Gelişen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Paralelinde Psikolojik Savaş ve Propaganda

Gelişen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Paralelinde “Psikolojik Savaş ve Propaganda”

Okan YükselUludağ Üniversitesi / Uluslararası İlişkilerAnadolu Üniversitesi / Medya ve İletişim

Politik Akademi / Genel Koordinatör

2

Gelişen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Paralelinde Psikolojik Savaş ve Propaganda

Okan Yüksel www.okanyuksel.com

I. BÖLÜMPSİKOLOJİK SAVAŞ

II. BÖLÜMPROPAGANDA

III. BÖLÜMBİT GELİŞMELER PARALELİNDE

PSİKOLOJİK SAVAŞ VE WIKILEAKS

3


SAVAŞIN DEĞİŞEN BOYUTU VE PSİKOLOJİK SAVAŞ

İnsanın insanla olan savaşında, bin yılları geride bırakmış olsak da savaşa dair değişen hiçbir şey yok. İnsanoğlu dün olduğu gibi bugün de kendi ile savaş halinde. Habil’in Kabil’i öldürmesiyle başlayan süreçte, insanoğlu ölmeye ve öldürmeye devam ediyor. Hatta zaman geçtikçe daha çok kişiyi daha az zaman ve maliyette öldürmeyi de öğreniyor insan. Her geçen gün yeni bir kitle imha silahı geliştiriliyor, deneniyor.

Kullanılan silahlara göre adlandırıyoruz artık savaşları, örneğin nükleer savaş ya da biyolojik savaş diyoruz.

4



Tüm bu çabalara rağmen savaşların önü bir türlü alınamıyor. 1990’lı yıllarda Kuzey Aftika’da yaşanan iç savaşlarda bir milyonun üzerinde insan ölüyor. 2003’te başlayan Irak Savaşı’nda ölenlerin sayısı da Afrika’dakilerden az değil. İnsanoğlu bugün de savaşıyor, Thomas Hobbes’u haklı çıkartıcasına insan, insanın kurdu olmaya devam ediyor… Savaşları biliyor, silahları görüyor, bombaları duyabiliyoruz fakat göremediğimiz bir savaş, göremediğimiz silahlar ve duyamadığımız sesler de var! Psikolojik savaş, gelişen bilişim teknolojilerinin de etkisiyle 21. yüzyıla damgasını vuruyor. Adlarını hiç duymadığımız, yüzlerini hiç görmediğimiz insanlar tarafından düşüncelerimize yön veriliyor, zevklerimiz belirleniyor ve en önemlisi tercihlerimiz etkileniyor.

5



Uluslararası ilişkiler en nihayetinde devletler arasındaki bir güç mücadelesinden oluşmakta ve bu mücadelenin başlıca araçları arasında diplomasi, ekonomik yaptırımlar ve savaşlar sayılmaktadır. 21. yüzyılda insanoğlu savaşlarla amacına tam olarak ulaşamadığını görmüş, Fransız siyaset bilimcisi ve diplomatı François-René de Chateaubriand’ın “Hiçbir şey silahla kazanılan zafer kadar geçici değildir” önermesi pek çok kez doğrulanmıştır. İnsanoğlu silahla kazanılan zaferlerin yeterli olmadığını, silahla zafer kazanmanın çok da büyük bir deha olmadığını bin yıllar öncesinde görebilmiştir.

İki bin beş yüz yıl öncesinde yaşamış olan Sun Tzu’nun şu sözleri bunu çok net bir şekilde ortaya koymaktadır: “Yüz muharebenin hepsini kazanmış olmak başarının zirvesinde olunduğu anlamına gelmez. Düşmanı savaşmadan yenmektir mükemmel olan... Düşmanı savaşmadan yenmek ustalığın doruk noktasıdır.”

6



Günümüzde de uluslararası güç mücadelesinin en önemli araçlarından bir tanesidir. Psikolojik savaş, 20. yüzyıla damgasını vurmuştur. “20. yüzyılda asırlar boyu milli hedef ve menfaatlere ulaşmanın tek ve son vasıtası olarak bilinen ‘Sıcak Savaşları’ın yerini fert ve toplumların beyinlerini hedef alan ‘Psikolojik Savaş Faaliyetleri’ne terk ettiğini hiç şüphesiz kabul etmeliyiz.”

“Özellikle kitle iletişim araçlarının çok yönlü ve baş döndürücü bir hızla geliştiği dünyamızda, psikolojik savaş faaliyetleri, uzman personel vasıtasıyla geliştirilerek en etkili ve en yaygın bir silah olarak kullanılmaktadır. Bu yüzden içinde bulunduğumuz ‘iletişim çağı’nı, ‘psikolojik savaşlar’ çağı olarak adlandırabiliriz.”

7


I. BÖLÜMPSİKOLOJİK SAVAŞ’IN ÖZELLİKLERİ

Psikolojik savaşın genel olarak amacı, şu şekilde belirtilmiştir: “hedef alınan toplumlarda taraftar bulmak için propaganda yapmak ve karşıt görüşleri çürütmek için de anti propaganda faaliyetlerinde bulunmaktır.”

Psikolojik savaşta, devletin amacı, hedefteki toplumların zihinlerini etkileyerek, söz konusu toplumların tutum ve davranışlarını kendi lehinde değiştirmektir. Bu noktada ekonomik, sosyal, kültürel, siyasal, askeri ve teknolojik unsurlardan yararlanılmaktadır. “Psikolojik savaşın saldırı ve savunma silahı; propaganda, eğitim ve provokasyondur. Cephanesi ise; söz, yazı, resim, broşür ve e-posta şeklindeki bilgilerdir. Bu savaş tarzının amacı, insanları ikna etmek ve onları değiştirmektir. Yöntemi de beyin yıkamadır.”

