บทความ การวิเคราะห์องค์การประเภทกิจการเพื่อสังคม

วารสารสงคมศาสตร มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ ปท 17 ฉบบเดอนมกราคม-ธนวาคม 2557

358

สานตยหนนล1

Sanit Noonin

การวเคราะหองคการประเภทกจการเพอสงคมOrganizational Analysis: Social Enterprise

บทคดยอ การด�าเนนธรกจในอดตทผานมามงเนนเพยงแคการสรางผลก�าไรเปนหลกโดยไมได

ค�านงถงสงคม และสงแวดลอม สงผลใหเกดปญหาดานสงคมและสงแวดลอมตามมามากมาย

จงไดเกดแนวคดการด�าเนนธรกจประเภทกจการเพอสงคมขนเปนการด�าเนนกจการทมเปาหมาย

เพอแกไขปญหาสงคม และสงแวดลอม โดยขณะทกจการดงกลาวยงมผลก�าไรเพอใหสามารถ

ด�าเนนการตอไปได โดยมกรอบคดพนฐานในเรองของ “ไตรก�าไรสทธ” เปนหลกการในการ

ด�าเนนการเพอใหเกดความยงยนซงประกอบดวยเรองของก�าไรสงคมและสงแวดลอมกจการ

เพอสงคมเปนองคการรปแบบใหมหากเปรบบเทยบกบองคการรปแบบอนๆบทความนจงมงท

จะวเคราะหองคการประเภทกจการเพอสงคมผานมมมองทฤษฎองคการ โดยสรปถงรปแบบ

และโครสรางขององคการรวมทงวฒนธรรมองคการทสอดคลองกบองคการประเภทนเพอเปน

ประโยชนในการศกษาเกยวกบเรองกจการเพอสงคมและตอการน�าไปประยกตใชตอไป

ค�าส�าคญ:การวเคราะหองคการกจการเพอสงคมทฤษฎองคการ

1อาจารยประจำาสำานกวชาบรหารธรกจคณะอตสาหกรรมบรการวทยาลยดสตธาน

Abstract Inthepast,Businessesonlyfocusedoncreatingprofitswithoutconcerned

of society and environment. So, Social enterprise is one of business model that

aimstosolvesocialandenvironmentalproblemswhile,businesscancontinue

tobeprofitable.Theconceptofasocialenterpriseisconsistentwithsustainable

development with awareness of the economic, social and environmental

considerations. This article aims to analyze of social enterprise through

organizational theory perspectives including the form of organization,

359


บทน�า

การด�าเนนธรกจในอดตทผานมามงเนนเพยงเพอการแสวงหาก�าไรสงสดจากการด�าเนน

กจการ ท�าใหเกดผลกระทบจากการด�าเนนธรกจดงกลาวขนมากมายไมวาจะเปนปญหาสงคม

และสงแวดลอม อาท ปญหาการเกดเปนสงคมบรโภคนยม ปญหาความเหลอมล�าทางรายได

ปญหาทรพยากรธรรมชาตถกท�าลายปญหาการเกดมลพษจากกระบวนการผลตเปนตนดงนน

จงไดเกดแนวคดการด�าเนนธรกจรปแบบหนงขนมา เปนธรกจทไมมงเนนเพยงแคการด�าเนนการ

เพอแสวงหาผลก�าไร แตยงมงทจะแกไขปญหาสงคมและสงแวดลอมไปพรอมๆ กน ธรกจ

รปแบบดงกลาวเรยกวา“กจการเพอสงคม” (SocialEnterprise:SE) โดยมกรอบคดพนฐาน

ในเรองของ“ไตรก�าไรสทธ”(TripleBottomLine)เปนหลกในการด�าเนนกจการซงประกอบ

ดวยเรองของก�าไร(Profit)สงคม(People)และสงแวดลอม(Planet)โดยมเปาหมายสดทาย

คอเกดการพฒนาทยงยน(SustainableDevelopment)

โดยนกวชาการไดท�าการศกษาวจยถงรปแบบของกจการเพอสงคมกนมากขน อาท

JohnTompson(2000อางถงในเอกชยนตยาเกษตรวฒน,2554:7)ไดชใหเหนถงความ

ตองการกจการเพอสงคมและลกษณะของกจการเพอสงคมวา โลกไมเพยงแตตองการการประกอบ

ธรกจโดยทวไปเทานนแตตองการผประกอบการเพอสงคม ซงเปนบคคลทเหนวาการใหโอกาส

กบผทมความตองการ ซงเปนความตองการทภาครฐเองกยงไมสามารถตอบสนองไดดวย

สวสดการของภาครฐ ผประกอบการเพอสงคมจงเปนผทมทรพยากรและพรอมจะใชในทางท

แตกตางจากการประกอบการโดยทวไปนอกจากนนการศกษาของSeelosandMair(2005)

ชใหเหนวา กจการเพอสงคมยงเปนแนวคดธรกจใหมทสามารถชวยเหลอคนยากจนได ซงเปน

งานทปรากฏชดวากลไกตลาดและระบบสถาบนลมเหลวทจะด�าเนนธรกจเพอตอบสนองความ

ตองการพนฐานของมนษย

organizationalstructureandorganizationalculturewhichisinlinewiththistype

oforganization inordertobeuseful inlearningmoreaboutsocialmattersto

applymovingforward.

