ЗАВХАН АЙМГИЙН 2014 ОНЫ ТӨЛӨВ

БАЙДЛЫН ТАЙЛАН

Ус цаг уур, орчны шинжилгээний алба

2015 он

Агаарын дундаж температурын тархалтын зураглал

Агаарын үнэмлэхүй хамгийн их температур нь Дөрвөлжин сумд 7-р сарын 17-нд 36 градус,Тэс сумын нутгаар 35 градус хүрч халсан бол агаарын үнэмлэхүй хамгийн бага температур нь Цэцэн-Уулд 2-р сарын 03-нд 47.2 градус, Отгонд 2-р сарын 16-нд 46.7 градус хүйтэрч хүрч тус тус ажиглагдав.

Хур тунадасны хувьд:

Хур тунадасны нийлбэрийг олон

жилийн дундажтай харьцуулж

үзвэл аймгийн хэмжээнд

дунджийн орчим тунадас оржээ.

Орсон хур тунадасыг

сараар нь харьцуулж үзэхэд 2-5

дугаар сард олон жилийн

дунджаас ахиу, 7, 8, 11, 12

дугаар сард олон жилийн

дунджаас бага тунадас орсон

байна.

Энэ жилд дулааны улиралд орсон хур тунадас нь

гол төлөв аадар хэлбэрээр орсон байна. Хамгийн их

тунадас нь Шилүүстэй сумд 6 дугаар сарын 27-нд 6

цагийн дотор 59.0мм, Тэлмэн сумд 7 дугаар сарын 7-

нд 3 цагийн хугацаанд 19.5мм тунадас өгсөн байна.

Мөн 07 дугаар сарын 4-ний өдөр Баянтэс сумын төв

орчмоор дунджаар 3см диаметртэй мөндөр орсон

байна.

Хур тунадасны жилийн хуваарилагдалт

Хур тунадасны хазайцыг харуулав

Цасан бүрхүүлийн хувьдЦас: 2014 оны хавар хангайн уулархаг

нутгаар

10-20см, говийн болон өмнө зүгийн нутгаар

1-10см цастай байсан ба хамгийн их цас нь

Тэсд 21см, Баянтэсд 17см зузаантай,

Харин өвөлдөө нутгийн хойд болон зүүн

талын сумдаар цасан бүрхүүлтэй цасны

дундаж зузаан нь 2-7см ба хамгийн их нь

Баянхайрхан сумд 7см цасан бүрхүүлтэй

байлаа. Нутгийн баруун болон өмнөд

хэсгээр цасан бүрхүүл тогтоогүй байна.

Цас ханзарсан хугацаа

Говийн сумдаар 3 дугаар сарын 4-7ны

хооронд цас ханзарч эхэлсэн бол цас ихтэй

Тэс, Баянтэс, Баянхайрхан, Түдэвтэй,

Тосонцэнгэл сумдын нутгаар 4 дүгээр

сарын 2-оос 4 дүгээр сарын 13-ны хооронд

ханзарч эхэлсэн байна. Харин 4 дүгээр

сарын 24 гэхэд нийт нутгаар цас бүрэн

хайлж дуусчээ.

Тогтвортой цасан бүрхүүл:

Нутгийн хойд болон зүүн зүгийн

сумдаар 11 дүгээр сарын 19, 20ны

өдрүүдээс эхлэн цасан бүрхүүл

тогтвортой тогтож эхэлсэн ба

Цагаанхайрхан, Цагаанчулуут,

Алдархаан сумдад 12 дугаар сарын

9-10-ны өдрүүдэд тогтвортой цасан

бүрхүүл тогтож эхэлсэн байна. Харин

Дөрвөлжин, Завханмандал, Ургамал,

Эрдэнэхайрхан, Сантмаргаз

Шилүүстэй, Отгон сумдад 11,12

дугаар саруудад тогтвортой цасан

бүрхүүл тогтоогүй 2015 оны 1 дүгээр

сарын 5-17ны өдрүүдэд цасан

бүрхүүл тогтож эхэлжээ.