8



Psikolojik savaş, savaşta ve barışta uygulanabilmektedir. “Hem savaşta, hem barışta, insanların duygu, düşünce ve davranışlarını değiştirmek maksadıyla bilginin kullanılması psikolojik savaştır.” Psikolojik savaşta zamansal olarak herhangi bir sınırlama söz konusu olmamaktadır.

Her zaman uygulama şansı bulunan psikolojik savaş, aynı zamanda her tarafa karşı da uygulanabilmektedir. Psikolojik savaş, dost bir devlete uygulanabileceği gibi düşman bir devlete ve hatta tarafsız olan bir devlete karşı da kullanılabilmektedir.

9



“Düşmanın psikolojik savaşla almak istediği ilk netice kurban seçilen ülke halkının, aydınlarının, yöneticilerinin; salim, soğukkanlı muhakeme yeteneğini, itidalini bozmak, mümkün olan en büyük boyutlar içinde bu insanları kırgın, kızgın, karamsar, ümitsiz, gayrimemnun, kendi değer ve sistemlerine karşı inançsız, saygısız ve güvensiz hale getirmektir.”

Psikolojik savaş, topla tüfekle yapılmıyor olsa da en nihayetinde bir savaştır, hatta topla tüfekle yapılan savaşlardan çok daha yıkıcı olabilecek bir savaştır. Psikolojik savaşın ahlaki boyutunu, Maurice Marget şu şekilde değerlendirmektedir: “Psikolojik savaş, devletler ya da uluslararası ilişkilerde örgütlenmiş bir zorbalık türüdür ama gerçek kişilerle mala, mülke yönelen geleneksel zorbalığın yerine ve onun ötesinde, zihinlere yönelmiş bir zorbalıktır.”

10


I. BÖLÜMPSİKOLOJİK SAVAŞ TARİHİ

Psikolojik savaş, özünde, insanların duygu ve düşüncelerini fayda sağlamak amacıyla değiştirme faaliyetidir. Bu noktada psikolojik savaşın tarihi, insanlık tarihi kadar eskidir. Şüphesiz dünden bugüne her insan karşısındaki insanın ya da insanların düşüncelerini kendi lehine değiştirmeye çalışmıştır. Bu sebeple kimi çalışmalarda ilk psikolojik savaş uygulaması olarak, semavi dinlerin hepsinde sözü edilen Havva’nın Adem’e yasak elmayı yedirmesi süreci gösterilmektedir.

Farklı tezler ortaya konulmuş olsa da literatürde ortak kanı, psikolojik savaş uygulamalarının insanlık tarihi kadar eski olduğudur. “İnsanlık tarihi kadar eski olan bu faaliyet şekli ilk olarak insanlar arası anlaşmazlıkların çözümünde hilelerin kullanılması ve büyücülük faaliyetleri ile ortaya çıkmıştır. Hile ve büyücülük faaliyetleri ne denli ilkel olsalar da modern psikolojik savaş faaliyetlerinin atası sayılırlar.”

11


I. DÜNYA SAVAŞINDA PSİKOLOJİK SAVAŞ

12


I. BÖLÜMI. DS’nda PSİKOLOJİK SAVAŞ

I. Dünya Savaşı’nda modern anlamda savaşın gelişmesinin yanı sıra psikolojik savaş da sistemleştirilmeye başlanmıştır. Savaş sürecinde propaganda savaşları; Amerika Birleşik Devletleri, İngiltere ve Almanya’nın propaganda örgütlerince yürütülmüştür.

Savaşın önde gelen diğer devletleri arasında yer alan Rusya ve Osmanlı İmparatorluğu, propaganda çalışmalarında nispeten daha acemi ve plansız çalışmalar yürütmüşlerdir.

13



Savaş sürecinde en etkili psikolojik savaş İngiltere tarafından yürütülmüştür. İngiliz hava kuvvetleri savaş boyunca, milyonlarca bildiriyi düşman askerlerinin üzerine bırakmışlar ve düşman askerlerinin motivasyonlarını ciddi anlamda etkilemişlerdir. Tarafsız devletlere ise bir taraftan savaşın Almanya tarafından çıkartıldığı anlatılırken, bir diğer taraftan Almanya’nın iflasın eşiğinde olduğu vurgulanmaya çalışılmıştır. İngiliz psikolojik savaş uygulamaları özellikle Amerika Birleşik Devletleri üzerinde yoğunlaşmış ve bu ülkenin İngiltere yanında savaşa dâhil olması sürekli ve yoğun bir şekilde telkin edilmiştir.

14



Almanya da psikolojik savaş uygulamalarına önem vermişse de bu çalışmalar İngiltere’nin yürütmekte olduğu psikolojik savaş uygulamaları yanında sönük kalmıştır.

ABD’nin savaşa girmesini, özellikle de İngiltere yanında savaşa girmesini engellemek isteyen Alman psikolojik savaş örgütleri bu ülkede yoğun propaganda faaliyetlerine girmişlerdir. Almanya’nın özellikle Orta Doğu’da Osmanlı’nın Müslüman kimliğini kullanarak, Müslüman toplumları İngilizlere karşı kullanmaya çalışması da herkes tarafından bilinen bir psikolojik savaş uygulaması olarak tarihe geçmiştir.

15


II. DÜNYA SAVAŞINDA PSİKOLOJİK SAVAŞ

16


I. BÖLÜMII. DS’nda PSİKOLOJİK SAVAŞ

I. Dünya Savaşı ile II. Dünya Savaşı arasındaki farklardan bir tanesi de psikolojik savaş uygulamalarında gözlenmektedir. II. Dünya Savaşı’nda gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri paralelinde psikolojik savaş araçları da ciddi bir değişim yaşamış; radyo ve sinema geniş halk kitlelerine ulaşmak amacıyla bir psikolojik savaş aracı olarak kullanılmıştır.