Keywords: OrganizationalAnalysis,SocialEnterprise,OrganizationalTheory


360

ในชวงประมาณสามทศวรรษทผานมาการด�าเนนกจการเพอสงคมมการขยายไป

ทวโลกโดยอาศยแนวคดขององคการไมแสวงหาก�าไรบวกกบหลกการตลาดมาเปนแนวทาง

ในการด�าเนนกจการ (Maryam, 2012: 172) เชน ในประเทศสหรฐอเมรกาทแนวคดกจการ

เพอสงคมมการเตบโตอยางรวดเรวโดยเฉพาะการแกปญหาในการเขาถงแหลงเงนทน สวนใน

ประเทศองกฤษนนกจการเพอสงคมมการขยายตวอยางตอเนอง โดยในป 2013 มกจการเพอ

สงคมทงหมดกวา 70,000 กจการ และมแรงงานทท�างานในกจการเพอสงคมเหลานราวหนง

ลานคน(SocialEnterpriseUK,2013)

ส�าหรบการด�าเนนกจการเพอสงคมในประเทศไทยยงไมคอยเปนทร จกกนมากนก

โดยคนสวนใหญยงคงมขอสงสยเกยวกบรปแบบของการด�าเนนกจการเพอสงคม บทความนจง

ตองการทจะน�าเสนอการวเคราะหองคการประเภทกจการเพอสงคมผานมมมองทฤษฎองคการ

เพอเปนประโยชนในการศกษาเกยวกบองคการประเภทกจการเพอสงคม และตอการน�าไป

ประยกตใชตอไป

แนวคดกจการเพอสงคม

แนวคดกจการเพอสงคมไดก�าเนดในประเทศองกฤษในชวงกลางศตวรรษท 19 โดย

กลมผรบจางท�างานไดจดตงหนวยงานในรปสหกรณเพอจดหาอาหารทมคณภาพในราคาทหา

ซอได เพอเปนการตอบโตตอสภาพการท�างานในโรงงานทแสวงหาผลประโยชนและเอาเปรยบ

แรงงานอยางไมเปนธรรม กระทงศตวรรษท 1990 แนวคดกจการเพอสงคมไดถกหยบยกขน

มาใหมอกครงในรปของการจดตงทหลากหลาย เชน สหกรณวสาหกจชมชน (Community

Enterprises)องคการอาสาสมคร(EnterprisingVoluntaryOrganizations)เปนตน(โกศล

ดศลธรรม,2554:165)

ค�าวากจการเพอสงคมหรออาจเรยกวาธรกจเพอสงคมนน มหนวยงานและนกวชาการ

ไดใหความหมายไวคอนขางหลากหลายสรปความหมายทส�าคญไดดงน

กจการเพอสงคม หมายถง กจการทน�าองคความรในภาคธรกจกระแสหลกมาประยกต

ใชกบงานดานสงคมหรอสงแวดลอม (สฤณ อาชวานนทกล, เออมพร พชยสนธ และปกปอง

จนวทย,2553:52)

361


ลกษณะทส�าคญของกจการเพอสงคม

กจการเพอสงคมเปนกจการทมเปาหมายหลกเพอแกไขปญหาหรอพฒนาสงคมและ

สงแวดลอมผานกลไกการคาหรอการใหบรการอยางมประสทธภาพมการน�านวตกรรมใหมๆ

อนหลากหลายเพอน�ามาใชในการตอบสนองความทาทายทมอยหรอก�าลงจะเกดขนของสงคม

และสงแวดลอม โดยหวงใหเกดการสงผานการเปลยนแปลงทยงยน แมกจการเพอสงคมจะใช

รปแบบของการด�าเนนการแบบธรกจทสามารถสรางผลก�าไรไดเพอท�าใหกจการสามารถสราง

ผลกระทบทางสงคมไดอยางตอเนองและไมตองพงพากลไกสนบสนนจากภายนอก แตกจการ

เพอสงคมจะตองมเปาหมายสงสดของการด�าเนนการอยทการแกปญหาสงคมหรอสงแวดลอม

ไมใชผลก�าไร (Profitable but not-for-profit) ดงนนกจการเพอสงคมจงจ�าเปนตองใหความ

ส�าคญกบการออกแบบโครงสรางผถอหน โครงสรางความโปรงใสของการบรหารจดการ และ

รปแบบธรกจ เพอสรางหลกประกนวาเปาหมายทางสงคมหรอสงแวดลอมของกจการจะไดรบ

การแกไขอยางแทจรง โดยผลประโยชนสวนใหญของกจการจะไมตกอยกบผถอหนหรอผบรหาร

เทานน(ส�านกงานสรางเสรมกจการเพอสงคมแหงชาต,2556)

สรปลกษณะทส�าคญของกจการเพอสงคมไดดงน

1) มเปาหมายทางสงคมและสงแวดลอม ไมใชผลก�าไรสงสด มการก�าหนด

วตถประสงคและเปาหมายทางสงคมและสงแวดลอมทชดเจนตงแตเรมตน

Dee,1998(อางถงในเอกชยนตยาเกษตรวฒน,2554:7)สรปความหมายของกจการ

เพอสงคมไววาเปนองคการเอกชนทอทศตวเพอแกปญหาสงคมสนองผเสยเปรยบในสงคมและ

หาสนคาทส�าคญทางสงคมทภาครฐหรอเอกชนไมสามารถจดหาใหได

OECD (2003) ไดอธบายความหมายของกจการเพอสงคม วาหมายถง องคการไม

แสวงหาผลก�าไรทผสานกนระหวางองคการภาครฐและภาคเอกชนโดยด�าเนนการเพอแกปญหา

สงคมและมเปาหมายทางการเงนควบคไปดวยกน

สรปความหมายของกจการเพอสงคมไดวาหมายถง“การด�าเนนกจการทมเปาหมาย

เพอแกปญหาสงคมและสงแวดลอม โดยทกจการดงกลาวยงมผลก�าไรเพอใหสามารถด�าเนน

กจการตอไปไดอยางยงยน”


