Лекц №12 “Нэгдмэл зах зээл”

АгуулгаНэгдмэл зах зээл, түүний хэлбэр

Зүүн Өмнөд Азийн орнуудын холбоо

Ази Номхон далайн эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

Зүүн хойд Азийн хамтын ажиллагаа

Европын холбоо

Бусад эдийн засгийн хамтын ажиллагаа

Өмнөтгөл Äàÿàð÷ëàëûí ºíºº ¿åä ìàíàé óëñ á¿ñ

íóòãèéí нэгдмэл зах зээл буюу ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëãààíä ººðèéí áàéð ñóóðèéã áýõæ¿¿ëæ, äýëõèéí õóäàëäààíû áàéãóóëëàãà áîëîí áóñàä îëîí óëñûí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëãààíä îðîëöîõäîî á¿ñ íóòãèéí òîäîðõîé á¿ëýãëýëä áàãòàæ ººðèéí ñàíàë áîäëûã äýìæ¿¿ëýõ, èíãýñíýýð áèçíåñèéíõýíä îëîí óëñûí çàõ çýýë äýýð ãàð÷ àæëàõ íºõöºë áîëîëöîîã õàíãàõàä ò¿ëõýö áîëîõ þì.

Нэгдмэл зах зээл, ò¿¿íèé õýëáýð

Нэгдэл зах зээл буюу Îëîí óëñûí ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöè íü äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéíû äàðààãààð ýõëýëýý òàâüñàí

1950-1960 –ààä îíû ¿åä íèëýýä ýð÷èìòýé õºãæиж эхэлсэн

Óëìààð ñ¿¿ëèéí õîðèîä æèë äýëõèéí ýäèéí çàñàãò ººð÷ëºëò ãàð÷ ýäèéí çàñãèéí íýýëòòýé áîäëîãî äàâàìãàéëæ ñààä õîðèã áàãàññàíààð àæилëàõ õ¿÷íèé áîëîí êàïèòàë ÷ºëººòºé øèëæèõ ¿éë ÿâö óëàì á¿ð ýð÷èìæñýí.

Нэгдмэл зах зээл буюу Ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèëàë

Хî¸ð áà ò¿¿íýýñ äýýø ýäèéí çàñãèéí õ¿ðýýíä íýãäýõ ¿éë ÿâö þì. Õàìòûí àæèëëàãààíä îðîëöîæ áàéãàà òàëóóä äîòîîä ãàäààä áîäëîãûí àñóóäëàà зөвшилцан хэлэлцэх øààðäëàãàòàé áîëäîã.

Ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöè íü äàðààõ 2 õóâèëáàðûг îíîâ÷òîé хослуулах ¸ñòîé.¯¿íä:

¯íäýñíèé òóñãààð òîãòíîëîî õàäãàëàæ ãàäààä äîòîîä ýäèéí çàñãèéí áîäëîãîî õàðèëöàí çºâøèëöºõ

¯íäýñíèé áèå äààñàí áàéäëûã àëü áîëîõîîð äýýä õýìæýýíä õàäãàëàõ

Ýäèéí Çàñãèéí èíòåãðàöè áèé áîëîõîä òîäîðõîé õýìæýýíèé ñààä áýðõøýýë áàéñàí.

¯¿íä:

Үíäñýðõýã ¿çýë

Òàðèôèéí áóñ àðãà õýìæýý

Ýäèéí çàñãèéí ÷àäàâõè õàðèëöàí àäèëã¿é áàéäàë

Çàõ çýýëèéí õýìæýý ÿëãààòàé áàéäàë

¿éëäâýðëýëèéí ºðòºã ÿíç á¿ð

Àøèã ñîíèðõîëûã çºðºë人í /íýãäñýí íýã ñîíèðõîëã¿é/

Ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöèéí äàðààõ õýëáýð¿¿ä áàéäàã áà ýäãýýðèéã õàìòûí àæèëëàãààíû ¿å øàò, ò¿âøèí ÷ ãýæ õýëäýã. ¯¿íä:

׺뺺ò õóäàëäààíû á¿ñ áóþó õýëýëöýýð /free trade area or agreement -FTA/

Ãààëèéí õîëáîî /customs union / Íèéòèéí çàõ çýýë / common market /Ýäèéí çàñãèéí õîëáîî /economic union/Óëñ òºðèéí õîëáîî /political union /

׺뺺ò õóäàëäààíû õýëýëöýýð Õýëýëöýýðò îðîëöîã÷ òàëóóä áèå áèåäýý

ãààëèéí òàòâàðûã áóóðóóëàõ , ýñâýë îãò áàéõã¿é áîëãîõ òàëààð õýëýëöýýð áàéãóóëäàã.

¯¿íèé ¿ð ä¿íä ÷ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýðòýé îðíóóäûí õîîðîíä ãààëèéí òàòâàð áîëîí òîî õýìæýýíèé õÿçãààðëàëò áàéõã¿é õàðèí áóñàä ãóðàâäàã÷ îðíóóäòàé õèéõ õóäàëäààíû áîäëîãîî ººðñ人 áèå äààí òîäîðõîéëäîã.

Томоохон төлөөлөгч хэлэлцээрүүд нь Õîéä Àìåðèêèéí ÷ºëººò õóäàëäààíû õýëýëöýýð /NAFTA/ Åâðîïûí ÷ºëººò õóäàëäààíû àññîöèàöè /EFTA/ ãýõ ìýò þì.

ЧӨЛӨӨТ ХУДАЛДААНЫ АНХНЫ ХЭЛЭЛЦЭЭР БАЙГУУЛАХ ЗАРЧМЫН ТОХИРОЛЦООНД ХҮРЛЭЭ2014 оны 7 сарын 28

 Монгол Улсын анхны чөлөөт худалдааны хэлэлцээр буюу Эдийн засгийн түншлэлийн хэлэлцээрийг Япон Улстай байгуулах хэлэлцээг эдийн засгийн хөгжлийн яамахлан холбогдох яам, газрын шинжээчдээс бүрдсэн баг нийт 7 үе шатны хэлэлцээг 2012 оноос хойш хэлэлцэж эхэлсэн бөгөөд 2014 онд эцэслэн гарын үсэг зурав.

Хэлэлцээрийг байгуулснаар Японоос импортолж байгаа машин, техник, тоног төхөөрөмж, оёмол сүлжмэл бүтээгдэхүүн, жимс зэрэг зарим хүнсний бүтээгдэхүүн, харин манай улсаас экспортолж байгаа ноос, ноолуур, савхин эдлэл, боловсруулсан мах, махан бүтээгдэхүүн, гоймон, давс, аарцны ундаа зэрэг хүнс, хөдөө аж ахуйн гаралтай бүтээгдэхүүнийг хөнгөлөлттэй нөхцлөөр болон гаалийн татваргүй тус  тусын зах зээлднийлүүлнэ.

Манай улсын хувьд тус хэлэлцээрийг хэрэгжүүлснээр Япон болон бусад орны хөрөнгө оруулалтыг татаж, нэмэгдүүлснээр дэвшилтэт техник технологи, ноу-хауг Монголд нэвтрүүлэх, хоёр орны бизнес эрхлэгчдийн хамтын ажиллагааг гүнзгийрүүлэх, ажлын байрыг нэмэгдүүлэх, улмаар хоёр орны эдийн засгийг интеграцчлах нь эдийн засгийн хийгээд улс төрийн ач холбогдолтой юм. Түүнчлэн манай бараа, бүтээгдэхүүний чанар, стандарт дээшлэх, улмаар гадаад зах зээлд манай барааны өрсөлдөх чадвар нэмэгдэх, үйлчилгээний чанар, сонголт нэмэгдэх, улмаар үнэ буурах зэргээр хэрэглэгчид илүү үр ашигтай байна гэж тооцоолж байна.

