ngöôøithoùt tim. Roài moät luoàng saùng chôùp nhoaùngxuoáng buïi mai gaàn ñöôøng cuøng tieáng noånhöùc oùc nhöõng ngöôøi haøng xoùm. “ThaèngKhui bò seùt ñaùnh cheát roài”. Coù ai ñoù noùi vaäy.Chuyeän thaèng Khui bò seùt ñaùnh cheát chaúngmaáy choác ngöôøi laøng ñeàu bieát caû. ÔÛ caùi laøngnaøy töø xa xöa ñaõ coù leä, ngöôøi bò seùt ñaùnhcheát khoâng ñöôïc laøm ma chay, ngöôøi nhaøcho vaøo aùo quan vaø choân ngay trong nhaødöôùi gaàm nhaø saøn. Ngöôøi ta noùi xöông coátcuûa ngöôøi bò Thaàn seùt ñaùnh cheát coù taùcduïng chöõa baùch beänh. Nhaát laø beänh kieát lò,ñi ngoaøi ra phaân ñoû. Chæ caàn ñem xöôngngöôøi cheát vì thaàn saám seùt ñem vaøo löûanung thaønh tro ñem nghieàn vôùi nöôùc cho



ngöôøi beänh uoáng laø ñaûm baûo khoûi beänhngay töùc thì. Chaúng bieát coù hieäu quaû thaäthay khoâng, nhöng thieân haï ngöôøi ta cöù ñoànaàm leân nhö theá khieán nhöõng ngöôøi thaântrong vuøng coù ngöôøi nhaø bò cheát khoâng daùmñem xaùc ngöôøi xaáu soá ra nghóa ñòa choânchung maø phaûi choân ngay döôùi saøn nhaø vìsôï ngöôøi ta ñaøo moà laáy ñi xöông coát laømthuoác trò beänh. Ñeå traùnh ngöôøi trong thieânhaï saên luøng vieäc tìm kieám xöông ngöôøi bòseùt ñaùnh cheát, ngöôøi thaân cuûa hoï coøn phaûilaøm nhöõng ngoâi moä giaû hoøng qua maétnhöõng keû muø quaùng.Ngöôøi nhaø chuù Khui luoân canh giöõ moä

phaàn nhöng khoâng bieát baèng caùch naøo keûtroäm vaãn ñaøo ñöôïc moä chuù Khui laáy ñi toaønboä xöông coát ñeå ñieàu cheá thuoác trò nhöõng caênbeänh nguy hieåm maø giôùi y hoïc ñang boù tay.Pao khoâng quan taâm ñeán chuyeän chuù Khuiñöôïc choân ôû ñaâu, cuõng chaúng theøm ñeánchuyeän laáy xöông coát cuûa chuù aáy veà laømthuoác döï tröõ phoøng khi sau naøy coù dòp coù theåduøng tôùi. Pao chæ quan taâm ñeán chuyeän laømtheá naøo ñeå laáy ñöôïc caùi voøng Khoan Phaï maøthoâi. Luùc coøn soáng pa ñaõ daën Pao caùch hayñeå tìm ñöôïc voøng Khoan Phaï roài. Pao raát sôïma. Nhöng luùc naøy Pao gaït ñi moïi noãi sôï keàcaän, laáy loøng can ñaûm ñeå coù ñöôïc caùi maø pamong muoán caû ñôøi maø khoâng sao coù ñöôïc.Pao ñeán rìa nuùi ngaét laáy moät laù caây toongphuïc to nhö caùi chuùp saø. Noù doø daãm trongboùng ñeâm ñeå ñi tôùi choã chuù Khui bò Thaàn seùtñaùnh cheát. Sau khi xem kyõ nhöõng daáu tíchcoøn laïi treân maët ñaát, Pao nín thôû duøng hai tayuùp ngöôïc laù caây toong phuïc xuoáng. Ñeå traùnhlaù toong phuïc bò gioù laøm bay laät leân Pao coønduùng boán hoøn ñaù ñeø boán goùc ôû boán höôùng.Pao cuùi laïy ba laïy roài quay goùt veà nhaø. LaáyKhoan Phaï khoâng deã daøng, bieát caùch laáy thoâichöa ñuû maø phaûi coù duyeân nöõa môùi ñöôïc.Khoan Phaï khoâng deã loä dieän treân maët ñaát.Hoaëc giaû duø noù coù noåi treân maët ñaát nhöng

ngöôøi khoâng coù duyeân cuõng khoâng nhìn thaáyñöôïc. Ñeâm veà khuya, töøng ñôït gioù thoåi voâñònh. Pao nghe trong laøn gioù thu coù mangtheo maøu reùt möôùt. Böôùc chaân ra ngoaøi saøn,baàu trôøi moät maøu ñen saãm, khoâng moät vì sao,khoâng moät tieáng chim, khoâng moät tieáng coântruøng, moät ñeâm tónh laëng ñeán kyø laï. Söông rôimoãi luùc moät naëng. Ñöùng möôi phuùt ñaàu toùcPao ñaõ öôùt dính vì nhöõng gioït söông meàmmaïi thanh khieát. Troâng loøng Pao coù caûm giaùcboàn choàn. Khoâng bieát mình coù phaûi laø ngöôøicoù duyeân coù ñöôïc caùi voøng Khoan Phaï linhthieâng huyeàn bí nhö lôøi pa noùi?Pao böôùc ñi böôùc laïi treân saøn nhaø, ñaàu

oùc khoâng theå taäp trung suy nghó saâu ñöôïcmoät vaán ñeà cuï theå, gai goùc naøo ñoù. Ñi ñi laïilaïi chaùn roài Pao môùi trôû laïi giöôøng naèm. Paocoá chôïp maét nhöng côn buoàn nguû giöôøngnhö coøn ôû ñaâu ñoù raát xa. Chaúng maáy choáctieáng con gaø röøng gaùy tí te voïng laïi xa xa.Phaûi khaù laâu sau luõ gaø baûn môùi thi nhau voãcaùnh thi nhau gaùy goïi bình minh. Heát laätsang traùi Pao trôû mình trôû sang phaûi nhöngvaãn khoâng nguû ñöôïc. Ñôïi theâm moät luùc, aùnhsaùng nhôø nhôø ñaõ gheù vaøo chieác cöûa soå tobaèng caùi quaït laøm töø voû maêng tre. Thôøi ñieåmñeán roài. Pao khoâng coøn ñôïi theâm ñöôïc nöõa.Noù laëng leõ daäy ra khoûi giöôøng, kheõ môû caùnhcöûa ra ñi. Moät thaân hình maûnh khaûnh ñithoaên thoaét nhaäp nhoøa trong aùnh saùng nhôønhôï tröôùc khi bình minh thöùc giaác. Laùt sauNgaân Vaên Pao ñaõ ñeán choã uùp laù caây toongphuïc. Noù chaép hai tay tröôùc ngöïc cuùi ruïpmình laïy trôøi, nheï nhaøng nhaët boán hoøn ñaùñeø ôû boán goùc laù. Tay phaûi noù caàm cuoáng laùnhaác boång leân. Noù suyùt thoát leân nhöng lieànkòp ngaên côn caûm xuùc laïi. Khi laù toong phuïcvöøa nhaác khoûi maët ñaát, noù khoâng tin vaøomaét mình. Tröôùc maët noù laø moät chieác voøngtay to nhö ngoùn tay uùt. Chieác voøng tay ñangphaùt ra moät luoàng haøo quang lung linhhuyeàn aûo. Noù cuùi xuoáng nhaët chieác voøng tay



leân, giô caùnh tay traùi ra luoàn chieác voøng vaøotaän baép tay keà vôùi naùch. Pao voäi loâi caùnh tayaùo xuoáng taän coå tay roài ñoùng cuùc laïi. Chieácvoøng oâm vöøa vaën baép tay cuûa noù. Döôøngnhö chieác voøng naøy ñöôïc laøm ra chæ daønhrieâng cho mình Pao. Chieác voøng oâm vöøavaën, cho leân theâm tyù nöõa khoâng ñöôïc, thaùora cuõng khoâng. Ñeo ñöôïc chieác voøng vaøongöôøi töï nhieân noù coù moät caûm giaùc raát kyø laï.Döôøng nhö moïi giaùc quan trong con ngöôøinoù ñeàu ñang cuøng luùc troãi daäy. Noù thaät söïkhoâng bieát phaûi taû caûm giaùc cuûa noù vaøo luùcnaøy. Coù ñöôïc caùi voøng Khoan Phaï laøchuyeän ngoaøi söùc töôûng töôïng cuûa noù. “Paôi con ñaõ coù ñöôïc caùi maø pa mong muoánbaáy laâu nay roài”. Noù thaàm goïi pa noù ñangtheo doõi noù töø treân trôøi cao kia. “Veà ñi thöùnaøy khoâng theå ñeå ngöôøi khaùc nhìn thaáy”. Coùtieáng ai ñoù noùi vôùi noù. Noù ngoaûnh nhìn tröôùcnhìn sau nhöng khoâng thaáy moät boùng ngöôøi.Giôø naøy thì laøm gì coù ngöôøi chöù, moïi ngöôøiñang côn say tröôùc bình minh. Tieáng cuûa pahay tieáng loøng cuûa noù töø trong saâu thaúmñang giuïc noù phaûi nhanh choùng veà nhaø? Noùñöùng leân, tröôùc khi quay goùt noù quay laïinhìn caùi choã oâng Thieân Loâi ñaõ thaû voøngKhoan Phaï ñeå tröøng phaït moät keû chuyeânlaøm ñieàu aùc. Noù cuùi taï moät laàn nöõa môùi ñinhanh veà nhaø.- Chieác voøng kyø laï maø oâng coù ñöôïc, ñöôïc

laáy veà nhö vaäy sao? Toâi hoûi Pao.- Ñuùng vaäy. Chieác voøng naøy chöùa ñöïng

nhöõng xuùc caûm cuûa con ngöôøi maø.- Sao laïi noùi nhö vaäy?- Khoâng ñuùng aø. Neáu meï mình khoâng

quaù uaát öùc caàu khaán trôøi xanh thì laøm gì coùchuyeän seùt ñaùnh cheát chuù Khui. Maø khoângcoù chuyeän seùt ñaùnh cheát ngöôøi thì laøm gì coùñöôïc chieác voøng naøy? Chieác voøng tay naøylaø toång hôïp cuûa caùi thieän vaø caùi aùc ñaáy.- OÂng luoân ñem theo caùi voøng naøy töø khi

coù ñöôïc noù?

- Phaûi maø.- Caû luùc trong chieán tröôøng?- Bôûi theá toâi môùi traùnh ñöôïc bom ñaïn

chöù. Neáu khoâng coù chieác voøng naøy thì toâichaéc cuõng khoâng theå soáng ñöôïc ñeán ngaøytoaøn thaéng roài.- OÂng quaû laø moät ngöôøi coù nhieàu may

maén. Toâi noùi.- Toâi cuõng cho laø vaäy. Toâi tieác laø khoâng ñeå

ñem caùi nieàm may maén maø toâi coù ñöôïc sanseû cho nhöõng ñoàng ñoäi cuûa toâi. Chia ñöôïcmay maén cho nhieàu ngöôøi seõ khoâng coù nhieàungöôøi bò vuøi xaùc nôi röøng thieâng nuùi hieåm.- Toâi bieát. Ñoù chæ coù theå giaûi thích laø bôûi soá

phaän maø ñaõ laø soá phaän thì laøm sao traùnh ñöôïc.- Nhöng taïi sao oâng laïi ñem bí maät chieác

voøng cho toâi bieát? Trong khi ngay caû vôï conoâng cuõng khoâng heà bieát coù moät chieác voøng kyølaï vaø nhöõng may maén laï kyø luoân ñeán vôùi oâng?- Bôûi oâng khoâng chæ laø baïn toát, laø aân nhaân

maø coøn laø ngöôøi thaân cuûa toâi nöõa.- Theá vôï con oâng khoâng phaûi laø nhöõng

ngöôøi thaân vôùi oâng sao?- Phaûi hoï laø nhöõng ngöôøi thaân cuûa toâi.

Nhöng oâng coøn thaân hôn. Noùi oâng khoânghieåu ñöôïc ñaâu.Toâi laø ngöôøi ñaõ cöùu soáng Pao. Pao luoân

nhôù ñieàu ñoù. Pao vaø toâi laø ñoàng ñoäi cuøng vaiphaûi löùa, khoâng Pao ñaõ nhaän toâi laøm pa roài.Moät ngöôøi cöùu ñöôïc ngöôøi töø coõi cheát trôû veàxöùng ñaùng laøm pa quaù roài. Nhöng Paokhoâng theå goïi toâi laø pa, khoâng theå nhaän toâilaø pa. Vaø toâi cuõng khoâng theå nhaän Pao laømcon nuoâi. Ñieàu ñoù seõ laøm caû hai chuùng toâicaûm thaáy khoù xöû, khoù ñoái maët vôùi nhauñöôïc. Toâi ñaõ tieáp maùu cho Pao khi noù bòchaûy maùu daï daøy caáp tính. Pa Pao noù tröôùckhi qua ñôøi noùi vôùi Pao, khi moät ngöôøi khoângngaàn ngaïi boû maùu ra cöùu mình maø khoângtính toaùn hôn thieät ñích thò laø moät ngöôøi baïntoát. Maùu cuûa baïn hoøa vaøo maùu cuûa mình,mình vaø baïn laø nhöõng ngöôøi hoøa hôïp maùu



chaûy trong cô theå. Khi ñoù ngöôøi baïn coù theåñeo ñöôïc chieác voøng kyø laï vaøo ngöôøi. Ngöôøibaïn ñoù coù quyeàn ñöôïc bieát bí maät maø mìnhñang naém giöõ. Pao muoán san seû ñieàu maymaén cho toâi. Nhöng toâi gaït ñi. Chieác voøngtroøn töôïng tröng cho söï hoaøn myõ. Phaøm laøcaùi gì troøn tròa cuõng ñeàu mang yù nghóa toátñeïp. Ñem chieác voøng caét laøm hai maûnh haùchaúng phaûi laøm noù maát ñi söï toaøn veïn voáncoù sao? Hôn nöõa toâi cuõng khoâng coøn soángñöôïc bao nhieâu nöõa thì coøn caàn ñeán nöûachieác voøng laøm gì? Baây giôø ñaõ laø thôøi bình,mình khoâng coøn ñoái maët vôùi muõi teân laøn ñaïnnôi traän chieán nöõa maø ñeo chieác voøng vaøoñeå ñaïn nhìn thaáy maø neù traùnh. Chieác voøngchæ hôïp vôùi ngöôøi coù duyeân coù phuùc, khoângtheå truyeàn laïi cho con chaùu theá thì toâi laáychieác voøng ñeå laøm gì. Ñeo chieác voøng kiavaøo ñaâu theå giuùp toâi traùnh ñöôïc nhöõng cônñau haønh haï moãi khi traùi gioù trôû trôøi. Töø ñaáyPao khoâng bao giôø nhaéc ñeán vieäc chia moätnöûa chieác Khoan Phaï cho toâi nöõa.Cho ñeán moät hoâm thaèng Traø con trai toâi

nhaän ñöôïc ñieän thoaïi cuûa chaùu Tuøng baùo boánoù ñaõ cheát. Toâi naèm treân giöôøng beänhkhoâng theå ñeán gaëp maët ngöôøi baïn toát, ñoàngñoäi mình laàn cuoái cuøng. Thaèng Traø ñi vieángbaùc Pao. Töø ñaùm tang trôû veà Traø vaøo beângiöôøng beänh noùi vôùi boá.- Boá aï baùc Pao coù moät chieác voøng ñeo

ôû baép tay caïnh naùch, chieác voøng ñeïp laém.Maáy thaèng con baùc Pao muoán thaùo ra ñeålaøm vaät kyû nieäm. Nhöng laøm caùch naøocuõng khoâng theå naøo thaùo ra khoûi caùnh taycuûa baùc aáy ñöôïc. Chieác voøng nhö moïc reãbaùm saâu vaøo da thòt vaøo xöông cuûa baùcPao boá aï.- Theá aø. Theá con coù bieát caùi voøng ñoù laøm

baèng gì khoâng?- Con khoâng bieát. Noù chaúng phaûi vaøng,

chaúng phaûi baïc, chaúng phaûi kim cöông, connghe hai thaèng con baùc Pao noùi hình nhö

chieác voøng ñoù laø caùi voøng Khoan Phaï.Nhöng voøng Khoan Phaï con chæ nghe noùichöù chöa heà nhìn thaáy bao giôø.- Coù chuyeän ñoù thaät sao.- Thaät chöù boá. Coøn coù chuyeän kyø laï nöõa

boá aï.- Chuyeän gì theá?- Bình thöôøng ngöôøi cheát sau vaøi canh

giôø ñaõ cöùng ñô, da deû laïnh ngay. Nhöngbaùc Pao thì laïi khaùc, baùc aáy cheát ñöôïc moätngaøy môùi ñem vaøo quan taøi. Vaäy maø khiñem baùc aáy vaøo quan taøi da deû baùc aáy vaãnhoàng haøo, chaân tay vaãn deûo dai nhö ngöôøiñang nguû say giaác vaäy.- Theá aø, chuyeän naøy laï quaù. Coù leõ laø nhôø

baùc aáy ñeo voøng Khoan Phaï roài. Toâi thaàmnoùi.- Boá noùi voøng Khoan Phaï naøo? Boá cuõng

bieát baùc Pao coù chieác voøng Khoan Phaï thaätsao? Traø soát saéng hoûi boá.- Khoâng, laøm sao boá bieát baùc aáy coù thöù

gì chöù. Coù leõ baùc aáy laø ngöôøi ñaëc bieät neânsau vaøi ngaøy cô theå môùi taùi xaùm, ñoângcöùng con aï.- Boá noùi theá naøo aáy. Laøm gì coù chuyeän

ngöôøi cheát sau hai ba ngaøy da thòt môùi taùixaùm ñoâng cöùng chöù. Luùc ñoù coù maø thoái röõathì coù. Con ngöôøi sinh ra töø caùt buïi roài laïi trôûveà vôùi caùt buïi maø thoâi. OÂng Trònh Coâng Sônquaû laø chí lyù khi saùng taùc ca khuùc ñoù.- Boá cuõng chæ nghe cuï kî cuûa con noùi

vaäy, chöù boá cuõng khoâng bieát coù ñuùngkhoâng nöõa.- Chuyeän gì khoù boá chaúng laáy ngöôøi xöa

ra ñeå ñôõ lôøi cho mình, laáy lôøi cuûa ngöôøi ñaõkhuaát thay cho lôøi noùi cuûa mình. Theo nhöboá thì ngöôøi xöa noùi caùi gì, laøm vieäc gì cuõngñuùng aáy.- Con ñöøng caäy mình coù kieán thöùc hoïc

cao bieát roäng maø phuû nhaän laïi nhöõng lôøi cuûangöôøi xöa noùi. Ñaát trôøi naøy vaãn luoân toàn taïinhöõng ñieàu huyeàn bí maø coøn phaûi raát laâu


nöõa chöa chaéc giôùi khoa hoïc giaûi thích ñöôïcmoät caùch töôøng taän. Trieát hoïc duy taâm, trieáthoïc duy vaät hai beân coâng kích laãn nhauhaøng traêm naêm nay roài ñaõ phaân roõ ai hôn aikeùm ñaâu.- Vaâng, con bieát ngöôøi xöa luoân ñuùng.

Con coøn bieát boá laø ngöôøi luoân suøng baùi oângPlaton nöõa. Con bieát boá laïi muoán tranh luaänvôùi con. Nhöng hoâm nay con khoâng muoántranh luaän vôùi boá ñaâu. Con caûm thaáy hôimeät. Vaø boá chaéc cuõng vaäy. Vaäy boá naèmnghæ ñi con cuõng ñi nghæ moät laùt ñaây, chieàucoøn phaûi ñi laøm vieäc nöõa.Thaèng Traø ñi veà phoøng cuûa noù roài. Toâi

naèm xuoáng vaø nghó mieân man. Coù phaûi toâi laøcon ngöôøi theo tröôøng phaùi duy taâm nhöthaèng Traø noùi khoâng? Töø tröôùc tôùi nay khi xöûlyù moät vaán ñeà naøo ñoù toâi ñeàu ñeàu döïa vaøocaûm tính vaø lyù tính. Nhö theá noù ñaâu theå noùipa noù laø ngöôøi theo tröôøng phaùi duy taâm. Toâinghó ngôïi moät laùt vaø caûm thaáy côn buoàn nguûbaét ñaàu aäp tôùi. Nhöõng hình aûnh nhaït nhoøacöù hieän leân tröôùc maét toâi luùc soáng ñoäng, khimôø khi aûo. Vaø ñaây, tröôùc maét toâi hình aûnhcuûa Pao luùc môø luùc aûo. Coù luùc toâi thaáy Paolaø ngöôøi huøng duõng hieân ngang, ñi giöõaquaân thuø maø ñi nhö vaøo choã khoâng ngöôøi.Coù luùc toâi laïi thaáy Pao laø con ngöôøi raát ñoãibình dò, moät cöïu chieán binh an nhaøn haèngngaøy caàm bình töôùi nöôùc cho nhöõng gioøphong lan ñang nôû hoa raát ñeïp. Ñuùng laø veûñeïp hình theå cuûa con ngöôøi chæ laø taïm thôøi,chæ coù veû ñeïp cuûa ngheä thuaät laø tröôøng cöûu.Khoâng ai traùnh ñöôïc tuoåi giaø vaø caùi cheát. Toâicuõng vaäy. Pao cuõng vaäy, cho duø noù coù ñeomöôøi caùi voøng Khoan Phaï vaøo hai caùnh taycuõng khoâng theå traùnh khoûi caùi cheát ñeán vôùimình ñöôïc.Cho ñeán moät ngaøy moä Pao bò keû xaáu

ñaøo troäm. Chaéc keû xaáu ñoù tìm laáy caùi voøngKhoan Phaï cuûa Pao mang theo vaøo quantaøi. Song keû troäm ñaõ thaát voïng. Noù khoâng

laáy ñöôïc thöù gì trong quan taøi caû. Caùnh tayaùo cuûa Pao bò nhaùt keùo saéc leïm caét ñeántaän naùch, nhöng chaúng bieát chieác voøng kyølaï maø haèng ngay Pao vaãn luoân ñeo khoângbieát ñaõ bieán maát ñi ñaâu. Teân troäm thaátvoïng buoàn baõ ñaäy naép quan taøi laïi roài laïilaáp ñaát laïi nhö cuõ. Noù thaép höông mongngöôøi naèm trong quan taøi xaù toäi vì theå xaùcxuùc phaïm. Chæ ngöôøi coù duyeân môùi coù theånhìn thaáy Khoan Phaï vaø söû duïng ñöôïc noù.Vaø taát nhieân phaûi duøng noù vaøo vieäc chínhnghóa thì Khoan Phaï môùi phaùt huy heát giaùtrò thöïc cuûa noù. Toâi vaãn nhôù lôøi noùi cuûa Paotöø naêm naøo. �


Khi giaác mô cöïa thöùcanh vaãy tay chaøo caùnh coångphaùt röøng môû ñaát – troàng troâmthaùng naêm chöa moät laàn cho nhöïaEm gaùideïp cuoän vaûi thoå caåmchoát cöûa nhaø – ra ñilang thang baùn buoân phoá chôïqueâ höông nhöõng nhaønh hoa taøn heùomô moät ngaøy vaù laïi naùt tanNhöõng ñöùa con queâôû taän ñaát Khmer hay xöù Maõmô giaác mô cao vôøinhö theå caùnh dieàu ñang no gioùqueân ñaát – khoâng heïn ngaøy veàqueâ mình thöa vaéng ñöùa con queâ

PHUÙ ÑAÏM(Daân toäc Chaêm)

Nhöõng giaác mô



Maët trôøi chaïm ñænh nuùi. Nhöõng tia naéngcuoái ngaøy haét leân ñoû röïc. Hôi laïnh baétñaàu toaû ra töø nhöõng hoác ñaù. Maûy coá

böôùc nhanh chaân. Con ñöôøng theâm gaäpgheành bôûi quaåy taáu coû voi to vaø naëng ñang ghìxuoáng. Moät cuù vaáp laøm Maûy loaïng choaïng.Khoâng bieát hoâm nay Xìn coøn ho khoâng? Loquaù! Xìn ho suoát maáy hoâm roài. Ngöôøi gaàytoïp ñi. Xìn coøn ho ra maùu nöõa. Anh Chu baûoñi traïm xaù khaùm maø Xìn khoâng chòu. BöïcXìn quaù.

Coù tieáng chuoâng boø töø treân doác xuoáng.Maûy ñöùng laïi nhöôøng ñöôøng. Chò Diu cuõng ñòumoät quaåy taáu caây ngoâ.

- Maøy ñòu nhieàu theá! Khoâng naëng aø?- Naëng! Phaûi coá thoâi. Xìn oám maáy hoâm

nay roài. Toâi caét theâm coû cho boø ñeå mai coønñi troàng ngoâ.

- Sao maøy khoâng baûo caùi Mai ñi chaên boø.Noù saép thaønh con gaùi roài! Ñeå noù löôøi khoâng ailaáy laøm vôï ñaâu.

- Noù coøn phaûi ñi hoïc. Moät mình toâi coáñöôïc maø!

