Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014 1

DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 20142

T HÔØI LUAÄN

(…) Trong caùc hoaït ñoäng tinhthaàn, vaên hoïc ngheä thuaät coù söùcmaïnh chinh phuïc, caûm hoùa conngöôøi, naâng ñôõ vaø nuoâi döôõngcon ngöôøi khoâng gì thay theáñöôïc. Cuoäc soáng khoâng ngöøngchöùng minh raèng, baûo toàn vaøphaùt huy nhaân caùch, hoaøn thieäncon ngöôøi, hoaøn thieän xaõ hoäi laømoät cuoäc ñaáu tranh gay gaét vaødai daúng choáng laïi caùc aùp löïc phinhaân tính. Ñoù laø cuoäc ñaáu tranhkhoâng phaân tuyeán, haøng ngaøy haøng giôø dieãnra ngay trong töøng con ngöôøi, töøng gia ñình,töøng coäng ñoàng maø noäi dung cô baûn khoângbao giôø cuõ laø söï xung ñoät giöõa caùi thaät vaøcaùi giaû, caùi toát vaø caùi xaáu, caùi ñuùng vaø caùisai, caùi cao thöôïng vaø caùi thaáp heøn. Vaênhoïc Ngheä thuaät tham gia vaøo cuoäc ñaáutranh ñoù treân caû hai phöông dieän, vöøakhaúng ñònh vöøa phaûn bieän, vöøa naâng ñôõ vöøathanh loïc, vöøa khoan dung vöøa nghieâmkhaéc. Noù giuùp ngöôøi ta nhaän ra raèng, hoaønthieän laø bieát mình chöa hoaøn thieän. Noù buoäccon ngöôøi thöôøng xuyeân phaûi ñoái dieän vôùichính mình, laëng leõ töï soi chieáu, töï ñoái thoaïi,töï ñieàu chænh. Noù thieát laäp toøa aùn löông taâmtrong moãi moät con ngöôøi, buoäc anh phaûi töïsuy xeùt, töï kieåm nghieäm, töï phaùn xöû; noù truy

ñuoåi ñeán töøng ngoõ ngaùch, laøm cho khoâng aichaïy troán khoûi chính mình. Baèng nhöõng hìnhtöôïng soáng ñoäng, baèng xöông baèng thòt,vaên hoïc ngheä thuaät chuyeån taûi khaùt voïngthaåm myõ vaø tình yeâu con ngöôøi, mang theoleõ phaûi vaø tình thöông, mang theo söùc soángvaø hôi aám ñeán coâng chuùng. Noù laø doøng suoáibeàn bæ maùt laønh, laø tieáng noùi thaàm tin caäylaøm taêng theâm toá chaát töï ñeà khaùng, töï cheángöï, töï vöôït, töï thaéng cho moãi moät conngöôøi. Vaø nhö vaäy, vaên ngheä só chính laøngöôøi tieáp naêng löôïng cho ñôøi soáng. Nhöõngtaùc phaåm ñaày traùch nhieäm vôùi xaõ hoäi nhövaäy, mang aùnh saùng cuûa chöõ Taâm vaø taøinaêng ngheä só nhö vaäy seõ trôû thaønh kyù öùc,soáng laâu beàn trong moãi con ngöôøi, maët khaùcnoù taïo thaønh dö luaän xaõ hoäi, moät thöù luaät leäkhoâng thaønh vaên nhöng coù khaû naêng caûnh


VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄTVÔÙI VAÁN ÑEÀ ÑAÏO ÑÖÙC XAÕ HOÄI(Trích phaùt bieåu cuûa Nguyeân Toång Bí thö LEÂ KHAÛ PHIEÂU taïi cuoäc Hoäi thaûo “Vaán ñeà ñaïoñöùc xaõ hoäi trong vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay” do Hoäi ñoàng Lyù luaän, pheâ bình VHNTTrung öông toå chöùc taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh ngaøy 11/11/2014)

baùo, leân aùn, coâ laäp, kieåm soaùt moïi haønh vivoâ ñaïo ñöùc. Duø xaõ hoäi coù phaùt trieån ñeánñaâu, phaùp luaät cuõng khoâng ñuû ñeå ñieàu chænhmoïi haønh vi vaø caùc moái quan heä cuûa conngöôøi. Coù nhöõng haønh vi xeùt veà luaät phaùp thìkhoâng vi phaïm, nhöng veà maët ñaïo ñöùc thìraát caàn pheâ phaùn, leân aùn. Chaúng haïn nhöthoùi voâ caûm. Thaáy baát coâng khoâng daùm leântieáng, thaáy baát haïnh khoâng muoán seû chia.Thaáy oan öùc khoâng daùm baûo veä; vieäc naøoñuïng chaïm ñeán mình thì la loái, laáy oaùn traûaân, vieäc cuûa ngöôøi khaùc thì laïnh luøng quaymaët. Ñoù laø loái soáng thu mình laïi, “soáng cheátmaëc bay”, chæ chaêm lo cho chính baûn thaânmình, moät bieåu hieän cuûa chuû nghóa vò kyûñaùng gheùt. Truyeàn thoáng quyù baùu cuûa daântoäc ta xöa nay ñaõ laáy leä laøng boå sung chopheùp nöôùc, laáy yeâu gheùt boå sung cho ñuùngsai, laáy tình nghóa ñeå laøm neân moïi söï coá keát.Vaên hoïc ngheä thuaät khoâng phaûi laø moät môùthuyeát giaûng ñaïo ñöùc maø laø caû moät theá giôùithaám ñaãm tình ngöôøi, coù khaû naêng ñaùnhthöùc, lay ñoäng nhaân tính, gaây neân nhöõngxuùc ñoäng thaåm myõ, ñeo baùm, aùm aûnh, thoâithuùc con ngöôøi töï hoaøn thieän khoâng ngöøng.Nhö vaäy, ñaïo ñöùc, noùi roäng ra laø vaên hoùa ñaõtrôû thaønh moät söùc maïnh meàm, thaønh moätthöù ñöùc trò boå sung cho phaùp trò.

Trong maáy chuïc naêm qua, vaên hoïc ngheäthuaät nöôùc ta chuû ñoäng, töï giaùc tham giavaøo haønh trình roäng lôùn cuûa daân toäc, khôidaäy truyeàn thoáng yeâu nöôùc, tình ñoaøn keátkeo sôn, loøng duõng caûm, yù chí baát khuaát,“thaø hy sinh taát caû quyeát khoâng chòu laøm noâleä”. Nhö Baùc Hoà ñaõ noùi. Nhieàu taùc phaåm vaênhoïc, ngheä thuaät tieâu bieåu ñaõ trôû thaønh thöùlöông thöïc tinh thaàn cho nhaân daân ta trongcuoäc chieán ñaáu giaønh ñoäc laäp, töï do cho Toåquoác vaø coøn nguyeân söùc soáng cho ñeán ngaøyhoâm nay. Tinh hoa bao giôø cuõng hieám. Vôùi

ñaày ñuû söï khieâm toán vaãn coù theå khaúng ñònhtinh hoa vaên hoïc ngheä thuaät caùch maïng;khaùng chieán vaø trong söï nghieäp Ñoåi môùi cuûata khoâng hieám laém ñaâu, thôøi gian ñaõ vaøñang xaùc nhaän ñieàu ñoù. Ñaïo lyù laø nhö vaäy.Neáu daân toäc maát ñoäc laäp, töï do thì phaåm giaùcon ngöôøi bò töôùc ñoaït, noùi gì ñeán daân chuû,töï do, aám no, haïnh phuùc? Cho neân vaên hoïcngheä thuaät tham gia giaønh ñoäc laäp, töï do laøtham gia vaøo vieäc röûa noãi nhuïc maát nöôùc,traû laïi nhaân phaåm cho con ngöôøi, danh döïcho Toå quoác. Vaø ngaøy nay, vaên hoïc ngheäthuaät nöôùc ta ñang tham gia söï nghieäp tolôùn chöa töøng coù laø ñöa moät ñaát nöôùc ngheøonaøn, laïc haäu, thaønh moät nöôùc giaøu maïnhsaùnh vai cuøng caùc nöôùc tieân tieán, bieán khaùtvoïng muoân ñôøi cuûa nhaân daân ta veà moät ñaátnöôùc thònh vöôïng moïi ngöôøi coù cuoäc soángaám no, haïnh phuùc thaønh hieän thöïc. Nhö vaäycoù nhaân vaên khoâng? Coù ñaïo lyù khoâng?Ñaùnh giaù neàn vaên hoïc ngheä thuaät caùchmaïng cuûa chuùng ta phaûi treân taàm nhìn ñoù,vaø ñaët noù trong boái caûnh lòch söû, cuï theå. Neáuchæ ñôn thuaàn ñöùng ôû goùc nhìn hoâm nay ñeånhaän ñònh, pheâ phaùn roài gaùn gheùp tuøy tieänthì khoù thuyeát phuïc, neáu khoâng muoán noùi laøthieân kieán, thieáu coâng baèng.

Vaên hoïc ngheä thuaät töø sau Ñoåi môùi ñeánnay coù moät söï phaùt trieån raát quan troïng. Ñoùlaø trôû laïi söï haøi hoøa. Trong chieán tranh, donhieäm vuï, yeâu caàu coù tính thôøi ñoaïn, tanhaán maïnh maët naøy, maët khaùc laø bìnhthöôøng vaø caàn thieát. Ngaøy nay cuoäc soáng ñaõthay ñoåi, vaên hoïc ngheä thuaät coù theå tieápcaän, phaûn aùnh cuoäc soáng töø treân nhöõngbình dieän lôùn cuûa hieän thöïc xaây döïng, baûoveä Toå quoác, ñeán nhöõng vaán ñeà rieâng töthaàm kín uû saâu trong loøng ngöôøi. Chuùng takhoâng chuû tröông laáy noäi dung buø cho ngheäthuaät, maø phaûi laø noäi dung moät traêm phaàn


THÔØI LUAÄN

traêm, ngheä thuaät moät traêm phaàn traêm nhöcoá Thuû töôùng Phaïm Vaên Ñoàng ñaõ noùi. Nghòquyeát cuûa Ñaûng nhieàu laàn khaúng ñònh toântroïng quyeàn töï do saùng taïo cuûa vaên ngheä sóvì Toå quoác, vì chuû nghóa xaõ hoäi vaø ñang taïora cô cheá cho söï quyeàn töï do saùng taïo aáy.Nhôø coù söï ñònh höôùng ñoù, vaên hoïc ngheäthuaät ñaõ coù moät muøa gaët môùi, trong ñoù chuûñeà veà ñaïo ñöùc xaõ hoäi laø lónh vöïc thu ñöôïcnhieàu thaønh töïu noåi baät. Vaên hoïc, ngheäthuaät ñaõ leân tieáng khaù sôùm, pheâ phaùn, caûnhbaùo caùc teä naïn xaõ hoäi, thoùi haùch dòch, cöûaquyeàn, xa daân, tham lam haùm lôïi, lôïi íchnhoùm, ñaët ñoàng tieàn leân treân heát… Ñoù laø caênbeänh hieåm ngheøo “töï dieãn bieán”, laø nguy côcuûa moïi nguy cô.

Xaây döïng ñaát nöôùc laø söï xaây döïng toaøndieän, trong ñoù xaây döïng con ngöôøi laø quantroïng nhaát vaø cuõng laø khoù khaên nhaát. Baùc Hoànoùi “Vì lôïi ích möôøi naêm troàng caây, vì lôïi íchtraêm naêm troàng ngöôøi” chính laø nhaán maïnhtaàm quan troïng vaø khoù khaên cuûa vieäc xaâydöïng con ngöôøi. Xaây döïng con ngöôøi laø xaâydöïng caû veà phaåm chaát vaø naêng löïc, leõ soángvaø caùch soáng, lyù trí vaø taâm hoàn, theá löïc vaønhaân caùch, nghò löïc vaø tình caûm, traùch nhieämvaø tình nghóa. Ñoù laø lónh vöïc voâ cuøng coângphu vaø tinh teá, laâu daøi vaø gian khoå. Coù theå noùilaø caû moät ngheä thuaät. Nghò quyeát 05 cuûa Banchaáp haønh Trung öông Khoùa 8 maø chuùng tavöøa toång keát vaø Nghò quyeát 33 cuûa Trungöông Khoùa XI vöøa môùi ban haønh “Xaây döïng,phaùt trieån vaên hoaù, con ngöôøi ñaùp öùng yeâucaàu phaùt trieån beàn vöõng ñaát nöôùc“ ñeàu ñaëtvaán ñeà xaây döïng con ngöôøi ôû taàm chieán löôïc,laø trung taâm cuûa moïi trung taâm. Caùch maïng,noùi cho cuøng laø töø con ngöôøi ñeå trôû veà conngöôøi. Chuùng ta noùi toân vinh con ngöôøi khoângphaûi theo quan ñieåm tö saûn toân vinh conngöôøi caù nhaân cöïc ñoan maø laø toân vinh Con

Ngöôøi vieát Hoa, theo nghóa ñuùng ñaén nhaát.Vì con ngöôøi laø toång hoaø caùc moái quan

heä xaõ hoäi neân noù luoân luoân phaùt huy tínhnaêng ñoäng chuû quan ñeå taùc ñoäng ñeán moïilónh vöïc, nhöng ñoàng thôøi noù cuõng chòu taùcñoäng thaäm chí aùp löïc töø nhieàu lónh vöïc khaùc.Coâng nghieäp hoaù vaø hieän ñaïi hoaù, cô cheá thòtröôøng, môû cöûa hoäi nhaäp, giöõ vöõng chuûquyeàn quoác gia... taát caû laø moâi tröôøng, laøñieàu kieän ñeå chuùng ta xaây döïng con ngöôøihoâm nay. Ñoù laø con ngöôøi môùi trong hieänthöïc, vôùi bieát bao nhieâu thuaän lôïi keøm theobao nhieâu níu keùo, “Böôùc ba böôùc laïi luøi moätböôùc“ nhö caâu thô cuûa Cao Baù Quaùt. Khoùkhaên laø nhö vaäy. Hieän nay xaõ hoäi ñang lo aâuvaø leân tieáng maïnh meõ veà tình traïng suythoaùi ñaïo ñöùc, loái soáng, veà loøng tin vaø nhaâncaùch vôùi bieát bao nhieâu caâu chuyeän ñauloøng, nhöùc nhoái ñang laø caûn trôû lôùn, thaùchthöùc lôùn ñeán söï phaùt trieån xaõ hoäi. Xaây döïngcon ngöôøi, xaây döïng vaên hoaù bao goàm caûxaây vaø choáng, laø söï nghieäp cuûa toaøn Ñaûngtoaøn daân, nhöng vò trí, vai troø cuûa ñoäi nguõ tríthöùc, trong ñoù coù ñoäi nguõ vaên hoïc ngheäthuaät giöõ vai troø quan troïng. Vì vaên hoïcngheä thuaät coù lôïi theá laø lónh vöïc cuûa tìnhcaûm neân deã thaám saâu vaøo loøng ngöôøi. Ñivaøo loøng ngöôøi laø dieäu keá nhö Nguyeãn Traõiñaõ noùi. Moät khi leõ phaûi vaø tình thöông thaámsaâu vaøo loøng ngöôøi thì noù vöøa coù khaû naêngtaêng toá chaát ñeà khaùng vöøa coù khaû naêngchuyeån hoaù thaønh ñaïo ñöùc nhaân caùch, loáisoáng. Ñaïo ñöùc coù raát nhieàu loaïi, ñaïo ñöùccaùch maïng, ñaïo ñöùc coâng daân, ñaïo ñöùc caùnboä, ñaïo ñöùc ngheà nghieäp. Nhöng tröôùc heátlaø ñaïo ñöùc laøm ngöôøi. Phaûi laøm moät conngöôøi töû teá tröôùc ñaõ, phaûi saém vai ñoù tröôùcñaõ, saém toát, môùi coù theå saém caùc vai khaùc.Quy luaät laø nhö theá. Ñoøi hoûi laø nhö theá. Vì noùlaø caùi goác. Caùi goác laø ñaïo ñöùc laøm ngöôøi.


THÔØI LUAÄN

6 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014

Phaûi vun töø goác vaø choáng töø goác. Tham giavaøo caâu chuyeän naøy coù raát nhieàu yeáu toá, giañình, nhaø tröôøng, baïn beø, xaõ hoäi, trong ñoùtaát nhieân coù vai troø to lôùn cuûa vaên hoïc ngheäthuaät. Ñeå vaên hoïc ngheä thuaät laøm ñöôïcchöùc naêng cao quyù cuûa noù vôùi con ngöôøi vôùixaõ hoäi, traùch nhieäm cuûa vaên ngheä só raátnaëng neà. Vaên hoïc ngheä thuaät laø lónh vöïc cuûataøi naêng, nhöng ñeå nuoâi döôõng taøi naêngphaùt trieån, phaûi ñi vaøo ñôøi soáng. Ñi vaøo ñôøisoáng ñeå hieåu ñôøi vaø hieåu ngöôøi. Ñi vaøo ñôøisoáng ñeå cho khaùt voïng saùng taïo cuûa ngöôøingheä só hoaø nhòp vôùi nhöõng nguyeän voïngsaâu xa chaùy boûng cuûa nhaân daân. Ñi vaøo ñôøisoáng ñeå naâng mình leân cho ngang taàm vôùinhöõng gì maø Toå quoác, söï nghieäp vaø con

ngöôøi ñang ñoøi hoûi.Quy luaät tieáp nhaän caùc giaù trò vaên hoïc

ngheä thuaät laø khoâng theå ra meänh leänh.Nhöõng gì ñöôïc caáp giaáy thoâng haønh vaøo traùitim con ngöôøi laø phaûi hay, phaûi qua moät quaùtrình saùng taïo coâng phu vaø saøng loïc caøngcoâng phu hôn nöõa. Chuùng ta bieát roõ ñieàu ñoù.Vaø chuùng ta cuõng bieát raèng, caùi hay luoânluoân laø caùi coù ích, coù khaû naêng traû lôøi nhöõngcaâu hoûi böùc thieát cuûa ñôøi soáng: laøm gì vaølaøm nhö theá naøo ñeå goùp phaàn laøm tronglaønh baàu khí quyeån ñaïo ñöùc xaõ hoäi hieännay? Toâi hoaøn toaøn tin töôûng ñoäi nguõ vaênngheä só ñoâng ñaûo, giaøu taâm huyeát, giaøu taøinaêng cuûa chuùng ta hoaøn toaøn coù theå ñemñeán caâu traû lôøi thuyeát phuïc nhaát. �

THÔØI LUAÄN

Vöøa qua, Toøa soaïn DÑVNVN ñaõ nhaän ñöôïc baøi vôû, tin, aûnh, taùc phaåmvaên hoïc ngheä thuaät cuûa caùc taùc giaû, coäng taùc vieân :

MAÕ VAÊN TÍNH (Laïng Sôn); NGOÂ VAÊN HIEÅU, QUYÙ HOA, VUÕ ÑÖÔØNG AN, NGOÂ COÂN(Baéc Ninh); TRAÀN THAÙI, BAÙ ÑAÏT (Baéc Giang); VUÕ MINH THOA (Haûi Döông); ÑOÃTHAÛO, ÑINH HOÀNG, NGUYEÃN DUY (Vónh Phuùc), CAO HOÀNG, NGUYEÃN THÒ MINHTHAÉNG, NGUYEÃN DIEÄU LINH, BAØN HÖÕU TAØI (Thaùi Nguyeân); NGUYEÃN HOÀNG HAÛI,ÑOÃ XUAÂN THU, TRAÀN THÒ HOÀNG SAÂM (Phuù Thoï); TRAÀN HOÀNG HAÛI, TRAÀN THÒNHAÄT TAÂN (Nam Ñònh); TRÖÔNG ÑÌNH TÖÔÛNG, NGUYEÃN HÖÕU VAÊN (Ninh Bình);NGUYEÃN ÑÖÙC THUAÄN, MAI VAÊN PHAÁN (Haûi Phoøng); AÙNH TUYEÁT (Thaùi Bình);LÖÔNG TAÂM, TRÒNH HÖÕU THÒNH (Hoøa Bình); ÑINH THÒ HÖÔØNG, LEÂ ÑÌNH BUÙT(Thanh Hoùa); NGUYEÃN NGOÏC HUØNG, NGUYEÃN DUY NAÊNG (Ngheä An); TRAÀN THÒCHAÂU, SYÕ NHIEÁP (Haø Tónh); HOAØNG BÌNH TROÏNG (Quaûng Bình); HUYØNH VIEÁT TÖ,MAI MOÄNG TÖÔÛNG (Ñaø Naüng); NGUYEÃN THANH TUAÁN (Quaûng Nam); PHAÏM THAÛO(Quaûng Ngaõi); NGUYEÃN TIEÁN LIEÂU, LEÂ THÒ MINH XUAÂN (Khaùnh Hoøa); PHAÏMTROÏNG CAÀU (Bình Ñònh); HOÀ HOÀNG LÓNH (Ñaêk Laêk); PHUØNG THÒ NHÖ HAØ (BìnhThuaän); NGUYEÃN DUY THAÛN (Bình Phöôùc); NGUYEÃN TRAÂN, TRAÀN MÖÔØI (VónhLong); HUYØNH NGOÏC PHÖÔÙC, MAI BÖÛU MINH (An Giang); PHAÏM HOÀNG TOAØN,TRÒNH COÂNG LOÄC, CAO MINH, NGOÏC CAÊN, TOÂ NGUYEÃN THUÏC ANH, TRAÀN HÖÕUTHAÊNG, NGUYEÃN THÒ MYÕ DUNG, THUÙY TOAØN, NGUYEÃN VAÊN HOA, NGUYEÃNTHANH TUÙ, TRAÀN THIEÄN KHANH (Haø Noäi).

Traân troïng caûm ôn söï coäng taùc cuûa Quyù vòDÑVNVN

7DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014

Thaùng 4 naêm 1927, Haûi Trieàu cuøngmoät soá hoïc sinh yeâu nöôùc TröôøngQuoác hoïc Hueá tham gia baõi khoùa

phaûn ñoái söï haø khaéc cuûa nhaø tröôøng thuoäcñòa Phaùp, roài moät thaùng sau ñoù, oâng buoäcphaûi thoâi hoïc.

Tìm ñöôøng xuaát döông ñi laøm caùchmaïng theo göông caùc baäc tieàn boái khoângthaønh, oâng ñöôïc baø noäi laø Ñaïm Phöông nöõsöû cöû ra Baéc Kyø hoïc ngheà deät vaûi ñeå chaánhöng coâng ngheä. Sau ñoù, oâng gia nhaäp

Ñaûng Taân Vieät caùch maïng vaø caàm buùt vieátnhöõng baøi baùo ñaàu tieân bình luaän chính trò -xaõ hoäi naêm 1928, ñaêng treân Tieáng Daân ôûTrung Kyø vaø Kyø Laân ôû Nam Kyø, vôùi buùtdanh Nam Xích Töû.

Thaùng 6 naêm 1930, ñöôïc ñoàng chíNguyeãn Phong Saéc, uûy vieân Trung öôngÑaûng Coäng saûn Ñoâng Döông giôùi thieäu,oâng trôû thaønh ñaûng vieân Ñaûng Coäng saûnÑoâng Döông, ñöôïc cöû vaøo Tænh uûy ThöøaThieân roài Thaønh uûy Saøi Goøn - Chôï Lôùn.OÂng bò thöïc daân Phaùp baét giöõ, ñöa veà Hueáxeùt xöû, keát aùn tuø. Ñeán thaùng 7 naêm 1932oâng ñöôïc traû töï do. Töø ñoù cho ñeán thaùng 8naêm 1940 – naêm oâng bò thöïc daân Phaùp baéttrôû laïi roài ñöa ñi an tri, trong khoaûng 8 naêm,vôùi tö caùch laø nhaø macxít treû tuoåi caàm buùt,oâng taäp trung vaøo hoaït ñoäng tuyeân truyeàn,baùo chí vaø xuaát baûn coâng khai. OÂng trôû neânnoåi tieáng vôùi nhöõng baøi vieát chuû ñoäng khôimaøo vaøo hai cuoäc tranh luaän ñöông thôøi:“Duy taâm hay duy vaät” (naêm 1933 – 1934,vôùi Phan Khoâi) vaø “Ngheä thuaät vò ngheäthuaät hay ngheä thuaät vò nhaân sinh” (töø 1935ñeán 1939 vôùi Thieáu Sôn roài sau ñoù vôùi HoaøiThanh, Leâ Traøng Kieàu, Löu Troïng Lö…)

Coù 3 taùc phaåm kyù teân Haûi Trieàu ñöôïcoâng cho xuaát baûn nhöõng naêm 1935 – 1937– 1938, ñoù laø: Duy taâm hay laø duy vaät(Höông Giang thö quaùn xb, Hueá, 1935),Vaên só vaø xaõ hoäi (Höông Giang thö quaùn

Qua maáy yù kieán ñöông thôøi veà taùc phaåmbuoåi ñaàu cuûa nhaø maùcxít treû tuoåi Haûi TrieàuPGS.TS. NGUYEÃN NGOÏC THIEÄN

N GHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

xb, Hueá, 1937) vaø Chuû nghóa maùcxít phoåthoâng (Tö töôûng môùi xb, Hueá, 1938). Boä bataùc phaåm ñaàu tay naøy cho thaáy, ngay töøbuoåi ñaàu hoaït ñoäng ñöùng trong haøng nguõcuûa Ñaûng Coäng saûn, Haûi Trieàu ñaõ phaùt huyxuaát saéc sôû tröôøng vaø taøi naêng cuûa mìnhvôùi tö caùch laø nhaø baùo, nhaø tuyeân truyeàn,nhaø lyù luaän macxít treû tuoåi, ñoùng goùp coùhieäu quaû, kòp thôøi vaøo vieäc ñaáu tranh,truyeàn baù tö duy lyù luaän cuûa chuû nghóa Maùc– Leâ nin veà trieát hoïc, veà lyù luaän pheâ bìnhvaên ngheä treân dieãn ñaøn coâng khai nöôùc ta.Nhöõng taùc phaåm naøy ñeán vôùi ñoâng ñaûongöôøi ñoïc, ñöôïc khaúng ñònh vaø ñaùnh giaùcao qua caùc yù kieán cuûa caùc caây buùt ñöôngthôøi cuøng chieán tuyeán vôùi oâng: Phan VaênHuøm, Hoà Xanh, Haûi Thanh, Buøi CoângTröøng.

Duy taâm hay laø duy vaät (1935) taäp hôïpnhöõng baøi Haûi Trieàu vieát ñaêng baùo tranhluaän vôùi quan ñieåm tö töôûng cuûa Phan Khoâitheå hieän treân baùo chí 1933-1934 veà hai vaánñeà “Vaên minh vaät chaát vôùi vaên minh tinhthaàn”, “Treân lòch söû nöôùc ta coù cheá ñoäphong kieán khoâng” do taùc giaû naøy neâu ra vaøvôùi nhaø pheâ bình vaên hoïc Thieáu Sôn quabaøi cuûa oâng naøy “Hai caùi quan nieäm veà vaênhoïc” treân baùo naêm 1935.

Saùch coøn coù Phuï luïc laø moät baøi vieát khaùccuûa Haûi Trieàu tröôùc ñoù, tröôùc khi tham gia2 cuoäc tranh luaän noùi treân, nhan ñeà “Söï tieánhoùa cuûa vaên hoïc vaø söï tieán hoùa cuûa nhaânsinh” ñaêng treân baùo Ñoâng Phöông soá 875ngaøy 26.8.1933 vôùi phuï ñeà: Thöû duøng duyvaät bieän chöùng phaùp pheâ bình caùi quan heäcuûa söï tieán hoùa veà vaên hoïc vaø söï tieán hoùaveà daân sinh. Ñaây laø baøi vieát sau khi ra tuø, kyùteân môùi Haûi Trieàu, môû ñaàu cho chuøm baøivieát treân vaên ñaøn coâng khai theå hieän söï vaän

duïng quan ñieåm duy vaät bieän chöùng macxítnhìn nhaän thöïc traïng ñôøi soáng xaõ hoäi vaøvaên ngheä Vieät Nam, nhö laø hoài chuoânggioùng leân baùo hieäu söï hieän dieän cuûa tö duylyù luaän môùi ñónh ñaïc, ñaøng hoaøng, ñoái thoaïivôùi nhöõng heä hình tö duy cuõ ñang chi phoáiñôøi soáng tinh thaàn cuûa xaõ hoäi.

YÙ kieán cuûa Haûi Trieàu, ngay töø luùc xuaáthieän treân baùo chí, ñaõ thu huùt söï chuù yù ñaëcbieät cuûa dö luaän bôûi tính chaát caäp nhaät, môùimeû, thaúng thaén, roát raùo, saâu saéc maø kieânñònh, ñöôïc vieát bôûi moät ngöôøi treû tuoåi, kieánvaên do töï hoïc maø coù. Tinh thaàn ñoái thoaïidaân chuû vaø soøng phaúng, bình ñaúng tröôùcchaân lyù hoïc thuaät, khoâng phaân bieät theá heätreân/ döôùi, tröôùc/ sau, ñöôïc Haûi Trieàu theåhieän raønh maïch, hoùm hænh maø lòch laõm, vaênhoùa, toân troïng ngöôøi ñöôïc ñoái thoaïi.

Khoâng phaûi laø khoâng coù lyù maø khi caùcbaøi baùo noùi treân cuûa Haûi Trieàu ñöôïc taäp hôïpin thaønh saùch Duy taâm hay duy vaät (1935),Phan Vaên Huøm vôùi baøi giôùi thieäu in ôû ñaàusaùch vaø Hoà Xanh vôùi baøi vieát coâng phu treânbaùo Tieán boä ngaøy 23.2.1936 sau khi saùchra ñôøi, hai oâng ñeàu khaúng ñònh, ñaùnh giaùcao taàm voùc vaø duõng khí cuûa Haûi Trieàu, söïsaéc saûo vaø taâm huyeát cuûa nhaø macxít treûtuoåi, hieäu quaû to lôùn töø nhöõng luaän ñieåmxaùc ñaùng cuûa taùc giaû, ñaõ thöøa dòp qua tranhluaän vôùi caùc caây buùt ñaøn anh maø trình baøyngaén goïn, roõ raøng nhöõng quan ñieåm lyù luaänmôùi ñoái vôùi Vieät Nam hoài aáy: chuû nghóa Maùc– Leâ nin.

Phan Vaên Huøm vaø Hoà Xanh qua caùc baøivieát veà cuoán saùch cuûa Haûi Trieàu ñaõ löu yùnhöõng ñaëc saéc cuûa ngoøi buùt treû ôû coâng phutöï hoïc vôùi kieán vaên, tö töôûng quaùn thoâng,maãn nhueä, nghò luaän nghieâm trang trongtranh bieän tôùi cuøng; tính chaát doïn ñöôøng,


NGHIEÂN CÖÙU - PHEÂ BÌNH

ñuùng ñaén, phaûi höôùng cuûa Haûi Trieàu khioâng kieân trì ñi theo chuû nghóa duy vaät bieänchöùng macxít laøm cöùu caùnh cho lyù giaûi caùcvaán ñeà cuûa khoa hoïc vaø ngheä thuaät. Theocaùch goïi cuûa hai oâng, Haûi Trieàu xöùng ñaùngvôùi danh hieäu laø kieän töôùng treû tuoåi, huøngduõng vaø lanh leï, taû xung höõu ñoät giöõa voøngvaây cuûa nhöõng quan ñieåm cuõ kyõ vaø sai traùi,loãi thôøi laø chuû nghóa duy taâm vaø quan ñieåm“Ngheä thuaät vò ngheä thuaät”. Haûi Trieàu quaûlaø moät thöùc giaû, saùng suoát ñi tröôùc caûnhtænh nhöõng ngöôøi coøn u meâ nhö aên phaûi baûdoät cuûa “moät môù caën baõ hoïc thuyeát vaø vaênchöông laáp ñaëc maïch maùu”.

Ñöông thôøi, söï ñaùnh giaù cao cuûa PhanVaên Huøm vaø Hoà Xanh veà Haûi Trieàu qua taùcphaåm ñaàu tay Duy taâm hay laø duy vaät(1935) töôûng khoâng coù gì laø quaù ñaùng, maøraát xaùc thöïc, ghi nhaän coâng lao to lôùn môûñaàu cuûa Haûi Trieàu, söï thuyeát phuïc trongquan ñieåm tö töôûng baét nguoàn töø lyù luaänmaùcxít, tinh thaàn ñaáu tranh duõng caûm vaøkheùo leùo trong tuyeân truyeàn, baûo veä chaân lyùhoïc thuaät cuûa oâng.

Sau naøy, nhaän ñònh veà nhöõng hoaït ñoängbuoåi ñaàu cuûa ngöôøi Ñaûng vieân coäng saûnHaûi Trieàu, ñoàng chí Tröôøng Chinh ñaõ vieát:

“Hai cuoäc buùt chieán laøm chaán ñoäng döluaän trong nöôùc vaø ñem laïi thaéng lôïi chovaên hoïc voâ saûn. Ñoàng chí Haûi Trieàu ñaõ laømcho chuû nghóa duy vaät thaéng chuû nghóa duytaâm, quan ñieåm ngheä thuaät vò nhaân sinhñaùnh baïi quan ñieåm ngheä thuaät vò ngheäthuaät”(*). Qua hai cuoäc tranh luaän aáy, quanñieåm cuûa chuû nghóa Maùc – Leâ nin ñaõ thaéngcaùc quan ñieåm phaûn ñoäng.” (**)

Cuoán saùch tieáp theo cuûa Haûi Trieàu maøchuùng toâi ñeà caäp ñeán laø cuoán Vaên só vaø xaõhoäi (1937) taäp hôïp 3 baøi vieát cuûa Haûi Trieàu

veà 3 nhaø ñaïi vaên haøo theá giôùi; HenriBarbusse (ñaêng baùo 9/1935, sau khiBarbusse vöøa maát); Maxime Gorki (vieátchung vôùi Haûi Thanh, ñaêng baùo 4/7/1936,sau khi Gorki qua ñôøi) vaø veà RomainRolland (ñaêng baùo 11/7/1936, nhaân dòpRolland troøn 70 tuoåi) keøm theo aûnh cuûatöøng vò.

Cuoán saùch naøy ñaõ ñöôïc Haûi Thanh,ngöôøi baïn cuøng chieán tuyeán thaân thieát cuûaHaûi Trieàu vieát Lôøi töïa. Trong Lôøi töïa, HaûiThanh daãn giaûi: Tuy ñaây chæ laø taäp saùchnhoû, khoâng toùm taét ñöôïc heát söï nghieäp tolôùn cuûa caùc ñaïi vaên haøo, nhöng ít nhaát noùcuõng laøm ñöôïc moät vieäc laø giôùi thieäu nhöõngñaïi dieän xuaát saéc cuûa vaên hoïc tieán boäPhaùp, Nga ñöông thôøi, minh chöùng chonhöõng quan ñieåm macxít veà “Ngheä thuaät vònhaân sinh” maø Haûi Trieàu vaø caùc ñoàng chícuûa oâng ñeà cao. Haûi Trieàu ñaõ cho thaáy caùcñaïi vaên haøo ñaõ laø nhöõng taám göông saùngveà vieäc nhaø vaên laøm troøn phaän söï ñoái vôùi xaõhoäi vaø nhaân quaàn baèng hoaït ñoäng saùng taùcvaø caùc hoaït ñoäng xaõ hoäi; nhaø vaên chaânchính luùc naøy luoân ñöùng veà ngöôøi lao ñoäng,pheâ phaùn söï baát coâng xaõ hoäi, söï taøn baïocuûa chieán tranh ñeá quoác vaø chuû nghóa phaùtxít, kieân quyeát ñaáu tranh cho ñoäc laäp daântoäc vaø quyeàn lôïi maø nhöõng ngöôøi lao ñoängxöùng ñaùng ñöôïc höôûng.

Cuoán saùch, theo Haûi Thanh, khaùch quanlaø söï ñoái laäp vôùi nhöõng quan ñieåm sai traùiñeà cao vaên chöông chôi, vaên chöông thoaùtly ñôøi soáng con ngöôøi, loâng boâng ñi tìm caùiñeïp hình thöùc, thuaàn tuùy, töï cho laø khoângvuï lôïi; taùc phaåm vaên chöông chæ caàn giaûi trí,giaûi khuaây vaø trao myõ caûm cho ngöôøi xemlaø ñuû…

ÔÛ ñaây, chuùng toâi cuõng xin pheùp ñöôïc noùi



theâm raèng: nhaân baøi vieát veà MacximeGorki, thì ôû Vieät Nam, Haûi Trieàu ngay töønaêm 1937 ñaõ sôùm quaûng baù cho moätkhuynh höôùng ngheä thuaät môùi xuaát hieän töøNga Xoâ Vieát do M. Gorki khôûi xöôùng (töønaêm 1934), ñöôïc chính quyeàn Xoâ Vieát thöøanhaän vaø uûng hoä, ñöôïc Haûi Trieàu dòch teângoïi laø khuynh höôùng “Taû thöïc xaõ hoäi chuûnghóa”. OÂng ñònh nghóa khuynh höôùng ngheäthuaät môùi naøy toùm taét nhö sau: “Chuû nghóataû thöïc xaõ hoäi chuû nghóa coát ôû söï taû moätcaùch chaân thöïc, raønh maïch, nhöõng hieäntöôïng trong quaù khöù hay hieän taïi, laøm theánaøo cho söï taû thöïc aáy coù theå ñöa quaànchuùng ñeán choã giaùc ngoä, tranh ñaáu ñeå kieánthieát xaõ hoäi”.

Khuynh höôùng ngheä thuaät naøy ôû ta sauCaùch maïng thaùng 8 naêm 1945 ñöôïc chuûtröông xaây döïng vaø phaùt trieån, goïi laø chuûnghóa hieän thöïc xaõ hoäi chuû nghóa. Ngaøy naynhìn laïi thì thaáy ñaây laø moät hieän töôïng toàntaïi coù thaät trong lòch söû ngheä thuaät trongnhöõng nöôùc thuoäc heä thoáng xaõ hoäi chuûnghóa tröôùc ñaây, cho ñeán nhöõng naêm 90cuûa theá kyû XX thì khoâng ñöôïc nhaéc ñeánnöõa cuøng vôùi söï tan raõ cuûa phe xaõ hoäi chuûnghóa. Tuy nhieân, chaëng ñöôøng phaùt trieånvaên ngheä theo khuynh höôùng hieän thöïc xaõhoäi chuû nghóa cuûa moãi nöôùc vôùi nhöõngthaønh töïu vaø baát caäp cuûa noù, vaãn ñöôïc ghinhaän, nghieân cöùu ñeå coù nhöõng ñaùnh giaùkhaùch quan, thuyeát phuïc, chöù khoâng theåphuû nhaän. Vaán ñeà hieän nay cuûa moãi nöôùclaø döôùi chính theå caàm quyeàn ñöôïc xaùc laäp,caàn xaùc ñònh cô sôû cuûa tö töôûng lyù luaän vaênngheä naøo laøm neàn taûng, ñònh höôùng muïcñích saùng taùc vaø tieáp nhaän ngheä thuaäthöôùng tôùi con ngöôøi, neàn vaên hoùa daân toäcvaø söï hoäi nhaäp quoác teá.

Cuoái cuøng, cuoán saùch ñaùng keå cuûa HaûiTrieàu ñöôïc xuaát baûn cuoái thôøi kyø Maët traändaân chuû Ñoâng Döông ôû ta laø cuoán Chuûnghóa maùcxít phoå thoâng (1938) - moät trongsoá ít coâng trình phoå caäp trieát hoïc Maùc – Leânin ñaàu tieân ñöôïc xuaát hieän coâng khai ôû ta.

Cuoán saùch coù ñoä daøy chæ hôn 100 trangin, do Haûi Trieàu baèng coâng phu töï hoïc, beànbæ bieân soaïn, vieát vaø hoaøn thieän trong hôn 1naêm trôøi, töø 3/1937 ñeán 5/1938. OÂng chòukhoù tham khaûo caùc nguoàn taøi lieäu tieáng Vieätqua saùch cuûa Phan Vaên Huøm, Nguyeãn AnNinh vaø baøi vieát cuûa Haûi Thanh, nhöng chuûyeáu laø ñoïc töø nguoàn taøi lieäu tieáng Phaùp veàcaùc taùc phaåm kinh ñieån, trieát hoïc cuûa Maùc,AÊng ghen, Leâ nin, Stalin cuøng caùccoâng trình nghieân cöùu veà trieát hoïc maùcxítcuûa P.Laphacgiô, Bukharin, Riazanop,Segan, Maublanx v.v…

Neáu tính töø naêm 1929, naêm oâng baét ñaàudòch moät phaàn Tö baûn luaän cuûa C. Maùc ratieáng Vieät vaø vieát nhöõng baøi baùo veà chuûnghóa tö baûn döôùi aûnh höôûng cuûa quanñieåm macxít, roài töø nhöõng naêm 1933 - 1935oâng böôùc ñaàu vaän duïng caùc quan ñieåmmacxít trong tranh luaän veà trieát hoïc vaø veàngheä thuaät vôùi Phan Khoâi vaø Thieáu Sôncuøng nhoùm “Ngheä thuaät vò ngheä thuaät”ñöùng ñaàu laø Hoaøi Thanh, thì coù theå noùicuoán saùch laø moät söï thu hoaïch vaø toång keátcoù yù nghóa toång hôïp kieán thöùc, kieán vaên cuûaHaûi Trieàu suoát 10 naêm trôøi xung quanh moätheä thoáng trieát hoïc môùi maø oâng taâm huyeáttieáp thu, hoïc taäp, vaän duïng, truyeàn baù noàngnhieät vaø saùng taïo.

Buøi Coâng Tröøng khi vieát Lôøi töïa chocuoán Chuû nghóa Macxít phoå thoâng (1938)cuûa Haûi Trieàu ñaõ nhaän xeùt raèng: Chuû nghóaMaùc laø moät hoïc thuyeát deûo dai vaø linh ñoäng,



luoân luoân ñi ñuùng vôùi thöïc teá, coù theå ñem raöùng duïng khaép moïi nôi, hoâm nay vaø ngaøymai, vì vaäy nhöõng cuoán saùch phoå caäp chuûnghóa Maùc nhö cuoán saùch naøy cuûa HaûiTrieàu bieân soaïn laø raát caàn thieát, ñaùp öùng kòpthôøi yeâu caàu cuûa baïn ñoïc nöôùc ta, giuùpngöôøi ñoïc coù moät vuõ truï quan vaø nhaân sinhquan xaùc ñaùng.

Theo Buøi Coâng Tröøng, tuy saùch khoângtheå ñi saâu vaøo moïi khía caïnh, vaán ñeà phongphuù maø chuû nghóa Maùc ñaët ra treân haiphöông dieän: chuû nghóa duy vaät bieän chöùngvaø chuû nghóa duy vaät lòch söû, nhöng saùchvaãn coù moät giaù trò ñaëc bieät, bôûi ñaây laø cuoánsaùch hieám hoi thuoäc saùch nhaäp moân macxítñaàu tieân ôû xöù ta, giuùp baïn ñoïc naém ñöôïctieåu söû vaø söï nghieäp cuûa hai ngöôøi thaàysaùng laäp Maùc, AÊng ghen; veà ñaïi cöông noäidung, nguyeân lyù cuûa lyù luaän macxít veà töïnhieân vaø xaõ hoäi; veà muïc ñích cao ñeïp cuûaChuû nghóa xaõ hoäi khoa hoïc laø höôùng moïingöôøi phaán ñaáu cho moät theá giôùi ñaïi ñoàng,khoâng coøn aùp böùc vaø baát coâng, daân chuû vaøbình ñaúng, ngöôøi vôùi ngöôøi laø baïn beø thaânthieát…

“Vaïn söï khôûi ñaàu nan”, Haûi Trieàu khibieân soaïn saùch, boá cuïc caùc phaàn, muïc,nhö laø saùch giaùo khoa ñeå tieän theo doõitheo trình töï ñoïc, oâng laïi coâng phu chuyeåndòch nghóa sao cho saùt vaø deã hieåu cho söïtieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc ñoái vôùi caùc thuaätngöõ khoa hoïc, voán coù nguoàn goác töø nöôùcngoaøi ñaõ coù yù nghóa phoå bieán quoác teá.Trong soá naøy, coù moät soá thuaät ngöõ do HaûiTrieàu dòch vaø chuyeån nghóa, ñeán nay vaãnñöôïc duøng nhö: duy taâm, duy vaät, duy vaätbieän chöùng, giaù trò, thaëng dö giaù trò, haønghoùa, tö baûn, söùc lao ñoäng, voâ saûn chuyeânchính, chuû nghóa tö baûn, chuû nghóa xaõ hoäi,

chuû nghóa coäng saûn…Chuû nghóa maùcxít phoå thoâng quaû laø cuoán

saùch goái ñaàu giöôøng cuûa nhieàu theá heä baïnñoïc khi hoï tìm ñeán vôùi chuû nghóa Maùc. SauCaùch maïng thaùng 8 naêm 1945, döôùi cheá ñoämôùi, naêm 1946, saùch ñöôïc nhaø xuaát baûnSöï thaät taùi baûn, phaùt haønh roäng raõi döôùi caùiteân Chuû nghóa Caùc Maùc.

*Vôùi 3 taùc phaåm buoåi ñaàu thuoäc caùc lónh

vöïc trieát hoïc vaø lyù luaän vaên ngheä ñöôïc xuaátbaûn trong söï nghieäp tröôùc taùc cuûa HaûiTrieàu, qua söï tieáp nhaän cuûa ngöôøi ñoïc vaøsöï ñaùnh giaù cuûa ngöôøi ñöông thôøi veà nhöõngtaùc phaåm aáy, Haûi Trieàu - moät chieán só coängsaûn treû tuoåi ñaõ hieän dieän trong tö caùch nhaøbaùo kieän töôùng tieân phong; nhaø tuyeântruyeàn taâm huyeát, saéc beùn cho lyù luaänmacxít ngaøy caøng thaâm nhaäp saâu roäng vaøoVieät Nam; nhaø lyù luaän – pheâ bình vaên ngheävaän duïng saùng taïo nhöõng nguyeân lyù cuûamyõ hoïc macxít soi chieáu vaøo thöïc tieãn xaõhoäi, ñôøi soáng tinh thaàn, ñôøi soáng vaên hoùa,vaên ngheä Vieät Nam trong hoaøn caûnh thoángtrò cuûa chuû nghóa thöïc daân Phaùp. Haûi Trieàuvôùi caùc taùc phaåm naøy ñaõ böôùc ñaàu ñaåy luøiaûnh höôûng tai haïi cuûa lyù thuyeát trieát hoïcduy taâm, thaàn bí, quan ñieåm ngheä thuaät tösaûn loãi thôøi, ñeå töøng böôùc moät, oâng saùtcaùnh vôùi caùc chieán höõu cuûa mình, xaùc laäpvò trí vöõng chaéc, coù söùc thuyeát phuïc vaø hieäuquaû maïnh meõ cho moät heä hình tö töôûngmôùi, tieân tieán: chuû nghóa Maùc – Leâ nin.�

(*) vaø (**) trích yù kieán ñoàng chí TRÖÔØNG CHINH trongbaùo caùo “Chuû nghóa Maùc vaø vaên hoùa Vieät Nam”(1948) vaø “Baøi noùi chuyeän taïi Ñaïi hoäi vaên ngheä toaønquoác laàn thöù IV” (thaùng 12 naêm 1968)



Nhìn moät caùch toång quaùt, thô Vieät Namhieân nay vaãn tieáp noái ba maïch caûmhöùng lôùn cuûa thô ca thôøi kyø sau Ñoåi

môùi ñoù laø caûm höùng söû thi, caûm höùng theá söï vaøcaûm höùng ñôøi tö, tuy vaäy maûng thô theá söï ñaïoñöùc noåi baät leân nhö moät theå taøi chuû ñaïo. Caûmhöùng söû thi vaãn toàn taïi, xuaát hieän trong nhöõngtröôøng ca coù khuynh höôùng toång keát haønhtrình cuûa moät theá heä töøng traûi qua khaùng chieánnhö Caën muoái - Hoaøng Traàn Cöông, Nôingoïn nguoàn ñaát nöôùc – Cao Xuaân Thaùi, ...Caûm höùng söû thi cuõng laø caûm höùng chuû ñaïotrong nhöõng baøi thô ngôïi ca truyeàn thoáng anhhuøng cuûa daân toäc (Taûn maïn chieàu baûn Gioác– Quang Hoaøi, Ngöôøi khôi daäy soâng Saøo –Laâm Xuaân Vi, Thaêng Long – Ñoã Trung Lai,...). Cuoái thaäp nieân ñaàu tieân cuûa theá kyû XXI,caûm höùng söû thi trôû ñaày aán töôïng trong cuoäcthi thô Ñaây bieån Vieät Nam do baùo Vietnamnettoå chöùc. Haøng nghìn baøi thô ñöôïc göûi ñeántham döï. Caûm höùng chung cuûa caùc baøi thônaøy laø theå hieän tình yeâu Toå quoác, saün saøng hysinh ñeå baûo veä töøng taác ñaát thieâng lieâng cuûa Toåquoác. Nhieàu thi phaåm trong soá ñoù nhôø heäthoáng baùo maïng ñaõ lan truyeàn roäng raõi, nhaänñöôïc nhieàu coäng höôûng töø ngöôøi ñoïc nhö Moägioù – Trònh Coâng Loäc, Toå quoác nhìn töø bieån- Nguyeãn Vieät Chieán, Chuùng toâi ôû Tröôøng Sa- Nguyeãn Höõu Quyù, Coå tích thôøi @ - Voõ ThòKim Lieân,...

Thô hoâm nay cuõng höôùng nhieàu ñeán ñôøisoáng tinh thaàn phong phuù, phöùc taïp cuûa conngöôøi vôùi nhöõng ham meâ, duïc voïng thöôøngtình, nhöõng khaéc khoaûi veà soá phaän, nhöõngcaûm xuùc gaàn guõi, ñôøi thöôøng. Doøng thô ñôøi tö

hieän nay vaãn taäp trung vaøo nhöõng chuû ñeà maøthô ca cuoái theá kæ XX raát quan taâm nhö söïkhaúng ñònh caùi toâi caù tính, tình yeâu, tình caûmgia ñình. Nhöõng taäp thô tieâu bieåu giaøu tính ñôøitö nhö Loâ loâ - Ly Hoaøng Ly; AÛo giaùc – TuyeátNga, Traø nguoäi – Ñaëng Thò Thanh Höông,...

Nhöng nhö ñaõ noùi ôû treân, ñaùng chuù yù nhaátvaãn laø theå taøi theá söï, ñaïo ñöùc. Noùi ñeán caûmhöùng theá söï laø noùi ñeán caûm höùng veà cuoäc soángñôøi thöôøng, veà theá thaùi nhaân tình, veà con ngöôøicuûa thöïc taïi. Nhöõng taùc phaåm mang caûm höùngtheá söï chuù yù khaúng ñònh giaù trò thaåm mó cuûa caùiñôøi thöôøng, khaùm phaù moïi phöùc taïp, eùo le vaøcaû caùi cao quí treân haønh trình ñi tìm söï soáng vaøhaïnh phuùc cuûa con ngöôøi. Coù moät giai ñoaïn,caûm höùng theá söï coù phaàn laéng xuoáng, ñoù laøgiai ñoaïn thô 1945 – 1975. Thô thôøi kì naøyhöôùng söï quan taâm vaøo muïc tieâu chieán thaéngkeû thuø xaâm löôïc vaø xaây döïng xaõ hoäi môùi;nhöõng vaán ñeà ñaïo ñöùc theá söï trong noäi boänhaân daân ta taïm gaùc sang moät beân hoaëc thuveà moät goùc nhoû laø thô chaâm bieám. Khi chieántranh qua ñi, ñaëc bieät töø sau 1986, con ngöôøiñoái dieän vôùi cuoäc soáng thöôøng nhaät vôùi baocaâu hoûi ñaët ra: vaán ñeà caù nhaân vaø taäp theå; coánghieán vaø höôûng thuï; caù tính vaø nhaân caùch,... thìthô tröõ tình theá söï quay trôû laïi vaø daàn chieám vòtrí quan troïng treân thi ñaøn. Theo doõi thi ñaønnhöõng naêm gaàn ñaây coù theå thaáy doøng thô theásöï chieám vò trí quan troïng, gaàn nhö laø chuû ñaïo,coù nhieàu thi phaåm nhaän ñöôïc söï chuù yù cuûa ñoäcgiaû. Doøng thô tröõ tình theá söï hieän nay moät maëttieáp tuïc nhöõng ñeà taøi quen thuoäc nhö noãi ñauchieán tranh, tình traïng tha hoaù veà nhaân caùch,ngheøo ñoùi vaø suy thoaùi, theá thaùi nhaân tình. Beân

Caûm höùng theá söï trong Thô hoâm nayThS. TRAÀN THÒ MINH TAÂM(Haø Noäi)



caïnh ñoù doøng thô theá söï cuõng quan taâm ñeánnhöõng vaán ñeà môùi nhö nieàm tin vaøo cuoäc ñôøi,yù thöùc gìn giöõ voán vaên hoùa daân toäc...

Böôùc sang theá kyû môùi, ñaát nöôùc hoäi nhaäpvôùi theá giôùi, cuoäc soáng hieän ñaïi gaáp gaùp xoâ boà,ngöôøi ta töôûng seõ queân ñi kí öùc chieán tranh.Nhöng queân ñi noãi ñau laø ñieàu khoâng deã. Tieápnoái caûm höùng söï thaät cuûa thô sau 1975, thôñöông ñaïi cuõng noùi veà chieán tranh vôùi hieänthöïc traàn truïi, khoác lieät: “Moät vaïn meùt vuoâng /Moät vaïn xaùc chieán binh / Thòt xöông laãn cuøngbuøn ñaát” (Vieát ôû thaønh coå Quaûng Trò -Nguyeãn Tuøng Linh). Cuøng vôùi thôøi gian, noãiñau caøng laën saâu vaøo trong, aùm aûnh, day döùt:“Bao ñoàng ñoäi toâi ñaõ naèm trong moà / Ñeâm ñeâmhieän hoàn veà goõ cöûa / Ñaïn gaêm ñaày hình haøi /Noãi ñau khoâng noùi ñöôïc” (Buoåi saùng ra vöôønnghe möa kí öùc - Hoaøng Quyù). Chieán tranhñaâu chæ laø baûn anh huøng ca chieán traän maø coønlaø baûn bi ca. Söï chaán thöông veà tinh thaàn dieãnra ôû moïi phía: ta vaø ñòch, chính nghóa vaø phinghóa. Trôû veà sau chieán tranh, chôø ñoùn ngöôøianh huøng khoâng chæ laø nhöõng voøng nguyeät queámaø nhieàu khi laø nhöõng bi kòch: “Ngaøy toâi veà,nhöõng caùnh hoa moûng bay nhö chuoàn chuoànbay thaáp / Maét em giaáu nhöõng côn gioâng moïngnöôùc, caëp moâi xinh taéc ngheõn tieáng ru hôøi... Vaøbaøn tay chôït buoâng khoûi vaønh noâi. Mình nhìnnhau moät lôøi khoâng daùm hoûi...” (Hoa söõa -Löông Ngoïc An). Chieán tranh ñaõ gaây ra baonghòch lyù ñau thöông treân ñaát nöôùc naøy. Coùnhöõng ngöôøi lính trôû veà nhöng ngöôøi yeâu ñaõ ñilaáy choàng; ngöôïc laïi, coù nhöõng ngöôøi ngöôøiphuï nöõ hy sinh caû tuoåi thanh xuaân moûi moønchôø ñôïi nhöng ngöôøi choàng, ngöôøi yeâu cuûa hoïkhoâng bao giôø trôû veà nöõa: “Cuõng laø phaän gaùichôø choàng / Ngöôøi coøn hoùa ñaù / chò khoâng hoùagì? / Ñaù coøn ñôïi böôùc thieân di / Coøn con ñeå beá,chò thì tay khoâng / Nuùi coøn hoøn vôï, hoøn choàng/ Chò toâi oâm moái chôø mong baïc ñaàu” (Lôøi theàmuøa ñoâng - Buøi Hoaøng Taùm).