362

ตวอยางกจการเพอสงคม

มตวอยางกจการเพอสงคมทประสบความส�าเรจมากมายทงในประเทศและตางประเทศ

ขอยกตวอยางกจการเพอสงคมทนาสนใจดงน

ตวอยางกจการเพอสงคมในตางประเทศ

Grameen Bank ด�าเนนกจการในประเทศบงคลาเทศ กอตงโดยนกเศรษฐศาสตร

รางวลโนเบลมฮมหมดยนสทใชแนวคด“ไมโครเครดต”(Micro-Credit)หรอการใหกเงนโดย

ไมตองใชหลกทรพยค�าประกน ปลอยใหกขนาดยอมใหแกแมบานชาวบงคลาเทศลงทนเพอ

ตงกจการของตนเอง กจการและแนวคดนจงท�าใหยนสไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพใน

พ.ศ.2549

Avavind Eye Hospital and Aurolab ด�าเนนกจการในประเทศอนเดย เปน

โรงพยาบาลทรกษาโรคตาทใชเทคโนโลยทางการแพทยและบรการดานสาธารณสขใหผคน

เขาถงไดในราคายอมเยาว แตองคการกยงคงมเสถยรภาพทางการเงน ปจจบน Aravind เปน

สถานบรการการผาตดดวงตาทใหญในประเทศอนเดย โดยรกษาดวงตาใหกบผปวยกวา 1.4 ลาน

คนตอปและรกษาฟรใหกบผปวยประมาณ66เปอรเซนตของจ�านวนผปวยตอปเพราะรายได

จากผปวยทมก�าลงจายคารกษาพยาบาลนนครอบคลมตนทนขององคการได

2) มรปแบบการด�าเนนการทมความยงยนทางการเงน ด�าเนนการในรปแบบธรกจ

มรายไดจากการขายและการผลตสนคาและ/หรอการใหบรการคดเปนสดสวนส�าคญ(ควรทจะ

มากกวาสวนทไดรบจากการบรจาค ระดมทน หรอการรบทนสนบสนน) เพอสะทอนถงโอกาส

ในการเกดความยงยนทางการเงนของกจการ

3) เปนมตรตอสงคมและสงแวดลอม มกระบวนการผลตและการด�าเนนกจการท

ไมกอใหเกดผลกระทบตอสขภาวะสงคมและสงแวดลอมในระยะยาว

4) ผลก�าไรกลบคนสสงคมและเปาหมายทก�าหนดไว ผลก�าไรสวนใหญจากการ

ด�าเนนงานถกน�ามาขยายผลเพอการบรรลวตถประสงคทไดก�าหนดไวในขอ 1 หรอคนผล

ประโยชนนนใหแกสงคมและชมชนโดยควรมสดสวนทมากกวาสวนทน�ามาปนผลใหกบผถอหน

ยกเวนในกรณทผถอหนสวนใหญเปนกลมเปาหมายของวตถประสงคของกจการ

5) ด�าเนนการอยางโปรงใสจดท�าขอมลอยางเปนระบบและเปดเผยตอสาธารณะ

363


Playpumps ด�าเนนกจการในประเทศแอฟรกา เพลปมเปนมาหมนโดยจะชวยสบน�า

ทกครงทเดกมาเลนมาหมนน พลงงานจากการหมนจะชวยสบน�าสะอาดส�าหรบการอปโภค

บรโภคจากบอดนทแทงคเกบน�าและแทงคน�านกเชอมตอกบทอน�าในชมชนท�าใหทกคนไดมน�า

สะอาดใชปจจบนมเพลปมประมาณ700เครองถกตดตงในแอฟรกาใต โดยโฆษณาบางสวนม

เนอหารณรงคเรองโรคเอดสแกเดก

Digital Divide Data (DDD) ด�าเนนกจการในประเทศกมพชา เปนบรษทดาน

เทคโนโลยสารสนเทศขนาดใหญทเปดโอกาสการท�างานใหกบผ ขาดโอกาสและผพการซง

แตเดมมกถกกดกนออกจากสงคมและมโอกาสกาวหนานอยมากในประเทศกมพชา

ตวอยางกจการเพอสงคมในประเทศไทย

บรษท วงษพาณชย จ�ากด ใหบรการขจดวสดทไมใชแลว คดแยกและรไซเคล ดวย

กระบวนการทเปนมตรตอสงแวดลอม อกทงยงอบรมความร ฝกงาน ฝกอาชพใหแกพนกงาน

ในองคการและชมชนเรองการคดแยกขยะและการสรางรายไดจากขยะรวมถงชวยเหลอตดตาม

ดแลผล

บรษท สยามบานดน จ�ากด เปนผเชยวชาญการออกแบบและสรางบานดนทเปนมตร

กบสงแวดลอมด�าเนนกจกรรมภายใตอาศรมวงศสนทมลนธเสฐยรโกเศศ–นาคะประทป