Tieáng chuoâng boø xa daàn. Maûy xoác laïi quaiquaåy taáu. Nhöõng gioït moà hoâi ñaõ baét ñaàu khoâ ñi.Gioù se se laïnh.

Xìn ñoùn Maûy baèng nhöõng tieáng ho. Côn hodaøi laøm khuoân maët Xìn tím taùi. Maûy voäi buoângquaåy taáu chaïy laïi ñôõ choàng. Xìn döïa vaøo vaiMaûy thôû hoån heån. Baøn tay Maûy vuoát leân löngchoàng nheø nheï:

- Ngaøy mai toâi ñöa Xìn ra traïm xaù nheù!

- Khoâng ñöôïc ñaâu. Coøn nöông ngoâ chöacaøy xong. Ngaøy mai toâi ñi caøy noát.

- Nöông khoâng caøy thì toâi coøn bieát caøy. Xìnho theá naøy toâi khoâng ho hoä ñöôïc ñaâu!

Trong nhaø, beù Mai baét ñaàu nhoùm löûa. AÙnhlöûa baäp buøng haét ra soi khuoân maët Xìn meätmoûi. Maûy ñôõ choàng ñöùng daäy:

- Vaøo nhaø thoâi! Laïnh roài…*

Maûy ngoài töïa löng vaøo goác ñaøo giaø. Caùilöng moûi nhö muoán gaõy. Taïi quaåy taáu coû voi tohay taïi loøng Maûy ñang nhö coù löûa ñoát? Haingaøy roài khoâng gaëp Xìn. Hai ngaøy tröôùc Xìn ñaõheát ho, ñaõ laïi cöôøi. Xìn cöôøi ñeïp laém. Laàn ñaàutieân gaëp ôû chôï, nuï cöôøi aáy laøm Maûy say, queâncaû giaù can röôïu ñang baøy baùn tröôùc maët. Xìnñaõ laïi aên ñöôïc. Xìn baûo. “Maûy cöù veà ñi, toâi töï ôûñaây ñöôïc. Vaøi ngaøy roài laïi khoûe nhö cuõ thoâi. ÔÛñaây toâi coøn coù caùc baùc só troâng, chöù ôû nhaø chæcoù mình con beù Mai. Maáy hoâm nöõa toâi khaécveà”. Nuï cöôøi cuûa Xìn laøm Maûy yeân loøng. Vaäymaø giôø ñaây, Maûy laïi thaáy lo laéng quaù! Coù tieángmôû coång. Mai ñang daét con boø meï qua coång.Moïi ngaøy, ngöôøi ñoù laø Xìn. Maûy seõ ñi laáy choXìn moät coác nöôùc. Vaø Xìn laïi cöôøi, nuï cöôøikhieán cho caùi meät, caùi moûi bay ñi nhö nhöõnggioït moà hoâi khi ñeâm xuoáng. Caùi Mai chaïy ñeánngoài beân meï:

- Meï aø. Boá ñang veà! Baùc Leành nhaén contheá!

- Thaät aø?Maûy hoûi laïi maø nghe buïng nhö coù gioù. Gioù

GIOÙ TÖØ PHÍA MAËT TRÔØITruyeän ngaén

LUÏC MAÏNH CÖÔØNG(Daân toäc Taøy)



thoåi taét ngoïn löûa, laøm Maûy thaáy deã chòu, thaáykhoûe haún ra. Maûy cöôøi:

- ÔØ. Boá veà thì toát roài. Meï con mình queùt doïnnhaø cöûa roài ñi naáu côm thoâi!

Meï con Maûy ñang caét tieát con gaø thieán thìcoù tieáng choù suûa. Tieáng Xìn quaùt con choù. Coùtieáng ñaåy maïnh caùnh coång:

- Môøi baùc só Taâm vaøo nhaø!Maûy chaïy ra. Xìn ñang böôùc vaøo. Caùi daùng

khoûe khoaén vaø nhanh nheïn vôùi böôùc ñi huøngduõng nhö con hoå veà röøng. Nhìn veû maët vuisöôùng cuûa Maûy, Xìn cöôøi lôùn:

- Toâi veà roài! Maûy laøm sao theá?- Khoâng! Toâi, toâi...Phía sau löng Xìn coù moät ngöôøi con gaùi.

Treû vaø ñeïp. Coâ khoaùc moät chieác tuùi nhoû. Laønda traéng laám taám chuùt moà hoâi. Ñoâi maét ñeïpnhö maét con chim chaân ñoû trong röøng. Ñoâi maétaáy seõ laøm khoå nhöõng ngöôøi con trai maát thoâi.

- Ñaây laø baùc só Taâm. Baùc só ñöa toâi veà taännhaø ñaáy. Baùc só baûo muoán vaøo baûn mình thöïcteá neân toâi môøi baùc só veà nhaø mình chôi.

- Môøi baùc só vaøo nhaø. Baùc só toát quaù!Maûy quay vaøo beáp naáu côm. Noài côm vöøa

caïn thì baùc só Taâm ngoài xuoáng beân beáp. Maûybaéc noài nöôùc luoäc con gaø. Baùc só Taâm ñunmaáy

thaân ngoâ khoâ vaøo beáp:- Nhaø chò xa thaät nhöng goïn gaøng, saïch

seõ. Moät ngoâi nhaø aám cuùng. Anh chò thaäthaïnh phuùc.

Maûy cöôøi. Xìn khoûi oám roài. Vôï choàng Maûylaïi cuøng leân nöông vun ngoâ, caét coû chaên boø,ñun meû röôïu baùn chôï phieân, nuoâi ñaøn lôïn ñenham aên. Chaúng coøn gì phaûi lo laéng caû.

*Xìn khoûi oám laïi ít ñi nöông. Xìn thöôøng xuoâi

xuoáng chaân nuùi. Xìn baûo ñi laøm aên. Xìn ñibuoân. Maûy khoâng bieát Xìn buoân baùn gì nhöngMaûy buoàn laém. Nöông ngoâ cuõng buoàn neân ítbaép, ít haït hôn. Con lôïn cuõng lôùn chaäm hôn.Moät buoåi toái, Xìn veà nhaø muoän. Hôi röôïu laãntrong hôi thôû. Maûy ngoài ñun noài caùm maø thaáymuoán khoùc. Xìn ngoài xuoáng beân Maûy. Ñoâi maétnhìn vaøo noài caùm ñang soâi:

- Maûy aø! Toâi muoán baùn con boø ñöïc. Toâi caàntieàn ñi buoân!

- Xìn aø! Toâi khoâng muoán Xìn ñi buoân. Toâimuoán Xìn ôû nhaø. Muoán Xìn cuøng toâi leân nöông,cuøng chaên ñaøn boø, ñaøn lôïn...

- Toâi phaûi ñi buoân. Toâi seõ coù nhieàu tieàn. Toâiseõ mua cho Maûy ti vi, xe maùy...

- Toâi khoâng caàn. Toâi chæ caàn Xìn ôû nhaø thoâi!




- Khoâng! Toâi muoán ñi buoân. Toâi khoângmuoán ôû nhaø. Hoï baûo, toâi baùm vaùy vôï. Toâi seõbaùn boø!

Xìn noùi to roài laûo ñaûo ñöùng daäy ñi leân nhaø.Moät laùt ñaõ nghe tieáng Xìn ngaùy. Beáp löûa noå leùpbeùp. Nöôùc maét Maûy chaûy daøi treân maù. Taïi saoXìn laïi nhö theá? Hay laø Xìn coù ngöôøi khaùc thaätroài. Chò Diu baûo coù laàn thaáy Xìn naém tay moätcoâ gaùi ñi chôï huyeän. Khoâng! Xìn khoâng phaûi laøngöôøi nhö theá. Maûy coá xua ñi hình aûnh Xìnñang caàm tay ai ñoù. Maûy vun ñoáng löûa döôùi noàicaùm roài ñoùng cöûa. Beù Mai ñang gaø gaät beântrang saùch vaø ngoïn ñeøn daàu. Maûy oâm con vaøoloøng, nghe nhöõng côn gioù chaïy ngangmaùi nhaølaønh laïnh...

*Maûy veà nhaø vaøo buoåi tröa. Maët trôøi cuøng vôùi

nhöõng côn gioù laøm quaåy taáu coû voi heùo uùa.Coång môû toang. Töø hoâm qua Xìn khoâng veà,vaäy sao coång laïi môû? Maûy voäi vaõ chaïy vaøo. Chæcoøn con boø meï vaø hai con boø con. Con boø ñöïcñaâu? Hay laø bò troäm? Maûy chaïy ra coång nhìnquanh. Beân nhaø anh Leành ñi vaéng caû. Maûythaáy ngöôøi mình troáng hoaùc, ñoâi chaân raõ rôøimuoán khuïyu xuoáng. Chôït thaáy beù Mai hôùt haûichaïy ngöôïc doác, vöøa chaïy vöøa khoùc. Maûy voäichaïy ñeán oâm laáy con. Beù Mai nöùc nôû:

- Meï ôi! Boá daét boø ñi baùn roài!- Sao con bieát?- Con gaëp boá. Con baûo boá khoâng ñöôïc

baùn, ñeå con chaên. Con thích con boø ñaáy nhaátnhöng boá khoâng chòu. Boá coøn maéng con.

Maûy ngoài xuoáng beân con maø nghe gioù uø uøqua tai. Gioù töø döôùi thung luõng thoåi leân moãi luùcmoät maïnh daàn. Nhöõng caây ngoâ khaúng khiuñang rung leân töøng ñôït. Maûy oâm con vaøo loøng.Coù caùi gì ñang vôõ trong loøng Maûy. Xìn aø! Xìncoøn nhôù nhöõng gì ñaõ höùa chöù? “Toâi seõ yeâuthöông vaø nghe lôøi Maûy caû ñôøi”. Vì nhöõng lôøiñoù maø Maûy ñaõ baét boá meï traû leã nhaø Dình. Bòphaït maát moät nöông ngoâ maø Maûy caén raêng

chòu. Nhaø Xìn cuõng ngheøo, chaúng giuùp ñöôïcgì. Maûy chöa bao giôø hoái haän vì ñeå maát nöôngngoâ toát töï tay mình khai phaù. Baây giôø, Xìn daétcon boø ñi baùn. Con boø aáy laø taøi saûn duy nhaátboá meï Xìn cho khi hai vôï choàng ra ôû rieâng. Xìnmang boø ñi hay mang ñi loøng tin cuûa meï conMaûy, mang ñi caùi aám aùp cuûa ngoïn löûa ñeâmmuøa ñoâng? Beù Mai keùo tay meï. “Veà ñi meï!Con ñoùi roài”

Ba ngaøy. Xìn khoâng veà nhaø. Ngöôøi trongbaûn khaùo nhau. Xìn xuoáng huyeän ôû vôùi baùc sóTaâm. Coâ baùc só ñeïp nhö hoa muøa xuaân. Maûychoaùng vaùng. Coâ baùc só coù ñoâi maét cuûa con nairöøng. Con nai aáy ñeán nhaø moät ñeâm roài mangXìn ñi sao? Maûy khoâng muoán tin ñieàu aáy. Maûyxuoâi nuùi xuoáng huyeän. Maûy phaûi tìm Xìn hoûicho roõ. Ngoâi nhaø nhoû trong ngoõ coù vöôøn hoatröôùc saân. Ngoâi nhaø ñeïp laém. Xìn vaø Taâm ñangngoài aên côm. Xìn gaép cho Taâm moät mieáng.Taâm gaép cho Xìn moät mieáng. Tieáng cöôøi aêmaép yeâu thöông. Maûy thaáy buïng mình coàn caøo.Tieáng cöôøi kia khoâng coøn laø cuûa Maûy. Caùi coàncaøo cuoän leân ngöïc laøm Maûy ngheïn thôû. Taâmnhìn ra thaáy Maûy ñöùng ñoù. Ñoâi maét boái roái vaøsôï haõi cuûa ñöùa aên troäm. Maét Maûy hoa leân. Maûykhuïy xuoáng.

Maûy khoâng nhôù mình veà nhaø baèng caùchnaøo. Ñaàu oùcMaûy cöù ong ong, u u. Maûy thaáy nuïcöôøi cuûa Xìn thaáp thoaùng trong phieân chôïxuaân. Maûy nghe tieáng keøn laù ñeâm traêng nonñaàu thaùng. Maûy naém tay Xìn trong ñeâm muøaxuaân thôm höông hoa daïi. Maûy thaáy nuï cöôøinhö coù aùnh saùng cuûa Xìn ñang nhìn meï conMaûy ngaøy Maûy sinh beù Mai... Laø thaät hay laøMaûy ñang mô? Söï thaät hay giaác mô cuõng keátthuùc roài, khi Maûy ñöùng tröôùc maët Taâm. Ngöôøiñaøn baø run raåy, sôï haõi nhöng vaãn ñuû söùc noùiraønh reõ. “Em yeâu anh Xìn. Em bieát laø sainhöng em khoâng laøm khaùc ñöôïc”. Maûy thuaroài. Maûy thua khi khoâng giöõ ñöôïc yeâu thöôngcho rieâng mình. Maûy choaøng tænh khi vaáp phaûi



baäu coång ngaõ nhaøo. Ngoùn chaân toùe maùu. Maûybaät khoùc.Maûy ñau. LoøngMaûy ñau laém. Coù baogiôø Maûy nghó moät ngöôøi nhö Xìn laïi thay ñoåi?Hay vì traän oám maø Xìn sinh ra theá? Hay coâTaâm kia coù buøa yeâu?... Nhöõng caâu hoûi caønglaøm ñaàu oùc Maûy roái bôøi. Khoâng! Nhaát ñònh laøXìn khoâng thay ñoåi. Chæ taïi coâ Taâm, chæ vì Xìnuoáng röôïu neân môùi theá. Maûy coá nhòn khoùc vaødoã loøng mình nhö theá.

Buoåi toái. Xìn veà. Laïi noàng naëc hôi röôïu.Maûy vaãn hi voïng Xìn seõ nghó laïi, quay veà vôùiMaûy vaø con. Maûy doïn côm cho Xìn. Xìn laécñaàu:

- Toâi khoâng aên. Toâi veà ñöa cho Maûy caùinaøy.

Maûy caàm laáy tôø giaáy. Tay Maûy run leân. Ñônli hoân. Maûy ngöôùc leân nhìn Xìn. Thaät söï coù caànphaûi laøm theá khoâng? Ñoâi maét Maûy ñaày giaänhôøn, oaùn traùch. Xìn cuùi ñaàu, traùnh aùnh nhìn cuûaMaûy. Maûy hít moät hôi daøi cho caùi giaän, caùi uaátngheïn ôû ngöïc chìm xuoáng:

- Xìn yeâu coâ Taâm nhieàu laém aø?Xìn im laëng. Gioù ngoaøi hieân xaøo xaïc. Tieáng

gioù nghe roõ laém. Xìn caâm laëng nhömoät hoøn ñaù.Ñoâi maét Xìn nhìn chaêm chaêm vaøo löûa. Vaäy laøroõ roài. Xìn khoâng caàn meï con Maûy nöõa. Maûythaáy chaân mình meàm ruõ. Maûy muoán khuîuxuoáng. Khoâng ñöôïc! Maûy khoâng ñöôïc theá!Maûy laáy buùt kí teân mình vaøo tôø ñôn.

- Xìn veà ñi. Ñi ñöôøng caån thaän nheù!Maûy nghe gioïngmình nhö gioïng cuûa ngöôøi

laï. Gioù beân ngoaøi noåi leân moãi luùc moät maïnh.Xìn lieâu xieâu böôùc khoûi nhaø. Maûy guïc xuoángbeân ñoáng löûa.

*Con ñöôøng töø toøa aùn veà sao maø daøi. Maûy

nhö ngöôøi oám leâ leát treân ñöôøng. Gioù töø phíamaët trôøi thoåi ñeán taùp vaøo maët boûng raùt. Conñöôøng xuoáng chôï huyeän moïi laàn Maûy vaãn quasao giôø khoù ñi quaù. Moïi ngaøy coøn coù theâm ñoâichaân cuûa Xìn. Hoâm nay thì coù gioù, coù caùi ñau.

ÔÛ baûn ngang löng nuùi naøy, Maûy vaø Xìn hoïc caonhaát. Ai cuõng öôùc ao ñöôïc nhö vôï choàng Maûy.Vaäy maø hoâm nay, caùi gia ñình aáy ñaõ vôõ vuïn.Xìn laáy heát ñaøn boø veà ôû phoá huyeän. Coøn noùcnhaø, moät ngöôøi ñaøn baø vaø moät ñöùa con gaùi. Xìncöù laáy heát ñi, Maûy coù tieác gì ñaâu!Moät ngöôøi ñaønoâng maø Maûy khoâng giöõ ñöôïc thì Maûy giöõ laïicaùc thöù khaùc laøm gì! Roài ñaây seõ phaûi soáng laømsao? Daân baûn thöông khoâng noùi gì nhöng laømsao daùm böôùc ra ngoaøi, sao daùm gaëp maët ai?Maûy ngoài suïp xuoáng ven ñöôøng. Naéng hanhñoå xuoáng laøm heùo nhöõng chieác laù non. A! Laùngoùn! Moät buïi laù ngoùn moïc beân mieäng hangphía treân cao. Nhöõng chieác laù non nhö huùt chaëtlaáy Maûy. Maûy ñöa chaân böôùc veà phía aáy. Phaûiroài! Nhöõng chieác laù naøy seõ giuùp Maûy heát buoàn.Maûy khoâng phaûi nghó, phaûi khoå. Maûy seõ queânXìn. Maûy leo leân phía mieäng hang, veà phía buïilaù ngoùn huùt ngöôøi aáy. Maûy voäi vaøng haùi moätnaém laù ñöa leân moâi. Chôït coù tieáng khoùc tronghang vaúng tôùi. Maûy ruøng mình. Tieáng khoùc treûcon. Maûy buoâng rôi naém laù ngoùn. Trong hang,moät ngöôøi ñaøn baø ñang vaät vaõ, laên loän beâncaïnh moät ñöùa treû. Moät ngöôøi ñaøn baø Moâng daïidoät aên laù ngoùn. Maûy voäi xoác chò ta daäy, vöøa dìu,vöøa loâi chò ta xuoáng ñöôøng...

Maûy veà ñeán nhaø khi trôøi ñaõ toái. Beù Maiñang ngoài ñôïi tröôùc coång. Nhìn caùi daùng buoànthiu cuûa con maø Maûy heùo caû loøng. Neáu hoâmnay khoâng gaëp ngöôøi ñaøn baø aáy thì chaéc giôønaûy Maûy ñaõ cheát. Khoâng bieát coù ai tìm thaáyMaûy khoâng? Maûy thaáy mình daïi quaù. Neáu Maûycheát thì beù Mai seõ ra sao? Xìn ñaõ thay loøng.Vaäy ai seõ nuoâi noù, seõ thöông noù? Xìn aø! Hoâmnay Maûy voâ tình laøm ñöôïc vieäc toát. Maûy cöùuñöôïc hai ngöôøi ñaøn baø daïi. Maûy giöõ cho haiñöùa treû coøn coù meï. Maûy muoán keå vôùi Xìn nhömoïi laàn Maûy coù chuyeän vui. Hoâm nay, Maûymuoán keå cho Xìn bieát raèng: Khi naém laù ngoùnrôi khoûi tay, Maûy ñaõ thaéng. Maûy thaéng con malaù ngoùn. Noù khoâng gieát ñöôïc Maûy nhöng noù ñaõ



gieát cheát Xìn trong loøng Maûy. Trong loøng Maûykhoâng coøn boùng Xìn nöõa ñaâu.

*Nhöõng muøa traêng noái tieáp nhau ñi qua

coång. Chò Diu vaãn thöôøng keå chuyeän döôùihuyeän, döôùi xaõ cho Maûy nghe. Xìn ñaõ veà ôû gaànchôï trung taâm xaõ. Boá meï coâ Taâm khoâng ñoàngyù cho hai ngöôøi laáy nhau neân ñuoåi coâ Taâm rakhoûi ngoâi nhaø aáy. Coâ Taâm giôø laøm ôû traïm y teáxaõ. Xìn moå lôïn, baùn thòt ngoaøi chôï. Maûy nghemaø loøng döûng döng nhö nghe chuyeän cuûangöôøi laï. Ngaøy ngaøy, Maûy daäy sôùm naáu cômcho beù Mai aên, tranh thuû thaùi ít rau lôïn hay naáunoài ngoâ uû röôïu roài leân nöông, chieàu veà ñemtheo quaåy taáu ñaày rau lôïn. Toái ngoài beân beáplöûa ñun noài röôïu roài laáy boãng naáu caùm cho lôïnaên. Nhieàu ngöôøi ñaøn baø nhìn Maûy ghen tò. Noùkhoâng coù choàng maø laïi söôùng. Chaúng phaûinghe choàng say, choàng chöûi, chaúng phaûi naáucôm, giaët quaàn aùo cho choàng roài bò choàngñaùnh vaøo maët. Maûy nghe caû nhöng cöù ñeångoaøi tai nhö ngöôøi ta noùi veà chuyeän ngöôøikhaùc. Nhöõng ngöôøi ñaøn oâng cuõng nhoû to veàMaûy nhöõng luùc beân maâm röôïu. Noù giôø nhömieáng môõ beùo, môõ ngon. Mieáng môõ chaúngcuûa ai. Thaèng naøo nhanh tay thì coù mieángngon aáy. Theá laø beân ngoaøi coång thöôøng coùboùng ñaøn oâng qua laïi. Coù tieáng xì xaàm, coùtieáng goïi, coù tieáng saùo thoåi, coù tieáng keøn... Coùngöôøi coù vôï, coù ngöôøi cheát vôï, cheâ vôï, coù caûngöôøi chöa vôï. Coù ngöôøi xaáu, ngöôøi toát... Maûynuoâi theâm hai con choù to trong nhaø. Nhôø anhLeành söûa caùnh coång laïi cho chaéc. Maûy ñoùngcoång töø luùc gaø leân chuoàng vaø thaû ñaøn choù tröôùcsaân. Maûy chaúng quan taâm ñeán lôøi xì xaøo cheânhöõng ngöôøi ñaøn oâng daïi.

Moät ñeâm saùng traêng, Maûy nghe thaáy tieánggoïi teân mình. Chöa ai daùm goïi teân Maûy giöõañeâm caû. Maûy ngoài daäy. Beù Mai nguû ñaõ laâu.Maûy vôùi con dao quaém ôû ñaàu giöôøng. Gioïngngöôøi ñaøn oâng kheâ noàng, leø nheø. Gioïng Xìn.

Gioïng cuûa moät ngöôøi say. Moät côn giaän buøngleân. Maûy môû coång böôùc ra saân. “Neáu Xìn daùmphaù coång vaøo, mình seõ cheùm! Mình khoâng theåñeå Xìn cöù phaù cuoäc ñôøi meï con mình theáñöôïc”. Beân ngoaøi, Xìn vöøa goïi, vöøa ñaäp coång:

- Maûy aø! Môû coång cho toâi vaøo ñi. Toâi nhôùMaûy laém! Toâi nhôù beù Mai nöõa! Maûy môû coångcho toâi vaøo ñi!

Maûy thaáy loøng mình dòu laïi ñoâi chuùt. Thì ra,Xìn vaãn coøn nhôù ñeán caên nhaø naøy, vaãn quenböôùc trôû veà ñaây khi say khoâng nhôù noåi ñöôøngñi. Coù tieáng khoùc. Tieáng khoùc nhoû thoâi vaø gioïngXìn nhoû daàn. Maûy tieán laïi saùt beân coång. Gioïngcuûa moät ngöôøi say ñang hoái loãi:

- Maûy aø! Toâi sai roài. Taïi sao toâi laïi ñi vôùingöôøi khaùc khi coøn thöông Maûy vaø beù Mainhieàu theá? Coù phaûi caùi ñaàu toâi bò hoûng roàikhoâng? Hay taïi toâi tham quaù, caùi tim toâi to quaù,muoán coù moät luùc nhieàu ngöôøi? Toâi ñi khoângphaûi vì thöông Taâm nhieàu hôn hay thöôngMaûy ít hôn. Toâi ñi vì toâi thaáy mình sai. Baây giôøcoù beù Thaéng roài, sao toâi vaãn khoâng queân ñöôïcbeù Mai haû Maûy?

Tieáng khoùc nhoû daàn roài im laëng. Vaø tieángngaùy! Xìn say quaù vaø ñaõ nguû roài. Maûy thôû daøiquay vaøo nhaø. Söông ñeâm ñaõ rôi öôùt baäc theàmñaù. Xìn aø! Sao phaûi khoå theá. Cöù queân ñi, cöùsoáng nhö Xìn ñaõ choïn coù phaûi toát cho moïingöôøi khoâng? Maûy löôõng löï khi ñöa tay ñoùngcöûa. Ngoaøi kia laïnh theá maø Xìn laïi ñang say.Ñeå Xìn naèm ñoù coù ñöôïc khoâng? Maûy ra ngoàitröôùc theàm. Moät gioït söông töø treân maùi nhaø rôixuoáng coå laønh laønh. Ñeå Xìn naèm ñoù, nhôõ phaûicaûm thì cheát. Maûy ñöùng daäy ra môû coång. Xìnñang ngoài döïa vaøo coång ngaõ laên ra. Maûy dìuXìn vaøo nhaø, ñaët Xìn leân giöôøng, ñaép chaên choXìn roài sang nguû vôùi beù Mai. “Xìn aø! Ñaây laø laàncuoái cuøng Xìn ñöôïc nguû trong ngoâi nhaø naøy.Xìn ñöøng queân ñieàu ñoù”.