Caûm höùng theá söï cuõng laøm thô giaøu tính

thôøi söï hôn tröôùc. Tröôùc ñaây coù ngöôøi thanphieàn raèng thô noùi quaù nhieàu ñeán caùi nhoû beù,vuïn vaët, trong khi coøn bao nhieâu ñieàu lôùn laothì khoâng noùi ñeán. Thô hieän nay döôøng nhömuoán khaéc phuïc nhöõng “leäch laïc” ñoù. Thôphaûn aùnh caû nhöõng vaán ñeà mang taàm nhaânloaïi: “Nhaân loaïi tænh thöùc / Nhaân loaïi cuoàng saytaïo döïng, saên luøng vaø taøn phaù / Nhaân loaïi thöùccoâng nghieäp / Nhaân loaïi thöùc ñieän töû / Nhaânloaïi thöùc bay ra ngoaøi traùi ñaát / Nhaân loaïi thöùckhoâng bao giôø nguû ñöôïc nöõa” (Giaác nguû maøuxanh - Löông Töû Ñöùc). Nhöng nhieàu hôn caûvaãn laø vieäc phaûn aùnh hieän thöïc ñaát nöôùc thôøimôû cöûa vôùi nhieàu maët traùi cuûa xaõ hoäi hieän ñaïi.Coâng ngheä vaø tieän nghi laøm con ngöôøi xa rôøinhau, xa rôøi thieân nhieân voán laø chieác noâi nuoâidöôõng taâm hoàn: “Nhöõng cöûa kính maøu, nhöõngngoïn ñeøn maøu, nhöõng chai röôïu ngoaïi... / vaøcoâng vieân thuûy cung / myõ vieän xoùa nhoøa kyù öùcveà nhau/ maøu laù non tô beân ngoaøi phoøng laïnh”(Nhaät kyù cuoái theá kyû - Tuyeát Nga). Giaøu coù veàvaät chaát deã laøm con ngöôøi ngheøo naøn ñi veà tinhthaàn. Moâ típ “voâ caûm” trôû ñi trôû laïi trong thô: traùitim con ngöôøi kheùp cöûa tröôùc nhöõng aâm vangcuoäc soáng: “traùi tim hoùa thaønh vaùch ñaù / tieángvoïng söôït qua / rôi / laû taû / vaø bôûi vaäy / röøngthu truùt laù / nhieàu nhö nöôùc maét cuûa ngöôøi”(Vaùch ñaù - Leâ Quoác Haùn); nhöõng moái quan heävoán raát thaân thieát, giôø khoâng coøn beàn chaët: “Ñaõquaù laâu roài / Chuùng ta khoâng laøm sao chaïmñöôïc tay mình vaøo tay nhöõng ngöôøi mình yeâudaáu / Ñaõ coù sai laàm ôû ñaâu ñoù trong chuoãi thôøigian chuùng ta ñang soáng.” (Ñaõ coù sai laàm ôûñaâu ñoù - Ñinh Thò Nhö Thuùy); thoùi vuï lôïi bieáncon ngöôøi thaønh keû voâ tình: “Toâi queân laõngnhöõng boâng daï höông tröôùc moät loaøi hoahöôùng döông / Toâi laõng queân nhöõng caây ñaïithuï khi ngoài treân saäp guï tuû cheø” (Queân laõng -Nguyeãn Taán Vieät).

Tha hoùa nhaân caùch laø ñieàu maø caùc nhaø thôhieän nay day döùt nhaát khi suy nghó veà theá söï,nhaân sinh. Söï tha hoùa, baêng hoaïi veà moâi



tröôøng, nhaân caùch thöôøng ñöôïc theå hieän quacaùc caëp ñoái laäp: xöa - nay, coøn - maát, khaokhaùt - thaát voïng, lyù töôûng - hieän thöïc. Xöathöôøng gaén vôùi nhöõng gì ñeïp ñeõ, lyù töôûng, gaénvôùi khao khaùt, moäng mô, coøn hieän taïi thöôønglaø maát maùt, ñoå vôõ, thaát voïng: “Ruõ boû coõi thöïchö / Goác Ña thieâng giôø ñoå guïc / Saân ñình traêmnaêm giôø che khuaát / Ngöôøi tình bon chen giôøphuï baïc / Ta giôø treû con.” (Coäi reã - Leâ VaênHieáu), “Hình nhö coù ñieàu gì ñang laãn laïc / Ñeáncöôøi khoùc sao loøng giôø cuõng khaùc / Caû conñöôøng quen thuoäc - khaùc ngaøy xöa” (Taïp caûm- Tröông Nam Höông). Taâm traïng thöôøng thaáycuûa con ngöôøi baây giôø laø laïc loõng, xoùt xa, nuoáitieác, luoân coù caûm giaùc mình ñang cheächñöôøng, cheäch loái nhöng khoâng tìm ra caùch ñeåquay laïi. Moät trong nhöõng ngöôøi ñau ñaùu nhaátveà nhaân tình theá thaùi laø Höõu Thænh. Nhaø thôdöôøng nhö thaéc thoûm, töï vaán: “Coù gì môùi?Ngaøy vui hay caùt ñeán / Coù gì vui? Gioù thoåi laáyloøng caây / Coù gì beàn? Nhaân nghóa coù coøn ñaây?”(Ngheïn). Ñoái maët vôùi thöïc taïi ñoù, con ngöôøidöôøng nhö töï traùch cöù: “Ta im laëng vì quaùnhieàu maây traéng” (Ngheïn).

Beân caïnh vieäc phaûn aùnh nhöõng vaán ñeà coùtính thôøi söï ñaày nhöùc nhoái, thô cuõng ñoàng thôøiphaûn aùnh nieàm tin vaøo cuoäc soáng. Ñaây laø moätñieåm khaùc vôùi thô giai ñoaïn 1975 - 2000.Trong thô 1975 - 2000, caùc nhaø thô noùi nhieàuñeán khuûng hoaûng vì maát nieàm tin: “Nieàm tin ôi,/ Xin ñöøng rôi nhö laù ruïng traùi muøa” (HoaøngTraàn Cöông), “Toâi chaúng sôï cuoäc chieán tranhtrong hoøa bình, / Nhöng loøng tin, toâi coù luùc ñoùiloøng tin” (Thu Boàn). Tình traïng khuûng hoaûngnieàm tin ñoù cuõng laø ñieàu deã hieåu khi caùc nhaøthô tröïc tieáp va chaïm vôùi moät ñôøi soáng hieänthöïc khoâng lí töôûng hoùa, laõng maïn hoùa cuûa xaõhoäi sau chieán tranh, sau ñoù laïi chaïm maët vôùineàn kinh teá thò tröôøng vôùi bao ñaûo ñieân, thaät giaûlaãn loän. Nhöng sau gaàn 30 naêm, thôøi gian ñaõchöùng minh: xaõ hoäi duø coù nhieàu ñoåi thay nhöngvaãn coù nhöõng giaù trò tinh thaàn beàn vöõng khoâng

thay ñoåi ñoù laø loøng nhaân aùi, höôùng thieän vaønieàm tin yeâu vaøo cuoäc ñôøi. Thô hoâm nay nhaécnhieàu ñeán tö töôûng nhaø Phaät vôùi nieàm tin töø bi,baùc aùi cuûa Phaät giaùo seõ giuùp con ngöôøi trôû veàvôùi baûn nguyeân toát ñeïp: “Tieáng haùt meät moûi vaøthieát tha cuûa ngöôøi / ñöa baøn tay laïi gaàn moätbaøn tay / ñöa aùnh maét laïi gaàn moät aùnh maét /Ñöa con ngöôøi laïi gaàn moät con ngöôøi” (Nhöõngngoâi chuøa trong ñeâm - Nguyeãn Vieät Chieán).Ñeán vôùi xöù sôû cuûa Phaät, con ngöôøi tìm ñöôïc söïbình yeân, thanh thaûn trong taâm hoàn vaø coù theâmnieàm tin vaøo cuoäc ñôøi: “Con ñeán khoâng muoánveà / Bao giôø höông chaùy heát / Chaúng theå naøoheát ñaâu / Vôùi nhöõng gì thaùnh thieän” (Höôngthôm chuøa Traán Quoác - Leâ Duy Phöông).Thaám thía lôøi Phaät daïy, con ngöôøi ñaït ñöôïc söï“ñoán ngoä”, hieåu ñöôïc leõ saéc khoâng cuûa trôøi ñaát(Nhaäp thieàn - Leâ Quang Trang).

Trong thô hoâm nay, ta cuõng thaáy xuaát hieängioïng ñieäu laïc quan, tin töôûng vaøo cuoäc ñôøi,tin töôûng vaøo töông lai ñaát nöôùc. Thænhthoaûng, ta baét gaëp trong thô nhöõng hình aûnhthaät ñeïp veà söï soáng: “Treân böùc töôøng maûnhchai / daây baàu xanh thanh thaûn / ... / Ñom ñoùmbay qua böùc töôøng maûnh chai / gaëp daây baàubaät leân thaønh ñoám löûa. / Ñaøn chim bay quaböùc töôøng maûnh chai / gaëp daây baàu baät leânthaønh cung baäc / maët trôøi ñi qua böùc töôøngmaûnh chai / troå nhöõng nuï hoa traéng ngaàn /hoùa thaønh daây aùnh saùng. (Daây baàu vaø böùctöôøng maûnh chai - Traàn Thò Nöông). Hìnhaûnh thô bình dò maø mang naëng yù nghóa trieát lyù.Söï soáng toàn taïi treân baïo taøn; maø laïi toàn taïi moätcaùch ung dung, thanh thaûn. Veû ñeïp cuoäcsoáng laø ôû ñoù; aâm nhaïc, aùnh saùng, thô ca baätleân töø ñoù. Cuõng vôùi caûm xuùc tin töôûng vaøocuoäc soáng, Nguyeãn Bao vieát: “- Coù ai nghe /töø thaúm saâu voøm bieác / Roùt moät gioïng sôn ca/ - Ai coù thaáy / trong giaù laïnh / Moät buùp baøngheù môû? / Muøa xuaân / thaáp thoaùng trôøi xa...”(Caûm nhaän 09). Coù ñöôïc gioïng ñieäu laïcquan, tin töôûng aáy trong thô hieän nay laø nhôø



nhöõng thaønh coâng böôùc ñaàu veà kinh teá - xaõhoäi cuûa ñaát nöôùc trong coâng cuoäc ñoåi môùi.Coâng cuoäc coâng nghieäp hoùa, hieän ñaïi hoùañang laøm thay ñoåi caên baûn boä maët xaõ hoäi, môûra cho con ngöôøi ngaøy nay moät taàm nhìn môùi:“Nhöõng chung cö vuùt cao vaø theânh thangñöôøng môùi / Cho ta taàm nhìn höôùng tôùi töônglai” (Ñi veà phía bieån - Leâ Quang Trang).

Moät trong nhöõng vaán ñeà ñang ñöôïc xaõ hoäiquan taâm hieän nay ñoù laø baûo toàn, gìn giöõnhöõng giaù trò vaên hoùa daân toäc. Giao löu, hoäinhaäp quoác teá caøng môû roäng thì nguy cô ñaùnhmaát baûn saéc daân toäc caøng lôùn. Coù moät thöïcteá raèng giôùi treû ngaøy nay thích nghe nhaïcnöôùc ngoaøi hay nhaïc nheï hôn laø aâm nhaïc coåtruyeàn. Ngöôøi ta ñoå xoâ ñeán raïp xem phimMyõ, phim Haøn Quoác trong khi thôø ô vôùi saânkhaáu cheøo, tuoàng… Mai moät baûn saéc vaên hoùadaân toäc ñaõ gioùng leân nhöõng hoài chuoâng baùoñoäng. Vôùi traùch nhieäm coâng daân, caùc nhaøthô ñöông ñaïi höôùng veà vaên hoaù daân toäc vôùithaùi ñoä naâng niu, traân troïng. Moät gioïng catruø, moät caâu voïng coå, moät giai ñieäu ñaøn baàuhay giai ñieäu tam thaäp luïc… ñeàu laøm taâm hoàncon ngöôøi röng röng xuùc ñoäng: “Tieáng ñaøn /Rung nheï trong söông / Tieáng ca / Ai luyeán /Ñeå thöông nhôù thaàm” (Ñeâm nghe daï coåhoaøi lang treân Tam Ñaûo - Trònh Böûu Hoaøi),“Ta tìm thaáy hoàn Ta / Trong tieáng ñaøn baàu”(45 khuùc ñaøn baàu - Traàn Nhuaän Minh),“Loøng ñoái dieän vôùi daân gian, lòch söû…/ GaùcKhueâ Vaên traêng ñaõ nghieâng veà ñoù / Vaø voïngveà ôû ñoù nhöõng dö aâm.” (Ñeâm nghe haùt catruø ôû Vaên Mieáu - Lam Uyeân). Tìm veà vôùi vaênhoùa daân toäc, con ngöôøi ngaøy nay caûm nhaänñöôïc hoàn xöa ñaát nöôùc vaø theâm moät laànchieâm nghieäm, nhaän thöùc veà baûn thaân mình.Trong soá nhöõng caây buùt treû naëng loøng vôùivaên hoùa laøng queâ hieän nay, Nguyeãn QuangHöng laø göông maët tieâu bieåu nhaát. Trong thôanh ta thöôøng baét gaëp nhöõng leã hoäi daân giantruyeàn thoáng, nhöõng troø xöa, tích cuõ: “Toùc

pha söông phuû soâng Hoàng, maây Ñaùy / XuùyVaân chaïnh loøng bieát noùi naêng chi…/ Veà baõiTöï Nhieân vuøi mình trong caùt / Ñôïi em ngöïduyeân hoaøng haäu ngöôïc doøng… (Tìm Taám).Anh cuõng laø ngöôøi coù nhöõng caûm nhaän raátsaâu saéc veà nhöõng di saûn vaên hoùa cuûa queâhöông, ñaát nöôùc. Anh nhìn thaáy trong nhöõngböùc tranh ñöôïc chaïm khaéc treân coät keøo cuûangoâi chuøa coå coù moät theá giôùi khaùc raát soángñoäng, cuøng toàn taïi song haønh, ñoäc laäp vôùitheá giôùi hieän taïi: “Chuøa coå chöa bao giôøngöøng taïo döïng / Ñem veà theo nhöõng tieángthì thaøo / Nhöõng ngöôøi thôï maáy traêm naêmvaãn tieáp tuïc chaïm khaéc / Khuoân maët khoângmoät laàn ngöûng leân / Ngöôøi qua ñaây voâ tìnhchöùng kieán chæ coù theå nhìn maø khoâng taøi naøochaïm ñeán hoï / Nöôøm nöôïp ñaù lôùn khuaân veàtöø nuùi cao treân nhöõng ñoaøn xe ngöïa ñi khoângthaønh tieáng / Caùc ngheä nhaân giaø meâ maûi vôùitöøng vaåy roàng / Ñoâi maét kheùp hôø treân khuoânmaët môø toû vaø nuï cöôøi nhö ñang meâ nguû”(Ñeâm trong laøng). Thì ra trong moãi di saûnvaên hoùa ñeàu chöùa ñöïng nhöõng ñieàu bí maätveà cuoäc soáng cuûa cha oâng xöa vaø neáu ai thathieát vôùi truyeàn thoáng seõ khaùm phaù ra nhöõngbí maät ñoù. Qua nhöõng di saûn vaên hoùa, conngöôøi thôøi nay caûm thaáy gaàn guõi hôn vôùi conngöôøi thôøi tröôùc vaø theâm yeâu meán töï haøo veàñaát nöôùc queâ höông mình.

Vôùi caûm höùng chuû ñaïo laø caûm höùng theá söï,thô Vieät Nam ñaõ môû roäng phaïm vi phaûn aùnhhieän thöïc ñôøi soáng, tính daân chuû trong thôñöôïc ñeà cao, qua ñoù cuõng theå hieän traùchnhieäm coâng daân cuûa nhaø thô tröôùc nhöõng vaánñeà coù tính thôøi söï. Döôøng nhö sau moät thôøigian thieân veà höôùng noäi, tö duy thô hieän nayñang höôùng tôùi moät söï caân baèng giöõa höôùngnoäi vaø höôùng ngoaïi. Chuùng toâi cho raèng ñoù laøsöï thay ñoåi hôïp lyù sau moät thôøi gian thô noùiquaù nhieàu ñeán ñôøi soáng caù nhaân maø ít quantaâm ñeán nhöõng vaán ñeà xaõ hoäi, nhöõng vaán ñeàcuûa thôøi ñaïi. �



Sau Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöùVI (1986), nöôùc ta böôùc vaøo thôøi kyøñoåi môùi, tinh thaàn daân chuû, cuøng

nhöõng ñoøi hoûi veà söï ñaày ñuû cuûa hieän thöïc,vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ coù böôùc tieán môùi töøquan nieäm ñeán noäi dung phaûn aùnh cuõngnhö caùch thöùc bieåu ñaït caùc hieän töôïngthaåm myõ mang baûn chaát cuûa caùi cao caûtrong phöông dieän xaõ hoäi – hình töôïngngöôøi lính. Thôøi gian qua, ngöôøi ngheä só ñaõkhoâng ngöøng noã löïc vôùi nhöõng tìm kieámmôùi trong xaây döïng hình töôïng naøy. Noåibaät trong noã löïc tìm kieám vaø xaây döïng aáylaø xu höôùng bình thöôøng hoùa, keùo ngöôøilính veà gaàn vôùi cuoäc ñôøi. ÔÛ ñoù coù caùi chungbeân caïnh caùi rieâng, coù caùi ta hoøa vaøo caùitoâi, coù yù thöùc vaø voâ thöùc, thaäm chí coùnhöõng khieám khuyeát ñôøi thöôøng. Ñaây laø xuhöôùng chuû ñaïo, noåi troäi vaø gaët haùi ñöôïcnhieàu thaønh coâng taïo neân böôùc ñoät phaùcuûa vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta thôøi gianqua.

Khi noùi veà xu höôùng bình thöôøng hoùagaén vôùi nhöõng noã löïc trong xaây döïng hìnhtöôïng ngöôøi lính cuõng ñoàng nghóa vôùi vieäclaøm môùi ñoái töôïng ñaõ töøng ñöôïc phaûn aùnhmoät caùch nhaát phieán hoùa tröôùc ñaây. Haàu

heát caùc vaên ngheä só ñeàu ñaët ra vaán ñeà caànñoåi môùi trong xaây döïng hình töôïng naøy. Ñaõñeán luùc moãi ngöôøi lính tröôùc khi laø anhhuøng caàn laø moät caù theå ñoäc laäp vôùi neùtrieâng trong taâm sinh lyù, caàn laø moät conngöôøi bình thöôøng beân caïnh nhöõng phaåmchaát phi thöôøng.

Thöù nhaát, caùi huøng khoâng coøn laø ñaëcñieåm ñôn nhaát maø ôû ñoù coù söï hoøa phoái bi- huøng. Ngöôøi anh huøng laø bieåu hieän côbaûn vaø chuû yeáu nhaát cuûa caùi cao caû trongñôøi soáng xaõ hoäi. Ñoù laø nhöõng con ngöôøiluoân saün saøng vöôït qua moïi khoù khaên, thöûthaùch ñeå thöïc hieän nhöõng nhieäm vuï coù yùnghóa ñoái vôùi söï phaùt trieån cuûa coäng ñoàng.Khaùng chieán choáng thöïc daân Phaùp, choángñeá quoác Myõ ñaõ taïo neân chuû nghóa anhhuøng caùch maïng cuûa thôøi ñaïi môùi. Nhöõngchieán só treân maët traän baûo veä queâ höôngluoân ñöôïc nhaân daân toân vinh laø ngöôøi anhhuøng cuûa daân toäc.

Chieán tranh aùc lieät, nhieäm vuï giaûi phoùngdaân toäc ñöôïc ñaët leân cao hôn bao giôø heát,luùc naøy moïi haønh ñoäng, moïi vieäc laøm treântaát caû caùc lónh vöïc ñeàu nhaèm ñaït tôùi muïctieâu ñoù. Vì theá, caùi bi gaàn nhö laõnh ñòakhoâng neân vaø khoâng theå bieåu hieän trong

Nhöõng noã löïc tìm kieám môùixaây döïng hình töôïng ngöôøi lính trongvaên hoïc, ngheä thuaät thôøi kyø ñoåi môùiTh.s TIEÂU THÒ MYÕ HOÀNG(Haø Noäi)



vaên hoïc, ngheä thuaät giai ñoaïn naøy; moâhình lyù töôûng hoùa hieän thöïc ñöôïc löïa choïn.Xuaát phaùt töø hieän thöïc khoác lieät nhöng traønñaày lyù töôûng aáy, ta hoaøn toaøn coù theå tìmthaáy tính hôïp lyù cuûa noù. Chính ñieàu ñoù ñaõlaøm cho caùi cao caû, ngöôøi anh huøng luoântrong traïng thaùi thuaàn nhaát gaàn nhö tuyeätñoái caû ôû tö töôûng cuõng nhö haønh ñoäng. Ñoùlaø nhöõng vieân kim cöông khoâng tì veát ñöôïctaïo neân bôûi noãi ñau cuøng quyeát taâm cuûadaân toäc. Tuy nhieân, treân tinh thaàn cuûa Ñaïihoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI (1986) cuõngnhö Nghò quyeát TW 5 khoùa VIII, vaán ñeàphaûn aùnh chaân thöïc hieän thöïc ñôøi soángñöôïc ñaët ra ñeå nhaän dieän baûn chaát khoáclieät cuûa chieán tranh ñoàng thôøi thaáy ñöôïcgiaù trò cuûa cuoäc soáng hoâm nay. Nhö moätnhieäm vuï, vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ vieát vaøphaûi vieát veà caùi bi beân caùi huøng, trong caùihuøng ñeå phaûn aùnh caùi bi - huøng. Vì theá,hình töôïng ngöôøi anh huøng trôû neân khaùchquan hôn, chaân thöïc hôn, noù khoâng chæhöôùng tôùi ca ngôïi maø coøn höôùng ñeán nhaändieän vaø caûnh baùo.

Thöïc teá, ngöôøi anh huøng töøng rôi vaøotraïng huoáng bi kòch ngay trong chieán tranh.Nguyeãn Minh Chaâu ñaõ töøng vieát: “Nhöõngnaêm khaùng chieán vöøa qua thaät laø anhhuøng, thaät laø ñeïp nhöng cuõng ñaày khoùkhaên vaø hi sinh…Ngoøi buùt cuûa chuùng ta seõtrôû neân phaûn boäi ngöôøi chieán só neáu chæbieát caùi luùc hoï vaùc suùng ra maët traän vôùimoät taâm hoàn phôi phôùi maø khoâng bieát ñeánluùc buoàn baõ, ñau ñôùn, nhöõng luùc ñoùi reùt,nhöõng luùc naèm giöõa ñoàng ñoäi cheát vaø bòthöông, trong buøn laày, trong möa bom baõoñaïn”(1) Baèng caùch ñoù, ngöôøi ngheä só ñaõmang ñeán cho coâng chuùng thöôûng thöùc caùinhìn toaøn veïn veà chieán tranh, veà caùi giaù

phaûi traû cho chieán thaéng. Ngöôøi anh huønghieän leân ngöôøi hôn, ñôøi hôn vaø vì theá cuõnganh huøng hôn.

Neáu tröôùc ñaây ngöôøi ngheä só taäp trungmoâ taû tính chaát haøo huøng cuûa chieán traän thìnay söï taøn khoác cuûa noù ñang daønh ñöôïcnhieàu quan taâm nhö theå buø ñaép cho nhöõngthaùng ngaøy khoâng neân ñöôïc noùi ra. Trôû veàsau chieán tranh vôùi bao aùm aûnh, ñieàu ñoùñaõ taïo neân nhöõng chaán thöông tinh thaàn voâcuøng saâu saéc, vôùi nhöõng ñoå vôõ khoâng theåhaøn gaén. Ngöôøi chieán só ñaõ trôû thaønh caùiboùng cuûa quaù khöù. Quaù khöù aáy khieán hoï bòaùm aûnh caû veà theå xaùc vaø tinh thaàn. Veátthöông treân da thòt coù theå ñaõ laønh nhöngveát thöông nôi taâm hoàn maõi ræ maùu, maõiñeo ñaúng cho tôùi taän khi töø giaõ coõi ñôøi. Vìtheá, vieát veà chieán tranh, vieát veà ngöôøichieán só coøn coù nghóa laø vieát veà noãi ñau, veàsöï maát maùt. Bò aùm aûnh bôûi quaù khöù döõ doäi,ngöôøi chieán só moät thôøi chöa theå hoøa nhaäpvôùi cuoäc ñôøi thöïc taïi, chöa theå soáng cuoäcsoáng cuûa moät ngöôøi bình thöôøng. Phaûichaêng ñoù laø caùi giaù phaûi traû cho chieánthaéng, laø maët traùi cuûa taám huy chöông. Caùigiaù aáy khoâng chæ laø xöông maùu, laø tuoåithanh xuaân maø coøn laø nhöõng day döùt khoânnguoâi, nhöõng daøy voø dai daúng, nhöõng vaätvaõ ñau ñôùn, nhöõng aùm aûnh khuûng khieáptrong suoát quaõng ñôøi coøn laïi.

Sau chieán tranh, cuoäc ñôøi töôûng chöøngñôn giaûn, ngöôøi chieán só traän maïc vaãnmang veïn nguyeân con ngöôøi thôøi chieánböôùc ra, khoâng moät chuùt haønh trang chocuoäc ñôøi môùi. Vì vaäy, hoï ngôõ ngaøng vaø thaátbaïi tröôùc nhöõng nghieät ngaõ chöa bao giôøngôø tôùi. Ñoù laø Hai Huøng trong AÊn maøy dóvaõng (Chu Lai) ñaõ böôùc sang tuoåi naêmmöôi nhöng vaãn coøn laän ñaän boû xöù ñi tìm



vieäc laøm “tìm nôi truù nguï choùt cuøng cuûacuoäc ñôøi”(3), Ba Thaønh töøng xoâng xaùo trongvieäc chæ huy ñaùnh caøn trôû veà yeân phaän“laøm moät laõo noâng loïm khoïm caøy cuoác”(4),Taùm Tính – “con coïp ñen moät thuôû” ñaõ trôûthaønh oâng laõo laøm vöôøn hieàn laønh, caànmaãn, vò ñaïi taù nay laøm baûo veä; oâng trung taù(Phoá) gia nhaäp ñoäi quaân cöûu vaïn…taát caûcuoäc soáng ñeàu vaát vaû, cô cöïc. Caùi oaiphong, laãm lieät cuûa nhöõng anh huøng traänmaïc ñaõ khoâng coøn maø thay vaøo ñoù laø söïgiaø nua, khoán khoå, nhaøu nhó giöõa cuoäc ñôøiñaày gioâng baõo. Phaàn ñôøi anh huøng ñaõ trôûthaønh quaù khöù nay chæ coøn vang boùng.Thaát voïng tröôùc cuoäc ñôøi maø caùc giaù tròñaûo loän, hoï muoán quay ngöôïc veà quaù khöù,muoán xaùch ba loâ veà röøng, thaäm chí muoánhöôùng maõi veà nhöõng ngaøy ñau thöôngñaãm maùu nhöng oanh lieät vaø chan chöùatình ngöôøi.

Veà vôùi cuoäc soáng ñôøi thöôøng, nhieàu anhhuøng trôû neân laïc loõng, coâ ñôn ngay chínhtrong ngoâi nhaø cuûa mình, coâ ñôn trongchính caùi xaõ hoäi maø hoï ñaõ saün saøng ñaùnhñoåi moïi thöù keå caû sinh maïng ñeå taïo neânnoù. Theo ñuoåi nhöõng lyù töôûng ñeïp ñeõ,nhöõng vieäc laøm cao thöôïng, nhöng roài hoïnhaän ra mình ñang “laïc loaøi”, baát löïc tröôùccuoäc soáng thöïc duïng, ñaày gian doái vaønhaãn taâm. Ñoù laø töôùng Thuaán trong Töôùngveà höu cuûa Nguyeãn Huy Thieäp, laø Phaùi(Vuøng bieån thaúm – Traàn Quoác Huaán)….Ngöôøi ñôøi nhìn hoï vôùi con maét ñaày laï laãmbôûi caùch soáng, neáp nghó cuûa hoï laø caùchsoáng, neáp nghó cuûa moät thôøi ñaïn bom aùclieät…Taát caû ñaõ taïo neân ngöôøi anh huøng laïcthôøi, mang ñeán maøu saéc thaåm myõ môùi chochuû nghóa anh huøng caùch maïng, cho caùicao caû trong vaên hoïc, ngheä thuaät sau

1975.Cuoäc soáng phoàn taïp haøng ngaøy khoâng

phaân tuyeán raïch roøi ñòch – ta, nhieàu khi caùiaùc nuùp boùng caùi thieän, caùi xaáu xa nuùpboùng caùi vó ñaïi. Vì theá, khoâng ít ngöôøi ñaõthaát baïi ñau ñôùn ngay trong ñôøi thöôøng. Ñoùlaø Vuõ Nguyeân trong Cuoäc ñôøi daøi laém (ChuLai) vôùi bi kòch cuûa ngöôøi coù taøi nhöng nheïdaï, luoân nhìn cuoäc ñôøi baèng ñoâi maét thaùnhthieän, trong saùng ñeán khôø khaïo. Vì theá, hoïkhoâng cheát döôùi muõi teân, hoøn ñaïn cuûa keûthuø maø cheát vì kieät söùc tröôùc möu moânham hieåm cuûa nhöõng ngöôøi ñoàng nghieäp.Xaây döïng hình töôïng ngöôøi anh huøng rôivaøo traïng huoáng bi kòch, ngöôøi ngheä só ñaõcho thaáy söï phöùc taïp, nhieàu maûng saùng toáicuûa guoàng quay kinh teá thò tröôøng. NguyeãnMinh Chaâu ñaõ töøng ñau xoùt khi ñöa ranhaän ñònh: nhöõng anh huøng thöïc thuï vaøosinh ra töû ñaõ trôû thaønh thaát theá tröôùc nhöõngkeû cô hoäi vaø heøn nhaùt. Vì theá, Hai Huøngcuûa Chu Lai “aên maøy dó vaõng” bôûi anh tìmñöôïc ôû ñoù choã döïa tinh thaàn cho hieän taïi.Nhöõng khaùm phaù ñoù ñaõ taïo neân hôïp camôùi veà chuû nghóa anh huøng. Tuy nhieân,maát maùt, ñau thöông khoâng phaûi laø caùiñích cuoái cuøng, maø chæ laø phöông tieän goùpphaàn khaéc hoïa chaân thöïc, saâu saéc hônnhöõng phaåm chaát phi thöôøng cuûa nhöõngngöôøi anh huøng voán ñöôïc sinh ra laø nhöõngcon ngöôøi heát söùc bình thöôøng.

Thöù hai, xaây döïng hình töôïng nhöõngngöôøi lính löôõng dieän, baát toaøn, taïo neân söïhoøa phoái giöõa caùi huøng vôùi caùi haøi, giöõa caùicao caû vôùi caùi ñôøi thöôøng.

Hoøa bình laäp laïi cuøng vôùi tinh thaàn ñoåimôùi cuûa Ñaïi hoäi Ñaûng toaøn quoác laàn thöù VI(1986) ñaõ taïo khoâng gian roäng môû chongöôøi ngheä só phaùt huy söùc maïnh tìm kieám



vaø saùng taïo. Hoï ñaõ keùo baäc thaùnh nhaânmoät thuôû veà gaàn hôn vôùi cuoäc ñôøi. Ngöôøichieán só treân maët traän khoâng coøn laø bieåutöôïng cuûa söï toaøn bích maø cuõng raát ñôøithöôøng vôùi nhöõng giaèng xeù cuøng söï ñaáutranh noäi taâm giöõa caùi Toát vaø caùi Xaáu, giöõacaùi Thieän vaø caùi AÙc, caùi cao caû vaø thaápheøn, giöõa aùnh saùng vaø boùng toái; hoï cuõngcoù nhöõng khuyeát ñieåm, nhöõng taät xaáu,….Khi noùi veà Hoøa, Quyø trong Ngöôøi ñaøn baøtreân chuyeán taøu toác haønh (Nguyeãn MinhChaâu) nhaän thaáy nhöõng coâng ñöùc, thaønhtích vaø neát toát cuûa ngöôøi chieán só aáy khoângphaûi laø yeáu toá taïo neân söï gaàn guõi maø chínhnhöõng taät xaáu ñaõ giuùp chò coù caûm giaùc Hoøañang hieän ra vaø xích laïi gaàn nhö laø moät conngöôøi baèng xöông baèng thòt: “Trong luùcmoïi ngöôøi baøn taùn, thöông tieác, keå ra baonhieâu coâng ñöùc, thaønh tích vaø neát toát cuûaanh aáy thì toâi, toâi chæ nghó ñeán nhöõng taätxaáu, thì anh aáy môùi laïi hieän ra vaø ñi veà phíatoâi, xích laïi gaàn vôùi toâi, nhö laø moät conngöôøi baèng xöông baèng thòt”(5).

Vaên hoïc, ngheä thuaät tröôùc 1975 xaâydöïng hình töôïng nhöõng ngöôøi lính chæ vôùitö caùch con ngöôøi coâng daân, con ngöôøichính trò, con ngöôøi xaõ hoäi. Giôø ñaây, nhucaàu thaåm myõ môùi ñang mong muoán nhìnthaáy con ngöôøi caù nhaân, con ngöôøi nhönhöõng soá phaän, nhöõng tính caùch ña daïng,thöôøng nhaät. Vì theá, ngheä thuaät môùi ñaõ moâtaû tröôùc vaø trong khi laø ngöôøi anh huøng hoïcuõng laø nhöõng con ngöôøi heát söùc bìnhthöôøng vaø khoâng bao giôø, khoâng theå naøothoaùt ly khoûi caùi bình thöôøng aáy. Ngöôøi anhhuøng hoaøn toaøn coù theå laø nhöõng nhaân vaätbaát toaøn theo quan nieäm truyeàn thoáng:duõng caûm trong chieán ñaáu nhöng coønkhoâng ít khieám khuyeát trong ñôøi thöôøng.

Ñieàu ñoù ñaõ taïo neân maøu saéc cuûa caùi haøibeân caùi cao caû. Ñoù laø khi quaù ñoùi hoï ñaønhaên troäm hoäp söõa boø cuûa ñoàng ñoäi, hay nhöTaùm Tính trong AÊn maøy dó vaõng (Chu Lai)neáu khoâng coù caùi taät voà gaùi thì chaéc ñaõphaûi ít nhaát hai laàn ñöôïc tuyeân döông anhhuøng… Caùc nhaân vaät trong Hoï cuøng thôøi vôùinhöõng ai (Thaùi Baù Lôïi) nhö tieåu ñoaøntröôûng Phan Lyù Chaùnh: ñaùnh giaëc ñöôïc,chæ phaûi caùi neát xaáu laø hay uoáng röôïu; tieåuñoaøn tröôûng Traàn Nhieáp: ñöôïc hoïc haønhcaån thaän, laøm taùc chieán nhanh nheïn…nhöng ñoùng quaân ôû choã naøo coù daân thì heátcaëp ñoâi vôùi coâ naøy sang caëp ñoâi vôùi coâkhaùc. Trung ñoaøn tröôûng Tö Thieân trongtieåu thuyeát cuøng teân cuûa Xuaân Thieàu (sauñoåi thaønh Hueá muøa mai ñoû) laø ngöôøi duõngcaûm, quyeát ñoaùn, chung thuûy nhöng noûngnaûy, ñònh kieán, coá chaáp. Chính uûy LöuDöông coù hoïc thöùc, chín chaén, coù taàm nhìnchieán löôïc nhöng khoâng thuûy chung vôùingöôøi vôï saét son chôø ñôïi ôû queâ höông.Töôùng Phaïm Xuaân Ban (Nhöõng böùc töôønglöûa - Khuaát Quang Thuïy) raát tieâu bieåu chongöôøi anh huøng baát toaøn. OÂng laø anh huøngtraän maïc, soáng tình nghóa vôùi ñoàng ñoäi,chu ñaùo ñeán töøng chi tieát. Nhöng Ban laïiraát ñaùng cheâ traùch quan quan heä luyeán aùi(deã daøng phuï baïc caû hai ngöôøi baïn hoïccuøng lôùp laø Ñaøo vaø Thanh). Baát bình vôùiñieàu ñoù, chính uûy Löông Xuaân Baùo ñaõ quaùtthaúng vaøo maët vò anh huøng: “Maøy laø moätthaèng khoán naïn! Moät thaèng ñeåu, nghechöa?”(6).

Ñaõ qua roài caùi thôøi ngöôøi lính ñöôïcmieâu taû chæ soáng, chæ öùng xöû vôùi nhau baèngcon ngöôøi xaõ hoäi, con ngöôøi giai caáp, ôû ñoùhieän höõu moïi chuaån möïc, chuaån möïc ngaycaû trong tình yeâu. Ñoù laø thöù tình caûm luoân



ñöôïc vaø luoân bò yù chí daãn daét, cheá ngöï. Hoïchæ naém tay vaø cuøng nhìn veà phía tröôùc,nhìn veà ngaøy mai, veà töông lai cuûa daân toäc.Tinh thaàn ñoåi môùi ñaõ taïo ñieàu kieän chongöôøi ngheä só bieåu ñaït moät cung baäc khaùc– cung baäc cuûa con ngöôøi töï nhieân, conngöôøi baûn naêng trong baûn thaân moãi anhhuøng. Hoï ñaõ ñeán vôùi nhau chính luùc caùicheát ñang treo lô löûng, chính khi con ngöôøikhoâng theå töï tin vaøo söï soáng ôû ngaøy mai,hoï trao cho nhau taát caû ñeå cuøng vöôït quanguy hieåm. Baûn naêng ñaõ khôi daäy söï soángvaø laøm cho tình yeâu nôû hoa. Khoùi löûa chieántranh laøm cho nhöõng moái tình aáy caøngtheâm maõnh lieät, noàng naøn, chaùy boûng. Coùtheå laø tình yeâu thöïc söï, coù theå chæ laø söï tieápnoái cuûa baûn naêng, nhöng nhöõng chuyeäntình aáy khieán moãi chuùng ta khoâng khoûibaøng hoaøng, thöông caûm. Ngöôøi cöïu chieánbinh Nguyeãn Vaïn (trong Beán khoâng choàng– Döông Höôùng) ñaõ töøng soáng khaéc kyû,muoán trôû thaønh möïc thöôùc, laøm thaùnhnhaân ñeå xöùng ñaùng vôùi söï ngöôõng moä cuûadaân laøng, nhöng chính khi phaàn baûn naêngchieán thaéng phaàn thaùnh nhaân môùi laø thôøikhaéc ngöôøi anh huøng naøy ñöôïc laøm ngöôøi– moät con ngöôøi chaân thöïc theo ñuùngnghóa cuûa noù. Tuy nhieân, keát thuùc taùcphaåm laïi laø caùi cheát cuûa Nguyeãn Vaïn, bôûingay baûn thaân anh cuõng chöa theå chaápnhaän ñöôïc söï baát toaøn trong moät ngöôøianh huøng ñaõ töøng kinh qua cuoäc khaùngchieán vó ñaïi vaø ñang laø maãu möïc trong caùilaøng queâ bình dò nhöng cuõng ñaày ñònh kieánaáy.

Chieán tranh vaø söï tham gia cuûa conngöôøi vaøo chieán tranh ñaõ ñeå laïi nhöõngkhoaûng troáng tình thöông quaù lôùn, traïngthaùi baát thöôøng ñoù ñaõ gieo vaøo loøng moãi

ngöôøi noãi coâ ñoäc ñeán laï luøng. Khi ñoù, söïchoáng ñôõ duy nhaát con ngöôøi coù theå laømduø khoâng phaûi laø caùch toát nhaát nhöng laøcaùch ñôn giaûn nhaát laø trôû veà soáng vôùi caùibaûn naêng cuûa chính mình. Noù mang laïi chocon ngöôøi caûm giaùc ñöôïc thoûa maõn, ñöôïcseû chia. Gaén baûn naêng vôùi lyù töôûng xaõ hoäilaø moät nhaän thöùc môùi trong phaûn aùnhngöôøi anh huøng, ñieàu maø vaên hoïc, ngheäthuaät tröôùc ñoåi môùi bò pheâ phaùn kòch lieät.Vôùi goùc nhìn nhö vaäy, coâng chuùng thöôûngthöùc ngheä thuaät ñaõ nhìn thaáy söï goà gheàñaèng sau moãi taám huy chöông. Nhöng söïthaät aáy khoâng nhöõng khoâng laøm maát ñihình aûnh veà ngöôøi chieán só chieán traän vôùicaûm xuùc ngöôõng moä, töï haøo maø coøn taïoneân caûm giaùc gaàn guõi vôùi söï caûm thoâng,chia seû. Ngöôøi anh huøng khoâng coøn ñöôïcmoâ taû nhö nhöõng thaùnh nhaân, bôûi thaùnhnhaân khoâng phaûi ñoái maët nhöõng khaùt khao,say meâ, khoâng phaûi vaät vaõ ñaáu tranh giöõacon ngöôøi baûn naêng, con ngöôøi caù nhaânvôùi con ngöôøi xaõ hoäi, con ngöôøi daân toäc vaøvì theá nhöõng gì ngöôøi anh huøng ñaõ vöôïtqua vaø coáng hieán cho queâ höông caøng vóñaïi vaø ñaùng ngöôõng moä, töï haøo hôn baogiôø heát.

Coù nhöõng chieán só trôû veà töø chieántröôøng, treân ngöïc aùo ñoû röïc huy chöông,vôùi nieàm töï haøo ñoù, hoï ñaõ töï cho mìnhquyeàn ñöôïc nghæ ngôi, rôi vaøo traïng thaùi töïmaõn. Ñoù laø trung taù Ñoâng (Muøa laù ruïngtrong vöôøn – Ma Vaên Khaùng) sau hôn bamöôi naêm caàm suùng trôû veà trong haøoquang chieán thaéng, anh töï cho pheùp mìnhñöùng ngoaøi nhöõng bieán ñoäng cuûa cuoäcsoáng côm aùo thöôøng ngaøy. Vôùi Trungtöôùng Hoaøng Löông (Trung töôùng giöõa ñôøithöôøng - Cao Tieán Leâ), cuoäc ñôøi chæ röïc



saùng trong chieán tranh, bôûi baát kyø tínhhuoáng naøo oâng cuõng coù theå giaûi quyeát,chính ñieàu ñoù ñaõ taïo neân teân tuoåi cuûa moäthuyeàn thoaïi. Nhöng, Hoaøng Löông khoângbao giôø ñeå yù ñeán vieäc rieâng cuûa töøngngöôøi, thaäm chí vieäc rieâng cuûa gia ñình duøñang rôi vaøo hoaøn caûnh khoù khaên, tuùngquaãn nhaát, ñoù laø con ngöôøi khoâng coù ñôøithöôøng… Vôùi caùch xaây döïng hình töôïngnhö vaäy, veû ñeïp tuyeät ñoái cuûa ngöôøi chieánsó naêm xöa ñang maát daàn. Hoï hieän ra vôùikhoâng ít ñieåm ñaùng thöông, ñaùng giaän vôùicaû caùi toát vaø caùi xaáu, thaäm chí coù nhieàukhuyeát taät hôn moät ngöôøi bình thöôøng.

Thöù ba, beân caïnh nhöõng con ngöôøi luoânlaø bieåu töôïng cho söï vöôït leân moïi hoaøncaûnh, hoaøn thaønh xuaát saéc nhieäm vuï laø söïxuaát hieän cuûa ngöôøi lính tha hoùa trong cuoäcsoáng ñôøi thöôøng.

Böôùc ra khoûi chieán tröôøng, phaàn lôùnngöôøi chieán só vaãn tieáp tuïc vöôn leân chieánthaéng khoù khaên trong hoaøn caûnh môùi, hoïmaõi laø nieàm töï haøo cuûa daân toäc. Duø khoângnhieàu nhöng thöïc teá ñaõ xuaát hieän söï thahoùa cuûa ngöôøi anh huøng trong cuoäc soángñôøi thöôøng. Vôùi söï nhaïy beùn cuûa mình, vaênhoïc, ngheä thuaät ñaõ nhanh choùng naém baétvaø phaûn aùnh ñöôïc ñieàu ñoù.

Töø chieán tröôøng trôû veà, ngöôøi thì thahoùa, ngöôøi thì böôùc vaøo cuoäc chieán ñaáumôùi. Cuoäc chieán ñaáu cuûa nhöõng ngöôøilöông thieän choáng keû baát löông, maø thaättrôù treâu, coù nhöõng ngöôøi tröôùc kia laø ñoàngñoäi cuûa nhau, nay ñöùng treân hai chieántuyeán. Khi caùi Traéng – Đen, Toát – Xaáu laãnloän, giöõa traän ñoà baùt quaùi aáy, ngöôøi anhhuøng khoâng bao giôø boû cuoäc, hoï vaãn tieáptuïc chieán ñaáu, tieáp tuïc ñi leân ñeå khaúngñònh söùc maïnh cuûa mình. Coù thaát voïng veà

cuoäc soáng nhöng nhöõng ngöôøi ñaõ töøng laøanh huøng treân traän tuyeán nay laïi tieáp tuïc laøanh huøng trong lao ñoäng saûn xuaát, xaâydöïng xaõ hoäi môùi. Ñoù laø Laõm (Phoá - ChuLai), ra khoûi chieán tröôøng anh rôi ngay vaøonhöõng ngaøy thaùng cô cöïc. Trong nhöõngngaøy vaät loän ñeå soáng, ngay ôû nhöõng luùckhoán khoù, nhuïc nhaõ nhaát, Laõm vaãn khoângguïc ngaõ. Anh coá gaéng ñeán giôø phuùt cuoáicuøng ñeå vöôït moïi caùm doã vaø nguy cô tuïtdoác veà nhaân caùch, ñieàu maø luùc naøo cuõngñe doïa cuoäc soáng cuûa anh vaø ñoàng ñoäi.Linh (Voøng troøn boäi baïc – Chu Lai) khi taänmaét chöùng kieán ngöôøi ñoàng ñoäi naêm xöabieán chaát, khi haøng ngaøy, haøng giôø phaûitieáp xuùc vôùi boä maët ñeåu giaû, baát taøi cuûa laõoQuaùch tröôûng phoøng, anh ñaõ theå hieänquyeát taâm: “moät thôøi caàm suùng khoâng thoûahieäp vôùi keû thuø thì baây giôø caøng khoâng theånhaân nhöôïng vôùi caùi xaáu ñöôïc nöõa”(7).

Vieát veà ngöôøi lính vôùi tö caùch laø ngöôøianh huøng trong vaø sau chieán tranh vôùi caùinhìn ñôøi thöôøng ngöôøi ngheä só ñaõ ñaët conngöôøi trong moái quan heä ña chieàu ñeå töø ñoùphaùt hieän ra nhöõng vaán ñeà môùi naûy sinh töøcuoäc soáng. Moät trong nhöõng vaán ñeà aáy laøsöï tha hoùa veà nhaân caùch. Hoï khoâng coøngiöõ ñöôïc phaåm chaát cuûa ngöôøi anh huøng,thay vaøo ñoù laø nhöõng con ngöôøi bieán daïngbôûi quyeàn löïc, ñòa vò vaø tieàn baïc. Ñoù laøHuaán (Voøng troøn boäi baïc) ñaõ coù thôøi laøngöôøi lính thoâng minh, möu trí, duõng caûm.Nhöng trong khi chieán ñaáu mieät maøi vôùi caùiaùc thì khoâng ngôø caùi aùc ñaõ thaám saâu vaøohaén ñeå khi trôû veà - vôùi cöông vò Bí thö ñaûnguûy xaõ Huaán laøm ngöôøi ta gheâ sôï bôûi bao toäiaùc haén gaây ra. Ba Söông (AÊn maøy dó vaõng)ñaõ töøng laø ngöôøi phuï nöõ coù taâm hoàn ñeïp,yeâu vaø chieán ñaáu heát mình, nhöng giôø ñaây



ñang tröôït daøi treân con ñöôøng danh voïng.Ñeå coù cô hoäi leo cao, tieán xa, ngöôøi ñaøn baønaøy thaäm chí khoâng ngaàn ngaïi ñi laïi vôùiÑòch – moät keû nôï maùu vôùi daân toäc. …Ñoù laøUÙt Loan (Voøng troøn boäi baïc) töøng laø chieánsó phaùo binh chieán ñaáu coù thaønh tích nhöngkhi veà vôùi ñôøi thöôøng laïi khoâng theå chòu noåicuoäc soáng khoù khaên vôùi ngöôøi choàng töønglaø ñoàng ñoäi nhöng hieän taïi ñang thaát theá,chò boû ñi vaø tröôït daøi vaøo caùc vuï buoân haøngquoác caám vôùi bao aâm möu, thuû ñoaïn. Hôntheá, UÙt Loan coøn chaáp nhaän cuoäc soáng giaønhaân ngaõi non vôï choàng vôùi Huaán – ngöôøicuõng töøng laø ñoàng ñoäi vaø hieän taïi cuõngñang tha hoùa nghieâm troïng vì quyeàn löïc.Khoâng chæ tha hoùa bôûi kinh teá thò tröôøng,maø ngay trong chieán tranh coù nhöõng conngöôøi ñaõ töøng laø anh huøng nhöng khoângcoøn giöõ ñöôïc baûn lónh, khí phaùch cuûa mình,hoï trôû neân heøn nhaùt, run sôï tröôùc caùi aùc,caùi xaáu. Ñoù laø chuù Naêm (AÊn maøy dó vaõng –Chu Lai), ngöôøi ñaõ töøng laø bí thö chi boämoät xaõ vuøng ven voâ cuøng khoù khaên, göôngmaãu, laäp nhieàu thaønh tích, nhöng ngöôøicaùn boä laõnh ñaïo Ñaûng aáy ñaõ khoâng ñuû baûnlónh ñeå ñi troïn veïn haønh trình con ñöôøngcaùch maïng cuøng ñoàng ñoäi. Bom ñaïn, caùicheát, söï khốc liệt ñaõ khieán con ngöôøi naøytrôû neân baïc nhöôïc, heøn nhaùt, boû ñoàng ñoäiveà cöù Buø Chao cuûa nhöõng ngöôøi troán lính– nhöõng con ngöôøi chaúng theo ñòch cuõngchaúng theo ta, chæ lo kieám aên vaø baûo toaøntính maïng.

Khi hoï thoûa hieäp vôùi caùi Xaáu, caùi AÙc,nhaân daân khoâng coøn coi hoï laø ngöôøi chieánsó cho duø coù quaù khöù chieán ñaáu duõng caûm.Ñaát nöôùc ñaõ hoøa bình, cuoäc soáng ñaõ ñoåithay nhöng con ñöôøng phía tröôùc cuûa daântoäc coøn quaù nhieàu gian nan, thöû thaùch. Vì

theá, tröôùc nhöõng khoù khaên môùi, nhaân daânmong ñôïi ôû ngöôøi chieán só moät maãu möïcluoân vöôït leân vaø chieán ñaáu (cho duø coù theåhoï taïm thôøi thaát baïi) kieân cöôøng vôùi caùi aùcvaø caùi xaáu.

Xaây döïng hình töôïng ngöôøi chieán só thahoùa, ngöôøi ngheä só ñaõ mang ñeán thoângñieäp voâ cuøng saâu saéc: ñöøng bao giôø nghóraèng con ngöôøi ñöôïc toâi luyeän trong chieánñaáu ñaõ coù theå hoaøn toaøn ñöùng vöõng vaø ñaàyñuû phaåm chaát cho thôøi kyø xaây döïng xaõ hoäimôùi. Xaõ hoäi vaø ngay caû nhöõng ngöôøi anhhuøng luoân phaûi caûnh giaùc vôùi nhöõng caïmbaãy trong hoaøn caûnh môùi.

Tuy chöa coù nhöõng taùc phaåm thöïc söïñaït tôùi: “tính söû thi hoaønh traùng …naêm naøoñoïc cuõng ñöôïc, thôøi naøo ñoïc cuõng ñöôïc,caøng ñoïc caøng nhö thaáy môû ra theâm moätñieàu gì veà theá giôùi taâm hoàn meânh mangcuûa ngöôøi lính, cuûa daân toäc”(8) nhöng nhôøsöï thay ñoåi trong quan nieäm veà ngöôøi anhhuøng, nhôø söï phoái hôïp nhuaàn nhuyeãn giöõatieâu chí yù thöùc heä vôùi caûm quan nhaân baûn,vaên hoïc, ngheä thuaät nöôùc ta giai ñoaïn vöøaqua phaàn ñaõ ñaùp öùng ñöôïc nhu caàu, ñoøihoûi cuûa coâng chuùng thöôûng thöùc. �

(1) Nguyeãn Minh Chaâu (1994), Trang giaáy tröôùc ñeøn,Nxb. Khoa hoïc xaõ hoäi, Haø Noäi, tr 151(2) Chu Lai (1994), AÊn maøy dó vaõng, Nxb. Hoäi Nhaø vaên,Haø Noäi, tr 56(3) Chu Lai (1994), Sñd, tr 109(4) Chu Lai (1994), Sñd, tr 7(5) Nguyeãn Minh Chaâu (2006), Tuyeån taäp truyeänngaén, Nxb. Vaên hoïc, Haø Noäi, tr 160(6) Khuaát Quang Thuïy (2006), Nhöõng böùc töôøng löûa,Nxb. Hoäi Nhaø vaên, Haø Noäi, tr 816.(7) Chu Lai (1990), Voøng troøn boäi baïc, Nxb. Thanhnieân, Haø Noäi, tr 28.(8) Chu Lai (12/2002), “Söû thi vaø hoaønh traùng, caâu traû lôøicho moät ñôøi”, Taïp chí Vaên ngheä Quaân ñoäi (564), tr 84.



Coâng cuoäc ñoåi môùi tieåu thuyeát cuûachuùng ta manh nha töø tröôùc ñoùnhöng roõ neùt hôn töø sau 1986, ñeán

ñaàu theá kyû XX thì caøng deã nhaän dieän. Nhìnchung söï ñoåi môùi ñi theo hai xu höôùng: hieänñaïi hoùa vaø ñoåi môùi töø truyeàn thoáng. ÔÛ xuhöôùng thöù nhaát coù theå hình dung theå loaïi tieåuthuyeát laø söï phaân nhaùnh. Tröôùc ñoù haàu nhöchæ coù moät doøng söû thi thì nay phaân ra thaønhnhieàu doøng. Ñeà taøi ñöôïc môû ra, caùc caùch vieátmôùi ñöôïc theå hieän. Caùc doøng ñôøi tö, theásöï…thaám daàn roài tuoân traøo vaøo caùc ngoùcngaùch ñôøi soáng maø tröôùc ñaây caám ñoaùn,kieâng kî. Nhaát laø veà hình thöùc thì thaät muoânveû: doøng yù thöùc, ña thanh, troø chôi, kyø aûo… ÔÛhöôùng sau thì hình dung tieåu thuyeát nhö söïhôïp löu cuûa nhieàu doøng khaùc, doøng soâng söûthi chuû löu khoâng trong vaét nhö xöa maø nhieàumaøu saéc, dó nhieân laø cöôøng traùng hôn vaøcuõng phöùc taïp, khoù löôøng hôn. Nhìn moätcaùch bao quaùt, coù maáy khuynh höôùng sau:Khuynh höôùng lòch söû - taùi hieänChuùng toâi goïi laø lòch söû - taùi hieän laáy caên

cöù vaøo ñoä chính xaùc cuûa caùc söï kieän lòch söûmaø tieåu thuyeát ñoù moâ taû. Treân cô sôû söï kieännaøy maø taùc phaåm coù caû moät heä thoáng thiphaùp taùi hieän töông öùng. Ñaëc ñieåm noäi dungcô baûn bao truøm cuûa tieåu thuyeát söû thi laø luoâncoù caùc traän ñaùnh, caùc chieán dòch vôùi ngaøy giôøcuï theå, taàm quan troïng chieán löôïc, yù nghóaquaân söï, chính trò...Chính vì theá maø moät neùt

thi phaùp khoâng theå boû qua laø khoâng gianngheä thuaät. Lòch söû chieán tranh theá giôùi chothaáy, hai beân ñoái nghòch gaây chieán vôùi nhauthöôøng laø do maâu thuaãn veà quyeàn lôïi, maø moättrong nhöõng quyeàn lôïi chuû yeáu laø söï laøm chuûmoät khoâng gian ñòa lyù naøo ñoù. Veà baûn chaát,cuoäc chieán tranh xaâm löôïc cuûa Phaùp vaø Myõgaây ra treân ñaát nöôùc ta laø cuoäc chieán cuûa beânxaâm löôïc laø chieám ñaát, beân choáng xaâm löôïclaø giöõ ñaát vaø ñoøi laïi ñaát ñaõ maát. Ñieàu naøy hìnhthaønh moät ñaëc ñieåm cuûa tieåu thuyeát söû thicuûa ta laø moãi taùc phaåm thöôøng mang noäidung phaûn aùnh, mieâu taû moät traän ñaùnh lôùn,moät chieán dòch quan troïng. Chính vì theá caûmhöùng söû thi cuõng thöôøng gaén vôùi khoâng gian(nhö con ñöôøng, traän ñaùnh...), vôùi caùc söï kieänlòch söû troïng ñaïi (nhö Toång tieán coâng muøaxuaân 1968, traän ñaùnh cöûa môû Xuaân Loäc...).Ngay teân taùc phaåm cuõng chöùng minh ñieàunaøy: Xuaân Loäc, Thöôïng Ñöùc, Muøa heø giaùbuoát, Xieâng Khoaûng muø söông, Truyeàn thuyeátsoâng Thu Boàn…. Ñieàu naøy daãn tôùi tieåu thuyeátsöû thi Vieät Nam vaãn coøn thieân veà keå laïi, veà taùihieän söï kieän laø moät chieán dòch, moät traän ñaùnhxaûy ra ôû moät ñòa ñieåm cuï theå trong moät thôøigian vaät lyù xaùc ñònh maø chöa quan taâm tôùi söïphaân tích, lyù giaûi, caét nghóa söï kieän. Do vaäytaùc phaåm coù theå haáp daãn baïn ñoïc ôû söï moâ taûnhöõng traän ñaùnh vôùi tính chaát cöïc kyø khoác lieätchöù chöa môøi goïi baïn ñoïc ñi theo quaù trìnhphaân tích taâm lyù con ngöôøi. Coù theå hình dung

TIEÅU THUYEÁT SÖÛ THI HOÂM NAY –NHÖÕNG KHUYNH HÖÔÙNG ÑOÅI MÔÙIPGS. TS. NGUYEÃN THANH TUÙ



theá naøy: tieåu thuyeát Vieät Nam thöôøng döïatreân caùi boái caûnh chung, caùi neàn chung cuûamoät traän ñaùnh, moät chieán dòch maø töø ñoù xaâydöïng tính caùch taâm lyù nhaân vaät. Nhö vaäy thìtaát yeáu nhaân vaät taäp theå raát ñöôïc coi troïng.Vaø cuõng raát loâgich vôùi tính chaát ñaëc bieät cuûanhöõng cuoäc khaùng chieán laø huy ñoäng toaøndaân, toaøn dieän. Söùc maïnh cuûa chieán tranh laøsöùc maïnh cuûa coäng ñoàng, caùi caù nhaân hoaøtan vaøo caùi coäng ñoàng ñoù.