บรษท โคโคบอรด จ�ากดประกอบธรกจไมอดจากเศษวสดเหลอใชทางการเกษตรและ

แปรรปเพอเพมรายไดใหแกชาวไรชาวสวนและสรางงานสรางอาชพใหแกชมชน

การวเคราะหองคการประเภทกจการเพอสงคม

ลกษณะองคการประเภทกจการเพอสงคมถอวาเปนองคการรปแบบใหมหากเทยบกบ

องคการประเภทอนๆ เนองจากองคการประเภทนเพงเกดขนมาเพยงแคไมกป อยางไรกตาม

องคการประเภทกจการเพอสงคมมลกษณะขององคการทสอดคลองและแตกตางจากองคการ

ประเภทอนๆ อยบาง จากการศกษาลกษณะทส�าคญขององคการประเภทกจการเพอสงคม

พบวา สวนใหญเปนองคการทมขนาดเลกจนถงขนาดกลาง เปนการด�าเนนธรกจทมงชวยเหลอ

สงคมและสงแวดลอม ในขณะทยงตองแสวงหาผลก�าไรเพอใหธรกจสามารถด�าเนนตอไปได

เปนองคการทตองอาศยภาคเครอขายทหลากหลาย ไมวาจะเปนกลมเปาหมายทองคการ


364

รปแบบขององคการประเภทกจการเพอสงคม

จากทไดสรปลกษณะทส�าคญขององคการประเภทกจการเพอสงคมน�ามาซงการ

วเคราะหรปแบบองคการทมความเหมาะสมกบองคการประเภทกจการเพอสงคม ในทศนะ

ของผ เขยนมองวาองคการประเภทกจการเพอสงคมควรมรปแบบองคการทไมเนนความ

เปนทางการ แตควรเปนองคการทมความยดหยนสงเพอใหสามารถบรหารจดการกบธรกจท

มงเนนแกปญหาดานสงคมและสงแวดลอมไดอยางคลองตว สอดคลองกบลกษณะขององคการ

แบบสงมชวต (Organic Organization) กลาวคอ ตองเปนองคการทมงเนนในการปรบตว

(Adaptation) และการพฒนาองคการ โดยสรปลกษณะทส�าคญขององคการแบบสงมชวต

ไดดงน(ทพวรรณหลอสวรรณรตน,2546:60)

1) โครงสรางองคการตองยดหยน(FlexibleStructure)

ไมยดตดกบโครงสรางทตายตวแบบองคการแบบเครองจกร มการปรบโครงสราง

ใหเขากบสภาพแวดลอมการท�างาน

2) มการกระจายอ�านาจ(Decentralization)

ผปฏบตงานมสวนรวมในการตดสนใจไมผกขาดการตดสนใจอยทผบงคบบญชา

3) เนนการท�างานเปนทม(TeamWork)

ทมงานจะชวยผลกดนใหการบรรลผลส�าเรจโดยสมาชกแตละคนอาจท�างาน

หลายดาน มความช�านาญทวไป (Generalist) ไมมการแบงหนาทชดเจนในลกษณะการ

แบงงานกนท�า

ตองการชวยเหลอลกคาภาครฐหรอกลมทใหการสนบสนนในดานตางๆเปนตนนอกจากนน

องคการประเภทกจการเพอสงคมยงตองมงเนนการคดคนนวตกรรมใหมๆ เพอความไดเปรยบ

ในเชงแขงขน รวมทงเพอตอบสนองตอปญหาทางสงคม และสงแวดลอมทมการเปลยนแปลง

อยางรวดเรวอกดวย โดยผเขยนขอน�าเสนอรายละเอยดการวเคราะหองคการประเภทกจการ

เพอสงคมผานมมมองทฤษฎองคการ

ทฤษฎองคการ (Organization Theory) เปนแนวคดเกยวกบองคการ (A way of

thinking about organization) หรอการมองเหนหรอวเคราะหองคการอยางลกซง โดยม

พนฐานจากรปแบบและกฎเกณฑของพฤตกรรมองคการ (Daft, 1986 อางถงใน ทพวรรณ

หลอสวรรณรตน,2549:7)มรายละเอยดในการวเคราะหดงน

365


4) เนนผลงานมากกวากฎระเบยบ(Performance-Oriented)

กฎระเบยบจะก�าหนดเทาทจ�าเปน โดยจะมองวากฎระเบยบเปนเพยงเครองมอ

ทชวยในการท�างานหากไมเหมาะสมสามารถปรบเปลยนไดและยดผลงานเปนหลกมากกวา

5) การตดตอสอสารแบบไมเปนทางการ(InformalCommunication)