*Caây ñaøo beân coång ra hoa roài ñaäu quaû. Caây



coái ñoùn muøa möa ñaõ laïi leân xanh. Ñoâi laàn Maûyxuoáng chôï, ñi qua Xìn nhö ngöôøi khoâng quen.Hình nhö Xìn buoàn laém. Cuõng coù laàn Maûykhoâng ôû nhaø, Xìn veà. Xìn oâm beù Mai vaøo loøng,ñöa cho beù Mai boä quaàn aùo môùi roài ñi. Xìnkhoâng daùm ñôïi Maûy veà. Coù leõ Xìn ñaõ nhìn thaáytrong maét Maûy khoâng coøn Xìn nöõa roài.

Moät buoåi chieàu, Maûy vöøa haùi ñaày quaåy taáuñaøo thì chò Diu ñeán. Chò vöøa ñi vöøa chaïy, maëtñaày moà hoâi:

- Maûy aø! Coâ Taâm cheát roài!- Sao? Sao laïi cheát?- Nghe noùi ñi xe maùy bò rôi xuoáng vöïc!- Laâu chöa?- Ñöôïc gaàn moät tuaàn roài! Maøy xuoáng döôùi

ñoù chöù?Maûy cuùi ñaàu suy nghó moät laùt roài ngaång leân.- Vaâng! Mai toâi xuoáng.- ÖØ! Xuoáng ñoù cho thaèng Xìn thaáy khoå. Caùi

Taâm cöôùp thaèng Xìn maø chaúng mang theoñöôïc. Thaèng Xìn boû ñi giôø traéng tay. Caû baûnnaøy chaúng ai coøn thöông noù ñaâu. Noù laø ngöôøixaáu roài.

- Khoâng. Toâi chæ muoán xuoáng thaép cho coâaáy neùn höông. Ngöôøi cheát laø heát roài. Coøn traùchnhau laøm gì nöõa. Coøn Xìn, toâi ñaõ khoâng nhìnXìn töø laâu roài.

Ngoâi nhaø nhoû naèm phía sau chôï. Moät ngoâinhaø toài taøn, luïp xuïp. Cöûa kheùp hôø. Maûy goïi maõimaø chaúng thaáy ai. Maûy ñaåy cöûa böôùc vaøo.Trong nhaø böøa boän baùt ñuõa. Muøi thöùc aên thiuthoái boác leân. Coù tieáng treû khoùc. Trong chieác cuõiôû goùc nhaø, moät thaèng beù ñang naèm. Tieángkhoùc yeáu laém. Coù leõ noù saép laû ñi roài. Maûy voäibeá noù leân. Thaèng beù ruùc maët vaøo ngöïc Maûy.Noù tìm hôi aám cuûa meï, tìm baàu söõa cuûa meï.Maûy oâm noù vaøo loøng maø thaáy loøng mình daângleânmoät caûm giaùc thaät khoù taû, gioáng nhö aám aùp,gioáng nhö yeâu thöông khi oâm beù Mai trong tay.Khoâng tìm ñöôïc söõa töø Maûy, thaèng beù laïi khoùc.Maûy voäi ñi tìm. Coøn moät chuùt söõa boät vaø moät

chuùt nöôùc aám trong phích. Maûy pha cho thaèngbeù. Noù muùt laáy, muùt ñeå bình söõa. No neâ roài noùlaên ra nguû. Noù nguû ngon laønh trong voøng tayMaûy. Nhìn göông maët nhö thieân thaàn cuûa noù,Maûy khoâng muoán ñaët noù xuoáng giöôøng. Luùcnaøy, Maûy môùi coù thôøi gian quan saùt kó giannhaø. Nôi goùc nhaø, phía trong chieác cuõi laø moätñoáng chieáu. Hình nhö coù ngöôøi ñang naèm ñaépchieáu. Maûy böôùc tôùi laät chieáu leân. Laø Xìn. Muøiröôïu vaø muøi chua boác leân noàng naëc khieán Maûybuoàn noân.

- Xìn! Xìn aø!Khoâng coù tieáng traû lôøi. Chæ coù tieáng ngaùy.

Coù leõ Xìn ñaõ say vaø nguû töø laâu laém. Moät côngiaän buøng leân. Maûy tuùm laáy coå aùo Xìn loâi daäy:

- Xìn! Daäy ñi!Ngöôøi Xìn meàm oaët khoâng coøn chuùt söùc

löïc, khoâng coøn chuùt töï chuû. Côn giaän laøm maétMaûy môø ñi. Taïi sao Xìn laïi nhö theá? Taïi saoXìn khoâng bieát thöông con? Maûy laáy coác nöôùctreân baøn haét vaøo maët Xìn:

- Xìn! Daäy toâi baûo!Coác nöôùc laïnh vaø tieáng quaùt cuûa Maûy

khieán Xìn töø töø môû maét. Moät ñoâi maét ñoû quaïchvaø meät moûi. Xìn töø töø ngoài daäy.

- Maûy aø! Maûy ñeán laâu chöa? Maûy ñeán ñeåcöôøi toâi, phaûi khoâng?

- Toâi khoâng coù loøng cöôøi Xìn - Maûy quaùt -Toâi ñeán thaép cho coâ Taâm neùn höông. Toâi seõxin coâ aáy ñoùn thaèng beù veà nuoâi. Toâi seõ thöôngnoù nhö caùi Mai. Toâi khoâng theå ñeå noù ôû laïi ñaây.Toâi khoâng muoán Xìn boû noù cheát ñoùi.

*Maûy ra veà khi maët trôøi saép xuoáng nuùi. Sau

löng Maûy laø caên nhaø ñaõ ñöôïc doïn goïn gaøng vaømoät ngöôøi ñaøn oâng maét ñoû hoe ngoài töïa cöûa.Treân löng Maûy laø moät sinh linh beù nhoû. Gioù töøphía maët trôøi thoåi ñeán maùt dòu. Maûy thaáy loøngmình nheï teânh. Maûy voã nheø nheï tay veà phíasau nöïng thaèng beù. Trong giaác mô, thaèng beùtoeùt mieäng cöôøi.�



Baø bíu laáy toâi baèng hai tay. Ngoùn tay runvaø gaày. Nhöõng ngoùn tay coù moùng ñaàygheùt. Toâi thöông baø. Nhöng toâi khoâng

bieát noùi tieáng thöông yeâu. Toâi chæ nhìn baø baèngñoâi maét buoàn. Vaø trìu meán. Baø khoùc khi xecoâng noâng noå maùy. Maùy reàn reàn vaø xe giaät leântöøng chaëp. Ngöôøi treân xe ngaõ duùi vaøo nhau. Baøngoài beäch xuoáng saøn xe, hai tay vaãn bíu vaøotay toâi. Toâi gôõ möôøi ngoùn tay caùu baån cuûa baøvaø oøa khoùc. Xe coâng noâng mang baø veà nhaø.Toâi ôû laïi vôùi thaønh phoá. Thaønh phoá khoâng phaûicuûa toâi.Toâi nhôù mí, nhôù anh trai. Nhöng toâi khoâng

muoán quay veà nôi aáy. Ñeâm naøo toâi cuõng nghó.Moïi thöù. Trong ñaàu luoân vaêng vaúng tieáng möaaàm aøo. Tieáng saám ñeâm gioâng khi toâi ra ñôøi.Ñeâm gioâng khi toâi ra ñôøi. Mí oâm laáy toâi baèng

ñoâi tay run. Ba ngaøy sau khi toâi chaøo ñôøi, mímang toâi ra khoûi caên buoàng kín vaø taém cho toâibaèng thöù nöôùc naáu töø caây röøng. Nöôùc thôm, laùthôm. Toâi lôùn leân baèng thöù nöôùc laù röøng aáy.Anh trai lôùn hôn toâi naêm tuoåi. Moãi ngaøy treân

ngöïc mí, thoø ñaàu ra ngoaøi ñòu toâi ñeàu nhìn thaáyanh ñang nhoùn chaân coá nhìn roõ maët toâi. Anhduùi vaøo tay toâi boâng hoa dong ñoû oái. Toâi nghieànchuùng naùt töôm trong loøng baøn tay nhoû xíu. Míñöa chuùng toâi leân raãy khi toâi vöøa troøn ba thaùng.Toâi lôùn leân beân hai ngöôøi ñaøn baø, cuøi cuõi vaø

laëng leõ. Toâi gioáng mí, toùc xoaên boàng vaø ñennhaùnh. Moãi saùng, hai anh em theo mí leân raãy.Hôùn hôû. Baø vaø mí caém maët xuoáng ñaát. Daùng ñiraát gioáng nhau, caùi löng khoøm cöù cuùi maõi veà

phía tröôùc. Toâi nghó coù leõ sau naøy mình cuõngkhoøm löng nhö theá.Toâi hoûi baø vì sao nhaø mình toaøn ñaøn baø

trong khi nhaø naøo cuõng coù ñaøn oâng. Anh traikhoâng phaûi laø ñaøn oâng, chæ laø moät chuù beù nhænhhôn chieàu daøi caùn xaø gaïc. Ñaøn oâng leân raãy ñoátcoû tranh tröôùc khi muøa möa ñeán. Toâi ngoài döôùigoác caây gaïo, nguû kheøo vaø tænh daäy khi muøi coûtranh xoäc vaøo muõi. Mí ñuùt cho toâi mieáng cômnaém mang theo töø saùng. Côm chaám vôùi muoáivöøng maën chaùt ôû ñaàu löôõi. Toâi khoùc, khoângchòu aên. Coù muøi thôm löøng cuûa thòt gaø ôû ñaâu ñoùtrong gioù. Thòt gaø cuûa nhaø coù ñaøn oâng baãyñöôïc.Ngöôøi laøng khoâng ñeán nhaø toâi chôi.Treû con trong laøng cuõng khoâng chôi vôùi toâi.

Toâi thui thuûi moät mình. Khi ñi ngang baõi ñaáttroáng coû moïc xaêm xaép döôùi chaân. Toâi nhìn thaáyluõ treû chaên boø. Chuùng nhaûy nhoùt vaø hoø heùt aàmó. Quaàn aùo nhaên nhuùm ñaày buøn. Toâi chaïy vaøogiöõa ñaùm treû aáy. Chuùng söïng laïi khi nhìn thaáytoâi. Khoâng ñöùa naøo cöôøi. Chuùng taûn ra vaø daétboø ñi nôi khaùc. Toâi oøa khoùc. Anh queït nöôùcmaét cuûa toâi baèng baøn tay laám ñaát. Anh daét toâiveà nhaø vaø laúng laëng ñi naáu côm. Toâi aên khoaicuûa baø nöôùng, queân maát luõ treû chaên boø banchieàu.Khoâng bao giôø anh trai daét toâi ñi ngang baõi

ñaát troáng aáy nöõa.…Mí khoâng ra khoûi nhaø töø laâu laém roài. Toùc mí

khoâng coøn daày vaø ñen nhaùnh buùi thaønh cuïc

TRÔÛ VEÀ LÖNG CHÖØNG NUÙITruyeän ngaén

NIEÂ THANH MAI(Daân toäc EÂ ñeâ)



sau oùt nhö khi toâi coøn beù. Toùc mí ruïng nhieàu,coù hoâm caû naém. Toâi khoâng bieát vì sao laïi theá,nhöng moät hoâm mí taém suoái, khaên öôùt troâi tuoättheo doøng nöôùc, toâi nhìn thaáy ñaàu mí troïc loùc.Toâi ñöùng söõng treân bôø, khoùc ñieáng. Mí ngoàiyeân laëng treân phieán ñaù, nhìn toâi khoùc. Mí khoângdoã toâi.Mí chöa bao giôø doã khi toâi khoùc, caû khi toâi

ngaõ baät ngöûa töø phieán ñaù ñen xuoáng ñaát laámlem, öôùt suõng. Caøng lôùn toâi caøng gaàn baø, toâiruùc vaøo ngöïc leùp cuûa baø khi trôøi noåi gioù, thaàmthì noùi chuyeän. Anh trai caëm cuïi chuoát nhoïnmuõi teân roài vuøi vaøo beáp cho beùn. Toâi luoân nguûtröôùc caû nhaø khi tieáng mí haùt hö höû töø ngoaøihieân voïng vaøo. Mí thöôøng ngoài moät mình ngoaøihieân, huùt thuoác vaø haùt.Coù ñoâi luùc nöûa ñeâm giaät mình daäy toâi vaãn

nghe tieáng haùt, tieáng haùt buoàn vaø naõo nuoät nhötieáng khoùc töø nôi naøo ñoù voïng veà. Toâi khoângthaáy sôï. Toâi thaáy mình nao nao. Toâi muoán ñiñaâu thaät xa ñeå ñeâm khoâng coøn nghe tieáng haùtnaõo nuoät cuûa mí nöõa.…Moät buoåi saùng. Toâi tænh daäy sôùm. Toâi tænh

daäy vì tieáng khoùc nöùc nôû cuûa baø. Tieáng hôø hôøvaät vaõ. Toâi chaïy ra cöûa, toâi chaïy xuoáng caàuthang. Toâi chaïy theo tieáng khoùc nöùc. Mí treo

mình treân caây cao, lô löûng baèng sôïi daây thöøngvaãn thöôøng coät deâ. Gioù haát vaùy mí ñung ñöa,toâi nhìn thaáy moät veû maët buoàn. Anh trai leo leâncaây, mí ñöôïc haï daàn xuoáng ñaát. Toâi ñöùng saulöng baø, nhìn baø vaät mình beân thaân hình meàmnhö daây leo cuûa mí. Baø khoùc, tieáng khoùcthoaûng nghe nhö baøi haùt. Toâi caâm laëng.Toâi nhìn thaáy baøn tay traùi cuûa mí coù ba

ngoùn.Toâi nhìn thaáy baøn chaân phaûi cuûa mí coù ba

ngoùn.Toâi nhìn thaáy moïi thöù ñeàu ñoû öûng.Chieác khaên saëc sôõ truøm ñaàu cuûa mí bay

tung ñaâu ñoù.Coù leõ noù bay ñeán nôi naøo ñoù xa laém. Toâi

nghe tieáng deâ nhaø mình keâu leân thoáng thieát.Anh trai khoâng noùi lôøi naøo töø hoâm mí boû ñi.

Bình thöôøng anh trai ñaõ im laëng nhö theá. Toâingoài treân saøn nhaø, nhìn theo anh trai ñang caëmcuïi phaït lôùp voû goã choø. Chaëp, chaëp… tieáng xaøgaïc phaït töøng nhaùt ñeàu vaø meät moûi. Toâi söïcnhôù raèng laâu laém roài khoâng thaáy anh cöôøi. Anhchæ quen noùi vôùi toâi baèng caùi gioïng nhaït nhaït,caâu naøo cuõng ngaén.Toâi khoâng bieát anh trai coù bieát haùt khoâng?

Cuõng khoâng ngöôøi con gaùi naøo bieát ñieàu ñoù.Khoâng ngöôøi treû tuoåi naøo muoán ñeán gaàn anh




em toâi. Maõi khi mí cheát, toâi môùi bieát lyù do vì saolaïi theá. Toâi giaän baø. Toâi giaän anh trai khoâng noùicho toâi nghe.Toâi cuoän quaàn aùo vaøo chieác guøi maây cuõ. Toâi

chaát leân treân maáy quaû bí ñoû voû nhaên nhö dacoùc. Toâi xuoáng caàu thang vaø noùi “Em leân chôïphoá. Em muoán ra chôï phoá”. Anh trai ñang ñeõohình daùng con chim coâng töø suùc goã. Con chimcoâng ñaàu ngaén. Anh trai ngöôùc leân nhìn toâi, moàhoâi keùo thaønh veät treân traùn, treân loàng ngöïc ñenchaéc vaïm vôõ. Toâi ñi, roài quay laïi vôùt víu “ Emñi anh trai nheù”. Toâi nghó laø mình khoâng trôû veà.Toâi khoâng muoán ôû laïi nôi naøy.Toâi thaáy coù loãi vôùi baø. Nhöng toâi thaáy sôï. Toâi

sôï khi cheát ñi, chæ coøn anh trai vaø baø mang toâira maûng röøng vaéng. Toâi muoán ñöôïc ñöa ñeánnghóa ñòa ngöôøi laøng. Toâi muoán ngöôøi ta khoùctoâi baèng haøng traêm naém côm traéng. Toâi muoánngöôøi ta khoùc toâi baèng haøng traêm ñoàng tieànlanh canh döôùi ñaùy cheù.ÔÛ ñaây buoàn.

*Mí khoâng bieát raèng baây giôø toâi raát laï.Toâi nghó baø hay anh trai cuõng theá.Toâi maëc chieác vaùy ngaén hôn chieác vaùy con

gaùi EÂ Ñeâ vaãnmaëc. Chieác vaùy ngang ñuøi, moûngvaø may baèng thöù vaûi maùt röôïi. Toâi khoâng thíchnoù. Nhöng duø sao coøn deã chòu hôn khi caémmaët trong beáp phía sau maáy thau nhöïa ñaàycheùn ñóa baån. Toâi thöôøng ñöùng ôû cöûa phoøng veäsinh, ñöa khaên cho nhöõng ngöôøi khaùch maët ñoûmaët taùi. Hoï ngaät ngöôõng vaøo phoøng veä sinh,aäm oïe töøng côn. Hoï böôùc ra khoûi phoøng veäsinh, ngaây ngaát. Toâi ñaäp khaên laïnh cho hoï.Lau maët. Lau coå. Lau ngöïc. Nhöõng chieác khaênthôm muøi nöôùc xaù xò. Hoï nheùt tieàn vaøo tay toâi.Maø khoâng, chuû yeáu vaøo ngöïc aùo roäng cuûa toâi.Thöôøng laø tieàn chaün.Toâi chæ coù nhieäm vuï ñöùng ôû cöûa toa leùt.Vôùi nhöõng chieác khaên öôùp thôm muøi xaù xò.Chuùng cho toâi caên phoøng thueâ giaù

300.000ñ moät thaùng. Son phaán. Card ñieänthoaïi. Vaø moät soá thöù nöõa. Chuùng laøm toâi queânmaát baø vaø anh trai. Ñoâi khi toâi nhôù veà mí.Toâi noùi tieáng Kinh soõi, huùt thuoác laù baèng hai

ngoùn tay xoøe cong, maëc vaùy moûng vaø ngaén.Toâi ñi giaøy cao goùt. Con gaùi EÂ Ñeâ ñaâu manggiaøy cao nhö toâi…Toâi troï chung phoøng vôùi Haûo, coâ gaùi cuøng

choã laøm. Haûo coù nöôùc da traéng, sôû höõu moät ñoâichaân daøi. Haûo hay ngoài beân cöûa soå raát laâu ñeåtrang ñieåm. Toâi nhìn thaáy Haûo veõ chaân maøygaàn nöûa tieáng ñoàng hoà. Chaân maøy cho ta moätñoâi maét ñeïp vaø quyeán ruõ. Moät ñoâi laàn nhìn Haûotrang ñieåm. Toâi thaáy Haûo gioáng mí, mí cuõng coùñoâi maét ñeïp. Chaân maøy raäm khoâng caàn trangñieåm. Coù khi naøo Haûo cuõng seõ coù keát cuoäcgioáng mí khoâng?Toâi chöa bao giôø daùm noùi ñieàu ñoù vôùi ai. Ñoù

laø ñieàm gôû. Toâi vaãn thoaûng thaáy ñieàm gôû aáytrong giaác mô vuïn naùt cuûa mình trong giaácnguû. Khi aáy toâi nhôù baø, nhôù anh trai. Toâi nghóanh trai ñaõ laáy ñöôïc vôï. Anh trai laáy vôï baèngcaùch naøo toâi cuõng khoâng hình dung ñöôïc. Coùnhaø ai muoán anh veà nhaø hoï laøm reå? Hoï sôï anhmang veà doøng hoï maàm beänh cuûa mí. Nhöõngñöùa con khoâng ñuû naêm ngoùn chaân treân moätbaøn chaân, naêm ngoùn tay treân moät baøn tay. Khithoaùt khoûi giaác mô aáy, ngöïc toâi thöôøng naëngtróu. Toâi khoâng daùm veà thaêm baø. Toâi sôï.Haûo mang ñeán cho toâi moät ngöôøi ñaøn oâng.

Toùc xoaên, da naâu, voàng ngöïc vaïm vôõ. Toâi ngoàithu mình treân gheá, nghe caùi nhìn cuûa anh löôùtnheï treân maët, treân da thòt, treân toùc vaø löôùtxuoáng vuøng eo. “Em ñeïp quaù. Veû ñeïp raát laï,em khoâng gioáng Haûo”. Toâi cöôøi cöôøi. Kieåu cöôøibeõn leõn ñöôïc reøn luyeän. Haûo boû laïi toâi vaø khoaùctay ñi vôùi ngöôøi ñaøn oâng toùc boùng xòt keo. Toâiuoáng nöôùc cam baèng tay traùi, aên haït döa cuõngbaèng tay traùi. Baøn tay phaûi cuûa toâi cöù öûng ñoû.Noù coù veû boái roái.Toâi khoâng laøm vieäc trong quaùn bar nöõa.



Toâi trôû thaønh ngöôøi ngoài sau quaày baùn myõphaåm. Da laùng mòn vaø naâu gioøn. Nhìn toâi haápdaãn. Nhöõng ngöôøi phuï nöõ böôùc vaøo cöûa haøng.Hoï thích nöôùc da vaø ñöôøng neùt treân khuoân maëttoâi. OÂng chuû cuõng thích nöôùc da vaø ñöôøng neùttreân khuoân maët toâi. Ñoù laø ngöôøi Haûo ñaõ giôùithieäu vôùi toâi hoâm tröôùc. Toâi coù moät cuoäc soángkhaùc khi gaëp ngöôøi aáy. Toâi haïnh phuùc. Chuùngtoâi baét ñaàu hoân nhau.Haûo thöôøng thaêm doø cuoäc tình cuûa toâi. Haûo

lo cho toâi. Toâi khoâng bieát gì veà ngöôøi ñaøn oângtoùc xòt keo boùng cuûa Haûo. Haûo trôû veà nhaø luùctrôøi gaàn saùng. Meät moûi. Nhöng höng phaán.Haûo ôû phoøng taém haøng tieáng ñoàng hoà. Khi rakhoûi phoøng taém Haûo vuøi ñaàu vaøo chaên ñeäm,nguû say vaø lòm saâu trong moãi giaác nguû. Thithoaûng gaáu vaùy laät leân, toâi thaáy treân ngöôøi Haûocoù nhöõng veát raêng, chuùng tím ròm.

*Ngöôøi ñaøn oâng da naâu ñaõ ngoû lôøi vôùi toâi

ñeâm tröôùc. Giöõa boùng saùng môø môø cuûa traêngvaø hôi gioù se saét ôû saân thöôïng taàng boán. Tieángthaàm thì cuûa anh ngaân nga giöõa tieáng nhaïc eâmnheï. Coù tieáng saùo vaét ngang noát nhaïc. Giöõaluùc aáy toâi nghó mình seõ ñeû hai ñöùa con.Toâi ñoùn Haûo ôû cöûa phoøng. Raïng rôõ. Haûo

böôùc leân baäc theàm baèng böôùc chaân chaäm.Haûo oâm laáy toâi vaø khoùc. Toâi khoâng bao giôø nghócoù ngöôøi laïi nhieàu nöôùc maét ñeå khoùc öôùt caûthaân hình ngöôøi ñoái dieän nhö theá. Ñeâm aáy Haûokhoâng nguû ñöôïc, toâi cuõng khoâng nguû ñöôïc.Quaù nöûa ñeâm, toâi nghe thaáy vaêng vaúng tieángsaùo töø ñaâu ñoù, chuùng vaét ngang qua cöûa soå,nhöõng song cöûa in roõ treân neân gaïch xi maêng.Nhö ñöôøng keû noát nhaïc. Haûo veõ leân tay leânchuùng. Caû ñeâm.Haûo baét ñaàu khoâng ñi laøm ban ñeâm nöõa.