Tüm bunların yanı sıra; I. Dünya Savaşı’na nispeten çok daha fazla bir şekilde gazeteler, dergiler, el ilanları ve posterler kullanılmıştır. Sinema ve radyo sayesinde; yazılı araçların aksine okur yazar olmayan geniş halk kitlelerine de ulaşılmış ve psikolojik savaştan etkilenen kitle oldukça büyümüştür.

17



II. Dünya Savaşı’nda da tıpkı I. Dünya Savaşı’nda olduğu gibi gazete, dergi, el ilanı, duvar resimleri, afişler yoğun olarak kullanılmıştır.

Tüm bunların yanı sıra II. Dünya Savaşı’nda radyo ve sinema da bir psikolojik savaş aracı olarak savaşın tüm taraflarınca kullanılmaya başlanmıştır.

18



Sadece savaş sürecinde, savaşa dair yüzlerce film çekilmiştir. Bu filmlerin bir bölümü kronolojik olarak şu şekilde sıralanabilir:

Confessions of a Nazi Spy (1939), Ski Patrol (1940), Foreign Correspondent (1940), Forty-Ninth Parallel (1941), Casablanca (1941), Man Hunt (1941), Captains of the Clouds (1942), Commandos Strike at Dawn (1942), In Which We Serve (1942), Mrs. Miniver (1942), The Next of Kin (1942), One of Our Aircraft Is Missing (1942), Went the Day Well? (1942), Hawaii Malee-oki Kaisen (1942), Flying Tigers (1942), The Fighting Sullivans (1942), Wake Island (1942), Action in the North Atlantic (1943), Corvette K-225 (1943), Crash Dive (1943), Sahara (1943), The North Star (1943), Air Force (1943), Bataan (1943), Corregidor (1943), Guadalcanal Diary (1943), Destination Tokyo (1943), Gung Ho! (1943), So Proudly We Hail! (1943), Hangmen Also Die (1943), This Land Is Mine (1943), The Memphis Belle: A Story of a Flying Fortress (1944), The Way Ahead (1944), The Fighting Seabees (1944), Marine Raiders (1944), Mr. Winkle Goes to War (1944), The Purple Heart (1944), Thirty Seconds Over Tokyo (1944), To Have and Have Not (1944), La Bataille du rail (1945), The Story of G.I. Joe (1945), Back to Bataan (1945), They Were Expendable (1945).

19



“Zihinleri fethetmek için girişilen harbin, iki dünya savaşı arasındaki ‘hayat sahası’ ya da ‘hammaddeler’ için yapılmakta olan savaşı gölgede bırakır bir hal aldığını görünce şaşırmamak elden gelmiyor:

Bu geleneksel amaçların önemlerini yitirmiş olmalarından değil de sadece şundan ki, dünyaya sahip olmak için gerekli anahtar, daha önce zihinlerin içine girme olanağı verdiği için.”

20


SOĞUK SAVAŞTAN GÜNÜMÜZE PSİKOLOJİK SAVAŞ

21


I. BÖLÜMSOĞUK SAVAŞTAN GÜNÜMÜZE

PSİKOLOJİK SAVAŞ

“Sıcak savaşların yerini soğuk savaşların aldığı siyasi arenada, artık düşman kabul edilen ülke topraklarının ele geçirilmesi devri kapanmış, bu ülkeleri sosyal, siyasal, hukuki, ahlaki ve kültürel olarak hegomonyalaları altına alma devri başlamıştır.

Bu mücadelenin en büyük silahı ise psikolojik savaş faaliyetleridir.” Soğuk Savaş sürecinde psikolojik savaş faaliyetleriyle önce çıkan iki devlet Amerika Birleşik Devletleri ve Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği olmuşlardır.

22



PSİKOLOJİK SAVAŞ

Amerika Birleşik Devletleri, Soğuk Savaş sürecinde kendi kutbunda yer alan ülkelerin rejimlerinin devam etmesini, diğer kutupta yer alan ülkelerin ise rejimlerini değiştirmesini sağlamak amacı ile çeşitli psikolojik savaş faaliyetlerine girişmiştir. Bu dönemde müttefik ülkelerde sürekli olarak Sovyet yayılmacılığı, Sovyet emperyalizmi, Sovyet vahşeti gibi birçok argümanla SSCB kötülenmeye çalışılmış ve geniş çaplı propaganda faaliyetleri yürütülmüştür. Tüm bunların yanı sıra müttefik ve diğer ülkelerde ise demokrasi, insan haklarının üstünlüğü, özgürlük ve benzeri kavramların propagandası yapılarak, kapitalizm sempatik bir şekilde sunulmaya çalışılmıştır.

23



PSİKOLOJİK SAVAŞ

Amerika Birleşik Devletleri, psikolojik savaş yürütürken; gazete, dergi, radyo, ve televizyon gibi aygıtların yanı sıra okulları, fabrikaları ve hatta kilise ve camileri de bir araç olarak kullanmışlardır. Şüphesiz, sinema da önemli bir psikolojik savaş unsuru olarak görülmüştür. Soğuk Savaş süresince Amerika Birleşik Devletleri, Hollywood aracılığıyla tüm dünyaya kendi ve kapitalist dünyanın propagandasını yapmıştır. Şüphesiz ki, Afganistan’ı tek başına Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden kurtaran Rambo, kendisinin iki katı boyuttaki Rus boksörü en olmadık zamanda bile nakavt eden Rocky bu dönemin önemli psikolojik savaş figürleri arasındadır.