Ãààëèéí õîëáîî

Õýëýëöýýðò îðîëöîã÷ îðíóóäûí õîîðîíä ãààëèéí òàòâàð áîëîí òîî õýìæýýíèé õÿçãààðëàëò áàéõã¿é, ãóðàâäàã÷ îðíóóäòàé õèéõ õóäàëäààíäàà íýãäñýí ãàäààä òàðèôòàé холбоо юм. ªºðººð õýëáýë îðîëöоã÷ îðíóóä ººð õîîðîíäîî õèéõ õóäàëäààíû ñààä õîðèãèéã àðèëãàæ ãóðàâäàã÷ îðîíòîé õèéх õóäàëäààíû áîäëîãîî íýãòãýäýã.

Æèøýýëáýë: Åâðîïûí ýäèéí çàñãèéí á¿ëýãëýë íü 1968

îíä íýãäñýí ãàäààä òàðèôòàé áîëæ 1993 îí õ¿ðòýë ãààëèéí õîëáîî õýëáýðòýé áàéñàí.

Орос, Белорус, Казахстан. Эдгээр гурван орны бараа эргэлтийн хэмжээ тогтвортой өсч байгаа бөгөөд Гаалийн холбоо байгуулснаар энд оролцогчдод эдийн засгийн хувьд ашигтай юм. Нийт дүнгээр 12 мянга гаруй нэр төрлийн бараа таваарыг гаалийн нэгдсэн тарифт оруулдаг.

Íèéòèéí çàõ çýýë. Îðîëöîã÷ îðíóóä ãààëèéí õîëáîî øèã

çàð÷èìòàé áàéõ áºãººä äýýð íü ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëñèéí õºäºë㺺íä õÿçãààðëàëò áàéõã¿é. ªºðººð õýëáýë õºäºëìºð êàïèòàëûí óðñãàë ÷ºëººòºé áóþó îðîëöîã÷ óëñ îðíóóäûí èðãýä õîîðîíäîî âèçã¿é çîð÷èõ àæèëëàæ àìüäðàõ áîëîìæòîé ãýñýí ¿ã þì. Åâðîïûí ýäèéí çàñãèéí á¿ëýãëýë íü 1993 îíä ãèø¿¿í îðíóóäûí õîîðîíä ¿éëäâýðëýëèéí õ¿÷èí ç¿éëèéã øèëæ¿¿ëýõýä ÷ºëººòºé áîëãîæ Åâðîïûí õîëáîî íýðòýé áîëñîí.

Ýäèéí çàñãèéí õîëáîî .

Íèéòèéí çàõ çýýëèéí øèíæèéã àãóóëñàí áàéõààñ ãàäíà ìºí㺠ñàíõ¿¿ ýäèéí çàñãèéí õºãæèëèéí ñòðàòåãè òàòâàð çýðýã ýäèéí çàñãèéí á¿õèé ë áîäëîãîî õàìòðàí áîëîâñðóóëæ íýã ò¿âøèíä áàðèìòëàõ ÿâäàë þì. Á¿õýë á¿òýí ýäèéí çàñãèéí èíñòèòóò àæèëëàäàã.

Òóõàéëáàë : Åâðîïûí õîëáîî íýãäñýí òºâ áàíê íýãäñýí ìºíãºí òýìäýãòòýé. 1999 îí áîëæ âàëþò ñàíõ¿¿ãèéí íýãäñýí áîäëîãûã áàðèìòàëæ áàéíà.