Ngöôøi ñaøn oâng ñaàu xòt keo boùng loaùng thöôøngxuyeân xuaát hieän ôû phoøng troï khi toâi ñi laøm. Haûonguû suoát, khi tænh daäy laïi chaïy saáp ngöûa vaøonhaø veä sinh. Khoâng laâu sau ñoù ñaõ phaûi maëc

thöù quaàn aùo khaùc, chuùng phuøng phình, chuùngdaønh cho ngöôøi phuï nöõ mang thai. Toâi ít thaáyHaûo cöôøi, thay vaøo ñoù laø veû tö löï vaø buoàn. Ñoâikhi toâi töï hoûi “Haûo coù theå boû noù ñi, sao Haûokhoâng laøm”. Nhöng toâi khoâng hoûi, toâi sôï haõi khinhìn thaúng vaøo maét Haûo.Toâi trôû veà vaø nhìn thaáy ngöôøi ñaøn baø ñang

tuùm laáy toùc Haûo. Haûo bò loâi seành seäch treân maëtñöôøng, tôi taû nhö mieáng gieû raùch. Toâi nhaøo vaøokeùo hoï ra. Ngöôøi ta xuùm laïi raát ñoâng, nhöngkhoâng ai laøm ñieàu ñoù. Toâi caêm phaãn coá nhìnvaøo maét ngöôøi ñaøn oâng xòt keo boùng loaùng.Nhöng khoâng ñöôïc, moät khuoân maët thaûm haïicuùi gaèm xuoáng ñaát. Haûo oâm buïng ngaõ vaätxuoáng ñaát, maùu baét ñaàu töùa ra töø vuøng kín. Toâikhoùc. Vaø heùt ñieàu gì ñoù. Ngöôøi ta mang chuùngtoâi ñi.Toâi maëc chieác aùo maøu naâu. Thöïc ra toâi

muoán maëc aùo maøu ñen nhöng khoâng coù. Ñaùmtang Haûo. Ñöùa beù ngoï ngoaïy trong voøng tayrun cuûa toâi suoát buoåi saùng. Treân traùn noù ngöôøita buoäc vaønh khaên traéng. Haûo naèm im lìm. Toâinhôù ñeán mí, mí cuõng naèm im lìm vaøo moät buoåisaùng nhö theá. Khuoân maët Haûo vôùi mí cuõngthanh thaûn nhö theá. Toâi muoán naém laáy baøn tayphaûi cuûa Haûo. Nhöng khoâng ñöôïc, chuùngñöôïc coät laïi vaø ñaët ngay ngaén treân ngöïc. NgöïcHaûo khoâng coøn thôû phaäp phoàng.Baøn tay toâi noùng raãy. Khuoân maët toâi noùng

raãy. Toâi khoâng theå khoùc khi ngöôøi ta mang Haûoñi. Vaø toâi cuõng khoâng khoùc khi meï Haûo gaàycoøm mang ñöùa beù quay ñi luùc ñaùm ma keátthuùc.Toâi hoaûng hoát nhaän ra raèng meï Haûo raát

gioáng veû giaø nua cuûa baø.*

Baø ñoùn toâi ôû ñaàu caàu thang.Nhìn xa baø gioáng caùi daáu hoûi maøu xaùm

nhaït. Coù leõ sau naøy khi ñeán tuoåi nhö baø, toâicuõng seõ trôû thaønh daáu hoûi maøu vaøng hay maøuxanh gì ñoù. Neáu ñöùng ôû ñaàu caàu thang vaøo luùc



trôû chieàu thì toâi seõ laø daáu hoûi maøu xaùm nhaït. Baøkhoùc khi nhìn thaáy toâi. Toâi caûm ñoäng khi nhìnnhöõng gioït nöôùc maét laên chaäm töø toán treânkhuoân maët chaèng chòt neáp nhaên.Toâi khoâng thaáy hôi ngöôøi ñaøn baø treû trong

nhaø.Toâi khoâng thaáy vaùy môùi, vaùy ngaén, aùo ngaén

phôi treân saøo beân hoâng nhaø.Moïi thöù nhö ngaøy toâi chaøo anh trai ra ñi.Toâi lao xuoáng caàu thang vaø ñi tìm anh trai.

Anh ôû treân raãy, döôùi goác caây khoäp trô khaác laù.Anh ñang ñeõo caây. Anh ñang ñeõo hình nhaânmaët buoàn cho nhaø moà. Toâi baät khoùc khi nhìnthaáy moà hoâi vaèn veän thaønh ñöôøng doïc ngangtreân ngöïc anh.Anh trai ngöôùc nhìn toâi vôùi ñoâi maét nhaït

maøu. Gioïng nheï baãng: “Maøy quay veà ñaâychöa?”“Anh - em khoâng muoán veà xoù röøng naøy”“Tao cuõng muoán ñi khoûi xoù röøng naøy. Coøn

baø. Baø giaø roài khoâng theå ñi ñaâu xa ñöôïc”.Gioïng anh trai nheï baác. Toâi nhìn vaø nhaän raanh trai raát ñeïp. Vaïm vôõ. Nhöng laâu theá roài maøsao anh khoâng coù ngöôøi naøo caû. Ñaøn baø congaùi khoâng daùm ñaët chaân ñeán nhaø toâi. Vì noùnaèm rieâng bieät. Vì noù chæ daønh cho nhöõngngöôøi bò huûi nhö meï toâi thoâi ö?Baø khoâng cho toâi ñi. Baø ñöùng chaën ôû cöûa

baèng gioïng öôùt vaø run raåy.Nhöng toâi vaãn baêng xuoáng khoûi baø vaø anh

trai baèng ñoâi chaân chaïy xaáp ngöûa. Toâi baêngqua con ñöôøng moøn ñaày coû daïi. Chaân toâi teâcöùng vaø moûi kinh khuûng. Nhöõng ngoùn tay daøiñoû öûng vaø lanh buoát. Toâi ñoùn xe ñoø veà thaønhphoá. Chuyeán xe vaøi ngöôøi xuoáng phoá. Ngöôøilaøng. Hoï khoâng theå nhaän ra toâi. Troâng toâi gioángmoät coâ gaùi saønh ñieäu ngöôøi Kinh.Toâi khoâng theå nguû ñöôïc vaøo ban ñeâm. Hay

ñuùng hôn laø khi trôû veà caên phoøng troï luùc 1-2hsaùng. Toâi thöùc khi ti vi chaúng coù chöông trìnhgiaûi trí naøo ra hoàn. Daïo naøy toâi thöôøng hay maát

nguû. Vaø luùc nguû ñöôïc thöôøng chaäp chôønnhöõng giaác mô ma quaùi. Ñoâi khi toâi mô thaáymí. Toâi nhìn thaáy roõ moàn moät caùi nhìn buoàn vaøsaâu hoaém cuûa baø treân caønh caây hoâm naøo. Giaácmô aùm aûnh toâi raát laâu.Ngöôøi ñaøn oâng môøi toâi böõa côm tröa laø moät

baùc só. Ñoù laø moät ngöôøi lòch thieäp. Moät baøn aêntraûi khaên traéng cuõng raát lòch thieäp. Khi ngöôøiphuïc vuï vöøa mang moùn aên ñaàu tieân thì gaõ nhìnthaúng vaøomaét toâi, gioïng thaàm thì “ Em haáp daãnnhö moùn traùng mieäng naøy.” Toâi cöôøi nuï. Nuïcöôøi theo thoùi quen raát ngheä thuaät. Nhöng thaáyñaéng ngaét trong mieäng. Laâu laém roài toâi khoângñi aên vôùi ngöôøi ñaøn oâng naøo töø khi nhaän lôøi yeâungöôøi ñaøn oâng da naâu cuûa toâi. Vaø ngöôøi ñaønoâng cuûa toâi vöøa laáy vôï tuaàn tröôùc. Toâi nhìn thaáyñaùm cöôùi töø cöûa soå moät nhaø haøng ñoái dieän. Toâivaãn nghó mieân man veà ñieàu ñoù. Toâi khoâng hieåusao anh khoâng noùi vôùi toâi veà ñaùm cöôùi cuûa anhtrong suoát thôøi gian anh ôû beân toâi.Toâi ñaët caên phoøng trong khaùch saïn chuùng

toâi aên tröa. Ngöôøi ñaøn oâng ngaïc nhieân. Khuoânmaët toâi thaùnh thieän vaø ngaây thô ngay caû khichuû ñoäng môøi gaõ leân phoøng. Toâi nhìn thaáy söïthích thuù trong ñaùy maét ngöôøi ñaøn oâng xa laï.Nhöng thoát nhieân haén baät daäy khi toâi truùt boûquaàn aùo. Haén nhìn chaèm chaèm vaøo thaân theå toâiroài nheách meùp “ Coâ thoângminh laém. Nhöng toâikhoâng nguû mieãn phí vôùi moät con huûi.”Haén maëc quaàn aùo vöøa ñöôïc neùm xuoáng

saøn nhaø caùch ñoù chöa ñaày moät phuùt. Ruùt töøchieác ví xaùm ra moät xaáp giaáy polime, haén quaùtvaøo maët toâi ñang thôø thaãn tröôùc göông “ Ñoäcaùc laém - coâ em aï.”Toâi khoâng khoùc ñöôïc. Nöôùcmaét toâi ñoâng ñaù

phía trong ñoâi maét ñöôïc trang ñieåm kyõ löôõngvaø xinh ñeïp. Toâi khoâng theå traùnh neù ñöôïc ditruyeàn cuûa mí.Toâi khoâng theå traùnh neù söï trôû veà treân

chuyeán xe saùng mai.ÔÛ ñoù toâi khoângbieát ñeán söï u phieànmeätmoûi.�



Krajan Plin laø moät trong nhöõng ngöôøi khôûi ñaàu bieåu dieãn coàng chieâng taïi buoân laøng ôû xaõ Laùt,huyeän Laïc Döông, tænh Laâm Ñoàng. Du khaùch trong vaø ngoaøi nöôùc bieát ñeán boä toäc Laïch,huyeàn thoaïi Lang Bian qua nhöõng ñieäumuaù, baøi haùt, baûn coàng chieâng do nhoùmSara - Plin

cuûa anh bieåu dieãn. K’Plin haùt, ngoïn löûa cao nguyeân nhö höøng höïc chaùy roài vuùt cao bay treân mieànsôn cöôùc…Vöøa nhaûymuùa, vöøa ñaùnh coàng chieâng, luùc chôi ñaøng Goong, ñaøn gioù… anh coøn thoåi keønbaàu, kheøn moâi, tuø vaø… Khi laïi ñaùnh troáng nhòp cho caùc leã hoäi thöôøng ñöôïc toå chöùc taïi buoân laøng.Neáu noùi aâm nhaïc vaø vuõ ñieäu chaûy trong maùu cuûa ngöôøi Taây Nguyeân, truyeàn töø tieân toå qua caùc

theá heä, töø ñôøi naøy qua ñôøi khaùc… K’Plin chính laø moät minh chöùng soáng ñoäng, chöùngminh raèng: Ñaõlaø cö daân baûn ñòa Taây Nguyeân, khi môùi sinh ra laø ñaõ bieát muùa, bieát haùt. Muùa haùt laø vaäy, nhöng chôinhaïc cuï thì phaûi hoïc. K’Plin ñi tìm hoïc ôû caùc giaø laøng, ñaàu tieân anh tìm hoïc ôû caùc ñoàng toäc ngöôøiLaïch (K’ho) ôû xaõ Laùt, xaõ Ñöng K’Nôù, Ñaï Sa, Ñaï Chaùi huyeän Laïc Döông. Sau ñoù, anh tìm tôùi caùcbuoân laøng K’Ho ôû thò traán Ñinh Vaên, xaõ Ñaï Ñôøn, xaõ Taân Thanh, huyeän Laâm Haø. Thò traán Gungreùxaõ Gia Baéc, xaõ Sôn Ñieàn, huyeän Di Linh. Xaõ Roâ Men, Ñaï Toâng, Ñaï Long, huyeän Ñam Roâng…Trong cuoäc kieám tìm giai ñieäu Taây Nguyeân, anh ñöôïc nghe raát nhieàu veà luaät tuïc. Anh ñaõ ghi cheùp,dòch thuaät vaø xuaát baûn cuoán Luaät tuïc ngöôøi K’ho Laïch - Nhaø xuaát baûn Vaên hoùa daân toäc - 2010.Ñeán nay, anh laïi tieáp tuïc chuaån bò cho ra ñôøi cuoán Luaät tuïc ngöôøi K’ho Laïch taäp 2. Ñoïc xong

baûn thaûo cuoán saùch toâi nhaän thaáy: Luaät tuïc - moät neùt vaên hoùa ñaëc thuø, coøn toàn taïi ôû vaøi saéc toäcvuøng doïc Tröôøng Sôn - Taây Nguyeân. Trong ca dao, tuïc ngöõ cuûa ngöôøi Maï, Cô ho, Chu ru ôû LaâmÑoàng ñang toàn taïi nhieàu luaät tuïc truyeàn khaåu nhaèm raên daïy con ngöôøi. Noäi dung cuûa nhöõng caâuca dao, tuïc ngöõ bao goàm nhöõng luaät leä töø xa xöa ñeå laïi nhö: neáu troäm caép, ngoaïi tình, laán chieámñaát ñai, ñoát phaù röøng… seõ bò buoân laøng phaït vaï tuøy theo caùc möùc ñoä naëng, nheï… Luaät tuïc ñöôïctheå hieän theo loái haùt keå. Nhöõng baøi haùt keå deã nhôù, deã haùt, deã hieåu ñöôïc ngöôøi Maï goïi laø Nring,ngöôøi Cô ho goïi laø Pôñeâkpônring, ngöôøi Chu ru goïi laø Adaêt adia. Nring vaãn ñöôïc coäng ñoàng ngöôøidaân toäc thieåu soá baûn ñòa Nam Taây Nguyeân thöøa nhaän laø nhöõng chuaån möïc ñeå daãn daét vaø ñieàuhoøa caùc moái quan heä xaõ hoäi. Trong cuoäc soáng ñöông ñaïi, caùc saéc toäc naøy vaãn chòu söï tri phoái cuûaluaät tuïc. Nhöõng haønh vi, thoùi xaáu cuûa con ngöôøi vaãn tieáp tuïc ñöôïc ñieàu chænh bôûi luaät tuïc. Luaät tuïchoøa laãn vôùi vaên hoùa baûn ñòa nhömoät maïch ngaàm phi vaät theå, chaûymaõi trong ñôøi soáng coäng ñoàng.Luaät tuïc nhö moät ñieåm nhaán taïo neân neùt ñeïp ñoäc ñaùo trong taâm hoàn chaát phaùc, duõng caûm cuûacö daân Maï, Cô ho, Chu ru. Luaät tuïc - hình thöùc sô khai cuûa luaät phaùp, yeáu toá vaên hoùa phi vaät theåcaàn ñöôïc baûo toàn phaùt huy.Nhöõng tri thöùc vaên hoùa baûn ñòa cuûa luaät tuïc ñöôïc hình thaønh töø thôøi coå sô, trong caùc saéc toäc

soáng kheùp kín giöõa thieân nhieân hoang daõ, ñang ñöôïc thöïc thi trong giai ñoaïn coù nhöõng bieán ñoåisaâu saéc cuûa lòch söû vuøng ñaát. Do ñoù, naûy sinh raát nhieàu baát caäp, heä luïy cuûa noù taùc ñoäng saâu saécñeán ñôøi soáng xaõ hoäi cuûa caùc saéc toäc. Trong ñoù, phuï nöõ vaø treû em phaûi höùng chòu raát nhieàu ñaukhoå thieät thoøi.Ñoïc xong cuoán saùch naøy, chuùng ta seõ coù nhöõng traûi nghieäm heát söùc thuù vò veà maïch ngaàm vaên

hoùa cuûa toäc ngöôøi Laïch K’Ho. Chuùng toâi hy voïng Krajan Plin seõ tieáp tuïc kieân trì nghieân cöùu, tìmtoøi, giôùi thieäu cho coâng chuùng nhöõng baûn saéc rieâng coù cuûa toäc ngöôøi K’ho Laïch. Döôùi ñaây xin trích1 baøi daân ca K’ho do K’Plin söu taàm vaø dòch ñöa vaøo baûn thaûo cuûa cuoán saùch noùi treân.

ÑI TÌM GIAI ÑIEÄU TAÂY NGUYEÂNÑINH THÒ NGANhaø baùo - Nhaø nghieân cöùu daân toäc hoïc



Lôøi noùi vaàndaân ca K’Ho

(...) Maïn pheùp thöû xem sao?Môû chieác guøi cuõng nhö aiDöa leo chín nhìn hoùa nonGaùi ôû gaùi laøng xa xaáu nhìn ñeïp.

Toâi noùi baèng mieängNaâng caû phao caâuChaên ñaép cho vôï chæ baèng gang tayCaùi cuoác raãy chæ baèng gang tayCaùi vaùch laøm nhaø chæ baèng gang tayCaùi chaøi quaêng caù toâi cuõng chaúng coù.

Tai chöa caêng toâi rang ñi töøng böôùcChöa bieát chuyeän toâi ñaønh ñi nhö keû mô hoàMô hoà luùa troå boâng giöõa ñoàng khoâng hayChim aên luùa giöõa ñoàng khoâng hayChim aên luùa thôm giöõa ñoàng chaúng bieátTraùi baàu naèm treân raãy toâi cuõng khoâng bieát.

Vui tai giöõa röøng naèm nghe chim TeàkÑeïp thay chim Teâ lanh lôïiChim Toàng Taøng ban chieàuVui vui caùi ñaàu khi em chaûi toùcVui khi em nhìn toâi cöôøi ôû mieàn ñaát thieângThaät vui cuøng nhau cuoác ñaát laøm ruoängThaät vui nhìn con maét nhìn baày thoû tung taêng.

Nhìn ñaàu meï ñeïp ñaäm maøu KroùNhìn ñaàu meï ñeïp ñaäm maøu KroàngNhìn ñeïp maét gieáng nöôùc meï trong.

Gaëp ngöôøi giaøu coù haõy noùi veà chieâng choùeGaëp ngöôøi giaø laøng haõy noùi veà con traâuGaëp trai gaùi haõy noùi veà yeâu ñöông.

Toâi theøm ñöôïc mang baàuNhìn ngöôøi Chaêm döôùi xuoâi thaät vuiHoï vui veû côûi môûNhìn ngöôøi Kinh ñöa daâu vui maét.

Toâi raát thích haøm raêng ñeïpÑeïp nhö raêng con chaâu chaáuÑeïp nhö raêng ñaõ caøToâi raát thích ñoït toùc emToùc em daøi em buoäc theâm xinhChieác voøng ñoàng thöû ñeo tayRaêng maøu vaøng haõy nhuoäm ñenNgöôøi khoâng yeâu haõy duøng laù buøa.

Troàng caây chuoái vaøngToâi muoán laù bay bayTroàng caây chuoái PhaToâi muoán caønh noù bayÑeo daây cöôøm toâi muoán noù lung linhCuùng teá toâi muoán coù boä chieâng xöaAÊn traâu toâi muoán chieâng GooøngCöôùi hoûi toâi muoán daây cöôøm caùi Krô coå.

Ñeïp thay Dam Juù ñeo oáng KrieângÑeïp thay Dam Krieâng ñeo oáng KroøngÑeïp thay Dam Juù ñeo oáng vaøng.

Kìa Dam Juù môøi aên coû tranhKìa Dam Bla ruû aên coû nonKìa Dam Bôt ruû nhai coûKìa Dam Daøng ruû ñoát ñuoác.

Xuoáng döôùi xuoâi ngöôøi Chaêm raát thöôngÑi vôùi Sraøi, noù cho cöôùi vôïÑi vôùi quan, quan thíchÑeïp nhö raêng con chaâu chaáuÑeïp nhö raêng ñaõ caøToâi raát thích ñoït toùc emToùc em daøi em buoäc theâm xinh (...)

KRAJAN PLIN söu taàm vaø dòch



THÔ BUØI TUYEÁT MAI & KIEÀU MAILY,KHAÙC BIEÄT LAØM NEÂN ÑOÄC ÑAÙOINRASARA(Daân toäc Chaêm)

Theo doõi thô nöõ ngöôøi daân toäc thieåu soá, toâi khoâng theå cöôõng laïi yù muoán laøm cuoäc ñoáisaùnh nhoû. Ñoái saùnh, ñeå nhaän ra söï gioáng vaø khaùc nhau giöõa caùch söû duïng ngoân töø, cuûagioïng ñieäu, qua ñoù nhaän bieát caùnh nghó, caùch caûm cuûa moãi nhaø thô, moãi vuøng mieàn, moãidaân toäc. Buøi Tuyeát Mai, daân toäc Möôøng, sinh naêm 1971 ôû Hoøa Bình vôùi Kieàu Maily daân toäcChaêm, sinh naêm 1985 ôû Ninh Thuaän, laø khaù tieâu bieåu .Cuøng moät ñeà taøi, nhöng hai thi só ñaõ coù söï khaùc bieät raát laï.

Loaøi deá laïc baày cuoái vöôøn chuoái keâu chöathoâi tieáng keâu tìm baïn tình, coù leõ

Khuùc daân ca ñaàu hoâm ai boû dôû nöûa chöøngaâm vang löûng lô trong gioùlaøm thöùc giaác mô hoang

Treân löng boø coøn vöông maáy coïng raïluõ deâ ñaõ veà chuoàngdöôøng naéng Phan Rang vöøa taét

Ngöôøi meï kieân nhaãn moùt nhöõng nhaùnh luùasoùt laïi cuoái cuøng

khi chieàu ñaõ nhuoäm thaãm aùo chaømdaùng ngöôøi ñi nhö nhôù

Anh laø moät veät saùng buoànböôùc vaøo ñôøi em laøm gioâng gioù

Gaùc troï Saøi Goøn ai haùt khuùc Thei Maihoàn ngöôøi nhö moäng vôõ.

BUØI TUYEÁT MAI KIEÀU MAILY

ÔÛ nhaø moät mình KhuùcTheiMaigiöõaSaøiGoøn

Ngaøy daøiNhö chöa töøng bao giôø daøi theáCon deá ôû goùc töôøng naøoRi ri hoaøi

Ngoïn gioùXao xaùc treân maùi gianhNhö chuù gaøGoïi chieàu nhaët nhaïnh

Hoa xoan laám taám bayNhöõng ngoâi sao tím nhaïtNgaøy rôi töøng haïtVuøi toâi.



Buøi Tuyeát Mai ôû nôi queâ nhaø vôùi ngöôøi vaø söïñeàu thöïc, nhìn thaáy vaø sôø moù ñöôïc. KieàuMaily ôû phoá, nhôù veà queâ qua hình aûnh gôïi leântöø kí öùc. Caû hai baøi thô cuøng khôûi ñaàu töø tieángdeá. Vôùi Tuyeát Mai, tieáng deá “ôû goùc töôøng naøo/ri ri hoaøi” laøm cho ngaøy daøi theâm. Tieáp ñoù laø“ngoïn gioù”, “chuù gaø”, “hoa xoan”, “ngoâi sao” –nhöõng hình aûnh gaàn vaø cuï theå goùp phaàn laømtaêng noãi coâ ñôn cuûa thi só. Tuyeát Mai khoâng ñeàcaäp ñeán coâ ñôn, coâ ñoäc, nhöng baøi thô gôïi chongöôøi ñoïc caûm nghe nhö theá. Ñeå cuoái cuøng:“Ngaøy rôi töøng haït/ Vuøi toâi.” Vôùi Maily, nôixuaát phaùt tieáng deá ñöôïc xaùc ñònh khaù cuï theå:“cuoái vöôøn chuoái”, nhöng khaùc ñieàu, noù laøtieáng cuûa “loaøi deá laïc baày”. Noù vaãn keâu, “keâuchöa thoâi/ Tieáng keâu tìm baïn tình, coù leõ” – thisó ñoaùn theá. Sau ñoù laø haøng loaït lieân töôûng, vôùinhöõng thi aûnh mô hoà, nhöõng söï vaät khoù naémbaét: “giaác mô hoang”, “döôøng naéng PhanRang vöøa taét”, “daùng ngöôøi ñi nhö nhôù”… Ñeåcuoái roát, khaùc vôùi Tuyeát Mai – ñôn giaûn vaøchaéc nòch, taâm hoàn thi só Chaêm naøy phöùc taïp,nhieàu bieán ñoäng, do ñoù ñaày baáp beânh.Ta coù theå coi gioïng thô nöõ thi só Chaêm thieânveà hieän ñaïi, khaùc haún vôùi caùch nhìn, caùch noùiñaãm chaát “coå ñieån” cuûa nhaø thô nöõ ngöôøiMöôøng. Nhaän dieän töï thaân laø vaäy, coøn ñaùpöùng vôùi ñoái theå - ôû ñaây laø ngöôøi khaùc phaùi – caûhai gioïng thô cuõng theå hieän söï khaùc bieät. “Löukhaùch” cuûa Buøi Tuyeát Mai:Haõy döøng chaân nhaø em moät ñeâmChæ moät ñeâm thoâiCho con ngöïa anh nghæ ngôi

Haõy naùn laïi nhaø em moät ñeâmChæ moät ñeâm thoâiCho con ngöïa anh uoáng nöôùc

Haõy nghæ laïi nhaø em moät ñeâmChæ moät ñeâm thoâiCho con ngöïa anh aên vaøi ñaáu ngoâ thôm