24



PSİKOLOJİK SAVAŞ

Bu süreçte, şüphesiz Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği de geniş çaplı psikolojik savaş faaliyetleri yürütmüştür. Josef Stalin liderliğinde yürütülen psikolojik savaşta gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon ve sinema gibi psikolojik savaş araçları aktif bir şekilde kullanılmıştır.

Yapılan yayınlarda Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nin gücü tüm dünyaya gösterilmeye çalışılırken Josef Stalin kullanılmış, yayınlanan görsellerde Stalin diğer tüm devlet başkanlarından uzun boylu ve güçlü gösterilmeye çalışılmıştır.

25


I. BÖLÜMPSİKOLOJİK SAVAŞIN TÜR VE

YÖNTEMLERİ

Psikolojik savaş farklı tür ve yöntemler kullanılarak uygulanabilmektedir. Psikolojik savaşın bu tür ve yöntemleri; beş ana başlık altında, stratejik amaçlı psikolojik savaş, taktik psikolojik savaş, takviye edici psikolojik savaş, idari amaçlar için psikolojik savaş ve provokasyon tipi psikolojik savaş olarak sıralanabilir.

Stratejik Amaçlı Psikolojik Savaş:

Stratejik Amaçlı Psikolojik Savaş; dost, düşman ve tarafsız devlet ve halklara karşı uygulanmaktadır. Genel amaç, düşmanın siyasi, ekonomik, sosyal ve moral zafiyetinin neler olduğu bularak onun muharebe gücünü zayıflatmaktır. Bu amaç doğrultusunda halkın güvenini kazanmak gerekmektedir. Halkın güvenini kazanmak içinse gazete, radyo, televizyon ve internet gibi kitle iletişim araçlarından yararlanılmaktadır.

26



YÖNTEMLERİ

Taktik Psikolojik Savaş:

Stratejik Amaçlı Psikolojik Savaş’ın belirli bir bölgede uygulanmasından farklı bir anlam taşımayan Taktik Psikolojik Savaş’ın amacı düşmana silahını bıraktırıp, ateşini kestirerek, teslim olmaya ikna etmektir.

Takviye Edinici Psikolojik Savaş:

Halkın ve hedef kitlenin içinde bulunduğu durumu kabullenmesini, mevcut durumun takviye edilmesini sağlamak amacı ile uygulanan psikolojik savaş türüdür. “Savaş sonrasında halkı rahatlatıcı ve güven verici telkinleri içeren, ayaklanmayı önleyerek itaati sağlayan psikolojik bir savaştır.”

27



YÖNTEMLERİ

İdari Amaçlar İçin Psikolojik Savaş:

İdari amaçlar için psikolojik savaş belirli bir bölgede ve genlikle cephe gerisinde hedef kitlenin sempatisini kazanarak, cepheye ulaşımın rahatlıkla sağlanmasını amaçlamaktadır.

Provokasyon Tipi Psikolojik Savaş:

Türkiye’de sıklıkla duyduğumuz, hemen her gün gazete ve televizyonlara yansıyan eylem, gösteri ve benzeri olayların büyük bir bölümünü de içine alan provokasyon tipi soğuk savaş, huzuru ve güvenliği hedef alarak istikrarı bozmayı amaçlar. “Miting, gösteri ve cenaze törenlerinde topluluğun içerisine sızarak, inandırıcı birkaç kelime ile orada bulunanların hassasiyetlerini tahrik edecek söylemlerde bulunur, gerginliği arttırır ve öfkeyi ateşler. Bunu yaparken kullandığı silah, yalan bilgidir.

28



Propaganda, “yayılması gereken” anlamına gelen Latince “propagare” kökeninden gelen, Türk Dil Kurumu Büyük Sözlüğü’nde “Bir öğreti, düşünce veya inancı başkalarına tanıtmak, benimsetmek ve yaymak amacıyla söz, yazı ve benzeri yollarla gerçekleştirilen çalışma, yaymaca” olarak tanımlanan bir kavramdır.

Blackwell’in Siyaset Bilimi Ansiklopedisi’nde ise propaganda, “Simgelerin (sözcükler, sloganlar, gösteriler, müziksel ve görsel gösteriler de dâhil olmak üzere) hesaplı bir biçimde manipülasyonu izleyici topluluğun tutum ve davranışlarını tasarlama veya dolaylı olarak değiştirme” olarak tanımlanmaktadır.

29



“Propagandanın kullanımı konusunda esas gelişme iki savaş arası dönemde totaliter ve otoriter rejimlerin ortaya çıkışıyla yaşanmıştır. Gerek Sovyetler Birliği gerekse Nazi Almanya’sı daha gelişmiş ve daha pahalı olan mekanizmaları devreye sokmuşlar ve hatta Batılı demokratik ülkeler bunların karşısında oldukça zorlanmışlardır.

Özellikle 1917’de Rusya’da Bolşevik rejimin işbaşına gelmesiyle propaganda uluslararası ilişkilerde önemli bir unsur haline gelmiştir. Nazist ve Faşist rejimler Bolşevik Rusya’dan esinlenerek bu yöntemi totaliter rejimlerin iç ve dış politikalarında gerekli bir unsur olarak kullanmışlardır. Ancak Nazizmin ve Faşizmin piyasadan silinmiş olmasına rağmen savaş sonrasında propaganda sona ermediği gibi yoğunluğu daha da artarak kullanılmıştır.