สมาชกสามารถตดตอสอสารถงกนไดทกระดบโดยตรง ไมตองผานโครงสราง

การบงคบบญชา และไมจ�าเปนตองมรปแบบทเปนทางการ เชน การใชบนทกขอความ เพราะ

จะตองใชเวลานานอาจท�าใหการแกปญหาตางๆไมทนการ

ลกษณะขององคการแบบสงมชวตดงกลาวถอเปนแนวคดทท�าใหเกดความเขาใจถง

ความสมพนธระหวางองคการกบสงแวดลอม โดยเฉพาะปจจบนทปจจยดานสงแวดลอมทม

ผลกระทบตอองคการมการเปลยนแปลงทรนแรง และรวดเรวมาก หากองคการตางๆ รวมทง

องคการประเภทกจการเพอสงคมไมสามารถปรบตวได กยากทจะแขงขนไดในโลกของธรกจ

ปจจบน โดยเฉพาะองคการประเภทกจการเพอสงคมซงถอวายงมขอเสยเปรยบในเชงการ

แขงขนทางธรกจหลายประการ อาท เรองของการท�าการตลาด นวตกรรมการผลต รวมทง

เทคโนโลยตางๆ ซงหากองคการไมมการปรบตวใหทนกบการเปลยนแปลงทเกดขน กอาจจะ

ท�าใหเกดปญหาในการด�าเนนกจการได ลกษณะทส�าคญอกประการขององคการแบบสงมชวต

คอการสนบสนนใหเกดความคดสรางสรางสรรค

สอดคลองกบลกษณะของกจการเพอสงคมทตองเนนในเรองของความคดสรางสรรค

หรอการสรางนวตกรรม คอ การคดคนวธการใหมๆ ทสามารถแกปญหาทเปนเปาหมายของ

การด�าเนนงานไดอยางมประสทธภาพไดผลยงยนและสามารถตอยอดผลลพธไดตวอยางเชน

การใหเงนกขนาดยอมส�าหรบแมบานในบงกลาเทศเพอลงทนสรางกจการของตนเอง โดย

ธนาคารกรามนของมฮมหมดยนสการสรางปมน�าทใชพลงงานจากเครองเลนเดกของบรษท

Playpumps ในประเทศแอฟรกาใต หรอกรณ บรษท โคโคบอรด จ�ากด มการท�าไมอดทได

จากเศษวสดเหลอใชทางการเกษตร เชน กาบมะพราวโดยน�ามาแปรรปเพอเพมรายไดใหแก

ชาวไรชาวสวน และสรางงานสรางอาชพใหแกชมชน เปนตน จากตวอยางดงกลาวแสดงให

เหนถงความคดสรางสรรคของกจการเพอสงคมในการสรางนวตกรรมเพอแกปญหาสงคมและ

สงแวดลอม

นอกจากนน ลกษณะขององคการแบบสงมชวตยงเนนในเรองของการใหความส�าคญ

กบทรพยากรมนษยในองคการโดยการใชแรงจงใจหรอการตอบสนองตอความพงพอใจของ


366

สมาชกในองคการ เนนการกระจายอ�านาจ ไมเนนการควบคมโดยใชกฎระเบยบ ลกษณะ

ดงกลาวจะสอดคลองกบองคการประเภทกจการเพอสงคมทจะตองใหความส�าคญกบทรพยากร

มนษยในองคการเปนอยางยง เนองจากบคลากรสวนใหญของกจการเพอสงคมนนมเปาหมาย

ของการด�าเนนงานเพอตองการชวยเหลอสงคม และสงแวดลอมเปนส�าคญ ดงนน องคการจะ

ตองบรหารโดยใหความส�าคญกบคนในองคการ สรางใหพวกเขาเกดความภาคภมใจในการได

ปฏบตงานทเกดประโยชนตอสงคมและสงแวดลอม ซงสอดคลองกบทฤษฎ Y ทมมมมองเกยว

กบคนในดานบวก

โดยMcGregor(1960sitedinRobbins&Judge,2008:71)ไดสรปทศนะทม

ตอคนตามทฤษฎYเอาไวดงน

1) พนกงานมมมมองเกยวกบการท�างานเหมอนการไดพกผอนหรอการไดละเลน

2) บคคลจะสามารถควบคมและบงคบตนเองใหบรรลวตถประสงคตามทไดตงไว

3) คนสวนใหญมความสามารถทจะเรยนรแสวงหาและมความรบผดชอบ

4) บคคลมความสามารถในการตดสนใจอยางสรางสรรคและมความแตกตางกน

ดงนนการตดสนจงไมควรอยเฉพาะผบรหารเทานน

จากมมมองเกยวกบคนตามทฤษฎYดงกลาวน�ามาซงแนวทางในการบรการจดการ

ทเนนการกระจายอ�านาจในการบรหารการขยายงาน เพมความรบผดชอบการประเมนทเนน

ผลการปฏบตงานเปนตน

โครงสรางองคการประเภทกจการเพอสงคม

การออกแบบโครงสรางองคการถอวาเปนกระบวนการท มความส�าคญตอความส�าเรจ

ขององคการ องคการแตละประเภทจะมความเหมาะสมกบโครงสรางทแตกตางกนออกไปทงน

ขนอยกบปจจยตางๆโครงสรางองคการเปนสงทสะทอนอยในแผนภมโครงสรางองคการ

(Organization Chart) โดยเปนสงทแสดงถงกจกรรมและกระบวนการทงหมดภายในองคการ

ไดแก(Daft,2003:313)