Nhöng ôû tieåu thuyeát nöôùc ngoaøi laïi coù moäthöôùng gaàn nhö laø ngöôïc laïi, luoân chuù yù ñeáncaùi caù nhaân, boái caûnh chieán tranh ñöôïc taùihieän thoâng qua caùi caù nhaân, caâu chuyeän cuûacaù nhaân.

Töø nhöõng neùt khaùc nhau naøy deã thaáy tieåuthuyeát söû thi Vieät Nam maïnh veà mieâu taû söïkieän, keå laïi tình huoáng maø coøn thieáu ñi söïphaân tích caû moät quaù trình phaùt trieån tínhcaùch, caùi maø L. Toânxtoâi goïi laø “bieän chöùngphaùp taâm hoàn”. Neáu coù thì cuõng chæ laø nhöõngkhoaûnh khaéc traên trôû, daèn vaët, suy nghó…cuûanhaân vaät ñeå phuïc vuï cho söï phaùt trieån cuûacoát truyeän. Nhöng vaãn coù theå keå teân nhöõngtieåu thuyeát cuûa Vieät Nam ñaõ vöôït ra khoûi caùineàn chung ñeå vöôn tôùi buùt phaùp cuûa phaântích, nhö Noãi buoàn chieán tranh, Röøng thieângnöôùc trong, Beán ñoø xöa laëng leõ…

Deã daøng chöùng minh haàu heát caùc caùc taùcphaåm ñeàu ñi theo khuynh höôùng lòch söû - taùihieän vôùi bieåu hieän tröôùc heát laø luoân coù moät boáicaûnh lòch söû cuï theå.

Ñi theo höôùng naøy caùc nhaø tieåu thuyeátluoân coù xu höôùng laøm soáng laïi lòch söû moätcaùch trung thöïc nhaát. Caùi baûo hieåm cho söïthaät lòch söû chính laø voán soáng cuûa moãi nhaøvaên. Hoï vieát baèng söï traûi nghieäm cuûa moät thôøibinh löûa, taän maét chöùng kieán, vaø laø ngöôøitöøng ôû trong cuoäc ñeå roài hoâm nay vieát ra

nhöõng ñieàu gan ruoät: Nguyeãn Chí Trung, HoàPhöông, Nam Haø, Vaên Leâ, Nguyeãn Trí Huaân,Chu Lai, Nguyeãn Baûo, Khuaát Quang Thuïy,Trung Trung Ñænh, Xuaân Ñöùc, Ñoã KimCuoâng, Nguyeãn Tieán Haûi...Chính vì theá, nhömoät heä quaû, cuøng vôùi khuynh höôùng naøy laøcaùch vieát theo loái töï thuaät, töï truyeän ñöôïc theåhieän khaù roõ.

Vieát veà cuoäc soáng reøn luyeän, nhöõng taâm tötình caûm cuûa ngöôøi lính hoâm nay, hai nhaø vaêntreû Ñoã Tieán Thuïy, Nguyeãn Xuaân Thuûy coùnhöõng trang vieát khaù sinh ñoäng veà hieän thöïc.Maïch keå cuûa Maøu röøng ruoäng ñi theo böôùcchaân cuûa nhaân vaät chính (Vinh) taùi hieän moätkhoâng gian noâng thoân thôøi ngay sau giaûiphoùng coøn chìm trong ñoùi khaùt vaø nhöõng huûtuïc naëng neà; moät khoâng gian Taây Nguyeân aånñaèng sau veû ñaày chaát thô laø söï nguy hieåmcuûa cheát choùc bôûi bom mìn. Bieån xanh maøulaù ñöa baïn ñoïc ñeán vôùi moät khoâng gian ñaëcbieät, khoâng gian bieån ñaûo. Ngoøi buùt naøy coùduyeân vôùi nhöõng trang taû caûnh ñaëc saéc, ñoäcñaùo chæ coù ôû vuøng bieån ñaûo Tröôøng Sa: nôiñoù, do caáu taïo ñòa chaát döôùi ñaùy bieån maø maëtbieån coù moät maøu xanh...nhö laù. Nôi ñoù ngöôøilính phaûi ñoái maët vôùi nhöõng gì döõ doäi nhaát,nguy hieåm nhaát ñeå giöõ yeân bieån trôøi cuûa Toåquoác. Buùt phaùp taùi hieän naøy chæ coù ñöôïc ôûmoät nhaø vaên coù voán soáng thöïc teá taïi TröôøngSa nhö Nguyeãn Xuaân Thuûy. Tieåu thuyeát naøyminh chöùng moät caùch huøng hoàn cho vaán ñeàvoán soáng: haõy soáng, haõy traûi nghieäm, haõy vañaäp quaêng quaät trong cuoäc ñôøi thì môùi mongcoù trang vieát soáng ñoäng...Tieác raèng nhöõngtrang tieåu thuyeát nhö hai taùc phaåm naøy khoângthaät nhieàu. Cuõng moät lyù do deã hieåu: chuùng tacoù ít nhöõng voán soáng töø cô sôû.

Taùi hieän lòch söû thì deã vieát nhöng khoù hay.Chæ caàn coù voán soáng vaø naêng khieáu taùi hieän



laø coù theå coù nhöõng trang vaên mang tính tölieäu veà chieán tranh. Nhöng neáu chaïy theo söïkieän, laøm noâ leä cho söï kieän thì trang vieát raátdeã rôi vaøo “chuïp aûnh”. ÔÛ theå tieåu thuyeát ñoøihoûi cao veà tính hö caáu thì söï taùi hieän chæ laømoät nhieäm vuï trong coâng vieäc lao ñoäng cuûanhaø vaên. Trong giai ñoaïn 1945-1975 khoângphaûi laø khoâng coù nhieàu trang tieåu thuyeát ñôngiaûn laø ghi cheùp, laø thuaät laïi söï kieän. Ñieàu naøydeã gaây ra moät caùch hieåu phieán dieän coù phaànoan uoång cho caû moät neàn tieåu thuyeát söû thi coùnhieàu thaønh töïu laø “vaên hoïc minh hoïa”.Khuynh höôùng lòch söû - hö caáuGoïi laø lòch söû - hö caáu ñeå chæ loái vieát döïa

treân caùi neàn lòch söû maø hö caáu, saùng taïo. Höcaáu voán laø moät trong nhöõng hoaït ñoäng cô baûncuûa tö duy ngheä thuaät, moät khaâu coù yù nghóaquyeát ñònh trong saùng taïo cuûa nhaø ngheä syõ.Nhöng ñoái vôùi ñaëc tröng phaûn aùnh roäng lôùncuûa tieåu thuyeát thì phaåm chaát naøy ñoøi hoûi ôûnhaø vaên phaûi cöôøng traùng hôn nhieàu. Saùngtaïo trong tieåu thuyeát laø saùng taïo ra moät cuoäcsoáng thöù hai. Cuoäc soáng trong tieåu thuyeát,noùi nhö moät nhaø lyù luaän nöôùc ngoaøi, khoângphaûi laø baûn thaân ñôøi soáng maø laø moät moâ hìnhveà ñôøi soáng. Do vaäy cuoäc soáng naøy non leùp,oám o hay ñaày ñaën, giaøu sinh khí phuï thuoäc raátnhieàu vaøo taøi naêng töôûng töôïng hö caáu cuûanhaø tieåu thuyeát. Ñi theo loái lòch söû - hö caáu thìnhaø vaên hö caáu treân caùi neàn cuûa söï thaät lòchsöû. Ngöôøi ta ñaõ vaø seõ coøn tranh caõi trong tieåuthuyeát lòch söû thì bao nhieâu phaàn traêm laø söïthaät, bao nhieâu phaàn traêm laø hö caáu. Theochuùng toâi, tröôùc heát laø phaûi roõ raøng veà maëtquan ñieåm. Ñoù laø quan ñieåm nhaân daân laøngöôøi saùng taïo vaø laøm neân lòch söû. Nhaø vaênvieát veà baát cöù söï kieän lòch söû naøo cuõng ñeàuphaûi thaáy nhaân daân laø leõ phaûi, nhaân daân laøchính nghóa. Nhaân daân uûng hoä ai, giuùp ai,

ngöôøi aáy, löïc löôïng aáy seõ thaéng lôïi vaø ngöôïclaïi. Ñaây khoâng coøn laø baøi hoïc maø laø moätnguyeân lyù saùng taïo cuûa theå taøi tieåu thuyeát lòchsöû. Söùc maïnh nhaân daân laø söùc maïnh baûo veähoøa bình, tình yeâu thöông vaø coâng lyù. Tieåuthuyeát söû thi Vieät Nam ñaõ vaø ñang ñi theocon ñöôøng aáy, nhôø theá ñaõ gaët haùi ñöôïc nhöõngthaønh töïu quan troïng.

Taùc phaåm veà ñeà taøi lòch söû laø söï saùng taïo,hö caáu treân caùi neàn ñaõ oån ñònh cuûa söï kieänlòch söû vaø nhaân vaät lòch söû. Nhaø vaên coù theåtha hoà bay löôïn trong khoâng gian töôûngtöôïng saùng taïo nhöng phaûi nhaèm muïc ñíchlaøm saùng toû hôn lòch söû, ñem ñeán nhöõng caûmhöùng, laøm giaøu theâm voán thaåm myõ môùi chobaïn ñoïc veà lòch söû. Vieát veà Nguyeãn Traõi hayLeâ Lôïi nhaø vaên khoâng neân leä thuoäc vaøo consoá tæ leä bao nhieâu laø thöïc bao nhieâu laø hö (aimaø thoáng keâ cho roõ ñöôïc), anh ta coù theå höcaáu tôùi 80%, 90%, ñieàu aáy khoâng quan troïng.Ñieàu cô baûn laø hö caáu laøm sao ñeå cho baïnñoïc thaáy ñoù vaãn laø Nguyeãn Traõi, vaãn laø LeâLôïi. Nghóa laø qua nhöõng saùng taïo môùi nhaøvaên phaûi laøm cho baïn ñoïc theâm hieåu, theâmyeâu, theâm quyù troïng nhaân vaät lòch söû, neáu ñoùlaø nhaân vaät tích cöïc, chính dieän vaø ngöôïc laïi.

Moät ñieàu toái kî cuûa taùc phaåm veà ñeà taøi lòchsöû laø laøm sai leäch chaân dung nhaân vaät cuûalòch söû, sai leäch söï kieän lòch söû.

Lòch söû, xeùt ñeán cuøng laø nhöõng gì ñaõ ñiqua ñöôïc ngöôøi hieän taïi yù thöùc laïi. Nhöõng baøihoïc lòch söû veà ñaáu tranh choáng ngoaïi xaâm seõvoâ ích neáu khoâng laøm ñoïng laïi ôû ngöôøi hoïchoâm nay veà loøng yeâu nöôùc, yeâu töï do, loøngkính troïng cha oâng ñaõ duõng caûm kieân quyeátbaûo veä neàn ñoäc laäp töï chuû cho nöôùc nhaø, töøñoù maø ñöôïc tieáp theâm nieàm tin, nieàm töï haøoñeå maø soáng maïnh meõ hôn, trung thöïc hôn,chaân chính hôn. Vaên hoïc cuõng mang muïc



ñích aáy. Nhaø vaên vieát veà quaù khöù nhöng muïcñích laø laøm sao cho ñoäc giaû hoâm nay nhaän roõtheâm chaân giaù trò cuûa ngaøy hoâm qua, ñeå hoïsoáng sao cho xöùng ñaùng vôùi lòch söû. Haõy cöùhình dung con ñaïi baøng taùc phaåm veà ñeà taøilòch söû ñöôïc naâng ñôõ bôûi hai caùnh söï thaät vaøthaåm myõ maø bay vaøo baàu trôøi vaên hoaù ñöôngñaïi vaø vaên hoaù töông lai!

Tieåu thuyeát söû thi raát gaàn guõi, nhö laø anhem vôùi tieåu thuyeát lòch söû.

Ñi theo khuynh höôùng naøy caùc tieåu thuyeátsöû thi cuûa ta thöôøng hö caáu ôû phöông dieännhaân vaät. Nhöng khoâng chæ coù hoâm nay, tieåuthuyeát söû thi 1945-1975 cuõng ñaõ thaønh coângtrong vieäc xaây döïng nhöõng nhaân vaät raát sinhñoäng. Nhöõng nhaân vaät ñaõ trôû thaønh nhöõngtöôïng ñaøi vaên hoïc, nhö chò Söù, Löõ, chò UÙtTòch,…Caùc nhaân vaät naøy ñöôïc hö caáu nhöngvaãn naèm trong khung khaùi nieäm, hoaëc ñöôïcñaåy cao, nhö ñaõ nhaän xeùt, trôû thaønh sieâu nhaânvaät. Nhöng caùc nhaø tieåu thuyeát hoâm nay laïi ñeåcho nhaân vaät vöôït thoaùt khoûi ñòa haït cuûa söûthi. Chuùng toâi goïi ñoù laø söï raïn nöùt hay phaù vôõcaáu truùc … laø vì theá. Caùc taùc phaåm cuûa caùcnhaø vaên Nam Haø, Hoà Phöông, Xuaân Ñöùc,Thaùi Baù Lôïi, Chu Lai, Nguyeãn Baûo, Vaên Leâ,Traàm Höông, Khuaát Quang Thuïy, NguyeãnQuoác Trung, … ñaõ coù nhöõng thaønh coâng.Khuynh höôùng töï thuaät, töï truyeänTöï thuaät töï truyeän naèm giöõa loaïi vaên hö

caáu vaø phi hö caáu. Keå chuyeän cuûa mình thì laøsöï thaät (phi hö caáu) nhöng vaãn phaûi vaän duïngtrí töôûng töôïng ñeå saùng taïo nhöõng chi tieát môùigoùp phaàn taïo cho taùc phaåm sinh ñoäng (höcaáu). Trong thöïc teá vaên xuoâi phi hö caáu cuõngcoù söùc haáp daãn rieâng, ôû tính tö lieäu, tính xaùcthöïc, tính caù nhaân…

Töï truyeän thöôøng laø theå vaên töï söï do ngöôøikeå - nhaân vaät chính töï keå veà caâu chuyeän cuûa

mình, veà cuoäc ñôøi mình. Töï thuaät roäng hôn,cuõng thöôøng laø töï söï do ngöôøi keå - nhaân vaätchính töï keå laïi, thuaät laïi nhöõng caâu chuyeäncuûa mình, mình tröïc tieáp tham gia hoaëcchöùng kieán. Töï truyeän, töï thuaät ñeàu mangtính caù nhaân saâu saéc, caùc khaùi nieäm taùc giaû,ngöôøi keå, nhaân vaät thöôøng laø moät. Trong moätvaøi coâng trình nghieân cöùu tröôùc ñaây chuùng toâiñaõ khaùi quaùt thaønh khaùi nieäm kòch hoaù traànthuaät Khi ngöôøi traàn thuaät xöng “toâi” thì “toâi”mang tö caùch laø nhaân chöùng cuûa söï thaät. Lôøikeå cuûa “toâi” luùc naøy ñöôïc taêng cöôøng ñeánmöùc toái ña tính chaát ñaùng tin caäy cuûa caâuchuyeän keå.

Saùng taïo vaên chöông noùi chung luoân laø söïsaùng taïo ra moät cuoäc soáng môùi, taïo ra moät sinhmeänh môùi, nhaát laø trong theå tieåu thuyeát, moättheå loaïi coù dung löôïng lôùn thì cuoäc soáng ôû ñoùñoøi hoûi moät söï phöùc taïp, nhieàu söï kieän, nhieàumoái quan heä chaèng cheùo. Do vaäy, caùc nhaø tieåuthuyeát ñeàu ít nhieàu hö caáu treân cô sôû cuoäc ñôøicaù nhaân mình, coù ñieàu söï ñaäm nhaït ôû moãi taùcgiaû, taùc phaåm laø khaùc nhau. Vì leõ naøy ngöôøi tañoøi hoûi nhaø tieåu thuyeát phaûi tröôøng söùc, tröôøngvoán, neáu khoâng seõ raát deã laëp laïi mình, hoaëc laøquanh quaån vì chæ vieát ñöôïc nhöõng gì mình ñaõbieát. Nhaø vaên khoâng chòu hoïc hoûi, suy ngaãmtìm toøi, may laém laø coù moät taùc phaåm ñoïc ñöôïc,coøn khoâng seõ cho ra nhöõng cuoán saùch dôû. ÔÛkhu vöïc tieåu thuyeát veà ñeà taøi chieán tranh chuùngta caøng deã nhaän ra daáu veát cuûa hình thöùc töïtruyeän, töï thuaät. Cuõng deã hieåu, phaàn lôùn caùctaùc giaû hoâm nay ñaõ töøng soáng cheát nôi chieántröôøng, rôøi khoûi chieán haøo hoï laïi caàm buùt döïnglaïi moâ hình trong taùc phaåm nhöõng traän ñaùnhgiaëc mình ñaõ töøng tham gia hoaëc coù nhieàu aántöôïng saâu saéc.

Treân theá giôùi cuõng coù nhieåu caùc tieåuthuyeát vieát veà ñeà taøi chieán tranh ñi theo loái



vieát töï thuaät, töï truyeän. Ví nhö gaàn ñaây laø PhíaTaây khoâng coù gì laï cuûa Erich MariaRemarque vaø Nhöõng thöù hoï mang cuûa TimO’Brien. ÔÛ Vieät Nam tieåu thuyeát noåi tieáng vieáttheo loái naøy laø Noãi buoàn chieán tranh cuûa BaûoNinh. Qua lôøi töï baïch cuûa nhaân vaät baïn ñoïccuõng thaáy coù nhöõng neùt töông ñoàng vôùi cuoäcñôøi cuûa chính taùc giaû tieåu thuyeát: töøng laømlính ñaùnh boä ôû ñòa baøn Quaûng Ngaõi (VieätNam), cuøng coù moät con gaùi. Caùc teân ñòa danhcuï theå trong tieåu thuyeát cuõng laø teân ñòa baøntænh Quaûng Ngaõi: laøng Thaàn Kheâ, Ba LaøngAn, saân bay Chu Lai, laøng Myõ Kheâ… Noãi buoànchieán tranh coù nhaân vaät daãn chuyeän laø nhaøvaên Kieân. Ñieåm saùng taïo môùi cuûa Baûo Ninhlaø söï loàng gheùp gioïng keå: vöøa laø cuûa Kieân vöøalaø nhaân vaät trong truyeän cuûa Kieân (Kieân laø taùcgiaû). Cuoái caâu chuyeän laïi xuaát hieän ngöôøi keåxöng toâi, nhöng khoâng phaûi laø nhaân vaät nöõamaø laø hình töôïng taùc giaû keå veà thao taùc taïo rataùc phaåm töø baûn thaûo cuûa “nhaø vaên phöôøng”.Nhö vaäy nhaân vaät Kieân mang tö caùch cuûamoät ngöôøi lính tröïc tieáp caàm suùng ôû chieántröôøng Taây Nguyeân, heát chieán tranh trôû thaønhnhaø vaên keå laïi (töï thuaät) caâu chuyeän cuûacuoäc ñôøi mình. Kieân laø boùng daùng cuûa taùc giaûBaûo Ninh ñöôïc xaây döïng töø chính söï traûinghieäm cuoäc ñôøi Baûo Ninh.

Chính hình thöùc töï truyeän ñaõ taïo ra Beán ñoøxöa laëng leõ moät aán töôïng ñaëc bieät veà caùch keå.Choïn ngoâi keå laø ngöôøi ñaõ cheát cuõng laø nhaânvaät chính trong truyeän (Khaûm) ít nhaát tieåuthuyeát ñaõ taïo ra nhöõng hieäu quaû ngheä thuaätsau: Moät laø caûm thöông hoùa lôøi keå. Moät caâuchuyeän veà ñeà taøi chieán tranh caùch maïng vôùisöï khoác lieät rieâng cuûa noù ñöôïc ñaët döôùi caùinhìn cuûa ngöôøi ñaõ cheát, lôøi cuûa tieåu thuyeát laølôøi cuûa ngöôøi ñaõ cheát taïo ra tính chaát bi thöôngtöø trang ñaàu ñeán cuoái. Bi thöông chöù khoâng bi

luïy. Chieán tranh laø maát maùt, laø hy sinh, laø taønphaù. Caùi chaát bi thöông raát hôïp vôùi ñeà taøi cuûatieåu thuyeát, caøng hôïp hôn vôùi yù nghóa cuûa taùcphaåm. Hai laø taïo ra aûo giaùc ôû ngöôøi ñoïc veà söïtrung thöïc cuûa caâu chuyeän. Coù theå goïi ñoù laøthuû phaùp khaùch quan hoùa, trung thöïc hoùa lôøikeå. Laø lôøi cuûa ngöôøi coõi aâm, maø ngöôøi coõi aâmthì caàn gì bieát ñeán söï neå nang, sôï haõi ngöôøicoõi döông. Caâu chuyeän ngöôøi aâm keå thì gaànñuùng vôùi söï thaät, khoâng theå noùi thaùnh, noùitraïng nhö ngöôøi döông theá. Choïn lôøi keå nhötheá khoâng môùi nhöng roõ raøng noù gaây ñöôïchieäu öùng thaåm myõ. Thôøi gian trong truyeän laøthôøi gian ñoàng hieän, hieän taïi vaø quaù khöù ñöôïcsoi chieáu qua ñieåm nhìn ngöôøi keå moät caùch raátlinh hoaït, töø hieän taïi roài chuyeån veà quaù khöù, töøcaûnh naøy nhaûy coùc sang caûnh khaùc taïo ra moättheá giôùi thaät nhieàu caûnh.

Ñi theo höôùng naøy caùc taùc phaåm luoân coùxu höôùng ñaåy söï mieâu taû veà gaàn vôùi hieän thöïcchieán tranh. Caùc taùc giaû nhö muoán noùi vôùibaïn ñoïc: ñaây laø caâu chuyeän cuûa toâi, toâi chöùngkieán, toâi bieát, toâi keå laïi. Thôøi ñieåm caâu chuyeänñöôïc keå khoâng quaù xa so vôùi thôøi ñieåm keå, dovaäy caùc söï kieän, hieän töôïng cöù nhö laø môùimeû, töôi nguyeân. Ñoù laø caùc tieåu thuyeát:Thöôïng Ñöùc, Lính traän, Ñænh maùu, Beán ñoø xöalaëng leõ, Röøng thieâng nöôùc trong, Phoøng tuyeánSoâng Boà, Xieâng Khoaûng muø söông, Ñaátkhoâng ñoåi maøu, Moät ngaøy laø möôøi naêm… Tìmhieåu hieäu quaû cuûa loái töï thuaät, töï truyeän phaûigaén lieàn vôùi vaán ñeà ngoâi keå. Trong moät taùcphaåm thöôøng coù nhieàu ngoâi keå ñan xen, ñieàunaøy seõ ñöôïc chuùng toâi noùi vaøo moät dòp khaùc.Khuynh höôùng vaên hoùa - taùi hieänTieâu bieåu laø caùc taùc phaåm cuûa Nguyeãn

Chí Trung vaø Trung Trung Ñænh. Vöôït leântreân söï moâ taû chieán tranh ñôn thuaàn Tieángkhoùc cuûa naøng UÙt (Nguyeãn Chí Trung) coù xu



höôùng lí giaûi söï thaéng thua trong chieán tranhbaèng chieàu saâu vaên hoùa hôn laø nhöõng caâuchuyeän giaëc taøn aùc, phi nhaân, ta duõng caûm,chính nghóa ñaõ quen thuoäc. Huyeàn thoaïi veàxöù Baøu OÁc qua lôøi keå cuûa nhaân vaät baø Onnaèm ngay ôû phaàn ñaàu taùc phaåm. Cöù theá, caùchuyeàn thoaïi hieän daàn leân vöøa linh thieâng vöøahuyeàn bí, xa xaêm. Roài chuyeän ñi laáy NöôùcThaàn, Nöôùc Xu Ñoû cuûa ñoàng baøo. Dó nhieânkhoâng chæ keå ñeå maø keå, nhöõng caâu chuyeän aáycoù quan heä chaët cheõ vôùi chuû ñeà chung cuûatieåu thuyeát. Ñöôïc nghe nhöõng caâu chuyeänaáy, chuùng ta caøng roõ hôn raèng cuoäc khaùngchieán thaàn thaùnh cuûa ñaïi gia ñình caùc daân toäcVieät Nam khoâng chæ laø toång hôïp söùc maïnhcaùch maïng cuûa ngaøy hoâm nay maø coøn laø söùcmaïnh cuûa caû moät neàn vaên hoùa. Chieàu saâuvaên hoùa daân toäc laïi ñöôïc keå töø chính nhöõngngöôøi daân ñöôïc coi laø linh hoàn tinh thaàn cuûalaøng, laø baø On, laø oâng Thöông,… neân caøng taïora hieäu quaû thaåm myõ: thieâng lieâng hoùa lôøi keåvaø “baûo hieåm” cho tính chaát “trung thöïc” cuûacaâu chuyeän.

Caùc nhaø vaên Buøi Bình Thi vôùi XieângKhoaûng muø söông, Buøi Thanh Minh vôùi Saøohuyeät cuoái cuøng, Phaïm Quang Ñaåu vôùi Moätngaøy laø möôøi naêm, Nguyeãn Quoác Trung vôùiÑaát khoâng ñoåi maøu... theo höôùng naøy ñaõ ñöavaøo taùc phaåm nhöõng khoâng gian vaên hoaù laïcuûa hai nöôùc baïn Laøo vaø Caêmpuchia taïo ramoät söï môøi goïi haáp daãn rieâng. Caùc taùc phaåmñeàu höôùng tôùi moät chuû ñeà phoå quaùt: döôùi caùibeà noåi cuûa khoâng gian chieán tranh laø moätkhoâng gian cuûa nhöõng xung ñoät vaên hoùa, roõhôn laø xung ñoät giöõa moät beân laø vaên hoùa vaømoät beân laø phaûn vaên hoùa. Söùc maïnh vaên hoùalaø söùc maïnh chính nghóa ñöôïc tích tuï töø ngaønñôøi neân bao giôø cuõng chieán thaéng.

Töø nhöõng hieän töôïng cuï theå naøy coù theå

neâu ra moät khuyeán nghò: caùc nhaø tieåu thuyeátsöû thi khi ñaøo saâu vaøo caùc taàng væa vaên hoùa,laáy vaên hoùa laøm chaát lieäu saùng taïo, thì ítnhieàu ñeàu taïo ra ñöôïc aán töôïng nôi ngöôøiñoïc.

Moät trong nhöõng yeáu toá vaên hoùa raát hayñöôïc caùc nhaø tieåu thuyeát söû duïng ñeå taêngcöôøng chaát huyeàn thoaïi cho taùc phaåm laø vaênhoùa taâm linh. Taâm linh khoâng neân hieåu theonghóa meâ tín, ñoù ñích thöïc laø moät phaàn cuûacuoäc soáng tinh thaàn con ngöôøi ñöôïc bieåu hieänôû giaác mô, linh caûm, thôø cuùng toå tieân...Caùcnhaø vaên Vaên Leâ, Trung Trung Ñænh, NguyeãnChí Trung...ñaõ theå hieän, vaän duïng khaù nhuaànnhuyeãn saéc thaùi vaên hoùa naøy trong taùc phaåm.

Chuùng toâi hình dung boán khuynh höôùngnaøy nhö boán con ñöôøng ñeå caùc nhaø tieåuthuyeát trôû veà vôùi naêm thaùng chieán tröôøng maøtaùi hieän, taùi taïo laøm soáng laïi nhöõng trang söûñaày tính bi traùng cao caû. Yeâu caàu cao cuûabaïn ñoïc, laø ngoaøi ñoøi hoûi taøi naêng mieâu taû cuûanhaø vaên, coøn laø söï phaân tích cuûa nhaø taâm lyù,söï lyù giaûi, caét nghóa cuûa nhaø söû hoïc, ñöa ramoät caùi nhìn ôû chieàu saâu tö töôûng veà caùi coønmaát cuûa nhaø trieát hoïc cuûa cuoäc chieán tranhveä quoác vó ñaïi ñaõ qua.

Nhìn moät caùch toång quan tieåu thuyeát söû thiñoåi môùi treân tinh thaàn laáy truyeàn thoáng laømneàn taûng, treân cô sôû ñoù tieáp thu nhöõng höôùngvieát hieän ñaïi. Do vaäy noù giaøu baûn saéc Vieät, ôûloøng yeâu nöôùc, troïng tình, quyù ngöôøi; ôû moäthình thöùc giaûn dò nhöng saâu laéng. Caùi haïncheá roõ nhaát laø nhieàu nhaø tieåu thuyeát coøn vuïngtrong vieäc phaân tích taâm lyù nhaân vaät. Tínhcaùch nhaân vaät coøn khuoân maãu, khoâ cöùngchöa thích öùng vôùi nhöõng khoâng gian bieánhoùa khoân löôøng cuûa chieán tranh, vì theá coùnhöõng quyeån, nhöõng trang vaên coøn nhaït,söôïng, ñôn giaûn. �



T RANG VAÊN NGHEÄ NINH BÌNH

Vaên hoïc ngheä thuaät Ninh Bình, qua 5naêm hoaït ñoäng tieáp tuïc khaúng ñònhvò theá cuûa mình trong khu vöïc vaø caû

nöôùc. Caùc taùc phaåm, coâng trình vaên hoïcngheä thuaät ñaõ taäp trung ñeà caäp nhieàu hônñeán caùc vaán ñeà cuûa ñôøi soáng xaõ hoäi. Coângtaùc phoå bieán, baûo toàn vaø phaùt trieån caùc loaïihình vaên hoïc ngheä thuaät ñòa phöông ñöôïcphaùt huy coù hieäu quaû. Hình aûnh con ngöôøi,vuøng ñaát Ninh Bình in ñaäm neùt hôn trongsaùng taùc. Caùc phöông thöùc môû roäng giaolöu, trao ñoåi, phoå bieán, tuyeân truyeàn taùcphaåm ñöôïc chuù troïng. Nhieàu taùc giaû vaø taùcphaåm ñöôïc dö luaän trong caû nöôùc bieát ñeán,ñaùnh giaù cao. Saùng taùc tuyeân truyeàn, quaûngbaù caùc taùc phaåm vaên hoïc ngheä thuaät veà chủđề “Hoïc taäp vaø laøm theo taám göông ñaïo ñöùcHoà Chí Minh”, tuyeân truyeàn chủ quyền bieånñaûo, tuyeân truyeàn nhöõng söï kieän noåi baät cuûatænh, cuûa ñaát nöôùc ñöôïc quan taâm chæ ñaïothöôøng xuyeân.

Coâng taùc hoaït ñoäng ôû caùc chuyeânngaønh, chi hoäi ñaõ coù söï chuyeån bieán roõ neùtveà chieàu saâu, nhieàu chuyeân ngaønh ñaïtthaønh tích xuaát saéc, nhieàu taäp theå, caù nhaânñaït thaønh tích cao, nhieàu taùc phaåm coù chaátlöôïng toát phuïc vuï caùc nhieäm vuï chính trò ñòaphöông.

Trong hoaït ñoäng, Hoäi luoân baùm saùt vaøquaùn trieät ñònh höôùng chæ ñaïo cuûa Tænh uûy,UÛy ban nhaân daân tænh, Lieân hieäp caùc Hoäivaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam, ñeå thöïc hieäncoù hieäu quaû caùc chæ thò, nghò quyeát cuûaÑaûng, Nhaø nöôùc vaø cuûa tænh. Thöôøng xuyeântoå chöùc caùc cuoäc hoäi thaûo, boài döôõng nghieäpvuï, môû caùc traïi saùng taùc, caùc chuyeán ñi thöïcteá ôû taát caùc caùc loaïi hình chuyeân ngaønh chohoäi vieân thaâm nhaäp thöïc teá saùng taùc, ñaëcbieät chuù troïng tôùi caùc vuøng saâu, vuøng xatrong vaø ngoaøi tænh.

Haøng naêm bình quaân toå chöùc 5 ñeán 6 traïisaùng taùc vaø ñi thöïc teá; nhieàu cuoäc trieån laõmmyõ thuaät, nhieáp aûnh, hoäi thaûo, toïa ñaøm vaênhoïc ngheä thuaät, noäi dung ngaøy moät ñadaïng, phong phuù veà theå loaïi, ñeà taøi, haáp daãnngöôøi xem.

Töø naêm 2009 ñeán nay, Ban Chaáp haønhHoäi ñaõ keát naïp 30 hoäi vieân thuoäc 8 chuyeânngaønh, chaát löôïng hoäi vieân môùi keát naïp quacaùc naêm taêng roõ neùt. Trong 5 naêm hoaïtñoäng Hoäi ñaõ toå chöùc cho 205 löôït hoäi vieân ñithaâm nhaäp, thöïc teá saùng taùc daøi ngaøy ôû moïimieàn Toå quoác. Môû traïi saùng taùc cho 256 löôïthoäi vieân. Hoã trôï coâng boá taùc phaåm cho 190löôït/ nhoùm taùc giaû vaø taùc giaû... Caùc hoäi vieâncuûa Hoäi ñaõ xuaát baûn gaàn moät traêm ñaàu saùch

Vaên hoïc ngheä thuaät Ninh Bình -nhìn laïi moät nhieäm kyø hoaït ñoängNhaø thô, NSNA. BÌNH NGUYEÂNChuû tòch Hoäi VHNT Ninh Bình nhieäm kyø IV


thuoäc nhieàu lónh vöïc, trong ñoù coù nhieàutuyeån taäp, ñöôïc phaùt haønh roäng raõi. Coângboá nhieàu vôû dieãn coù chaát löôïng cao. Haøngngaøn taùc phaåm myõ thuaät, nhieáp aûnh, caùc baøivieát nghieân cöùu, saùng taùc vaên, thô ñöôïccoâng boá treân caùc saùch baùo, taïp chí Trungöông, ñòa phöông, phaùt soùng treân Ñaøi Tieángnoùi Vieät Nam, Ñaøi Truyeàn hình Vieät Namgiôùi thieäu ñaát vaø ngöôøi Ninh Bình ñeán caùcvuøng, mieàn trong toaøn quoác.

Taïp chí Vaên ngheä Ninh Bình oån ñònh ñoädaøy gaàn moät traêm trang vaø ñònh kyø xuaátbaûn haøng thaùng. Nhuaän buùt taêng ñaùng keå(naêm 2004: moät traêm ngaøn/baøi thô, haitraêm naêm möôi ngaøn/truyeän ngaén; naêm2009 hai traêm ngaøn/baøi thô, naêm traêmngaøn/truyeän ngaén; töø ñaàu naêm 2014 ñeánnay hoäi traû nhuaän buùt taêng gaáp 2 laàn so vôùinaêm 2009 vaø laø moät trong soá ít hoäi traûnhuaän buùt coù möùc cao trong toaøn quoác).Taïp chí hoaït ñoäng ñuùng luaät baùo chí xuaátbaûn vaø toân chæ muïc ñích cuûa Hoäi, taäp trungtuyeân tuyeàn chuû tröông, ñöôøng loái cuûaÑaûng vaø Nhaø nöôùc veà vaên hoùa, vaên ngheä,giôùi thieäu caùc saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaätphuïc vuï caùc nhieäm vuï chính trò, kinh teá,vaên hoùa - xaõ hoäi, caùc hoaït ñoäng vaên hoïcngheä thuaät ñòa phöông, khu vöïc vaø toaønquoác, tích cöïc goùp phaàn giöõ gìn vaø phaùthuy saéc thaùi vaên hoùa ñòa phöông. Taïp chíñöôïc laõnh ñaïo tænh vaø laõnh ñaïo Lieân hieäpcaùc Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Việt Nam ñaùnhgiaù cao. Website cuûa Hoäi ngaøy caøng ñöôïcmôû roäng

Cô sôû vaät chaát ñöôïc taêng cöôøng ñaùng keå,ñaùp öùng ngaøy caøng toát hôn cho caùc hoaïtñoäng cuûa Hoäi. (tröôùc ñaây toaøn hoäi chæ coù 1

maùy vi tính, ñeán nay cô quan vaên phoøng Hoäiñaõ trang bò ñuû maùy vi tính cho caùn boä coângnhaân vieân laøm vieäc. Bieân cheá taêng gaàn gaáp3 laàn so vôùi naêm 2004)

Trong quaù trình hoaït ñoäng, Hoäi vaên hoïcngheä thuaät thöôøng xuyeân ñöôïc ñoàng chí Bíthö Tænh uûy, laõnh ñaïo caùc ban ngaønh, ñeánthaêm, ñoäng vieân, trao ñoåi vaø ñònh höôùngnhieäm vuï hoaït ñoäng cuûa Hoäi. Qua caùc buoåilaøm vieäc caùc ñoàng chí laõnh ñaïo tænh ñaõ ghinhaän, bieåu döông caùc hoaït ñoäng vaên hoïcngheä thuaät cuûa tænh, tröïc tieáp laéng nghe caùcyù kieán cuûa hoäi vieân, chæ ñaïo, taïo ñieàu kieäncho caùc hoaït ñoäng vaên hoïc ngheä thuaät ngaøymoät hoaït ñoäng toát hôn.

Nhieàu hoaït ñoäng phoái, keát hôïp giöõa HoäiVaên hoïc ngheä thuaät Ninh Bình vôùi Lieân hieäpcaùc Hoäi vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam, caùcHoäi chuyeân ngaønh trung öông, 5 vuøng kinhñoâ xöa vaø nay, nhoùm hôïp taùc vaø phaùt trieånVN8 vaø khu vöïc ñöôïc toå chöùc thöôøngxuyeân, lieân tuïc. Nhieàu hoaït ñoäng cuûa Hoäiñöôïc ñaùnh giaù cao nhö: Tham gia Lieân hoanthô Chaâu AÙ Thaùi Bình Döông laàn thöù nhaát,;ñaêng cai toå chöùc Trieån laõm Nhieáp aûnh khuvöïc trong ñieàu kieän ôû ngoaøi trôøi; toå chöùc caùchoaït ñoäng vaø Trieån laõm aûnh ngheä thuaät NinhBình, Baïc Lieâu nhaân dòp kyû nieäm 53 naêmkeát nghóa vaø kyù keát hôïp taùc, phaùt trieån NinhBình - Baïc Lieâu ñoàng thôøi Hoäi Vaên hoïc ngheäthuaät Ninh Bình vaø Lieân hieäp Hoäi Vaên hoïcngheä thuaät Baïc Lieâu ñaõ kyù keát lieân keát hoaïtñoäng vaên hoïc ngheä thuaät giai ñoaïn 2013 -2015.

Tham möu cho UÛy ban nhaân daân tænh vaøtröïc tieáp trieån khai, toå chöùc thaønh coâng leãtrao giaûi thöôûng vaên hoïc ngheä thuaät Tröông


TRANG VAÊN NGHEÄ NINH BÌNH

Haùn Sieâu 5 naêm laàn thöù IV (2006 - 2011)baûo ñaûm khaùch quan, chaët cheõ, ñuùng tieánñoä cho 49 taùc phaåm, 3 ñaïo dieãn vaø 6 dieânvieân. Trong ñoù coù 10 giaûi A. 10 giaûi B, 17giaûi C vaø 21 giaûi Khuyến khích. Möùc thöôûngchung taêng cao so vôùi laàn trao giaûi tröôùc(giaûi A laàn III( 2001 - 2006) laø 8 trieäu, giaûi Alaàn IV (2006 - 2011) laø 15 trieäu)

Tænh uûy Ninh Bình toå chöùc Toång keát 15naêm thöïc hieän Nghò quyeát Hoäi nghò laàn thöù5, Ban Chaáp haønh Trung öông Ñaûng (khoùaVIII) veà “Xaây döïng vaø phaùt trieån neàn vaên hoùaVieät Nam tieân tieán, ñaäm ñaø baûn sắc daântoäc”. Trong Hoäi nghò Toång keát Tænh uûy ñaùnhgiaù cao coâng taùc xaây döïng vaø phaùt trieån vaênhoïc ngheä thuaät trong 15 naêm. Taïi Hoäi nghòHoäi Vaên hoïc ngheä thuaät ñöôïc nhaän 3 baèngkhen (trong ñoù coù 2 caù nhaân vaø moät taäp theåHoäi)

Trong nhieäm kyø Hoäi ñaõ xuaát baûn nhieàutuyeån taäp: Vaên hoïc Ninh Bình ngaøn naêm,Hôïp tuyeån vaên thô thieáu nhi Ninh Bình,Nhieáp aûnh Ninh Bình, Mieàn luïc baùt Coâ Ñoâ...khaù coâng phu, ñöôïc ñoâng ñaûo baïn ñoïc ñaùnhgiaù cao. Nhieàu caù nhaân ñoaït nhieàu giaûithöôûng lôùn trong nöôùc vaø Quoác teá, trong ñoùcoù moät giaûi thöôûng Nhaø nöôùc veà vaên hoïcngheä thuaät. Trang Website cuûa Hoäi ngaøycaøng ñöôïc chuù troïng, môû roäng ñöôïc coângchuùng ñaùnh giaù cao.

Caùc chuyeân ngaønh Vaên hoïc, (thô, vaên, lyùluaän pheâ bình), Myõ thuaät, Nhieáp aûnh, Saânkhaáu, AÂm nhaïc, Nghieân cöùu söu taàm cuûaHoäi tieáp tuïc khaúng ñònh vò theá cuûa mình treântöøng lónh vöïc hoaït ñoäng. Ñoùng goùp nhieàuthaønh tích lôùn, thieát thöïc, hieäu quaû vaøo söïphaùt trieån cuûa Hoäi. Nhieàu chuyeân ngaønh

gaây ñöôïc tieáng vang vaø söï chuù yù trong khuvöïc vaø toaøn quoác. Caùc Chi hoäi ñòa phöônghoaït ñoäng soâi noåi, coù chaát löôïng, coù chieàusaâu roõ reät so vôùi nhieäm kyõ tröôùc. Caùc Chihoäi Trung öông sinh hoaït taïi Hoäi Vaên hoïcngheä thuaät Ninh Bình luoân laø noøng cốt chohoäi vieân cuûa hoäi phaán ñaáu, vöôn leân trongsaùng taïo.

Caùc Ban: Coâng taùc Hoäi vieân, Kieåm tra,Vaên hoïc treû, theo chöùc naêng nhieäm vuï luoânneâu cao tinh thaàn traùch nhieâm, gaén boù, nhieättình vôùi coâng vieäc, duy trì neàn neáp laøm vieäcvaø sinh hoaït, trieån khai caùc nhieäm vuï ñaït keátquaû cao.

Vieäc trieåm khai Quyõ hoã trôï saùng taïo ñaàutö ñöôïc thöïc hieän theo ñuùng caùc vaên baûnnhaø nöôùc vaø Quy cheá, Tieâu chuaån cuûa BanChaáp haønh Hoäi ban haønh. Taäp theå caùn boä,coâng nhaân vieân cô quan Vaên phoøng Hoäitrong nhieäm kyø ñaõ coù nhieàu coá gaéng chuûñoäng giuùp Ban Chaáp haønh, Thöôøng tröïc Hoäixaây döïng keá hoaïch vaø toå chöùc thöïc hieän caùcnhieäm vuï ñeà ra, laøm toát chöùc naêng thammöu, thöïc hieän toát caùc cheá ñoä chính saùchcaùc quy ñònh cuûa nhaø nöôùc trong coâng taùc.Laøm toát coâng taùc thaêm hoûi, ñoäng vieân hoäivieân nhaát laø nhöõng ngöôøi coù coâng, nhöõnghoäi vieân laõo thaønh vôùi tình caûm chaân thaønh,ñaàm aám.

Coù theå noùi, nhieäm kyø IV ( 2009 - 2014),Hội tieáp tuïc khaúng ñònh vai troø, vò trí hoaïtñoäng cuûa mình. Coâng taùc vaên hoïc ngheäthuaät tieáp tuïc coù böôùc phaùt trieån môùi, ngaøycaøng ñi vaøo chieàu saâu, nhieàu caù nhaân,chuyeân ngaønh noåi troäi, ñaäm neùt, töøng böôùctaïo ñöôïc vò theá cuûa mình trong neàn vaên hoïcngheä thuaät khu vöïc vaø caû nöôùc. �



ÑINH NGOÏC LAÂM

Chieàu möa

ÑINH HÖÕU NIEÂN

Thaùng Ba

ÑAËNG AÙI THI

Göông loøng

NINH ÑÖÙC HAÄU

Lôõ phieân chôï tình

Möa truùtMaét em hôøn doãiTraéng trôøiGiaêng noãi nhôù anh

Haøng caâyUÛ ruõÑôïi anhEm hoùa baõo gioâng

Möa veà taâySaám chôùp veà ñoângBong boùngPhaäp phoàng tan vôõ

Vôïi chieàuKhoâng vôïi nhôùNhöõng ngaøy buoànLaø nhöõng côn möa!

Chôï tình toâi ñeán vöøa tanChieàu röng röng laïnh môn man möa môø

Leàu khoâng quaùn troáng… ngaån ngôKhuaát trong vaùch nuùi… ai chôø tình nhaân

Muoán theo maø tróu böôùc chaânLaïi ñaønh lôõ heïn theâm laàn cuøng em

Thoâi veà choán aáy bình yeânNgoït ngaøo ngaøy thaùng cho queân moät ngöôøi!

Coù ai ñoåi ñöôïc duyeân trôøiÑöôøng ñi hai ngaû thì thoâi caàm loøng

Chôï tình phieân tôùi coøn khoâng?

Thaùng BaCon veà thaêm meïThuôû nhoû ñeâm naèm meï keå chuyeän xöaLôùn khoân roài con vaãn nghó trong môChuù beù chaên traâu hoùa thaønh Phuø Ñoång.

Thaùng BaQueâ mình luùa xuaân uû naéngHoa lau nôû traéngÔn ngöôøi döïng nghieäp Coá ñoâ.

Maûnh ñaát Hoa LöNgoïn nuùi doøng soâng daáu son lòch söû

Hôn ngaøn naêmVaãn soáng maõi vôùi loøng ngöôøi xöù sôûXin kính daâng neùn höông töôûng nhôù…Thaùng Ba veàVôùi leã hoäi queâ höông.

“Ñi xa”Baùc vaãn vui veàVôùi Ngöôøi con chaùu khoâng heà phuï coângThaät thöông ngheøoThaät troïng noângRoäng, cao khoâng laáp

taác troàng moà hoâi…Ñöôøng leânLeân

raïng chaân trôøiKhoâng nghieâng Göông BaùcKhoâng rôøi Loøng Daân



VUÕ ÑÖÙC THANH

Tình khuùc khoân nguoâi

LEÂ LIEÂU

Nhôù laém Tröôøng SaNgaøy em chöa kòp moâi ñaøoTieáng chim chöa bieát hoùt vaøo trôøi xanhBieån chöa coù soùng choøng chaønhSoâng chöa bieát chaûy, thaùc gheành chöa phôi

Ngaøy toâi buøn ñaát rong chôiÑaùnh ñu vôùi ngoïn gioù trôøi veà ñaâyCaàm tay em choán sau maâyCaàu tre laét leûo rôi ñaày tieáng chim

Em xanh muøa laù toâi tìmNgôõ mình laïc choán laëng im boà hoønÑeå giôø nhö nuùi ñang nonNhö traêng ngaøy cuõ ñang coøn leû ñoâi

Töø trong chôùp löûa bôøi bôøiKieâu sa baäc nhaát coõi ngöôøi hieän raNaøng thô?

- Vaâng!chôùp maét hoa

Cho ta moät thoaùngñau ta moät ñôøi.

Ñaát nöôùc ôi!

Töø thuôû meï AÂu Cô

Cha ñem naêm möôi ngöôøi con xuoáng bieån

Meï leân röøng ñau ñaùu khôi xa

Bieån bao ñôøi ñaõ thaám maùu oâng cha

Moãi con soùng ngôøi trong maét meï

Bieån maën moøi

Bieån roäng daøi theá

Sau tröôùc thuûy chung oâm ñaát meï queâ höông

Tröôøng Sa ôi! Ñöùng tröôùc baõo gioâng

Ngöôøi lính ñaûo vaãn vöõng vaøng tay suùng

Ñeå caùc em thô caép saùch tôùi tröôøng

Ñeå nhöõng con taøu no gioù ñaïi döông

Haùt cuøng bieån xa, haùt cuøng ñaát nöôùc

Nhöõng caây baøng vuoâng

vaãn vöøng vaøng tröôùc gioù

Caây phong ba hoa vaãn troå boán muøa

Phuùt xao loøng nghe tieáng gaø tröa

Tieáng chuoâng chuøa treân ñaûo vang xa

Ñeå bao ngöôøi baùm bieån vöôït phong ba

Nôi laõnh haûi bieân cöông Toå quoác

Töøng con soùng ru lôøi ñaát nöôùc…



Ñaát höông hoûa boàng beành treân bieånCoù maùu xöông vaø nhöõng sinh linhKeá sinh nhai, hoàng hoang thuôû aáyNaêm möôi con, theo boá maën bieån tình.

Thaân vuøi soùng, xöông vuøi vaøo muoáiSa Huyønh ôi! maën chaùt muoân ñôøiVaø gioù nöõa, haõy veâ troøn nöôùc maétBaõi caùt vaøng noåi giöõa bieån khôi

Con Ñoài moài aùp ñaùy bieån keâu oanRaëng San hoâ baït ngaøn cheát ñöùngChæ loøng ngöôøi – coät chuû quyeàn laø vöõngToät ñoä saâu, thaêm thaúm haûi haø

Ñaát höông hoûa thôø cuùng oâng chaBaøi vò laäp, möïc taøu giaáy baûnTa vieát giaáy, baèng truùc tre nuùi TaûnMöïc ta maøi baèng nöôùc Cöûu Long

Caùc con ôi! Vöøa ñöôïc maáy chuïc naêmTieáng suùng im – meï taïm yeân giaác nguûBoãng laïi coù tin ngoaøi bieån caûSoùng coàn caøo nhö baõo gioâng?

Ñaõ töøng maát nhöõng ñöùa con yeâu,loøng meï heùo hon

Taâm nieäm mong khoâng coøn chieán tranh nöõaNgoâi nhaø môùi xaây ñang thôm muøi vöõaLieäu coù ñöôïc yeân laønh?

Daân toäc ta yeâu laém hoøa bìnhNhöng khoâng theå nhuùn nhöôøng voâ voïngNeáu ai ñoù buoäc ta phaûi caàm suùngTöï veä chính cuoäc soáng cuûa ta.

Lyù Thöôøng Kieät, Nguyeãn Traõi, Baùc HoàLôøi tuyeân ngoân coøn voïng vang soâng nuùiDaân nöôùc Vieät khoâng heà bieát cuùiNgaång cao ñaàu giöõ Ñoäc laäp -Töï do.

Meï mong cuoäc ñôøi laønh aùo, côm noGiaûn dò theá nhöng laøm sao coù ñöôïcKhi ñaát nöôùc coù quaân xaâm löôïcCaùc con leân ñöôøng vieát tieáp baûn huøng ca.

TRAÀN QUANG HIEÅN

Ñaát höông hoûa

NGUYEÃN KHAÉC THIEÄU

Lôøi meï Vieät Nam

VUÕ THAØNH

ÔÛ nghóa trangTröôøng SônCuõng laø baïn ñoù toâi ñaâyMaø sao vôøi vôïi chaân maây neûo naøo

Neáu ñôøi laø giaác chieâm baoVai boàng côm vaét ta vaøo coõi xöa

Coõi xöa coù naéng coù möaCoù bom coù ñaïn nhöng thöøa nieàm vui

Baïn veà phöông aáy xa xoâiNhôù queâ,thöông meï, nhaén lôøi gì khoâng

Roài mai con nöôùc xuoâi doøngMeânh moâng laø theá, daùm mong ñöôïc gì



Gaëp em ñi chôï xuaânBoâng hoa röøng xuoáng nuùiOÂi hoàn nhieân quaù ñoãiEm gaùi Möôøng Nho QuanTöø Cuùc Phöông ñaïi ngaønMen röøng xanh maøu laùChôï xuaân say nghieâng ngaûÑaèm vò teát höông röøng.

Ñeâm buoâng laõng ñaõng chôï tìnhSöông giaêng phoá nuùi giaät mình leû ñoâiCaùnh chim chôït giaác ngang trôøiLaïc trong thanh laëng tìm lôøi giao duyeân?

Leân caây böôûiXin muøa xuaân naém laùXuoáng vöôøn nhaøNgaét ngoïn tre gaiBeân daäu töông töCuùc taàn maáy ngoïnCoïng saû thômMaùi toùc em daøi......

Roài xa ngaùiSau muøi höông thuôû aáyMaáy möôi naêmCanh caùnh beân loøngNgaém moät nöûaTaém mình trong höông laùBoài hoài thöôngNoài nöôùc dieâu boâng.

LEÂ VAÊN KHOÂI

Chôï Xuaân

LEÂ NHUEÄ GIANG

Noài nöôùc dieâu boâng

PHAN TIEÁN DUÕNG

Chôï tình Sa Pa

LEÂ THI HÖÕU

Nhieàu khiNhieàu khi nhôù maø queânNhieàu khi queân maø nhôùNhieàu khi laø traên trôûNhieàu khi laø xuoâi lô

Nhieàu khi laø khoâng thôThô vieát khoâng ra töùBaïn thöông in baøi cuõCho ñôøi ñöøng laõng teân

Nhieàu khi laø khoâng EmDoác öu tö baàu baïnNghieâng vaàng traêng roùt caïnThöông ngöôøi giôø maáy xa

Nhieàu khi ta vaø taMoät mình ngoài ñoái aåmChôït nghe loøng vaãn aámGiöõa bình yeân queâ nhaø

Nhieàu khi laø voâ caûmKhoâng bieát vui bieát buoànCaâu thô laøm chieác gaäyÑôõ mình ñöùng vöõng hôn



MAÏC KHAÛI TUAÂN

Tieãn anh(Kính töôûng höông hoàn anh Ngoâ Ñöùc Lôïi(*))

Tieãn anh… veà choán voâ cuøng

Theàm hoa chôït ñaãm röng röng böôùc chieàu

Baïc ñaàu soùng xaû lôøi yeâu

Laëng nghe ñaùy beå rong reâu töï tình

Söông chieàu ngôïp loái phuø sinh

Gioù thaàm thó keå bình minh giao muøa

Kyø Laân laëng tieáng chuoâng chuøa

Traøng An buoát laïnh löng ruøa ñoäi bia

Caây coâi lòm giöõa vöôøn khuya

Ai hay ñöôïc noãi ñaàm ñìa… theá gian

Thoâi roài… coõi taïm ña ñoan

Vaán vöông höông löûa- noàng naøn kieáp sau.

*Anh Ngoâ Ñöùc Lôïi (1952-2007)), queâ YÙ Yeân, NamÑònh, baïn ñoàng moân SQCT (1977-1982), nguyeânChaùnh Vaên phoøng Tænh uûy Ninh Bình.

TRAÀN ANH THUAÄN

NghieângGioù veà nghieâng caùnh phöôïng chao

Höông ñeâm vôøi vôïi nghieâng vaøo xa xoâi

Em nghieâng veà phía boài hoài

Thô anh nghieâng phía cuoäc ñôøi yeâu thöông.