Haõy ôû laïi nhaø vôùi em moät ñeâmMoät ñeâm thoâi…

Caû baøi thô boán laàn laëp laïi “Haõy… laïi nhaø emmoätñeâm/ Chæ moät ñeâm thoâi” chæ thay ñoåi moãi ñoängtöø: “döøng”, “naùn”, “nghæ”, “ôû”. Môøi ngöôøi ôû laïi,nhöng thi só laïi voøng vo sang ñoái töôïng khaùc:nhaán vaøo söï nghæ, aên cuûa ngöïa, ôû ñoù ai cuõngnhaän ra muïc ñích chính laø: ngöôøi ñi ngöïa.Duøng chuyeän ngöïa ñeå noùi chuyeän mình: “ôû laïinhaø em moät ñeâm/ Moät ñeâm thoâi”. Ñoù laø caùchnghó cuûa vaên hoïc daân gian, cuûa ngöôøi bình daânnôi thoân daõ. Daân gian Chaêm ôû mieàn Trungcuõng heät theá. Kieàu Maily khaùc haún, khoâng vaänduïng caùch noùi daân gian, maø raát hieän ñaïi.“Nhaûy” noùi leân ñaày ñuû phaåm chaát aáy.Giöõa anh vaø em laø vöïc thaúmmaáy laàn soá caùt baõi Nam Köông kia

khoâng theå laáp ñaày

giöõa ñoâi maét chuùng ta laø vöïc thaúmñaém ñuoái ñeán ñaâu cuõng khoâng theå ñaày

giöõa thaân theå chuùng ta laø vöïc thaúmngaøn nuï hoân cuõng khoâng theå laøm ñaày

anh coù muoán nhaûy khoâng?Thi só Chaêm khoâng voøng vo maø tröïc dieän.“Giöõa ñoâi maét chuùng ta”, “giöõa thaân theå chuùngta”, “giöõa anh vaø em” laø “vöïc thaúm”. Khoâng gìcoù theå laøm ñaày, duø ñoù laø vaät chaát (caùt), theåchaát (nuï hoân) hay duø noù mang yeáu toá tinh thaàn(ñaém ñuoái). Thi aûnh khoâng lieân quan gì ñeánnhau neáu khoâng noùi laø ñoái nghòch nhau ñöôïchuy ñoäng ñeå keát noái phuïc vuï cho töù thô laømcho thô choâng cheânh, deã ñoå. Ñeå cuoái roát, nöõthi só naøy keát: “anh coù muoán nhaûy khoâng?”. Tacoù theå nhaän thaáy phong caùch daân gian ñi suoáthaønh trình thô Buøi Tuyeát Mai.Caû khi Tuyeát Maiñaõ xuoáng nuùi veà thaønh, noù vaãn chöa khinaøo rôøi boû thi só daân toäc Möôøng naøy. Ñoùchính laø khaùc bieät giöõa thô cuûa nhieàu nhaøthô ngöôøi daân toäc thieåu soá phía Baéc vôùi thôcaùc baïn thô treû Chaêm hoâm nay. Vaø, chínhnhöõng khaùc bieät aáy ñaõ ñoùng goùp vaøo thôtieáng Vieät cuûa caùc nhaø thô daân toäc thieåu soáphaàn ñoäc ñaùo cuûa mình. �



T AÙC GIAÛ - TAÙC PHAÅM

1. Moät coâng trình lyù luaän vaên hoïc vöôït quañöôïc thöû thaùch cuûa thôøi gian hôn nöûa theá kyûquaû khoâng deã. Laøm sao tieáp caän ñöôïc chaân líkhoa hoïc nhaân vaên trong bieán thieân khoângngöøng cuûa lòch söû, laøm sao nhöõng tieáng noùingheä thuaät hoâm qua khoâng laïc loõng vôùi hoâmnay? Caâu hoûi ñoù phaàn naøo ñöôïc giaûi ñaùp trongcoâng trình lyù luaän vaên hoïc ñaõ xuaát baûn ñuùng 70naêm tröôùc cuûa giaùo sö Ñaëng Thai Mai: Vaênhoïc khaùi luaän (1944).Ñaëng Thai Mai vieátVaên hoïc khaùi luaän trong

thôøi ñieåm ñôøi soáng vaên hoïc ñang ñaët ra nhieàuvaán ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát treân caû phöôngdieän lí luaän vaø thöïc tieãn saùng taùc. Tröôùc ñoùmaáy naêm treân dieãn ñaøn vaên hoïc coâng khai ñaõnaûy sinh cuoäc tranh luaän ngheä thuaät raát soâi noåikeùo daøi töø naêm 1935 ñeán naêm 1939 giöõa hai

phaùi “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät” vaø “Ngheä thuaätvò nhaân sinh”. Töø cuoäc tranh luaän naøy nhieàuvaán ñeà lyù luaän ngheä thuaät ñöôïc ñaët ra nhö moáiquan heä giöõa ngheä thuaät vaø ñôøi soáng xaõ hoäi,thieân chöùc cao quyù vaø söù meänh thieâng lieângcuûa nhaø vaên, chöùc naêng cuûa ngheä thuaät, tínhnhaát thôøi vaø tính muoân ñôøi cuûa vaên chöông,phöông höôùng xaây döïng neàn vaên hoùa môùi…Nhöõng vaán ñeà ñoù ñöôïc ñaët ra trong cuoäc tranhluaän, chuùng ñöôïc coï xaùt töø hai luoàng yù kieánkhaùc nhau vaø nhôø theá coù vaán ñeà ñaõ trôû neânsaùng toû. Maëc duø khi vieát Vaên hoïc khaùi luaän,“cuoäc buùt chieán khaù oàn” hôn 5 naêm veà tröôùc“ñaõ thaønh caâu chuyeän cuõ” nhöng Ñaëng ThaiMai ñaõ tieáp tuïc baûo veä vaø phaùt trieån quan ñieåmcuûa phaùi ngheä thuaät vò nhaân sinh moät caùchkheùo leùo, thuyeát phuïc vaø toaøn dieän hôn. Vaømoät ñieàu ñaùng traân troïng laø tinh thaàn cuûa Ñeàcöông vaên hoùa Vieät Nam (1943) ñöôïc ÑaëngThai Mai tieáp nhaän vaø trình baøy saâu saéc trongVaên hoïc khaùi luaän. Cuoán saùch goàm 7 chöông,trình baøy 7 vaán ñeà cô baûn cuûa lyù luaän vaên hoïc:Ñònh nghóa hai chöõ vaên hoïc, vaán ñeà nguyeântaéc, vaán ñeà saùng taùc, noäi dung vaø hình thöùc,ñieån hình vaø caù tính, vaán ñeà töï do trong vaênngheä, tinh thaàn quoác gia vaø vaên hoïc. ÑaëngThai Mai ñaõ lyù giaûi nhöõng vaán ñeà lyù luaän ñoùbaèng moät laäp luaän chaët cheõ, baèng nhöõng trithöùc môùi meû, saâu roäng tieáp nhaän töø caû hainguoàn vaên hoùa phöông Ñoâng vaø phöông Taây.Ñeán nay ñaõ 70 naêm troâi qua nhöng nhieàu vaánñeà lyù luaän trong Vaên hoïc khaùi luaän vaãn coønnguyeân giaù trò, vaãn phuø hôïp vôùi baûn chaát vaøquy luaät vaän ñoäng cuûa vaên hoïc. ÔÛ ñaây chuùngtoâi xin nhaánmaïnh laïi moät soá vaán ñeà quan troïngmaø ñôøi soáng vaên hoïc hoâm nay vaãn caàn phaûiquan taâm.

Söùc soáng cuûa moät coâng trình lí luaän vaên hoïc(Baûy möôi naêm sau ñoïc laïi Vaên hoïc khaùi luaän cuûa ÑAËNG THAI MAI)

PGS.TS TRAÀN KHAÙNH THAØNHÑaïi hoïc Quoác gia Haø Noäi


2. Thöù nhaát laø vaán ñeà baûn chaát cuûa vaên hoïc,moái quan heä giöõa lyù trí vaø tình caûm trong saùngtaïo vaên hoïc. Trong phaàn baøn veà hai chöõ vaênhoïc, Ñaëng Thai Mai khoâng chæ giaûi thích nguoàngoác khaùi nieäm maø ñieàu quan troïng hôn laø chæra baûn chaát cuûa loaïi hình ngheä thuaät naøy. OÂngñaõ pheâ phaùn khaù trieät ñeå quan ñieåm cuûa HoàHoaøi Thaåm vaø Lep Toânxtoâi khi hoï quaù nhaánmaïnh tình caûm trong saùng taïo vaên hoïc. HoàHoaøi Thaåm cho raèng “thöïc chaát vaên hoïc laø tìnhcaûm”, vaø Lep Toânxtoâi cuõng töøng khaúng ñònh“ngheä thuaät laø ñeå bieåu hieän tình caûm”. Tronglòch söû saùng taïo ngheä thuaät coù raát nhieàu ngöôøicoi troïng noäi dung tình caûm, coù ngöôøi thu heïptieáng noùi ngheä thuaät trong theá giôùi caûm xuùc,caûm giaùc chuû quan cuûa ngheä só. Ñoù laø khuynhhöôùng cöïc ñoan, phieán dieän. Laø ngöôøi raát haênghaùi trong maët traän vaên hoùa ngheä thuaät, khaùtvoïng duøng vaên hoïc taùc ñoäng thöùc tænh nhaândaân, thuùc ñaåy xaõ hoäi, Ñaëng Thai Mai raát coitroïng noäi dung tö töôûng cuûa vaên hoïc. Nhöngoâng khoâng phieán dieän, khoâng vì coi troïng tötöôûng maø xem nheï tình caûm. OÂng cho raèng:“Tình caûm moät aùng vaên khoâng theå lìa haúnngoaøi lyù tính maø ñoäc laäp. Hôn nöõa, muoán vieátñöôïc nhöõng aùng vaên coù theå caûm xuùc ngöôøi tamoät caùch tha thieát, nhaø vaên cuõng phaûi ñeø neùntình caûm chuû quan cuûa mình ñeå cho lyù tính coùtheå phaân tích vaø bieåu hieän taâm duy theo loái buùtphaùp thanh sôû cuûa thaùi ñoä khaùch quan”(1). Vôùicaùch lyù giaûi naøy, Ñaëng Thai Mai ñaõ chæ ra moáiquan heä khoâng theå taùch rôøi cuûa tö töôûng vaøtình caûm. Ñaëc bieät trong quaù trình saùng taïo,tình caûm ñoäng löïc thuùc ñaåy nieàm caûm höùng,coøn trí tueä laø ñònh höôùng, daãn ñöôøng. Töø nhaänthöùc ñoù, oâng ñöa ra moät “ñònh nghóa” khaù toaøndieän veà vaên hoïc: “Vaên hoïc coù löïc löôïng ñeå kíchñoäng tình caûm cuûa buoàng tim, ñeå thoûa maõn söïyeâu caàu mô maøng cuûa töôûng töôïng vaø ñoàngthôøi laïi coù moät heä thoáng lyù tính thanh sôû ñeå daãnñaïo löông tri vaø trí tueä cuûa gioáng ngöôøi nöõa”(2).Ñònh nghóa naøy ñaõ noùi leân ñöôïc baûn chaát cuûavaên hoïc vaø con ñöôøng taùc ñoäng cuûa noù ñoái vôùicon ngöôøi. Vaên hoïc laø tieáng noùi tö töôûng vaø tìnhcaûm cuûa con ngöôøi, laø löông tri, löông taâm cuûacon ngöôøi göûi vaøo ngheä thuaät. Duø ôû thôøi ñaïi

naøo cuõng khoâng neân xem nheï moät trongnhöõng maët ñoù. Söï haøi hoaø giöõa lyù trí vaø tìnhcaûm taïo neân veû ñeïp haøi hoaø cuûa cuoäc soángcon ngöôøi. Caùi ñeïp cuûa vaên hoïc cuõng ñöôïc taïoneân töø hai nguoàn saùng aáy: veû ñeïp trí tueä vaø veûñeïp taâm hoàn. Trí tueä anh minh ñònh höôùng chotình caûm cao thöôïng, taâm hoàn cao ñeïp chaépcaùnh cho trí tueä vöôn xa. Vaên hoïc khoâng chækhaùm phaù ñôøi soáng maø coøn ñaùp nhu caàu “mômaøng cuûa töôûng töôïng”, vaên hoïc khoâng chæphaûn aùnh ngoaïi caûnh maø boäc loä “taâm giôùi”,khoâng chæ quan taâm ñeán cuoäc soáng quaù khöù,hieän taïi maø coøn vöôn tôùi töông lai. Quan nieämcuûa Ñaëng Thai Mai veà vaên hoïc khaù toaøn dieän,uyeån chuyeån, khaéc phuïc ñöôïc nhöõng phieándieän, cöïc ñoan cuûa Haûi Trieàu vaø Hoaøi Thanhtrong cuoäc tranh luaän veà baûn chaát vaø chöùcnaêng cuûa ngheä thuaät töø maáy naêm tröôùc ñoù.Vaán ñeà thöù hai maø Ñaëng Thai Mai ñaëc bieät

quan taâm laø phaåm chaát cuûa nhaø vaên trong hoaïtñoäng ngheä thuaät. Tröôùc heát oâng khaúng ñònhmoái quan heä khoâng theå taùch rôøi cuûa vaên hoïc vaøñôøi soáng hieän thöïc, moái gaén boù maùu thòt cuûanhaø vaên vôùi cuoäc soáng nhaân daân. Ñeå vieát ñöôïcnhöõng taùc phaåm vaên chöông ñích thöïc, vaênchöông vì ñôøi thì nhaø vaên phaûi soáng hoaø nhaäpvôùi nhaân daân, thaáu hieåu ñöôïc taâm tö tình caûmcuûa hoï nhö theá naøo môùi taïo neân taùc phaåmchaân thöïc, coù söùc lay ñoäng loøng ngöôøi. Nhöõngnguyeân lyù cô baûn trong saùng taùc ñöôïc oâng noùileân ñaày taâm huyeát: “Neáu khoái oùc nhaø vaênkhoâng coù nhöõng luoàng soùng baát bình, neáu nhötaâm hoàn keû caàm buùt khoâng caûm thaáy nhöõngnoãi ñau ñôùn thieáu thoán cuûa kieáp ngöôøi, nhöõngñieàu mong moûi thieát tha cuûa thôøi ñaïi, neáukhoâng lónh hoäi ñöôïc tính caùch luoân luoân bieánthieân cuûa theá giôùi, cuûa nhaân sinh, neáu nhö ñoáivôùi hieän taïi vaø töông lai khoâng coù moät yeâu caàu,moät hy voïng, moät tin töôûng gì thì caùi thöù vaênchöôngmôn trôùn beùo toát nhö ñaãy thòt, trôn nhötaûng traùn hoùi cuûa nhaø tröôûng giaû, cuõng chæ laømoät “vaên chôi” maø thoâi, chaû coù yù nghóa gì laøvaên hoïc”(3). Hôn ai heát, nhaø vaên chaân chính laøngöôøi deã ñoàng caûm vôùi noãi ñau nhaân theá, noãikhoå cuûa kieáp ngöôøi vaø nhaïy caûm tröôùc nhöõngbieán ñoåi cuûa ñôøi soáng. Nhaø vaên phaûi khoâng chæ

TAÙC GIAÛ - TAÙC PHAÅM


naém baét ñöôïc baûn chaát cuûa thöïc taïi maø coøn laønhaø tieân tri cuûa thôøi ñaïi. Nhöng khi nhaän thöùcñöôïc chaân lyù, nhìn thaáy ñöôïc söï thöïc ôû ñôøi nhaøvaên caàn coù duõng khí, baûn lónh môùi coù theå coângkhai baûo veä chaân lyù, beânh vöïc leõ phaûi, leân aùncaùi xaáu, caùi aùc. Ñaëng Thai Mai ñaõ chæ ra raèngñieàu ñaùng sôï laø “nhaø vaên khoâng coù nhaân caùchxöùng ñaùng vôùi ngheà nghieäp cuûa mình”. Ñoù laønhöõng keû “khoâng coù tyù coát caùch, nhöõng vaên só“boø saùt” chæ ton hoùt moät haïng thoáng trò, hoaëc adua theo thôøi thöôïng. Trong luùc hoï hy sinh baûnngaõ ñeå chuoác laáy nhöõng danh giaù lôïi loäc nhaátthì, coá nhieân laø hoï chæ coù theå vieát ñöôïc nhöõngaùng vaên “coâng thöùc” maø thoâi”(4). Phaûi yù thöùc raátsaâu saéc veà phaåm chaát cuûa nhaø vaên vaø nhaâncaùch cuûa con ngöôøi, Ñaëng Thai Mai môùi vieátleân nhöõng ñieàu thaám thía nhö theá. Ñoù khoângchæ laø söï khaùi quaùt töø thöïc tieãn saùng taïo ñöôngthôøi maø coøn laø chuyeän cuûa muoân ñôøi. Nhöõngnhaø vaên “boø saùt” nhö theá thôøi naøo chaû coù vaø hoïkhoâng theå vieát ñöôïc nhöõng taùc phaåm vaênchöông coù giaù trò. Vaên chöông laø tieáng noùi cuûalöông taâm, löông tri. Vaên chöông khoâng theåñoàng haønh vôùi caùi aùc, caùi xaáu vaø söï heøn nhaùt.Nhaø vaên chaân chính bao giôø cuõng bieát toântroïng baûn ngaõ, toân troïng chaân lyù, coù nhö vaäyhoï môùi coù theå laø nhöõng nhaø vaên chuû nghóa, laøchieán só ñaáu tranh cho coâng lyù vaø töï do.

Vaán ñeà tính daân toäc trong vaên hoïc noùi rieângvaø trong vaên hoaù noùi chung cuõng laø vaán ñeàmang tính thôøi söï. Hieän nay, trong thôøi ñaïi hoäinhaäp quoác teá moät caùch saâu roäng vaø toaøn dieänthì vaán ñeà baûn saéc vaên hoaù caøng ñöôïc ñaët ra.Trong Vaên hoïc khaùi luaän, Ñaëng Thai Mai ñaõdaønh troïn moät chöông ñeå baøn veà Tinh thaànquoác gia vaø vaên hoïc. Maáy chöõ tinh thaàn quoácgia sau naøy ñöôïc oâng söûa laïi laø “tinh thaàn daântoäc”. ÔÛ chöông naøy oâng lyù giaûi moät caùch khoahoïc khaùch quan quy luaät tieáp bieán vaên hoïctrong quaù trình giao löu vaên hoaù giöõa caùc daântoäc nhaèm traùnh quan ñieåm daân toäc heïp hoøi, baûothuû khi tieáp nhaän tinh hoa vaên hoaù nhaân loaïi.OÂng chuû tröông: “Chuùng ta caàn phaûi baûo veänhöõng di saûn quoác gia trong ngoân ngöõ, vaên töïnöôùc ta, chuùng ta laïi caøng caàn boài boå tö töôûngvaø xaây ñaép moät neàn vaên hoùa môùi, baèng taát caû

moïi phöông tieän coù coâng hieäu vaø ñaõ kinhnghieäm ôû nöôùc ngoaøi”(5). Ñieàu ñaùng traân troïnglaø oâng raát thaúng thaén khi trình baøy yù kieán cuûamình veà tinh thaàn daân toäc. OÂng khoâng ñoàng yùvôùi caùch giaûi thích cuûa Lan Khai veà tinh thaàndaân toäc laø “keát quaû cuûa söï gom goùp taát caû caùcneùt hay maø daân toäc aáy saün coù”. Ñaëng Thai Mainhìn tính daân toäc moät caùch toaøn dieän hôn vaøbieän chöùng hôn. OÂng cho raèng, tinh thaàn daântoäc luoân ñöôïc vaän ñoäng vaø noù coù caùi hay caùi dôû.Nhaø vaên phaûn aùnh tinh thaàn daân toäc treân cô sôûñôøi soáng cuûa daân toäc chöù khoâng phaûi minh hoaïtheo moät vaøi khaùi quaùt tröøu töôïng. OÂng choraèng, “moät neàn ngheä thuaät chæ bieåu hieän caùi haycuûa daân toäc vaø queân baüng caùi dôû ñi,vò taát ñaõ coùnhöõng hieäu quaû toát”. “Khoâng phaûi laø vì nhaøngheä só im læm ñi maø neát xaáu, neát dôû töï nhieân noùtieâu tan! Toâi laïi e raèng neáu khoâng coù theå nhaänthaáy neát xaáu trong daân toäc thì cuõng khoâng coùtheå bieåu hieän ñöôïc caùi hay cuûa noù”(6).Vaên hoïcngheä thuaät cuûa chuùng ta caàn giaùo duïc tinh thaàntöï pheâ moät caùch nghieâm khaéc. Nhöõng lôøi catuïng giaû doái chaúng ích lôïi gì cho daân toäc. Trongquaù trình giöõ gìn baûn saéc vaên hoaù cuõng raát caànthieát phaûi hieåu roõ caùi hay caùi dôû cuûa daân toäcmình. Ñoù laø baøi hoïc maø Ñaëng Thai Mai ñaõ ruùtra töø baûy möôi naêm tröôùc.Maëc duø chöa bao quaùt ñöôïc toaøn boä

nhöõng vaán ñeà cô baûn cuûa lyù luaän vaên hoïc,maëc duø coù nhöõng quan nieäm hôi cöùng nhaécveà töï do saùng taùc, veà phöông phaùp saùngtaùc, veà noäi dung vaø hình thöùc trong saùng taïovaên hoïc, nhöng coâng trình Vaên hoïc khaùiluaän laø moät cuoán saùch lyù luaän coù giaù trò cao,ñaët neàn moùng cho lyù luaän vaên hoïc caùchmaïng, goùp phaàn thuùc ñaåy tieán trình vaên hoïcVieät Nam hieän ñaïi.

(*) AÛnh trong baøi: Töôïng GS. ÑAËNG THAI MAI trongkhuoân vieân Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Haø Noäi

(1). Vaên hoïc khaùi luaän (taùi baûn), Nxb. Lieân hieäp,Saøi Goøn, 1949, tr. 23(2). Nhö treân, tr. 26(3). Nhö treân, tr.61 - 62(4). Nhö treân, tr. 90 - 91(5). Nhö treân, tr. 195(6). Nhö treân, tr. 179 – 180

TAÙC GIAÛ - TAÙC PHAÅM


H OÀI ÖÙC - KYÛ NIEÄM - TÖ LIEÄU

Toâi vôùi anh Nguyeãn Tieán Duõng maëc duøkhoâng cuøng queâ vôùi nhau nhöng cuøngnhaäp nguõ vaøo cuoái naêm 1967. Anh

Duõng ôû queâ luïa Haø Taây, coøn toâi sinh ra treânmieàn Kinh Baéc nghìn naêm vaên hieán. Moät söïmay maén, sau cuoäc Toång tieán coâng MaäuThaân naêm 1968, toâi vaø anh cuøng ñöôïc boåsung vaøo Trung ñoaøn 3, thuoäc Sö ñoaøn 324cuûa Quaân Khu Trò - Thieân(1).Laät giôû töøng trang Nhaät kyù chieán tröôøng

ñoïc lieàn moät maïch, toâi thaät söï xuùc ñoängtröôùc caùi tình cuûa ngöôøi ñoàng chí, ñoàng ñoäimoät thôøi maùu löûa anh ñaõ goùi vaøo trong trangvieát ñeå löu giöõ nhö moät kyû vaät. Toâi vôõ oøa vaøthaät haïnh phuùc khi ñöôïc laøm moät cuoäc haønhtrình trôû veà vôùi chính mình trong nhöõng thôøikhaéc cuûa lòch söû, vôùi nhöõng trang kyû nieämvui buoàn veà ñoàng ñoäi, ñoàng chí, veà chieántröôøng naêm xöa. Toâi thaàm nghó raèng, mìnhcuõng laø ngöôøi lính, moät ngöôøi luoân ñam meâvaên chöông, nhöng laïi chöa vieát ñöôïc moätcuoán nhaät kyù ñeå traû nôï aân nghóa ñoái vôùi caùcñoàng ñoäi ñaõ ngaõ xuoáng nôi maûnh ñaát Bình -Trò - Thieân trong bao thaùng naêm ñuøm boïc,nuoâi döôõng chuùng toâi vöõng böôùc, tröôûngthaønh.

Nhaät kyù chieán tröôøng cuûa Nguyeãn TieánDuõng chuû yeáu taäp trung phaûn aùnh, mieâu taûgiai ñoaïn haønh quaân vaøo chieán ñaáu vaø chieánñaáu treân chieán tröôøng Thöøa Thieân - Hueá töøthaùng 2 naêm 1972 ñeán thaùng 2 naêm 1973.Maëc duø thôøi gian chæ trong moät naêm, khoâng

gian hoaït ñoäng heïp cuûa moät vuøng, nhöng vôùimoät buùt löïc doài daøo vaø nhöõng traûi nghieäm ñaõcoù, Nguyeãn Tieán Duõng taùi hieän vaø bao quaùtñöôïc toaøn boä söï kieän lòch söû ñaõ dieãn ra. Vôùiloái vieát chaân phöông, moäc maïc cuûa moätngöôøi lính cuï Hoà naêm xöa, chöù khoâng khoatröông, maøu meø, ñaõ ñeå laïi trong loøng ngöôøiñoïc moät söï traân troïng, meán moä vaø khaâmphuïc tröôùc nhöõng kyø tích veû vang, nhöõngchieán coâng to lôùn, maø ôû ñoù luoân toaùt leân yùchí, nghò löïc, laïc quan, yeâu ñôøi. Ñaây chính laøbieåu töôïng cuûa moät theá heä giaøu nhaân aùi, hisinh vaø nieàm tin ñoái vôùi caùch maïng, luoân vunñaép lyù töôûng cao ñeïp cuûa tuoåi thanh xuaânngaäp traøn nhöïa soáng.Nhö toâi ñaõ noùi ôû treân, Nhaät kyù chieán

tröôøng cuûa Nguyeãn Tieán Duõng taùi hieän laïicuoäc chieán cuûa Trung ñoaøn maø anh tham gianaêm xöa, vì theá hieän thöïc chieán tranh vaøngöôøi lính ñöôïc Nguyeãn Tieán Duõng taäp trungtheå hieän moät caùch ñaäm neùt nhaát.