Óëñ òºðèéí õîëáîî. Îðîëöîã÷ îðíóóäûí ýäèéí çàñàã

íèéãýì ãàäààä áîäëîãûã óëñ òºðèéí íýã àïïàðàò ÷èãë¿¿ëíý ãýñýí ¿ã.Åâðîïûí õîëáîî íýãäñýí ïàðëàìåíò , íýãäñýí ¿íäñýí õóóëüòàé áîëîõ òàëààð õýëýëöýæ áàéíà. Ýäãýýð õàìòûí àæèëëàãààíû ¿å øàòíû ÿëãààã õ¿ñíýãò 9.1 –ä õàðóóëàâ.

Ýäèéí çàñãèéí èíòåãðàöè íü ìèêðî ìàêðî ò¿âøèíä ÿíç á¿ðèéí íºëººëëèéã ¿ç¿¿ëæ áàéäàã . Òóõàéëáàë :

Ýåðýã òàë Ѻðºã òàë Ìèêðî

ò¿âøèíä

Êîìïàíèóä èë¿¿ ºðãºí òîì çàõ çýýë äýýð áàðàà á¿òýýãäýõ¿¿íýý áîðëóóëàõ áîëîìæòîé.

ªðñºë人íèé ÿâöàä ñóë äîðîé ¿íäýñíèé êîìïàíèóä äàìïóóð÷ õ¿÷òýé íü õºãæèíº.

Ìàêðî

ò¿âøèíä

Õóäàëäààíû ¿ð àøèã äýýøèëäýã, çºâõºí á¿ñ íóòãèéí õ¿ðýýíä áèø èíòåãðàöèä îðîëöîæ áóé óëñ îðíóóäûí ¿ð àøèã äýýøèëíý.

¯éëäâýð àæ àõóéí ãàçðûã îíîâ÷òîé áàéðøóóëàõ áîëîìæ á¿ðääýã.

Áàðàà ¿éë÷èëãýý ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë áóóðíà.

Çàõ çýýëèéí áàãòààìæ íýìýãäñýíýýð ñóäàëãàà øèíæèëãýýíèé àæëûí õýìæýýã èõýñãýõ áîëîìæòîé.

¯íäýñíèé àøèã ñîíèðõîëûã õºíäñºí àñóóäëóóä ãàð÷ èðíý.

Çàðèì êîìïàíèóä äàìïóóðàõààñ ãàäíà ýäèéí çàñãèéí á¿õýë á¿òýí ñàëáàð ¿ã¿é áîëîõ àþóëòàé.

Ç¿¿í ªìíºä Àçèéí îðíóóäûí õîëáîî

Түүхэн үүсэл хөгжил Àçèéí á¿ñ íóòàãò äýëõèéí õî¸ðäóãààð äàéí ÿëàíãóÿà

õ¿éòýí äàéíààñ õîéøèõ æèë¿¿äýä íóòàã îðíóóäàà á¿ñ÷ëýí õºãæ¿¿ëýõ àëõàìóóä õèéãäýõ áîëæýý. Òóõàéëáàë:

1967 îíä Ç¿¿í ªìíºä Àçèéí îðíóóäûí õîëáîî /ACEAH/, 1985 îíä ªìíºä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí

àæèëëàãàà /ÑÀÀÐÑ/, ªìíºä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãàà

/ÑÀÔÒÀ/, 1989 îíä Àçè-Íîìõîí äàëàéí îðíóóäûí ýäèéí çàñãèéí

õàìòûí àæèëëàãààã /ÀÏÅÊ/ 1997 îíä ÒºâÀçèéí Á¿ñ Íóòãèéí Ýäèéí Çàñãèéí

Õàìòûí Àæèëëàãàà /ÊÀÐÅÊ/ áàéãóóëñàí. 1990 îíä ÇÕÀ-èéí õºãæëèéí àñóóäëààð àíõíû áàãà

õóðëûã çîõèîí áàéãóóëæ Ç¿¿í Õîéä Àçèéí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà áîëãîõ ¿íäýñ òàâèãäñàí.