30



Günlük hayatta kullanımı zihinlerde olumsuz bir imaj oluştursa da, propagandanın 20. yüzyılın en önemli buluşlarından bir tanesi olduğunu söyleyebiliriz. Günümüzde, propaganda uluslararası ilişkilerde, ekonomik ilişkilerde ve özellikle demokratik ülkelerde yoğun bir şekilde karşımıza çıkmaktadır.

Özellikle 20. ve 21. yüzyılda propaganda faaliyetleri büyük bir artış göstermiştir. 20. yüzyıla damgasını vuran Faşizm, Nazizm, Komünizm ve Liberalizm gibi ideolojilerin geniş halk kitleleri ve devletlerce benimsenmesi ve iş bu ideolojilerin yayılması sürecinde propaganda çok önemli bir rol üstlenmiştir. Örneğin Rusya’da Vladimir İlyiç Lenin’in, halkı Bolşevizm’e inandırması ve komünist bir iktidar kurması; Almanya’da Adolf Hitler’in halkı Nazizm’e inandırması ve tüm dünyayı kanlı bir savaşa sürüklemesi propaganda ile mümkün olabilmiştir.

31



Adolf Hitler’in, tutuklu iken kaleme aldığı Kavgam adlı eserinde “Propaganda, kullanmasını bilenin elinde korkunç bir silah olacaktır” ifadesini kullanması oldukça çarpıcıdır.

Hitler sözünü ettiği bu silahı II. Dünya Savaşı öncesinde ve sürecinde ciddi anlamda kullanmıştır.

Propagandayı aktif olarak kullanan liderler Vladimir İlyiç Lenin ve Adolf Hitler ile de sınırlı kalmamıştır. Wilson Prensipleri ile tüm dünyada dikkatleri üzerine çeken Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Woodrow Wilson, İtalyan milliyetçiğini inşa eden Benito Mussolini, Çin’i tek millet ve bayrak altında birleştiren Mao Zedong, İngiliz Başbakanı Winston Churchill ve elbette Türkiye’de yeni bir ulus inşa eden Mustafa Kemal Atatürk de propagandayı aktif olarak kullanan liderler arasında yerlerini almışlardır.

32


II. BÖLÜMPROPAGANDA TÜRLERİ

Propaganda tek bir yol ile yapılmamakta, söz konusu süreçte farklı propaganda türleri kullanılmaktadır.

Günümüzde kullanılan propaganda türleri beyaz propaganda, siyah propaganda, gri propaganda ve silahlı propaganda olarak sıralanmaktadır. Birbirinden bağımsız bir şekilde kullanılabileceği gibi karma bir biçimde de kullanılabilen propaganda türleri şöyledir:

33



Beyaz Propaganda:Propaganda türleri arasında en açık şekilde yapılan propagandadır. Kaynağı bellidir ve zaten kaynak kendisini ortaya koymak istemektedir. Kaynağın güvenilirliği oranınca beyaz propaganda da güç kazanır. Bu noktada kaynağın güvenilirliğinin sağlanması ve söz konusu amacın meşruluğu propagandanın etkinliğini önemli ölçüde belirler. Yalan haber, iftira ve çarpıtmalara başvurulmadan, bilgi olduğu şekliyle sunulur.

Kara Propaganda:Propaganda türleri arasında en kapalı olanıdır. Beyaz propagandanın aksine, kaynak belli değildir ve kaynak da kendini gizlemeyi amaç edinmektedir. Bu propaganda türünde yalan haber, iftira, çarpıtma, hile, entrika ve benzeri ahlak dışı uygulamalara başvurulmaktadır.

34



Gri Propaganda:Adından da anlaşılacağı gibi, ne tam beyaz ne de tam siyah propaganda özelliklerini taşımaktadır: gri propaganda, ikisinin arasında bir yerdedir. Bu propaganda türünde kaynak tam olarak belli değildir, ortaya atılan iddiaların doğruluğu da güvenilir olmamakla birlikte tam olarak yalanlamak da mümkün olmamaktadır.

Silahlı Propaganda:Silahlı propagandanın kaynağı terör örgütleridir. Bu örgütler, varlıklarına ve söylemlerine dikkat çekmek amacıyla kanlı eylemler yapabilmektedirler. Türkiye, ne yazık ki uzun zamandır bu tür eylemlerin yaşandığı bir ülkedir. Yakın tarihimizde bu tür eylemlerde şehit ya da gazi olan binlerce vatandaşımız mevcuttur. Amerika Birleşik Devletleri’nde, 11 Eylül 2001’de ikiz kulelere yapılan saldırılar da şüphesiz bir silahlı propaganda örneğidir.

35


III. BÖLÜMBİLGİ VE İLETİŞİM TEKNOLOJİLERİNDEKİ

GELİŞMELER PARALELİNDE PSİKOLOJİK SAVAŞ VE WİKİLEAKS

İnsanoğlu, bin yıllar öncesinden bugüne uzanan süreçte mevcut bilgi ve iletişim araçlarını doğal olarak, yeterli görmemiş, geliştirmek istemiş ve bunun için çabalamıştır. Bugün geldiğimiz aşamada insanoğlunun çabalarının karşılıksız kaldığını söylemek güç. Özellikle son iki yüz yılda bilgi ve iletişim teknolojileri alanında büyük ilerlemeler kaydedildi.

Öyle ki bugün elimizdeki mevcut teknolojilerin birçoğu iki yüz yıl öncesinde hayal bile edilemiyordu. Eğer yüz, iki yüz yıl öncesinde Londra’da bir meydana çıkıp insanlara bugünkü teknolojilerin mümkün olabileceğini iddia etseydiniz söylediklerinize en iyi ihtimalle gülüp geçerlerdi. Onları da suçlayamazdınız, çünkü “1865 yılında Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Lincoln’ün ölümü Londra’da ancak 12 gün sonra duyurulabiliyordu.”