1) โครงสรางองคการเปนสงทอธบายถงการจดสรรงานและความรบผดชอบ

ของบคลากรและหนวยงานทงองคการ

2) โครงสรางองคการก�าหนดความสมพนธในการรายงานทเปนทางการรวมทง

จ�านวนล�าดบชนของสายการบงคบบญชาและชวงการควบคม(Spanof

Control)ของผบรหารในแตละคน

367


3) โครงสรางองคการจดกลมของบคคลทอยในหนวยงานและจดกลมหนวยงาน

ภายในองคการ

4) โครงสรางองคการรวมถงการออกแบบทจะใชเปนหลกประกนของความม

ประสทธผลในการตดตอสอสารการประสานงานและความรวมมอทงใน

แนวนอนและแนวดง

ในการจดแบงประเภทของโครงสรางองคการนนมนกวชาการไดแบงประเภทไวคอนขาง

หลากหลาย โดยใชเกณฑในการแบงทแตกตางกนออกไป ส�าหรบองคการประเภทกจการเพอ

สงคมนน เนองจากเปนองคการทมลกษณะทโดดเดนบางประการอาท วตถประสงคในการจด

ตงขนมาเพอแกปญหาสงคมหรอสงแวดลอมซงบางปญหาไมสามารถแกไดโดยภาครฐหรอภาค

เอกชนทวไป เนนความรวมมอจากภาคสวนตางๆ ในสงคม ในการด�าเนนกจการ เปนองคการ

ทตองมงเนนความคดสรางสรรคในการด�าเนนกจการเพอแกปญหาสงคม และสงแวดลอม รวม

ทงเพอความยงยนของกจการไปพรอมๆ กน ดงนน โครงสรางขององคการทเหมาะสมกบ

องคการประเภทกจการเพอสงคมตามทศนะของผเขยนเหนวาควรเปน โครงสรางองคการตาม

สถานการณ (Contingency Structure)เนองจากไมมรปแบบหรอกฎเกณฑใดๆทใชไดเหมาะ

สมในทกสถานการณ เพราะสถาพแวดลอมทงดานเศรษฐกจ สงคม การเมอง และเทคโนโลย

มการเปลยนแปลงตลอดเวลา ท�าใหองคการเองตองปรบตวตามปจจยตางๆ ทมผลตอองคการ

ซงการก�าหนดโครงสรางองคการแบบตามสถานการณนน ผออกแบบองคการตองพจารณา

ปจจยตางๆ ประกอบ ไดแก จ�านวนและประเภทของสนคาหรอบรการ ขนาดขององคการ

ลกคาพนกงานรวมทงสงแวดลอมอนๆประกอบดวยเพอก�าหนดรปแบบโครงสรางทดทสด

นอกจากนน Galbraith (1973 อางถงในทพวรรณ หลอสวรรณรตน, 2549: 88) ยง

ไดเสนอวาการออกแบบโครงสรางองคการทมประสทธผลจะตองสอดคลองกบเงอนไขส�าคญ

2ประการคอ

1) โครงสรางองคการจะตองสอดคลอง(Fit)กบสภาพแวดลอมภายนอก

2) ระบบยอยภายในองคการจะตองมความสอดคลองกนเชนกลยทธเทคโนโลย

ขนาดขององคการจะตองมความสอดคลองกน

นอกจากโครงสรางองคการตามสถานการณแลว ตามทศนะของผเขยนมองวายง

มลกษณะโครงสรางอกลกษณะหนงทมความเหมาะสมกบองคการประเภทกจการเพอสงคม

โดยเฉพาะการเนนความรวมมอกนแบบเครอขายคอ โครงสรางแบบเครอขาย (Network

Structure)โดยทพวรรณหลอสวรรณรตน(2549:80-81)ไดสรปถงโครงสรางแบบเครอขาย

วาเปนโครงสรางรปแบบใหมทเกดขนในยคปจจบนซงมความแตกตางจากโครงสรางแบบเดม


368

โดยสนเชง โครงสรางแบบเครอขายหรอองคการแบบเครอขายมลกษณะทส�าคญ คอ ไมม

ชนการบงคบบญชา มความยดหยนสง ควบคมโดยกลไกทางการตลาดมากกวากระบวนการ

ทางการบรหาร โครงสรางแบบเครอขายจะอยบนพนฐานของการใชความสามารถหลก (Core

Competencies) ขององคการ คานยมขององคการแบบเครอขายมลกษณะการแลกเปลยน

และความรวมมอมากกวาความเปนเจาของ มความไววางใจมากกวาการระแวงสงสย อ�านวย

ความรมากกวาต�าแหนงหนาทการงาน องคการแบบเครอขายจะสามารถจดการกบปญหา

และโอกาสไดอยางรวดเรว และไมวาการด�าเนนงานจะประสบความส�าเรจหรอความลมเหลว

องคการจะมการเรยนรเพมขน องคการแบบเครอขายจะเหมาะสมกบองคการทมความยดหยน

สงและตองสอบสนองตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมอยางรวดเรว

ตวอยางกจการเพอสงคมทแสดงใหเหนถงการเปนองคการแบบเครอขายอาทกรณของ

บรษท ดไลท ดไซน เปนกจการเพอสงคมทด�าเนนเกยวกบการผลตอปกรณใหแสงสวางแทน

การใชตะเกยงน�ามนกาดดวยดวงไฟพลงแสงอาทตยทใชพลงงานสะอาด ปลอดภยและสวาง

บรษทไดรบเงนอดหนนในการลงทนจากกองทนของประเทศสหรฐอเมรกาและประเทศอนเดย

โดยบรษทมสาขาในประเทศตางๆและศนยกระจายสนคาไปทวโลกกวา 45ประเทศและได

พฒนาคณภาพชวตของคนไปแลวกวา12ลานคนทวโลก

วฒนธรรมขององคการประเภทกจการเพอสงคม

นอกจากการออกแบบโครงสรางองคการแลววฒนธรรมองคการกถอวามความส�าคญ