Салхи:

Энэ онд нийт нутгаар хур тунадас орох үеэр салхины хүч ширүүсч 14-18м/с зарим үед 20-24м/с хүрч ажиглагдсан байна. Салхины хүч 4, 5, 7 дугаар сард их, 1, 12 дугаар сард бага ажиглагдсан байна. Салхины хамгийн их хүч 5 дугаар сард Сонгино сумд 28м/с, Улиастай сумд 25м/с, 11 дүгээр сард Цагаанхайрханд 34м/с, Завханмандал сумд 28м/с, Улиастайд 25м/с хүрч ширүүссэн байна. Газар нутгийн хувьд Дөрвөлжин, Завханмандал, Цагаанчулуут сумууд харьцангуй салхи ихтэй байсан байна. Мөн хангайн уулархаг нутгаар конвекцтой холбоотой салхины хүч нэмэгдэх хандлага ажиглагдаж байлаа.

2014 оны зуншлагын байдал

2014 оны агаарын температур 5, 10 градусыг дайрч

тогтвортой шилжих хугацааг тодорхойлоход

2014 онд агаарын температур 5, 10 градусыгтогтвортой дайрсан хугацаа хавар 5 дугаар сарын 1, 5дугаар сарын 22-ны өдөр, намар 9 дүгээр сарын 22, 9дүгээр сарын 10-нд байсан байна.

Өмнөх онтой харьцуулахад хавар 5, 10 градусыгтогтвортой дайрч дулаарсан хугацаа 8 ба 27 хоногийнхойшилсон, намар 5 градусыг тогтвортой дайрчдулаарсан хугацаа 1 хоногийн өмнө, 10 градусыгтогтвортой дайрч дулаарсан хугацаа 6 хоногоор хойшилжгарснаас үзэхэд хавар оройтон дулаарч, намар оройтонхүйтэрсэн байна.

Хавар намрын улирлын цаг агаарын нөхцөл уртсанзун, өвлийн улирлын цаг агаарын нөхцөл богиносох төлөважиглагдаж байна.

Аймгийн хэмжээнд 54 төрлийн 95 зүйлийн

ургамал бүртгэгдсэн ба Зонхилогч нь Саман ерхөг, дэд зонхилогч нь Цөлийн хиаг байна.

29

60

34 37

82

27

10

34

63

32

20

55

1725

42

52

39

18

42

2837

15

47

11

Сум бүрт тохиолдсон зүйлийн тоогоор авч үзвэл

61.5

25.118

29.9

Навчны бүрхэц Халцгай газар Суурийн бүрхэц Хагд

Аймгийн хэмжээнд Шугаман цэгийн бичиглэлд бүртгэгдсэн ургамлын зүйлүүдийн бүрхэц, %

39

52.8 53.843.4

17.423.2

70.8

48.6

30.4 27.8

40.6

25.420.6

60.8

8.8

31.640.4

31 27

59.4

27.234.2

27.434.4

0102030405060708090

100

Сумдын дундаж ургац, гр/м2

Байгаль орчны шинжилгээний лаборатори

БОШЛаборатори нь агаарын чанарыг 1 цэгт, гадаргын усны чанарыг 14

цэгт, хаягдал бохир усны чанарыг төв цэвэрлэх байгууламжаас хаягдаж

буй орох, гарах цэгт, хөрсний чанарыг 10 цэгт, цөлжилтийн хяналт

шинжилгээг 24 сумын 109 зогсоол цэгт, цацрагийн түвшний хяналтыг 2

цэгт тус тус хэмжилт хийж төлөв байдлыг тодорхойлж байна.

Агаарын чанарын хяналт шинжилгээ: Улиастай сумын хэмжээнд

2014 онд хийсэн хүхэрлэг хий, азотын давхар ислийн шинжилгээний дүнгагаарын чанарын MNS 4585:2007 стандарттай харьцуулахад хүлцэхагууламжаас давсан тохиолдол ажиглагдаагүй.

Цацрагийн түвшний хэмжилт• Улиастай, Баянтэс сумдын цацраг идэвхит бодисын хэмжээ агаар, хөрс,

ургамал орчинд жилд дунджаар 0.08-0.20мкЗв/ц хязгаарт хэлбэлзэжбайна.