36




Gelişen bilgisayarların ve hayatımızı adeta çepeçevre sarmaya başlayan internetin hayatımızda yarattığı en önemli değişimlerden birisi de medya sektörünün dönüşümü oldu. Medya ve iletişim, öncesinde hayal edilemeyecek bir şekilde değişti ve gelişti.

Bugün geldiğimiz noktada “internet kullanımının yaygınlaşmasıyla, alternatif medya olarak da takdim edilen internet üzerinden yayın yapan yeni bir habercilik türü ortaya çıkmıştır. Bu yeni tür, genel anlamda elektronik yayıncılık, daha özel bir terimle internet gazeteciliği olarak adlandırılmaktadır.

37




Amerika Birleşik Devletleri hükümeti başta olmak üzere pek çok hükümetin başı Wikileaks adlı internet sitesinin yayınladığı belgelerle dertte görünüyor. Julian Assange adlı İsveç’te yaşayan, Avustralyalı bir gazetecinin öncülüğünde hareket eden ve dünyanın dört bir tarafındaki aktivistlerce geliştirilen, bir nevi internet gazetesi olarak kabul edebileceğimiz Wikileaks adlı organizasyon, kendinden sıklıkla söz ettiriyor.

“Halkı hükümetlerin ve şirketlerin gerçek yüzüyle” tanıştırmayı amaç edinen Wikileaks, www.wikileaks.org adresindeki web sitesinde bu amaca uygun olarak bir takım çok gizli bilgi ve belgeleri kamuoyu ile paylaşıyor.

38




Sitenin ve organizasyonun adı da olan “Wikileaks”, “wiki” ve “leaks” kelimelerinin birleşiminden oluşuyor. “Wiki” birçok kaynakta “benim bildiğim” anlamına gelen İngilizce “what i know is” kelime grubunun kısaltılmış hali olarak açıklanmakta. “Leaks” kelimesi de İngilizce “sızıntılar” anlamına gelmekte. İş bu kelime grubunun birleşimi ile oluşan Wikileaks, “Benim bildiğim sızıntılar” olarak Türkçeleştirilebilir.

“Wikileaks kaynaklarının gizliliğini koruyarak hükümetlerin ve diğer organizasyonların hassas belgelerini yayınlayan, İsveç merkezli bir uluslararası organizasyon. Wikileaks’ın Çinli muhaliflerin yanı sıra Amerika Birleşik Devletleri, Tayvan, Avrupa, Avustralya ve Güney Afrika‘lı gazeteciler, matematikçiler ve başlangıç seviyesi şirket teknologları tarafından kurulduğu organizasyon tarafından belirtmiştir.

39




Yayınladığı manifestoda Afrika‘da önlenebilir hastalıklardan dolayı her saat yüzlerce kişinin öldüğünü vurgulayan Wikileaks, bunun sorumlusu olarak gördükleri kimi devletlere ve şirketlere karşı ciddi bir savaş açmış durumda. Özellikle son aylarda gündeme bomba gibi düşen Wikileaks belgeleri, bu savaşta Wikileaks‘ın birçok cephede daha kazandığını gösteriyor. Wikileaks resmi web sitesinde yer alan “Hakkında” (About) bölümünde, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi’nin 19. Maddesi’ne vurgu yapıyor ve tüm gazeteci ve gönüllü çalışanların bu maddeden esinlenmesi gerektiğini savunuyor. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi, Madde 19’da şunlar yer alıyor: “Herkesin düşünce ve anlatım özgürlüğüne hakkı vardır. Bu hak düşüncelerinden dolayı rahatsız edilmemek, ülke sınırları söz konusu olmaksızın, bilgi ve düşünceleri her yoldan araştırmak, elde etmek ve yaymak hakkını gerekli kılar.”

40




Wikileaks oluşumunun başını Julian Assange çekmekte. “Julian Assange, 'Yönetişim olarak Komploculuk' başlıklı bir tür manifestosunda; bilgi sızdırılması sayesinde, bilgiyi gizli tutmak sayesinde hükmünü sürdüren ve halkını temsil etmeyen yönetimlerin nasıl yıkılabileceğini anlatıyor. Sitesinde ifşa ettiği gerçeklerle sanal ortamdaki aktivizmi bambaşka bir boyuta taşıyan Assange, kendi deyişiyle ‘radikal demokrasi’yi vaaz ediyor.” Wikileaks adlı oluşumun resmi web sitesinde yer alan “Medya (özellikle Wikileaks) neden önemlidir?” sorusuna verilen cevap oldukça çarpıcı: “Yayıncılık ve şeffaflık tüm insanlar için daha iyi bir toplumu geliştirir. Hükümetleri, şirketleri ve diğer organizasyonlar da dâhil olmak kurumlarını daha iyi incelemek; yoksulluğu azaltırken, demokrasiyi güçlendirir. Canlı, sağlıklı ve meraklı gazetecilik medyanın tüm bu hedeflere ulaşmasında önemli rol oynar. Biz bu medyanın bir parçasıyız.”

41




TED Talks’ta Chris Anderson’ın sorularını yanıtlayan Julian Assange, organizasyonun işleyişi hakkında şunları söylüyor:

“Söyleyebileceğim kadarı ile klasik muhbirler ile çalışıyoruz. Bize istihbarat ulaştırabilmeleri için birkaç yol izliyoruz. Yani, sadece şifreleme sanatını kullanarak internette bilgi iletiyor, bilgi alıyoruz. İsveç ve Belçika’nın yasaları sayesinde yargının içerisinden sıyrılıp hukuki engelleri aşabiliyoruz. Bilgileri posta ile alıyoruz, bildiğiniz normal posta, şifreli ya da şifresiz olmaları fark etmiyor. Bilgileri sıradan bir haber gibi hazırlıyor, forma sokuyoruz. Bazen bunu yapmak oldukça zor da olabiliyor. Konuşmak kolay ama burada çok geniş bir bilgi bankasından söz ediyoruz. Sonrasında bu bilgileri kamuoyuyla paylaşıyor ve kendimizi de kaçınılmaz olan yasal ve politik saldırılara karşı savunmaya başlıyoruz.”