อยางยงตอความส�าเรจขององคการ นกวชาการทงไทยและตางประเทศไดใหความหมายของ

วฒนธรรมองคการไวคอนขางหลากหลายสรปความหมายทส�าคญไดดงน

Schein (2004: 17) อธบายความหมายของวฒนธรรมองคการ วาหมายถงแบบแผน

ของฐานคตพนฐานรวม ซงไดรบการเรยนรจากองคการในฐานะทเปนสงทสามารถแกปญหา

ของการปรบตวใหสอดคลองกบสงแวดลอมภายนอก

สวน Robbins & Judge (2008: 248) ใหความหมายของวฒธรรมองคการไววา

หมายถง การใหความส�าคญเกยวกบแนวทางทจะท�าใหพนกงานมการรบรเกยวกบลกษณะ

ของวฒนธรรมองคการ ไมวาพวกเขาจะชนชอบหรอไมกตาม ซงในการวเคราะหวฒนธรรม

องคการนน มตวแบบในการวเคราะหทหลากหลาย ขนอยกบผวเคราะหจะใหความส�าคญกบ

การวเคราะหดานใด ซงในโลกของความเปนจรงนน ไมมวฒนธรรมเพยงแควฒนธรรมเดยว

369


ในองคการแตจะมลกษณะทผสมผสานกนไปแตอาจจะมลกษณะวฒนธรรมบางรปแบบทเดนกวา

วฒนธรรมอนๆ ทงนขนอยกบหลายปจจย อาท ประเภทของธรกจ ขนาด สภาพแวดลอม

ทงภายนอก และภายใน เปนตน ซงในการวเคราะหวฒนธรรมองคการนนมตวแบบทใชใน

การวเคราะหทเสนอโดยนกวชาการเปนจ�านวนมาก แตในบทความนจะขอเลอกตวแบบใน

การวเคราะหวฒนธรรมองคการประเภทกจการเพอสงคมมาน�าเสนอ คอ ตวแบบวฒนธรรม

องคการและประสทธผล

ตวแบบวฒนธรรมองคการและประสทธผลน�าเสนอโดยDanielDenson (1990อาง

ถงในพชายรตนดลกณภเกต,2553:240-243) โดยไดแบงลกษณะของวฒนธรรมองคการ

ออกเปน 4 ประเภททมความสมพนธกบประสทธผลขององคการ คอ วฒนธรรมสวนรวม

(InvolvementCulture)วฒนธรรมเอกภาพ(ConsistencyCulture)วฒนธรรมการปรบตว

(Adaptability Culture) และวฒนธรรมพนธกจ (Mission Culture) หากจะวเคราะห

วฒนธรรมทเหมาะสมกบองคการประเภทกจการเพอสงคมนน ในทศนะของผเขยนมอง

วาสอดคลองกบวฒนธรรมทงสประเภท แตวฒนธรรมทองคการประเภทกจการเพอสงคมควร

ใหความส�าคญเพอสอดคลองกบบรบทขององคการประเภทน และเพอใหสอดคลองกบโลก

การแขงขนของธรกจในปจจบน โดยควรจะมงเนนวฒนธรรมสวนรวม โดย Denson ไดสรป

ลกษณะของวฒนธรรมสวนรวมวาเปนวฒนธรรมทมลกษณะทองคการมงเสรมสรางพลงอ�านาจ

ในการบรหารใหแกบคลากรทกระดบ บคลากรสามารถเขาถงขอมลขาวสารทจ�าเปนตอการ

ปฏบตงานไดอยางกวางขวาง มการใชโครงสรางไมเปนทางการควบคมการปฏบตงานมากกวา

ใชโครงสรางทเปนทางการ การท�างานเปนทมซงเนนการมสวนรวมของสมาชกเปนแบบแผน

หลกทองคการใชในการขบเคลอนงาน และมการพฒนาสมรรถภาพของบคลากรอยางตอเนอง

องคประกอบหลกของวฒนธรรมสวนรวมไดแก การทองคการสนบสนนเสรมสรางอ�านาจ

(Empowerment)แกบคลากรเนนการท�างานเปนทม(TeamOrientation)และมการพฒนา

สมรรถภาพบคลากร(CapabilityDevelopment)ในทกระดบ

ตวอยางกจการเพอสงคมทแสดงใหเหนถงวฒนธรรมสวนรวมดงเชนกรณของบรษท

แรกทรชเชส (RAG2RICHES) เปนกจการเพอสงคมทด�าเนนการในประเทศฟสปปนส ด�าเนน

กจการเกยวกบการสรางสรรคฝมอแฟชนจากแมบานในชมชนแออด โดยสรางการท�างานรวมกน

ระหวางกลมแมบานและดไซเนอรของประเทศในการน�าเศษผาเหลอใชกลบมาใชใหมซงไดรบ

การออกแบบและพฒนาใหกลายเปนผลตภณฑแฟชนคณภาพสง โดยไดรบความรวมมออยางด

จากแรงงานทเปนแมบานซงในปจจบนมมากกวา800คน


370

นอกจากวฒนธรรมสวนรวมแลวในทศนะผเขยนเหนวาองคการประเภทกจการเพอ

สงคมควรสรางใหเกดเปนวฒนธรรมปรบตวอกดวย เนองจากองคการตองเผชญกบสงแวดลอม

ภายนอก ดงนน การปรบตวขององคการใหสอดคลองกบการเปลยนแปลงของสงแวดลอม

ภายนอกจงเปนสงทยากจะหลกเลยงได การปรบตวขององคการถกผลกดนจากผรบบรการ

ความเสยงและการเรยนร จากขอผดพลาด และมความสามารถและประสบการณในการ

สรางสรรคการเปลยนแปลง องคการมการเปลยนแปลงอยางตอเนองเพอเปนการปรบปรง

ความสามารถโดยรวมในการตอบสนองความตองการของผรบบรการ ซงองคประกอบหลกของ

วฒนธรรมปรบตวไดแกการสรางความเปลยนแปลง(CreatingChange)การเนนผรบบรการ

(CustomerFocus)และการเรยนรขององคการ(OrganizationalLearning)