1. Keát thuùc chieán dòch Ñöôøng 9 Nam Laøonaêm 1971, Nguyeãn Tieán Duõng cuøng ñôn vòcuûa mình ñöôïc ra Leä Thuûy - Quaûng Bìnhhuaán luyeän boå sung, cuûng coá löïc löôïng,chuaån bò cho nhieäm vuï taùc chieán muøa khoâsaép tôùi. Ñaàu naêm 1972, ñuùng vaøo ngaøymoàng 9 teát, Trung ñoaøn ñöôïc leänh haønhquaân trôû laïi phía Taây Thöøa Thieân - Hueá ñeåphoái hôïp cuøng vôùi caùc löïc löôïng chuû löïc vaøquaân daân Trò Thieân môû cuoäc tieán coâng môùiroäng khaép treân chieán tröôøng. Cuõng nhö

NGUYEÃN TIEÁN DUÕNGVÔÙI NHAÄT KYÙ CHIEÁN TRÖÔØNG (*)

NGUYEÃN TÖÏ LAÄP(Hoäi VHNT Baéc Ninh)


nhöõng naêm tröôùc ñaây, moãi laàn haønh quaân trôûlaïi chieán tröôøng, Nguyeãn Tieán Duõng vaø caùnboä, chieán só trong ñôn vò laïi phaûi thöïc hieänmoät cuoäc haønh trình daøi ngaøy, vöôït quamuoân suoái, ngaøn ñeøo treân daûi Tröôøng Sônthuoäc ñòa baøn hai nöôùc Vieät - Laøo, vôùi baokhoù khaên, thöû thaùch.Haønh quaân chieán ñaáu, nhaát laø giai ñoaïn

gaàn chieán tröôøng, ngoaøi gian nan vaát vaû,ngöôøi lính coù theå bò maát maùt, hi sinh do tínhkhoác lieät cuûa cuoäc chieán tranh. Nhöng khoânghaønh ñoäng taøn aùc naøo cuûa keû thuø coù theångaên ñöôïc böôùc chaân cuûa ngöôøi chieán sócaùch maïng. Suoát hôn moät thaùng cô ñoängtreân chaëng ñöôøng daøi vôùi bao hieåm nguy,thaùch thöùc, vaøo khu vöïc taäp keát chieán ñaáuchöa moät ngaøy nghæ ngôi, Nguyeãn TieánDuõng cuøng ñoàng ñoäi ñaõ phaûi baét tay ngayvaøo coâng taùc chuaån bò chieán ñaáu vaø chieánñaáu. Ngay traän ñaàu nhaän nhieäm vuï phuïckích xe taêng ñòch treân Ñöôøng 12, NguyeãnTieán Duõng cuøng khaåu ñoäi phaûi ñaïp ñöôøngchieám lónh traän ñòa qua khu vöïc toaøn caây chítdaøy ñaëc, röøng chuoái thoái röõa, trôøi laïi möasuoát, buøn caùt baån neân ai cuõng bò nöôùc aênchaân raát naëng. Vaäy maø anh cuøng ñoàng ñoäikhoâng moät lôøi reân ræ, caén raêng chòu ñöïng,...vaãn laïc quan ghi cheùp laïi baèng nhöõng vaànthô vui töôi, hoùm hænh, chaân thaät: Böøng böøngkhí theá ra quaân/ Môû ñaàu chieán dòch cuoái xuaânsang heø/ Röøng giaø roän tieáng saàu ve/ Ñaïpñöôøng treøo doác loäi khe suoát ngaøy/ Deùp trônneân phaûi ñi giaøy/ Nöôùc aên chaân loeùt moãingaøy moät ñau/ Döôùi baøn chaân loã thaät saâu/Ñoâi chaân gioáng toå ong baàu ñang xaây...[tr.31].Ngaøy ñeâm baùm truï, vaây eùp, ñoùn loõng

ñaùnh ñòch treân khu vöïc caên cöù Baùt - Toân(Ñoäng Tranh) laàn moät, laàn hai, ñieåm cao372, Maùi Nhaø, Ñöôøng 12... Nguyeãn TieánDuõng cuøng khaåu ñoäi cuûa anh ñaõ bao laàn bòbom phaùo vuøi laáp. Khoâng bieát bao laàn caùi

cheát rình raäp, keà beân, nhöng Nguyeãn TieánDuõng vaø ñoàng ñoäi vaãn khoâng moät phuùt giaâynao nuùng, luoân xoâng xaùo, ñoäng vieân caùcchieán só trong khaåu ñoäi luoàn saâu baùm saùtñòch, phaùt huy tinh thaàn chuû ñoäng saùng taïo,laäp neân nhöõng chieán coâng vang doäi: Chieácxe thöù ba vöøa vaøo phaàn ñöôøng coøn laïi, toâibaén tieáp, chieác xe cheát dí taïi choã roài boácchaùy. Chieác thöù tö ñi leân toâi baén tieáp... Trongtraän ñaùnh naøy chuùng toâi tieâu dieät toaøn boäthieát ñoaøn 7 cuûa ñòch, dieät 12 xe taêng vaø xeboïc theùp... Toâi thoûa söùc ngaém nhìn, loøng traønngaäp moät nieàm vui chieán thaéng...[tr.42] .Theá roài, nhöõng cuoäc chieán ñaáu cöù lieân

tuïc trieàn mieân, töôûng chöøng nhö thaùch thöùcvôùi söùc voùc cuûa chaøng thö sinh tuoåi möôøichín ñoâi möôi ngaøy naøo. Hoï phaûi traûi quacuoäc soáng sinh hoaït, chieán ñaáu voâ cuøng khoùkhaên, thieáu thoán. Song, ñòch leân choát, ñòchvaøo traän ñòa, hoï vaãn chieán ñaáu kieân cöôøng,duõng caûm, baén ñaïn ÑKZ ñeán uø ñaëc caû haitai, noøng phaùo noùng boûng khoâng may chaïmvaøo tay kheùt leït, ñeå roài: Khieán toâi mang seïosuoát ñôøi [tr.86]... vaãn khoâng phuùt sôøn loøng.Nhöõng caûnh töôïng hi sinh trong chieán ñaáuaäp ñeán heát söùc ñau thöông, bi thaûm vôùiñoàng chí, ñoàng ñoäi cuûa mình khoâng laømNguyeãn Tieán Duõng cuøng ñoàng ñoäi hoangmang, dao ñoäng, nhuït chí. Tröôùc caûnh hisinh cuûa ñoàng chí ñoàng ñoäi, caøng nhaéc nhôûanh giöõ vöõng nieàm tin, quyeát taâm ñaùnh traû,tieâu dieät ñòch nhieàu hôn nöõa, giöõ vöõng traänñòa, traû thuø cho moïi ngöôøi vöøa ngaõ xuoánghoâm nay: Gian lao ta luyeän chí beàn/ Thuønhaø, nôï nöôùc baùo ñeàn laø ñaây/ Phaùo gaàm Myõnguïy tan thaây...[tr.26]

2. Laø thanh nieân thuoäc theá heä 4X - 5X,lôùp lôùp con chaùu cuûa Baùc Hoà ñöôïc vinh döïcaàm suùng leân ñöôøng chieán ñaáu giaûi phoùngmieàn Nam, thoáng nhaát Toå quoác laø moät vinhdöï voâ cuøng lôùn lao cuûa Nguyeãn Tieán Duõngcuõng nhö bao anh em, baïn beø trang löùa,

HOÀI ÖÙC - KYÛ NIEÄM - TÖ LIEÄU


cuøng thôøi. Nhöõng naêm thaùng chieán ñaáu ôûchieán tröôøng cuøng vôùi bao chieán coâng maøanh vaø ñoàng ñoäi coù ñöôïc, ngoaøi yù chí, nghòlöïc vaø tinh thaàn hi sinh, duõng caûm, saùng taïocuûa taäp theå ñôn vò, cuûa moãi ngöôøi...Nguyeãn Tieán Duõng luoân yù thöùc roõ khoângtaùch rôøi söï yeâu thöông ñuøm boïc, giuùp ñôõ,hoã trôï veà moïi maët caû vaät chaát laãn tinh thaàncuûa haäu phöông Mieàn Baéc xaõ hoäi chuûnghóa, cuûa quaân vaø daân treân ñòa baøn taùcchieán, truù quaân, trong ñoù coù caû nhöõng taámloøng bao la khoâng beán bôø cuûa ngöôøi thaânnôi queâ höông, laøng xoùm, gia ñình.Nguyeãn Tieán Duõng raát xuùc ñoäng tröôùc

caûnh ngöôøi daân Quaûng Bình moät loøng vìcaùch maïng daãu khoù khaên muoân phaàn, hoïöôùc nguyeän moät ngaøy naøo ñoù mieàn Namñöôïc giaûi phoùng, caû nöôùc thoáng nhaát, moïingöôøi daân ñöôïc aám no, haïnh phuùc thì: “Duønhaø tan, duø cöûa naùt cuõng öø/ Ñaùnh thaéng giaëcMyõ cöïc tröø söôùng sau“ Hoï hi sinh vaø hieándaâng baèng tinh thaàn töï nguyeän. Chính söï hisinh ñoù, Ñaûng vaø Toå quoác seõ khaéc ghi vaøñeàn ñaùp nhöõng gì ñeå ñaát nöôùc ñöôïc nôû hoa,keát traùi hoâm nay.Trong cuoán Nhaät kyù chieán tröôøng, coù raát

nhieàu chi tieát laøm toâi caûm ñoäng. Ñoù laø hìnhaûnh nhöõng ngöôøi boá cuûa caùc chieán só ñaõ laënloäi töø mieàn Baéc xa xoâi suoát baûy, taùm ngaøyñeâm, aên uoáng thaát thöôøng, trong thôøi ñieåmchieán tranh phaù hoaïi aùc lieät... vaøo taän QuaûngBình ñeå thaêm nhöõng ñöùa con trai yeâu daáucuûa mình vöøa ôû chieán tröôøng ra. Ngöôøi ñoïccoøn caûm thöông hôn tröôùc caûnh baø cuï nhaøqueâ gaàn 80 tuoåi muø caû hai maét coøn ñeøo theoba, boán con gaø nhôø ñöùa chaùu gaùi hôn 10 tuoåidaét cuï vaøo thaêm chaùu noäi duy nhaát maø boáchaùu ñaõ hi sinh trong khaùng chieán choángPhaùp... [tr.9]. Baø cuï oâm chaët chaùu vaøo loøng,thaêm hoûi, ñoäng vieân.Nhöõng trang vaên trong Nhaät kyù chieán

tröôøng cuûa Nguyeãn Tieán Duõng coøn khieán toâi

nhôù laïi luùc boá toâi moät mình ñi töø Haø Baéc vaøothaêm toâi vaø khi trôû veà laïi gaëp ñuùng luùc luõ luït,khieán oâng hôn nöûa thaùng sau môùi veà ñöôïcñeán nhaø. Suoát ñöôøng ñi, boá toâi vöøa say xelaïi maát aên, maát nguû neân suùt caân troâng thaáy.Maù toùp, maét truõng saâu nhö hai loã ñaùo, caûnhaø ai cuõng lo. May maø oâng khoâng bò oám ôûdoïc ñöôøng. Taám loøng cuûa nhöõng ngöôøi cha,ngöôøi meï, cuûa gia ñình, queâ höông thaät baola, roäng lôùn. Nhöõng ngöôøi lính chuùng toâi xinnghìn laàn ghi nhôù!

3. Nôi chieán tröôøng, ngöôøi lính luoân chiaseû, ñuøm boïc yeâu thöông nhau. Coù nhöõng luùcchæ coù Haït muoái chia tö, coïng rau seû nöûanhöng hoï vaãn aám loøng, ñoù chính laø veû ñeïpcuûa ngöôøi lính cuï Hoà, theå hieän nghóa tìnhñoàng chí, ñoàng ñoäi, goùp phaàn taïo neân söùcmaïnh tinh thaàn to lôùn, tieáp söùc theâm ñeå moãingöôøi, moãi ñôn vò vöôït qua muoân vaøn khoùkhaên thöû thaùch chieán thaéng quaân thuø.Nguyeãn Tieán Duõng laø ngöôøi lính ñaõ tröïc tieáplaên loän cuøng ñoàng ñoäi cuûa mình treân chieántröôøng, thöôøng xuyeân naém baét kòp thôøi taâmtö, tình caûm, nguyeän voïng cuõng nhö tö töôûngcuûa boä ñoäi ñeå giaûi quyeát moïi coâng vieäc trongchieán ñaáu, trong sinh hoaït moät caùch thaáutình, ñaït lyù, chöùa chan nieàm yeâu thöông ñuømboïc, thaám ñaäm tình ngöôøi, vôùi muïc tieâu caonhaát laø taïo ñieàu kieän cho moãi caù nhaân cuõngnhö taäp theå luoân luoân hoaøn thaønh toát moïinhieäm ñöôïc giao. Coù luùc ñöôïc giao nhieäm vuïñi ñoùn nhöõng ngöôøi “bò laïc” (ñaøo nguõ), raátkieân quyeát, song anh cuõng theå hieän tình caûmñoù ñoái vôùi ñoàng chí cuûa mình qua quan ñieåmñaày tính nhaân vaên: Maáy ñoàng chí lính môùiphaûi quay veà ñôn vò khoâng phaûi suy nghó,rieâng hai ñoàng chí giaø ñaõ ngoaøi 40 tuoåi, conñoâng, ñi ñôït toång ñoäng vieân naêm 1967, ñaõtham gia chieán ñaáu 4 naêm, vaøi laàn bò thöông,trong ñoù coù nhöõng laàn “thieân taøo” goïi teânnhöng vaãn thoaùt... coù theå ôû laïi tuyeán sauphuïc vuï... [tr.17]. Tình caûm ñoù coøn ñöôïc theå



hieän khi Nguyeãn Tieán Duõng ñöôïc phuï traùchñoaøn ñi laáy gaïo phaûi vöôït soâng. Gaëp trôøimöa to, nöôùc treân nguoàn doàn chaûy xieát, coùtröôøng hôïp khi bôi, taùch khoûi ñoäi hình taäp theåneân ñaõ bò nöôùc cuoán troâi. Tröôùc hieåm nguyñoù, anh ñaõ tìm moïi caùch ñeå cöùu ñoàng chí cuûamình. Ngöôøi lính naêm xöa laø vaäy, raát nguyeântaéc, thaúng thaén nhöng ñoàng thôøi cuõng daøodaït tình caûm, nghóa tình.Phaûi chaêng lyù trí vaø tình thöông, nghóa tình

ñoàng ñoäi saâu naëng ñaõ tieáp söùc cho anh chieánthaéng khoù khaên vaø vöôït qua chính mình.

4. Sau moãi traän chieán ñaáu, thaéng lôïi coù,toån thaát ñoâi khi cuõng khoâng nhoû. Cuoäc soángcuûa ngöôøi lính treân chieán tröôøng giöõa caùisoáng vaø caùi cheát dieãn ra haøng ngaøy chæ laøgang taác. AÙc lieät, vaát vaû nhieàu khi töôûngchöøng khoù coù theå vöôït qua. Vaäy maø ngöôøichieán só trong con ngöôøi thöïc cuûa NguyeãnTieán Duõng vaø ñoàng ñoäi vaãn theå hieän tinhthaàn laïc quan, yeâu ñôøi raát lính. Haønh quaântrôû laïi chieán tröôøng chieán ñaáu tröôùc chieándòch môùi, ai cuõng bieát caùi soáng, caùi cheátñang chôø ñôïi moãi ngöôøi, song hoï vaãn nôû nuïcöôøi treân moâi vaø vaãn ngaân nga tieáng haùt:Haønh quaân lieân tuïc maø loøng vaãn vui/ Thôøi côñang ñoä chín muøi/ Gaéng maø ñi tieáp chôù rôidoïc ñöôøng/ Haønh quaân trôû laïi chieán tröôøng/Ñeâm ngaøy vaát vaû coi thöôøng laøm sao/ Tinhthaàn ngaøy moät naâng cao... [tr.25]Treân ñöôøng tieáp caän ñaùnh caên cöù Baùt -

Toân, doïc ñöôøng phaùo nhieàu côõ töø caùc höôùngbaén chaën döõ doäi, trong ñoù ñaïn noå xen keõ ñaïnphaùo saùng, neáu khoâng chæ huy chaët cheõ,phoøng traùnh toát coù theå gaây thöông vong, toånthaát ngay luùc cô ñoäng chieám lónh traän ñòa...Theá maø, ngöôøi chieán só trong Nguyeãn TieánDuõng luùc naøy vaãn thaät söï laïc quan, hoùmhænh, ra traän maø ví nhö ñi hoäi môùi thaät laø laï:Moïi khi ñi taäp kích phaûi chui ruùc, ñaïp ñöôøngtoái ñen, nay ñaùnh ñòch maø cöù nhö ñi hoäi,söôùng quaù!... [tr.50].

Trong chieán ñaáu, keû thuø lieân tuïc söû duïngcaùc phöông tieän chieán tranh, vôùi nhieàu thuûñoaïn khaùc nhau suoát caû ngaøy laãn ñeâm,nhaèm saùt haïi sinh löïc ta, vì vaäy thöông vongluoân thöôøng tröïc, rình raäp ñoái vôùi moãi ngöôøi.Vôùi leõ ñoù, ngöôøi lính chieán tröôøng saün saøngñoùn nhaän söï hi sinh, maát maùt vì thaéng lôïichung nheï töïa loâng hoàng. Bò maûnh bom tieänmaát 3 ngoùn chaân maø hoï vaãn teáu taùo cöôøi ñuøanhö chæ laø vaáp phaûi ñaù, xeùo phaûi gai,... thì chængöôøi lính chieán môùi coù: Oa - chu cha, tao bòthöông roài bay ôi! Toâi töôûng anh ñuøa, quaysang lieàn baûo laøm gì maø keâu loaïn leân theá,nhöng khi nhìn xuoáng chaân ñuùng laø anh bòthöông thaät... vöøa baêng cho anh, toâi vöøa cöôøivöøa baûo: Söôùng boû meï coøn gì, baây giôø ôû nhaøem Mô ñang maùy maét roài. Bình göôïng gaïotrong nuï cöôøi meùo moù: Ngöôøi ta ñang ñau boûmeï, chaúng thöông laïi coøn cöù taùn [tr77]...

5. Nhaät kyù chieán tröôøng cuûa Nguyeãn TieánDuõng khoâng chæ laø khuùc traùng ca vinh danhnhöõng con ngöôøi, maûnh ñaát Bình - Trò- Thieânanh huøng, maø coøn thaáu thò ñöôïc nhöõng taámloøng nhaân aùi, vò tha cuûa ngöôøi chieán só caùchmaïng naêm xöa. Tröôùc nhöõng haønh ñoäng taønaùc, hieáu chieán cuûa keû thuø, chuùng ta kieânquyeát tieán coâng, tieâu dieät. Khi chuùng ñaõ bòñaùnh baïi, qui haøng... ngöôøi thaéng traän caàntheå hieän tinh thaàn bao dung ñoä löôïng, khoânggaây thuø oaùn, nhö oâng cha ta ngaøy xöa ñaõdaïy ñaùnh keû chaïy ñi, khoâng ñaùnh keû chaïylaïi. Nhöõng hình aûnh ñaày tính nhaân vaên aáy ñaõñöôïc Nguyeãn Tieán Duõng ghi cheùp moät caùchñaày ñuû, hoaønh traùng. Chæ caàn chi tieát khingöôøi lính phía beân kia chieán tuyeán bò thöôngnhöng caùc chieán só ta vaãn baêng boù laïi veátthöông vaø thöïc hieän toát chính saùch vôùi tuø,haøng binh: Taát caû tuø haøng binh töï troùi, ñöôïcchæ daãn veà nôi taäp trung vaø ñöa veà nôi antoaøn. Nhöõng teân bò thöông ñöôïc baêng boù caånthaän. Caùc chính saùch khoan hoàng nhaân ñaïocuûa Maët traän ñöôïc aùp duïng trieät ñeå vaø coù



phaàn öu aùi...[tr.68].Maëc duø trong chieán ñaáu vieäc baûo ñaûm

aên uoáng cho boä ñoäi haøng ngaøy gaëp raátnhieàu khoù khaên, nhieàu khi phaûi söû duïngñeán khaåu phaàn döï tröõ cuûa caù nhaân cuõngnhö cuûa thöông binh, vaäy maø hoï saün saøngchia seû cho nhöõng ngöôøi lính beân kia chieántuyeán chæ caùch ñaây ít giôø ñang coøn laø keû thuøkhoâng ñoäi trôøi chung cuûa mình: Toâi laáy goùigaïo rang troän ñöôøng, maáy baùnh löông khoâcoøn laïi ra roài goïi hoï cuøng aên. Nhöõng ngöôøilính nhieàu tuoåi raát töï nhieân vaø côûi môû, soácoøn treû coù phaàn e ngaïi!...[tr.71].Coù theå noùi, Nguyeãn Tieán Duõng khoâng

phaûi laø moät nhaø vaên, nhaø thô chuyeânnghieäp, nhöng qua taùc phaåm naøy ngöôøiñoïc cuõng ñaõ hieåu hôn veà con ngöôøi vaø ñôøivaên cuûa anh. Moät con ngöôøi - moät ngöôøivaên chaân thaønh, ñaèm thaém vaø heát söùc gaànguõi nhö chính con ngöôøi cuûa anh vaäy. Vaøqua nhöõng trang nhaät kyù ñoù, moãi chuùng tanhö ñang trôû veà vôùi quaù khöù moät thôøi: Xeûdoïc Tröôøng Sôn ñi cöùu nöôùc. Maø loøng phôiphôùi daäy töông lai. Nhöõng lôùp ngöôøi ñaõkhoâng ngaïi hi sinh gian khoå, luoân phaùt huy

cao ñoä chuû nghóa anh huøng caùch maïng,chieán ñaáu, chieán thaéng keû thuø. Vì theá, noùsoáng maõi trong traùi tim theá heä treû VieätNam, goùp phaàn giaùo duïc moïi ngöôøi phaùthuy hôn nöõa tinh thaàn yeâu nöôùc, quyeát taâmgiöõ gìn vaø baûo veä chuû quyeàn bieân giôùi, bieånñaûo thieâng lieâng cuûa Toå quoác trong thôøi kyømôùi, xöùng ñaùng vôùi lôùp lôùp cha anh ñaõ ñoåbao xöông maùu vì söï nghieäp giaûi phoùngqueâ höông, ñaát nöôùc vaø thoáng nhaát Toåquoác thaân yeâu. Cuøng vôùi nhöõng nhaät kícuûa Nguyeãn Vaên Thaïc, Ñaëng Thuøy Traâm,Vuõ Xuaân, Voõ Teà, Taï Chu... Nhaät kyù chieántröôøng cuûa Nguyeãn Tieán Duõng ñaõ goùp moättieáng noùi rieâng trong söï tieáp caän hieän thöïcvaø ngöôøi lính trong taùc phaåm cuûa mình,goùp phaàn cuøng vôùi doøng chaûy cuûa vaên xuoâiñöông ñaïi Vieät Nam theâm phong phuù vaøkhoe saéc hôn. �

(*) Nhaät kyù chieán tröôøng cuûa Nguyeãn Tieán Duõng, Nxb.Vaên hoùa daân toäc, H., 2010.(1) Ñeán 17 thaùng 5 naêm 1974, thaønh laäp Quaân ñoaøn 2,sö ñoaøn 324 taùch khoûi Quaân khu Trò Thieân, naèm trong ñoäihình cuûa Quaân ñoaøn 2 (goàm 3 sö ñoaøn boä binh: f 304,f 324 vaø f 325).

Vöøa qua, Toøa soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc baøi vôû, tin, aûnh, taùc phaåm,VHNT cuûa caùc taùc giaû, coäng taùc vieân:

ÑOÃ THEÁ ÑIEÄP (Ñieän Bieân); ÑAËNG ÑÌNH VÖÔNG (Haø Giang); BAØN HÖÕU TAØI, CAO THÒHOÀNG, NGUYEÃN ANH ÑAØO (Thaùi Nguyeân); TRAÀN THAÙI (Baéc Giang); MAI HOAØNGHANH,NGUYEÃN TÖÏ LAÄP (Baéc Ninh); ÑÖÔØNG VINH BÌNH (Vónh Phuùc); NGUYEÃN THÒ LAN (HaûiDöông); NGUYEÃN THÒ HÖÔNG SINH (Höng Yeân); THY LAN (Thanh Hoùa); NGUYEÃN SYÕNHIEÁP (Haø Tónh); MAI MOÄNG TÖÔÛNG (Ñaø Naüng); XUAÂN TUYNH (Khaùnh Hoøa); PHUØNGTHÒ NHÖ HAØ (Bình Thuaän); HAØ THANH NGA (Ñoàng Thaùp); HUYØNH NGOÏC PHÖÔÙC, MAIBÖÛUMINH (An Giang); NGUYEÃNDUY DÖÔNG (Haäu Giang); LEÂ MINH HUØNG (Vónh Long);TRAÀN HOAØI ANH, THANH TRAÙC NGUYEÃN VAÊN, NGUYEÃN VAÊN ÑOÂNG (TP. Hoà Chí Minh);PHAÏM VAÊN HÖNG, NGUYEÃN NGOÏC PHAN, TRÒNH COÂNG LOÄC, TRAÀN THÒ TRAÂM, PHAÏMDUY KHUEÂ, TIEÂU THÒ MYÕ HOÀNG, TRAÀN THÒ QUYØNH NHÖ (Haø Noäi).