42


III. BÖLÜMWİKİLEAKS ve ULUSLAR ARASI

İLİŞKİLERE ETKİLERİ

Wikileaks adlı söz konusu oluşumun ve web sitesinin ulusal ve uluslararası yansımalarını dört yıldır gözlemlemekteyiz. Oluşum, kurulduğu tarihten bugüne pek çok hükümeti sarsmış, kimi seçimlerin kaderini değiştirmiş, kimi ülkelerin dış politikalarını ve neticede uluslararası ilişkileri ciddi anlamda etkilemiştir.

Özellikle 2010’un Aralık ayında ortaya atılan, Amerika Birleşik Devletleri Dışişleri Bakanlığı’ndan sızdırılmış 251,287 gizli belgenin önümüzdeki yıllarda devam edecek sarsıntıları tüm dünyada hissedilmeye başlandı. Pek çok uluslararası ilişkiler uzmanına göre, Wikileaks belgeleri nedeniyle uluslararası bir “diplomatik deprem” yaşanmakta. Kimilerince ise Amerika Birleşik Devletleri için “ikinci bir 11 Eylül” kapıda…

43


III. BÖLÜMWİKİLEAKS ve ULUSLAR ARASI

İLİŞKİLERE ETKİLERİ

Wikileaks’ın ortaya çıkartmış olduğu ve The New York Times, The Guardian, Der Spiegel ve Le Monde gibi ciddi uluslararası saygınlığı bulunan gazetelerce yayınlanan söz konusu on binlerce belgenin uluslararası ilişkilerde yaratacağı sarsıntılar şüphesiz güçlü olacaktır. “Wikileaks olayı diplomasinin 11 Eylül’ü olarak görülecektir. Ayrıca ülkelerin tüm istihbarat kurumları ve elemanlarına rağmen uluslararası ilişkileri sistemini bir bütün olarak kontrol etmelerinin son teknolojik gelişmeler ve insan faktörü karşısında imkânsız olduğunu göstermektedir. Esasında hükümetlerin kontrolü dışında oluşan birçok gelişme ve hükümetleri doğrudan temsil etmeyen örgütlerin veya bireylerin devletler arasındaki ilişkilerde oynadıkları rol, uluslararası ilişkileri ve devlet arasındaki ilişkileri önemli ölçüde etkilemektedir. Artık uluslar arası ilişkileri klasik şekilde tanımlamanın, bu bilim danlının olayları açıklamagücünü azaltacağı bilinen bir gerçekir.

44


III. BÖLÜMBİR PSİKOLOJİK SAVAŞ ARACI

OLARAK WIKILEAKS

İlk bilgisayar programcılığı ve program kırıcılığı deneyimlerini bir elektrik dükkânında öğrenmiş, matematik ve fizik okumuş; sonradan gazetecilik yapmaya başlamış bir Avustralyalı’nın yanına aldığı sekiz, dokuz yüz kişilik gönüllüler ekibiyle kurduğu Wikileaks’ın uluslararası ilişkileri böylesine sarsması; Wikileaks hakkında zihinlerde birçok soru işareti doğmasına neden olmakta. Bu soru işaretlerinden yola çıkan birçok kişi Wikileaks’ın bir psikolojik savaş ve propaganda aracı olduğu tezini ortaya atıyor.

45



OLARAK WIKILEAKS

Milyonlarca dolarlık bütçelere ve on binlerce profesyonel çalışana sahip klasik medya organizasyonları dururken, böylesine büyük bir işi sadece beş editörü ve sekiz yüz gönüllüsü olan bir organizasyonun yapmış olması, şaşırtıcı. “Wikileaks gibi amatör bir girişimin ABD'nin gizli bilgilerine erişmesi, 251,287 belgeyi ele geçirmesi, bu belgeleri dünyanın en önemli medya kuruluşlarına aktarması ve bu sırada ABD'nin hiçbir şey yapmadan kayıtsız kalması oldukça şüphe uyandırıcı. Açıklanan belgelerin içeriğine bakıldığında şüphelerimiz daha da artıyor. Öyle ki, yayınlanan belgelerin çok büyük bir kısmı İran, Rusya, Arap ülkeleri, Türkiye, Azerbaycan, Çin, vb. ülkeler ile ilgili. Buna karşın ABD, İsrail, İngiltere gibi ülkelerle ilgili pek fazla bir belge yok.

46



OLARAK WIKILEAKS

Bu durum da Wikileaks'in ABD tarafından kullanılan bir maske olabileceğini ve asıl amacın dezenformasyon olabileceğini ortaya koyuyor. Belgelerin içeriğine şöyle bir göz attığımızda, çoğunlukla Putin, Aliyev, Recep Tayyip Erdoğan, Ahmet Davutoğlu ve çeşitli Arap liderler hakkındaki kişisel değerlendirmeler, Arap Ülkeleri'nin İran'a olan düşmanlığı, Türkiye'nin İran politikasına ciddi eleştiriler, Azerbaycan-Türkiye gerginliği ve bu gerginlik üzerinden iki ülkeyi birbirinden uzaklaşmaya itecek açıklamalar, Rus liderler Putin ve Medvedev'in birbirleriyle sorun yaşadıklarına dair söylentiler ve Çin'in Kuzey Kore'yi gözden çıkardığına ilişkin değerlendirmeler okuyoruz.” Tüm bunlar Wikileaks’ın bir Amerika Birleşik Devletleri organizasyonu olduğu izlenimi veriyor.