• Энэ нь хүний эрүүл мэндэд сөрөг нөлөөгүй, зөвшөөрөгдөх хэвийнхэмжээнд байна.

0.000

0.005

0.010

0.015

0.020

I II III IY Y YI YII YIII IX X XI XII

Хүхэрлэг хий /SO2/, азотын давхар исэл /NO2/-ийн дундажагууламж

SO2

NO2

Агаар дахь том ширхэгт тоосонцорын /РМ10/ хэмжилт

График-2. 2014 оны тоосонцор /РМ10/-ын сарын дундаж агууламж

I II III IY Y YI YII YIII IX X XI XII

Тоос 0.043 0.037 0.019 0.020 0.010 0.008 0.004 0.011 0.020 0.022 0.032 0.032

хүлцэх агууламж 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100 0.100

0

0.02

0.04

0.06

0.08

0.1

0.12

Агу

ул

ам

ж м

г/м

3

Том ширхэгт тоосонцорын дундаж агууламж

MNS 4585:2007 стандарттай харьцуулахад дундаж агууламжийнхамгийн их агууламж нь 1 дүгээр сарын 21-ний 14 цагийнхэмжилтээр 0.137 мг/м3 байлаа.

Тайлбар: Хөдөлгөөнд эх үүсвэрийн 2014 оны тоонд зөвхөн үзлэгт орсон авто тээврийн тоо орсон болно.

№ Эх үүсвэр Нийт дүн

Нэг. Хөдөлгөөнт эх үүсвэр 2013 он 2014 он

1 Авто тээврийн хэрэгсэл 9423 8547

2 Бусад /зөөврийн хөдөлгөөнт хэрэгсэл/ - -

Дүн 9423 8547

Хоёр. Суурин эх үүсвэр

3 Химийн бодис ашигладаг аж ахуйн нэгж байгууллага 26 26

4 Дулааны цахилгаан станц - -

5 Нүүрс,модоор галладаг айл өрх 10906 10366

6 1000кВт-с доош хүчин чадалтай уурын зуух/60-500кВт/ 207 200

7 ШТС 47 41

8 Цэвэрлэх байгууламж 1 1

9 Граж, машин угаалга, авто замын газар 860 860

10 Хогийн төвлөрсөн цэг 28 28

11 Айл өрхийн ил бие засах газар 17000 17000

12 Оршуулгын газар 25 25

Дүн 29100 28547

Нийт дүн 38523 37094

Агаар бохирдуулах эх үүсвэрийн нэгдсэн тооллого:

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

16000

18000

20000

2011 он

2012 он

2013 он

2014 он

эх үүсвэрийн тоо 16670 18142 10906 10366

Ай

л ,

өр

х

Агаар бохирдуулагч өрхийн тоо/2011-2014 он/

0

20000

40000

60000

80000

100000

120000

140000

160000

180000

2011 он

2012 он

2013 он

2014 он

модны хэмжээ/м3/

128006 164008 95465 93695түл

ш/м

од

ны

хэм

жээ м

3

Гэрийн зуухны жилд хэрэглэсэн модны хэмжээ /м3/

Байгаль орчин, ногоон хөгжлийн яамны сайдын 2014 оны А-181 тоот тушаал

“Агаарын бохирдлын эх үүсвэрийн улсын нэгдсэн тоо бүртгэл явуулах журам”-ын дагуу

суурин оршин суугч айл өрхүүд бүртгэгдсэн болно./

/2014 оноос өмнө нийт сумдын багуудын айл өрх тоологдсоноос зөрүүтэй гарсан./

Гадаргын усны чанарын хяналт шинжилгээ

Маш цэвэр: Идэр, Тэс, Завхан

Цэвэр: Богд, Чигэстэй, Буянт, Хүнгүй, Тээл гол тус тус орж байна.