ดงกรณธนาคาร Grameen ทกอตงโดย มฮมหมด ยนส ในประเทศบงคลาเทศ โดยม

ลกษณะสอดคลองกบวฒนธรรมปรบตวทมความกลาทจะมการปรบเปลยนแนวคดของการ

ชวยเหลอทางการเงนทนใหกบประชาชนทยากจนของสถาบนการเงนในระบบทยงตดขดกบ

ปญหาในดานตางๆ อยมาก โดยใชแนวคด “ไมโครเครดต” (Micro-Credit) หรอการใหกเงน

โดยไมตองใชหลกทรพยค�าประกน ปลอยใหกขนาดยอมใหแมบานชาวบงคลาเทศลงทนเพอตง

กจการของตนเอง การกลาทจะปรบเปลยน และเรยนรแกไขจากขอผดพลาดทเกดขนดงกลาว

จงท�าใหแนวคดของยนสไดรบการยอมรบไปทวโลก จนไดรบรางวลโนเบลสาขาสนตภาพใน

พ.ศ.2549

บทสรป

ปจจบนการด�าเนนกจการประเภทกจการการเพอสงคมเรมเปนทร จกและไดรบการ

ยอมรบมากขน เนองจากเปนการด�าเนนกจการทมงเนนเพอแกปญหาสงคม และสงแวดลอม

ในขณะทธรกจยงมก�าไรจากการด�าเนนกจการ เพอใหกจการสามารถด�าเนนการตอไปไดอยาง

ยงยน กจการเพอสงคมมลกษณะบางดานทแตกตางจากองคการทวๆ ไป อาท เปนองคการท

กอตงขนมาเพอมงเนนการแกไขปญหาสงคม และสงแวดลอม ซงบางปญหาไมสามารถแกไขได

โดยองคการภาครฐหรอองคการภาคเอกชนเปนองคการทอาศยความรวมมอของภาคสวนตางๆ

ในการด�าเนนกจการ รวมทงยงตองเนนในเรองของการสรางสรรคนวตกรรมใหมๆ เพอแก

ปญหาทางสงคมและสงแวดลอมทเกดขนและมการเปลยนแปลงอยางรวดเรวซงการวเคราะห

องคการประเภทกจการเพอสงคมผานมมมองทฤษฎองคการ ผเขยนไดสรปถงรปแบบของ

องคการประเภทกจการเพอสงคมวาควรมลกษณะเปนองคการแบบสงมชวต เพอใหสามารถ

371


เอกสารอางอง

โกศลดศลธรรม.(2554).องคกรท�าดเพอสงคม: พลงสรางสรรคธรกจยคใหม.

กรงเทพฯ:MRG360.

ทพวรรณหลอสวรรณรตน.(2549).ทฤษฎองคการสมยใหม.กรงเทพฯ:ส�านกพมพรตนไตร.

พชายรตนดลกณภเกต.(2553).องคการ และการจดการ.กรงเทพฯ:

บรษทธงคบยอนดบคสจ�ากด.

สฤณอาชวานนทกล,เออมพรพชยสมทและปกปองจนวทย.(2553).Macrotrends:

ภมทศนเศรษฐกจโลกใหมและการปรบตวของไทย.กรงเทพฯ:Openbook.

ส�านกงานสรางเสรมกจการเพอสงคมแหงชาต.ความหมายและคณลกษณะ SE.(2556).

สบคนเมอ31ตลาคม2556,จาก http://www.tseo.or.th/about/

social-enterprise/means

เอกชยนตยาเกษตรวฒน.(2554).โครงการวจยเรองการพฒนากจการเพอสงคม:กรณ

ศกษาทประสบความส�าเรจในตางประเทศและการประยกตใชในประเทศไทย.

NIDA BUSINESS JOURNAL, 6(8):1-29.

Daft,R.L.(2003).Management.UnitedStages:ThomsonSouthwestern.

ตอบสนองตอการเปลยนแปลงของสงแวดลอมขององคการในปจจบน รวมทงควรมโครงสราง

องคการแบบตามสถานการณ หรอเปนองคการแบบเครอขาย เพอใหเกดความคลองตวใน

การจดการและการประสานงาน ส�าหรบวฒนธรรมขององคการประเภทกจการเพอสงคมนน

ควรมงเนนใหเกดวฒนธรรมสวนรวมเปนวฒนธรรมทองคการสนบสนนเสรมสรางอ�านาจแก

บคลากรเนนการท�างานเปนทมและมการพฒนาสมรรถภาพบคลากรในทกระดบนอกจากนน

ควรเนนใหเกดวฒนธรรมปรบตวเปนวฒนธรรมทเนนการสรางความเปลยนแปลงการเนนผรบ

บรการและการเรยนรขององคการ

การวเคราะหองคการประเภทกจการเพอสงคมในบทความนเปนทศนะของผเขยน

เปนหลก และเปนการวเคราะหเพยงแคบางประเดนเทานน โดยผทมความสนใจเกยวกบ

องคการประเภทกจการเพอสงคมสามารถทจะศกษาคนควาเพมเตมไดจากแหลงตางๆซงใน

อนาคตการด�าเนนธรกจประเภทกจการเพอสงคมจะไดรบความสนใจมากยงขน เนองจาก

กจการดงกลาวนอกจากจะด�าเนนการเพอแกไขปญหาสงคม และสงแวดลอมแลว กจการยงม

ก�าไรจากการด�าเนนการเพอใหกจการสามารถด�าเนนตอไปไดอยางยงยน


372

Maryam,Hafsa.(2012).An Analysis of Theoretical Framework of Social

Enterprises and its Implication: A Case Study Approach.

RetrievedOctober29,2013,fromhttp://www.caalinteduorg.com/

ibsm2012/ejournal/013Mix-HafsaM-An_Analysis_of_Theoretical.pdf

ODCE. Social Enterprise Definition.RetrievedOctober29,2013,from

http://www.oecd.org/gov/budgeting/47814764.pdf

Robbins,S.P.andJudgeT.A.(2008). Essentials of Organizational Behavior.

NewJersey:PearsonPrenticsHall.

Schein,E.H.(2004).Organizational Culture and Leadership.SanFrancisco:

Jossey-Bass.

Seelos,C.andMair,J.(2005).SocialEntrepreneurship:Creatingnewbusinessto

serve the poor. Business Horizontal.48(3):241-246.

SocialEnterpriseUK.(2013).State of Social Enterprise Survey 2013.Retrieved

May4,2014,fromhttp://www.socialenterprise.org.uk/uploads/

files/2013/07/the_peoples_business.pdf