47



OLARAK WIKILEAKS

Psikolojik savaş üzerine araştırmalar yürütmüş kimi uzmanlara göre Wikileaks tam anlamıyla bir psikolojik savaş aracı konumunda. Bu uzmanlardan bir tanesi olan Dr. T. Tamer Kumkale şunları yazıyor: “Wikileaks, Amerika Birleşik Devletleri’nin küresel alanda yürüttüğü bir Psikolojik Savaş saldırısıdır. Bu saldırı dünya yüzünde bugüne kadar uygulanan plânlı Psikolojik Savaş operasyonlarının en kapsamlısıdır. Ve belki de en etkilisi olmaya adaydır. Wikileaks; çok iyi plânlanmış, zamanlaması iyi seçilmiş tipik bir psikolojik savaş uygulamasıdır ve daha başlangıç safhasında olmasına rağmen dünyada beklenilenden çok daha etkin bir bilgi kaosu yaratmayı başarmıştır.”

48



OLARAK WIKILEAKS

Wikileaks’ın ardında kimin ya da kimlerin olduğu şu an için tam olarak açık değil. Zihinlerde oluşan soru işaretleri henüz cevaplandırılamadı. Wikileaks’ın ardında kim ya da kimlerin olduğu sorusuna Wikileaks ekibinin verdiği cevap ise şöyle: “Wikileaks’ın arkasında bir istihbarat örgütü veya bir devlet olmadığı, bu yöndeki söylentilere rağmen artık çok açık. Bu söylenti istihbarat örgütlerinin kendileri tarafından, muhtemelen Wikileaks’ın varlığından önce başlatıldı. Wikileaks’ın arkasında özgür basın ve şeffaf bir gelir toplama idealine inanmış bağımsız uluslararası bir grup var. Bu grup, akredite gazeteciler, yazılım programcıları, ağ mühendisleri, matematikçiler ve diğerlerinden oluşuyor.

49



OLARAK WIKILEAKS

Önümüzdeki yıllarda Wikileaks’ın ulusal ve uluslararası etkilerini görmeye devam edeceğimiz muhakkak. Organizasyonun elindeki, bir bölümü “Çok Gizli” ibareli 251,287 bilgi ve belgelerin çok küçük bir bölümünü, sadece 296 tanesini açıklamış olması ve ilerleyen süreçte çok daha fazla bilginin ve belgenin paylaşılacağı, Wikileaks ekibi tarafından belirtiliyor. İş bu süreçte yayınlanacak olan bilgi ve belgelerin etkileri, Wikileaks’in bir psikolojik savaş aracı olup olmadığını net bir şekilde önüne serecek.

50


SONUÇ

İnsanın insanla olan savaşı, geride kalan bin yıllarda ciddi bir değişim ve dönüşüm sürecinden geçse de halen varlığını koruyor. Savaşlar halen hayatımızın önemli bir parçası. Buna karşın halen uluslararası ilişkilerin en etkin aktörü olarak kabul ettiğimiz devletlerin, savaşarak elde edebilecekleri, geride kalan bin yıllara nazaran oldukça azaldı. İçinde bulunduğumuz yüzyılda toprak işgal etmek ya da dünyanın dört bir köşesinde askeri üstler inşa etmek yeterli değil. 21. yüzyılda toprak işgalinden çok daha önemli bir ihtiyaç hissedilmeye başlanıyor: beyinlerin işgali!

Geniş halk kitlelerinin beyinlerini işgal etmek ya da daha farklı bir söyleyişle, insanların duygu ve düşüncelerini kontrol etmek de pek tabii psikolojik savaş uygulamaları ile mümkün olabilmekte. İş bu nedenle 21. yüzyılda tüm insanlığın psikolojik savaşa maruz bırakıldığını görüyoruz.

51


SONUÇ

Gazete, dergi, kitap, radyo, televizyon gibi klasik ve internet üzerinden yayın yapan yeni medya organları; psikolojik savaşın birer aracı olarak karşımıza çıkmakta. Klasik medya organlarının yanı sıra yeni medya organlarının da psikolojik savaştaki potansiyelleri küçümsenemeyecek seviyelerde. Küçücük bir gönüllü ekiple yola çıkan bir internet sitesinin neler yapabileceğini Wikileaks çok net bir şekilde gözler önüne serdi. Bir gönüllüler ekibi tüm dünyayı ve uluslararası dengeleri sarsabildi.

Önümüzdeki yıllarda, bilgi ve iletişim teknolojilerinin ortaya koyduğu araçlarla, psikolojik savaş ve propaganda tarihte hiç olmadığı kadar çeşitli ve yoğun bir şekilde yapılacak. İç ve dış politikanın ciddi anlamda etkileneceği bu süreçte; devlet ve toplum da olabildiğince etkilenecek. Bu süreçte Türkiye’nin yaşanan savaşa seyirci kalmaktansa aktif bir rol üstlenmesi ve kendisini savunması Türkiye için oldukça önemli.

Gelişen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Paralelinde “Psikolojik Savaş ve Propaganda”

Okan YükselUludağ Üniversitesi / Uluslararası İlişkilerAnadolu Üniversitesi / Medya ve İletişim

Politik Akademi / Genel Koordinatör

SON

News & Politics

Gelişen Bilgi ve İletişim Teknolojileri Paralelinde Psikolojik Savaş ve Propaganda