Traân troïng caûm ôn söï coäng taùc cuûa Quyù vò!DÑVNVN



V AÊN NGHEÄ VAØ NHAØ TRÖÔØNG

Vaøo ngaøy khai tröôøng thaùng 9 naêm1963, caùch ñaây hôn 50 naêm, khichuùng toâi nhöõng coâ caäu sinh vieân tuoåi

möôøi taùm ñoâi möôi böôùc vaøo hoïc lôùp Vaênkhoùa VIII Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäido Thaày Haø Minh Ñöùc ñöôïc phaân coâng laømChuû nhieäm Lôùp, thì Thaày Hoaøng Xuaân Nhò ñaõlaø moät hoïc giaû coù teân tuoåi vôùi hoïc haøm Giaùosö do Nhaø nöôùc phong töø naêm 1958, ñöôngnhieäm chöùc vuï Chuû nhieäm Khoa Ngöõ vaên ñaõvaøo naêm thöù 7. Luùc naøy ôû tuoåi 50 caän keà,Thaày daùng ngöôøi cao to, da deû ñoû au vaãnthöôøng cöôõi chieác xe maùy Sim Sôn töø caên hoärieâng taïi Khu taäp theå Kim Lieân ñeå vaøo Kyù tuùcxaù Laùng - nôi toïa laïc truï sôû Vaên phoøng Khoa.Kyù tuùc xaù naøy laø nôi hoïc, nôi aên nghæ cuûa sinhvieân noäi truù chuyeân ngaønh Ngöõ vaên vaø Lòchsöû, trong ñoù caùc phoøng hoïc, phoøng ôû taäp theåcuûa sinh vieân thuoäc nhöõng ngoâi nhaø gaïchgiaûn dò moät taàng, maùi ngoùi khoâng traàn, neàntraùt xi maêng laùng boùng, cöûa soå goã thaáp khoângcoù chaán song, cöûa ra vaøo coù then goã to khoângcaàn khoùa traùi. Ñaây laø loaïi nhaø ñôn giaûn, caáp4, moãi khi ngöôùc maét nhìn leân thaáy roõ caùc vìkeøo goã vaø maët döôùi cuûa nhöõng vieân ngoùi lôïpmaùi ñöôïc ken vaøo nhau, moãi vieân ñeàu coù daây

theùp xaâu loã buoäc chaéc vaøo caùc haøng rui meøñôõ ngoùi cho khoûi xoâ leäch.Chuùng toâi nhôù roõ Vaên phoøng Khoa chæ coù

Bí thö Khoa (nay goïi laø Chaùnh Vaên phoøng) laøThaày Nguyeãn Ngoïc Sôn tröïc cuøng vôùi moät soánhaân vieân. Thaày Chuû nhieäm Khoa HoaøngXuaân Nhò ñaõ uûy quyeàn cho Bí thö Khoa giaûiquyeát caùc vaán ñeà veà haønh chính, söï vuï, ñeåThaày taäp trung vaøo caùc coâng vieäc quaûn lyùchung vaø chuyeân moân. Caùc buoåi coù vieäc phaûivaøo Khoa chæ ñaïo, tröïc tieáp giaûi quyeát, ñieàuhaønh, Thaày ñeàu ñeán raát ñuùng giôø, theo neànneáp nhö kieåu ngöôøi chaâu AÂu, nôi thôøi trai treûThaày ñaõ du hoïc ñoaït nhöõng taám baèng cöûnhaân, cao hoïc xuaát saéc veà trieát hoïc, vaênchöông. Bôûi vaäy, cöù nghe thaáy tieáng xe maùy“phaønh phaïch” quen thuoäc cuûa Thaày laøchuùng toâi laïi ñöa maét, baám nhau, quaøng chaânleân mau mau theo göông ñuùng giôø cuûa Thaàymaø leân lôùp döï hoïc hoaëc töï hoïc ñaûm baûonghieâm tuùc, khoâng ñöôïc chaäm treã, neáukhoâng seõ bò ñoäi Côø ñoû cuûa Lôùp vaø Khoa ghiteân ñeå cuoái tuaàn nhaéc nhôû (!).Laø Chuû nhieäm Khoa, nhöng veà chuyeân

moân Thaày luùc ñoù ñaõ laø moät caây buùt danhtieáng. Thaày nguyeân laø UÛy vieân Thöôøng tröïc

THAÀY HOAØNG XUAÂN NHÒ -nhaø nghieân cöùu, dòch giaûcaàn maãn, nhaø giaùo taän tuïyPGS.TS. NGUYEÃN NGOÏC THIEÄNCöïu sinh vieân Ngöõ vaên khoùa VIII (1963-1967)Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp, Haø Noäi


cuûa Ban Bieân taäp Taäp san Ñaïi hoïc Sö phaïm(töø naêm 1955), sau ñoåi teân laø Taäp san Ñaïihoïc/ Vaên khoa (töø naêm 1956) cuûa Tröôøng Ñaïihoïc Sö phaïm Haø Noäi roài Tröôøng Ñaïi hoïcToång hôïp Haø Noäi; cuõng laø taùc giaû caùc baøi baùothöôøng xuyeân coù maët treân caùc taäp san naøy.Tröôùc khi ñöôïc vaøo hoïc Lôùp Vaên khoùa VIIIÑaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi, trong lôùp chuùng toâicoù nhöõng baïn hoïc sinh gioûi vaên, gia ñình khaùgiaû, coù ñieàu kieän tieáp xuùc vôùi saùch vôû ñaõ töøngñöôïc ñoïc caùc coâng trình nghieân cöùu veà vaênhoïc Nga Xoâ vieát cuûa Thaày nhö boä saùch Lòchsöû vaên hoïc Nga töø nguoàn goác ñeán ñaàu theá kyûXX, goàm 5 taäp, haøng nghìn trang, xuaát baûn töø1957-1962;Maêc xim Goârôki - söï nghieäp saùngtaùc vaên hoïc, 2 taäp, 1958-1959; V.V.Maiakopxki - ñôøi soáng vaø söï nghieäp saùng taùc,1961.Veà dòch thuaät töø nguyeân baûn tieáng Nga

sang tieáng Vieät, hoaëc töø tieáng Vieät sang tieángPhaùp, Thaày laø moät teân tuoåi noåi tieáng vôùi caùcbaûn dòch Döôùi ñaùy (kòch cuûa M. Goârôki,1960); Volañimirô Ilitsô Lenin (tröôøng ca cuûaV. Maiakopxki, 1961); Nguyeân lyù myõ hoïc Maùc- Leânin (cuûa Vieän Haøn laâm khoa hoïc Lieân xoâ,nhaø xuaát baûn Söï Thaät in thaønh 4 taäp, töø naêm1961-1963, haøng ngaøn trang).Tröôùc ñoù, thôøi du hoïc vaø tu nghieäp ôû

Phaùp, taïi thuû ñoâ Paris töø naêm 1938 ñeán1942, Thaày ñaõ cho in baûn dòch Chinh phuïngaâm vaø tieåu thuyeát cuûa Hueä Taâm ra tieángPhaùp, phoùng taùc Truyeän Kieàu cuûa NguyeãnDu thaønh kòch noùi 5 hoài vôùi kòch baûn baèngtieáng Phaùp, ñöôïc dö luaän Phaùp chuù yù xemThaày laø moät trong soá ít ngöôøi nöôùc ngoaøi xuaátsaéc trong vieát vaên baèng tieáng Phaùp.Vôùi söï thoâng tueä, caàn maãn trong nghieân

cöùu, dòch thuaät vaø moät söï nghieäp ñaùng keånhö vaäy, Thaày Chuû nhieäm Khoa Hoaøng Xuaân

Nhò ñoái vôùi chuùng toâi laø moät taám göông saùngveà chuyeân caàn hoïc taäp, chuyeân taâm vaø khoåcoâng töï hoïc, nghieân cöùu khoa hoïc, dòch thuaätvaø chuyeån ngöõ.Luùc naøy, khi böôùc sang tuoåi nguõ tuaàn,

Thaày ñaõ quan taâm ñaøo taïo roài chuyeån giaonhieäm vuï nghieân cöùu vaø giaûng daïy vaên hoïcNga - Xoâ vieát cho lôùp caùn boä treû keá caän, voánlaø moân ñeä cuûa Thaày nhö: Nguyeãn Kim Ñính,Ñoã Hoàng Chung, Nguyeãn Tröôøng Lòch… Thaàyvöõng loøng chuyeån sang nghieân cöùu treân lónhvöïc môùi laø lyù luaän vaên hoïc hieän ñaïi (trong vaøngoaøi nöôùc), thô ca caùch maïng hieän ñaïi quasaùng taùc cuûa Hoà Chí Minh, Toá Höõu.Muøa thu naêm 1965, khi ñeá quoác Myõ tieán

haønh chieán tranh phaù hoaïi mieàn Baéc baèngkhoâng quaân, thöïc hieän chuû tröông cuûa Nhaønöôùc vaø ñöôïc Nhaø tröôøng chæ ñaïo, ThaàyHoaøng Xuaân Nhò laõnh ñaïo toaøn Khoa goàmcaùc thaày coâ, caùn boä nhaân vieân cuøng sinh vieâncaùc khoùa 7, 8, 9 rôøi Kyù tuùc xaù Meã Trì ôû Thuûñoâ Haø Noäi ñi sô taùn leân vuøng mieàn nuùi thuoäcxaõ Vaïn Thoï huyeän Ñaïi Töø tænh Baéc Thaùi ñeåtieáp tuïc hoïc taäp khoâng bò giaùn ñoaïn hoaëc baétñaàu hoïc taäp (nhö vôùi khoùa 10, khai giaûng9/1965 - vaø caùc khoùa sau ñoù).Cuøng vôùi vieäc leân röøng chaët caây laáy goã

nöùa veà laøm caùc lôùp hoïc kieåu phoøng khoângnöûa chìm nöûa noåi, ñaép uï ñaát bao quanh, maùinöùa, vaùch traùt rôm nhaøo nhuyeãn vôùi ñaát, baøngheá goã tre tuyeành toaøng, chuùng toâi ñaõ cuøngvôùi thôï moäc laønh ngheà trong xaõ döïng moät soácaên nhaø daân daõ cho gia ñình caùc Thaày caotuoåi. Nhaø cuûa Thaày Nhò toïa laïc beân bôø suoáiÑoâi beân kia laø ñöôøng leân huyeän Ñaïi Töø, moätcaên nhaø vaùch ñaát, maùi nöùa giuùp Thaày coù nôiyeân tónh laøm vieäc vaø truù nguï cuøng hieàn theâ vaøhai con trai nhoû ñang theo hoïc phoå thoâng.ÔÛ nôi sô taùn mieàn nuùi röøng xa xoâi, khoâng

VAÊN NGHEÄ VAØ NHAØ TRÖÔØNG


coù ñeøn ñieän, nöôùc maùy nhö ôû Thuû ñoâ, chæ coùñeøn daàu tuø muø, nöôùc gieáng ñuïc hoaëc nöôùc aohoà, soâng suoái laøm nöôùc sinh hoaït, bao nhieâulaø khoù khaên, trôû ngaïi! Töø caên nhaø daân maøtöøng nhoùm sinh vieân cuûa Lôùp ôû nhôø ñeán lôùphoïc döôùi chaân nuùi ñeå tieän traùnh maùy bay ñòchoanh taïc, chuùng toâi phaûi ñi boä doø daãm treânnhöõng ñoaïn ñöôøng trong thoân xoùm maáp moâ,chaät heïp, thaäm chí phaûi quaønh treân nhöõng bôøruoäng quanh co, ngaäp coû; nhöõng ñoaïn suoáikhe vôùi nöôùc buoát giaù khi muøa ñoâng, vaøo muøaheø nöôùc cuoän xieát, ñaùy laø nhöõng vieân ñaù loånnhoån phuû baùm reâu trôn, phaûi choáng gaäy chokhoûi teù ngaõ. Tuy vaäy, laø nhöõng chaøng trai, coâgaùi - nhöõng “ngöôøi vaên” soáng coù lyù töôûng,hoaøi baõo noi göông Paven Cooùcxaghin, Ñoäithanh nieân caän veä, Nguyeãn Vaên Troãi, NguyeãnVieát Xuaân - chuùng toâi vaãn truï vöõng kieâncöôøng quyeát hoïc haønh troïn veïn nôi sô taùn,reøn söùc, luyeän taøi ñeå caùnh chim baèng seõ coùngaøy vuùt cao. Chuùng toâi coøn nhìn vaøo caùcThaày coâ nhö Hoaøng Xuaân Nhò, Phan Cöï Ñeä,Haø Minh Ñöùc, Nguyeãn Taøi Caån, Hoaøng ThòChaâu, Nona Xtankevich… laøm taám göông ñeåsoâi kinh naáu söû, luyeän reøn buùt löïc, beàn gantraùng khí.Chuùng toâi khaâm phuïc caùc Thaày coâ trong

hoaøn caûnh sô taùn vaãn trieån khai thöïc hieän caùcñeà taøi haèng aáp uû, theo ñuoåi, caëm cuïi vieát goùpnhaët treân töøng trang saùch, traên trôû hoaøn thieän,ñeå maáy naêm sau, khi hoøa bình, xuaát baûnthaønh saùch.Thaày Hoaøng Xuaân Nhò luùc naøy ôû tuoåi ngoaøi

50 ñaõ bình thaûn laø ngöôøi nhö theá! Maét Thaàyñaõ keùm ñi, ñeøn daàu khoâng ñuû saùng. Ñeâmmuøa ñoâng coù khi reùt caêm caêm, nöôùc nhö giaù,tay chaân muoán coùng. Nhöng taâm hoàn Thaàythanh thaûn, phaán chaán. Thaày taâm söï: “Trí tueämình ñaõ ñöôïc Ñaûng, caùch maïng boài ñaép,

naâng leân, vaø mang ôn saâu cuûa Ñaûng, cuûaBaùc… Muïc tieâu phaán ñaáu laø tích cöïc tìm hieåu,hoïc taäp theo Baùc, ñoàng thôøi döïa vöõng vaøo thôcuûa Ngöôøi, coá gaéng naâng chuyeân luaän cuûamình leân ñeå goùp phaàn vaøo lyù luaän cô baûn cuûathô ca, vaên ngheä caùch maïng, hieän ñaïi…”(1).Chuyeân luaän Thaày noùi tôùi ôû ñaây laø coâng

trình Thaày aáp uû töø laâu, nay môùi ñuû ñieàu kieänchín muoài ñeå vieát. Thaày ñaõ vieát ñi vieát laïi, boåsung vaø hoaøn thieän vaø ñaõ ñöôïc xuaát baûnñuùng vaøo dòp giaûi phoùng mieàn Nam, thoángnhaát ñaát nöôùc. Coâng trình Tìm hieåu thô HoàChuû tòch naøy ñaõ trôû thaønh chuyeân ñeà Thaàygiaûng nhieàu naêm cho sinh vieân vaø nghieân cöùusinh, coù söùc thu huùt maïnh meõ ngöôøi hoïc vaøgiôùi nghieân cöùu. Noù môû ñaàu cho loaït chuyeânluaän veà sau vieát veà thô Baùc cuûa caùc nhaønghieân cöùu khaùc.Vôùi toâi, chuyeân luaän naøy cuûa Thaày Hoaøng

Xuaân Nhò gaén vôùi nhieàu kyû nieäm saâu saéc.Toâi coøn nhôù heø naêm 1981 toâi ñöôïc Vieän

Vaên hoïc nôi toâi coâng taùc ñaõ 15 naêm, cöû ñi döïthi nghieân cöùu sinh chuyeân ngaønh lyù luaän vaênhoïc ñeå sau ñoù ra nöôùc ngoaøi thuoäc khoái xaõhoäi chuû nghóa tu nghieäp. Trong chöông trìnhoân luyeän thi coù moân Vaên hoïc hieän ñaïi vôùichuyeân ñeà noùi treân cuûa Thaày Hoaøng XuaânNhò vaø moät chuyeân ñeà cuûa Thaày Phan CöïÑeä. Veà chuyeân ñeà cuûa Thaày Nhò, chuùng toâiñöôïc nghe thaày giaûng tröïc tieáp treân lôùp 2 buoåisaùng, thôøi gian coøn laïi Thaày yeâu caàu caùcnghieân cöùu sinh ñoïc boå sung cuoán saùch ñaõ incuûa Thaày. Toâi tìm ñoïc, haøo höùng nghieân cöùukyõ löôõng cuoán saùch cuûa Thaày, ghi cheùp caùcluaän ñieåm khoa hoïc maø Thaày taâm ñaéc trieånkhai trong saùch cuõng ñöôïc nhaán maïnh ôû treânLôùp. Song toâi khoâng traùnh ñöôïc nhöõng choãcoøn baên khoaên, chöa hieåu heát nhöõng ñieàuThaày ñeà caäp trong saùch, neân toâi maïnh daïn



xin pheùp ñöôïc gaëp Thaày. Buoåi chieàu hoâm ñoùThaày heïn toâi ñeán nhaø laø moät caên hoä treân taàngba cuûa Khu taäp theå caùn boä trung cao caápthuoäc vuøng Kim Lieân, Haø Noäi.Caên phoøng laøm vieäc cuûa Thaày hôi toái, coù

leõ bôûi bao quanh saùt töôøng laø nhöõng giaùsaùch xeáp ñaày haøng traêm cuoán saùch daøymoûng baèng tieáng Phaùp, tieáng Ñöùc, tieángNga vaø tieáng Vieät maø Thaày ñaõ chòu khoù tíchluõy, löu giöõ trong hôn 40 naêm gaén boù vôùinghieäp nghieân cöùu. Thaày vui veû tieáp toâi, baûotoâi ngoài ñoái dieän vôùi Thaày beân baøn laøm vieäcdöôùi ngoïn ñeøn baøn toûa saùng. Thaày oân toàngiaûng giaûi caën keõ caùc thuaät ngöõ trong saùch,caùc luaän cöù vaø luaän ñieåm ñöôïc trình baøytheo logic cuûa tö duy vaø phöông phaùpnghieân cöùu ñöôïc Thaày choïn vaø vaän duïng.Thænh thoaûng Thaày rôøi gheá ñöùng leân, laáytreân giaù saùch nhöõng cuoán saùch maø Thaày ñaõthuoäc vò trí cuûa noù, mang xuoáng ñaët baøy leânbaøn ñeå toâi ñöôïc “thöïc muïc sôû thò” nhöõngdoøng chöõ trong nguyeân goác maø so saùnhthöïc chöùng. Laàn ñoù, töø neáp laøm vieäc naøycuûa Thaày, toâi ñöôïc thaám thía baøi hoïc saâusaéc veà söï caån troïng, coâng phu tham khaûo,tra cöùu, ñoái chieáu roài ñoäng naõo, suy nghó,phaûn bieän… ñeå naém ñöôïc thaàn thaùi cuûa yùkieán ngöôøi khaùc, ngoïn ngaønh vaø caùi “taïng”cuûa tö duy lyù luaän, phong thaùi vaø buùt phaùp,buùt löïc cuûa töøng ngöôøi; giöõ ñöôïc moät thaùi ñoäöùng xöû ñieàm ñaïm, vaên hoùa, bieát chôø ñôïi caànthieát tröôùc nhöõng vaán ñeà chöa ñoàng thuaän,chöa theå hoäi tuï ngay…Kyø thi tuyeån nghieân cöùu sinh naêm ñoù, do

may maén ñöôïc caùc Thaày ít nhieàu öu aùi, vaø coùphaàn do chòu khoù oân luyeän ñeå tæ thí, caùc baøithi veà ngoaïi ngöõ töï choïn (toâi choïn tieáng Ñöùc),veà lyù luaän vaên hoïc (moân chuyeân ngaønh) vaøveà vaên hoïc Vieät Nam (moân cô sôû) toâi ñeàu ñaït

ñieåm cao, ñöôïc truùng tuyeån xeáp ñaàu baûng.Maõi maáy naêm sau ñoù, khi toâi toát nghieäp Tieánsó ôû CHDC Ñöùc trôû veà cô quan cuõ laø VieänVaên hoïc laøm vieäc, toâi ñöôïc nghe keå laïi laø hoâmchaám baøi thi vieát cuûa chuyeân ñeà naøy, ThaàyNhò laø toå tröôûng chaám thi boä moân ñaõ phaâncoâng hai thaày trong toå laàn löôït ñoïc ñeå caû toåcuøng nghe 3 baøi thi cuûa thí sinh nghieân cöùusinh. Laøm vaäy ñaûm baûo chaám coâng khai, tieänso saùnh giöõa caùc baøi. Caùc thaày ñeàu nhaát trícho toâi ñieåm toái ña. Toâi töï haøo veà keát quaû thinghieân cöùu sinh cuûa mình vaø voâ cuøng bieát ôncaùc thaày ñaõ chæ baûo toâi caën keõ, heát loøng, ñeåtreân cô sôû keá thöøa, tieáp thu keát quaû nghieâncöùu cuûa nhöõng ñaáng baäc ñi tröôùc nhö HoaøngXuaân Nhò, Hoaøng Trinh, Haø Minh Ñöùc, PhanCöï Ñeä, Leâ Baù Haùn, Ñoã Ngoaïn… maø maïnhdaïn phaùt huy ñoäc laäp suy nghó ñeå môû roäng yùtöù, ñaøo saâu vaø phaùt trieån, ñoái thoaïi trong baøilaøm.Nhöõng naêm 70 theá kyû tröôùc cho ñeán ngaøy

cuoái ñôøi, Thaày Hoaøng Xuaân Nhò tuy tuoåi ñaõcao vaøo haøng “xöa nay hieám”, nhöng Thaàyvaãn beàn bæ bieân soaïn, tröôùc thuaät nhöõng coângtrình taâm huyeát, keát quaû cuûa quaù trình tích luõyñi ñeán hoài keát. Caùc coâng trình Nhöõng phaïmtruø myõ hoïc cô baûn (cuûa I. Boâreùp, dòch,Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi xuaát baûn,1974); Tìm hieåu ñöôøng loái vaên ngheä cuûaÑaûng vaø söï phaùt trieån cuûa vaên hoïc caùchmaïng Vieät Nam hieän ñaïi (nghieân cöùu, Nxb.Vaên hoïc, 1975); Chuû nghóa xeùt laïi hieän ñaïitrong vaên hoïc ngheä thuaät ôû moät soá nöôùc(1976) ñaõ cho thaáy söï nhaát quaùn trong tötöôûng hoïc thuaät vaø nhöõng noã löïc böùt phaù môùitrong buùt phaùp lyù luaän cuûa Thaày Hoaøng XuaânNhò.Nhaân ñaây ñeå keát thuùc baøi vieát naøy veà Thaày

Hoaøng Xuaân Nhò toâi xin thuù thaät raèng: Phaûi



ñeán nhöõng naêm 1983-1987, khi hoïc nghieâncöùu sinh vaø laøm Luaän aùn Tieán só veà lyù luaänvaên hoïc ôû CHDC Ñöùc, moät quoác gia coù neànvaên hoùa vaên minh ôû trình ñoä cao, ñaït nhieàuthaønh töïu trong nghieân cöùu vaø phaùt minhkhoa hoïc vôùi neàn neáp tö duy thöïc chöùng,troïng lyù tính, logic vaø tö bieän chaët cheõ, thaáuñaùo qua nhöõng nhaø vaên hoùa, hoïc giaû kieätxuaát, toâi caøng nhôù veà Thaày Hoaøng Xuaân Nhòvaø khoâng thoâi bieát ôn oâng. OÂng thuoäc theá heäñi tröôùc töøng coù nhöõng naêm thaùng hoïc taäpvaø laøm vieäc ôû xöù trôøi AÂu (Phaùp, Ñöùc) roài veànöôùc gaén boù, coáng hieán heát mình cho söïnghieäp vaên hoùa, giaùo duïc trong khaùng chieánvaø döïng xaây ñaát nöôùc, qua oâng, chuùng toâi,nhöõng ngöôøi hoïc troø theá heä sau nhaän chaânñöôïc nhöõng baøi hoïc quyù veà vieäc noã löïc hoïckieán thöùc cô baûn ñeán nôi ñeán choán, kieân trìtöï hoïc boå sung nhöõng gì mình coøn khuyeátthieáu, söï gaén boù giöõa nghieân cöùu, lyù luaän vôùiñôøi soáng xaõ hoäi, vôùi thöïc tieãn saùng taùc - caùi“caây ñôøi xanh töôi” aáy; veà vieäc bieát nhaèmvaøo laøm nhöõng coâng vieäc chính, thieát yeáumaø mình taâm huyeát, coù sôû tröôøng, phuø hôïpvôùi “taïng” cuûa mình, nhö vaäy chuùng seõ luoâncoù yù nghóa, nieàm vui, höùa heïn nhöõng hieäuquaû mong muoán vaø nhöõng coáng hieán ñeå ñôøi.Caûm kích tröôùc taøi naêng, ñöùc ñoä vaø taám

loøng cuûa vò Chuû nhieäm Khoa luoân taän tuïydaønh cho caùc theá heä hoïc troø cuøng laø thaønhquaû nghieân cöùu, dòch thuaät caàn maãn, ñaùngghi nhaän cuûa ngöôøi Thaày kính meán, trong 2cuoán saùch laøm trong möôøi naêm gaàn ñaây nhaânkyû nieäm 40 naêm(2) roài 50 naêm(3) töïu tröôøngcuûa Lôùp Vaên khoùa VIII, chuùng toâi ñaõ traântroïng röôùc Thaày Hoaøng Xuaân Nhò leân vò trí môûñaàu saùch. AÛnh, tieåu söû, danh muïc taùc phaåm,trích taùc phaåm cuûa Thaày cuøng caùc baøi vieát veàThaày cuûa nhaø giaùo caùc theá heä trong Khoa…

ñaõ ñöôïc trình baøy laøm roõ neùt nhöõng khía caïnhthuoäc chaân dung, nhaân caùch vaø ñoùng goùpbeàn bæ cuûa Thaày cho söï nghieäp vaên hoùa, giaùoduïc, nghieân cöùu khoa hoïc ôû Vieät Nam. Tronghai cuoán saùch ñoù coøn coù nhöõng baøi hoài kyù oânlaïi nhöõng kyû nieäm maø caùc hoïc troø ñaõ coù vôùiThaày Chuû nhieäm Hoaøng Xuaân Nhò ôû nôi sôtaùn, ñaëc bieät laø Lôùp ñaõ kyø coâng daøn döïng vôûkòch noùi Thuùy Kieàu do Thaày chuyeån theå töø taùcphaåm Truyeän Kieàu cuûa Nguyeãn Du, ñeå trìnhdieãn nhieàu laàn cho baø con vuøng Vaïn Thoï, ÑaïiTöø ñöôïc xem maõn nhaõn vaø thích thuù taùnthöôûng nhö theá naøo!Thaày Hoaøng Xuaân Nhò ñaõ ñi xa caùch nay

hôn 20 naêm, song vò trí vaø vaên nghieäp cuûaThaày ñaõ ñöôïc khaúng ñònh, ghi nhaän trong caùccuoán Töø ñieån veà taùc giaû vaên hoïc, trong Kyûyeáu khoa hoïc cuûa Khoa Ngöõ vaên vaø Nhaøtröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp Haø Noäi; Kyû yeáu cuûaHoäi Nhaø vaên Vieät Nam, trong boä tuøng thö Vaênhoïc Vieät Nam theá kyû XX, Quyeån Naêm, Lyùluaän - Pheâ bình 1945-1975, taäp VIII cuûa nhaøxuaát baûn Vaên hoïc(4).Gaàn ñaây teân Thaày ñaõ ñöôïc ñaët cho moät

ñöôøng phoá ôû Thaønh phoá Hoà Chí Minh, chomoät tröôøng hoïc ôû Caø Mau, Nam boä. Thaät laøhaïnh phuùc vaø vui möøng bieát bao vì teân tuoåivaø söï nghieäp cuûa Thaày seõ maõi maõi khaéc saâutrong taâm töôûng caùc theá heä ngöôøi Vieät Nam.