TRAÀN LAÂM BÌNH

Vieáng Tuù XöôngVöôøn hoa soâng laáp Vò Hoaøng(1)

Vieáng thaêm cuï Tuù muoän maøng chieàu nay

Thoaûng trong laøn khoùi höông bay

Vaàn thô traøo phuùng saâu cay coõi ngöôøi

“Bôïm giaø” ñònh “Hoùt cuûa trôøi”

“Cheá oâng ñoác hoïc” “Thoùi ñôøi” loâng ngoâng

“OÂng AÁm moác” aû “Leân ñoàng”

Thaønh ñen kòt “Phoá Haøng Song”(2)… aûo môø

Chieâm bao roài laïi moäng mô

Quan tham nghe nhöõng vaàn thô nghò tröôøng

Maët tím taùi vaãn nhuùn nhöôøng

“Thaàn thô Thaùnh chöõ”(3)…

chöûi phöôøng baát nhaân!

Chieàu taøn xaùc tieáng ve ngaân

Chaùy loøng nhôù cuï maõn tuaàn höông Goâi(4)

Baâng khuaâng xao xuyeán boài hoài

Ngoaùi nhìn boùng cuï - moät trôøi Vò Xuyeân!

(1) Vöôøn hoa Vò Hoaøng: Nôi choân caát phaàn moä Tuù Xöông,nôi ñaây cuõng laø ñaát cuûa laøng Vò Xuyeân xöa, queâ höôngcuûa nhaø thô.(2) Teân nhöõng baøi thô traøo phuùng cuûa Traàn Teá Xöông(3) “Thaàn thô Thaùnh chöõ”: Lôøi nhaø vaên Vuõ Coâng Hoansuy toân nhaø thô Tuù Xöông.(4) Höông Goâi: Teân moät loaïi höông noåi tieáng chaùy ñöôïmvaø thôm.



TRÖÔØNG GIANG

Vieát beân moä vôïLaëng ngoài beân naám moà em

Anh nghe caû ngoïn coû meàm.... röng röng...Laøm daâu... côm ñoän, ngoâ bung

Löng baùt daâng meï, löng böng cho choàngQuanh naêm em gaùnh em goàng

Beân con thô daïi, beân choàng daøi löngChoàng em naëng nghieäp vaên chöông

Böôùc cao böôùc thaáp hoaïn tröôøng choâng gaiNgöôøi ta vôï ñöôïc ñi haøi

Anh ñaàn... ñeå suoát moät ñôøi khoå em!Baáu tay vaøo naám ñaát meàm

Maát em... caøng thaáu noãi nieàm...maát em....Chieàu taø ngaû boùng vaøo ñeâm

Söông giaêng baûng laûng, tro tieàn gioù bayCaùch em maáy coïng coû gaày

Thoaûng thoâi maø maáy ngaøn ngaøy bieät lyThoâi em naèm laïi anh veà

Naøo con, naøo chaùu... ngoaøi kia... ñang chôø...

DIEÄU THOA

Kyù vaõng cho emEm göûi laïi muøa thuVaàng traêng thôøi con gaùiVaèng vaëc buoåi ñam meâHoàn nhieân nieàm vuïng daïi

Em thaû naéng vaøo maâyYeåm muøa thöông vaøo gioùÑan vuõ khuùc ve gaàyTheàm reâu daèng daëc nhôù

Loõi traàm ñoát muøa ñoângBoùi höông xöa ngaøy cuõNhen daäy ñoám löûa loøngGoïi yeâu thöông moät thuôû

Coù phaûi chæ mình emLuyeán reâu phong hoaøi coå?Traùi tim nhoû meät nhoaøiHuyeãn hoaëc ñieàu caéc côù

Con ñöôøng naøo maõi xaDaáu yeâu thaàm voïng laïiNguyeân veïn nheù vaàng traêngLung linh muøa con gaùi.



Cuõng chæ laø caên haàm ñeå traùnh bom choáng ñaïn. Coù khaùc chaêng moät chôû che töôùng Giaùp,coøn moät cuûa Ñôø Caùt-tô-ri. Thaùng qua ñi naêm qua ñi, noãi oâ nhuïc nieàm vinh quang cuõng ñaõthaønh di tích. Nhöõng meänh leänh tieán coâng phaûn kích, tôùi taáp bay ñi töø goùc khuaát caên haàm,ñeå teân tuoåi maõi coøn moät töôùng Giaùp, Möôøng Phaêng. Cuõng meänh leänh phaûn coâng, cuoàngvoïng phaùt ñi töø caên haàm Ñôø Caùt, laø chöùng tích muoân ñôøi moät veát nhô nöôùc Phaùp. GiôøMöôøng Thanh boán muøa xanh baùt ngaùt, laøm gì coøn ñòch ta, chæ khoùi höông ñaéng ñoùt, traàmtích vaøo saâu xa. Cuoäc chieán maõi luøi xa, thuø haän cuõng ñi qua, Ñieän Bieân ñoùn naêm chaâu boánbieån. Phaùp laø baïn, ngaøy caøng thaân thieän, lieäu coù laønh veát thöông? Nhöõng doøng ngöôøi theonaêm thaùng haønh höông, thaêm laïi chieán tröôøng xöa, luïc tìm kyù öùc. Vuït hieän trong mô noãiñau coù thöïc. Hoàn caây coû kòp xanh ñaùnh thöùc neùt öu tö du khaùch tröôùc caên haàm. Môùi ngoära raèng töôùng Giaùp thaät khoù khaên, moãi meänh leänh phaûi bieán thaønh baõo löûa. �

LAÂM XUAÂN VI

Tröôùc caên haàm


Theøm chuùt naéng cho ngoaøi naøy bôùt laïnh,Khi muøa xuaân vaãn coøn Reùt naøng Baân.Trôøi thöông ngöôøi neân daèn loøng chaúng noåiTröôùc tình yeâu- khaùt voïng saùng töôi daàn

Naéng vaø möa ñeàu do trôøi ñaátSao hình nhö caùi reùt chæ ngoaøi naøyÑeå noãi nhôù nhö gioù muøa: da dieátÑeå hai nieàm aám laïnh chung say

Hoa xoan khoâng coøn tím loái xöaDaãu daïo goùt loái ñi saïch seõTheøm laám lem cho vôi noãi nhôù,Thaùng Ba naøo naùo nöùc hoäi laøng ta.

Möa buïi bay cho caùi reùt ñaäm ñaø,Theøm chuùt naéng daãu chæ laø naéng quaùi.Trong aáy, ngoaøi naøy daãu xa bieát maáy,Vaãn aám loøng bôûi coù naéng yeâu thöông!

Sinh nhaät Meï laø ngaøy naøoMaø teân tuoåi laïi laãn vaøo khoùi höông

Coøn in boùng Meï treân töôøngCoøn nghe ngaân voïng lôøi thöông khaép nhaø

Ngaøy heø, khoùi quyeän saéc hoaPhuùt giaây cuoái, phuùt chia xa naùt loøng

Löng côm döôùi ngoïn neán hoàngTim röng röùc, leä töï loøng con sa.

Trang ñôøi ta giôû laàn xemToû môø ngöôøi vôùi laï quen maët ngöôøi

Ta ñi veà phía maët trôøiVòn vaøo daøo daït nhöõng lôøi traùi tim

Soáng laø phaûi bieát yeâu – tinKhi vôi vaãn seû, bieát chìm thì naâng

Ñôøi trong nhö traùi tim trongSang heøn cuõng gioït maùu hoàng caû thoâi

Ta tin ôû phía cuoäc ñôøiCoøn ñaày ñaën laém nhöõng lôøi seû chia

Giaät mình tænh giaác canh khuyaÔn ñôøi coøn gioït maùu chia vôùi ñôøi.

AN QUEÁ

Reùt naøng Baân

LEÂ COÂNG

Meï

PHAN DÖ

Traùi tim(Taëng caùc thaày thuoác beänh vieän Ninh Bình)

ÑOÃ TROÏNG AM

Tri ngoä thaäp phöông(Kính taëng chuøa Linh ÖÙng, thò traán Thònh Long,Haûi Haäu, Nam Ñònh)

Thònh Long saùng chuøa Linh ÖÙngAÂm thaàm neân thaùp neân chuoângTöø bi röôùc ngöôøi cô nhôõDöôõng nuoâi xanh coõi voâ thöôøng.

Thöông mình khoâng ñöôïc laøm meïNguyeän laøm baûo maãu meán thöôngChaùu con ngaøy ngaøy lôùp lôùpChaép tay laïy meï ñeán tröôøng.

Loøng ngöôøi cao vôøi nhö nuùiBoà ñeà naêm thaùng toûa höôngNi coâ caàu trôøi khaán PhaätDi ñaø tri ngoä thaäp phöông.


39DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014

Boãng maáy chieàu roài, Maây thaáy nhö coùsöï laï, khoâng bieát ai töø ñaâu môùi ñeánñaùnh caù ôû vuøng naøy maø caát leân tieáng

saùo meâ ly ñeán theá. Tieáng saùo traàm boång, dudöông cöù vaêng vaúng voïng veà töø phía ngaõ basoâng Ñaùy. Coù leõ vì nuùi chaén vaø gioù noàm namthoåi maïnh neân tieáng saùo coù luùc thaät roõ, coù luùclaïi nhoaø ñi nghe man maùc, xa vôøi...

Maây laø moät coâ gaùi cuõng hay ña saàu, ñacaûm. Töø beù coâ ñaõ raát thích haùt ca, ñaøn saùo...Tieáng saùo, chæ vaäy thoâi maø cuõng ñaõ laøm choloøng coâ caûm thaáy boài hoài, raïo röïc voâ cuøng.

Cho ñeán moät chieàu nghe tieáng haùt vaúngñeán töø phía ngaõ ba soâng thì coâ khoâng yeânloøng ñöôïc nöõa, luùc aáy coâ ñang queùt saânnhöng loøng daï thì höôùng caû veà phía tieáng

saùo. Thaáy boá meï ñang ngoài quaùn nöôùc saysöa noùi chuyeän vôùi khaùch, coâ lieàn böôùc thaúngra bôø soâng ñeå nghe cho roõ hôn! Roài Maâythaàm ñoaùn ngöôøi thoåi saùo ñoù chaéc haún laø moätchaøng trai khoâi ngoâ tuaán tuù vaø taøi naêng?Ngöôøi khoâng khoâi ngoâ, tuaán tuù, khoâng coù taøithì laøm sao thoåi hoàn vaøo ñöôïc tieáng saùo dieäukyø ñeán theá. Loøng ñaém say tieáng saùo neân coâcöù töôûng nhö tieáng saùo töø coõi Thieân Thai, haytieáng saùo cuûa chaøng Tröông Chi xa xöa voïngveà. Laàn naøy thì Maây quyeát... Maây quyeát “Vìhoa neân phaûi ñaùnh ñöôøng tìm hoa” xem sao.Maây nhìn quanh khoâng thaáy ai, coâ lieàn ñi taétphía sau nhaø böôùc thaúng ñeán chaân nuùi NonNöôùc.

Ñuùng nhö suy nghó cuûa coâ. Ngay beân bôø

DÖÔÙI CHAÂN NUÙI HOÀI HAÏCTruyeän ngaén

THANH THAÛN


Minh hoïa: LEÂ HUY QUANG


soâng, gaàn beán Ñieáu Ñaøi, nôi ngoài caâu caù cuûacuï Tröông Haùn Sieâu xöa coù moät chieác thuyeànnan ñang daäp deành treân maët nöôùc. Gioù nheï.Boùng nuùi toaû maùt. Maët nöôùc soâng trong.Nhöõng con soùng xanh laáp laùnh aùnh vaøng cuûabuoåi hoaøng hoân ñang cuøng ñuoåi nhau chaïydaøi tìm bôø. Xa xa laø nhöõng caùnh buoàm naâucaêng gioù cuõng ñang löôùt nheï veà nôi beán ñoã.Phong caûnh thaät neân thô. Treân thuyeàn coù moätchaøng trai treû, coù leõ chæ chöøng haêm hai, haêmba, hôn Maây boán, naêm tuoåi laø cuøng ñang ngaûngöôøi vaøo thaønh tre cuoái thuyeàn, hai chaângaùc treân daàm maø khoâng cheøo, tay chaøngnaâng caây saùo truùc ñaém mình trong nhöõngkhuùc nhaïc du döông... Chaøng say meâ ñeánnoãi treân bôø coù moät giai nhaân ñang nhö bò huùthoàn bôûi tieáng saùo cuûa chaøng, maø chaøngkhoâng hay... Boãng moät tieáng reù leân laïc ñieäu,y nhö ngöôøi xöa ñaùnh ñaøn boãng ñaøn ñöùt daâykhi coù ngöôøi nghe troäm. Chaøng giaät mìnhngoaûnh nhìn leân bôø. Chaøng baét gaëp naøngñang ñöùng laëng ñaêm ñaém nhìn chaøng. Moät coâgaùi môùi treû ñeïp laøm sao. Daùng naøng thon thaû,yeåu ñieäu. Khuoân maët naøng hoàng töôi. Maùi toùcñen möôït, meàm maïi kheõ bay bay theo gioù.Moät khuoân maët traùi xoan cuõng heát söùc dòudaøng vaø hieàn haäu. Ñoâi maét naøng ngöôùc leânnhìn chaøng. OÂi ñoâi maét naøng ñeïp ñeán theá.Moät ñoâi maét saùng trong, saâu thaúm thaät deã huùthoàn ngöôøi ta. Chaøng ngôõ ngaøng töôûng ñaâunhö naøng coâng chuùa con gaùi vua Thuyû Teà töøtrong chuyeän “Naøng Tieân beân nuùi Thuyù” xaxöa hieän leân... Maây cuõng giaät thoùt mình khi bòbaét gaëp ñang nghe troäm tieáng saùo. Coâ boái roái,theïn thuøng. Maët coâ caøng theâm hoàng ñoû. Coâluùng tuùng nhìn quanh nhöng khoâng bieát troánñaâu. Chaøng trai boãng trôû neân maïnh daïn.Nhìn khaép beán soâng chæ coù maáy boùng ngöôøiñang thaû löôùi phía xa, chaøng môùi neùn hoài hoäpleân tieáng.

- Chaøo coâ...Maây cuõng gaéng traán tónh roài gaät ñaàu nôû nuï

cöôøi khen:- Tieáng saùo cuûa anh hay quaù...Vôùi ñoäng taùc cheøo thuyeàn baèng chaân heát

söùc ñieäu ngheä, chaøng nheï nhaøng laùi conthuyeàn aùp saùt vaøo bôø, ngay tröôùc maët Maây:

- Môøi coâ xuoáng thuyeàn toâi chôi... ngoàithuyeàn ngaém caûnh cöûa bieån chieàu hoâm thíchlaém...

- Daï...Maây ngoaûnh ñi, kín ñaùo giaáu moät nieàm vui

ñaõ hieän roõ treân maët vaø böôùc nheï xuoángthuyeàn. Coâ ngoài ñaàu muõi thuyeàn, quay maëtveà phía chaøng trai. Chaøng trai yù töù nhìn ngaémMaây. Chaøng toû ra vui khi baát ngôø ñöôïc gaëpmoät coâ gaùi treû vaø xinh ñeïp maø töø xöa ñeán naychaøng chöa töøng gaëp. Ñeå cho cuoäc gaëp ñöôïctöï nhieân, chaøng lieàn caát tieáng troø chuyeän thaätvui. Thöïc ra thì chaøng phaûi coá gaéng laém môùigiöõ ñöôïc veû töï nhieân aáy. Ñoâi chaân chaøng vöøañaåy con thuyeàn kheõ löôùt veà phía hang ñoängnôi chaân nuùi vöøa vui vui hoûi chuyeän Maây:

- Coâ teân laø gì? Nhaø ôû ñaâu? maø toâi cöù....Maây kheõ lieác nhìn chaøng hoûi laïi:- Cöù töôûng gì cô anh?Chaøng trai muûm mæm cöôøi :- AØ...aø...Toâi laïi cöù töôûng nhö coâ vöøa môùi töø

döôùi Thuyû Cung hieän leân...Maây nghieâng ngöôøi vaø maïnh daïn ñuøa laïi:- Bieát ñaâu ñaáy...Hai ngöôøi laïi cöôøi vui, xoaù heát ngay caùi

khoaûng caùch ban ñaàu.- Theá coâ teân laø gì? Nhaø ôû ñaâu ?- Daï... teân em Maây...Coøn nhaø ôû ngay beân

chaân nuùi Hoài Haïc kia ...Chaøng trai reo leân :- Hoài Haïc?... Toâi bieát roài... Nuùi Hoài Haïc,

moät hoøn nuùi nhoû ñeïp nhö hoøn Non Boä ngayphía tröôùc nuùi Non Nöôùc. Baø noäi toâi vaãn hay


thöôøng keå... Raèng ngaøy xöûa, ngaøy xöa töø thôøiVua Ñinh... beân chaân hoøn nuùi aáy coù moät ñoâivôï choàng treû soáng laøm ngheà ñaùnh caù... Khi vôïchoàng ngöôøi aáy ñeán ñaáy ôû thì khoâng bieát töøñaâu coù moät ñoâi haïc traéng bay veà, sôùm chieàuluoân ñaäu treân ñænh nuùi raát laø kyø laï. Theá roài moätnaêm quaân giaëc traøn ñeán, nghe leänh Vua,ngöôøi choàng ñaõ haêng haùi leân ñöôøng ñaàuquaân ñaùnh giaëc. Chaøng ra ñi nhòp böôùc theokhuùc quaân haønh “Dinh tuøng dinh... dinh tuøngdinh... Baát dieät ñòch heà... baát nguyeän sinh...”.Töø ngaøy ngöôøi choàng leân ñöôøng thì laï thayñoâi haïc traéng cuõng bay ñi ñaâu maát. Quaân tathì duõng caûm chieán ñaáu neân chaúng bao laâuboïn giaëc ñaõ bò ñaùnh tan. Ngaøy ñaát nöôùc hoaøbình ngöôøi choàng treû trôû veà. Vôï choàng ñoaøntuï, tieáp tuïc laøm ngheà chaøi löôùi treân soâng. Töùcthì töø ñaâu ñoù ñoâi haïc traéng laïi bay veà nhö xöa.Do vaäy ngoïn nuùi môùi coù teân laø Hoài Haïc...Thaätlaø moät söï tích, moät caâu chuyeän ñeán laø ly kyø,lyù thuù...

Maây vui haún leân:- Anh nhôù gheâ nhæ?Chaøng trai boãng thaáy laâng laâng khi ñöôïc

ngöôøi ñeïp khen:- Baø toâi coøn keå nhieàu laém... naøo laø chuyeän

söï tích nuùi Caùnh Dieàu, chuyeän Naøng Tieânbeân nuùi Thuyù nöõa cô... Ñaát nöôùc, queâ höôngmình laï thaät... nhìn vaøo ñaâu cuõng thaáy coùnhöõng söï tích, nhöõng chuyeän coå ñeán laø ly kyø,haáp daãn...

- Vaâng... Theá anh teân laø gì, nhaø ôû ñaâu...maø baây giôø em môùi thaáy anh ñeán beán soângnaøy?

Chaøng trai gaät ñaàu, toû ra heát söùc chaânthaønh, côûi môû:

- Toâi teân laø Soùng... teân Soùng maø laïi hoïGiang...Giang Vaên Soùng... boá meï ñaët theá thìsuoát ñôøi phaûi gaén vôùi soâng nöôùc maát thoâi...Queâ toâi treân vuøng ñaát Coá Ñoâ...boá meï cuõng

laøm ngheà chaøi löôùi treân beán soâng HoaøngLong. Tröôùc ñaây toâi coøn nhoû, non nôùt neân boákhoâng cho ñi xa, chæ quanh quaån treân beánsoâng queâ... giôø oâng cuï ñaõ maát, toâi cuõng ñaõcöùng caùp, daïn daøy ngheà soâng nöôùc neân môùimaïnh daïn xuoâi thuyeàn xuoáng beán soâng naøy...

Maây vaãn yù töù ngaém nhìn Soùng. Loøng coâthaàm vui tröôùc moät ngöôøi baïn môùi gaëp. Moätchaøng trai thaät khoâi ngoâ, maïnh khoeû vaø troângcuõng thaät phuùc haäu. Chaøng maëc boä quaàn aùonaâu ñaõ baïc maàu, tay aùo xaén cao, hai baép tayraén chaéc. Göông maët anh kieân nghò. Ñoâi maétngôøi saùng. Moät ngöôøi thoâng minh, coù baûnlónh, ñaùng tin caäy... Maây laïi thaáy trong loøngxao xuyeán nhöõng tình caûm môùi laï...

Hai ngöôøi moãi luùc troø chuyeän moät töï nhieânhôn. Roài boãng söïc nhôù ñeán vieäc laøm böõa cômchieàu neân Maây soát ruoät muoán veà. Cuoái cuøngMaây baûo Soùng mai ñöa thuyeàn ñeán beán ñaèngkia maø thaû löôùi, maø caâu, ôû ñaáy nöôùc töø ngaõba soâng chaûy veà, caù cuoän laïi, ngöôøi ta ñaùnhñöôïc nhieàu laém...

Chæ vaäy thoâi maø hoâm sau Soùng ñaõ ñaùnhngay thuyeàn ñeán beán soâng tröôùc quaùn nöôùcnhaø Maây. Hai ngöôøi tình thaân moãi luùc moätthaém thieát. Maáy tuaàn sau thì Maây ñaõ maïnhdaïn xuoáng thuyeàn laáy caù giuùp Soùng ñi chôïbaùn roài laïi giuùp mua gaïo, mua rau maém veàcho Soùng. Thænh thoaûng ñöôïc con caù to Soùnglaïi ñeå daønh ñem leân bieáu boá meï Maây. Boá meïMaây vui laém. OÂng baø vui nhaát laø thaáy con gaùiñaõ lôùn, ñaõ coù baïn trai. Baïn trai laïi laø moätchaøng trai khoâi ngoâ, khoeû maïnh, hieåu bieát,noùi naêng khaù lòch söï nöõa...

Cuõng töø ñaáy, nhieàu buoåi chieàu Soùng neochaët thuyeàn vaøo goác caây beân soâng roài cuøngMaây treøo leân nuùi Non Nöôùc chôi. Hai ngöôøithô thaån thaû boä ñi daïo ngaém phong caûnh treânñænh nuùi roài cuøng ñeán ngoài beân nhau treân moätmoûn ñaù nhoâ ra maët soâng, say söa ngaém boán




beà phong caûnh trôøi maây non nöôùc. Anh laïi vuikeå cho Maây nghe nhieàu chuyeän raát lyù thuù,maëc duø nhaø ngay beân nuùi maø Maây chöa ñöôïcnghe bao giôø. Naøo laø maùi laàu ngoùi son kia goïilaø Nghinh Phong Caùc. Chöõ Nho “nghinh” laøñoùn, “phong” laø gioù, “caùc” laø laàu... NghinhPhong Caùc nghóa laø “Laàu ñoùn gioù”. Ñaáy laø laàucuûa cuï Tröông Haùn Sieâu, moät quan ThaùiBaûo, Thaùi Phoù trieàu Traàn xaây döïng khi veà ôûaån taïi ñaây. Phía tröôùc xöa kia coøn coù ThaùpLinh teá xaây töø thôøi Nhaø Lyù, nay khoâng coøn.Cuï Tröông Haùn Sieâu coù vieát baøi Linh Teá thaùpkyù - moät baøi vaên veà thaùp Linh Teá raát noåitieáng... Döôùi chaân nuùi coù beán Ñieáu Ñaøi, laø nôingoài caâu caù cuûa cuï Tröông. Phía Ñoâng Baécchaân nuùi coù ñeàn thôø Thuyû thaàn, coù ñoäng TamPhuû vôùi Thieân phuû, Ñòa phuû vaø Thuyû phuû,thôø Tieân... Treân vaùch ñaù chung quanh söôønnuùi coøn khaéc nhieàu baøi thô chöõ Nho cuûa caùcbaäc vua chuùa, danh nhaân, thi syõ noåi tieáng cuûañaát nöôùc. Ngaøy xöa thôøi vua Ñinh, nuùi coù teânHoä Thaønh Sôn, laø moät tieàn ñoàn baûo veä kinhthaønh Hoa Lö. Veà sau cuï Tröông Haùn Sieâulaïi ñaët teân cho nuùi laø Duïc Thuyù Sôn, “DuïcThuyù Sôn haûi khaåu”. Cuï ví nuùi nhö con chimtraû xanh taém mình tröôùc cöûa bieån. Anh coønkeå veà nuùi Caùnh Dieàu vôùi söï tích Cao Bieàn thaûdieàu, roài nhaø doanh ñieàn söù Nguyeãn CoângTröù töø Phaùt Dieäm nhìn leân thì thaáy nuùi ñeïpnhö moät coâ gaùi ñang naèm giöõa ñaát trôøi meânhmoâng neân ñaët teân laø Ngoïc Myõ Nhaân. Laïi caûchuyeän baø Döông Vaân Nga ñaäu thuyeàn treânbeán soâng chôø ñoùn böôùc khaûi hoaøn thaéngToáng cuûa Thaäp ñaïo töôùng quaân Leâ Hoaøn trôûveà. Chính baø cuõng laø ngöôøi ñaët cho soâng moätcaùi teân raát thô moäng laø soâng Vaân Saøng, nghóalaø baø cuõng ví soâng nhö moät chieác giöôøngmaây... vì baø ngoài treân thuyeàn nhìn thaáy lôùplôùp boùng maây in döôùi ñaùy soâng maø töôûngmình nhö ñang ngoài treân nhöõng chieác giöôøng

maây... Ñeán laø lyù thuù...Nhieàu luùc tröôùc caûnh nuùi non, soâng nöôùc

meânh mang, thô moäng aáy Maây vaø Soùng ñaõthöïc söï coù nhöõng rung ñoäng maõnh lieät. Haicon tim ñaõ muoán caát neân lôøi. Hoï ñaõ say ñaémnhau, thaáy raèng cuoäc ñôøi khoâng theå thieáunhau. Vaø hoï ñaõ trao nhau nhöõng aùnh maétnoàng naøn, nhöõng nuï hoân chaùy boûng cuûa moätmoái tình ñaàu trong saùng, cao ñeïp. Hoï cuõngñaõ theà non heïn bieån cuøng nhau, quyeát moät lôøisaét son, chung thuyû...

Nhöõng ngaøy aáy ôû thò xaõ nhoû beù naøy raátbình laëng, yeân aû. Theá maø tình hình khaép nôitrong nöôùc nghe laïi heát söùc suïc soâi. Hai chuïcvaïn quaân Töôûng Giôùi Thaïch ñaõ keùo sangnöôùc ta möôïn côù laø sang töôùc vuõ khí cuûaquaân ñoäi Nhaät, thöïc chaát laø nhaèm môû ñöôøngcho thöïc daân Phaùp chieám laïi nöôùc ta moät laànnöõa. Ngaøy 23 thaùng 9 naêm 1945 Phaùp ñaõgaây haán ôû Saøi Goøn, roài laàn löôït ñaùnh chieámmieàn Ñoâng Nam Boä vaø Nam Trung Boä...Thaùng 11 naêm 1946 Phaùp ñaõ ñaùnh chieámHaûi Phoøng, Laïng Sôn. Ñaëc bieät ngaøy 17thaùng 12 naêm 1946 chuùng ñaõ taøn saùt ñaãmmaùu ñoàng baøo ta ôû Haøng Buùn vaø Yeân Ninh...

Moät buoåi saùng Soùng cuøng Maây leân baùn caùôû chôï ñaõ ñöôïc nghe baø con baøn taùn nhö vaäy.Ai naáy ñeàu lo laém. Ñaát nöôùc ñaõ taùm möôinaêm soáng trong ñau thöông, laàm than ñoùikhoå döôùi aùch “baûo hoä” cuûa thöïc daân Phaùp roài.Giôø laïi chieán tranh. Ñaát nöôùc bao giôø môùiñöôïc yeân haøn?

Tình hình soâi ñoäng nhö theá, moïi ngöôøi lolaéng laém, chöa bieát thôøi cuoäc seõ ra sao. Roàikhaép nôi laïi daäy leân moät khoâng khí suïc soâi khinghe “Lôøi keâu goïi toaøn quoác khaùng chieán”ngaøy 19 thaùng 12 naêm aáy cuûa Hoà Chuû tòchvang leân. Khaép caùc xoùm thoân, thò thaønh, ñaâuñaâu cuõng höøng höïc moät khí theá saün saøng ñaàuquaân, xoâng ra tieàn tuyeán ñaùnh giaëc cöùu nöôùc.


Soùng cuõng suy nghó laém. Soùng laïi nhôù lôøioâng noäi, moät cuï ñoà nho yeâu nöôùc thöôøng haynoùi vôùi con chaùu veà chuyeän “Trai thôøi loaïn,gaùi thôøi bình”. Boån phaän cuûa ñaáng nam nhi laøphaûi bieát ñaâu coù giaëc laø ñi, bieát xaû thaân ñeànnôï nöôùc, vì nghóa lôùn giang sôn. Göông cuûangöôøi xöa ñaáy “Quoác thuø vò baùo ñaàu tieânbaïch. Kyû ñoä long tuyeàn ñôùi nguyeät ma...” *...Nhöng laøm gì, ñi ñaâu thì Soùng chöa bieát.Soùng cuõng ñaõ nghe treân queâ laøng anh emcuøng trang löùa ñaõ ñaàu quaân nhieàu roài. Soùngcuõng mong ñöôïc nhö vaäy laém.

Ñang buoàn nhö ngöôøi coøn ñöùng tröôùc ngaõba ñöôøng thì moät hoâm... Hoâm aáy trôøi ñaõ veàkhuya, traêng sao khoâng saùng laém, Soùng vaãncoøn thao thöùc döôùi thuyeàn boãng nghe ñaèngcaàu Lim, Beán Nöùa voïng veà tieáng böôùc chaânngöôøi rình ròch. Hình nhö coù ñoaøn quaân ñanghaønh quaân qua thò xaõ... Soùng voäi nhaøo leânchaïy thaúng ñeán nôi xem sao... Quaû ñuùng vaäy.Vì giöõ bí maät neân Soùng hoûi maáy cuõng khoângai noùi cho bieát laø ñôn vò naøo. Nhöng Soùng bieátñoù laø moät ñôn vò boä ñoäi chuû löïc. Soùng tìm gaëpbaèng ñöôïc anh chæ huy vaø naèn nì xin ñöôïc ñaàuquaân theo. Soùng noùi maáy cuõng khoâng ñöôïc,duø anh chæ huy thaáy Soùng khoeû maïnh, baûnhtrai laïi linh lôïi neân raát coù caûm tình. Cuõng ñuùngthoâi, boä ñoäi laø phaûi luoân luoân caûnh giaùc. Songcuõng may cho Soùng, giöõa luùc aáy thì coù haichieán syõ treû nhaøo ñeán keâu teân Soùng vaø oâmchaët laáy anh. Ñoù laø hai chieán syõ ngöôøi cuønglaøng. Soùng phaûi nhôø hai anh laøm chöùng, noùihoä neân môùi ñöôïc ngöôøi chæ huy nhaän cho vaøoñôn vò. Ngaøy aáy nhieàu ngöôøi vaøo lính deã daøngnhö vaäy. Moät ñôn vò boä ñoäi qua laøng laø ñitheo, lôùn thì laøm chieán syõ, beù thì laøm lieân laïc,ngöôøi chöa bieát caàm suùng gì thì laøm anh nuoâi,mang vaùc vuõ khí, quaân löông. Laøm ñöôïc vieäcgì cho khaùng chieán cuõng laø ñöôïc goùp phaànñaùnh giaëc cöùu nöôùc. Vaøo roài seõ ñöôïc hoïc taäp,

reøn luyeän. Coù nhieàu ngöôøi chöa bieát chöõ cuõngxung phong vaøo lính. Vaäy maø nhieàu ngöôøicuõng trôû thaønh nhöõng chieán syõ thieän xaï,nhöõng duõng syõ, anh huøng...

Soùng ñi luùc aáy laø vaøo dòp ñaàu thaùng Tönaêm 1947.

Soùng vui, queân heát moïi chuyeän. Sau naøynhieàu luùc nghó laïi Soùng cuõng thaáy töùc cöôøi,ngöôøi ñaâu maø laï, haêng haùi xin vaøo lính ñeánnoãi queân beùng caû ngöôøi yeâu. Khi ñoaøn haønhquaân ñeán caàu Giaùn, ñöôïc ngoài giaûi lao ít phuùt,Soùng môùi söïc nhôù ra laø chöa kòp noùi vôùi Maâymoät lôøi. Soùng muoán trôû veà chia tay vôùi emquaù, nhöng quaân leänh nhö sôn, naøo coùñöôïc... Soùng baám buïng ñaønh chòu vaäy, chôøcoù dòp seõ baùo veà cho Maây.

Saùng hoâm sau, Maây thong thaû ra beánsoâng ñeå nhaän caù ñi chôï nhö moïi khi thì chæthaáy con thuyeàn nheï teânh boàng beành treânnöôùc. Maây voäi nhaûy xuoáng thuyeàn. Coâ hoáthoaûng, maët taùi ñi vì nhìn khaép boán beà soângnöôùc chaúng thaáy Soùng nöõa. Con caù laën coønñeå taêm, ñaèng naøy Soùng ñi, coù daáu veát naøoñaâu...maø tìm ñöôïc. Maây buoàn phaùt khoùc. Roàinghó gaàn, nghó xa...coâ giaän traùch Soùng...Ngöôøi ñaâu gaëp gôõ laøm chi... traêm naêm coøn coùduyeân gì hay khoâng... Lôøi theà coøn ñoù... Maâylaïi töï traùch mình caû tin, nheï daï... Bieát anh tatheá naøo, goác gaùc ra sao maø ñaõ voäi naëng lôøitheà thoát...

Töø hoâm aáy Maây chaû thieát laøm gì. Chaøngñaùnh löôùi vôùi tieáng saùo meâ hoàn ñaâu roài.Chaøng ñaõ bieät taêm, lieäu coù nhö chaøng TröôngChi hieän leân döôùi ñaùy cheùn xaø cöø vôùi Maâykhoâng ? Ñoâi haïc traéng baây giôø ôû ñaâu maø trôøixanh kia chæ vaàn vuõ nhöõng ñaùm maây bay voâñònh... Maây chæ coøn bieát xuoáng thuyeàn oâmboùng vaø oâm chaët maáy chieác aùo chaøng ñeå tìmlaïi hôi aám cuûa chaøng. Vaø nhìn nhöõng tay löôùi,maáy chieác caàn caâu, Maây laïi thaáy quaën loøng




thöông nhôù. Nhieàu luùc Maây chæ muoán gieomình theo doøng bieác xanh kia phoù thaùc chodoøng soâng troâi maø thoâi...

Bieát ñieàu aáy boá meï Maây suoát ngaøy phaûiluoân giaùm saùt coâ. OÂng baø chæ sôï con quaãn maølaøm nhöõng ñieàu daïi doät...

Roài noãi buoàn cuõng moãi ngaøy moät neùn laïi.Maây vaãn phaûi soáng vôùi nhöõng thaùng ngaøychôø ñôïi duø thaät voâ voïng...Boùng ngöôøi vaãn baëtvoâ aâm tín... Cho ñeán moät hoâm Maây ñang ngoàitroâng quaùn cho meï thì coù moät ngöôøi ñaõ ñöùngtuoåi, aên maëc giaû moät noâng daân gheù vaøoquaùn. Ngöôøi aáy goïi moät baùt nöôùc cheø xanhmaø khoâng uoáng. Anh thaän troïng nhìn quanhmoùc nhanh trong tuùi aùo laáy ra moät maûnh giaáynhoû aán vaøo tay Maây roài voäi vaõ chaøo Maây,böôùc nhanh ra khoûi quaùn. Coâ laät ñaät môû xem.Thì ra laø thö cuûa Soùng. Maûnh giaáy chæ coù maáydoøng ngaén nguûi : “Maây... em... hoâm aáy gaëpñôn vò veä quoác quaân haønh quaân qua... anhnaèng naëc xin maõi môùi ñöôïc theo. Vui quaù,anh ñi luoân.. khoâng kòp quay laïi noùi vôùi em...Baây giôø anh ñaõ laø moät veä quoác quaân. Chöõngchaïc laém, oaùch laém. Anh ñaõ ñöôïc tham döïnhieàu traän ñaùnh aùc lieät. Böôùc chaân anh ñaõtraûi qua khaép caùc vuøng Vieät Baéc, Taây Baéc.Ñaõ coù chieán coâng ñöôïc ñôn vò khenthöôûng...Thoâi, em haõy chôø ñôïi. Nhaát ñònh seõcoù ngaøy chieán thaéng anh veà... Cho anh chuùcsöùc khoeû boá meï...”... Chöõ vieát ngheäch ngoaïc,ñuùng laø thö anh aáy vieát treân ñöôøng haønhquaân... OÂi, vaäy laø ñaõ ba naêm coù leû... chaøngmô chinh chieán, em mô boùng chaøng, ñeán giôøMaây môùi nhaän ñöôïc maáy doøng naøy ñaây.Ñöôïc thö maø nhö ñöôïc gaëp ngöôøi, Maây vuilaém. Gaëp ai Maây cuõng hôùn hôû vui khoe...

Töø ñaáy Maây môùi yeân loøng vaø thaät töï haøo vìSoùng ñaõ thöïc söï tröôûng thaønh, ñaõ laø moätchieán syõ gioûi giang ñi ñaùnh giaëc cöùu nöôùc roài.

Hôn hai naêm sau, ôû vuøng queâ Maây laïi soâi

noåi phong traøo giaø treû, gaùi trai noâ nöùc cuøngnhau ñi daân coâng, taûi ñaïn, taûi löông leân mieànTaây Baéc phuïc vuï boä ñoäi. Maây nghe noùi ta saépvaøo moät chieán dòch lôùn, moät traän quyeát ñònhcuûa chín naêm tröôøng kyø khaùng chieán. Ñoù laøtraän Ñieän Bieân Phuû, moät traän ñaùnh cuoái cuøngtoaøn daân ta ñang mong ñôïi. Maây nghó, mìnhcuõng phaûi ñi thoâi, coù theá môùi xöùng vôùi anh aáy.Daân coâng, boä ñoäi thì cuøng treân ñöôøng ra traänhay gaëp nhau laém. Maây phaûi ñi, bieát ñaâu coâseõ ñöôïc gaëp anh aáy...Cuõng may cho Maây chæchöøng thaùng sau ôû thò xaõ coù moät toáp chò emñang chuaån bò leân ñöôøng ñi daân coâng. Maâylieàn xin ñi. Coâ noùi vôùi boá meï, khoâng ngôø boámeï cuõng ñoàng yù ngay. Boá Maây coøn baûo “Phaûiñaáy... giaëc ñeán nhaø, ñaøn baø cuõng ñaùnh... cöùñi ñi... tuoåi treû phaûi bieát coáng hieán cho nöôùc,cho daân chöù...”.

Khi ñoù Maây ñaõ laø moät coâ gaùi phoång phao,khoûe maïnh, daïn daøy... Coâ ra ñi cuøng chò emthoà gaïo leân tieáp teá cho boä ñoäi treân mieàn TaâyBaéc. Khí theá maët traän soâi suïc laém. Daân coângboä ñoäi gaëp nhau vui laém. Naøo laø tìm gaëp ñoànghöông, naøo laø hoø haùt vang röøng. Ñeâm ñeâmñuoác löûa baäp buøng saùng röøng, saùng nuùi...Gaëp ñoaøn boä ñoäi naøo, Maây cuõng tìm hoûi maøvaãn khoâng ai bieát Soùng. Chuyeán naøy chöagaëp, coâ laïi hy voïng chuyeán sau. Coâ ñaõ ñinhieàu chuyeán. Cöù taûi gaïo leân ñeán nôi, baøngiao xong laïi quay veà tieáp tuïc ñi chuyeán khaùc.Laïi hy voïng. Böôùc chaân vaãn naùo nöùc ñöôøngvaän taûi, maëc duø khoâng ít khoù khaên, gian khoåvaø aùc lieät. Maây vaãn khoâng sôï. Maây ñaõ daïndaøy roài. Nhieàu luùc coâ cuõng thaáy thaät töï haøo laøñaõ ñöôïc vöôït ñöôøng 59, ñöôøng soá 6, roài doácCun, doác Pha Ñin... ra traän nhö ai. Maây ñöôïctreân khen ngôïi nhieàu laém... Cuõng ñaõ maáy laànMaây ñöôïc gheù qua nhaø, ñem veà taëng cho boátaám duø chieán lôïi phaåm. OÂng baø raát vui khithaáy Maây ñaõ tröôûng thaønh, ñaõ chöõng chaïc


nhö moät nöõ chieán syõ thöïc thuï... Theá maø moãilaàn thaáy anh chò em hy sinh vì bom ñaïn ñòch,Maây laïi lo cho Soùng. Ñaõ ñaønh ñi chieán ñaáu laøphaûi chòu gian khoå, hy sinh. Khoâng coù hy sinhlaøm sao coù thaéng lôïi ñöôïc. Con ñöôøng chieánthaéng laø con ñöôøng thaám ñaãm maùu chieán syõ,ñoàng baøo... Khoâng bieát ngaøy sum hoïp seõ rasao. Lieäu anh coù trôû veà khoâng, coù coøn ñöôïclaønh laën khoâng. Maây luoân töï nhuû vôùi loøngmình, duø theá naøo coâ cuõng chôø ñôïi... duø coùhoaù thaønh naøng Voïng Phu, Maây cuõng chôøñôïi... Coâ tin nhaát ñònh ta seõ thaéng, ñòch seõthua, nhaát ñònh tình yeâu, haïnh phuùc seõ ñeánvôùi coâ...

*Theo daân coâng ñöôïc gaàn moät naêm thì Maây

bò ngaõ nöôùc. Coâ oám soát lieân mieân. Ngöôøi gaàytoïp ñi. Maët buûng, da chì. Ai cuõng baûo “deã chæcoøn moät tay xaùch naëng”. Ñaàu naêm 1954, Maâyphaûi trôû veà. Coâ ñöôïc ñi ñieàu döôõng ôû traïmthöông beänh binh ñaët ôû laøng Hoaøng Sôn.Maáy thaùng sau söùc khoeû coâ môùi ñöôïc hoàiphuïc. Coâ laïi trôû veà soáng cuøng boá meï ôû ngoâinhaø beân chaân nuùi Hoài Haïc. Nhöng noãi nhôùanh vaãn sôùm chieàu coàn caøo, da dieát trongloøng Maây. Ngaøy ngaøy coâ laïi thô thaån beân bôøsoâng Vaân, maét doõi nhìn boán phöông trôøimong nhö xöa laïi coù ñoâi haïc traéng bay veà...

Boãng moät buoåi saùng khi Maây coøn ñang meâman trong côn soát taùi phaùt thì nghe boán beàsoâi ñoäng nhöõng tieáng böôùc chaân ngöôøi, roàitieáng hoø, tieáng haùt vang vang. Maây cuõng ñaõñöôïc bieát Ñieän Bieân Phuû ñaõ toaøn thaéng töøhoâm moàng Baûy, thaùng Naêm... Coù leõ boä ñoäi ñaõveà chaêng. Maây göôïng ngoài daäy vaø ñònh vaétmaøn chaïy ra, nhöng boá Maây laïi keùo taám maønxuoáng baûo:

- Con coøn ñang soát, cöù naèm nghæ ñi... ñeåboá ra xem sao...

Moät laùt boá Maây laäp caäp chaïy vaøo, oâng thôû

nhö ñöùt hôi, gioïng muoán gaøo leân. OÂng vui,oâng cöôøi maø nöôùc maét laïi traøo ra daøn duïa:

- Mình giaûi phoùng roài... Thò xaõ Ninh Bìnhgiaûi phoùng roài... Boä ñoäi ñang veà ñoâng vuilaém... Queâ höông ñaõ saïch boùng quaân thuø...Thoâi, baø noù, caû con Maây nöõa... ra maø xem...

Maây vaø meï khoâng ñeå ñaâu cho heát nieàmvui. Roài baø meï Maây voäi keùo vaït aùo lau doøngnöôùc maét vaø naém tay choàng hoûi giaät:

- Hoâm nay laø ngaøy maáy... oâng nhæ?OÂng cuï laïi muoán heùt to leân cho vôï con

nghe ñöôïc thaät roõ:- Hoâm nay laø ngaøy... Ba möôi, thaùng

Saùu... naêm moät nghìn chín traêm naêm tö...ngaøy giaûi phoùng thò xaõ Ninh Bình, ngaøy giaûiphoùng queâ höông... Töø nay ta coù hoaø bình,coù ñoäc laäp roài... OÂi sung söôùng quaù, haïnhphuùc quaù!...

Ngoaøi phoá vaãn raàm raàm böôùc quaân ñicuøng nhöõng tieáng haùt, tieáng hoø vang trôøi. Maâynghe thaät quen thuoäc, y nhö tieáng haùt cuûa boäñoäi, daân coâng maø Maây ñaõ gaëp treân caùc neûoñöôøng Taây Baéc, Ñieän Bieân. Tieáng troáng ngöïcMaây ñaäp nhö troáng traän. Maây nhö muoán reoleân. Roài coâ laïi nghe hình nhö coù caû tieáng cuûaSoùng... Laïi coù caû tieáng saùo... OÂi tieáng saùoquen thuoäc maø cuõng thaät khaùc laï. Tieáng saùohoøa trong tieáng nhaïc traàm huøng, haøo saûngcuûa ñoaøn quaân chieán thaéng ñang roän böôùctrôû veà. Ñuùng laø khuùc ca khaûi hoaøn... Lieäu anhcoù trôû veà trong ñoaøn quaân kia?

Maây boãng queân phaét mình ñang soát, coâtung maøn, ñeán noãi khoâng kòp caû xoû deùp, chaïyvuït ra ngoaøi phoá. Vöøa chaïy, Maây vöøa ngöôùcnhìn baàu trôøi cao xanh... Vaø coâ laïi nhö thaáy töøphía chaân trôøi xa laïi coù boùng haïc traéng ñangvoã caùnh bay veà...

* Nôï nöôùc chöa xong ñaàu ñaõ baïc / Maáy ñoä maøigöôm döôùi boùng taø. (Thô Ñaëng Dung)




Môùi khoaûng 8 giôø toái maø Chieâm caûmthaáy ñeâm ñaõ khuya laém roài. Baàu trôøiñen nghòt. Gioù baác töøng côn uø uø thoåi

veà. Phoá phöôøng vaéng ngaét, im lìm nhö chìmtrong nhöõng haït möa xuaân raû rích. Traû khaùchcho caùc cô quan ôû tænh xong, moät mình sau voâlaêng anh cho xe chaïy töø töø trong khu phoá coåtheo ñöôøng taét ñi veà huyeän. Boãng Chieâm giaätthoùt mình. Phía tröôùc moät boùng ngöôøi ñangloaïng choaïng ñoå daøi trong möa vaø aùnh ñeønpha chaäp chôøn. Baèng moät phaûn xaï töï nhieân

cuûa ngöôøi laùi xe thaâm nieân, Chieâm ñaïp phanhraát gaáp roài môû cöûa xe böôùc xuoáng ñöôøng:

- Muoán cheát aø - Taám ni loâng môû ra, hieän leântrong aùnh saùng nöûa vôøi boùng daùng moät ngöôøiñaøn baø ñaõ ñöùng tuoåi ñang oâm chaêt moät taámaûnh loàng khung, moät baùt höông boïc trong giaáyboùng, Chieâm caûm thaáy mình ñaõ lôõ lôøi, lieàn nheïnhaøng hôn:

- Sao maø khoå sôû theá naøy baø giaø ôi. May maøtoâi phanh kòp - Luùc naøy ngöôøi ñaøn baø môùingaång leân vaø quay maët veà phía Chieâm. Haingöôøi nhìn nhau. Vaøi giaây troâi qua. Chieâmsöûng soát keâu leân:

- Trôøi ôi coâ giaùo Ngaàn. Ñeâm hoâm khuyakhoaét coâ ñi ñaâu theá naøy. Ngöôøi ñaøn baø khoângnoùi gì cöù laúng laëng laøm theo söï chæ daãn cuûangöôøi laùi xe maø coù leõ baø ñaõ nhaän ra laø caäu hoïcsinh cuûa mình maáy chuïc naêm tröôùc. Anh dìubaø leân xe. Ñaët baø ngoài ngay ngaén trong gheáñeäm. Bao nhieâu caâu hoûi thöôøng tröïc trong ñaàu.Suy nghó roài giaû ñònh. Cho ñeán khi anh thöïchieän nhöõng ñoäng taùc nheï nhaøng, chuyeån taámaûnh thôø vaø baùt höông leân khoaûng troáng phíasau thì anh ñaõ hieåu moät phaàn cô söï naøo ñaõ xaûyra vôùi coâ giaùo Ngaàn cuûa anh roài:

- Coâ ôi. Nhaø coâ ôû phoá naøo ñeå em ñöa coâ veà.- Vaãn im laëng. Thôøi gian cöù chaäm chaïp troâiqua. Moät luùc sau, nhö khoâng theå naøo chòuñöïng ñöôïc noãi ñau ñang voø xeù taâm can, coâgiaùo môùi guïc ñaàu vaøo thaønh gheá thoån thöùc,thænh thoaûng laïi naác leân khoâng thaønh tieáng roàicuoái cuøng cuõng oaø leân trong tieáng khoùc nöùc nôû.Chieâm caûm thaáy boái roái. Anh döøng xe, taét maùyroài quay ñaàu veà phía sau tìm caâu an uûi. Nhöngbieát noùi gì vôùi coâ trong hoaøn caûnh naøy. Anh chæcoøn bieát vôùi tay laáy bình uû nöôùc cheø mangtheo, roùt moät coác ñaày roài naâng töø töø baèng caûhai tay:

- Uoáng moät ly nöôùc noùng cuûa em coâ seõ thaáynheï nhaøng hôn. Roài moïi vieäc seõ ñaâu vaøo ñaáythoâi coâ aï. Coâ giaùo ñôõ laáy ly nöôùc, kheõ gaät ñaàucaûm ôn roài ñöa leân mieäng. Laïi im laëng. Cho

COÂ GIAÙO NGAÀNTruyeän ngaén

NGUYEÃN ÑAÊNG TRÌNH

Minh hoïa: LEÂ NGOÏC HUYEÀN


ñeán khi Chieâm môû khoaù noå maùy thì coâ môùi noùiñöôïc vaøi tieáng buoàn vaø naëng:

- Nhôø em ñöa giuùp coâ veà queâ.- Vaâng aï.Chieâm phaùt ra hai tieáng aáy tuy nheï boãng

nhöng trong taâm trí laïi caûm thaáy naëng neà laïthöôøng. Bôûi vì coâ giaùo Ngaàn, ngöôøi ngoài cuøngxe vôùi anh luùc naøy laø ngöôøi cuøng queâ, cuøngxoùm, cuøng laøng. Coâ khoâng nhöõng laø ngöôøi thaàyñaàu tieân cuûa anh, cuûa Haïnh, vôï anh maø coøn laøngöôøi thaày ñaàu tieân cuûa hai ñöùa con anh nöõa.Coâ bieát raát nhieàu veà anh, veà gia ñình anh. Vaøngöôïc laïi anh cuõng bieát raát nhieàu veà coâ vaøcuoäc ñôøi cuûa coâ nöõa. Coâ laø moät coâ giaùo ñaëcbieät, coù moät khoâng hai ôû ngoâi tröôøng tieåu hoïcxaõ Hoaø Bình naøy. 33 naêm laøm ngheà goõ ñaàu treûthì vöøa chaün 30 naêm coâ daïy lôùp moät. Bôûi vìcuõng nhö con ngöôøi cuûa coâ. Chöõ vieát cuûa coâñaèng taû, roõ raøng vaø raát ñeïp. Baát kyø vieát ôû ñaâu,trong vôû hoaëc treân baûng ñen chöõ cuûa coâ ñeàuñeïp nhö vaäy. Coâ mong muoán cho hoïc sinh lôùpmoät cuûa coâ tröôùc heát phaûi vieát chöõ ñeïp caùi ñaõroài sau môùi hoïc ñeán moân toaùn. Coâ ñoái xöû vôùihoïc troø baèng tình yeâu thöông cuûa moät ngöôøimeï. Dòu daøng, gaàn guõi, taän tình nhöng vaãn giöõñöôïc khoaûng caùch caàn thieát giöõa coâ vaø troø. Coùmoät naêm, thaáy coâ giaùo Ngaàn vaát vaû vôùi lôùp moätquaù, thaày hieäu tröôûng ñaõ chuyeån coâ leân daïylôùp treân. Nhöng chæ ñöôïc vaøi thaùng nhaø tröôøngñaõ nhaän ñöôïc raát nhieàu lôøi ñeà nghò cuûa caùc baäccha meï mong nhaø tröôøng chuyeån coâ giaùo LeâThò Ngaàn trôû veà daïy lôùp moät. Roài naêm naøocuõng vaäy, cöù vaøo khoaûng thaùng 8, laïi coù haøngtraêm oâng boá baø meï ñaõ tìm moïi aûnh höôûng cuûamình xin cho con em vaøo lôùp moät cuûa coâ giaùoNgaàn. Söï chaân thaønh vaø chuaån möïc veà ñaïoñöùc cuûa coâ ñaõ coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán caùc coâgiaùo trong tröôøng. Moät phong traøo luyeän chöõñeïp ñaõ töï phaùt trong nhaø tröôøng. Thaày Hieäutröôûng phaán khôûi laém. OÂng coi ñoù laø coâng vieäctröôùc tieân maø nhaø tröôøng phaûi laøm vaø kieânquyeát phaûn ñoái quan nieäm cuûa moät soá ngöôøi

cho laø thôøi nay khoâng caàn luyeän chöõ ñeïp nöõavì lôùn leân caùc em toaøn duøng vi tính. OÂng quyeátñònh chuyeån taát caû nhöõng coâ giaùo vieát chöõ ñeïpveà daïy lôùp moät.

Söï thay ñoåi ñaõ ñem ñeán cho thaày hieäutröôûng moät nieàm vui ngheà nghieäp nhöng laïi laømoái lo cho nhaø tröôøng. Soá löôïng hoïc sinh vaøolôùp moät moãi naêm moät taêng. Ñieàu naøy khoângbình thöôøng. Bôûi vì haøng naêm xaõ Hoaø Bình chæcoù treân döôùi 170 em beù ra ñôøi thì chæ caàn boá trí5 lôùp laø vöøa. AÁy theá maø coù naêm, soá lôùp moät cuûatröôøng oâng ñaõ leân tôùi con soá 9 vôùi 315 em,baèng caû soá löôïng hoïc sinh cuûa moät soá tröôøngtrong huyeän. OÂng kieåm tra hoà sô vaø thaáy taát caûñeàu coù hoä khaåu ôû xaõ Hoaø Bình. Thì ra laø tieánglaønh ñoàn xa. OÂng Tröôûng phoøng giaùo duïchuyeän phaûi leân tieáng ñeà nghò coâng an khoângneân cho chuyeån hoä khaåu caùc em 5 tuoåi töø caùcxaõ khaùc veà Hoaø Bình. Vieäc naøy khoâng theå thöïchieän ñöôïc. Keát quaû laø xaõ vaø huyeän phaûi tìmmoïi caùch ñeå xaây theâm cho tröôøng 4 phoøng hoïcnöõa.

Coâ giaùo Leâ Thò Ngaàn ñaõ taïo ra söï thay ñoåitrong vieäc daïy vaø hoïc ôû lôùp moät. Coøn ñoái vôùiChieâm thì coâ chính laø ngöôøi meï hieàn cuûa anhngay töø lôùp moät maø sau 35 naêm troâi qua nhöngnhöõng kyû nieäm vaãn coøn in ñaäm trong anh.Ngaøy aáy troø Chieâm laø moät caäu beù mang ñaàytính caùch noåi troäi. Nghòch ngôïm vaø hieáu ñoäng.Hay phaù phaùch vaø thích tìm toøi caùi môùi. Tronglôùp Chieâm khoâng ngoài yeân bao giôø. Tay chaâncöïa quaäy. Maét thì baâng quô nhìn veà phía cöûasoå, nôi coù nhöõng chuøm laù caønh caây reo vuidöôùi baàu trôøi xanh thaúm. Nhieàu khi Chieâmkhoâng nhìn leân baûng, boû ngoaøi tai nhöõng lôøi coânoùi. Chæ ñeán cuoái buoåi, khi troáng tröôøng ñaõñieåm, chôït nhôù ra laø mình chöa laøm baøi xong,Chieâm môùi caém cuùi nhìn vaøo saùch vaøo vôû laømbaøi. Nhìn nhöõng doøng chöõ ngueäch ngoaïc,nghieâng ngaû cuûa Chieâm, coâ böïc laém nhöngvaãn giöõ bình tónh ñeå ñeán ngoài beân Chieâm. Raátnheï nhaøng, coâ ñeå ngay ngaén quyeån vôû laïi roài




caàm tay naén noùt töøng con chöõ moät. Luùc naøyhoïc troø ñaõ veà heát. Saân tröôøng vaéng laëng. CoâNgaàn nhìn ra vaø chæ thaáy moät mình meï Chieâmñang ngoài treân gheá xi maêng döôùi goác xaø cöø coåthuï. Coâ laëng leõ ñeán beân vaø thaàm thì to nhoû vôùinhau. Luùc thì caêng thaúng. Khi thì vui veû voâ tö.Ñeå roài sau ñoù caû hai baø meï cuøng ñi vaøo phoønghoïc vôùi nhöõng lôøi noùi yeâu thöông vaø nuï cöôøitrìu meán daønh cho Chieâm.