0.320.36 0.21

0.34

0.22 0.2

0.39 0.39

Богд Чигэстэй Идэр Буянт Тэс Завхан Хүнгүй Тээл

Завхан аймгийн гадаргын усны чанарын үнэлгээ /2014он/

Богд Чигэстэй Идэр Буянт Тэс Завхан Хүнгүй Тээл

Маш цэвэр Цэвэр

Завхан аймгийн гадаргын усанд зонхилох гол ионы үзүүлэлт

нь Ca10.6-51, Mg 3.2-21, Na+K 3-29.6, SO4 7-39.4, CI 0.8-13.6, HCO3

46.4-189.4 мг/л агууламжуудтай байна.

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180

200

Агу

ул

ам

ж м

г/л

Завхан аймгийн гадаргын усан дахь гол ионууд /2014 он/

Ca

Mg

Na+K

SO4

CI

HCO3

Завхан Улиастай Цэвэрлэх байгууламжийн цэвэршилтийн

хувийг /2010-2014он/ графикаар харуулав.

201055.7%

201172.4%

201266.1%

201368.1%

201461.1%

Завхан Цэвэрлэх байгууламж цэвэршилтийн хувь

/2010-2014 он/

Завхан аймгийн Улиастай сумын

бохир усны шинжилгээний

дүнгээс харахад 2010 онд 55.7

хувь, 2014 онд 61.1 хувьтай

цэвэрлэгдэн Чигэстэй голд

нийлүүлж байсан. 2010-2014

байдлаар цэвэршилтийн хувь

ихэссэн үзүүлэлттэй харагдажбайна.

Хөрсний чанарын хяналт шинжилгээ:

д\д

Дээж

авсан

нэгжийн

нэр

Тодорхойлсон элементүүд

Cl Cd Pb Hg Br Cr Zn Cu Co Sr Rb Zr

1Цэвэрэх

байгууламж0.0 0.3 23.4 0.0 0.7 0 181.9 20.63 53.7 721.2 188.9 462.4

2

Авто

засварын

газар

0.0 0.3 25.7 0.0 0 0 112.7 25.39 32.4 586.5 173.0 366.0

3 Уурын зуух 0.0 0.9 23.5 0.0 0 0 144.2 22.97 23.8 608.3 218.6 473.1

4 Нефть бааз 0.0 0.4 27.1 0.0 0.1 0 399.8 22.98 46.5 1099.3 156.6 587.2

Стандарт: 3 100 2 150 300 100 50 800

Завхан аймаг Улиастай сумын хөрсний бохирдлын шинжилгээний дүн./2014 он/

Дүнгээс үзэхэд сторонци/Sr/, цайр/Zn/ MNS5850:2008 стандартаас давсан,

бусад элементүүд стандарт хэмжээнд байна. Цайр, стронци их байгаа нь

хөрсний бохирдол ялангуяа ил зайдгай хогийг хаях, цахилгаан бараа, төрөл

бүрийн хуруу зай, бохир усны лав зэргээс үүсдэг учраас анхаарах

шаардлагатай байгаа нь шинжилгээний дүнгээс харагдаж байна.

Гадаргын усны талаар

Ус судлалын гадаргын усны 14 харуул нь Усны

түвшин, өнгөрөлт, 13 харуулд 66 химийн сорьц, 6

харуулд 84 биологийн дээж, цэвдэгийн 3 цооног, газар

доорхи усны 4 цооногт тус тус хэмжилт хийж төлөв

байдлыг тодорхойлж байна. 2014 онд Ус судлалын

харуулуудын усны түвшин Чигэстэй-Улиастай,

Хожуул-Тосонцэнгэл, Идэр-Дээдтолгой, Идэр-Ихуул,

Буянт-Отгон харуулууд үерийн түвшинд хүрч

ажиглагдсан, бүх харуулууд аюулт түвшинд хүрч

үерлээгүй.

Усны түвшин2014 оны усны харуулуудын сарын дундаж түвшин:

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

XII

XI

X

IX

VIII

VII

VI

V

IV

Чигэстэй-Улиастай харуулын

хөндлөн зүсэлт 2014 он

47.000

47.500

48.000

48.500

49.000

49.500

50.000

0 10 20 30 40 50 60

Тү

вш

ин

, с

м

Зай ,м

2014 on

H=125

H=142

H=150

H=185

H=88

Биологийн дээж

Амьтан, ургамлын дээжийг 6

харуулаас 4-10 сард нийт 84

биологийн дээжийг авч, Ус

судлалын харуулуудын

биологийн дээжинд хийсэн

шинжилгээгээр цэвэр

ангилалд багтаж байна.