Haø Noäi, thaùng 5/2014

(1) Hoaøng Xuaân Nhò - “Lôøi noùi ñaàu”, Tìm hieåu thô HoàChuû tòch, Nxb. Ñaïi hoc vaø Trung hoïc chuyeân nghieäp,H.,1975, tr.12(2) Saùch Töø maùi tröôøng naøy, Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi,H.,2003(3) Saùch Ngöôøi vaên - Nghó vaø soáng, Nxb. Hoäi Nhaø vaên,H.,2013(4) Cuûa nhieàu taùc giaû, Nguyeãn Ngoïc Thieän chuû bieân,Nxb. Vaên hoïc, H.,2008, tr.1123 - tr.1163



“Thanh nhaïc” laø moät thuaät ngöõ coù nguoàngoác töø phöông Taây, du nhaäp vaøo Vieät Namkhoaûng nhöõng naêm 50 cuûa theá kyû tröôùc,qua caùc chuyeân gia daïy haùt ngöôøi nöôùcngoaøi. Coù nhieàu caùch ñònh nghóa veà thanhnhaïc, coù theå taïm coi “Thanh nhaïc” laø moätthuaät ngöõ chæ phöông caùch bieåu hieän aâmnhaïc cuûa con ngöôøi – gioïng haùt. Noùi caùchkhaùc, thanh nhaïc laø aâm nhaïc ñöôïc theå hieänbaèng gioïng haùt cuûa con ngöôøi. Ñaøo taïothanh nhaïc laø huaán luyeän gioïng haùt ñeå coùñöôïc nhöõng gioïng haùt chuaån xaùc, truyeàncaûm, coù khaû naêng theå hieän ñöôïc caùc hìnhtöôïng aâm nhaïc phong phuù, ña daïng. Ñaøotaïo thanh nhaïc mang tính ñaëc thuø neânphöông phaùp giaûng daïy cuõng coù nhöõng neùtñaëc thuø rieâng.

Xu höôùng giaûng daïy thanh nhaïc theophöông phaùp thò phaïmThò phaïm laø phöông phaùp tröïc quan,

truyeàn ngheà, deã hieåu ôû möùc ñoä cao. Phöôngphaùp naøy taùc ñoäng moät caùch tröïc giaùc tôùicaùc giaùc quan cuûa ngöôøi hoïc. Qua ñoù, ngöôøihoïc naém baét nhöõng yeáu toá coù theå laø nhöõngtín hieäu veà vieäc ñoù phaûi laøm nhö theá naøonhö: nhìn, nghe, höng phaán caûm xuùc khinghe nhöõng aâm thanh ñuùng – taát caû nhöõng

ñieàu ñoù laøm höng phaán, ñoäng vieân ñeå ngöôøihoïc vöôït qua nhöõng nhieäm vuï phöùc taïp.Ñaây laø phöông phaùp sö phaïm thanh nhaïcñaàu tieân maø con ngöôøi söû duïng ñeå daïythanh nhaïc.Söû duïng phöông phaùp naøy, Giaûng vieân

(GV) phaûi laø nhöõng ngöôøi coù kinh nghieämbieåu dieãn ôû moät loaïi gioïng vaø seõ truyeàn daïycho SV thoâng qua con ñöôøng laøm maãu. NeáuGV laø ngöôøi coù gioïng haùt toát, cuøng loaïigioïng vôùi SV thì vieäc phaùt trieån gioïng haùtcuûa SV theo phöông phaùp naøy töông ñoáithuaän tieän. Kinh nghieäm bieåu dieãn ñöôïc GVtích luõy töø kinh nghieäm cuûa caùc baäc tieàn boái,cuï theå laø kinh nghieäm bieåu dieãn cuûa chínhngöôøi Thaày trong nhöõng naêm thaùng hoï hoïctaäp taïi tröôøng. Kinh nghieäm bieåu dieãn cuûaGV ñöôïc tích luõy qua quaù trình hoaït ñoängbieåu dieãn doøng nhaïc maø hoï ñöôïc phaân coânggiaûng daïy, vaø kinh nghieäm bieåu dieãn cuûañoàng nghieäp.Söï lónh hoäi kieán thöùc cuûa sinh vieân (SV)

chuû yeáu thoâng qua söï baét chöôùc cuûa caùc boäphaän trong cô quan phaùt aâm moät caùch voâthöùc. Söï laëp ñi laëp laïi nhieàu laàn seõ taïo neânphaûn xaï coù ñieàu kieän cho boä maùy phaùt aâmkhi ca haùt. Tuy nhieân, phaûn xaï naøy khoâng

Söû duïng hieäu quaû phöông phaùp thò phaïmvaø gôïi môû trong giaûng daïy thanh nhaïcchuyeân nghieäp

LEÂ THÒ MINH XUAÂN(Nha Trang – Khaùnh Hoøa)



ñöôïc ghi nhaän bôûi söï phaân tích cuûa tö duymaø chuû yeáu chæ laø söï taùi hieän baèng söï caûmnhaän caûm tính cuûa thính giaùc neân söï ghinhôù cuõng trôû neân coù giôùi haïn. Maëc duø vaäy,nhieàu GV cho raèng söû duïng phöông phaùpnaøy giaûng daïy cho SV baäc trung caáp vaønaêm ñaàu cuûa baäc ñaïi hoïc laø phuø hôïp hôncaû. Vieäc yeâu caàu SV “haõy haùt nhö toâi haùt”cuûa caùc nhaø sö phaïm thanh nhaïc YÙ theá kyûXVII- XVIII cho ñeán ngaøy nay vaãn coønnguyeân giaù trò vôùi ñieàu kieän gioïng haùt cuûaGV ñaït tôùi ñoä chuaån möïc vaø giaûng daïy SVcoù cuøng chaát gioïng vôùi mình.Giaûng daïy theo phöông phaùp thò phaïm

thöôøng ñöôïc caùc GV thanh nhaïc treû söûduïng. GV treû coù lôïi theá ôû khaû naêng bieåu dieãnnhöng ña soá chöa coù söï coï saùt trong giaûngdaïy nhieàu neân kinh nghieäm sö phaïm coøn coùnhöõng haïn cheá nhaát ñònh. Hoï chöa coù nhieàuthôøi gian ñeå tích luõy ñöôïc kinh nghieäm söphaïm cuõng nhö tìm hieåu nhöõng lyù luaän söphaïm, hoaëc neáu coù thì kinh nghieäm söphaïm cuõng chöa ñöôïc kieåm nghieäm thöïc teá.Khi giaûng daïy nhieàu loaïi gioïng, GV

khoâng theå thò phaïm ñöôïc taát caû caùc maøugioïng khaùc nhau, vì vaäy, GV seõ caàn phaûi söûduïng söï hoã trôï cuûa caùc phöông phaùp khaùc.

Xu höôùng giaûng daïy thanh nhaïc theophöông phaùp gôïi môûSöï baét chöôùc thoâng qua vieäc thò phaïm

cuûa GV khoâng phaûi laø phöông thöùc baét buoäcvaø duy nhaát trong giaûng daïy thanh nhaïc.Ngöôïc laïi vôùi phöông phaùp thò phaïm, gôïimôû laø phöông phaùp giaûng daïy chuû yeáu baènglôøi. Vieäc GV giaûng daïy chuû yeáu baèngphöông phaùp gôïi môû coù hai xu höôùng:GV coù theå duøng lôøi ñeå moâ taû qui trình

thöïc hieän caùc thao taùc, coøn SV nhaän thöùcbaèng tö duy. Hoaït ñoäng thöïc haønh luyeän taäp

cuûa SV thoâng qua nhaän thöùc seõ trôû neân beànvöõng hôn. Phöông phaùp naøy thöôøng söûduïng giaûng daïy ñoái töôïng SV nhöõng naêmcuoái. Ñaây laø thôøi ñieåm SV ñaõ coù ñöôïc nhöõngkhaùi nieäm vaø thoùi quen cô baûn veà thanhnhaïc neân deã daøng lónh hoäi kieán thöùc quaphöông phaùp naøy.Moät xu höôùng khaùc laø GV coù theå duøng lôøi

ñeå moâ taû, höôùng daãn SV chuû yeáu qua vieäcxaây döïng caùc quan nieäm treân cô sôû taâm lyùhoïc, traùnh phaân tích vaø noùi veà caùc chi tieátthuoäc cô cheá laøm vieäc cuûa thanh quaûn. GVkhoâng ñöa ra baát cöù khaùi nieäm gì vaøo ñaàuSV vôùi muïc ñích khoâng gaây cho SV coù taâmlyù aùm aûnh, sôï haõi veà vaán ñeà gì ñoù trong kyõthuaät thanh nhaïc. GV daãn daét SV giaûi quyeátcaùc vaán ñeà veà kyõ thuaät moät caùch nheïnhaøng, töï nhieân, khoâng gaây caêng thaúng, aùplöïc. Ñaây laø moät phöông phaùp giuùp cho söïtieáp caän giöõa GV vaø SV trôû neân nheï nhaøng,thaân thieän. GV quan taâm nhieàu ñeán SV ôûkhía caïnh traïng thaùi taâm lyù ñeå taùc ñoäng. SVseõ ñöôïc khôi gôïi, taïo ñieàu kieän ñeå coù ñöôïctinh thaàn toát nhaát khi luyeän taäp. Neáu SV coùtrí nhôù toát, trí töôûng töôïng phong phuù, thoângminh seõ naém baét nhanh vaø nhôù toát caûm giaùcveà vaán ñeà kyõ thuaät ñeå taïo neân tieàm thöùcchuaån möïc veà aâm thanh. Vieäc giaûi quyeátnhöõng vaán ñeà kyõ thuaät baèng caûm giaùc beântrong cô theå neân khi ñaõ naém baét ñöôïc thìvaän duïng deã daøng cho taùc phaåm. Vieäc theåhieän taùc phaåm hoaøn toaøn treân cô sôû ghi nhôùcaûm xuùc theo caûm giaùc neân khoâng caàn thieátphaûi huy ñoäng lyù trí ngay caû khi xöû lyù nhöõngkyõ thuaät khoù trong taùc phaåm.Söû duïng phöông phaùp gôïi môû thöôøng laø

nhöõng GV coù kinh nghieäm trong giaûng daïy.Kinh nghieäm giaûng daïy cuûa GV ñöôïc tíchluõy töø chính kinh nghieäm giaûng daïy cuûa



ngöôøi Thaày cuûa hoï; kinh nghieäm giaûng daïycuõng ñöôïc tích luõy töø nhöõng ñoàng nghieäp,qua thöïc tieãn giaûng daïy, qua tìm hieåu,nghieân cöùu…vì vaäy hoï coù theå giaûng daïy ñöôïcnhieàu loaïi gioïng khaùc nhau. Caùc GV nhieàutuoåi thöôøng coù xu höôùng söû duïng vaø khaithaùc hieäu quaû phöông phaùp naøy. Vieäc yeâucaàu “haõy haùt nhö toâi noùi” cho pheùp GV coùtheå daïy tröïc tieáp (treân lôùp hoïc) hoaëc giaùntieáp (qua ñieän thoaïi hoaëc qua thö)…

Xu höôùng giaûng daïy thanh nhaïc phoáihôïp phöông phaùp thò phaïm vaø gôïi môûPhöông phaùp gôïi môû neáu ñöôïc GV söû

duïng keát hôïp vôùi phöông phaùp thò phaïm seõlaøm taêng hieäu quaû cuûa caùc giôø hoïc thanhnhaïc. Nhöõng GV giaøu kinh nghieäm caû veà lyùluaän vaø thöïc haønh thöôøng duøng phöôngphaùp phoái hôïp thò phaïm vaø gôïi môû. Kinhnghieäm trong thöïc haønh bieåu dieãn seõ giuùpGV thò phaïm cho SV troïn veïn nhöõng taùcphaåm maø GV ñaõ töøng bieåu dieãn. Tuy nhieânvieäc naøy khoâng nhaát thieát phaûi dieãn rathöôøng xuyeân vì coù nhieàu luùc GV chæ caàn moâphoûng nhöõng vaán ñeà coát loõi ñeå SV hìnhdung veà maøu saéc aâm thanh, kyõ thuaät theåhieän cuõng nhö yeâu caàu caûm xuùc maø GVmuoán truyeàn taûi tôùi SV moät caùch ñaày ñuû vaøtroïn veïn nhaát. Kinh nghieäm trong giaûng daïyseõ giuùp GV ñöa ra caùc bieän phaùp hôïp lyùthoâng qua vieäc giaûng giaûi nhöõng vaán ñeà coùlieân quan, giuùp SV hieåu baûn chaát cuûa vaánñeà tröôùc khi thöïc hieän chuùng; Yeâu caàu SV“haõy haùt nhö toâi haùt” keát hôïp “haõy haùt nhötoâi noùi” giaûi quyeát ñöôïc nhöõng vaán ñeà côbaûn trong phöông phaùp sö phaïm thanhnhaïc. Trong tröôøng hôïp naøy, phöông phaùpthò phaïm vaø phöông phaùp gôïi môû seõ boåkhuyeát cho nhau vaø taïo neân moät phöôngphaùp môùi. ÔÛ phöông phaùp naøy GV söû duïng

caû kinh nghieäm bieåu dieãn vaø kinh nghieämgiaûng daïy, vì vaäy chuùng toâi taïm goïi laøphöông phaùp kinh nghieäm ñeå phaân bieät vôùiphöông phaùp thò phaïm vaø phöông phaùp gôïimôû.ÔÛ ñaây, phöông phaùp sö phaïm thanh

nhaïc theo kinh nghieäm ñöôïc hieåu laø phöôngphaùp döïa vaøo kinh nghieäm tích luõy cuûangöôøi ñi tröôùc vaø baûn thaân caû veà bieåu dieãnvaø sö phaïm. GV coù theå söû duïng kinhnghieäm cuûa chính baûn thaân mình; hoaëc GVcoù theå nghieân cöùu söû duïng kinh nghieäm cuûatieàn boái vaø ñoàng nghieäp ôû caû hai khía caïnhbieåu dieãn vaø giaûng daïy. Vì vaäy, söû duïngphoái hôïp phöông phaùp thò phaïm vaø gôïi môûtrong giaûng daïy thanh nhaïc ñoøi hoûi GV phaûicoù kinh nghieäm veà caû hai lónh vöïc bieåu dieãnvaø giaûng daïy.Ngaøy nay, khoa hoïc coâng ngheä phaùt

trieån, coâng ngheä thoâng tin vaø truyeàn thoângtrôû thaønh coâng cuï hoã trôï ñaéc löïc cho moïingaønh ngheà, trong ñoù coù ñaøo taïo thanhnhaïc. Tuy nhieân ñaøo taïo thanh nhaïc mangtính ñaëc thuø neân coù nhöõng phöông phaùptruyeàn thoáng vaãn ñöôïc keá thöøa hieäu quaû.Vieäc naâng cao hieäu quaû ñaøo taïo thanh nhaïcchuû yeáu phuï thuoäc vaøo chaát löôïng ngöôøithaày. Trong giai ñoaïn môùi, trình ñoä cuûangöôøi thaày daïy thanh nhaïc khoâng neân hieåutheo moät khía caïnh laø chæ caàn coù kinhnghieäm bieåu dieãn maø caàn quan taâm nhieàuhôn ñeán khía caïnh kinh nghieäm giaûng daïykhi söû duïng caùc phöông phaùp sö phaïmthanh nhaïc, trong ñoù coù phöông phaùp thòphaïm vaø gôïi môû.

1. Nguyeãn Trung Kieân (2001), Phöông phaùp Sö phaïmthanh nhaïc, Vieän AÂm nhaïc xb., H.2. Hoà Moä La (2008), Phöông phaùp daïy thanh nhaïc,Nxb. Töø ñieån Baùch khoa xb., H.



T IN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

Saùng 3.10.2014, taïi Haø Noäi, toïa ñaømkhoa hoïc “Haûi Trieàu – nhaø lyù luaän,nhaø tuyeân truyeàn caùch maïng, nhaø

vaên hoùa” do Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT VieätNam, Ban Tuyeân giaùo TÖ, Boä Vaên hoùa -Theå thao vaø Du lòch, Hoäi Nhaø baùo Vieät Nam,Hoäi ñoàng Lyù luaän pheâ bình VHNT TÖ vaø ÑaøiTruyeàn hình Vieät Nam phoái hôïp toå chöùc ñaõñöôïc tieán haønh, nhaân kyû nieäm 60 naêm ngaøymaát cuûa oâng.Tham döï buoåi Toïa ñaøm coù ñoàng chí: TS.

Ñinh Theá Huynh, UÛy vieân Boä Chính trò, Bíthö TÖ Ñaûng, Tröôûng Ban Tuyeân giaùo TÖ;caùc ñ/c: TS. Vuõ Ngoïc Hoaøng, UÛy vieân TÖÑaûng, Phoù Tröôûng Ban Thöôøng tröïc BanTuyeân giaùo TÖ; nhaø thô Höõu Thænh, Chuûtòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam;PGS.TS. Nguyeãn Hoàng Vinh- Chuû tòch Hoäiñoàng Lyù luaän pheâ bình VHNT TÖ; cuøng caùcñoàng chí laõnh ñaïo Ban, Boä, Hoäi, caùc nhaøkhoa hoïc xaõ hoäi vaø nhaân vaên, nhaø baùo ñaõñeán döï. Tôùi döï coøn coù ñaïi dieän gia ñình nhaøvaên Haûi Trieàu: nhaø thô Nguyeãn KhoaÑieàm, nguyeân UÛy vieân Boä Chính trò, TröôûngBan Tö töôûng vaên hoùa TÖ; baø NguyeãnKhoa Dieäu Hoàng).Haûi Trieàu (1908 – 1954) trong 26 naêm,

töø khi böôùc vaøo tuoåi 20 ñeán luùc maát, ñaõdaønh troïn caû ñôøi noã löïc cho hoaït ñoäng baùochí, tuyeân truyeàn lyù luaän caùch maïng voâ saûn(veà chính trò - xaõ hoäi, veà trieát hoïc, veà lyùluaän vaên ngheä maùc xít – lenin nít); taâmhuyeát trong coâng cuoäc gaây döïng neàn vaênhoùa daân toäc theo ñònh höôùng nhaân vaên, xaõ

hoäi chuû nghóa.Toïa ñaøm nhaèm töôûng nhôù vaø khaúng

ñònh nhöõng ñoùng goùp to lôùn cuûa oâng vaøosöï nghieäp caùch maïng voâ saûn vaø söï nghieäpvaên hoùa Vieät Nam thôøi kyø hieän ñaïi. Ñoàngthôøi toïa ñaøm cuõng laø moät sinh hoaït hoïcthuaät goùp phaàn trieån khai quaùn trieät Nghòquyeát Hoäi nghò TÖ 9 khoùa XI veà “Xaây döïngvaø phaùt trieån vaên hoùa, con ngöôøi VieätNam, ñaùp öùng yeâu caàu phaùt trieån beànvöõng ñaát nöôùc”.Ñ/c Ñinh Theá Huynh ñaõ phaùt bieåu yù kieán

chæ ñaïo Toïa ñaøm (AÛnh 2), khaúng ñònh 3 lónhvöïc chính cuûa söï nghieäp Haûi Trieàu vôùùi töcaùch laø nhaø tuyeân truyeàn caùch maïng xuaát

TOÏA ÑAØM KHOA HOÏC “HAÛI TRIEÀU NHAØ LYÙ LUAÄN,NHAØ TUYEÂN TRUYEÀN CAÙCH MAÏNG, NHAØ VAÊN HOÙA”

saéc; nhaø vaên hoùa; nhaø baùo caùch maïng taøinaêng. Ba lónh vöïc ñoù boå sung cho nhau, ñeàuhöôùng tôùi muïc tieâu lôùn laø phuïc vuï caùchmaïng vaø xaây döïng neàn lyù luaän, vaên hoùa,baùo chí caùch maïng (xem trích yù kieán cuûa ñ/cÑinh Theá Huynh ñaêng trong Taïp chí soánaøy).Phaùt bieåu khai maïc Toïa ñaøm cuûa

PGS.TS Nguyeãn Theá Kyû - Phoù TröôûngBan Tuyeân giaùo TÖ cuøng vôùi 23 tham luaän,baøi vieát vaø caùc yù kieán phaùt bieåu, trao ñoåisoâi noåi taïi Toïa ñaøm; phaùt bieåu Toång keátToïa ñaøm cuûa nhaø thô Höõu Thænh – Chuûtòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam,moät laàn nöõa khaúng ñònh taøi naêng, ñöùc ñoä,taàm voùc vaø coâng lao cuûa Haûi Trieàu trongvai troø ngöôøi chieán só coäng saûn ñi tieânphong truyeàn baù tö duy lyù luaän maùc xít veàtrieát hoïc, veà vaên hoùa – ngheä thuaät – moättrong nhöõng ngöôøi ñaàu tieân xaây ñaép neàn

taûng lyù luaän cho vaên hoùa môùi Vieät Nam.Ñaïi dieän gia ñình nhaø thô Haûi Trieàu caûm

ôn caùc yù kieán ñaõ phaùt bieåu, trao ñoåi veà söïnghieäp cuûa Haûi Trieàu vaø coâng boá Di chuùccuûa Haûi Trieàu göûi gia ñình tröôùc khi oângmaát. (AÛnh 1)Nhaân dòp naøy, nhaø xuaát baûn Chính trò

quoác gia – Söï thaät ñaõ taùi baûn coù hieäu ñònhvaø boå sung Haûi Trieàu toaøn taäp goàm hôn700 trang khoå lôùn. Tröôùc ñoù, Nhaø xuaát baûnVaên hoïc cuõng ñaõ phaùt haønh Haûi Trieàu – 60naêm nhìn laïi tuyeån nhöõng coâng trình,nghieân cöùu veà Haûi Trieàu töø 1935 ñeán 2013.Sau Toïa ñaøm naøy, caùc tham luaän vaø yù

kieán phaùt bieåu trong vaø sau Toïa ñaøm seõñöôïc taäp hôïp, tuyeån choïn bieân soaïn thaønhKyû yeáu nhaân kyû nieäm 60 naêm ngaøy maátHaûi Trieàu; 80 naêm nghieân cöùu veà HaûiTrieàu (1935 – 2015).

Tin vaø aûnh: THEÁ UAÅN – ÑAÏI MINH


TIN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

News & Politics

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 11 - 2014