Naêm hoïc ñaàu tieân aáy, coâ giaùo Ngaàn buoäcloøng phaûi cho troø Chieân löu ban lôùp Moât, bôûi vìem khoâng löu taâm ñeán chuyeän hoïc haønh, chöõvieát laïi quaù xaáu vaø khoâng ñuû ñieåm leân lôùp. Boámeï Chieâm cuõng ñoàng tình.

Sang naêm thöù hai, moïi chuyeän cuûa Chieâmcuõng chaúng saùng suûa laø bao. Vaøo moät buoåisaùng cuoái tuaàn, coâ giaùo Ngaàn coù vieäc ñoät xuaátphaûi nghæ daïy. Vì chöa kòp noùi vôùi coâ giaùo daïythay neân buoåi hoïc hoâm ñoù ñaõ xaåy ra moät söïvieäc maø maõi ñeán baây giôø coâ vaãn thaáy aân haän.ÔÛ tieát thöù 3, caû lôùp boãng xoân xao bôûi moät tieángkeâu thaát thanh: “OÂi ñau quaù, thaèng Chieâm noùñaâm buùt vaøo löng em.” Böïc töùc quaù, coâ giaùodaïy thay ñi xuoáng lôùp: “Em ra khoûi lôùp ngay”.Chæ caàn coù theá laø Chieâm ñaõ boû caû saùch vôûchaïy nhö bay ra khoûi phoøng. Chuyeän xaåy ratöôûng laø bình thöôøng, nhöng roài quaù tröa hoâmñoù, khoâng thaáy con veà, boá meï ñaõ chaïy ñi khaépnôi tìm maø khoâng thaáy con mình, buoäc loøngphaûi ñeán taän nhaø coâ giaùo Ngaàn. Theá laø caû 3ngöôøi ñaõ chia laøm 3 ngaû ñeå tìm kieám. Ngoài treânxe maùy, chôït coâ giaùo Ngaàn nhôù ra. Coù moät laàncoâ gaëp Chieâm ñang luùi huùi ôû raëng döùa gai daïidöôùi chaân nuùi Yeân Ngöïa:

- Em laøm gì ôû ñaây theá. Laïi chæ coù moät mìnhthoâi. - Chieâm ñöa caû hai baøn tay leân, naâng niumoät toå chim trong ñoù coù 3 chuù chim non ñangvöôn ñaàu leân, caùi mieäng thì ñoû öûng haù ra ñoøiaên:

- Em coù nuoâi ñöôïc khoâng. Neáu ñeå noù cheátlaø em coù toäi ñaáy. Hay laø em ñeå vaøo choã cuõ roàileân xe coâ ñeøo veà. Boá meï ñang mong ñaáy. -

Sau lôøi khuyeân aáy coâ thaáy Chieâm trôû vaøo vaømaát huùt trong nhöõng buïi döùa gai raäm raïp. Moätluùc sau coâ thaáy tieáng em noùi voïng ra:

- Coâ ôi, coâ veà tröôùc ñi, em seõ veà sau. Nhôùlaïi chuyeän aáy, coâ voäi taêng ga cho xe chaïy veàphía nuùi Yeân Ngöïa vaø ñuùng nhö döï ñoaùn cuûacoâ: Chieâm ñang naèm ngöûa, goái ñaàu tay treânthaûm coû maät döôùi taùn laù xum xueâ cuûa haøng caâybeân ñöôøng. Möøng quaù, coâ voäi vaøng ñeán beânChieâm:

- Em nguû aø. Leân xe veà vôùi coâ ñi. Caû nhaøñang lo cho em ñaáy. Chieâm khoâng noùi gì, laëngleõ leân xe vôùi neùt maët buoàn baõ nhö ñaõ kòp aânhaän vôùi vieäc laøm ban saùng.

Sau caùi buoåi aáy, Chieâm ñaõ coù tieán boä daànleân. Chöõ vieát ngay ngaén hôn. Saùch vôû cuõngsaïch seõ hôn. Vaø em ñöôïc leân lôùp hai. Hoïcxong lôùp 12, Chieâm vaøo tröôøng cao ñaúng ngheàroài trôû thaønh nhaân vieân laùi xe cho Uyû banhuyeän. Maáy chuïc naêm ñaõ qua, nhöng Chieâmvaãn giöõ ñöôïc nhöõng tình caûm ñaëc bieät vôùi coâgiaùo Ngaàn. Anh vaãn coi coâ giaùo Ngaàn nhöngöôøi meï thöù hai cuûa mình. Moãi buoåi saùng thöùcdaäy, môû cöûa soå ra, aùnh saùng eâm dòu vaø laøn gioùmaùt traøn vaøo trong caên phoøng aám cuùng. Chieâmcoù caûm töôûng nhö meï mình vaø coâ giaùo Ngaànlaø aùnh saùng, laø maët trôøi, laø ban mai tinh khieát.Meï vaø coâ giaùo laø baø tieân ñaùnh ñuoåi ma löôøi.

Chieâm luoân giöõ maõi nhöõng hình aûnh raát ñeïpveà coâ giaùo Ngaàn. Nhöng anh khoâng theå naøohieåu ñöôïc vì sao maø cuoäc ñôøi cuûa coâ laïi traéc trôûvaø buoàn ñau nhö vaäy. Laø moät ngöôøi con gaùixinh xaén maën maø, maø maõi ñeán naêm 28 tuoåi coâmôùi laáy choàng. Naêm 30 tuoåi, coâ sinh con gaùiñaàu loøng, ñaët teân laø Nhung. 5 naêm sau ñoùchoàng coâ ñoät ngoät qua ñôøi trong moät tai naïngiao thoâng. Coâ trôû thaønh baø quaû phuï moät mìnhnuoâi con khoân lôùn. Naêm thaùng qua ñi, con gaùicoâ caøng lôùn caøng xinh töôi. Vôùi maùi toùc ñen daøiluùc naøo cuõng möôït chaûy xuoáng bôø vai, nöôùc datraéng mòn maøng vaø gioïng noùi dòu ngoït, Nhungñaõ trôû thaønh uôùc mô cuûa nhieàu chaøng trai


quanh vuøng. Naêm 22 tuoåi, vöøa toát nghieäp söphaïm laø Nhung laáy choàng ngay. Ñoù laø moät anhkyõ sö xaây döïng, ñeïp trai, hoïc gioûi, con nhaøgiaøu ñang laøm vieäc trong moät cô quan cuûatænh. Khi ñöùa con trai ñaàu loøng vöøa ñöôïc 6thaùng thì Nhung trôû thaønh coâ giaùo cuûa moättröôøng caáp 3 noåi tieáng trong thaønh phoá. Luùcnaøy coâ giaùo Ngaàn vaãn ñang taïi chöùc neân chæñeán thöù Baûy, Chuû nhaät coâ môùi leân thaønh phoáthaêm con thaêm chaùu. Nhung muoán meï nghæhöu ngay ñeå leân ôû haún vôùi con gaùi, nhöng meïNhung laøm sao maø töï quyeát ñònh ñöôïc. Nhunglieàn caàu cöùu ñeán hieäu tröôûng nhaø tröôøng. Vaøcoâ raát buoàn khi nghe ñöôïc lôøi khuyeân cuûa thaøyhieäu tröôûng qua ñieän thoaïi:

- Khoâng ñöôïc ñaâu. Meï Ngaàn cuûa em laø moätngöôøi thaøy maãu möïc cuûa caû huyeän ñaáy. Khoângai coù theå thay theá vai troø cuûa meï em luùc naøy ôûlôùp moät ñaâu. Em neân tìm moät ngöôøi giuùp vieäclaø ñuùng luùc roài.

Hai naêm sau ñoù, khi vöøa troøn 55 tuoåi, coâgiaùo Ngaàn veà höu. Lieân hoan chia tay ngaøyhoâm tröôùc thì hoâm sau coâ ñaõ göûi nhaø cho caäuem trai roài leân thaønh phoá. Nhöõng ngaøy sau ñaáylaø thôøi gian eâm ñeïp nhaát trong tình caûm meïcon, baø chaùu. Moãi thaùng coâ chæ veà queâ chôùpnhoaùng ñeå thaép höông treân baøn thôø choàng vaøongaøy raèm vaø moàng moät. Caû naêm thì coù theâmngaøy gioã cho choàng vaø ngaøy thanh minh taûomoä. Coøn laïi taát caû thôøi gian, söùc löïc vaø tình caûmcoâ giaùo Ngaàn ñeàu vun ñaép cho haïnh phuùc cuûagia ñình con gaùi. Beá aüm vaø chaêm soùc cho haiñöùa chaùu ngoaïi, moät trai moät gaùi ñeïp nhö tranhveõ. Chieâm vaø baø con coâ baùc ôû laøng queâ thaáytheá thì möøng laém. Nhaát laø khi Chieâm ngheñöôïc nhöõng lôøi taâm söï cuûa Nhung:

- Anh Chieâm aï. Em coù moät ñöùa baïn khoângcoøn caû boá laãn meï. Thaáy nhöõng baïn coù coøn ñuûcaû cha meï noù theøm laém. Noù baûo raèng moãi khicoù cuûa ngon vaät laï nghó ñeán cha meï thì nöôùcmaét cöù traøo ra. Noù kòch lieät leân aùn nhöõng ñöùacoù boá coù meï maø thôø ô, voâ traùch nhieäm. Nhìn

thaáy caûnh nhöõng baø noäi baø ngoaïi haàu haï con,beá boàng chaùu noù baûo chuùng maøy phaûi traû coângcho caùc baø baèng tieàn taán. Nhöng coù bao giôøcaùc cuï ñöôïc nhaän moät ñoàng naøo ñaâu. Maø neáucoù ñöôïc thì chuùng seõ keå coâng ñeán suoát ñôøi.Thaät toäi nghieäp, caùc baø meï chæ bieát coù cho ñi,nhöng khoâng bao giôø ñoøi laïi.

Khoâng bieát hoâm aáy Nhung nghó gì maø noùivôùi Chieâm caâu chuyeän caûm ñoäng nhö theá, ñeåñeán ñeâm nay söï tình laïi trôû neân chua xoùt ñaéngcay nhö theá naøy. Maõi ñeán luùc leân xe, nhìn thaáycoâ giaùo cöù oâm chaët laáy taám di aûnh vaø baùthöông thôø, Chieâm ñaõ ñoaùn ra taát caû. Thì ra söïvieäc ñaõ dieãn bieán ñuùng nhö lôøi khuyeân cuûa baøcon coâ baùc khi coâ giaùo Ngaàn ñaõ nghe theonhöõng lôøi noùi ngon ngoït, ñaãm nöôùc maét cuûa coâcon gaùi:

- Meï leân ôû haún vôùi vôï choàng chuùng con ñi.Luùc naøy laø luùc chuùng con caàn meï nhaát. Meï chæcoù moät mình con neân anh aáy cuõng coi meï nhömeï ñeû thì meï coøn ngaïi ngaàn gì nöõa. Meï cöù baùncaû cô ngôi ôû queâ, huøn voán cho vôï choàng chuùngcon xaây moät ngoâi nhaø ôû khu phoá coå treân maûnhñaát höông hoaû maø toå tieân ñaõ daønh cho anh aáy.Khi naøo meï khoâng ôû nöõa, chuùng con seõ veà queâmua ñaát laøm nhaø cho meï.

Nghe tin coâ giaùo Ngaàn ñònh baùn nhaø, moïingöôøi ai cuõng gaøn vaø khuyeân coâ:

- Khoâng ñöôïc ñaâu coâ ôi. Coâ ñöøng nghe lôøichuùng noù. Roài seõ coù ngaøy coâ traéng tay ñaáy.Leân ôû vôùi noù, baùt höông thôø choàng coâ ñeå vaøoñaâu. ÔÛ nhaø noù aø. Khoâng bao giôø coù chuyeän aáyñaâu. Thaèng con reå coâ laø con moät, laïi laø tröôûngcuûa moät danh gia voïng toäc. Noù khoâng bao giôømuoán toàn taïi moät baùt höông laï trong nhaø cuûanoù ñaâu. Luùc aáy höông hoàn cuûa oâng nhaø seõ chôvô khoâng nôi nöông töïa. Ñau loøng laém. Roài noùseõ ñuoåi caû coâ ra ngoaøi cho maø xem.

Maûi meâ suy nghó, Chieâm ñaõ ñeán tröôùc ngoâinhaø cuûa mình luùc naøo maø anh khoâng bieát. Luùcnaøy coâ giaùo Ngaàn môùi môû maét, nhìn ra beânngoaøi:




- Em ñöa coâ veà nhaø ai ñaây.- Veà nhaø em coâ aï. Coâ cöù ôû nhaø em ñeâm nay

ñeå nghæ ngôi taém giaët ñaõ. Saùng mai coù chuyeängì coâ troø mình seõ baøn baïc giaûi quyeát coâ aï.

- Luùc ñang treân ñöôøng, Chieâm ñaõ nhanhyù cho xe döøng laïi. Noùi laø ñeå kieåm tra xaêngdaàu xaêm loáp nhöng thöïc ra anh ñaõ goïi ñieänveà nhaø cho Haïnh, vôï anh keå laïi ñaàu ñuoâicaâu chuyeän vaø caùch cö xöû cuûa mình. Vì theámaø moïi dieãn bieán ñeàu ñuùng nhö kòch baûncuûa anh. Haïnh vaø 2 ñöùa con ñaõ chaïy uøa rangoaøi saân, môû coång vaø ríu rít nhö hai conchim nhoû khi cöûa xe vöøa môû:

- Chuùng con chaøo coâ giaùo, chaøo boá aï.- Em chaøo coâ. Coâ ñeå em ñôõ ñoà cho. Coâ vaøo

nhaø ñi aï.Coâ giaùo Chieâm töøng böôùc moät chaäm chaïp

ñi trong im laëng. Coâ oâm chaët laáy Haïnh maø khoùcthuùt thít nhö ñöùa treû leân naêm.

Saùng sôùm hoâm sau, tröôùc khi ñi laøm, khi coâgiaùo Ngaàn vaø moïi thaønh vieân trong gia ñình ñaõyeân vò chung quanh nhöõng taùch traø thôm ñangtoaû höông thì Chieâm xin ñöôïc trình baøy yù kieáncuûa mình:

- Ñeâm qua, vôï choàng em ñaõ suy nghó vaøbaøn baïc thaáu ñaùo roài coâ aï. Coâ cöù ôû vôùi chuùngem. Caùc con em vaø baïn beø cuûa chuùng noùñang raát mong moûi coâ. Em coøn moät ngoâi nhaødöôùi, tuy laø caáp 4 nhöng kheùp kín. Chuùng emmôøi coâ ôû ngoâi nhaø aáy, roài daàn daø môû lôùp daïy heøcho caùc chaùu. Neáu coâ ñoàng yù, em seõ laøm thuûtuïc caét rieâng khu nhaø vaø laøm bìa ñoû cho coâ. Khinaøo coù tieàn coâ traû cho chuùng em cuõng ñöôïc.Coâ tin töôûng vaøo chuùng em.

Nghe ñöôïc nhöõng lôøi noùi aáy, coâ giaùo Ngaàncaûm thaáy cöù röng röng trong loøng vaø cay caynôi khoeù maét:

- Caûm ôn caùc em. Caùc em ñeå cho coâ suynghó theâm. Nhôù ñöøng cho moïi ngöôøi bieát laø coâñang ôû ñaây nheù.

Ngay hoâm sau, ngöôøi ta thaáy coâ giaùoNhung veà queâ tìm meï. Khoâng daùm hoûi thaêm,

Nhung chæ vaøo nhöõng nhaø hoï haøng thaân thích,nhöng vaãn khoâng tìm thaáy tung tích cuûa meïmình. Chöøng nöûa thaùng sau, khi bieát chaéc laømeï mình ñang môû lôùp daïy heø ôû queâ theo yeâucaàu cuûa cha meï hoïc sinh, Nhung ñaõ ñeán nhaøChieâm. Caû nhaø ñi vaéng. Ñöùng giöõa saân goïi to.Khoâng coù ai traû lôøi. Cho ñeán khi thaáy caùnh cöûanhaø döôùi khoâng khoaù maø chæ caøi then beântrong, Bieát meï ñang ôû trong aáy, Nhung ngoàiphòch xuoáng heø vaø khoùc lôùn:

- Meï ôi. Meï tha toäi cho chuùng con. Chuùngcon laø nhöõng ñöùa con baát hieáu. Meï thöông conthöông chaùu maø veà vôùi chuùng con. Con laïy meï.

Nghe tieáng khoùc naõo nuoät cuûa coâ con gaùi,coâ giaùo Ngaàn cuõng ñau loøng laém chöù. Coâ ñaõñònh môû cöûa ra ngoaøi, nhöng kìm laïi ñöôïc vìchöa ñuùng luùc. Coâ thöông caûm cho con gaùimình. Noù cuõng chæ laø naïn nhaân cuûa thoùi ñôøiñen baïc, taàm thöôøng, taøn nhaãn cuûa ngöôøi ñôøicuûa thaèng choàng nhu nhöôïc. Söùc eùp cuûa doønghoï, cuûa boá meï choàng ñaõ trôû thaønh noãi böùc xuùctrong loøng con reå. Noù khoâng bieát ñeå ôû ñaâu maøchæ bieát doàn taát caû noãi böïc töùc aáy vaøo ngöôøi vôïmaø noù chaúng coù lyù do gì ñeå caêm gheùt caû. Ngaøyqua thaùng laïi, noù cöù daèn vaët vôï noù. Nhungkhoâng ngôø choàng mình laïi heøn nhaùt vaø thieáubaûn lónh ñeán theá. Roài nhö phaûn öùng daâychuyeàn cuûa con baøi ñoâminoâ, Nhung laïi doàn taátcaû noãi ñau voâ lyù aáy vaøo ngöôøi meï kính yeâu vaøñaùng thöông cuûa mình. Maõi ñeán caùi ñeâm hoâmaáy, khi nghe roõ ñaàu ñuoâi caâu chuyeän, coâ giaùoNgaàn môùi thaáy laø mình khoâng theå ôû ñaây ñöôïcnöõa, voäi vaøng boû maáy boä quaàn aùo vaø ñoà duøngcaàn thieát vaøo maáy caùi tuùi xaùch, roài oâm baùthöông vaø di aûnh cuûa ngöôøi choàng lao ra ngoaøicöûa. Cöù theá coâ giaùo Ngaàn ñaõ ñi trong möa vaøtieáng gaøo theùt cuûa con gaùi vaø hai ñöùa chaùungoaïi.

Beân ngoaøi, tieáng khoùc moãi luùc moät to hôn.Beân trong, khoâng moät tieáng ñoäng naøo

voïng ra.Im laëng. �


Ñaõ 12 giôø ñeâm. Toâi xeáp caùc thöù laëtvaët cho vaøo tuùi. Vaäy maø toâi vaãnboàn choàn moät ñieàu gì. Tröôùc maët

toâi laø taäp album löu giöõ caùc böùc aûnh ôûchieán tröôøng. Ñaây laø böùc aûnh toâi chuïp vôùithaèng Huaán ôû Phu Nhoi, hoài ñi chieán dòchKhe Sanh; ñaây laø böùc aûnh toâi cuøng ñoàngñoäi ñang vöôït soâng Sen naêm 1971. OÂi!AÛnh thaèng Thaønh, thaèng Taïo... chuïp ôûBaõi Haø; coøn ñaây, coøn ñaây nöõa... aûnh coønñaây maø nhieàu ñöùa ñaõ ngaõ xuoáng roài.Boãng tröôùc maét toâi hieän ra moät taám aûnhñen traéng côõ 4x6. Böùc aûnh ñaëc taû khuoânmaët coâ gaùi: maët hôi nghieâng, ñoâi maét môûto döôùi vaàng traùn thoâng minh. Chieác muõtai beøo vaét veûo sau vai vôùi hai bím toùcñuoâi sam. Bích Lan! Böùc aûnh em taëng toâi

ñeâm chia tay. Toâi laät maët sau taám aûnh,coøn ñaây neùt chöõ meàm maïi song möïc ñaõhôi nhoøa “Nhôù anh maõi. 26 thaùng 4 naêm1972. Bích Lan”. Loøng toâi boài hoài xaoxuyeán. Vaäy laø ñaõ hai möôi laêm naêm roài...

Ngoài treân xe, toâi coá töôûng töôïng raBích Lan giôø ñaây theá naøo, bieát ñaâu emcuõng seõ coù maët trong ngaøy kyû nieäm. Maøroài gaëp toâi, em coù coøn nhaän ra? ÖØ, coù theånay em ñaõ laø “baø naøy baø noï”, chaéc gì emcoøn nhôù. Maø bieát ñaâu! Toâi khoâng tin nhövaäy. Bao nhieâu caâu hoûi, bao nhieâu yù nghócöù chaïy ñi chaïy laïi trong toâi. Ñaõ maáy laàntoâi ruùt taám aûnh Bích Lan ra roài laïi nheïnhaøng ñuùt vaøo tuùi aùo ngöïc. Ñoâi maét ñaãmleä vaø lôøi noùi trong hôi thôû cuûa Bích Lannaêm xöa ñang laøm toâi day döùt.

BEÂN SUOÁI LA LATruyeän ngaén

PHAÏM ÑÖÙC HOAØN





*Ngaøy aáy, khoaûng trung tuaàn thaùng 4

naêm 1972, sö ñoaøn toâi ñöôïc leänh tieáncoâng treân höôùng chuû yeáu vaøo cuïm cöùñieåm Ñoâng Haø. Khu vöïc truù quaân cuûaPhoøng Chính trò chuùng toâi khi ñoù naèmdöôùi moät vaït röøng phía Baéc cuûa daõy 544(Fu-lô). Choã ôû thaät laø ñeïp. Raát nhieàu caâycoå thuï toûa boùng xanh um; Phía döôùi chaânkhoâng xa laém laø con suoái La La nöôùctrong vaét ñeán taän ñaùy, nhö coù theå nhìnthaáy töøng hoøn soûi. Khoâng hieåu sao giöõacaû moät vaït vuøng ñoài nuùi lôû loeùt, chaùynham nhôû vì bom ñaïn Mó laïi coøn moät vaïtröøng xanh nhö theá. Giaù nhö khoâng coùtieáng rít cuûa phaùo haïm töø phía ngoaøi khôi,khoâng coù tieáng gaàm ruù cuûa maùy bay phaûnlöïc thì ai cuõng coù caûm töôûng ñaây seõ laø nôinghæ ngôi thaät thuù vò. Coù leõ ñòch cuõngkhoâng theå ngôø chuùng toâi laïi truù quaân ôûñoù.

Cuõng nhö anh em ôû caùc phoøng ban(luùc ñoù toâi ôû Ban Ñòch vaän) nghe tin coùcaùn boä “trong aáy” ra phoái hôïp taùc chieán, ainaáy ñeàu möøng. Caùnh treû chuùng toâi - “caùcquaân sö quaït mo” thì ñoaùn giaø ñoaùn non:Chaéc phaûi laø caùn boä coù “côõ” ñaây! Tuy toâikhoâng noùi ra nhöng cuõng hình dung oâng“coáp” naøy chaéc phaûi laø loaïi “raâu huøm, haømeùn” hoaëc ñaïi loaïi laø “aùo baø ba, khaên raènvaét vai”, tuoåi taùc ít ra cuõng phaûi ñaàu “boán”,ñaàu “naêm” gì ñoù...

Tröa hoâm aáy, côm xong toâi vaø anhTroïng Ngöu beân Tuyeân huaán cuøng maécvoõng beân caïnh chieác haàm “chöõ A”, döôùimoät boùng caây to coù leõ ñeán hôn moät ngöôøioâm. Khoâng hieåu sao luùc naøy khoâng coùtieáng ruù cuûa ñaïn phaùo maø cuõng chaúng coùtieáng rít cuûa baày phaûn löïc. Naéng tröa

xuyeân qua caùc keõ laù thaønh nhöõng gioïtlung linh, tinh nghòch. Coù leõ caûm nhaänñöôïc caùi khoâng khí thanh bình yeân tónh ñoùmaø Troïng Ngöu ñang naèm boãng nhoåmdaäy goïi vôùi sang toâi:

- Naøy Ñöùc, maøy coù nhôù baøi thô gì maøcoù hai caâu: “Em nguû vöôøn tröa xanh naéngthöa. Trôøi xanh laù goïi, voõng ñung ñöa...”

- Baøi gì aáy nhæ? Toâi ñang aäm ôø thì boãnggiaät mình vì tieáng “e heøm”. Hai chuùng toâiñeàu quay maët nhìn ra. Baùc Hôïi “troïc” (caûcô quan vaãn goïi baùc nhö vaäy vì baùc coù caùiñaàu nhaün thín) - Tröôûng ban Daân vaän söñoaøn ñang ñi vaøo. Theo sau laø moät coâ gaùiraát “xuya”. Khi ñi ngang qua choã boïn toâi,coâ gaät ñaàu nhoû nheï: “Chaøo hai anh!”Chuùng toâi gaät ñaàu chaøo nhöng maét thì laïidaùn vaøo coâ gaùi ñeå roài phaûi “aên” moät caùilöôøm keøm vôùi tieáng haéng gioïng “nhaécnhôû” cuûa baùc Hôïi. Chôø coâ gaùi ñi khuaát, toâivoã maïnh vaøo löng Troïng Ngöu:

- Anh thaùnh thaät, vöøa ñoïc “Em nguûvöôøn tröa xanh naéng thöa” laø moät em hieänra ngay. Xinh chöù anh nhæ? Chaû leõ ñaây laøcaùn boä cuûa “Thò” cöû ra aø? “AÙi chaø chaø!”.Anh Ngöu “suît” ra veû “nghieâm tuùc” vìhaàm cuûa Ban Daân vaän chæ caùch ñoù chöøngmöôi böôùc. Nhöng nhìn neùt maët, toâi bieátanh cuõng ñang vui.

Coâ gaùi aáy coù daùng maûnh mai trong boäquaân phuïc maøu coû uùa vöøa vaën boù saùtngöôøi, khieán töø em toaùt ra moät veû gì ñoùvöøa raát laø “thuïc nöõ” nhöng cuõng raát cantröôøng. Chieác muõ tai beøo truøm khít treânñaàu nöûa nhö giaáu ñi, nöûa laïi nhö toân leânkhuoân maët traùi xoan coøn raát treû. Moätthoaùng qua raát nhanh maø nuï cöôøi treânkhoùe mieäng xinh xinh aáy ñaõ ñuû aám loøng.Nhaát laø ñoâi maét, moät ñoâi maét ñen, luoân


môû to nhìn thaúng maø sau naøy khi ñaõ quennhau toâi vaãn ñuøa Bích Lan laø “coù ñoâi maétbieát noùi”; Lan ñaõ ñeå laïi trong toâi moät aántöôïng ñeïp ñeõ ngay töø buoåi gaëp ñaàu. Ngaûmình xuoáng voõng, anh Ngöu laåm baåm: “ÖØthaùnh thaät! Giöõa moät vuøng bom ñaïn theánaøy maø laïi coù moät em xinh theá”. Anh nheomaét tinh nghòch: “Tôù laøm “phoâng” cho caäunheù!” Roài khoaùi chí, anh caát cao gioïngngaân nga: “Em tôùi haàm anh luùc naéng tröa.Trôøi xanh laù goïi, voõng ñung ñöa...”

Ngay chieàu hoâm aáy, khi nghe Bích Lanbaùo caùo tình hình ôû sôû chæ huy sö ñoaøn,toâi ngôõ ngaøng roài thaàm phuïc söï hieåu bieátthaáu ñaùo, tæ mæ veà ñòa hình, daân cö, cô sôûcuûa ta vaø caû nhöõng söï boá trí hoùc hieåmtrong heä thoáng phoøng thuû cuûa ñòch.

Vaãn gioïng noùi Quaûng Trò nhoû nheï,nhöng roõ raøng döùt khoaùt, Lan trình baøycaùc vaán ñeà moät caùch töï tin deã hieåu. Baùocaùo cuûa Lan ñaõ coù söùc thu huùt laï kyø cöûtoïa. Hoï vöøa nghe vöøa ghi ghi cheùp cheùp.Ñaëc bieät laø Tö leänh sö ñoaøn, oâng nghemoät caùch chaêm chuù, thænh thoaûng laïi gaätñaàu moät caùch ñaéc yù. Chaéc laø oâng raát haøiloøng veà ngöôøi nöõ caùn boä treû ngöôøi maø daøydaïn kinh nghieäm aáy.

Moät buoåi chieàu, toâi ñang chaêm chuù ñoïcmoät quyeån saùch thì Bích Lan xuaát hieäntröôùc cöûa haàm.

- Anh Ñöùc. Lan goïi thay cho tieángchaøo. Toâi luoáng cuoáng:

- Chaøo Lan. Môøi... ngoài chôi! Sao laïibieát teân mình?

Lan cöôøi ríu rít:- Bieát chöù anh! Boïn chuùng em laø “ma”

laém, vôùi laïi... ngheà nghieäp maø!Lan cöôøi roài boû muõ xuoáng quaït. Chieác

quai muõ teát raát kheùo ñu ñöa trong naéng,

nom Lan tinh nghòch nhö moät coâ hoïc troø.Toâi vaø Lan cuøng nhìn ra phía tröôùc. Döôùikia, doøng La La laáp loaùng gôïi caûm.

Ñoät ngoät Lan chuyeån gioïng:- Anh Ñöùc naøy! Hoâm noï, ñi ngang qua,

em nghe caùc anh ñoïc thô hay quaù. Anhñoïc cho em nghe vôùi.

Toâi cöôøi xoøa tröôùc söï laùu lænh, tinhnghòch cuûa coâ gaùi:

- Boïn anh ñoïc lung tung aáy maø. Toâixöng “anh” töï nhieân tôùi möùc nhö ñaõ quenvaø hieåu nhau töø laâu laém - Nhöng maø neáuLan thích thì ngoài xuoáng ñaây, thuoäc ñaâuanh ñoïc ñaáy, ñöøng cöôøi nheù.

Buoåi chieàu aáy, toâi ñoïc baøi “Nuùi ñoâi” cuûaVuõ Cao, Lan ngoài nghe chaêm chuù, taychoáng hôø leân maù, maët hôi nghieâng veàphía toâi, ñoâi maét môû to thaêm thaúm. Vôùi toâi,coù leõ chöa bao giôø toâi ñoïc thô cho ai nghemaø say söa nhö vaäy. Toâi ñoïc nhö bieåudieãn maø khoâng heà coá yù.

Daïo aáy, coâng taùc baûo ñaûm haäu caànkhaù ñaày ñuû, côm gaïo thì thoaûi maùi, thòthoäp cuõng khoâng thieáu. Nhöng gay nhaát laømoùn rau xanh, ngoaøi rau muoáng khoâ laømoùn ñaëc saûn “Ca-laø-thaàu”- caùi thöù cuû caûikhoâ taåm xì daàu ñaëc, môùi aên coøn taïmñöôïc, nhöng aên maõi thì ngaùn ngaåm laém,nhaát laø anh naøo môùi soát reùt daäy thì ngöûihôi ñaõ thaáy ñau ñaàu.

Nhöõng luùc roãi raõi, Lan thöôøng xuoángbeáp cô quan ñaët döôùi moät luøm caây vensuoái giuùp anh nuoâi. Moät laàn toâi sang haàmbaùc Hôïi chôi, Lan cuõng ñang ôû ñoù. (Daïonaøy, baùc Hôïi khoâng coøn hay “e heøm” nöõa,laém luùc oâng coøn goïi taát caû “hoäi” chuùng toâigoàm 3 ñöùa (toâi, Laâm, Taïo) vaø Lan sanghaàm oâng chôi, chuyeän troø raát roâm raû. Coùleõ baùc ñaõ hieåu boïn toâi). Chuyeän troø hoài




laâu, Lan boãng ruït reø thöa:- Baùc Hôïi aï, töø hoâm ñeán ñaây, chaùu

thaáy boä ñoäi aên ít côm quaù, maâm naøocuõng thöøa tôùi nöûa xoong.

- ÖØ! Baùc cuõng thaáy theá, töôûng chæ coùboïn giaø chuùng tao ueå oaûi, nhöng chieàunay, caû caùi boïn thanh nieân vaät traâu traâucheát naøy. Baùc chæ sang chuùng toâi, moãiñöùa cuõng chæ hai löng... toäi quaù. Thieáurau, xoùt ruoät laém. Caùc caäu coù caùch gìkhoâng?

Ñöôïc theå, Lan thöa ngay:- Theá naøy baùc Hôïi aï, neáu baây giôø baùc

cho pheùp chaùu haøng ngaøy tranh thuû kieámít rau röøng, ñöôïc chöøng naøo hay chöøngaáy, goïi laø coù chuùt rau xanh.

- OÂi! theá thì coøn gì baèng. Ñeå mai chuù seõbaùo caùo vôùi chuû nhieäm chính trò, taêngcöôøng cho chaùu vaøi “chieán só”, cöù taïm goïilaø “toå caûi thieän” do chaùu chæ huy. Ñöôïcchöa?

Theá laø töø saùng hoâm sau, boä “töù” chuùngtoâi moãi ngaøy ñeàu daønh hai tieáng ñeå tìmrau cho beáp.

Caû moät vaït ñoài loã choã hoá bom phaùochuû yeáu laø nhöõng caây luùp xuùp ñang hoàisinh, thænh thoaûng laïi baät ra nhöõng ñaùmcon con chi chít nhöõng caây rau taøu baymôùi leân ñöôïc ba, boán laù hoaëc moät ñaùm boàcoâng anh cuõng coøn luõn cuõn nhö caùi taêm.Boán anh em caëm cuïi nhaët nhaïnh. Ngaøy ítngaøy nhieàu, nhöng töø hoâm aáy, böõa naøobeáp cuõng coù theâm moùn rau, khi thì rau taøubay xaøo thòt hoäp khi thì laø moùn canh “moânthuïc”, coù hoâm coøn coù caû moùn maêng chuanöõa. Beáp xoâm haún leân.

Moät hoâm, khi loäi qua suoáâi La La, BíchLan boãng reo leân: “Anh Ñöùc ôi! Gaëp mayroài! Coù theâm moùn rau gheùm nöõa naøy”.

Vöøa noùi, Lan vöøa chæ cho toâi nhöõng cuïmrau moïc thaønh töøng chuøm trong caùc keõ ñaùbeân meùp nöôùc; nhöõng cuoäng rau nhöcuoäng rau maù hoàng hoàng ñöôïc ñính ôûtreân ñaàu moät chaám laù troøn xoe. Lan baûo ôûqueâ em goïi laø rau maét cua, röûa saïch,chaám maém aên maùt nhö rau dieáp aáy.

Roài moät söï ngaãu nhieân ñeå toâi ñöôïc gaànLan hôn. Hoâm ñoù “toå caûi thieän” ñöôïc chialaøm hai boä phaän: boä phaän “rau caïn” doLaâm vaø Taïo phuï traùch, coøn toâi vaø Lan ôû toå“rau nöôùc”. Chuùng toâi loäi doïc theo suoái,nöôùc suoái trong nhöng caùc hoøn cuoäi laïiraát trôn. Moãi choã nöôùc saâu, Lan laïi “töïnhieân” chìa tay cho toâi daét qua. Moãi laànbaøn tay nhoû nhaén cuûa em ñaët vaøo tay toâi,toâi caûm thaáy hình nhö coù moät luoàng ñieänchaïy qua ngöôøi. Tieáng nöôùc suoái roùcraùch, voâ tö nhö phuï hoïa cho nhöõng caâuchuyeän ngoä nghónh, chaân thaät maø chuùngtoâi vöøa laøm vöøa keå cho nhau nghe.

- OÁi! Toâi boãng oâm chaân xuyùt xoa. Doböôùc nhanh, laïi khoâng thaän troïng neânchaân phaûi toâi suïc xuoáng moät hoá saâu.Khoâng roõ moät vieân ñaù nhoïn hay moätmaûnh phaùo ñaõ cöùa moät veát khaù saâu beânmaù trong baøn chaân.

Lan loäi aøo tôùi, nhìn thaáy moät quaàngmaùu ñoû ñang tan troâi theo nöôùc. Em hoáihaû giuïc toâi vaøo bôø, teù nöôùc röûa saïchnhöng chaúng coù gì ñeå baêng. Lan baét toâingoài boùp chaët veát thöông roài bieán sau buïiraäm. Moät laùt em trôû laïi vôùi moät naém laù ñaõñöôïc nhai naùt cuøng moät maûnh vaûi deätkim... Lan baêng cho toâi, cöù roái rít luoânmieäng hoûi: “Coù ñau laém khoâng anh?”. Luùcaáy Lan sao gioáng meï toâi ôû nhaø ñeán theá,nhö moãi laàn luùc beù nghòch dao ñöùt tay haydaãm phaûi maûnh saønh, meï toâi cuõng thöôøng


cuoáng leân nhö vaäy. Phaàn vì chaân ñau,phaàn vì soá rau kieám ñöôïc cuõng kha khaù,neân chuùng toâi quyeát ñònh trôû veà.

Treân ñöôøng hai ñöùa ngoài nghæ beân moätgoác caây vaû caønh ngaû ra suoái. Laàn ñoù, thayvì toâi ñoïc thô, Lan keå cho toâi nghe veà giañình vaø cuoäc ñôøi ñi theo caùch maïng cuûaem.

Lan laø con ñoäc nhaát cuûa moät gia ñìnhtrí thöùc ngheøo. Ba cuûa Lan laø giaùo vieândaïy ôû tröôøng trung hoïc thò xaõ. Meï Lanhaøng ngaøy chaïy chôï coùp nhaët töøng ñoàngnuoâi boá con Lan. Cuoäc soáng bình laëng cöùtheá troâi ñi cho ñeán moät hoâm boïn maät vuïaäp vaøo nhaø baét boá Lan, noùi laø hoaït ñoängcho “Coäng saûn”. Boá Lan bò ñòch giamtrong Hueá gaàn saùu thaùng, sau vì khoâng coùchöùng côù gì, chuùng buoäc phaûi thaû oâng ra.Voán söùc ñaõ yeáu laïi chòu caûnh tra taán khoåcöïc, ít laâu sau oâng maát. Lan thöông meïlaém, ñònh thoâi hoïc ôû nhaø phuï giuùp meï laømaên, meï con töïa vaøo nhau, song baø nhaátquyeát khoâng ñoàng yù. Khi Lan chuaån bòcho kyø thi tuù taøi thì moät ñeâm chuù BaûyDuõng - baïn cuõ cuûa ba ñi caùch maïng töø hoàichín naêm, nghe tin ba maát, chuù gheù thaêm.Ñeâm aáy, meï xin chuù Baûy Duõng cho Lan ñira “cöù”. Thöông meï, nhöng phaàn vì chaùnnaûn caûnh tai öông choán hoïc ñöôøng, phaànmuoán traû thuø cho ba neân Lan ñoàng yù ñivôùi chuù. Lan baûo vôùi toâi: Giaûi phoùng roài,Lan seõ xin ñi hoïc ñeå theo ngheà cuûa ba.

Maëc duø ñaõ ñöôïc baêng boùù röûa veátthöông vaø tieâm thuoác, nhöng ñeâm aáy toâisoát cao, baøn chaân söng vuø caêng moïng.Lan sang thaêm toâi, em duøng khaên maëtthaám nöôùc laïnh uû leân baøn chaân ñangnoùng haàm haäp cuûa toâi, cöù khoaûng naêmphuùt Lan laïi thay moät laàn, vöøa laøm Lan

vöøa líu ríu keå heát chuyeän naøy sangchuyeän khaùc, chaúng bieát vì lyù do gì, dobaøn tay vaø chieác khaên dòu maùt hay vì caùigioïng thuû thæ, nheï eâm cuûa Lan maø toâithieáp ñi luùc naøo khoâng bieát. Luùc tænh daäy,thaáy chaân ñaõ nheï baãng, khoâng coøn noùngcaêng nöõa. Toâi naâng chaân thöû duoãi ñi duoãilaïi, boãng chaïm phaûi moät ai, giaät mình, môûmaét toâi thaáy Lan vaãn ngoài im laëng caïnhgiöôøng... Xem ñoàng hoà ñaõ ba giôø saùng,toâi giuïc maõi Lan môùi chòu ra veà sau khi ñaõpha cho toâi coác söõa. Nhìn caùi daùng maûnhmai böôùc ra khoûi cöûa haàm loøng toâi boãngtraøo leân moät nieàm thöông meán xen laãn söïtoân troïng thaät khoù taû.

Trôøi ñeâm baøng baïc trong chuùt gioù xoânxao. Tieáng ñoâi chim töø quy ñaõ thoâi khaéckhoaûi. Coù leõ chuùng ñaõ gaëp ñöôïc nhau...

Ba hoâm sau, veát thöông nôi baøn chaântoâi ñaõ khoûi.

Toâi coøn nhôù maõi caùi ñeâm 19, toâi vaø Lanñöôïc cöû ñi vôùi toå quaân baùo cuûa Ñaïi ñoäi 20trinh saùt sö ñoaøn xuoáng phoái hôïp vôùi trinhsaùt Trung ñoaøn 8 ñieàu tra khu vöïc ñieåmcao 37, moät vò trí raát quan troïng chæ caùchsaân bay Ñoâng Haø coù 2 ki-loâ-meùt. Neáu tachieám ñöôïc ñieåm cao naøy, trung taâmÑoâng Haø seõ bò uy hieáp naëng. Maët khaùc,maát ñieåm cao 37 thì nhöõng cuïm quaân ñòchôû caùc ñieåm cao 30 ven ñöôøng 9 seõ bò chiacaét, coâ laäp. Vì theá trong maáy ngaøy qua,ñòch ñaõ taêng cöôøng löïc löôïng, caáu truùcñieåm cao thaønh moät cöù ñieåm raát raén.

Toâi coù nhieäm vuï khai thaùc tuø binh neáutoå quaân baùo “toùm” ñöôïc, coøn Lan coùnhieäm vuï daãn ñöôøng vì khu vöïc ñoù voán laømoät “cöù” cuûa cô quan Lan khi tröôùc. Toåquaân baùo coù 3 ngöôøi do Leâ Quoác Kình,trung ñoäi tröôûng tröïc tieáp chæ huy. Chuùng




toâi laëng leõ ñi qua baõi Taân Kim, vöôït soângCam Loä ñoaïn thoân Quaát Xaù, baêng quañöôøng 9, roài theo nhöõng trieàn ruoäng khoânöùt neû tieáp caän khu vöïc. Taïi ñaây toå trinhsaùt cuûa trung ñoaøn cuõng chôø saün chuùngtoâi. Lan ñaõ chæ daãn cho trinh saùt ñieàu tratoaøn boä khu vöïc moät caùch khaù nhanh goïn.Thaät laø, luùc thöôøng Lan coù veû “yeåu ñieäu”vaäy maø luùc vaøo trinh saùt, coâ chaúng khaùcnaøo moät chieán só quaân baùo thöïc thuï,nhanh nheïn nhö con thaèn laèn. Ba giôøsaùng, chuùng toâi trôû veà haäu cöù. Hai chieánsó ñi tröôùc, Kình ñi thöù ba, Lan ñi thöù tö,coøn toâi choát cuoái cuøng. Vöøa vöôït khoûisoâng Cam Loä, chuaån bò vaøo baõi Taân Kimthì boãng thaáy chôùp xanh leø tröôùc maët.Kình hoâ: “B-52! Naèm xuoáng!” Toâi chæ kòpñaåy Lan ngaõ saáp roài aäp ngöôøi leân. Luùc ñoùtrôøi ñaát nhö ñoå suïp. Ñaát ñaù xung quanhquaát tôùi aøo aøo. Toâi nghe moät tieáng “coáp”saéc laïnh vaø raát maïnh vaøo baùng suùng AKsau vai. Moät laùt sau, chuùng toâi vöïc daäytìm nhau. Moät veät bom chaïy daøi phíatröôùc. Caây coái bò phaït ngaû nghieâng. Toâihoûi: “Lan coù vieäc gì khoâng?” Lan cöôøi:“Anh laøm em cheát beïp, khoâng thôû ñöôïcñaây naøy!” Kieåm laïi, chæ coù moät ngöôøi bòthöông nheï vaøo tay traùi, coøn baùng suùngAK cuûa toâi bò moät vaït mieáng to! Veà ñeánsuoái La La, luùc röûa maët muõi xong, Lanmôùi traùch kheõ toâi: “Anh lieàu laém!”.

Toâi ñoïc trong aùnh maét Lan moät ñieàu gìñoù thaät thieâng lieâng...

Chaäp toái ngaøy 26, caùc muõi höôùng cuûasö ñoaøn ñöôïc leänh cô ñoäng vaøo vò trí xuaátphaùt tieán coâng. Cô quan, ñôn vò choã naøocuõng tíu tít chuaån bò. Chieán só söûa soaïnlau chuøi suùng ñaïn. Anh nuoâi xeáp saép noàinieâu xoong chaûo vaøo soït. Caùn boä xeáp laïi

taêng voõng. Toâi vaø anh Ngöu ñöôïc phaân ñivôùi höôùng Trung ñoaøn 3. Toâi chôït nhôùñeán Lan. Ñaõ boán hoâm nay chuùng toâikhoâng gaëp nhau. Maáy ñeâm roài, coâ ñi cuøngvôùi trinh saùt Trung ñoaøn 3 kieåm tra laïi laàncuoái moät soá vò trí. Khoâng bieát Lan seõ ñi vôùihöôùng naøo? Giaù naøo... Toâi vöøa chôït nghóthì Lan ñaõ ñeán. Em vaãn hoàn nhieân cöôøinoùi nhöng toâi ñoïc ñöôïc trong aùnh maét emthoaùng chuùt buoàn. Lan ñi moät voøng hoûihan moïi ngöôøi roài ñeán beân toâi. Chöa kòpñeå toâi noùi gì, Lan ñaõ dòu daøng:

- Anh Ñöùc chuaån bò xong chöa? AØ thoâi!Môû boøng ra em baûo.

Mieäng noùi tay laøm, em loâi trong ba loâtoâi ra caùi aùo Toâ Chaâu, roài môû caùi tuùi xaùchtay laáy ra cuoän chæ.

- Böõa tröôùc em ñaõ thaáy chæ ñôm khuysôøn tuoät caû maø chöa kòp khaâu laïi, maáyböõa nay em baän quaù. Em noùi maø khoângnhìn toâi, tay vaãn thoaên thoaét ñöa kim.

Toâi muoán noùi thaät nhieàu maø khoâng saonoùi ñöôïc raønh reõ. Tröôùc maét toâi vaãn laøLan maø sao toâi thaáy vöøa laø ñoàng ñoäi vöøalaø em gaùi dòu daøng chu taát.

Maõi ñeán luùc coù leänh leân ñöôøng, toâi môùichôït nhôù ra vaø hoûi:

- Lan ñi höôùng naøo?- Em theo Trung ñoaøn 1. Em vöøa nhaän

ñöôïc leänh cuûa caùc chuù trong aáy: Xongtraän ñaùnh ôû laïi tieáp quaûn luoân. Anh ñikhoûe nheù! Heïn gaëp anh ôû Ñoâng Haø!

Toâi boãng luyùnh quyùnh hoûi doàn:- Gaëp em ôû ñaâu? Hay laø...Toâi chöa noùi döùt caâu, Lan ñaõ ruùt töø ví

ra taám aûnh ñöôïc goùi caån thaän trong giaáyboùng:

- Em taëng anh taám hình “xaáu xí” naøylaøm kyû nieäm. Anh Sôn hoâm kia chuïp cho


em ñaáy! Ñöôïc khoâng? Anh ñeán Ñoâng Haøcöù hoûi em ôû UÛy ban quaân quaûn...

Lan cöôøi maø aùnh maét döôøng nhö ñaãmleä. Toâi naém laáy caû hai baøn tay Lan. Em cöùñeå im trong tay toâi, roài noùi trong hôi thôû:“Thoâi em ñi...”. Toâi nhìn huùt theo boùng emnhoû nhaén thoaét aån, thoaét hieän sau nhöõngboùng caây xuoâi theo doøng suoái La La.

5 giôø saùng ngaøy 27, traän toång coângkích cuûa sö ñoaøn vaøo Ñoâng Haø baét ñaàu.Quaû laø traän ñaùnh dieãn ra quyeát lieät khoângngoaøi döï kieán. Treân höôùng cuûa Trungñoaøn 3 maø toâi ñi theo, moät cuoäc ñaáuphaùo, ñaáu suùng vaø ñaáu trí giöõa ta vaø ñòchñaõ keùo daøi suoát moät ngaøy trôøi. Cuoái cuøngta ñaõ ñaùnh baät ñöôïc ñòch ra khoûi khu nhaøTaùm Maùi, môû tung moät trong nhöõng caùnhcöûa theùp cuûa caên cöù Ñoâng Haø. Ñòchkhoâng chòu noåi söùc tieán coâng maõnh lieätcuûa ta, phaûi môû ñöôøng maùu thaùo chaïy veàTrung Chæ, Ñaïi AÙng.. taïo tieàn ñeà cho ñaïiquaân ta töø caùc höôùng tieán vaøo giaûi phoùngÑoâng Haø luùc 15 giôø ngaøy 28 thaùng 4. Toâinhôù ñaây chính laø moät trong nhöõng höôùngmaø hoâm baùo caùo, Lan ñaõ trình baøy raát chitieát. Tö leänh sö ñoaøn ñaõ chæ thò cho trinhsaùt phaûi ñieàu tra kyõ höôùng naøy. Söï chædaãn cuûa Lan ñaõ goùp phaàn laøm neân chieáncoâng to lôùn cuûa sö ñoaøn. Coøn toâi, cuõngchaúng theå ngôø töø ñeâm ñoù, laïi xa Ñoâng Haø,vì ngay sau traän ñaùnh, toâi ñöôïc treân cöû raBaéc hoïc. Roài naêm thaùng qua ñi ñeå ñeánhoâm nay toâi môùi coù dòp trôû veà...

*Toâi yù töù löôùt nhìn töøng khuoân maët ñaïi

bieåu töø nhaø khaùch thò uûy ñang laàn löôïtböôùc vaøo hoäi tröôøng. Moãi khi coù moät ñaïibieåu nöõ laø toâi laïi hoài hoäp nhö caäu hoïc troøñang chôø coâ goïi leân baûng. Toâi khoâng nhìn

thaáy ai coù göông maët thaân quen, toâi hyvoïng Lan ñeán muoän hay baän bòu coângvieäc naøo ñaáy ôû cô quan. Sôø tay leân ngöïcaùo, toâi thaàm nghó: “Chaéc coù lyù do naøo ñaáy!Khoâng sao, anh seõ tìm em”.

Maõi ñeán cuoái giôø buoåi saùng, toâi môùigaëp ñöôïc moät baùc chöøng saùu möôi tuoåi,nöôùc da ñoû au nhöng toùc thì ñaõ baïc traéngnhö cöôùc. Nghe toâi noùi vaø ñöa taám aûnhcuûa Bích Lan, oâng nhìn toâi traân traân:“Ñuùng con nhoû Lan “thö sinh” ñaây roài!Chuù quen con nhoû Lan aø? Nhoû maø gancoùc tía laém. Chuù ôû ñoaøn Soâng Hoàng hoàiñoù ñuùng khoâng.” Neùt maët oâng giaø giaõn ranhö vui leân. Toâi möøng khaáp khôûi. Nhöngroài gioïng oâng boãng traàm haún xuoáng: “Lannoù hy sinh roài, ngay sau ngaøy giaûi phoùngÑoâng Haø. Vaäy töø ñoù chuù ñi ñaâu maø khoânghay bieát!”. Toâi khoâng tin vaøo tai mình nöõa.Maét toâi nhö môø ñi, ñaàu oùc toâi quay cuoàngchoaùng vaùng. Toâi chæ kòp hoûi baùc baây giôøphaàn moä cuûa Lan ñaët ôû ñaâu...

Môùi chôùm haï maø khoâng khí ñaõ ongong, böùc boái. Baàu trôøi nhö cao hôn, xanhhôn. Chæ coù nhöõng ñaùm maây traéng langthang treân baàu trôøi laø voâ tö. Nhìn baùcquaûn trang tay run run laät giôû töøng tôødanh saùch lieät só maø toâi coù caûm giaùc thôøigian ñang ngöøng troâi. Tim toâi caøng thaét laïikhi nghe baùc noùi: “Coá aáy ôû oâ soá moät, moäsoá hai, haøng thöù tö, tính töø beân phaûisang”. Toâi muoán chaïy thaät nhanh ñeán vôùiLan nhöng giöõa khung caûnh vaéng laëngcuûa nghóa trang, toâi khoâng nôõ böôùc maïnh.Lan ñaây, Lan thaät roài. Maét toâi nhoøe ñi khiñoïc nhöõng haøng chöõ treân moä chí. Lan hysinh chæ ñuùng ba ngaøy sau khi chuùng toâichia tay.

- Lan ôi! - Toâi naác ngheïn... �




Maëc duø coøn coù nhieàu caùch ñònh nghóakhaùc nhau veà taâm linh nhöng ñieåmchung nhaát laø luoân gaén taâm linh vôùi

caùi Thieâng. Caùi Thieâng laø moät phaùt hieän lôùncuûa loaøi ngöôøi, vôùi yù nghóa noù laø nhöõng giaù tròthaêng hoa cuûa “caùi phaøm tuïc traàn theá” vaø töø laâuñöôïc coi laø tieâu chí quan troïng baäc nhaát ñeå naåysinh tín ngöôõng, toân giaùo(1). Töø naêm 1930 khiEinstein noùi raèng: “Caùi ñeïp ñeõ nhaát maø chuùngta traûi nghieäm laø caùi bí aån. Ñoù laø caûm thöùc neàntaûng trong caùi noâi cuûa ngheä thuaät vaø khoa hoïcchaân chính. Ngöôøi naøo khoâng bieát ñeán noù,khoâng coøn khaû naêng ngaïc nhieân hay kinhngaïc, ngöôøi ñoù coi nhö ñaõ cheát, ñaõ taét ngoïn löûasoáng trong mình” (Theá giôùi nhö toâi nhìn thaáy,1930). Einstein khoâng duøng töø taâm linh, nhöngoâng caûnh baùo cho loaøi ngöôøi caàn phaûi bieát giöõlaáy cho mình “tính thieâng lieâng”, “caùi bí aån”, “caùisieâu vieät”. Ñoù laø nhaän ñònh coù tính tieân tri bôûi vìtrong theá giôùi hieän ñaïi ñaày lo aâu vaø bieán ñoänghieän nay, con ngöôøi döôøng nhö ñaõ ñaùnh maát“tính thieâng lieâng” cuûa chính mình, cuûa ñoàngloaïi vaø cuûa theá giôùi xung quanh.

Tín ngöôõng-taâm linh laø thaønh toá cuûa vaênhoùa noù luoân ñöôïc thaåm thaáu, chaét loïc vaø nuoâidöôõng vaø ñöông nhieân noù laø di saûn cuûa theá heätröôùc truyeàn laïi cho theá heä sau. Nhö ñaàu ñeàcuûa baøi vieát naøy, xin ñöa ra moät vaøi lyù giaûi veàtín ngöôõng-taâm linh thôø Thaàn Nuùi vôùi tö caùch

nhö moät di saûn cuûa oâng cha.Quaàn theå danh thaéng Traøng An (QTDTTA),

ôû phía Nam ñoàng baèng soâng Hoàng, coù toångdieän tích khoaûng 12.000ha, treân ñòa baøn 20 xaõ,phöôøng thuoäc tænh Ninh Bình. Töø laâu khu vöïcnaøy ñaõ ñöôïc bieát ñeán vôùi vai troø kinh ñoâ cuûanöôùc Ñaïi Coà Vieät ôû theá kyû X, laø haønh cung cuûanhaø Traàn choáng laïi quaân Nguyeân-Moâng ôû theákyû XIII vaø laø moät nôi coù nhieàu thaéng caûnh noåitieáng qua thô ca.

