Зүчийн улсМ. Ананд

МУИСШУС

Байгалийн ухааны салбар

Алтан ордоны улс

Чингис хаан 1225 онд дөрвөн хүүдээ эзэмшил нутаг олгохдоо ууган хүү Зүчидээ урал мөрнөөс зүүн тийш Кипчакийн тал нутагын зүүн хэсэг , Амур , Даръяа мөрний доод урсгалын Хорезмийн нутгийг өвлүүлсэн . Энэ нь Алтан ордоны улсийн үүсэлийн эхлэл болж өгсөн . Бат хаан(Зүчийн 2 дахь хүү) тэргүүтэй Монгол ноёд баруун замын аян дайнаасаа буцаж ирээд Ижил Мөрөний доод урсгалд Сарай гэдэг нийслэл хот байгуулан суусан бөгөөд 1240 оны эхэн үеэс Алтан ордоны улс хэмээн нэрлэгдэх болсон .

Алтан ордоны улсыг олон янзаар нэрлэж байсан .Кипчакийн хант улсЗүчийн улсЗарим зохиолд : Хөх орд , Цагаан орд , Цагаан ордот улс гэх зэрэгээр нэрэлсэн байх нь бий Алтан ордоны улс : Бат хаан(1237-1256) өрнө зүгт дайн хийж явахдаа Чингис хааных шиг алтан ордонтой байсан байж магадгүй юм .

Алтан ордоны улсын нэршилийн талаар

Бат хаан 1236-1240 оны хооронд Урал мөрнөөс Баруун тийш Волга мөрний дагуу Кипчак, Болгарыг эзэлж оросыг эрхшээлдээ оруулсан . Эхлээд Рязены Пронск , Белгород , Ижеславск хотуудыг эзэлж аваад Ока мөрнийг өгсөн Колонна хотыг эзэлж улмаар Москва Кремлийг авсан байна .

Алтан ордны газар нутаг нь дорно зүг Эрчис мөрнөөс , өрнө зүг Дунай мөрний доод урсгал, өмнө зүг Дербент /Дагестан/ болон Арран /өмнөд Азербайжан/, хойт зүгт Ижилийн Булгар багтаж байв. Өрнөөс дорно хүртэл 61600 км, умраас өмнө хүртэл 44000 км хавтгай дөрвөлжин нутагт Алтан ордон оршин тогтнож байсан

Хил хязгаар

Монголын байлдан дагуулагчид нь бүх Оросыг эзэлж чадаагүй бөгөөд түүний зөвхөн өмнөд ба баруун урд хэсгийг эрхшээлдээ оруулсан байна . Зүчи болон Бат хааны үед Алтан ордны улс өөрсдийгөө Монголын эзэнт гүрний нэгэн хэсэг гэж үздэг байсан боловч Бэрх(1257-1266) хааны үед буюу Юан улс байгуулагдсан цагаас эхлэн биеэ даасан улс байдалтай болж удалгүй бүрэн тусгаарласан Алтан ордоны эхэн үед төр , засаг захиргаа , цэргийн зохион байгуулалт нь Монголтой адил байсан ба баруун зүүн төвийн хэсэгт хувааж баруун зүүнийг оглан хэмээх 2 сайд толгойлж байв . Мөн хааны дэргэд хишигтэн цэрэг байдаг байсан . Алтан ордоны улс нь Цагадайн улсийн адил төвийн ба орон нутгийн засаг захиргааны байгуулалтандаа монгол заншил , эзлэгдсэн орнуудын засаг захиргааны байгуулалтыг хамтатган хэрэглэсэн байдаг

Нийгэм эдийн засаг , соёл хөгжлийн хэр хэмжээ нь жигд биш байсан

Половец-Кипчак , Коман нарын зэрэг нүүдэлчин овгын дунд хагас эцгийн эрхт ёс

Суурьшмал иргэдийн дунд фиодалын ёс дэлгэрсэн байв .

Хамгийн хүчирхэг болсон үе нь Үзбек, Жанибек хааны үе

Үзбек(1312-1342)хааны үед Лалын шашин төрийн шашин болсон бөгөөд монгол , түрэг угсааны овог аймгуудын дунд дэлгэрч эхэлсэн

1356 онд Жанибекийн(1342-1357) цэрэг Хүлэгүгийн улсын нийслэл Тебриз хотын хамт Азарбайджаныг булаан авсан байна

Алтан ордоны мөхөлийн талаар

Жанибекийн төр барьж байх үеийн сүүлийн жилүүдэд Алтан ордонд шмрүүн самуун дэгдэж . 1357 онд Жанибэк самуунд ортож амиа алдсан байна

Үүний дараагаар дотоодын дайн самуун тасрахаа больж 1357-1380 онд улс төрийн хямрал болж 20 гаруй жилийн дотор 20 хэдэн хаан солигдож зарим нь хаан болж чадалгүй амь үрэгдэж байсан гэдэг

1380 онд Ордагийн удамын Тогтамыш(1380-1395) хан болж 1382 онд Москваг эзэлж дахин алба гувчуур авч эхэлсэн

Тогтамыш хан Төмөрийн дэмжлэгийг авч байсан гэдэг ба удалгүй хоорондоо эвдрэлцэж 1389-1395 оны хооронд 3 удаа дайн хийж Алтан ордон хүчин мөхөсдсөн

1420-иод онд Сибирийн хант улс , 15-р зууны дунд үеэс Казаны хант улс , Астраханы хант улс салан тусгаарласан .  XV зууны сүүл, 1480-аад онд III Иван Василевич татвар төлөхөө больж эсэргүүцэл хурцадсанаар Монголчуудын ноёрхол оршин тогтнохоо больж 1502 онд мөхсөн гэж үздэг байна .

Ашигласан материал :

Монголын түүх 2-р Боть

http://kalukaa.blogspot.com/

https://mn.wikipedia.org/