Ус судлалын 14 харуулууд

сар бүр 4-6 өнгөрөлт жилд

нийт 518 өнгөрөлт

хэмжилтийг хийсэн байна.

Газар доорхи ус

Газар доорхи

усны ажиглалтыг

4 цооногт сар

бүрийн 10, 20, 30-

ны өдрүүдэд

усны түвшин,

температурын

ажиглалт хийжбайна

Цэвдгийн цооног

Тосонцэнгэл,

Идэр,Отгон

сумдын

Цэвдгийн

цооногийн

мэдээллийг жилд

нэг удаа авч

байна.

Цаг агаарт зориудаар нөлөөлж хур тунадас нэмэгдүүлсэн байдал

•2014 онд Завхан аймгийн нутаг дэвсгэрт “Завхан Бороо”экспедиц 05 дугаар сарын 15-аас 8 дугаар сарын 06 хүртэлххугацаанд цаг агаарт зориудаар нөлөөлөх үйл ажиллагаа 9удаагийн гаралтаар 35 хээрийн ажиллагаа зохион байгуулж хуртунадас нэмэгдүүлсэн байна.•Хур тунадас нэмэгдүүлэх Газрын генераторууд 05 дугаарсарын 06-аас 8 дугаар сарын 09-ныг хүртэлх хугацаанд 17 удаатус тус үйл ажиллагааг явуулж хур тунадас нэмэгдүүлэнажилласан•Цаг агаарт зориудаар нөлөөлж хур тунадас нэмэгдүүлснээрЗавхан аймгийн нийт нутгаар 05,06 саруудад олон жилийндунджаас ахиу хур тунадас орсон бол 07,08 дугаар саруудадолон жилийн дунджаас бага орсон байна•Нэмэгдүүлсэн хур тунадасны хэмжээг эдийн засгийн үрашгийг мөнгөн хэлбэрээр гаргаж тооцож үзэхэд хурын усныүнэлгээг Монгол Улсын Засгийн газрын 2009 оны 351 дүгээртогтоолын хавсралтын ,,III”-т зааснаар нэг шоометр /м3/усыг 20 төгрөгөөр үнэлнэ/. тогтоолын дагуу үнэлж тооцоогХу=277.185.103₮ гарч байна.

Завхан аймгийн нутаг дэвсгэрт 05,06 саруудад орсон хур тунадасны харьцуулалтыг доорх графикаас харна уу

0

20

40

60

05 дугаар сарын хур тунадасны харьцуулалт

2014-оны 05-р сарын дундаж 05-р сарын ОЖД 2000-2010оны 05-р сарын дундаж

0.0

20.0

40.0

60.0

80.0

100.0

06-р сарын хур тунадасны харьцуулалт

2014-оны 06-р сарын дундаж 06-р сарын ОЖД 2000-2010оны 06-р сарын дундаж

Газрын генераторуудыг 2014 оны 04 дүгээр сарын 09-ний өдөр

Ургамал сум Тосгуур багийн Өнгөт, Хулж багийн Дух гэдэг газруудад

байршуулсан хур тунадас нэмэгдүүлэв .

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

2007 он 2008 он 2009 он 2010он 2011он 2012он 2013он 2014 он

Ногоон 32 35 41 42 42 46 51 48

Хагд 19 20 14 14 18 19 17 18

Халцгай 49 45 45 44 41 35 32 33

Завхан аймгийн 2007-2014-ны 08-р сарын ургамлын бүрхэцийн үнэлгээ

Доорхи зургуудад зөвхөн 2014 оны 08 дугаар сарын 06-ны өдрийн цаг агаарт зориудаар нөлөөлсөн

үеийн үйл ажиллагааны болон орсон хур тунадасны тархалт харуулав

Анхаарал тавьсанд баярлалаа