Theo thoáng keâ sô boä ban ñaàu QTDTTA coùtreân 30 di tích thôø Thaàn Nuùi, gaén vôùi nhöõng ditích naøy laø nhöõng caâu truyeän daân gian, nhöõngleã hoäi, phong tuïc, taäp quaùn lieân quan tôùi tínngöôõng thôø vò thaàn naøy.Ngoïn nguoàn tín ngöôõng thôø Thaàn Nuùi ôû

nôi ñaâyTröôùc heát nôi ñaây laø khoâng gian cuûa nuùi,

thung luõng gaén vôùi nhöõng doøng soâng thô moängQTDTTA laø moät khoái nuùi ñaù voâi coù tuoåi ñòa

chaát khoaûng 250 trieäu naêm, lieàn khoaûnh vaøñöôïc bao boïc bôûi boán doøng soâng (soâng HoaøngLong ôû phía Baéc, soâng Chanh ôû phía Ñoâng,soâng Heä ôû phía Nam vaø soâng Beán Ñang ôû phíaTaây) vaø baûn thaân trong loøng noù coù soâng SaøoKheâ, soâng Ñeàn Voái, soâng Ngoâ Ñoàng uoán löôïnmeàm maïi theo neùt sôn vaên. Khu vöïc naøy coùñaëc ñieåm ñòa chaát ñaëc saéc, theå hieän roõ hôn baátkyø nôi naøo treân Traùi Ñaát veà caùc giai ñoaïn tieán

Nghieân cöùu söu taàm di saûn tín ngöôõngtaâm linh thôø thaàn nuùi trong quaàn theådanh thaéng Traøng AnNGUYEÃN CAO TAÁN


hoùa caûnh quan karst trong moâi tröôøng nhieätñôùi aåm. Vôùi söï hieän dieän cuûa caùc ñænh nuùi hìnhnoùn, hình chuoâng ñöôïc lieân keát vôùi nhau bôûinhöõng soáng nuùi saéc maûnh nhö nhöõng böùctöôøng thaønh taïo neân caùc thung luõng kheùp kínña daïng veà hình daùng vaø chæ ñöôïc thoâng vôùinhau bôûi caùc hang ñoäng, soâng ngaàm ôû phaàntrung taâm, hình aûnh naøy ñaõ ñöôïc vua TraànNhaân Toâng (TK XIII) phaùc hoïa trong baøi thôChieàu thu ôû Vuõ Laâm: Loøng khe in ngöôïc boùngcaàu hoa,/ Haét saùng bôø khe, veät naéng taø./ Laëngleõ nghìn non, rôi laù ñoû,/ Maây giaêng nhö moäng,tieáng chuoâng xa”

Hay söï hieän höõu nhöõng thung luõng môû ôûphaàn rìa cuûa sôn khoái ñaù voâi naøy vôùi nhöõngthaùp karst ñoäc laäp beân nhöõng coàn caùt ñöôïc boàileân trong quaù trình hình thaønh ñoàng baèng soângHoàng, danh nhaân Cao Baù Quaùt (TK XIX) ñaõphaùc hoïa trong baøi thô Treân ñöôøng ñi NinhBình: “Soâng töïa daûi laø coâ gaùi ñeïp,/ Nuùi nhöcheùn oác khaùch laøng say.”

Vaø hôn nöõa haàu heát nhöõng khoái karst naøyñeàu chòu söï taùc ñoäng cuûa moät vaøi ñôït bieån tieán,khaéc leân mình nhöõng ngaán soùng bieån nhökhuoâng nhaïc cuûa trôøi ñaát, taát caû ñaõ taïo neânmoät dieän maïo rieâng coù cho Traøng An maø caùcnhaø ñòa chaát, ñòa maïo treân theá giôùi muoán boåsung theâm vaøo saùch giaùo khoa veà lòch söû ñòachaát vaø ñòa maïo cuûa traùi ñaát. Vaø cuõng chínhkhoâng gian thô moäng vaø huyeàn bí naøy ñaõ taïoneân moät khoâng gian thieâng thôø thaàn nuùi.Moät vuøng nuùi ñaõ ñöôïc con ngöôøi söû

duïng töø laâu ñôøiTreân 30 di tích khaûo coå hoïc thôøi tieàn söû ñaõ

ñöôïc phaùt hieän ôû khu vöïc naøy goàm nhöõng ditích trong hang ñoäng, maùi ñaù vaø treân caùc theàmñaát caùt ven chaân nuùi. Söï phaân boá cuûa caùc ditích khaûo coå hoïc ôû ñaây laø heát söùc ña daïng,phong phuù, coù nhöõng nhoùm di tích ôû treân caùc

hang ñoäng, maùi ñaù ôû ñoä cao töø 70m ñeán 145mso vôùi möïc nöôùc bieån, coù nhöõng nhoùm di tíchôû döôùi ñoä thaáp 9m ñeán 10m vaø coù nhöõng nhoùmdi tích treân coàn caùt chæ cao khoaûng 4m ñeán 5m.Moät soá caùc di tích ôû ñaây ñöôïc khai quaät, nghieâncöùu, phaân tích vaø so saùnh bôûi caùc nhaø khoahoïc trong nöôùc vaø caùc chuyeân gia khaûo coå hoïcñeán töø Nhaät Baûn vaø Anh Quoác. Keát quaû nghieâncöùu vaø phaân tích ñaõ cho chuùng ta nhöõng thoângtin thaät thuù vò. Coù theå khaúng ñònh raèng TraøngAn laø kho tö lieäu ñaày ñuû, phong phuù vaø nguyeânveïn nhaát cho chuùng ta nghieân cöùu veà nhaân loaïithôøi tieàn söû. Kho tö lieäu naøy cuõng ñaõ heù môû chochuùng ta bieát veà caùch con ngöôøi thôøi tieàn söû dicö nhö theá naøo. Vaø taát caû nhöõng thoâng tin aáycho chuùng ta vieát neân moät caâu truyeän thuù vò veàcaùch thích öùng cuûa nhaân loaïi tröôùc nhöõng bieánñoåi lôùn veà moâi tröôøng nhö töø khí haäu khoâ laïnhsang noùng aåm, töø moâi tröôøng luïc ñòa sang moâitröôøng haûi ñaûo, thaäm chí coù caû nhöõng hieäntöôïng thieân tai baát thöôøng nhö ñoäng ñaát.Chuùng ta coù theå khaúng ñònh moät truyeàn thoángcö truù cuûa con ngöôøi tieàn söû ôû Traøng An, moättruyeàn thoáng söû duïng vuøng ñaát, vuøng bieån cuûangöôøi tieàn söû vôùi nhieàu neàn vaên hoùa tieáp noáilieân tuïc, keùo daøi tôùi 30.000 naêm.

Söï xuaát hieän moät soá di vaät nhö maûnh goám,rìu ñaù thôøi ñaïi kim khí coù nieân ñaïi caùch ngaøynay töø 3.000 ñeán 4.000 naêm moät caùch leû teû, rôøiraïc khoâng aên nhaäp, khoâng cuøng lôùp vaên hoùathôøi ñaïi ñoà ñaù trong caùc di tích khaûo coå hoïchang ñoäng vaø maùi ñaù thuoäc Quaàn theå danhthaéng Traøng An nhö: Hang Nuùi Töôùng; HangOÁc; Maùi ñaù Vaøng; Maùi ñaù Chôï; Hang ThungBình; Hang AÙng Noài; Hang Moøi… ñaõ baùo hieäusöï keát thuùc vieäc ñònh cö cuûa cö daân thôøi ñaïikim khí trong maùi ñaù vaø hang ñoäng.

Söï xuaát hieän nhöõng di tích, di vaät xuaát loätrong phaïm vi vaø vuøng lieàn keà di saûn QTDTTA



laø nhöõng minh chöùng cuï theå cho nhaän ñònh loaøingöôøi vaãn tieáp tuïc söû duïng nôi ñaây ñeå ñònh cö,sinh döôõng. Cuõng qua nhöõng tö lieäu naøy chochuùng ta vieát neân caâu truyeän veà söï dòchchuyeån nôi cö truù theo höôùng bieån thoaùi (Saubieån tieán Holocene giöõa khoaûng 4.000 naêmcaùch ngaøy nay), töø cao xuoáng thaáp, theohöôùng töø khoâng gian kheùp kín (thung luõng kíntrong khu trung taâm khoái ñaù voâi) ra khoâng gianmôû (thung luõng môû), ngoaøi rìa khoái ñaù voâiTraøng An, nhöõng nhoùm cö daân cö truù tronghang ñaù vaø maùi ñaù ra cö truù ngoaøi trôøi, treânnhöõng coàn caùt, baõi boài ven bieån. Ñeå roài xuaát loänhöõng daáu aán veà neàn vaên minh Ñoâng Sôntrong QTDTTA. Töø haøng loaït caùc di tích; di vaätthôøi ñaïi kim khí; caùc di tích, di vaät thôøi kyø döïngnöôùc vaø giöõ nöôùc cuûa daân toäc Vieät xuaát hieäntrong phaïm vi vaø vuøng lieàn keà vôùi QTDTTAkhaúng ñònh vuøng ñaát naøy luoân ñöôïc loaøi ngöôøisöû duïng laøm nôi ñònh cö. Ngay sau khi hìnhthaønh nhöõng baõi boài do tích tuï boài ñaép cuûasoâng ôû thôøi kyø bieån thoaùi khoaûng 4.000 naêmcaùch ngaøy nay cö daân coå ñaõ chieám cöù, ñònhcö, höôùng khai thaùc nguoàn lôïi töø bieån song vaãnkhai thaùc nguoàn lôïi töø phía röøng nuùi, thungluõng Traøng An, hoï cö truù ngoaøi trôøi, di chuyeån,kieám soáng saâu vaøo vuøng loõi cuûa QTDTTAthoâng qua soâng Saøo Kheâ; soâng Ñeàn Voái; soângNgoâ Ñoàng ñeàu chaûy theo höôùng Taây Baéc -Ñoâng Nam, trong loøng di saûn. Hoï kieám soángvaø giao löu veà phía bieån thoâng qua bieån.

Vaø ôû theá kyû X ôû thung luõng môû Hoa Lö ñöôïcngöôøi daân nöôùc Vieät theâm moät laãn nöõa taänduïng xaây döïng kinh ñoâ, ñaép thaønh, kheùp kínthung luõng Hoa Lö ñeå phuïc höng vaên hoùa, laømtieàn ñeà hun ñuùc neân neàn Vaên minh Ñaïi Vieät nôûroä ôû Thaêng Long- Haø Noäi. Vaø ñeán theá kyû 13vua toâi nhaø Traàn laïi choïn nôi ñaây xaây döïnghaønh cung, cuûng coá löïc löôïng goùp phaàn chieán

thaéng quaân Nguyeân - Moâng.Traûi qua haøng chuïc nghìn naêm soáng döïa

vaøo söï che chôû cuûa nuùi röøng, khai thaùc nguoànthöùc aên töø nuùi röøng loaøi ngöôøi ôû ñaây ñaõ chöùngkieán nhieàu bieán ñoåi veà töï nhieân, nhöõng hieäntöôïng laï töø nuùi röøng ñaõ gaây neân söï ngaïc nhieân,kinh ngaïc chöa theå giaûi thích, tieáp tuïc ñöôïc löutruyeàn töø theá heä naøy sang theá heä khaùc, ñöôïcchaét loïc, ñöôïc thieâng hoùa vaø ñöôïc thôø theo tínngöôõng thôø vaât toå, thôø nhöõng gì gaàn guõi vôùi hoï,nhöõng gì nuoâi soáng hoï maø ôû ñaây tröôùc heát laøñaù (ñaù laøm coâng saûn xuaát), laø nuùi (khoâng giansinh döôõng nuùi röøng ôû ñaây laø nhöõng thung luõngñaù voâi). Hieän töôïng thôø ñaù, xeáp ñaù thaønh ñoâidaïng hoøn troáng-hoøn maùi chuùng ta ñaõ baét gaëptaïi di tích khaûo coå hoïc Maùn Baïc, moät di tích coùtuoåi caùch ngaøy nay khoaûng 4.000 naêm. Hieäntöôïng thôø ñaù coøn hoùa thaân thaønh Phaät, khi buoåiñaàu Phaät giaùo du nhaäp vaøo Vieät Nam (hieäntöôïng thôø Thaïch quang Phaät-Phaät ñaù ôû chuøaMô, Nho Quan). Vaø ñaëc bieät trong buoåi ñaàudöïng nöôùc cuûa daân toäc Vieät haøng loaït nhöõngtruyeàn thuyeát veà caùc vò thaàn nuùi hoùa thaân thaønhnhöõng vò töôùng giuùp vua Huøng döïng nöôùc vaøgiöõ nöôùc, ñöôïc thieâng hoùa, thaùnh hoùa nhöTam vò ñöùc thaùnh Taûn Vieân, Tam vò ñöùc HoaøngCoâng; Tam vò Vaõng Vò… Nhöõng caâu chuyeän veàthaùnh, veà thaàn nuùi naøy ñöôïc Haøn laâm VieänÑoâng caùc Ñaïi hoïc só Nguyeãn Bính soaïn vaøonieân hieäu Hoàng Phuùc thöù Nhaát (1572) roài ñöôïclan truyeàn sao cheùp thaønh caùc thaàn phaû, thaàntích, ñöôïc caát giöõ, löu truyeàn trong caùc di tíchthôø thaàn nuùi.

Khi nghieân cöùu veà vaät lieäu kieán truùc kinh ñoâHoa Lö theá kyû X, cho thaáy loaïi hình vaät lieäu ñaùtham gia vaøo caùc coâng trình kieán truùc laø raát ítvaø coù chaêng chæ laø nhöõng coâng trình kieán truùctoân giaùo vaø nhöõng coâng trình Cöï thaïch (ñaù lôùn)mang tính linh thieâng daønh cho tín ngöôõng thôø



cuùng. Coi ñaù nhö vaät thieâng, nuùi coù thaàn laø moätnieàm tin tieáp tuïc ñöôïc löu truyeàn vaø ñoâi khicoäng ñoàng coøn coù nhöõng qui ñònh chaët cheõcaám phaù ñaù nuùi nhö noäi dung baøi caùo baïch(khoaûng TK.XVI) khaéc treân vaùch ñaù: “Phaûichaêng nôi ñaây khoâng thuoäc veà ai maø muoánthay ñoåi sao cuõng ñöôïc; Vieäc laáy ñaù hay laø baåyñaù?; Khoâng nghe lôøi (caùo baïch) maø cöù laøm;Laân baét giaûi leân ñình; Vaäy boïn leâu loång, phoùnglaõng caùc ngöôi coøn khoâng lo maø baûo veä tröôùc.”

Baøi vaên bia theå hieän roõ noäi dung laø ngaêncaám vieäc phaù ñaù thuoäc daõy nuùi Hang Sung,nôi coù ñoaïn töôøng thaønh nhaân taïo thuoäc khuthaønh Noäi cuûa kinh ñoâ Hoa Lö xöa. Nhö vaäy coùtheå thaáy ñaõ töøng coù ngöôøi laáy ñaù, phaù nuùi phuïcvuï cho caùc muïc ñích khaùc nhau, gaây toån haïi tôùinuùi ñaù maø chính quyeàn, nhaân daân nôi ñaâykhoâng ñoàng tình neân ñaõ ra lôøi caùo baïch naøynhaèm ngaên chaën haønh ñoäng ñoù.

Caùc trieàu ñaïi sau, ôû thôøi Haäu Leâ (TK.XVIII);Thôøi Nguyeãn (TK.XIX) thöôøng coù nhöõng saécphong cho nhöõng vò thaàn nuùi ñöôïc thôø taïi caùcdi tích vôùi noäi dung ghi nhôù coâng traïng, baûo hoächo daân chuùng ñöôïc an bình, moät saéc phongthôøi Haäu Leâ coù ghi: “Giuùp nöôùc xaây döïng giangsôn toát ñeïp, khí thieâng soâng nuùi chung ñuùcneân ngöôøi gioûi, ñuoåi tai öông, tröø hoaïn naïn,baûo hoä nhaân daân ñöôïc coõi thoï an toaøn. Caûmthoâng vôùi loøng thaønh cuûa nhaân daân, caàu saoñöôïc vaäy, giuùp daân xaõ haïnh phuùc laâu daøi. Ñaõsaùng toû coâng ôn cuûa baäc töôùng höõu, neân phaûighi vaøo söû saùch loøng töôûng nhôù bieát ôn. Vì vaäytöï vöông tieán phong ngaøi ngoâi vöông vò ñöôïchöôûng thôø töï nôi vöông phuû chính ñaùng toânnghieâm, leã coù theâm chaät (caáp baäc) chuaånphong chöõ ñeïp (hoaëc teân ñeïp) hai chöõ khaùphong theâm laø chöùc Ñoâ thoáng Quyù minh Traïclinh Chöông myõ Ñaïi vöông” (saéc phong naêmCaûnh Höng thöù 44-1783).

Theo cuoán Tuïc leä laøng Quang Hieån (Naythuoäc thoân Quang Hieån phöôøng Taân Bình, thòxaõ Tam Ñieäp) ñöôïc laäp vaøo ngaøy moàng 7thaùng 2 naêm Töï Ñöùc thöù 30 (1877) coù ghi ñeánmoät soá tuïc leä trong ñoù coù quy ñònh roõ ngaøyñöôïc vaøo röøng khai thaùc laâm thoå saûn (ngaøy môûcöûa röøng), loaøi caây naøo ñöôïc caét, con thuù naøoñöôïc baét theo thôøi gian qui ñònh roõ raøng. Cuøngvôùi ñoù laø leã Phaùt laùt (môû cöûa röøng) ôû khu vöïcñeàn Traàn ñeàu cuõng laø söï tieáp noái oâng cha tacaùch chaêm soùc, nuoâi döôõng tö töôûng kínhtroïng vaø baûo veä röøng nuùi.

Vieäc trôû laïi vôùi tính thieâng lieâng, maø trongnhieàu ngöôøi ñöôïc hieåu laø taâm linh, khoâng chæ laømoái baän taâm cuûa nhieàu toân giaùo lôùn treân theágiôùi hieän nay, maø coøn nhö Malreaux, nhaø “tieântri” cuûa vaên hoùa hieän ñaïi Phaùp, ñaõ töøng döï baùocuoái theá kyû XX raèng: “theá kyû XXI laø theá kyû cuûataâm linh hoaëc seõ chaúng laø gì caû”. Trôû laïi vôùi Leãhoäi ñeàn Traàn ngaøy 18 thaùng 3 aâm lòch haøngnaêm, gioã thaùnh Quyù Minh Ñaïi Vöông (ñieåmtrung taâm cuûa khoái nuùi ñaù voâi, khu hang ñoängTraøng An); leã hoäi Baùi Ñính, gioã thaùnh Cao Sônvaøo moàng 6 thaùng gieâng (treân Nuùi Ñính, phíataây cuûa khoái nuùi ñaù voâi)… vaø nhieàu di tích coù tínngöôõng thôø thaàn nuùi khaùc laø trôû laïi vôùi di saûnnieàm tin ñaõ ñöôïc thieâng hoùa, ñöôïc truyeàn tuïnggiuùp cho theá heä hoâm nay coù theâm nieàm tin giöõacon ngöôøi vôùi con ngöôøi, nieàm tin giöõa coängñoàng vôùi chính quyeàn ñòa phöông ñeå cuøngnhau tieáp noái truyeàn thoáng cuûa cha oâng baûo veämoâi tröôøng soáng nuùi röøng, phaùt trieån neàn kinhteá du lòch döïa treân neàn caûnh thieân nhieân ñeïpgaén keát vôùi neàn vaên hoùa taâm linh beàn vöõng, laødi saûn cuûa hoâm nay truyeàn laïi cho nhöõng theáheä sau.

(1) GS.TS. Ñoã Quang Höng: Vaán ñeà taâm linh vaø vaên hoùa taâmlinh hieän nay - Moät con ñöôøng tieáp caän di saûn vaên hoùa, Nhaøxuaát baûn Theá giôùi, 2010, tr: 319



T RANG VAÊN NGHEÄ ÑOÀNG NAI

Ñaïi hoäi Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät tænhÑoàng Nai laàn thöù nhaát ñöôïc khai maïcngaøy 22 thaùng 12 naêm 1979, trong

khoâng khí traøn ngaäp caûm xuùc cuûa 65 hoäi vieânñaàu tieân. Ñaïi hoäi nhaát trí “õkhoâng ngöøng naângcao trình ñoä chuyeân moân, töï nguyeän saùng taïora nhieàu taùc phaåm vaên ngheä, goùp phaàn xaâydöïng tænh Ñoàng Nai ngaøy caøng giaøu maïnh vaøñoùng goùp vaøo neàn vaên hoïc ngheä thuaät nöôùcnhaø, xöùng ñaùng vôùi söï nghieäp caùch maïng cuûadaân toäc...” (*). Söï kieän naøy ñaùnh daáu böôùc ñiñaàu tieân cuûa Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät (VHNT)tænh Ñoàng Nai, vaø sôùm mang laïi thaønh quaûtreân caùc lónh vöïc saùng taùc.

Ñieåm qua moät soá taùc phaåm tieâu bieåu cuûathôøi kyø ñaàu (1979 – 1990), veà vaên hoïc coù tieåuthuyeát Luõ chuùng toâi cuûa Hoaøng Vaên Boån (giaûithöôûng vaên hoïc naêm 1982), truyeän Ñoàng ñoäivaø tieåu thuyeát Lôøi nguyeàn hai traêm naêm cuûaKhoâi Vuõ (giaûi thöôûng Hoäi Nhaø vaên, 1989 -1990), truyeän ngaén AÙnh traêng röøng teách cuûaLeâ Ñaêng Khaùng (giaûi thöôûng Boä Laâm nghieäpnaêm 1983), truyeän ngaén Hoài öùc laøng Che cuûaNguyeãn Ñöùc Thoï (giaûi nhaát Baùo Tuoåi treû1989) ...; veà aâm nhaïc, nhöõng taùc phaåm cuûahoäi vieân ñöôïc Ñoaøn Ca muùa kòch cuûa tænh vaøñaëc bieät laø phong traøo vaên ngheä quaàn chuùngtrong tænh thöôøng xuyeân daøn döïng nhö: ÑoàngNai muøa saàu rieâng vaø Höông böôûi cuûa TraànVieát Bính, Veà Ñoàng Nai queâ em cuûa NguyeãnThaùi Haûi, Tình ca Trò An cuûa Ñaøo Thaéng, BieânHoøa thaønh phoá meán yeâu cuûa Nguyeãn Bính, ...;

veà saân khaáu coù vôû dieãn Tình yeâu vaø baïo chuùakòch baûn cuûa Traàn Nhaät Quang (HCV Hoäidieãn saân khaáu toaøn quoác), muùa Chaøm Do phuïvaø Muùa K’ho cuûa Minh Chính (HCV hoäi dieãnca muùa toaøn quoác), muùa AÙnh ñuoác treân baùnñaûo cuûa Sôn Vieän (HCB hoäi dieãn ca muùa toaønquoác). Ngoaøi ra, döôùi söï daãn daét cuûa nhaïc sóNguyeãn Vaên Vy (hieäu tröôûng Tröôøng Vaên hoùaNgheä thuaät Ñoàng Nai), ñoaøn Ca muùa kòchÑoàng Nai ñaõ ñem laïi nhieàu huy chöông vaøngtaïi caùc kyø hoäi dieãn.

Ñoái vôùi ngheä thuaät taïo hình, taïi hai cuoäctrieån laõm AÛnh ngheä thuaät ñaàu tieân cuûa khu vöïcmieàn Ñoâng Nam boä, caùc taùc giaû Phan Daãu vôùiÑieåm heïn, Buøi Vieát Ñoàng vôùiÑoàng Taâm, NgoïcChaâu vôùi AÙnh ñuoác treû thô ñaõ ñeå laïi aán töôïngsaâu saéc baèng 03 giaûi nhaát. Myõ thuaät coù caùchoïa só Nguyeãn Nam Ngöõ, Syõ Nguyeân, ThanhThanh, Thanh Thuùy, Hoaøng Vuõ Hoaøi ñaõ saùngtaùc ñöôïc nhieàu tranh töôïng ñaëc saéc. Töôïngñaøi Voõ Thò Saùu cuûa Thanh Thanh ñöôïc xemlaø bieåu töôïng töï haøo cuûa Ñoàng Nai.

Thôøi kyø ñaàu töø naêm 1979 ñeán naêm 1990,coù theå xem laø thôøi kyø xaây döïng vaø hình thaønhcô baûn ñoäi nguõ vaên ngheä só cuûa Hoäi, taïo ñöôïcnhöõng daáu aán ñaëc saéc ñoái vôùi vaên hoïc, ngheäthuaät cuûa ñòa phöông vaø trong nöôùc.

Tieáp noái nhöõng böôùc ñi cuûa thôøi kyø ñaàu,sang nhöõng naêm 90, vaên ngheä Ñoàng Nai ñaõtaäp hôïp theâm nhöõng göông maët treû trong laøngvaên hoïc, tieâu bieåu nhö Thu Traân - 02 giaûithöôûng cuûa Hoäi Nhaø vaên Vieät Nam, Traàn Thu

Nhöõng ñieåm saùng 35 naêm Vaên hoïc,Ngheä thuaät Ñoàng Nai (1979 – 2014)NGUYEÃN KHAÙNH HOØAChuû tòch Hoäi VHNT Ñoàng Nai


Haèng - giaûi thöôûng Baùo Vaên ngheä treû Hoäi Nhaøvaên Vieät Nam, Traàn Ngoïc Tuaán - giaûi thöôûngthô baùo Tieàn Phong... ÔÛ caùc ngaønh ngheä thuaätkhaùc, coù nhöõng phaùt trieån môùi, tieâu bieåu nhöNguyeãn Vaên Vy - giaûi thöôûng khí nhaïc cuûaHoäi Nhaïc só Vieät Nam, Phaïm Thanh Quang -giaûi thöôûng cuûa Haõng phim truyeän Vieät Nam,Huyønh Vaên Tôùi, Hoaøng Thô - giaûi thöôûng cuûaHoäi Vaên ngheä daân gian Vieät Nam, Phan ThòHoaøng Anh vaø Giang Maïnh Haø - giaûi thöôûngcuûa Hoäi Ngheä só Saân khaáu Vieät Nam. ÔÛ lónhvöïc ngheä thuaät taïo hình coù theâm nhöõnggöông maët tieâu bieåu nhö Nguyeãn VaênChuyeân, Nguyeãn Thò Thanh Thuùy, HöõuCöôøng, Nguyeãn Ñình Haûi, Söû Hoaøn, Traàn ÑöùcKoâng, Nguyeãn Minh Long, Nguyeãn Vaên Thôiv.v... vôùi caùc giaûi thöôûng taïi trieån laõm myõ thuaätkhu vöïc, nhieáp aûnh khu vöïc vaø trieån laõm aûnhngheä thuaät caâu laïc boä caùc nöôùc treân theá giôùiñöôïc Lieân ñoaøn Ngheä só Nhieáp aûnh quoác teábaûo trôï nghieäp vuï. Beân caïnh ñoù, nhieàu cuoäcthi saùng taùc vaên hoïc, ngheä thuaät ñaõ laø nôi taäphôïp vaø phaùt trieån, phaùt hieän naêng khieáu vôùihaøng chuïc giaûi thöôûng daønh cho nhöõnggöông maët môùi.

*Töø naêm 2000 ñeán nay laø thôøi kyø phaùt trieån

khaù toaøn dieän caùc loaïi hình vaên hoïc, ngheäthuaät. Tröôùc heát laø söï khaúng ñònh vai troø cuûahoaït ñoäng nghieân cöùu, lyù luaän, pheâ bình. Vôùihaøng chuïc coâng trình nghieân cöùu vaên ngheädaân gian coù giaù trò cuûa Huyønh Tôùi, Phan ÑìnhDuõng, Nguyeãn Yeân Tri, Nguyeãn Thò Nguyeät,Traàn Vieát Bính, trong ñoù khoâng ít coâng trìnhñöôïc trao giaûi thöôûng cuûa Hoäi Vaên ngheä Daângian Vieät Nam, laø nhöõng ñoùng goùp quyù giaù ñoáivôùi baûo toàn vaø phaùt huy di saûn vaên hoùa cuûaÑoàng Nai. Maûng lyù luaän, pheâ bình vaên hoïccoù Buøi Coâng Thuaán vaø Buøi Quang Huy hoaïtñoäng tích cöïc vôùi thaønh quaû laø nhöõng taäp saùchcoâng phu vaø cuõng ñaõ ñöôïc UÛy ban Toaøn quoácLieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät Vieät

Nam trao taëng giaûi thöôûng.Veà aâm nhaïc vaø lónh vöïc bieåu dieãn, ngaønh

saân khaáu coù ñaïo dieãn Giang Maïnh Haø ñöôïcphong taëng danh hieäu Ngheä só Nhaân daân, 06ngheä só khaùc ñöôïc phong taëng ngheä só öu tuù;nhaïc só Nguyeãn Vaên Vy ñöôïc phong taëngdanh hieäu nhaø giaùo öu tuù, hoaït ñoäng saân khaáuñaõ mang laïi nhieàu huy chöông, giaûi thöôûng taïicaùc kyø hoäi dieãn saân khaáu chuyeân nghieäp;Ngaønh aâm nhaïc coù 11 nhaïc só ñöùng vaøo haøngnguõ cuûa Hoäi Nhaïc só Vieät Nam, soá löôïng vöôïtxa vôùi caùc thôøi kyø tröôùc ñoù chæ coù 03 nhaïc só,caùc nhaïc só trong tænh ñaõ ñöôïc trao taëng nhieàugiaûi thöôûng veà aâm nhaïc cuûa Lieân hieäp caùc HoäiVaên hoïc Ngheä thuaät Vieät Nam vaø Hoäi nhaïc sóVieät Nam vaø ngaøy caøng thöïc hieän nhieàuchöông trình aâm nhaïc ñöôïc bieåu dieãn, phaùtsoùng; ngaønh muùa ñöôïc taùch ra töø Ban Saânkhaáu Ñieän aûnh vaø hoaït ñoäng ñoäc laäp, naêm ñaàu(2013) cuõng nhaän ñöôïc giaûi thöôûng cuûa Lieânhieäp caùc Hoäi Vaên hoïc Ngheä thuaät Vieät Nam.Trong xaây döïng phong traøo vaên ngheä ñòaphöông, caùc nhaïc só, ñaïo dieãn, dieãn vieân coùnhieàu ñoùng goùp lôùn ñoái vôùi hoaït ñoäng vaênngheä quaàn chuùng cuûa caùc huyeän, thò xaõ,thaønh phoá Bieân Hoøa vaø haàu heát caùc caùc ñônvò kinh teá, quaân ñoäi, coâng an, giaùo duïc vaø y teáv.v... trong tænh, ñoàng thôøi ñaõ saùng taùc, xaâydöïng nhieàu taùc phaåm, tieát muïc cho caùc ñoaønngheä thuaät chuyeân nghieäp cuûa tænh.

Trong lónh vöïc taïo hình, ngaønh myõ thuaätduy trì ñöôïc hoaït ñoäng trieån laõm thöôøng xuyeân,coù khuynh höôùng ngaøy caøng môû roäng veà caùchuyeän, thò xaõ, soá hoäi vieân cuûa Hoäi Myõ thuaät VieätNam taêng leân; löïc löôïng hoïa só treû ñöôïc phaùttrieån; ñeàu ñaën taïi caùc Trieån laõm khu vöïc vaøtoaøn quoác, nhieàu hoïa só ñöôïc giaûi thöôûng myõthuaät vaø ñöôïc ñaët haøng. Ngaønh nhieáp aûnh thôøikyø naøy hoäi nhaäp khaù maïnh vôùi laøng nhieáp aûnhtrong nöôùc vaø quoác teá, moãi naêm caùc hoäi vieântham gia haøng chuïc cuoäc trieån laõm, giaønhnhieàu huy chöông, giaûi thöôûng. Trong soá ñoù,

TRANG VAÊN NGHEÄ ÑOÀNG NAI



ngheä só nhieáp aûnh Döông Quoác Ñònh ñaõ nhaängiaûi thöôûng cao nhaát Cuoäc thi aûnh quoác teáGiuliano Carrara laàn thöù VII taïi Italia naêm2008. Nhieàu ngheä só ñöôïc phong töôùc hieäunhö EVAPA (Löu Thuaän Thôøi), EFIAP (HuyønhNhö Löu), AFIAP (Löu Thuaän Thôøi, NguyeãnÑöùc Töôøng, Traàn Höõu Cöôøng, Buøi Quoác Tuaán,Traàn Vaên Kyû).

Ngaønh vaên hoïc, cuøng vôùi nhaø vaên Khoâi Vuõhaøng naêm vaãn ñeàu ñaën cho ra ñôøi nhieàu taäpsaùch, coù theâm 02 caây buùt môùi tham gia vaøolaøng tieåu thuyeát Vieät Nam, Traàn Thu Haèng taïoñöôïc söï chuù yù cuûa giôùi vaên hoïc caû nöôùc vôùitieåu thuyeát Ñaøn ñaùy (2005), söï xuaát hieän cuûaNguyeãn Moät vôùi 02 taäp tieåu thuyeátÑaát trôøi vaànvuõ vaø Ngöôïc maët trôøi ñaõ ñöôïc giôùi vaênchöông trong nöôùc vaø dö luaän chuù yù, anh laøngöôøi nhaän ñöôïc nhieàu giaûi thöôûng veà vaênhoïc nhaát trong thôøi gian gaàn ñaây. ÔÛ theå loaïitruyeän ngaén, ngoaøi caây buùt giaø daën kinhnghieäm nhö Traàn Thuùc Haø, Taán Hoaøi, ñaõ xuaáthieän theâm nhöõng göông maët trieån voïng nhöDöông Ñöùc Khaùnh, vôùi giaûi Nhaát cuoäc thitruyeän ngaén 1200 chöõ cuûa Baùo Tuoåi treû TPHoà Chí Minh; taùc giaû Nguyeãn Trí vôùi taäp truyeänngaén Baõi vaøng, ñaù quyù, traàm höông ñaõ ñöôïcsoá phieáu tuyeät ñoái 9/9, ñoaït giaûi thöôûng naêm2013 cuûa Hoäi nhaø vaên Vieät Nam. ÔÛ boä moânthô, nhieàu taùc phaåm ñaõ ñi vaøo loøng baïn ñoïc,nhieàu nhaø thô gaët haùi thaønh coâng taïi caùc cuoäcthi. Vôùi phong caùch hieän ñaïi, nhaø thô LeâThanh Xuaân ñaït ñöôïc söï nhuaàn nhuyeãn veàbuùt phaùp, söï tinh teá veà caûm xuùc vaø yù töôûng,beân caïnh ñoù, caùc nhaø thô Ñaøm Chu Vaên, ÑoãMinh Döông v.v... cuõng gaët haùi nhöõng thaønhcoâng trong thôøi gian qua vôùi caùc giaûi thöôûngthô trong nöôùc vaø cuûa Lieân hieäp caùc Hoäi Vaênhoïc Ngheä thuaät Vieät Nam.

*Nôi taäp hôïp, hoäi tuï vaên ngheä só hoaït ñoäng

thöôøng xuyeân töø ngaøy thaønh laäp Hoäi laø baùoVaên ngheä Ñoàng Nai, nhieàu nhaø vaên, nhaø thô

vaø nhöõng caây buùt quen thuoäc ñaõ tröôûng thaønhtöø ñaây nhö: Nguyeãn Ñöùc Thoï, Cao Xuaân Sôn,Phaïm Thanh Quang, Khoâi Vuõ, Ñaøm Chu Vaên,Löông Tuaán... Qua caùc giai ñoaïn phaùt trieåncuûa phong traøo VHNT ôû Ñoàng Nai, baùo Vaênngheä sau trôû thaønh Taïp chí Soâng Phoá, vaø hieännay laø Taïp chí Vaên ngheä Ñoàng Nai, vöøa laødieãn ñaøn chính thöùc cuûa vaên ngheä só ÑoàngNai, vöøa laø “caùi noâi” phaùt hieän vaø boài döôõngnhöõng taøi naêng saùng taùc treû, taïo nguoàn hoäivieân cho Hoäi VHNT Ñoàng Nai.

*Ñeán nay, Hoäi ñaõ phaùt trieån treân 200 hoäi

vieân, vôùi 67 hoäi vieân chuyeân ngaønh Trungöông, laø löïc löôïng noøng coát cuûa 07 chuyeânngaønh Vaên hoïc, Vaên ngheä daân gian, AÂmnhaïc, AÛnh ngheä thuaät, Myõ thuaät, Saân khaáu –Ñieän aûnh vaø Muùa. 05 Chi hoäi chuyeân ngaønhTrung öông ñang hoaït ñoäng raát tích cöïc ôûÑoàng Nai laø Myõ thuaät, Nhieáp aûnh, AÂm nhaïc,Saân khaáu – Ñieän aûnh vaø Vaên ngheä Daân gian;caùc Chi hoäi ñòa phöông ñaõ hình thaønh vaø ñangñöôïc môû roäng nhö Long Khaùnh, Traûng Bom,Thoáng Nhaát... Löïc löôïng saùng taùc, nghieâncöùu, bieåu dieãn cuûa Hoäi VHNT Ñoàng Nai vaãnkhoâng ngöøng phaùt trieån veà chaát löôïng, töøngböôùc chuyeân nghieäp hoùa vaø baùm saùt tình hìnhphaùt trieån cuûa ñòa phöông, cuûa ñaát nöôùc, nhötinh thaàn cuûa Nghò quyeát Ñaïi hoäi laàn thöù nhaátñeà ra.

Keá thöøa vaø phaùt huy caùc thaønh quaû VHNTcuûa 35 naêm hoaït ñoäng (1979 – 2014), vaênngheä só Ñoàng Nai ñaõ, ñang vaø seõ luoân noã löïcsaùng taïo, tích cöïc höôùng ñeán coâng chuùngngheä thuaät. Nhaát laø giai ñoaïn hieän nay, thôøi kyøcaû nöôùc hoäi nhaäp toaøn dieän vôùi theá giôùi, vaênngheä Ñoàng Nai caàn coù nhöõng ñoät phaù maïnhmeõ vôùi tinh thaàn hoaït ñoäng môùi, höôùng tôùi tínhchuyeân nghieäp trong toå chöùc vaø hoaït ñoäng.

(*) Trích vaên kieän Ñaïi hoäi Hoäi VHNT Ñoàng Nai laàn thöù nhaát.


ÑAØO TROÏNG THÖÛ

Treân ñeøoMeï boàng con(Kính taëng nhöõng ngöôøi vôï lieät só)

ÑAØM CHU VAÊN

Khuùc haùtngöôøi môû coõi(Kính daâng höông hoàn Leã Thaønh haàu Nguyeãn HöõuCaûnh vaø nhöõng baäc tieàn boái môû coõi phöông Nam)Coù con ñaâu ñeå ñöôïc boàng

Choàng ñi ra traän con khoâng ra ñôøi“Gioù ñöa caây caûi veà trôøi”…Lôøi ru em thuoäc – thuoäc roài ru ai!

Heïn raèng heát giaëc ngaøy maiAnh veà em ñeû con trai noái doøngMoûi moøn thaùng ñôïi naêm troângChieán tranh keát thuùc ngöôøi khoâng trôû veà!

Coõi ngöôøi nhö thöïc nhö meâEm thaønh quaû phuï loøng teâ taùi loøngÑaát trôøi xanh ngaùt moät vuøngNeân ñeøo doác cuõng môû loøng boàng con.

Göôm meû bao traän maïcThaønh caùi röïa chaët caâyThaønh maùi daàm quaït nöôùcTheo ta khai môû ñaát naøy.

Daáu ngöôøi môø veà tieàn söûMòt muøng raäm ròt ngaøn caâyHoang laïnh tieáng gaàm thuù döõBaày ñaøn tanh rôïn maùu say.

Ta caát leân caâu haùt coå:“Laøm sao cho saéc con dao”(1)

Nuùi röøng boãng nhieân tænh thöùcChim muoâng voã caùnh leân aøo.

Ta caát leân caâu haùt nöõaCaùnh coø chaáp chôùi traéng ñoàngLuùa vaøng veà töø mô öôùcRoän raøng phoá chôï, maët soâng…

Ngoïn giaùo caém laøm coät moácNgaên cho hoang haét khoûi traønÑaát nöôùc nghìn naêm vaên hieánNgoïn nguoàn noái maïch ca dao.

Ñaát nöôùc duoãi daøi vaïn daëmÑöùng leân chaân ngaäp phuø saBình minh hoàng tan söông traéngSaùng töôi moät daûi sôn haø!

(1) Nguyeân lôøi: Tay caàm con dao, laøm sao cho saéc…

HOAØNG VÓNH PHUÙ

Treân ñaát Hieäp HoøaCuø lao Phoá, trôøi trong, naéng aámSoâng Ñoàng Nai oâm aáp chaûy bao quanhHoa cau nôû, höông bay trong gioù sôùmHaøng döøa nghieâng soi boùng nöôùc lung linh.

Ñöôøng taáp naäp ñoâng vui, muøa gaët tôùiHaït luùa vaøng no naéng nhöõng saân phôiVöôøn nhaø ai laù xanh truøm maùt röôïiHoa giaáy xoøe nhö caùnh böôùm chôi vôi!

Ñaát traên trôû nhöõng ñöôøng caøy hoái haûNaêm ba muøa thoâi thuùc böôùc ñi leânMaét trong saùng, baøn tay ngöôøi giuïc giaõTöø ngaøy gieo haït gioáng ñaàu tieân.




NGUYEÃN THÒ HOÀNG PHÖÔNG

OÂi ñeïp traêng raèm!

PHAN QUANG HÔÏP

Chôï Vónh An

NGUYEÃN HOAØI NHÔN

Ñoø ôi!

TRAÀN THÒ HÖÔNG LAN

Muøa voäi

“Ñeïp traêng raèm, oâi ñeïp traêng raèm”(1)

Cho ñôøi lai laùng moät vöôøn traêngVaønh vaïnh saùng tröng ñöa chaân toâi ñeánÑoàng Nai meânh moâng thôm ñoàng luùa chínNaéng sôùm raéc vaøng treân luoáng maï xanhHöông queâ thoang thoaûng

dòu maùt thôm laønhÑaøn boø ñuûng ñænh ven bôø gaëm coûKhoai saén möôït maø hoa caø tím nuïLuùa ñoøng ñoøng thi troå vöôït leân nhanhSoùng luùa nhaáp nhoâ coø traéng giaêng giaêng.

Thaùng Gieâng traêng troøn coät moác döøng chaânÑoàng Nai trong toâi toûa saùng voâ ngaàn.

(1) Lôøi moät baøi haùt

Goïi ñoø raùt ruoät ñoø ôiGiaät mình luõ vaïc bay vuøi nhaøu ñeâm

Hai bôø nhö mí maét quenKheùp saâu tieáng goïi luïy phieàn, noân nao

Ñoø ôi! Ì oaïp soùng chaoÔi ñoø! Ngheïn tieáng mình gaøo doäi sang

UÙp tay saáp ngaõ khoâng gianNöûa ñôøi lôõ chuyeán ñoø ngang ñeâm naøy

Gioù khuya laät trôû heo mayChaân buøn suøi suït tanh ngaày vò soâng

Ñoø ôi maáy noãi ñöôøng voøngMi nhö moät maûnh traêng cong lím chìm

Böôùc soâng ngaén nguûi khoù tinBöôùc ñôøi daøi naác tieáng mình goïi meâ!

Ñoâi bôø hoang laïnh taùi teâÑoám sao suït saùng caàm khuya boùng saøo.

Suoát boán muøa anh thöùc ñôïi emCaây hoaøng lan moà coâi ñeâm laïnhMoät mình anh xuoáng phoáMaét laù ñeâm tróu gioït söông ñaàyGom goùp cuoäc tình gaày

Muøa qua muøa voäi laémLaù non boãng choác bieác maøu xanh.Qua muøa gioù khaéc khoaûi loøng anhThì thaàm maõi teân em nhôùBaâng quô nhaän noãi buoàn voâ côù.

Ñeán moät ngaøy vuït maát tuoåi xanhEm laïc daáu giöõa muoân truøng thöông nhôùAnh chaúng coøn bôõ ngôõBöôùc chaân em run raåy traùi tim mình.

Vónh An phôi naéng döôùi trôøi

Loøng hoà traûi roäng chôø ngöôøi soi göông

Chôï chieàu xuoáng khoùi nhö söông

AÙo maøu chen buoåi tan tröôøng ñi qua.

Ñaát ñoàng naéng ñuïc möa thoa

Maø höông traùi chín bay xa vöôøn ñoài

Moâi em chuùm chím nuï cöôøi

Ngöôøi veà naëng nôï troâng vôøi chieán khu.


VUÕ ÑÖÙC HAÄU

Ñi, veàÑAËNG MINH HAÂN

Hoài öùc Maõ ÑaøKhi ñi gaø gaùy te te

Khi veà gioù thoåi traêng heø leân cao.Khi ñi maùy chuyeån raàm raøo

Boän beà laø chuyeán haøng vaøo, haøng raYeâu nhau laøm vieäc thaønh ba

Khi veà nhôù maùy, thöông ca laï chöøngÔÛ ñaâu gian khoù ñaõ töøng

Veà ñaây vui maùy – röng röng caû loøngÑôøi nhö maïch nöôùc gieáng trong

Naøo xöa caûnh cuõ ngöôïc doøng xoùt xa…Khi ñi phöôïng nôû nghìn hoa

Khi veà ñieän toûa – sao sa saùng trôøi

Naêm naêm soáng giöõa Maõ Ñaø(1)

Naêm naêm gaén boù thieát tha cuoäc ñôøi

Nôi ñaây ñaâu ñöôïc nghæ ngôi

Thieáu côm, laït muoái bao ngöôøi oám ñau.

Laém khi ôû suoái Baø Haøo

Soát röøng aùc tính lo aâu baïn beø

Ngöôøi ñaøo huyeät, keû voùt tre

Töôûng ñaâu naèm laïi Khu Ñ naêm naøo!

Moãi laàn qua khoûi côn ñau

Moái tình ñoàng chí thöông sao maën noàng

Ngaøy ñeâm bom ñaïn chaát choàng

Myõ caøn, nguïy queùt vaãn khoâng ngaïi gì.

“Khu Ñ ñi deã khoù veà

Lính voâ maát maïng, quan veà maát lon”

Caâu thô ai veõ neân hoàn

AÅn trong maïch maùu saét son tim hoàng

Moãi khi ngoài caïnh doøng soâng

Ñoïc thô anh Taùm(2) maø loøng chöùa chan

Thô anh thuùc giuïc leân ñaøng

Thô anh nhö löûa ñoát ngang quaân thuø.

Ñöøng queân ta nheù, röøng ôi!

Tim ta vaãn ñaäp, vaãn töôi maøu hoàng

Maõ Ñaø moät goùc mieàn Ñoâng

Ta laø haït caùt giöõa loøng Khu Ñ.

(1) Taùc giaû coâng taùc Ban Y mieàn Ñoâng töø 1965 – 1969(2) Nhaø thô Huyønh Vaên Ngheä (1914 – 1977)

HUYEÀN TUØNG

Muøa hoa böôûiNhôù moät muøa hoa böôûiTreân xöù sôû Taân TrieàuHöông löøng thôm Vónh CöûuEm chôùm nôû muøa yeâu

Taëng toâi chuøm hoa nhoûTrong giôø phuùt chia tayTình em nhö ñaát ñoûKhi trôøi möa lay phay

Beân hieân nhaø maùi laùBoùng ñeâm ñaõ traøn veàNheï nhaøng hoân ñoâi maùÑieän lan truyeàn ñeâ meâ…

Naêm naêm veà trôû laïiLoøng khoâng khoûi ngôõ ngaøngHoa xöa giôø quaû moïngMaø tình caøng chöùa chan!




TIEÂU THANH GIANG

Baøi ca ngöôøi thôï loøÑOÃ MINH DÖÔNG

Thaêm Vaên mieáuTraán Bieân

HAÏNH VAÂN

Chaân traànXUAÂN BAÛO

Ñeán töôûng nieämRöøng SaùcCon ñöôøng vöôn mình ra phía bieånMuøa xuaân nao nöùc tieãn ngöôøi ñiThöông veà röøng Saùc thôøi chinh chieánÑoaøn 10(1) hoûi coù maáy ai veà?

Moät neùt töôi son ñeàn töôûng nieämAnh huøng soáng maõi vôùi non soângNhôn Traïch roäng theâm nhaø maùy môùiTa ñi vôøi vôïi naéng nghìn truøng.

(1) Ñoaøn 10: Bí soá cuûa Ñoaøn ñaëc coâng Röøng Saùc

Chuùng toâi nhöõng ngöôøi thôï loøÑi ca trong nieàm say meâNhö ngoïn löûa hoàng röïc chaùyThaép saùng nieàm tin hoâm nay.

Chuùng toâi nhöõng ngöôøi thôï loøKhôi doøng suoái löûa lung linhÑoùn taám theùp hoàng röïc chaùyÑeå ngaøy mai ñeïp nhöõng coâng trình.

Ai baûo thôï loø vaát vaû?Chuùng toâi chæ thaáy loøng reo vuiAi baûo thôï loø noùng böùcChuùng toâi chæ coù nuï cöôøi töôi.

AÙnh löûa vaø nhòp ñôøi coâng nghieäpHaùt ca ñôøi môùi hoâm nayAÙnh löûa ñem veà haïnh phuùcCho hoâm nay vaø ngôøi saùng töông lai.

Voøng theo hoà nöôùc ñoài caâyNgöôøi ñi leã hoäi chim bay maùi chuøaGaùc Khueâ Vaên loäng gioù luøaNeùt Thaêng Long giöõa Bieân Hoøa böøng leân…

Ta vaøo Vaên mieáu Traán BieânNghó suy ñaïo hoïc suoát nghìn naêm xa“Hieàn taøi – nguyeân khí Quoác gia”Saân Trình, ñaïo Khoång laøm ra thaùnh thaàn

Daãu ñi troïn kieáp phong traànVaãn chöa hieåu heát chöõ Nhaân laø ngöôøiBeå daâu maáy cuoäc ñoåi dôøiNhaân taøi ñaát nöôùc bao ngöôøi hieån vinh

Nhoïc nhaèn hai chöõ coâng danhNöôùc non, theá thaùi, nhaân tình… ñaày vôi.Ngaøn naêm ñaïo hoïc – ngöôøi ôiKhôi trong gaïn ñuïc töø nôi coäi nguoàn.

Chaân traàn meï böôùc sôùm hoâmñoàng xa tróu naëng gaùnh moøn hai vaicaäp keânh ñeâm ngaén ngaøy daøigiaác chöa troøn ñaõ sôùm mai taûo taànlaën vaøo veát nöùt goùt chaânmoät chao chaùt naéng moät aàm aøo möanoåi neânh söông gioù ñaõ thöøahaøi xinh traåy hoäi vaãn chöa moät laànan nhaøn xakhoù nhoïc gaànmuøa thöông neo laïi böôùc chaân nhòp nhaøngboán möôi xuaân meï reõ ngangböôùc chaân vaøo coõi vónh haèng ngaøn naêmmuøa quatraêng khuyeát laïi raèmmoät mình ba laïi chaân traànmeï ôi!


KIEÀU VAÊN PHAÅM

Ñoàng voïngLaù kheùp mi thieàn, hoa nguû gaätÑeâm nghieâng veà phía traêng cheânh cheáchSoi boùng haøng caây phaûng phaát aiCaûnh vaät nhö mô, loøng raát thaät.Toâi ñöùng giöõa vöôøn traêng loàng boùngThaáy ñaát noái trôøi laøn söông moûngXöa nhaän cuûa ai chuùt tình hôøÑeå tim mình hoùa tia löûa boûng.Ñeâm nghe nhaïc coân truøng ñoàng voïngToâi möôïn aâm thanh quyeän vôùi thôGöûi hoàn veà phía hoa ñoû moängChæ chaïm chuùt thoâi nhôù ñeán giôø.Xin traû traêng raèm cho maây gioùXin traû vöôøn khuya cho caây coûTrôû vaøo, oâm goái chieác, chaên ñôn!Tìm giaác mô xöa coøn dang dôû

HOAØNG ÑÌNH NGUYEÃN

Chieàu nhôù chieàuVeà höôùng aáy queâ emCaùch bieät maáy doøng soângAnh moûi maét chôø troângCon ñoø neo beán ñôïi…

Coù moät thôøi noâng noåiMình ñeå lôõ ñôøi nhauChaàm chaäm chieàu qua mauMang noãi buoàn da dieát…

Chieàu nhôù chieàu ly bieätCaø pheâ nhoû gioït saàuMöa daøi maáy côn ñauNghe trong loøng nuoái tieác.

Chieàu nhôù chieàu da dieátMình chaúng theå coøn nhau…

LEÂ CAÅM LYNH

Hoa ñaïi traéng(ÔÛ nghóa trang lieät só Ñoàng Nai coù troàng hoa ñaïi,höông toûa thôm ngaùt)

Hoa ñaïi traéng ngaànRôi treân thaûm coû nghóa trangChieàu nay mình veà thaép nhang moä baïn.Ba möôi naêm roài luõ tuoân, haïn haùnNhö ngaøy xöa möa bom baõo ñaïnHoa ñaïi vaãn traéng tinh

treân thaûm coû xanh rôøn.

Hoa ñaïi traéng tröôùc saân chuøaCaùi traéng ngaàn töø ngaøn xöaNay laïi traéng nôi nghóa trang xöù sôû.

Hoa ñaïi traéngTraéng raát traéng nhö maøu bia moä baïnThôm raát thômNhö khoùi nhang thaép töø lö höông

phaàn moä baïn naèm.

Raûi raùc moät vaøi boâng ñaïiRaéc leân moä ñoàng ñoäi voâ danhHình ngoâi sao naêm caùnhThaêm thaúm nhìn trôøi.




LEÂ ÑAÊNG KHAÙNG

Ñoàng ñoäi

LEÂ LIEÂN

Möa Bieân Hoøa

TAÁN HOAØI

Nhöõng cuï giaø coå tíchTöøng vaït khoùi leân chieàu thaãm laïiHun huùt bôø xa ñoám löûa ñoàngTreû con luøa vòt ven chaân raïXao ñoäng doøng keânh caù ñôùp traêng

Ruoäng ñaõ leân xanh beân ruoäng chínMoät naéng hai söông ñaát chuyeån mìnhMaët trôøi vöøa khuaát traêng ñaõ toûaNhö muoán seû chia noãi nhoïc nhaèn

Tieáng ai goïi ngheù treân ñoàng noäiTieáng voïng mô maøng giöõa chieàu xuaânNgöôøi veà thaønh thò coøn naán naùBôûi nhòp caàu tre níu böôùc chaân

Em gaùi ngoaïi thaønh tay thoaên thoaétDöôùi traêng em tæa nhöõng nhaønh maiKòp khi ñeán heïn caønh keát nuïEm öôùp muøa xuaân trong buùp tay.

Ñi qua cuoäc chieán tranh

Ta goïi moät duø coù hai thaèng giaëc

Tieáp noái nhau thay choã ñöùng ngoài.

Kyù öùc nhö röøng raäm

Thaønh vaùch ñaù nuùi cao

Saâu – vöïc soâng, roán bieån

Chaúng ñuû ngoân töø cho nhaân loaïi

Xa xoùt

Ngôïi ca …

Nhöõng cuï giaø giaø hôn tuoåi thoï

Nhöõng coät ñaù hình haøi lòch söû

Ñang loäi giöõa ruoäng caøy

Hay ngoài beân beáp löûa

Ñong ñeám gaïo töøng bô, töøng böõa

Khoâng daùm ngaång nhìn leân ñaâu ñoù

nhöõng laàu cao !

Kyù öùc chaúng cho vay

Nhö anh chaøng haø tieän

Ñeå daønh ö?

(Toâi ñaõ gaëp nhöõng cuï giaø nhö trong coå tích

Ñang daãm ñôøi mình nhö treân nhöõng vieân ñaù

kyù öùc xa xaêm…)

Ai seõ xaây moà baèng kyù öùc

Hay buïi thôøi gian seõ xaây hoä mai sau???

Chieàu leân töø thaønh phoáMaét buïi mô maøng loõa xoõa möa bayÑöôøng veà Ñaøi Kyû NieämKhoâng ngöôøi laïi qua möa xoái xaû daâng ñaày.

Ñi giöõa Bieân Hoøa muoán haùt to leânCaâu thô vieát dôû côn möa chieàu ñaùnh traùoÑoaïn buøng binh ngaäp nöôùcHaït möa cuoái muøa rôi giöõa loøng ta…

Phoá laïi oàn aøo ngoån ngang muøa xaây döïngNgoõ Ngoâ Quyeàn taø aùo traéng chaân maâyTan côn möa laø xuaân veà tröôùc maëtGioït naéng ñaàu muøa ñang goïi phoá thô ñaây..


* Töø beán phaø Caùt LaùiNhìn caûnh töôïng ôû phaø Caùt Laùi coù theå

hieåu ñöôïc nhòp soáng vaø nhòp phaùt trieån cuûavuøng ñaát Nhôn Traïch theo doøng thôøi gian.Cho ñeán nöûa ñaàu thaäp nieân 90 cuûa theá kyûXX, ñôøi soáng cö daân Nhôn Traïch vaãn coønkhoù khaên. Beán phaø thuôû aáy chöa taáp naäp roänraøng nhö baây giôø. Khoaûng caùch ñoâi bôø khoângxa laém nhöng doøng soâng nhö meânh mang

haún ra vì vaéng boùng thuyeàn ñoø. Treân beánphía Phuù Höõu coù vaøi quaùn aên phuïc vuï nhöõngngöôøi khaùch chôø phaø moûi meät. Khi naøo chieácphaø caây (do laøm baèng goã, cuûa Nhaø nöôùc) ñaàykhaùch môùi töø töø chaïy sang bôø quaän 2. ÔÛ beânaáy, phaø laïi tieáp tuïc chôø bao giôø ñaày khaùchmôùi ñuûng ñænh quay veà beân naøy. Treân soâng,nhöõng ñaùm luïc bình troâi chaäm raõi deành daøngkhieán ngöôøi chôø phaø caøng theâm soát ruoät!

Qua nhöõng ngaû ñöôøng Nhôn TraïchBuùt kyù

NGOÏC KHAÙNH

LTS: Nhôn Traïch laø moät vuøng ñaát giaøu truyeàn thoáng vaên hoùa – lòch söû cuûa ÑoàngNai, vaø cuõng laø moät huyeän naêng ñoäng trong kinh teá, xaõ hoäi hieän nay. Vöøa qua, NhônTraïch kyû nieäm 20 naêm thaønh laäp huyeän vaø ñoùn nhaän Huaân chöông Lao ñoäng haïngNhaát. Dieãn ñaøn Vaên ngheä Vieät Nam xin giôùi thieäu vôùi baïn ñoïc baøi vieát cuûa moät taùcgiaû Ñoàng Nai veà vuøng ñaát naøy.

Voøng xoay Nhôn Traïch KIEÀU TAÂN




Nhöng baét ñaàu giöõa thaäp nieân 90, ñôøisoáng daân cö Nhôn Traïch ñaõ coù nhöõng thayñoåi. Raát nhieàu ngöôøi töø Nhôn Traïch sangthaønh phoá Hoà Chí Minh laøm thôï hoà, laøm coângnhaân trong caùc coâng trình xaây döïng. Beán phaønhoän nhòp leân. Phaø taêng theâm chuyeán. Ngoaøiphaø caây coøn coù ñoø nhoû cuûa tö nhaân. Ñi ñoønhoû ngoaøi tieàn veù mua ôû quaày veù, khaùch coønphaûi toán theâm tieàn boác vaùc xe leân khi tôùi beán.Nhöng duø coù phaûi traû theâm tieàn, neáu chaämchaân vaãn khoâng xuoáng ñoø ñöôïc. Ai cuõng voäineân thöôøng coù caûnh tranh giaønh, coù laàn tainaïn laät ñoø, cheát ngöôøi ñaõ xaûy ra.

Ñaàu nhöõng naêm 2000, caùc khu Coângnghieäp ôû Nhôn Traïch môû ra. Thanh nieânkhoâng caàn phaûi sang TP. Hoà Chí Minh tìmvieäc. Hoï vaøo caùc coâng ty cuûa Haøn Quoác, ÑaøiLoan laøm coâng nhaân. Beán phaø Caùt Laùi khoângcoøn caûnh töôïng cö daân Nhôn Traïch ñoå veàthaønh phoá Hoà Chí Minh, maø coù caûnh ngöôïclaïi. Daân Saøi Goøn qua mua ñaát. Ñaát traûi quanhöõng côn soát, taêng giaù nhanh choùng, baátngôø. Ngöôøi Saøi Goøn phaùt hieän Nhôn Traïch laømoät vuøng ñaát nhieàu höùa heïn. Nhôn Traïch saùtSaøi Goøn, gaàn Bieân Hoøa, caän Vuõng Taøu, nhömoät taâm ñieåm cuûa moät tam giaùc vaøng. ÑaátNhôn Traïch tuy taêng giaù vuøn vuït theo nhöõngcôn soát nhöng so vôùi thaønh phoá Hoà Chí Minhcuõng coøn quaù reû. Mua ñaát xong coù theå caátbieät thöï roäng raõi, caây traùi xanh töôi. Laïi coù theåñi töø Saøi Goøn ñeán Vuõng Taøu baèng con ñöôøng25B, ngaén hôn nhieàu so vôùi ñi voøng ngoaøi xaloä, qua Ngaõ ba Vuõng Taøu, theo quoác loä 51.Coøn coù theå keå nhieàu thöù haáp daãn khaùc veàNhôn Traïch nhö Röøng Saùc anh huøng, khu dulòch sinh thaùi Boø Caïp vaøng, Baèng Laêng tím,soâng nöôùc höõu tình, nhieàu caûnh quan ñeïp,ngöôøi daân thaân thieän…

Khi caàu Myõ Thuaän, caàu Caàn Thô ñöôïc xaâydöïng, nhieàu chieác phaø lôùn vaãn doïc ngang

treân soâng nöôùc mieàn Taây laïi ñöôïc ñöa veà beánphaø Caùt Laùi. Nhöõng chieác phaø naøy coù taûitroïng lôùn, chôû ñöôïc xe taûi nhoû, xe du lòch 16choã, 25 choã. Beán phaø Caùt Laùi ngaøy caøng taápnaäp hôn. Töø khoaûng naêm 2006 ñeán ñaàu naêm2014, beán phaø Caùt Laùi hoaït ñoäng suoát ngaøyñeâm. Caûnh thöôøng thaáy moãi chieàu thöù Baûy,Chuû nhaät ôû phía Phuù Höõu laø caû haøng caây soáxe noái ñuoâi nhau chôø phaø veà Saøi Goøn. Vaøonhöõng ngaøy leã lôùn nhö 30/4, 2/9, treân caùcphöông tieän truyeàn thoâng, hình aûnh ñoâng ñuùcôû beán phaø Caùt Laùi thöôøng ñöôïc duøng ñeå minhhoïa cho nhöõng baûn tin veà vieäc tham quan, vuichôi…

Nhöng töø ñaàu naêm 2014 ñeán nay, cuï theålaø töø ngaøy 2/1/2014, ñoaïn ñöôøng cao toác CaùtLaùi - Long Thaønh ñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Xeboán baùnh khoâng qua phaø nhieàu nhö tröôùcnöõa. Beán phaø trôû neân thoâng thoaùng. Khaùchqua soâng coù theå thoaûi maùi nhìn ngaém trôøimaây, non nöôùc, quan saùt doøng soâng nhöõngluùc thuûy trieàu leân xuoáng ñeå suy tö veà doøngchaûy cuoäc ñôøi, nhaän roõ nhöõng ñoåi thay cuûamoät vuøng ñaát queâ, söï phaùt trieån cuûa moät ñoâthò töông lai sau hai möôi naêm mieät maøi cuûngcoá, xaây döïng.* Ñi veà phía Vónh Thanh, Hieäp PhöôùcTöø beán phaø Caùt Laùi, khaùch ñeán Nhôn

Traïch coù theå chaïy xe hôi, xe maùy ñeán nôi caànñeán, hoaëc coù theå ñi xe oâm, xe buyùt. Xe oâmphuïc vuï töø saùng sôùm ñeán toái, saün saøng ñi baátcöù ñaâu, giaù caû thoûa thuaän, thöôøng khoâng ñaétbaèng xe oâm ôû caùc thaønh phoá lôùn. Ngaøy tröôùc,taøi xeá xe oâm thöôøng xuoáng taän caàu phaø ñoùnkhaùch. Baây giôø ñoäi nguõ xe oâm ñöôïc toå chöùcquy cuû hôn, ñôïi khaùch ôû phía chuøa Cao Ñaøicaùch caàu phaø khoaûng chöøng traêm meùt. Muoánreû hôn, khaùch thöôøng choïn xe buyùt. Coù haituyeán: xe buyùt Caùt Laùi - Long Thaønh vaø xebuyùt Caùt Laùi - Hieäp Phöôùc. Hai tuyeán ñeàu laø


xe buyùt nhoû maøu vaøng, loaïi Daihatsu. Haituyeán ñeàu chöa ñöôïc trôï giaù, chaïy theo taànsuaát nöûa giôø moät chuyeán. Chuyeán ñaàu 5 giôø30 phuùt saùng, chuyeán cuoái 5 giôø chieàu.

Töø beán phaø Caùt Laùi ñi tieáp khoaûng boán caâysoá laø ñeán Ñaïi Phöôùc. Ñaây laø moät xaõ khaù “giaøucoù” cuûa huyeän Nhôn Traïch. Söï phoàn thònhcuûa kinh doanh, dòch vuï ñem ñeán cho cö daânôû ñaây moät loái soáng thò daân. Chôï Môùi ÑaïiPhöôùc khaù saàm uaát. Ngay coång chôï laø nhöõngnhaø cao taàng. Coù chi nhaùnh ngaân haøng, nhakhoa thaåm myõ, tieäm vaøng… Chôï xöa ôû gaàncaàu Phöôùc Lyù, coù nhieàu loaïi haøng hoùa ñöañeán chôï theo ñöôøng thuûy. Giôø chæ coøn leû teûmoät vaøi caên hoä maët tieàn baùn haøng taïp hoùa,traùi caây…

Ngaõ ba Ñaïi Phöôùc coù hai ñöôøng reõ. Moätñöôøng ñi veà phía Vónh Thanh, qua Phöôùc An,Long Thoï, ñeán Hieäp Phöôùc, thaúng ra quoác loä51. Moät ñöôøng ñi veà phía Phuù Ñoâng, PhuùThaïnh, Long Taân, Phuù Hoäi thaúng ra thò traánLong Thaønh.

Ñöôøng töø ngaõ ba Ñaïi Phöôùc ñi veà phíaVónh Thanh, Hieäp Phöôùc laø höông loä 19, teânmôùi ñaët laø Huøng Vöông. Xöa laø ñöôøng ñaát ñoû.Moät maøu ñoû raát ñaëc tröng cuûa choán queâ. Baâygiôø, nhö haàu heát nhöõng con ñöôøng tronghuyeän, ñöôøng ñaõ ñöôïc môû roäng, nhöïa hoùa.Nhöõng choã xöa laø Doác cao, Doác nhoû nay ñaõñöôïc san phaúng. Ñöôøng nhaùnh reõ sangGioàng OÂng Ñoâng cuõng ñöôïc traûi nhöïa. Hoïctroø xöa ôû ñaây ñi hoïc caáp ba töøng phaûi quamoät caàu khæ baèng thaân caây döøa trôn tröôït buønsình, hoaëc theo con nöôùc ñi thuyeàn ra ÑaïiPhöôùc roài môùi ñeán tröôøng ñöôïc, nay ñi hoïcbaèng xe maùy deã daøng. Ñöôøng nhaùnh reõ sangPhöôùc Khaùnh baây giôø cuõng khoâng coøn maápmoâ, gaäp gheành nöõa. Coù theå ñöôøng nhaùnhnaøy seõ giöõ moät vai troø quan troïng trong töônglai gaàn. Tröôùc ñaây, noù laø ñöôøng noái Nhôn

Traïch sang Bình Khaùnh, Nhaø Beø. Giôø, ñöôøngcao toác Beán Löùc - Long Thaønh môùi ñöôïc khôûicoâng ngaøy 19/7/2014 khieán nhöõng ñòa danhnhö Bình Khaùnh, Phöôùc Khaùnh noåi baät haúnleân.

Vónh Thanh laø moät xaõ nhieàu xöù ñaïo. ÔÛ xöùñaïo, ngöôøi ta coù theå thaáy ñöôïc ñôøi soáng thònhsuy cuûa con chieân qua hình aûnh caùc ngoâithaùnh ñöôøng. Caùc nhaø thôø ôû Vónh Thanh haàuheát ñaõ ñöôïc truøng tu laïi vôùi nhöõng kieåu daùngñeïp, hieän ñaïi. Ñoù laø baèng chöùng cuûa ñoåi môùitö duy, cuûa phaùt trieån. Nhöõng naêm ñaàu thoángnhaát ñaát nöôùc, nhieàu ngöôøi töø Baéc sang thaêmthaân nhaân di cö vaøo Nam naêm 1954 ôû VónhThanh ñaõ ngaïc nhieân vì thoân aáp, ñoàng ruoängôû ñaây vaãn coøn giöõ ñöôïc neùt ñaëc tröng cuûalaøng queâ Baéc boä. Baây giôø thì nhòp soáng môùiñaõ phaû moät hôi thôû noàng nhieät vaøo laøng queâ,coäng theâm nhöõng côn soát ñaát döõ doäi ñaàunhöõng naêm 2000 khieán “höông ñoàng gioù noäi”ñaõ bay ñi raát nhieàu. Chaúng coøn maáy nhaøtroàng rau, laøm ruoäng. AÁp Hoøa Bình xöa hoïpchôï luùc naêm giôø saùng, nhöõng ngoïn ñeøn daàuhaét hiu beân haøng rau, caù khoâ, ñaäu huõ… Baâygiôø nhoän nhòp nhöõng cöûa haøng kim khí ñieänmaùy, nhöõng cô sôû saûn xuaát, cheá bieán caùc maëthaøng tieâu duøng, baùnh keïo ñöa ñi phaân phoáinhieàu nôi. Chôï Sôn Haø ñang ñöôïc xaây môùi,buoân baùn suoát ngaøy, ñuû loaïi haøng hoùa.Tröôøng tieåu hoïc, trung hoïc cô sôû ríu rít tieángcöôøi thô treû, khaên quaøng ñoû treân vai. Cuõngcoøn ñoù nhöõng caùnh ñoàng hai beân ñöôøng loä,nhöng khoâng coøn caûnh noâng daân taáp naäp rañoàng nhö xöa, khoâng coøn tieáng xe boø, xe traâugoõ nhòp treân ñöôøng queâ. Cuõng khoâng coøncaûnh daân Vónh Thanh voäi vaõ ra beán thuyeànsang soâng laøm ruoäng cho kòp con nöôùc nhöxöa nöõa. Doøng soâng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi khiñaäp ngaên maën ñöôïc xaây döïng. Doøng ñôøicuõng ñaõ coù nhieàu ñoåi thay.




Phöôùc An, Long Thoï xöa thöïc söï laø nhöõngxaõ “vuøng saâu, vuøng xa”, tuy hoïc troø Phöôùc Anhoïc lôùp 12 chöa bao giôø ñöôïc coäng ñieåm öutieân khu vöïc vaøo hoà sô döï thi toát nghieäp. Nhaøcöûa xöa thöa thôùt. Chieàu möa lôùn tieáng eãnhöông keâu vang trôøi. Toái haét hiu nhöõng aùnhñeøn daàu loaùng thoaùng sau nhöõng raëng caây.Ngaøy xöa ngöôøi ta coøn ñeán Phöôùc An ñeå saênthuù, baét chim! Long Thoï coøn coù veû vaéng hôn.Caùi vaéng veû keùo daøi cho ñeán ngaõ tö HieäpPhöôùc. Theá nhöng baây giôø thì xaõ naøo cuõngtraøn treà nguoàn sinh löïc. Cuïm daân cö môùi ñaõhình thaønh ôû hai xaõ naøy. Caû Phöôùc An, LongThoï ñeàu naèm trong soá boán xaõ ñöôïc huyeänñaàu tö xaây döïng noâng thoân môùi (hai xaõ coønlaïi laø Phöôùc Khaùnh, Long Taân). Long Thoïcoøn laø moät trong soá 15 xaõ hoaøn thaønh ñuû 19tieâu chí xaây döïng noâng thoân môùi cuûa toaøn tænhÑoàng Nai.

Hieäp Phöôùc laø moät xaõ môùi phaùt trieån, nhôønaèm treân truïc ñöôøng 25B. ÔÛ ngaõ tö HieäpPhöôùc coù boán ngaû ñöôøng. Neáu cöù ñi thaúngtuyeán Vónh Thanh, Phöôùc An thì seõ ra PhöôùcThieàn. Neáu reõ phaûi theo ñöôøng 25B thì raquoác loä 51. Reõ traùi cuõng theo loä 25B thì veàtrung taâm huyeän, ôû ñoù coù trung taâm haønhchính cuûa huyeän, coù haàm ñi boä. Ñöôøng 25Bñi qua caùc coâng ty, xí nghieäp, coù nhöõngñöôøng nhaùnh ñeå vaøo caùc khu coâng nghieäp.Ñöôøng naøo cuõng ñeïp ñeõ, theânh thang.

“Ñaát laønh chim ñaäu”. Di daân töø nhieàu tænhkhaùc ñeán laøm vieäc ôû caùc khu coâng nghieäp.Maät ñoä löu thoâng xe coä treân ñöôøng 25B raátlôùn. Xe taûi, xe coâng-te-nô, xe maùy ñoâng ñuùctreân ñöôøng. Xe buyùt veà Bieân Hoøa xuaát phaùt töøcaây xaêng Tín Nghóa, xe buyùt ñi Saøi Goøn xuaátphaùt töø trung taâm huyeän ñeàu ñi qua HieäpPhöôùc. Ñi qua Hieäp Phöôùc ngöôøi ta deã coùcaûm töôûng ñi qua moät khu phoá nhoän nhòp cuûathaønh phoá lôùn, nhaát laø vaøo ban ñeâm, khi ñeøn

ñöôøng, ñeøn xe, ñeøn trong caùc cöûa hieäu cuøngchieáu saùng, toân leân nhöõng saéc maøu cuoäcsoáng röïc rôõ, vui töôi, haøo höùng, baän roän, naùonhieät.* Ñi veà phía Phuù Thaïnh, Long ThaønhTöø ngaõ ba Ñaïi Phöôùc, neáu khoâng reõ traùi

veà Vónh Thanh maø cöù ñi tieáp, seõ laø ñöôøng LyùThaùi toå, qua Phuù Ñoâng, Phuù Thaïnh, LongTaân, Phuù Hoäi, Phöôùc Thieàn, ñeán thò traánLong Thaønh.

Töø sau Giaûi Phoùng ñeán ñaàu nhöõng naêm2000, töø Ñaïi Phöôùc ñi Phuù Thaïnh, ngöôøi daânkhoâng caàn phaûi voøng qua Phuù Ñoâng maø ñöôïcpheùp ñi thaúng qua Thaønh Tuy Haï. Ñaây laødoanh traïi quaân ñoäi cuûa ñôn vò K862, sau naøycoù theâm löõ ñoaøn 696, vuøng 2 Haûi quaân.Thaønh Tuy Haï noåi tieáng töø trong khaùng chieánchoáng Myõ vôùi vuï noå kho bom rung trôøi lôû ñaátkhieán keû thuø phaûi kinh hoaøng. Nhôn Traïch coùnhieàu ñôn vò boä ñoäi, ngoaøi thaønh Tuy Haï vôùicaùc ñôn vò haûi quaân neâu treân coøn coù doanhtraïi boä ñoäi Hoùa hoïc ôû Baøu Sen Phuù Thaïnh, vaødoanh traïi chieán só Phoøng khoâng Khoâng quaânphía Vónh Thanh. Mieàn ñaát Nhôn Traïch voáncoù truyeàn thoáng anh huøng trong khaùng chieánchoáng Phaùp, choáng Myõ. Chieán khu Röøng Saùcghi vaøo lòch söû choáng ngoaïi xaâm cuûa daân toäcnhieàu chieán coâng oanh lieät. Ñoaøn 10 ñaëccoâng ñaõ trôû thaønh baát töû. Ñeàn Lieät só NhônTraïch trôû thaønh ñieåm ñeán töï haøo trong nhöõngchuyeán du khaûo Veà nguoàn cuûa tuoåi treû hieäntaïi. Ñình Phuù Myõ vôùi ba caâu ñoái toân vinh HoàChí Minh theå hieän trí tueä vaø loøng trung kieânbaát khuaát cuûa ngöôøi daân moät vuøng ñaátphöông Nam.

Nhöng ñi voøng qua Phuù Ñoâng cuõng laøñieàu thuù vò. Vì coù theå chöùng kieán nhieàu ñoåimôùi: ñöôøng môùi môû, tröôøng môùi xaây, nhaøhaøng môùi khai tröông, bieät thöï cuûa daân thaønhphoá veà môùi xaây leân, nhöõng caây xaêng beà theá ôû


Baøu Sen baùn caû loaïi xaêng môùi nhaát laø A95phuïc vuï cho raát nhieàu xe tay ga ñaét tieàn xuoâingöôïc lieân tuïc. Ñi voøng qua Phuù Ñoâng coønñöôïc ngaém nhìn röøng caây cao su xanh maùtñang thu heïp daàn dieän tích ñeå daønh choã chonhöõng coâng trình môùi. Nhöõng naêm 1980,1990, töø Baøu Sen vaøo ñaàu xaõ Phuù Thaïnh chælaø loái moøn qua röøng. Muøa naéng thì ngöôïc gioù,baùnh xe luùn vaøo caùt. Muøa möa thì sình laày,ngaäp nöôùc. Phaûi thoâng thuoäc töøng choã ngoaët,ñeám töøng caây cao su ñeå traùnh nhöõng hoá saâunaèm aån döôùi meânh moâng nöôùc. Baây giôø thìñöôøng quaù theânh thang. Xe buyùt sôùm chieàuñöa ñoùn coâng nhaân, hoïc sinh. Xe oâ toâ tö nhaânlöôùt nhanh trong naéng gioù. Coù moät ngaõ batrong khu röøng cao su reõ vaøo ñöôøng 25B ñeåñi qua ngaõ tö Hieäp Phöôùc, ra quoác loä 51, tröïcchæ Vuõng Taøu.

Phuù Thaïnh tröôùc 1975 laø trung taâm cuûaquaän Nhôn Traïch. Ñöôøng qua ñaây vaãn ñöôïcgoïi teân cuõ laø 25A. Tröôøng trung hoïc NhônTraïch ñöôïc thaønh laäp naêm 1965. Sau giaûiphoùng, tröôøng dôøi cô sôû ñeán choã voán laø chikhu cuûa quaân ñoäi cuõ, trôû thaønh tröôøng caáp III.Nhöõng naêm “ñeâm tröôùc ñoåi môùi”, ñôøi soángcoøn ngheøo cöïc, buoåi toái ñöùng ôû coång tröôøngnhìn vaøo khu tröôøng thaáy aâm u aûm ñaïm. Naêm1991, tröôøng trôû veà maùi nhaø xöa, nôi ñaàu tieântröôøng ñöôïc thaønh laäp. Naêm 1998, tröôøng baétñaàu ñöôïc xaây môùi töøng daõy laàu. Baây giôø, ngoâitröôøng coù ba daõy laàu vöôn cao trong naénggioù. Nhieàu thaày coâ coù baèng Thaïc só. Nhieàuhoïc sinh gioûi caáp tænh, caáp quoác gia. Vaøkhoâng chæ tröôøng Nhôn Traïch 50 naêm tuoåimôùi coù nhöõng thaønh tích ñoù, caû nhöõng tröôøngcaáp III thaønh laäp sau nhö THPT Phöôùc Thieàn,hoaëc môùi môû nhö THPT Nguyeãn Bænh Khieâmñeàu ñaõ khaúng ñònh uy tín, chaát löôïng. Quanhöõng ngoâi tröôøng, cuõng nhö qua caùc cô sôûkhaùc trong huyeän nhö beänh vieän, böu ñieän,

ngaân haøng… coù theå thaáy ñöôïc söï phaùt trieånnhanh choùng cuûa Nhôn Traïch.

Long Taân laø moät xaõ ñöôïc nhieàu khaùchhaønh höông tìm ñeán vì coù ngoâi chuøa noåi tieánglaø chuøa Long Höông. Neáu Vónh Thanh nhieàunhaø thôø thì Phuù Thaïnh Long Taân laïi nhieàuchuøa. Chuøa thöôøng coù phoøng khaùm töø thieäncaáp thuoác Nam mieãn phí. Rieâng chuøa LongHöông thu huùt raát nhieàu khaùch, coù caû nhöõngngheä só lôùn, do phöông thuoác chöõa beänhbaèng gaïo löùt muoái meø. Chieàu thöù Saùu khaùchthaäp phöông ñeán laáy soá thöù töï, saùng thöù Baûy,sö thaày baét ñaàu khaùm beänh. Thuoác vaø taøi lieäuhöôùng daãn veà gaïo löùt muoái meø ñöôïc taëngkhoâng. Chuøa ñang ñöôïc truøng tu, môû roäng,xaây lôùn ñeå ñoùn löôïng khaùch ñeán ñaây ngaøycaøng taêng nhanh.

Gaàn UÛy ban Nhaân daân xaõ Long Taân laøNgaõ tö ñöôøng ñoän (Ñöôøng soá 2) caét ngangtuyeán ñöôøng Phuù Thaïnh - Long Taân. Ñaõ coùmoät döï aùn xaây caàu noái quaän 9 thaønh phoá HoàChí Minh vôùi Nhôn Traïch lieân quan ñeán conñöôøng naøy.

Phuù Hoäi noåi tieáng vôùi kinh teá vöôøn. Saàurieâng, choâm choâm laø ñaëc saûn. Nhöõng vöôønxanh rôïp boùng maùt doïc con ñöôøng loä 25Aquanh co taïo theâm neùt tröõ tình cho mieàn ñaátnhieàu caây traùi. Trong nhieàu khu vöôøn ôû ñaây,coù nhöõng maïch nöôùc chaûy khoâng ngöøng,nöôùc luùc naøo cuõng trong vaét. Coù nhaø ñaøogieáng chæ caàn hôn moät meùt laø nöôùc ñaõ phunleân. Ñaët moät caùi lu goám coù ñuïc loã döôùi ñaùyvaøo choã maïch nöôùc laø coù moät chum nöôùcvónh cöûu. Nhìn xoùm thoân bình laëng, phongcaûnh höõu tình, khoù coù theå nghó raèng ñaây laïi laømoät xaõ anh huøng trong toaøn huyeän.

Ra tôùi Phöôùc Thieàn laø thaáy saép tôùi LongThaønh. Ñieåm ñeïp nhaát ôû xaõ naøy baây giôø coù leõkhoâng phaûi laø choã ngaõ ba Phöôùc Thieàn quy tuïnhieàu shop baùn quaàn aùo, giaøy deùp, maét kính,




xe ñaïp ñieän, xe maùy, haøng ñieän töû, ñieän maùygia duïng…, hoaëc choã tröôøng tieåu hoïc, trunghoïc gaàn keà nhau toân leân veû ñeïp vaên hoùa cuûamoät vuøng ñaát giaøu truyeàn thoáng, maø laø ôû caâycaàu môùi xaây treân con ñöôøng môùi ñöôïc môûroäng. Ñöùng treân caàu naøy nhìn xuoáng, ngöôøi takhoâng thaáy doøng nöôùc löõng lôø troâi nhö ñöùngtreân caàu Phöôùc Thieàn xöa. Baây giôø, caàu naøybaéc treân cao, phía döôùi laø moät phaàn ñöôøngcao toác Caùt Laùi - Long Thaønh - Daàu Giaây môùiñöôïc ñöa vaøo söû duïng. Xe coä ngöôïc xuoâi,ñeïp vaø hieän ñaïi, taïo neân moät caûnh quan tuyeätvôøi, mang ñeán cho Nhôn Traïch daùng veû moätñoâ thò saàm uaát.Thay lôøi keátÑi qua tuyeán ñöôøng naøy, em coøn nhôù

nhöõng kyû nieäm xöa khoâng? Ngaøy ñoù, thôøi baocaáp, em töø Saøi Goøn qua ñaây giaûng daïy, toáisoaïn baøi trong aùnh ñeøn daàu tuø muø, thaàmmong vuøng queâ ñöôïc töôi saùng. Ngaøy ñoù,Nhôn Traïch chöa taùch khoûi huyeän LongThaønh, moãi laàn hoïp Ban chaáp haønh Coângñoaøn, toâi laïi loùc coùc ñaïp xe ra tôùi thò traán, chæöôùc Nhôn Traïch mau phoàn thònh. Baây giôø,nhöõng ñieàu mong öôùc cuûa chuùng ta ñang

thaønh hieän thöïc, vaø hieän thöïc ñang phaùt trieånvöôït xa nhöõng öôùc mong. Mai naøy, bieát ñaâunhöõng tröa naéng vaøo vöôøn caây ñieàu say loøngvôùi quaû chín, nhöõng chieàu möa ñeán thaêm hoïctroø ngheøo döôùi maùi nhaø laù ñôn sô chæ coøn laønhöõng kyù öùc moät thôøi?

Vaäy laø toâi vaø em ñaõ ñi moät voøng qua nhöõngcon ñöôøng Nhôn Traïch. Nhöõng con ñöôøng vöøagôïi hoaøi nieäm veà moät thôøi quaù khöù, vöøa gôïi leânnieàm tin töôûng phaán khôûi vaøo hieän taïi vaø töônglai. Em cuõng nhö toâi, chuùng ta ñaõ nghæ höu roài.Giôø laø thôøi cuûa con caùi chuùng ta. Hoïc troø cuûatoâi ñang coáng hieán cho mieàn ñaát naøy vôùinhöõng döï aùn toát ñeïp cuûa tuoåi treû. Coâng ty nôicon em laøm vieäc cuõng chuaån bò dôøi töø khucoâng nghieäp Bieân Hoøa I veà Nhôn Phuù - NhônTraïch. Em muoán tìm moät loâ ñaát roäng, xaây moätcaên nhaø, troàng moät khu vöôøn caây cho con emcoù choã ñi veà gaàn guõi, cho em vaø gia ñình soángan nhaøn nôi mieàn ñaát caû toâi vaø em ñaõ coù nhieàukyû nieäm ñeïp.

Sau 20 naêm hình thaønh vaø phaùt trieån,töông lai Nhôn Traïch - theo sô ñoà quyhoaïch toång theå - ñang môû ra raát nhieàu trieånvoïng. �

Muøa xuaân haïnh phuùcPHAÏM LONG THAØNH(Ñoàng Nai)


Chín Hoäi ngöôøi Baïc Lieâu, con uùt trongmoät gia ñình coù ba anh trai moät chògaùi. Cha Chín Hoäi raát coâng bình, trai

cuõng nhö gaùi. Khi chia ñaát, oâng cho moãi ñöùamöôøi coâng. Hoäi laø uùt ñöôïc möôøi boán coâng vaøcaên nhaø, buø laïi oâng baø ôû cuøng Chín.

Anh em Chín Hoäi noâng daân töø khi môùi loïtloøng, chaêm chæ laém, nhôø theá hoï aên neân laømra. Moãi laàn veà thaêm ba maù, ñeà taøi muoân thuôûcuûa hoï laø Chín Hoäi, ngheä só nöûa muøa.

Chöa xong tieåu hoïc, Chín Hoäi chia tay buùtmöïc. Mieàn Taây soâng nöôùc vôùi ñaøn ca taøi töû laïitheâm cha meï cöng chieàu, loâi keùo Chín Hoäi rañi. Anh chò em Chín Hoäi ruoäng nöông laøchính. Khoâng nhö Chín, hoï töï tay laøm aên.Chín Hoäi thì ñem ñaát ñai cho möôùn, coøn mìnhmang caùi traéng treûo ñeïp trai ñi ñaøn ca haùtxöôùng.

Anh chò em lo cho caùi loâng boâng cuûa Chín.Ai cuõng noùi “Laøm aên kieåu naøy ba böõa nöõa laáyvôï tieàn ñaâu maø lo”. Ñuùng quaù, hoï naëng nheï laøphaûi, cha meï ngaøy caøng giaø maø Chín Hoäi aênchôi kieåu coâng töû thì saït nghieäp laø caùi chaéc.

“Nay mai ñöøng coù keâu tao aø”, hoï daèn doãi.Chín Hoäi thì cöôøi nheï töng “Khoûi lo cho tui,maáy oâng baø ñöøng coù ña söï”. “ÖØ nhôù ñoù, luùclaáy vôï ñöøng coù qua tao maø möôïn”. “Yeân taâmñi”.

Quaû thaät, Chín Hoäi chaúng caàn möôïn ai.Ñeïp trai, tieáng ñaøn laû löôùt gioïng ca muøi

maãn, ñoâi maét mô maøng, baáy nhieâu ñoù thöøa xoângaõ laên quay nhöõng traùi tim meâ ca haùt, laémngöôøi ñeïp heát nöôùc maét vì Chín. Chín Hoäi oâmñaøn giöõa moät vöôøn hoa ñuû moïi höông thôm.Hoa naøo cuõng nhö hoa naøo, ñoùa naøo Chíncuõng naâng niu thöôûng thöùc höông thôm roài

ÑÔØI CÖÙ THEÁ TROÂITruyeän ngaén

NGUYEÃN TRÍ





sau ñoù sang ñoùa khaùc.Theá roài ñoùa hoa Baïch Ngoïc taàm côõ ñoå

quaùn xieâu ñình ñaõ xoâ ngaõ traùi tim Chín Hoäi.Naøng theo Chín Hoäi veà nhaø chaúng caàn cöôùihoûi gì raùo. Thöù nhaát, naøng sôï luõ yeâu nöõ vaâyquanh chaøng ngheä só hôùt tay treân maát chaøng.Thöù hai, vì trong moät ñeâm treân ghe ñaày traøntieáng ca lôøi haùt ngoït ngaøo, naøng ñaõ cuøngchaøng laéc lö tôùi beán.

Vieäc laáy vôï cuûa Chín khieán anh em trongnhaø vöøa thôû daøi vöøa thôû phaøo nheï nhoõm.

*Laáy nhau, vôï choàng Chín Hoäi veà thò xaõ

thueâ nhaø ôû. Baïch Ngoïc voán con nhaø khaù giaûsöôùng töø trong tröùng, naáu côm Baïch Ngoïccuõng khoâng bieát. Maù Chín Hoäi bóu moâi keå khiñi thaêm con veà: “Ñaøn baø con gaùi gì maø khoângbieát naáu côm. Ai ñôøi vôï maø ñeå choàng voâ beáp”.Ai naáy ñeàu ngaïc nhieân: “Trôøi ñaát! Giôõn chôimaù?”.

Chín Hoäi xaêng xaùi voâ beáp haàu vôï treû ñöôïcmaáy thaùng, tôùi khi caùi buïng cuûa vôï troøn haúnleân thì anh ta laïi xuoáng ghe ñi ñaøn ca taøi töûtieáp. Ngaøy cha maát, anh em phaûi nhaén nhequa haøng chuïc caùi ghe môùi tìm ra Chín Hoäi.Tang ma xong, Chín Hoäi laïi ñi.

Rieát roài Baïch Ngoïc cuõng heát buoàn, heátkhoùc. Khoâng coù choàng naáu côm cho neân baâygiôø coâ ñaõ töï naáu côm ñöôïc roài. Vaø töï laømnhieàu thöù khaùc nöõa.

Taøi saûn cuûa Chín Hoäi bò baùn daàn töøngcoâng ñaát moät. Ngöôøi baùn chính laø baø meï ñaõlaäm voâ ñeà ñoùm. Ngöôøi mua cuõng khoâng aingoaøi anh em trong nhaø. Khi Chín Hoäi tænhmoäng ñaøn ca, ñaát coøn laïi coù boán coâng.

Baïch Ngoïc cho ra ñôøi ba gaùi moät trai. Chínnoùi vôùi meï baèng caùi gioïng cuûa keû nhuoám muøithaát baïi: “Tui caám baø baùn nöõa aø”. Roài chöûitheà: “Thaèng naøo duï doã baø giaø mua reû ñaát ñai,

tao cheùm heát!”. Anh em cöï laïi: “Maøy ñoøicheùm ai? Baû baùn tao mua. Ñöøng coù noùichuyeän kieåu coâ hoàn nghe maäy!”. “Maáy oâng cöùlôïi duïng vôï choàng toâi lô laø. Töø nay ñöøng hoøngqua ñaây!”. “Ai theøm qua laïi vôùi vôï choàng maøy.Ñöøng coù mô!”.

Vaäy laø nöôùc traøn cheùn.Coøn Baïch Ngoïc heát chaùn roài haän. Coâ haän

ñaõ khoâng nghe lôøi cha meï, haän thaèng choàngchæ bieát baûn thaân mình. Vaäy maø coøn soøn soøncho ra tôùi boán ñöùa con.

Baïch Ngoïc boãng trôû thaønh Baïch Coát Tinh.*

Ba ñöùa con gaùi cuûa vôï choàng Chín Hoäiñeïp nhö tieân sa, gioáng heät meï caùi thuôû chöalaø Baïch Coát Tinh. Leâ Kieàu Thaûo, Leâ Kieàu Nhi,Leâ Kieàu Haïnh.

Noái goùt meï, Kieàu Thaûo laáy choàng cuõngkhoâng cho ai uoáng ñöôïc moät gioït röôïu vuquy. Ñaõ vaäy, khi vôï coù baàu thaèng choàng ñemgöûi cho meï vôï, noùi lyù do phaûi ñi laøm aên, ñeánluùc vôï ñau buïng ñeû khoâng coù laáy moät ñoàng.Baø Chín tröïc chieán ôû traïm xaù trong khi con reåôû nhaø uoáng röôïu ñôøn ca vôùi cha vôï. Thaèng reåkhen cha vôï: “Ngoùn ñôøn cuûa ba nhuyeãnthieät”.

“Khoûi khen maøy. Dzoâ ñi. Maø gioïng ca cuûamaøy cuõng muøi thieät”. Thaèng reå cöôøi hì hì:“Khoâng muøi deã gì ñaùnh ñoå con gaùi ba”.

Coøn hai ñöùa Kieàu Haïnh, Kieàu Nhi baø Chínlo laém. Lôõ noù ñi theo tieáng goïi nhö con chò coùnöôùc baø töï töû cho xong ñôøi. Hai ñöùa con gaùi,nhìn cha ñaõ chaùn, nhìn anh reå coøn chaùn hôn.Quanh ñi quaån laïi toaøn ñôøn ca taøi töû röôïu vaøolôøi ra. Muoán con gaùi traùnh xa caùi ñaùm naøy thìbaø Chín phaûi cho tuïi noù ñi laøm khu coângnghieäp.

*Khu coâng nghieäp laø ñaát laønh cho voâ soá


nhöõng caùnh chim muoán thoaùt caûnh ngheøo.Ñoù laø yù kieán cuûa Taùm Laäp, chuû cuûa hai möôiphoøng troï, moãi phoøng möôøi saùu meùt vuoâng,theâm moät gaùc löûng. Baàu ñoaøn theâ töû cuûa ChínHoäi ngöï trò trong moät phoøng nhö vaäy.

Kieàu Haïnh, Kieàu Nhi laøm ôû coâng ty thuoäcda Weitai. Vôï choàng Chín Hoäi luaân chuyeåntheo cai thaàu khaép caùc coâng trình xaây döïng,choàng caàm bay chính, vôï phuï hoà. Thaèng contrai uùt möôøi tuoåi, tröôùc khi ñi laøm Chín Hoäikhoùa cöûa nhoát trong phoøng. Coù ngöôøi hoûi saoaùc vaäy, Chín traû lôøi: “Cho noù khoûi ñi chôi”. Hoûitieáp: “Lôõ chaùy nhaø sao cha noäi?”. “Chuû phoøngtroï lo chuyeän ñoù tröôùc mình”. Hoûi nöõa: “Saokhoâng cho thaèng nhoû ñi hoïc, ôû ñaây cuõng coùlôùp tình thöông”. “Thöông caùi bao töû cuûamình tröôùc ñaõ”.

Chæ naêm thaùng sau khi ñeán ñaát laønh, söïkhôûi saéc nhìn thaáy roõ ôû sôïi daây chuyeàn vaønglaáp laùnh treân coå baø Chín. Theâm hai ñöùa congaùi cöïc kyø nhan saéc ñaõ keùo loâ loác anh huønghaøo kieät ñeán nhaø, mong loït vaøo maét hai Kieàu.

Tính tình phoùng khoaùng ngheä só, Chín Hoäichaøo ñoùn taát caû. Chuû nhaät naøo tieáng ñaøncuõng vang leân, röôïu baøy ra. Chín Hoäi möôïnröôïu tung hoâ baø Chín leân taän maây xanh.Nhöng Baïch Coát Tinh vaãn nhìn thaáu tim ñenboïn naøy.

Cuõng coù nhöõng gaõ khoâng röôïu, ngoït nhaïtgoïi baø Chín baèng maù. Baø Chín tæ teâ vôùi haiKieàu: “Thaèng Baûo queâ Tieàn Giang, baây maøxuoáng ñoù laø troâi ra bieån luoân aø”, vôùi Duy, baøphaùn: “Thaèng ñoù caû moät baày em. Tao ñaây chæmoät meï choàng coøn chòu khoâng thaáu”.

Cuoäc ñôøi ñaõ daïy baø Chín quaù nhieàu nhöõngbaøi hoïc, nay baø loâi ra aùp duïng cho hai congaùi: “Caùi thaèng ñoù, treân raêng döôùi moät roå cuûtöø, baây laáy noù ñeå ñi aên maøy aø?”.

Theo ñuoåi hai Kieàu töø phuï hoà cho tôùi cai

thaàu, töø Wave Taøu cho tôùi Dream Thaùi...Nhöng taát caû ñeàu phaûi nhöôøng ñöôøng cho xeáhoäp.

Hoï raát ñaøng hoaøng, ñónh ñaïc vaø lòch söï.Hai Kieàu giôùi thieäu: “Ñaây laø anh A Huy, ñaây laøA Paåu”. Baø Chín môøi: “Ngoài chôi”. Hai gaõ ÑaøiLoan xí xa xí xoà. Chín Hoäi noùi vôùi vôï: “Tao boùtay vôùi hai thaèng naày. Noù coù chöûi mình cuõngkhoâng bieát”. Baø Chín chôït nhôù ra: “Thì oângkeâu oâng Minh coi”. AØ leân möøng rôõ, Chín thoøtay vaøo tuùi moùc ñieän thoaïi di ñoäng.

*Trong nhöõng ngöôøi yeâu thích tieáng ñaøn

cuûa Chín Hoäi, baø Chín kính troïng Naêm Minh.OÂng khoâng thuoác laù, khoâng röôïu, laïi trí thöùc,noùi tieáng Anh nhö gioù. Neáu con trai oâng Minhkhoâng sa ñoïa, chaéc chaén baø ñaõ gaû KieàuHaïnh cho noù roài. Baø Chín vaãn noùi vôùi choàng:“Toäi nghieäp! Cha vaäy maø con laïi hö”.

Naêm Minh tôùi, thoâng dòch: “A Huy laø quaûnlyù, A Paåu laø thu mua cuûa coâng ty”. Hai gaõ Ñaøimoùc töø trong caùi xaùch tay to ñuøng, naøo röôïuhoäp, khoâ möïc, naøo thuoác laù ngoaïi, baùnh keïo,soâcoâla... Nhìn caùi ñoáng taëng phaåm maø NaêmMinh dòch laø “chuùt quaø nhoû”, Chín Hoäi heáthoàn.

Roài hai gaõ baét tay chaøo taïm bieät. Caùcngöôøi ñeïp thaân aùi vaãy tay. Xeá hoäp lao ñi, caùnnaùt caû chuïc traùi tim si tình.

Chín Hoäi hoûi:- OÂng nghó sao?Naêm Minh traû lôøi:- Thôøi buoåi naøy vaøng thau laãn loän, vôï

choàng oâng caån thaän laø hôn. Vôùi laïi… - NaêmMinh ngaâm nga - Con gaùi maø laáy choàng gaàn,coù toâ canh caàn noù cuõng mang cho.

Chín Hoäi nguùc ngaéc coå:- Ñaây chaúng caàn canh caàn canh khoå qua

nhoài thòt gì raùo. Noù laáy choàng ngoaïi, laâu laâu




göûi cho vaøi traêm ñoâ xaøi ñöôïc roài.Baø Chín naït:- OÂng deïp ñi! Chæ bieát caùi thaân mình.Noùi vaäy chôù loøng baø Chín cuõng baâng

khuaâng. Baø khoå quaù roài, naøo ñaøn ca taøi töû,röôïu, caùi ngheøo, cuøng vôùi söï voâ taâm ñaõ ñaøyñoïa caû ñôøi baø. Baø nhaát quyeát choïn ñuùng maëtñeå göûi vaøng. Duø gì thì ñaùm naøy cuõng hôn maáythaèng saùng say chieàu xæn toái chöûi vôï khuyamaéng con, tôùi khi nhaø coù coâng vieäc thì bieánñaâu maát.

*Baø Chín chaùn gheùt söï beâ tha, thích söï

maãu möïc. Thì ñoù, maãu möïc.Ngöôøi ta theo ñuoåi con gaùi baø vaø coá gaéng

hoïc tieáng Vieät. Chæ ba thaùng, hai gaõ Ñaøi ñaõchaøo baø ñuùng kieåu Vieät Nam. Ñaõ theá chuùngcoøn noùi vôùi Kieàu Haïnh: “Phoøng troï heïp quaù,ñeå anh möôùn moät caên nhaø cho gia ñình sinhhoaït thoaûi maùi hôn”.

Doïn tôùi nhaø môùi, hai Ñaøi ñaõ thanh toaùntröôùc moät naêm tieàn nhaø. Roài tuû laïnh, maùy giaët,daøn karaoke. Hai Kieàu thì ñeán trung taâm hoïctieáng Anh, tieáng Hoa ñeå möu caàu cho moättöông lai xaùn laïn. Hai chieác Wave Alpha ñöôïctaäu veà ñuû noùi leân chaân tình cuûa Huy vaø Paåu.

Chín Hoäi khoe vôùi Naêm Minh: “Tuïi noù muacho hai ñöùa nhoû hai caùi di ñoäng ñôøi môùi. Haicaùi thaèng naøy ñöôïc gheâ!”. Naêm Minh ngaøynaøo cuõng ñoïc baùo An ninh, caûnh giaùc: “Ba caùiquaø bieáu ñoù vôùi tuïi noù laø ñoà boû. OÂng lieäu hoàn,daën con oâng cho kyõ, ñöøng daïi doät coù ngaøy oâmhaän. OÂng veà kieåm tra kyõ hai caùi di ñoäng, xemthöû tuïi noù coù caøi saün ba caùi phim ñoài truïy voâkhoâng”.

Chín Hoäi nghe lôøi kieåm tra lieàn. Thì y nhöraèng. Chín Hoäi chöûi: “Tuïi maày coi ba thöù naøy,tao gieát heát! Ñoà gaùi hö!”. Baø Chín Hoäi nhìnmaáy caùi hình hieän ra treân ñieän thoaïi, côõ Baïch

Coát Tinh maø cuõng phaûi caám khaåu.Ñeán khi Baïch Coát Tinh tænh trí, loàng loän

chöûi, thì chuyeän ñaõ xong roài.*

Neáu noùi hai Kieàu töï böôùc qua leã giaùo laøbuoäc toäi khe khaét quaù. Thöû hoûi taát caû ngöôøiñeïp treân theá gian naøy ai coù theå töø choái tröôùcsöï chaân thaønh, haøo hoa. Ñaõ theá hoï coøn ñöôïcsöï bieåu ñoàng tình cuûa caû gia ñình. Moãi laàn hoïñeán laø nieàm tin saùng leân trong maét moïi thaønhvieân trong nhaø. Baø Chín kyõ tính laém, khoângcho ñi chôi ñaâu heát: “Tuïi maày coù muoán thìcöôùi hoûi ñaøng hoaøng roài daãn ñi Phi chaâu cuõngñöôïc”.

Vaäy thì hai gaõ Ñaøi xöû taïi nhaø.Kieàu Haïnh vöøa uïa möûa vöøa khoùc keå: “Böõa

ñoù hai oång tôùi chôi… Caùi böõa maø ba möôïn xetay ga chôû maù ñi Vuõng Taøu ñoù...”.

Ñöa raén vaøo nhaø maø baûo giöõ laø giöõ laømsao?! Baø Chín Hoäi ñaám ngöïc. OÂng Chín ñöùngngoaøi cöûa buoàng nghe ñaàu ñuoâi caâu chuyeän,ñaàu oùc quay cuoàng, ra phoøng khaùch xaùchchai röôïu leân tu cho queân saàu nhaân theá.

Baø con doøng toäc ôû Baïc Lieâu noùi “Ñôøi chaaên maën, ñôøi con khaùt nöôùc”. Hoï keå laïi voâ soánhöõng cuoäc tình cuûa Chín Hoäi thôøi trai treû.

Baø Chín than thôû vôùi Naêm Minh: “Caùi soáem sao noù khoå quaù anh Naêm ôi. Cha meï ñaõkhoâng hoïc haønh, con caùi cuõng thaát hoïc thaáthaønh...”. Chín Hoäi noåi caùu: “Naêm Minh hoïchaønh, tieáng Anh noùi nhö gioù maø con cuûa oångcuõng ma tuùy chôù hôn gì ai?”.

*Roài chuyeän cuõng qua.Baø Chín mua moät caùi aùo traøng, raèm muøng

moät naøo baø cuõng leân chuøa leã Phaät, saùm hoáicaùi toäi chuû möu saùt haïi caùi thai.

Chín Hoäi caøng röôïu nhieàu hôn.Duy hai Kieàu thì vaãn coøn ñeïp laém. �


Ngöôøi mieàn Ñoângnhôù veà Thaêng Long - Haø Noäi

Chaäm vöøa - Tình caûm

Nhaïc vaø lôøi: TRAÀN VIEÁT BÍNH




Bieân Hoøabôø beán yeâu thöông

EÂm ñeàm, tình caûm

Nhaïc vaø lôøi: THY ÑÖÔØNG


Caùi thuù cuûa toâi laø tôùi nhaø saùch M, lôùnnhaát nhì thaønh phoá. Cô man laø saùch.Ñuû loaïi. OÀ, Cuoán theo chieàu gioù!.

Ngaøy hoïc caáp ba toâi ñaõ töøng ñoïc tieåu thuyeátnaøy do ngöôøi chò hoï cho möôïn. Scarlett -ngöôøi phuï nöõ trong soùng gioù cuoäc ñôøi vaønhöõng moái tình...

- Coâ thích tieåu thuyeát naøy laém haû? Toâingaång leân, ngôõ ngaøng thaáy gaõ troâng thaät laõngtöû, nhìn toâi vôùi veû maët dòu daøng.

- ...Daï!- Troâng coâ nhö moät nhaø vaên? Toâi laéc ñaàu.

Buïng nghó thaàm: “Töôûng laøm nhaø vaên deã laémhaû”. Boãng thaáy thinh thích caâu hoûi cuûa gaõ.Töôûng gaõ ñi ngay, naøo ngôø gaõ ñaõ naùn laïi tieáptuïc:

- Thôøi naøy maø coù ngöôøi yeâu vaên chöôngñeán theá! Toâi laëng im nhö khoâng heà nghe thaáy,tay vaãn cöù laät laät maáy trang saùch. “Dôû hôi, thôøinaøo chaû coù ngöôøi yeâu vaên chöông”. Nhöngthaät tình trong ñaàu toâi boái roái veà caâu noùi “dôûhôi” aáy. Gaõ nhö ñoaùn ñuùng tim toâi. “Loaïi caùogiaø”! Toâi chôùp chôùp ñoâi maét ña tình. Gaõ laïi hoûitieáp :

- Moät phuï nöõ laõng maïn theá naøy chaéc ñöôïcchoàng con cöng chieàu laém?

- Anh thích phuï nöõ laõng maïn haû?- chaúnghieåu sao toâi laïi hoûi nhö vaäy.

- Thích, raát thích! Nhö theá môùi tuyeät vôøi! Gaõtöôi tænh ñeán khoù hieåu.

Gaõ baùm toâi, nhö hai ngöôøi quen bieát nhautöø tröôùc, roài gaõ xin ñöôïc laøm quen, nhöng toâikhoâng toû ra moät thaùi ñoä gì ñeå gaõ coù theå nghótoâi cuõng coù chuùt caûm tình (moät chuùt thoâi) vôùi

gaõ. Toâi caûnh giaùc. ÔÛ ñôøi laém keû troâng baûnhbao lòch söï nhöng taâm hoàn laïi troáng hoaùc! Toâihieåu toâi laém, nhieàu khi cöù giaû vôø toû ra cöùngraén.

- Chaéc anh ñoïc nhieàu saùch laém haû?- Toâi ghieàn töø beù! - Gaõ traû lôøi töï ñaéc. Toâi keå

teân moät soá taùc phaåm noåi tieáng. Taùc phaåm naøogaõ cuõng nhö toùm taét ñöôïc noäi dung, nhaân vaätchính. Hình nhö gaõ sinh ra laø ñeå ñoïc saùch?Gaõ noùi ñuùng. Vaø hình nhö hoâm nay trôøi ñaát xuikhieán gaõ phaûi tôùi nhaø saùch naøy ñeå gaëp ai ñoù,chính laø toâi!

…Gaõ töï giôùi thieäu teân laø Phong, roài xin toâi soá

ñieän thoaïi. Suy nghó moät hoài, roài toâi ñoàng yù,ñoïc: “ 0-9-8-4-5 ...”. Cho nhau soá ñieän thoaïi laøchuyeän bình thöôøng trong caùi cuoäc soáng naøy.Vaû laïi, thaät khoù coù phuï nöõ naøo laïi coù theå gheûlaïnh tröôùc söï lòch laõm, hieåu bieát vaø ñaày khíchaát cuûa ngöôøi ñaøn oâng.

- Coâ teân gì nhæ? - Gaõ vöøa hoûi vöøa ñaêngnhaäp soá ñieän thoaïi cuûa toâi.

- Teân gì cuõng ñöôïc!- Sao laïi teân gì cuõng ñöôïc?- Gaõ cöôøi tình

töù.- Teân ñaâu quan troïng, cöù goïi “gioù” ñi! Sôû dó

toâi noùi vaäy vì trong toâi töï nhieân hieän leân caâu:“côn gioù naøo ñöa anh tôùi ñaây?”. Chaúng bieát ñoùcoù phaûi laø caâu thô hay caâu nhaïc, maø toâi ñaõnghe thaáy ñaâu ñoù. Vaø cuõng coù theå toâi cheá töømoät caâu töông töï. Toâi ñang bò phaân taâm.

- Thaät dieãm phuùc ñöôïc laøm quen vôùi moätphuï nöõ thoâng minh vaø haøi höôùc! – neùt maët gaõraïng rôõ haún leân. Gaõ bieát thöøa toâi noùi ñuøa. Coøn

TRÔØI ÑANG VAØO THUTruyeän ngaén

ÑAØO SYÕ QUANG




toâi ñaõ voâ tình ñeå cho gaõ hieåu, caâu traû lôøi cuûatoâi chæ laø caùi côù ñeå keùo daøi theâm caâu chuyeän.

- Gioù laø phong. Phong vaø gioù laø moät! Bieát bòhôù, toâi nhanh trí chuyeån teân:

- Khoâng phaûi ñaâu! Lan!- Lan cuõng hay. Hoa phong lan ñieäu ñaøng,

tinh teá vaø trong saùng! Toâi cöôøi khuùc khích, lieácnheï gaõ … Roài coù tieáng “tít tít...” töø maùy ñieänthoaïi cuûa toâi trong tuùi quaàn jean. Gaõ giuïc: “ Coâlöu soá cuûa toâi vaøo ñi!”...

Nhöõng khaùch haøng trong nhaø saùch, hoï nhöchaúng heà ñeå yù tôùi caâu chuyeän giöõa hai chuùngtoâi... Roài cuõng ñeán luùc ai veà nhaø naáy, toâi mangñaày aép nhöõng suy tö ...

*Gaõ nhaén tin cho toâi. Ngaøy naøo cuõng vaäy.

Coù luùc gaõ goïi ñieän noùi ñuû thöù chuyeän, chaúngñaû ñoäng gì tôùi vaên chöông, tieåu thuyeát. Roài gaõmôøi toâi tôùi nhaø chôi. Nhaø gaõ ôû quaän G, coøn toâiôû quaän H, caùch nhau chöøng möôøi laêm phuùttaxi. Toâi töø choái maø gaõ thì vaãn cöù môøi tha thieát!Tha thieát laém! Ñeán noãi laøm cho toâi cöù ngôõmình nhö moät coâng chuùa xinh ñeïp con nhaø

quyù toäc ñeå cho nhöõng keû si tình ñaém ñuoái!Moät ngaøy toâi quyeát ñònh tôùi thaêm gaõ. Bôûi toâi

nghó, moät teân cöôùp hoaëc moät sôû khanh khoângtheå laø gaõ, maø laø ngöôøi khaùc cô. Tuy nhieân toâiluoân nhaéc nhôû mình phaûi caûnh giaùc. Coù luùc toâiñònh döøng laïi cuoäc heïn, nhöng laøm nhö theáhoùa ra mình thieáu baûn lónh töï tin. Toâi voãn dó laømoät keû coù caù tính maïnh meõ vaø quyeát ñoaùn.

Buoåi saùng muøa heø hoâm aáy khi maët trôøi ñaõtoûa nhöõng tia naéng choùi chang, toâi tìm ñöôïc tôùinhaø gaõ. Gaõ soáng vôùi moät coâ con gaùi ñang hoïclôùp boán, tuaàn tröôùc dì noù ñöa veà ngoaïi nghæheø. Vôï gaõ ñi xuaát khaåu lao ñoäng ôû beânMalaysia, cuõng saép heát haïn hôïp ñoàng. Gaõñoùn tieáp toâi moät caùch deø daët vaø lòch söï, khoânggioáng nhö toâi nghó tôùi nhöõng ruûi ro... Toâi chaúngchuû ñoäng ñöôïc nhöõng chuyeän caàn phaûi noùi,cöù thao thao maáy tin ñoïc ñöôïc treân maïng, naøolaø Trung Quoác voâ lí baét taøu caù cuûa Vieät Nam;naøo laø caùc diva nhaïc nheï coù nhöõng phaùt ngoângaây soác... Gaõ thì keå veà cuoäc ñôøi cuûa mình ñaàyñaéng cay nghieät ngaõ. Toâi khoâng nghó moätngöôøi troâng nhö gaõ laïi coù moät quaù khöù buoàn teâ

Minh hoïa: LEÂ NGOÏC HUYEÀN


nhö vaäy. Meï gaõ maát töø luùc gaõ vöøa chôùm tuoåithoâi noâi. Cha gaõ - tay ghi- ta cöï phaùch trongmoät ban nhaïc Rock loâi veà moät ngöôøi ñaøn baøtroâng nhö hoä phaùp, chæ coù moãi caùi taøi aên vaët vaøñoøi hoûi choàng ñuû thöù. Bieát soá phaän cuûa mìnhhaåm hiu, neân gaõ ñaõ daán thaân theo cha vaøocon ñöôøng ngheä thuaät ñeå mong coù vieäc laømnuoâi thaân...

Toâi ñaõ bò gaõ chinh phuïc bôûi loái keå chuyeänhaáp daãn vaø bi haøi. Ñaëc bieät ñoâi maét gaõ raát coùhoàn. Toâi caét ngang caâu chuyeän cuûa gaõ baèngmoät ñeà nghò, khi nhìn thaáy caây ñaøn ghi-ta treotreân töôøng. Caây ñaøn cuõ kó, maët ñaøn nhö bò aiñoù caøo caáu vaø coù mieáng baêng keo daùn leân moätñöôøng nöùt. Caây ñaøn troâng gioáng caây ñaøn cuûangöôøi haùt xaåm maø toâi ñaõ töøng gaëp ôû moät beánxe naøo ñoù.

- Anh ñaøn moät baûn ñi?- Coâ thích haû?- Thì ai chaû thích!- Toâi cöù caùi gioïng keânh

kieäu nhö vaäy. Gaõ lieàn laáy caây ñaøn xuoáng roàihoûi toâi.

- Coâ thích nghe baøi gì? Veû maët gaõ raát töï tin.- Fur Elise! (*)

- OÂ, sao laïi coù söï truøng hôïp ñeán theá ? Baûnclassic ñaàu tieân laøm meâ hoàn toâi ñoù. – Gaõ nhötìm ñöôïc moät söï may maén.

Nhöõng aâm thanh vang leân trong ngoâi nhaønhoû chæ coù toâi vaø gaõ. Ngoaøi phoá kia tieáng xecoä cöù reân reân, ình ình... Giai ñieäu baûn nhaïcroän raõ, nhöng nghe buoàn hun huùt. Coù luùcbaät leân nhö muoán phaù tung moät söï kìm haõmnaøo ñoù ñeå tìm veà caùi gì ñaõ maát…Toâi khoângngôø gaõ chôi ñaøn laïi ñieâu luyeän nhö vaäy. Toâimeâ tieáng ñaøn! Baûn nhaïc keát thuùc, gaõ nhökhoâng bieát coù ai beân caïnh. Gaõ ñaõ thaû heátlinh hoàn vaøo töøng noát nhaïc…

- Anh ñaøn vaø haùt moät baøi naøo ñi! - Toâichaúng theå hieän cho gaõ bieát mình thích haykhoâng thích baûn ñoäc taáu vöøa roài. Maëc duø tieángñaøn ñaõ laøm taâm hoàn toâi xao ñoäng. Toâi say

ñaém baûn Fur Elise töø hoài ñang laø sinh vieânnaêm cuoái, do ngöôøi yeâu cuûa moät coâ baïn thaânchôi. Anh ta hoïc ôû moät nhaïc vieän aâm nhaïc,khoa Ghi-ta. Roài baïn toâi keå veà lòch söû cuûa baûnnhaïc aáy. Nghe chua chaùt, naõo neà muoán rôinöôùc maét. Baûn Fur Elise ñaõ caáy vaøo toâi moättaâm hoàn laõng maïn. ÔÛ ñôøi naøy seõ buoàn teû bieátbao khi ta khoâng bieát tôùi moät noát nhaïc? Toâi töïtình vôùi mình nhö theá.

- Coâ thaáy sao veà baûn nhaïc vöøa roài?- Muoán ñi cuøng Beát- thoâ- ven luoân!- Toâi

cöôøi tuûm tæm, nhìn nhanh vaøo ñoâi maét gaõ ñangñôïi chôø.

- Ñi cuøng Beát- thoâ- ven? OÂi, tuyeät vôøi!- Gaõnhö muoán nhaûy tung leân. Gaõ laø moät ngöôøinhaïy caûm.

Gaõ chaúng caàn hoûi toâi thích baøi gì nöõa. Gaõoâm ñaøn ñöa aùnh maét ra ngoaøi cöûa, nhöngchaéc gaõ seõ khoâng ñeå yù tôùi nhöõng gì ñangchuyeån ñoäng. Nhöõng noát nhaïc daïo ñaàu baûnMuøa thu cho em cuûa Ngoâ Thuïy Mieân vang leânñieäu slow buoàn. Gioïng ca cuûa gaõ traàm aámtheo nhöõng ca töø laøm xao xuyeán loøng ngöôøi.Toâi ngoài im, hoùa thaân vaøo theá giôùi aâm thanh...

- Caûm ôn anh, giôø toâi phaûi veà!- Toâi noùi saukhi lôøi ca “anh vôùi em mô muøa thu aáy tình tangaùt höông” vöøa keát thuùc. Gaõ giaät mình tröôùcquyeát ñònh baát ngôø cuûa toâi. Gaõ nhö ngöôøi maáthoàn! Khoâng phaûi toâi muoán toû ra nhö theá, maøtaïi chieác kim chieác ñoàng hoà treo treân töôøng kiañang quay trong maét toâi. Toâi khoâng theå coù lído vaéng nhaø vaøo luùc naøy...

- Luùc naøo raûnh coâ cöù tôùi ñaây chôi vôùi toâi.Toâi raát…

- Vaâng, cöù bieát theá! Gaõ nhìn toâi ñaêm ñaémbaèng ñoâi maét buoàn röôïi nhö vöøa voâ tình ñaùnhrôi moät baùu vaät xuoáng hoà nöôùc meânh moâng...

*- Maùy em coù tin nhaén! Toâi voäi ñöa tay nhaän

chieác Nokia töø tay choàng. Laïi tin nhaén cuûa gaõ.Gaõ keâu buoàn chæ muoán cheát khi nhaän ñöôïc




doøng tin nhaén cuûa toâi: “Mình bieát nhau theáthoâi, khoâng theå tieáp tuïc vì moät lí do teá nhò!”. “Choàng coâ ngaên caám haû?”- Tin hoài aâm cuûa gaõ.

Toâi thaáy thöông gaõ thaät söï. Nhöng toâikhoâng theå laøm gì hôn. Toâi laø moät phuï nöõ coùnhöõng tö duy hieän ñaïi, nhöng khoâng theå thoaùtra khoûi caùi voøng leã giaùo phong kieán maø chameï daïy cho töø caùi hoài chöa bieát xaáu hoå laø gì.Moät phuï nöõ ñaõ coù choàng nhö toâi maø daùm ñeánnhaø moät ngöôøi ñaøn oâng chôi moät mình thì quaûlaø ñaùng sôï trong con maét cuûa meï khi baø coønsoáng.

- Hoâm naøo anh mua cho em hai caùi ñóanhaïc nheù?- Toâi baûo choàng.

- Ñóa gì?- Ñoäc taáu ghi-ta, trong ñoù coù baûn Fur Elise

vaø Muøa thu cho em ca khuùc cuûa Ngoâ ThuïyMieân!

- Ñeå anh chôû em ñi mua, anh ñaâu bieát maáythöù laï hoaéc ñoù! Lôøi noùi aáy nhö muoán ñaåy toâi rakhoûi nhaø. Nhaéc tôùi ñóa nhaïc, choàng toâi lieàn môûboä amply laøm vang leân nhöõng tieáng nhaïc xìnhxình, roài nhöõng ca töø cuûa baûn nhaïc cheá ñöôïcnhaû ra töø moät ca só baát ñaéc dó: “ Ai treân ñôøichaúng uoáng röôïu, maø ñaõ uoáng röôïu laø phaûisay. Röôïu maø uoáng khoâng say khoâng phaûihay uoáng röôïu … ai noùi xuoâi hay noùi ngöôïc maøvôï laø vôï maø ta laø ta…”. Roài choàng toâi cöôøi hoâhoâ. Choàng toâi ñöôïc caùi voâ tö chaúng bieát ghentuoâng laø gì. Ai cuõng baûo toâi söôùng laáy ñöôïcoâng choàng “voõ ñieàn” coù ñi ra ngoaøi cuõngchaúng sôï ai aên hieáp!

- Thoâi anh taét caùi baêng aáy ñi, nghe phaùtkhieáp!- Toâi lôùn tieáng.

- Em kì thaät, töï nhieân ñieân ñieân khuøngkhuøng!

- Vaâng ñang muoán ñieân khuøng ñaây!- Ñuùng laø ñaøn baø khoù hieåu! “ Zoeït!”- chieác

phích ñöôïc ruùt ra khoûi oå ñieän. Khoâng gianboãng laëng nhö tôø... Chieác honda noå maùy, roàicuøng choàng toâi lao ra khoûi cöûa maát tieâu! Ñaõ coù

laàn chính toâi laên ra cöôøi khi cuøng choàng nghebaûn nhaïc cheá vöøa roài. Choàng toâi noùi ñuùng, ñaønbaø thaät khoù hieåu!

Toâi ñöùng baùm caùnh cöûa nhìn baâng quô rañöôøng phoá, mieäng ngaân leân lôøi ca: “Em coùnghe muøa thu möa giaêng laù ñoå. Em coù nghenai vaøng haùt khuùc yeâu ñöông…”. Toâi nhôù gaõ.Toâi töông tö…

Gaõ laïi ñieän cho toâi. Gaõ naøi næ chæ caàn gaëptoâi moät vaøi giaây, roài gaõ seõ khoâng bao giôø laømphieàn toâi. Toâi boãng thaáy aân haän, vì ñaõ laøm chogaõ hi voïng ñieàu gì ñoù. Raát coù theå gaõ nghó toâi laømoät ngöôøi thích vaên chöông thì seõ laõng maïntheo caùch hieåu noâng noåi cuûa khoâng ít ngöôøi.Ñoù laø söï buoâng thaû. Nhöng, ñaáy laø toâi nghóvaäy. Chaéc gì gaõ laïi nhö theá...

Tuaàn sau gaõ heïn toâi ôû caø pheâ Window -moät khoâng gian laõng maïn. Toâi ñoàng yù, maëc duønhieàu luùc nhaén tin toâi vaãn töø choái caùc cuoächeïn. Trong toâi ñaõ maát ñi yù thöùc caûnh giaùc töïluùc naøo...

- Toâi môøi coâ li caø pheâ cuoái cuøng. Toâi seõkhoâng laøm phieàn tôùi coâ nöõa. Toâi taëng coâ cuoántieåu thuyeát naøy, coù theå coâ ñaõ raát hieåu veà noù.Nhöng toâi muoán moät söï seû chia, duø nhoû nhoi…Nghe gaõ noùi maø ngöôøi toâi noåi gai oác! Chaéc gaõsang ñònh cö ôû Myõ hay gaõ ñang coù caên beänhquaùi aùc gì? Ñaàu oùc toâi quay cuoàng, nhöng vaãncoá giöõ veû bình tónh...

- Anh quyeát ñònh ñaây laø li caø pheâ cuoái cuøngcuûa chuùng ta?

- Toâi linh caûm thaáy ñieàu ñoù!- Hi hi... linh caûm thaáy ñieàu ñoù? Anh gioûi

ñaáy, khoâng laøm phieàn nhau ôû thì töông lai haythì hieän taïi? Ñaøn oâng ñaùng sôï thaät! Anh ñaõ coùbao nhieâu li caø pheâ cuoái cuøng? - Toâi doàn gaõcaáp taäp. Maët gaõ troâng thaát thaàn. “Chocheát!....”. Toâi nghó. Toâi cöôøi thaàm. Toâi tinhnghòch. Toâi thích gaây nhö vaäy.

- Chaéc toâi linh caûm sai? Toâi xin loãi! Thaät söïtoâi khoâng muoán ñaây laø li caø pheâ cuoái cuøng!


- Theá sao anh noùi vaäy ? Toâi vaãn muoán “cöï”nhau vôùi gaõ ñeå hieåu theâm traùi tim ngöôøi ñaønoâng.

- Toâi xin coâ maø! Toâi khoâng muoán.... maát!Gaõ khoâng muoán maát toâi! Hi hi...Thaät toäi

nghieäp. Toâi nhìn thaúng vaøo maët gaõ. Saéc maøutreân khuoân maët gaõ bieán ñoåi lieân tuïc. Gaõ chôøñôïi! Coøn toâi vaãn cöù thoâi mieân gaõ baèng aùnh maét...

- Toâi khoâng muoán maát coâ. Toâi yeâu coâ!Ñöøng hoûi toâi veà söï voâ lí ñoù!

Gaõ yeâu toâi? Ñaây ñích thöïc laø moät ngöôøiñaøn oâng maïnh meõ! Toâi khaúng ñònh nhö vaäy.Loøng toâi thaät söï xoán xang, boái roái. Haïnh phuùclôùn nhaát cuûa ngöôøi ñaøn baø laø ñöôïc nhaän moätlôøi toû tình cuûa ngöôøi ñaøn oâng maø mình aùi moä.Toâi muoán naùn laïi ñeå tieáp tuïc nghe nhöõng gìtieáp theo cuûa gaõ. Nhöng coù moät löïc voâ hình ñaõkeùo toâi ñöùng daäy. Toâi laïi phaûi xin pheùp gaõ raveà. Hình nhö ñoàng hoà hoâm nay noù chaïynhanh hôn moïi ngaøy?

Naéng ñang traûi vaøng treân vaïn vaät. Chaúngmaát nhieàu thôøi gian toâi ñaõ veà tôùi nhaø. Toâi giôûgoùi boïc cuoán saùch maø gaõ taëng toâi ra xem.Tieáng chim hoùt trong buïi maän gai - Tieåu thuyeátnaøy toâi ñaõ nghe ngöôøi ta keå laïi chöù chöa ñöôïcñoïc. Thaät ngaïc nhieân trong cuoán saùch keïpmoät böùc thö cuûa gaõ. Toâi vaøo phoøng maùy laïnh,naèm treân giöôøng. Vaøo giôø naøy chaéc choàng toâivaø cu Ky ñang vuøng vaãy ôû moät hoà bôi trongthaønh phoá. Toâi ñang trong moät khoâng gianyeân tónh vaø an toaøn...

Gaõ giaûi thích, chieác ñaøn ghi-ta naøy laø phaànthöôûng trong cuoäc thi aâm nhaïc khu vöïc. Duø coùcheát gaõ cuõng khoâng boû noù! Maûnh baêng keodaùn treân maët ñaøn laø bôûi moät laàn gaõ say söataäp baûn Fur Elise maø khoâng heà bieát vôï ñi laømveà ñang ñöùng beân caïnh. Vôï gaõ ñieân tieát giaätcaây ñaøn neùm xuoáng neàn nhaø vaø buoâng caâunghieät ngaõ: “Xöôùng ca voâ loaøi!”. Gaõ ñau ñeán

taän baây giôø.*

- Anh mua cho em ñöôïc roài. Phaûi maát caûbuoåi saùng môùi tìm ñöôïc. - Choàng toâi khoe ñaõmua cho toâi hai ñóa nhaïc. Anh cöôøi sungsöôùng nhìn toâi, chôø ñôïi… Toâi chaúng noùi leânñöôïc ñieàu gì. Ñeán baây giôø toâi cuõng chaúngthích hai ñóa nhaïc aáy nöõa. Toâi thích nghe gaõñaøn vaø haùt, nhö vaäy thaáy gaàn guõi hôn.

Gaõ ñaõ li dò vôï. Vôï gaõ ñaõ heát hôïp ñoàng laoñoäng ôû nöôùc ngoaøi. Trôû veà nöôùc töï nhieân vôïsinh chuyeän roài hai ngöôøi vieát ñôn ra toøa xinthuaän tình li hoân. Vôùi con ngöôøi nhö gaõ thìchaúng caàn phaûi giaûi thích daøi doøng cuõng ñuûhieåu taïi sao vôï yeâu caàu li hoân! Ñöùa con gaùitheo meï veà ôû vôùi moät ngöôøi ñaøn oâng cuõng töøMalaysia veà. Ngöôøi naøy ñaõ qua moät ñôøi vôï.Nghe noùi vôï oâng naøy ñaõ khoâng chòu noåi caùimaùu “ba laêng nhaêng” cuûa choàng neân ñônphöông yeâu caàu toøa aùn cho li hoân.

Giôø trong ngoâi nhaø cuûa gaõ chæ coù caây ghi-ta laøm baïn. Gaõ môû lôùp daïy nhaïc, cuõng ñuûkieám aên vaø khoâng phaûi lo laéng moãi khi nhaänñöôïc caùi thieäp ñaùm cöôùi ñaùm hoûi. Gaõ öôùc môcoù moät ngöôøi yeâu aâm nhaïc vaø vaên chöông.Gaõ baûo, ñoù môùi laø caùi chaát soáng. Toâi bieát. Toâihieåu. Gaõ caûm tình vôùi toâi. Toâi yeâu gaõ. Toâi ñaâuphaûi ngöôøi cuø laàn maø khoâng ñoaùn bieát traùi timngöôøi ñaøn oâng. Nhöng toâi ñang bò caùi kìm voâhình. Toâi khoâng theå soáng theo sôû thích cuûamình. Toâi khoâng theå veà vôùi gaõ, vì toâi ñaõ coùchoàng. Toâi khoâng theå boû choàng vì nhöõng lí dovôù vaån. Toâi thöông gaõ, yeâu gaõ, yeâu taâm hoàngaõ vaø caû caùi daùng daáp cao boài cuûa gaõ. Neáutröôùc kia maø gaëp gaõ toâi seõ tìm moïi caùch “cöa”cho gaõ ñoå. Toâi seõ nhö naøng Scarlett thoå loä tìnhyeâu vôùi Rehtt. Nhö theá chaû coù gì maø xaáu! Toâitöï tin. Chaúng coù lí do gì maø ñaøn oâng khoângyeâu toâi. Toâi ñaâu phaûi gaùi lanh chanh, keânhkieäu, buûn xæn, ñaâu phaûi xaáu xí, chöa muoán noùi




laø “ raát ñöôïc”.- Tin nhaén naøy em!- Choàng laïi ñöa chieác

ñieän thoaïi cho toâi.- Maáy baø döûng môõ laém tieàn suoát ngaøy ruû ñi

shopping! (khoâng bieát ñaây laø laàn thöù baonhieâu toâi ñaõ noùi doái choàng?).

- Thì em ñi cho vui! Choàng toâi noùi vaäy. Anhlaø ngöôøi laøm ra nhieàu tieàn nhôø vaøo caùi “vai u thòtbaép” ôû caùi chôï ñaàu moái lôùn nhaát thaønh phoá naøy.

Tin nhaén cuûa gaõ. Noäi dung thì vaãn laønhöõng caûm tình khaùt khao vôùi toâi, nhöngngoân ngöõ thì bieán ñieäu heát söùc linh hoaït vaøkhoù ñeå cho ngöôøi xem phaät loøng...

Toâi vaø gaõ laïi heïn gaëp nhau. Gaõ gaày ñi troângthaáy, nhöng vaãn giöõ ñöôïc veû phong traàn ñaùngyeâu. Gaõ caàm tay toâi. Boùp moät caùi nheï vuïng veà,gioáng nhö moät keû aên troäm. Vaø, noùi moät caâuvuïng veà: “ Anh yeâu em!”. Caâu noùi laøm toâi ngoäpthôû. Gaõ ñaâu coù bieát toâi bò beänh tim. Roài moät luùcnaøo ñoù toâi phaûi leân baøn moå thay caùi van ñaõ bòvoâi hoùa. Toâi khoâng phaûn öùng gì. Toâi sao ñuûcan ñaûm ñeå phaûn öùng. Nhöng thaät söï toâi caûmthaáy heát ñi nhöõng moûi meät...

*- Em phaûi coá gaéng uoáng thuoác vaø aên uoáng,

beänh tim khoâng ñöôïc lo laéng gì caû. Baùc só noùivôùi anh nhö vaäy. - Choàng toâi ñaõ bao ñeâm thöùctraéng ñeå chaêm soùc vaø ñoäng vieân toâi ôû beänhvieän naøy. Beänh tim laø beänh cuûa con nhaø giaøu- ngöôøi ta vaãn thöôøng noùi theá. Maø, toâi ñaâu phaûicon nhaø giaøu. Cha meï toâi cuõng chæ laø nhöõngcoâng chöùc bình thöôøng nhö bao ngöôøi khaùc.Coøn toâi ñang trong giai ñoaïn nghæ khoânglöông, soáng nhôø vaøo ñoàng tieàn cuûa choàng...

Toâi nhaén tin cho gaõ: “Anh ñöøng coù ñaukhoå laøm gì. Ñau khoå laø töï gieát mình. Moät ngaøyhaïnh phuùc môùi seõ ñeán vôùi anh. Caûm ôn anhñaõ cho em nhöõng phuùt giaây laõng maïn ñeå emhieåu ñôøi hôn. Chuùng ta ñöøng gaëp nhau nöõaanh nheù. Em seõ thay sim ñieän thoaïi. Cöù ñeåcho nhöõng aâm thanh muøa thu vang leân thaùnhthoùt…”. Gaõ nhaén laïi cho toâi: “Em ñöøng boûchieác sim aáy, noù ñaâu coù toäi tình gì, ngaøn vaïnlaàn anh xin loãi em. Caàu mong em maõi maõibình an!”.

Toâi vuøi ñaàu vaøo ñoïc cuoán tieåu thuyeátTieáng chim hoùt trong buïi maän gai. Trôøi ñangvaøo thu. Moät chieác laù vaøng ñang - rôi - rôi ...qua khe cöûa...

(*): Fur Elise (Thö göûi EÂ-li cuûa Beetthoven)

Vöôït leân soá phaänKIEÀU TAÂN(Ñoàng Nai)


So vôùi nhieàu tænh thaønh trong caûnöôùc, Ñoàng Nai laø moät trong nhöõngñòa phöông coù voán di saûn vaên hoùa

heát söùc ña daïng, phong phuù, ñoäc ñaùo, coùbeà daøy lòch söû ñaáu tranh döïng nöôùc, giöõnöôùc haøo huøng. Laø tænh naèm trong vuøngkinh teá troïng ñieåm phía Nam, Ñoàng Nai coùtoác ñoä phaùt trieån kinh teá - xaõ hoäi khaùnhanh, thu huùt ñoâng ñaûo caùc thaønh phaàndaân cö trong caû nöôùc qui tuï veà, do ñoù nhucaàu höôûng thuï vaên hoùa, tìm hieåu, nghieân

cöùu, hoïc taäp cuûa nhaân daân trong vaø ngoaøitænh laø raát lôùn.

Laø moät boä phaän cuûa Hoäi Vaên hoïc Ngheäthuaät Ñoàng Nai (VHNT), Ban Vaên ngheädaân gian (BVNDG) coù nhieäm vuï nghieâncöùu, söu taàm, baûo toàn, phoå bieán caùc giaù tròvaên hoùa daân gian cuûa ñòa phöông, goùpphaàn coâng söùc vaøo vieäc baûo veä, giöõ gìn disaûn vaên hoùa caùc daân toäc ôû Ñoàng Nai noùirieâng, caû nöôùc noùi chung. Nhöõng naêmqua, vieäc nghieân cöùu, söu taàm, phaùt huy

Hoaït ñoäng nghieân cöùu - söu taàmvaên hoùa daân gian ôû Ñoàng NaiNGUYEÃN TUYEÁT HOÀNG

Trieån laõm “Leã hoäi truyeàn thoáng caùc daân toäc ôû Ñoàng Nai”, 2014 THU HAÈNG




caùc giaù trò di saûn vaên hoùa ñöôïc Ñaûng vaøNhaø nöôùc quan taâm, ñaàu tö. Vôùi chöùcnaêng hoaït ñoäng cuûa mình, BVNDG ñaõtrieån khai thöïc hieän khoái löôïng lôùn coângvieäc vaø gaët haùi nhöõng thaønh quaû nhaát ñònhtrong lónh vöïc nghieân cöùu, söu taàm, phoåbieán caùc giaù trò vaên hoùa daân gian cuûa caùcdaân toäc ñang sinh soáng treân ñòa baøn tænh.

So vôùi caùc Ban chuyeân ngaønh khaùctrong Hoäi VHNT Ñoàng Nai, hoäi vieân haàuheát laø caùc vaên ngheä só saùng taùc, hoäi thaûokhoa hoïc chæ laø chuyeän phuï thì ñoái vôùiBVNDG, hoäi vieân laø nhöõng ngöôøi laømcoâng taùc söu taàm vaø nghieân cöùu. Nhöõngcuoäc hoäi thaûo khoa hoïc, nhöõng chuyeánñieàn daõ thöïc ñòa daøi ngaøy, nhöõng coângtrình nghieân cöùu môùi chính laø hoaït ñoängcuûa Ban. Nhìn toaøn cuïc nhöõng naêm qua,raát nhieàu hoaït ñoäng vaên hoùa, vaên ngheädaân gian ñöôïc ñoâng ñaûo ngöôøi daân hoanngheânh, ñoùn chôø vì ñieàu cô baûn laø noù goùpphaàn giuùp cho moïi ngöôøi nhìn laïi quaù khöùhaøng ngaøn naêm cuûa cha oâng maø töø ñoùcaøng töï haøo veà söï beàn vöõng cuûa bao theáheä ñaõ qua, ñeå caøng noã löïc nhieàu hôn trongvieäc gìn giöõ baûn saéc vaên hoùa ñaäm ñaø cuûadaân toäc. Coù theå noùi vaên ngheä daân gianchöùa ñöïng haàu nhö taát caû nhöõng pheùp taécngheä thuaät maø neàn vaên ngheä noùi chungcuûa daân toäc Vieät Nam seõ aùp duïng phaùttrieån, boå sung vaø trau chuoát. Vaên ngheädaân gian laø quyù nhö theá, laø cô baûn nhö theánhöng laïi ñöùng tröôùc nguy cô maát maùt,mai moät nhieàu töø ca dao, tuïc ngöõ ñeán daânca, truyeän keå, muùa daân gian, tri thöùc daângian, sinh hoaït leã hoäi, ngheä nhaân… Maátvoán vaên ngheä daân gian laø maát moät maûnglôùn cuûa hoàn daân toäc. Do ñoù, vieäc khoângngöøng söu taàm, nghieân cöùu, baûo veä, gìn

giöõ vaø phaùt huy voán vaên ngheä daân gianñang laø vaán ñeà caáp thieát.

Xaõ hoäi, con ngöôøi Ñoàng Nai hình thaønhvaø phaùt trieån suoát maáy thieân nieân kyû.Nhöõng bieán ñoäng lòch söû vaø ñieàu kieän ñòalyù töï nhieân ñaõ öu ñaõi cho ñaát nöôùc, conngöôøi nôi ñaây moät beà daøy vaên hoùa ñöôïcmeänh danh “vaên minh löu vöïc soâng ÑoàngNai”. Söï toàn taïi vaø daøn traûi cuûa nhieàu doøngvaên hoùa laø aån soá lòch söû, giuïc giaõ ngöôøilaøm vaên hoùa phaûi daøy coâng söu taàm,nghieân cöùu vaø khaùm phaù. Neàn vaên hoùacuûa Ñoàng Nai raát phong phuù, ñoäc ñaùo vaøña daïng vôùi hôn 30 coäng ñoàng daân toäcñang sinh soáng treân vuøng ñaát maøu môõnaøy. Neàn vaên hoùa ñoù, moät maët, coù nhöõngñaëc tröng chung do lòch söû ñaát nöôùc taïoneân, maët khaùc, laïi raát phong phuù saéc thaùicuûa caùc daân toäc anh em. Cuõng vì theá, noùluoân ñoøi hoûi phaûi ñöôïc giöõ gìn vaø phaùt huytaát caû nhöõng giaù trò vaên hoùa cuûa moïi daântoäc. Ñeå laøm ñöôïc vieäc ñoù, ñieàu tröôùc tieânlaø phaûi söu taàm, baûo veä cho ñöôïc taát caûnhöõng giaù trò vaên hoùa quyù baùu löu truyeànñeán hoâm nay vôùi tinh thaàn vaø yù thöùc traùchnhieäm cao nhaát.

Hieän nay, so vôùi caùc Ban chuyeânngaønh tröïc thuoäc Hoäi VHNT Ñoàng Nai,BVNDG coù soá löôïng hoäi vieân ít nhaát (06hoäi vieân) vaø caû 06 hoäi vieân treân ñoàng thôøicuõng laø hoäi vieân Hoäi Vaên ngheä daân gianVieät Nam. Trong ñoù 04 hoäi vieân laø nhöõngcaùn boä, coâng chöùc, vieân chöùc hieän ñanglaøm vieäc taïi caùc cô quan Nhaø nöôùc; 01 hoäivieân Ban AÂm nhaïc ñang tham gia sinhhoaït cuøng vôùi BVNDG. Chính thöïc traïng,tình hình treân ñaõ ít nhieàu gaây aûnh höôûngñeán quaù trình BVNDG tham gia, höôûngöùng caùc hoaït ñoäng do Hoäi VHNT


Ñoàng Nai toå chöùc, phaùt ñoäng trong nhöõngnaêm vöøa qua. Tuy soá löôïng hoäi vieân ít,nhöng vôùi tinh thaàn, yù thöùc traùch nhieämñoái vôùi Hoäi, taâm huyeát vôùi coâng vieäc, vôùilónh vöïc söu taàm, nghieân cöùu vaên ngheädaân gian truyeàn thoáng cuûa caùc daân toäcñang sinh soáng treân ñòa baøn Ñoàng Nai,caùc thaønh vieân BVNDG trong nhöõng naêmqua ñaõ coù nhieàu noã löïc trong vieäc chuûñoäng, töï tìm toøi, thöïc ñòa cô sôû, thöïc hieännhieàu coâng trình nghieân cöùu caùc loaïi hìnhvaên hoùa daân gian thaät ñoäc ñaùo, coù giaù trò,yù nghóa, cuøng goùp phaàn coâng söùc vaøothaønh quaû chung cuûa Hoäi VHNTÑoàng Nai.

Thaønh vieân cuûa Ban laø nhöõng ngöôøigiaøu taâm huyeát vôùi voán vaên hoùa ngheäthuaät cuûa daân toäc, khoâng quaûn ngaïi khoùkhaên, heát loøng vì söï nghieäp giöõ gìn vaø phaùthuy truyeàn thoáng vaên hoùa daân toäc. Moättrong nhöõng ñaëc ñieåm hoaït ñoäng cuûaBVNDG laø söï gaén boù maät thieát vôùi ñoângñaûo quaàn chuùng nhaân daân – nhöõng chuûnhaân saùng taïo vaø löu truyeàn doøng vaên hoùadaân gian ñoäc ñaùo, ñaäm ñaø baûn saéc daântoäc. Bieát hoïc taäp nhaân daân, tröôùc heát laøcaùc ngheä nhaân – ngheä só daân gian, ñöôïcnhaân daân tieáp söùc, cung caáp tö lieäu; bieátphaùt huy tinh thaàn saùng taïo, tìm toøi, nhöõngnaêm qua BVNDG ñaõ thöïc hieän nhieàu coângtrình nghieân cöùu, söu taàm coù giaù trò veà vaênhoùa, vaên ngheä daân gian vaø ñaït ñöôïc nhieàugiaûi thöôûng caáp Trung öông cuõng nhö ñòaphöông. Caùc coâng trình vöøa mang tínhñuùc keát, lyù luaän, laïi vöøa chöùa ñöïng nhöõngthöïc tieãn cuoäc soáng, chöùng toû tính xaõ hoäicao trong caùc hoaït ñoäng ngheà nghieäp cuûaBan… Bieát khai thaùc “taøi nguyeân vaên hoùadaân toäc” töø trong trí tueä nhaân daân laø vieäc

laøm coù ñònh höôùng vaø laø phöông phaùp taùcnghieäp ñuùng ñaén cho caùc hoaït ñoäng cuûaBan. Taøi nguyeân vaên hoùa daân gian chínhlaø goác reã saâu beàn cuûa vaên hoùa daân toäc vaømaõi maõi laø ngoïn nguoàn trong saùng, voâ giaù,voâ taän cho coâng taùc nghieân cöùu, söu taàmvaên hoùa daân gian cuûa hoäi vieân BVNDGÑoàng Nai.

Laø toå chöùc xaõ hoäi – ngheà nghieäp,nhöõng naêm qua, giöõa nhieàu khoù khaên, caùcthaønh vieân BVNDG nhö con ong caàn maãn,chaêm chæ, thaàm laëng söu taàm, khoâi phuïc,baûo toàn vaø phoå bieán voán di saûn vaên hoùaquyù baùu cuûa nhieàu theá heä cö daân ñaõ vaøñang sinh soáng treân vuøng ñaát Ñoàng Nai vaøñaõ gaët ñöôïc nhöõng thaønh quaû ñaùng khíchleä. Nhöõng chuyeán du khaûo, ñieàn daõ, thaùmsaùt ñöôïc thöôøng xuyeân toå chöùc nhaèm phaùthieän vaø naém baét voán vaên hoùa daân gianphong phuù coøn tieàm aån ôû moãi ñòa phöôngcuõng nhö trong töøng thaønh phaàn daân toäc.Nhöõng naêm gaàn ñaây nhieàu hình thöùc sinhhoaït vaên hoùa truyeàn thoáng, nhieàu loaïi hìnhvaên hoùa daân gian ñöôïc Nhaø nöôùc quantaâm khoâi phuïc vaø khoâng ngöøng phaùt trieåntrong nhaân daân töø thaønh thò ñeán caùc vuøngnoâng thoân ñöôïc hoäi vieân cuûa Ban quantaâm nghieân cöùu, tìm hieåu. Maët khaùc, haàuheát hoäi vieân ñaõ ñem nhöõng keát quaû söutaàm, nghieân cöùu cuûa mình tham gia coùhieäu quaû thieát thöïc vaøo ñôøi soáng vaên hoùacuûa coäng ñoàng. Ñoù laø haøng chuïc coângtrình nghieân cöùu, söu taàm caùc loaïi hìnhvaên hoùa daân gian cuûa caùc daân toäc Kinh,Hoa, Maï, Xtieâng, Chô-ro, Chaêm, Möôøng…vôùi moät soá coâng trình tieâu bieåu nhö: Di saûnvaên hoùa chöõ Haùn – Noâm huyeän Vónh Cöûu;Phieân aâm, chuù giaûi, dòch nghóa chöõ Haùn –Noâm ôû Bieân Hoøa; Nghieân cöùu Saéc Thaàn ôû




caùc ngoâi ñình tænh Ñoàng Nai; Ngheà naáuñöôøng thuû coâng truyeàn thoáng ôû Vónh Cöûu;Söu taàm aâm nhaïc vaø muùa daân toäc XtieângÑoàng Nai; Phong tuïc – Taäp quaùn cuûangöôøi Hoa ôû Bieân Hoøa… Xuaát baûn haøngchuïc ñaàu saùch cho coâng trình nghieân cöùu,söu taàm cuûa taäp theå cuõng nhö caù nhaân hoäivieân nhö: Di saûn vaên hoùa laøng HieäpPhöôùc; Ngheà thuû coâng truyeàn thoáng ôûThaïnh Phuù; Nam Boä ñaát vaø ngöôøi; Daân caMaï, Chô-ro, Xtieâng, Côho ôû Ñoàng Nai; Vaênhoùa – Vaên vaät Ñoàng Nai… Daøn döïng caùcbaøi ca, ñieäu muùa, lôøi haùt ru, daân ca, haùtgiao duyeân, chöông trình ca muùa nhaïcdaân toäc… phuïc vuï ngöôøi xem nhaèm giaùoduïc, tuyeân truyeàn trong quaûng ñaïi quaànchuùng, nhaát laø theá heä treû… Ñoàng thôøi thamgia nhieàu cuoäc Hoäi thaûo khoa hoïc veà vaênhoùa, vaên ngheä daân gian ñöôïc toå chöùctrong tænh, trong nöôùc; thöïc hieän nhieàu baøivieát nghieân cöùu veà vaên hoùa, vaên ngheä daângian cuûa caùc daân toäc sinh soáng treân ñòabaøn Ñoàng Nai vaø phoå bieán, quaûng baù treâncaùc phöông tieän truyeàn thoâng (baùo, ñaøi,taïp chí… ôû ñòa phöông vaø Trungöông).v.v… Nhieàu coâng trình nghieân cöùu,söu taàm vaên hoùa daân gian cuûa hoäi vieânñöôïc taëng giaûi thöôûng cuûa Trung öông vaøñòa phöông. Nhöõng thaønh quaû hoaït ñoängcuûa BVNDG ñaõ goùp phaàn ñaùng keå vaøovieäc thöïc hieän chuû tröông giöõ gìn vaø phaùthuy giaù trò vaên hoùa truyeàn thoáng cuûa Ñaûngvaø Nhaø nöôùc.

Vôùi soá löôïng hoäi vieân ít, thaønh vieân tröïctieáp tham gia caùc hoaït ñoäng thöôøng xuyeâncuûa Ban cuõng nhö cuûa Hoäi khoâng nhieàu,tuy nhieân, nhöõng gì maø BVNDG thöïc hieänñöôïc trong thôøi gian qua laø raát ñaùng traântroïng vaø töï haøo. Coù ñöôïc thaønh quaû treân

chính laø nhôø söï coá gaéng, noã löïc khoângmeät moûi cuûa caùc thaønh vieân cuûa Ban , söïñoaøn keát noäi boä, hoã trôï nhau vì muïc tieâuchung vaø ñaëc bieät laø söï quan taâm, taïo moïiñieàu kieän toát nhaát cuûa BCH, Thöôøng tröïcHoäi ñeå Ban hoaït ñoäng hieäu quaû, phaùt huyñöôïc theá maïnh noäi löïc. Maët khaùc, caùcthaønh vieân cuûa Ban ñeàu hoaït ñoäng tronglónh vöïc vaên hoùa – giaùo duïc neân thuaän lôïitrong vieäc tieáp caän, nghieân cöùu voán di saûnvaên hoùa daân gian ña daïng, phong phuù ôûÑoàng Nai; caùc hoäi vieân ñeàu coù tinh thaàn töïnguyeän, nhieät taâm, coù uy tín chuyeân moân,quan heä maät thieát vôùi nhieàu cô quan, ñônvò chöùc naêng, vôùi cô sôû, ñaëc bieät laø coùmaïng löôùi coäng taùc vieân ñoâng ñaûo… neângaëp nhieàu thuaän lôïi trong vieäc phoái hôïpcuõng nhö trieån khai thöïc hieän caùc coângtrình nghieân cöùu, söu taàm veà lónh vöïc vaênhoùa daân gian treân ñòa baøn. Vôùi hoaït ñoängmang tính ñaëc thuø, BVNDG nhieàu naêmqua ñaõ coù nhöõng ñoùng goùp nhaát ñònhtrong lónh vöïc nghieân cöùu vaø hoaït ñoängvaên hoùa ngheä thuaät cuûa tænh nhaø. Ñaâycuõng chính laø nguoàn coå vuõ, ñoäng vieân lôùnñoái vôùi hoäi vieân cuûa Ban trong vieäc baûotoàn, phaùt huy baûn saéc vaên hoùa daân toäc vaøtruyeàn thoáng cuûa moät vuøng ñaát gian laomaø anh duõng, taïo neân “Haøo khí Ñoàng Nai”raát ñoãi töï haøo.

Ñeå phaùt huy vaø gaët haùi nhieàu thaønh quaûhôn nöõa trong töông lai, thieát nghó thôøigian tôùi, BVNDG caøng neâu cao hôn nöõatinh thaàn töï chuû, töï giaùc, xaây döïng Banthaønh toå chöùc vöõng maïnh, ñoaøn keát, saùngtaïo, phaùt trieån vôùi nhieàu coâng trình nghieâncöùu. Nhieäm vuï quan troïng tröôùc maét laøkhoâng ngöøng taêng cöôøng cuûng coá toå chöùcvaø noäi dung hoaït ñoäng cuûa Ban. Xaây döïng


caùc moái quan heä thöôøng xuyeân, hieäu quaûgiöõa Ban vôùi caùc hoäi vieân. Môû roäng hônnöõa heä thoáng coäng taùc vieân vaø caùc ñôn vòlieân quan ñeå thöïc hieän toát hôn hoaït ñoängchuyeân ngaønh. Tieáp tuïc phaùt hieän vaø giôùithieäu nhöõng caù nhaân ôû ñòa phöông cuøngtham gia sinh hoaït ñeå naâng cao hôn nöõachaát löôïng cuõng nhö hieäu quaû hoaït ñoängcuûa Ban. Ña daïng hoùa caùc hình thöùc hoaïtñoäng, hoã trôï, taïo ñieàu kieän ñeå hoäi vieântham gia caùc coâng trình söu taàm, nghieâncöùu, phoå bieán, truyeàn daïy vaên ngheä daângian ôû ñòa phöông. Toå chöùc cho hoäi vieânñieàn daõ, giao löu vaên hoùa, tham gia caùchoaït ñoäng lieân quan ñeán boài döôõng kieánthöùc, nghieäp vuï. Toå chöùc caùc hoaït ñoänggiao löu vaên hoùa, vaên ngheä daân gian. Xaâydöïng chöông trình, keá hoaïch coâng taùchaøng naêm thaät cuï theå, xaùc thöïc… Tích cöïctham gia, tham döï caùc hoaït ñoäng saùngtaùc, söu taàm, traïi vieát, caùc döï aùn, coâng boácoâng trình nghieân cöùu… Tham gia caùc hoaïtñoäng xaõ hoäi coù yù nghóa tuyeân truyeàn, giaùoduïc veà hoïc taäp, giöõ gìn, phaùt huy di saûnvaên hoùa daân toäc…

So vôùi voán di saûn vaên hoùa daân gian voâcuøng phong phuù, ña daïng nhö ôû ÑoàngNai, trong nhöõng naêm qua, vieäc trieån khaimoät soá coâng trình, döï aùn veà nghieân cöùu,söu taàm, baûo toàn, phoå bieán giaù trò di saûnvaên daân gian laø ít vaø chaäm ñoái vôùi tìnhhình thöïc teá. Tuy nhieân, vieäc thöïc thinhöõng coâng trình treân ñaõ mang laïi nhöõnghieäu quaû thieát thöïc, baèng nhöõng hình thöùctröïc tieáp vaø giaùn tieáp ñaõ taïo neân yù thöùcgìn giöõ voán di saûn vaên hoùa truyeàn thoángtrong quaàn chuùng nhaân daân. Voán vaên hoùadaân gian treân ñòa baøn Ñoàng Nai raát ñaëcsaéc, voâ cuøng phong phuù, ña daïng. Nhöõng

thaäp nieân qua, khoâng ít caùc giaù trò vaênhoùa naøy bò maát ñi do nhieàu yeáu toá chuûquan cuõng nhö khaùch quan. Nhieàu loaïihình di saûn vaên hoùa ñoäc ñaùo khaùc ñangñöùng tröôùc nguy cô mai moät cao. Ñeå kòpthôøi söu taàm, nghieân cöùu, phuïc hoài vaøphaùt huy giaù trò di saûn vaên daân gian ôûÑoàng Nai moät caùch coù hieäu quaû, ñoàng boä,ngoaøi söï ñaàu tö, hoã trôï cuûa Nhaø nöôùc,thieát nghó caàn moät yeáu toá raát quan troïnglaø söï hieåu bieát vaø yù thöùc gìn giöõ cuûa ngöôøidaân – nhöõng chuû theå cuûa vaên hoùa – veàvoán di saûn maø hoï ñang keá thöøa cuûa theáheä cha oâng.

Chuùng ta ñeàu thöøa nhaän raèng quaù trìnhphaùt trieån xaõ hoäi chæ coù theå ñöôïc xem laøbeàn vöõng khi nhöõng thaønh töïu taêngtröôûng kinh teá gaén lieàn, song haønh vôùinhöõng keát quaû töông öùng trong phaùt trieånvaên hoaù. Vaên hoaù ñöôïc xem laø moät yeáu toáthen choát trong vieäc phaùt trieån kinh teá.Nhieàu nhaø nghieân cöùu ñaõ chöùng minhraèng, vaên hoaù coù theå ñem laïi nhieàu lôïi íchcho phaùt trieån kinh teá. Tuy nhieân, khoângphaûi baát cöù söï taêng tröôûng kinh teá naøocuõng ñaûm baûo söï phaùt trieån vaên hoaùtöông öùng, ñi keøm vôùi noù. Söï caân baènghaøi hoaø giöõa taêng tröôûng kinh teá vaø phaùttrieån vaên hoaù caàn phaûi ñöôïc caân nhaéc ôûmoïi qui moâ phaùt trieån, ôû töøng nhoùm lôïi íchkhaùc nhau, cuõng nhö trong töøng boái caûnhkinh teá - xaõ hoäi vaø vaên hoaù cuï theå cuûa ñòaphöông. Ñoái vôùi tænh Ñoàng Nai, vieäc baûotoàn vaø phaùt huy giaù trò vaên hoaù daân giancuûa coäng ñoàng caùc daân toäc cuõng coùnhöõng ñaëc ñieåm rieâng vaø caàn coù nhöõngbieän phaùp thích hôïp ñeå coâng vieäc baûotoàn, phaùt huy ñoù phuø hôïp vaø ñaït ñöôïcnhöõng hieäu quaû thieát thöïc. �



Ñaát laønh

Thong thaû - Chaát daân ca = 63

Nhaïc vaø lôøi: CAO HOÀNG SÔN



T IN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

Trong 2 ngaøy 11 vaø 12/11/2014 vöøa qua,taïi thaønh phoá Hoà Chí Minh, Hoäi ñoàngLyù luaän, Pheâ bình Vaên hoïc ngheä

thuaät Trung öông ñaõ toå chöùc Hoäi thaûo khoahoïc toaøn quoác vôùi chuû ñeà: “Vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõhoäi trong vaên hoïc ngheä thuaät hieän nay”.

Ñeán döï Hoäi thaûo coù caùc ñoàng chí: Leâ KhaûPhieâu, nguyeân Toång bí thö BCH TÖ. Ñaûng;Voõ Vaên Thöôûng, UÛy vieân TÖ. Ñaûng, Phoù Bíthö thöôøng tröïc Thaønh uûy TP. Hoà Chí Minh;Haø Ñaêng, nguyeân UÛy vieân TÖ. Ñaûng, nguyeânTröôûng ban Tö töôûng - Vaên hoùa TÖ. cuøng ñaïi dieän caùc Boä, Ban, ngaønh, laõnh ñaïo moät soá tænh,thaønh phoá. Tham gia Hoäi thaûo coù ñoâng ñaûo caùc nhaø khoa hoïc, vaên ngheä só trung öông vaø ñòaphöông thuoäc caùc theá heä ñang hoaït ñoäng treân caùc lónh vöïc chuyeân ngaønh ngheä thuaät, vaên hoùa.

Thay maët Ñoaøn Chuû tòch Hoäi thaûo, PGS. TS. Nguyeãn Hoàng Vinh,Chuû tòch Hoäi ñoàng Lyù luaän,Pheâ bình VHNT TÖ., Tröôûng Ban chæ ñaïo Hoäi thaûo ñoïc lôøi khai maïc (AÛnh). Ñoàng chí ñeà nghò Hoäinghò taäp trung vaøo 4 vaán ñeà chính: - Ñaïo ñöùc xaõ hoäi vôùi tö caùch laø ñoái töôïng phaûn aùnh cuûa VHNTñaõ ñöôïc lòch söû vaên ngheä cuûa Vieät Nam vaø theá giôùi theå hieän nhö theá naøo; - Thöïc traïng ñaïo ñöùcxaõ hoäi Vieät Nam hieän nay vaø nhöõng vaán ñeà ñaët ra cuûa noù ñoái vôùi saùng taïo VHNT; - Traùch nhieämcuûa vaên ngheä só trong vieäc xaây ñaép nhöõng giaù trò chung cuûa con ngöôøi Vieät Nam hoâm nay; - Caùcgiaûi phaùp khaû thi ñeå phaùt huy vaøi troø cuûa VHNT trong vieäc boài ñaép ñaïo ñöùc con ngöôøi baèng nhöõngtaùc phaåm coù chaát löôïng tö töôûng vaø ngheä thuaät cao.

Sau baùo caùo Ñeà daãn cuûa GS. TS. Ñinh Xuaân Duõng, Phoù Chuû tòch chuyeân traùch Hoäi ñoàng Lyùluaän Pheâ bình VHNT TÖ. vaø phaùt bieåu chaøo möøng cuûa ñoàng chí Voõ Vaên Thöôûng - ñaïi dieän laõnhñaïo TP. Hoà Chí Minh, Hoäi thaûo ñi vaøo phaàn tham luaän, trao ñoåi yù kieán soâi noåi.

Nguyeân Toång Bí thö Leâ Khaû Phieâu ñaõ coù baøi phaùt bieåu quan troïng, tin töôûng raèng ñoäi nguõ vaênngheä só taâm huyeát vaø taøi naêng seõ noã löïc saùng taïo nhöõng taùc phaåm VHNT hay, laøm trong laønh baàukhí quyeån ñaïo ñöùc xaõ hoäi hieän nay (xem trích yù kieán ñoàng chí Leâ Khaû Phieâu ñaêng trong soá Taïp chínaøy). Ñoàng chí Haø Ñaêng nhaán maïnh traùch nhieäm cuûa caùc nhaø quaûn lyù caùc caáp trong ñònh höôùngsaùng taïo, quaûng baù taùc phaåm ñeán vôùi coâng chuùng, naâng cao naêng löïc tieáp nhaän thaåm myõ ôû nôi hoï.

Trong caùc buoåi laøm vieäc chung treân Hoäi tröôøng vaø laøm vieäc theo 2 khoái chuyeân ngaønh vaên hoïc/ngheä thuaät do caùc ñoàng chí: Phan Troïng Thöôûng, Höõu Thænh, Ñaøo Duy Quaùt, Ñinh XuaânDuõng ñieàu haønh, hôn 40 yù kieán cuûa caùc nhaø khoa hoïc, vaên ngheä só ñaõ ñöôïc trình baøy theo 4 vaánñeà maø Chuû tòch Nguyeãn Hoàng Vinh ñaõ neâu ra. Toång keát Hoäi nghò ñoàng chí Nguyeãn Hoàng Vinhkhaúng ñònh keát quaû to lôùn cuûa Hoäi thaûo laø cô sôû goùp phaàn trieån khai thöïc hieän Nghò quyeát Trungöông 9 (khoùa XI), ñoàng thôøi gôïi môû nhöõng giaûi phaùp vöøa cô baûn, vöøa caáp baùch, nhaèm taïo ranhöõng thaønh töïu môùi cuûa VHNT nöôùc nhaø trong lónh vöïc xaây döïng ñaïo ñöùc, nhaân caùch, lyù töôûngsoáng cuûa con ngöôøi Vieät Nam.

Töø soá löôïng 90 tham luaän ñaõ ñöôïc göûi tôùi Hoäi thaûo, Ban toå chöùc seõ taäp hôïp vaø löïa choïn bieântaäp ñeå in thaønh Kyû yeáu Hoäi thaûo , ra maét vaøo naêm tôùi.

Tin vaø aûnh: THEÁÙ UAÅN

Hoäi thaûo khoa hoïc toaøn quoác “Vaán ñeà ñaïo ñöùc xaõ hoäi trongvaên hoïc, ngheä thuaät hieän nay”


96 DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM (239) - 12 / 2014

Lieân hieäp caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam vöøa môû traïi saùng taùc vaên hoïc ngheä thuaättaïi Sapa (Laøo Cai) töø ngaøy 8/11-15/11/2014. Ñaây laø Traïi saùng taùc thöù 11 maø Lieân hieäp toåchöùc trong naêm 2014. Traïi coù 28 hoäi vieân cuûa caùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät caùc tænh thaønh

tham döï: Thanh Hoùa, Ninh Bình, Nam Ñònh, Haûi Phoøng, Baéc Ninh, Baéc Giang, Tuyeân Quang,Sôn La vaø Laøo Cai. Trong ñoù coù 10 traïi vieân thô, 9 traïi vieân vaên xuoâi vaø 9 traïi vieân nhieáp aûnh.

Leã khai maïc Traïi saùng taùc vaøo saùng 8/11/2014 taïi Thò traán Sapa (Laøo Cai). Döï leã khai maïccoù caùc ñoàng chí Chuû tòch Hoäi VHNT caùc tænh thaønh: Haûi Phoøng, Baéc Ninh, Baéc Giang, Laøo Cai...Nhaø vaênTuøng Ñieån, Phoù Chuû tòch Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam thay maët thöôøng tröïc ÑoaønChuû tòch UBTQ Lieân hieäp caùc Hoäi VHNT Vieät Nam chuû trì phaùt bieåu khai maïc traïi saùng taùc.

Trong thôøi gian ôû traïi saùng taùc, caùc nhaø vaên nhaø thô, ngheä só nhieáp aûnh ñaõ laøm vieäc raáttích cöïc, töï giaùc. Tröôùc caûnh ñeïp cuûa Sapa caùc taùc giaû thô ñaõ caûm xuùc saùng taùc ñöôïcnhieàu baøi thô môùi. Caùc nhaø vaên thì söûa chöõa hoaøn thieän nhieàu baûn thaûo truyeän ngaén, taûnvaên. Ñaëc bieät, caùc ngheä só nhieáp aûnh ñaõ khoâng quaûn ngaïi vaát vaû ñöôøng xa nuùi cao, ñeántaän caùc ñòa ñieåm vaên hoùa: Chôï phieân Baéc Haø, hoa tam giaùc maïch Löû Thaån, chôï tình Sapa,baûn ñoàng baøo Moâng Caùt caùt, laøng vaên hoùa Taû Phìn vaø xaõ bieân giôùi Y Tyù…

Caùc anh chò em traïi vieân ñaõ toå chöùc moät buoåi sinh hoaït giao löu, taâm söï veà cuoäc soáng,kinh nghieäm saùng taùc, vaø ñoïc nhöõng vaàn thô vôùi caûm xuùc daâng traøo giaøu chaát ngheä thuaätvaø tính nhaân vaên.

Saùng 15/11, Leã Beá maïc Traïi saùng taùc Vaên hoïc ngheä thuaät Sapa ñaõ ñöôïc tieán haønh trangtroïng vaø ñaàm aám (AÛnh). Nhaø vaên Ñoã Kim Cuoâng, Phoù Chuû tòch thöôøng tröïc Lieân hieäp caùcHoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam thay maët Thöôøng tröïc Ñoaøn Chuû tòch UBTQ Lieân hieäpcaùc Hoäi Vaên hoïc ngheä thuaät Vieät Nam ñaõ chuû trì vaø phaùt bieåu taïi buoåi beá maïc. Caùc ngheäsó nhieáp aûnh ñaõ baùo caùo keát quaû saùng taùc ôû Traïi vôùi haøng traêm böùc aûnh qua maùy chieáu leânmaøn hình vaø maáy chuïc böùc aûnh tieâu bieåu ñöôïc phoùng baøy quanh hoäi tröôøng. Caùc taùc giaûthô ñaõ leân ñoïc thô baùo caùo keát quaû…

Keát thuùc Traïi, caùc traïi vieân ñaõ noäp cho Ban Toå chöùc: 97 baøi thô, 19 truyeän ngaén, 3 baøi taûnvaên, 1 taäp saùch ngöôøi toát vieäc toát vaø 31 böùc aûnh tieâu bieåu.

Tin vaø aûnh : NGUYEÃN QUYØNH THÖ - TRUNG KIEÂN

TRAÏI SAÙNG TAÙC VAÊN HOÏC NGHEÄ THUAÄT - SAPA, 11-2014

TIN TÖÙC - HOAÏT ÑOÄNG

I

TOÅNG MUÏC LUÏC

TAÏP CHÍ DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM NAÊM 2014

II

TOÅNG MUÏC LUÏC TAÏP CHÍ DIEÃN ÑAØN VAÊN NGHEÄ VIEÄT NAM NAÊM 2014

III


IV


V


VI


VII


VIII


Bieân soaïn: LEÂ TAÂM

News & Politics

Diễn đàn văn nghệ Việt Nam - Số 12-2014