ACEAH íü 1967 îíû 8 ñàðûí 8-íä Áàíãêîêä 5 ãèø¿¿íòýéãýýð áàéãóóëàãäñàí. Ýäãýýð íü Èíäîíåçè, Ìàëàéç, Ôèëëèïèí, Ñèíãàïóð, Òàéëàíä. Óëìààð 1984 îíä Áðóíåé , 1995 îíä Âüåòíàì, 1997 îíä Ëàîñ,Ìüÿíìà, 1999 îíä Êàìïó÷ íýãäýæ 10 ãèø¿¿í îðîíòîé áîëñîí áàéíà.

ACEAH-û ãîë çîðèëãî:1. Òóñ á¿ñ íóòàãò ýäèéí çàñãèéí ºñºëò,

íèéãìèéí äýâøèë ñî¸ëûí õºãæëèéã õóðäàñãàõ äýëõèéí çàõ çýýëä ºðñºëäºõ ÷àäâàðûã íýìýãä¿¿ëýõ

2. Á¿ñ íóòãèéí ýíõ òàéâàí òîãòâîðòîé áàéäëûã õàíãàõ

ACEAH –íû çàð÷èìACEAH íü 1976 îíû 2 ñàðä äàðààõ çàð÷èìóóäûã ãàðãàæýý. ¯¿íä:

Á¿õ ¿íäýñòíèé òóñãààð òîãòíîë ýðõ òýãø áàéäëûã õàðèëöàí õ¿íäýòãýõ

Óëñ á¿ð ãàäíû ÿìàð íýã íºëººë뺺ñ àíãèä áàéõ ýðõòýé.

Íýã íýãíèéõýý äîòîîä ¿éë àæèëëàãààíä õàíäëàãààñ íºëººëºõã¿é áàéõ.

Ìàðãààíòàé àñóóäëûã òàéâàí çàìààð øèéäâýðëýõ

Õàðèëöàí ¿ð ºãººæòýé õàìòðàí àæèëëàõ

ACEAH-íû á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò ACEAH-íû äýýä áàéãóóëëàãà íü

ASEAN summit /äýýä õýìæýýíèé óóëçàëò/ áà æèëä íýã óäàà õóðàëääàã. Ñàéä íàðûí áàãà õóðàë íü ¿íäñýí ¿éë àæèëëàãààã ÿâóóëäàã áà 29 õîðîî, 122 òåõíèêèéí àæëûí ãðóïïòýé.1994 îíû 7 ñàðä ACEAH-û îðíóóäûí ñàéä íàðûí áàãà õóðëààñ ACEAH-û á¿ñèéí ôîðóì / ASEAN Regional Forum-ARF/-ûã áàéãóóëñàí.

ACEAH-íû ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà

ACEAH áàéãóóëàãäàõ ¿åä ãèø¿¿í îðíóóäûí õîîðîíäûí õóäàëäààíû àñóóäàë ÷óõàë áèø áàéñàí. 1967-1970 îíû ýõýí ¿åèéã õàðüöóóëæ ¿çâýë íèéò õóäàëäààíû 12-15%-èéã ACEAH-íû ãèø¿¿í îðíóóäûí õóäàëäàà ýçýëæ áàéñàí.

Òèéì ó÷ðààñ ACEAH-íû ýõýí ¿åèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû çàð÷èì íü ýíýõ¿¿ íºõöºë áàéäëûã øèéäâýðëýõýä ÷èãëýãäýæ áàéñàí. Ýäãýýðèéí íýã íü 1977 îíû ACEAH-íû îðíóóäûí õîîðîíäîõü 10 æèëèéí õóãàöààòàé õóäàëäààíû õºíãºëºëòòýé òàðèôèéí çºâøèëöºë þì. /ÐÒÀ-Preferential Trading Arrangement/

Àçè –Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãàà

ÀÏÅÊ íü Àçè íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòãèéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû õ¿ðýýíä ºðíºæ áóé èíòåãðàöèéí öîãöîëáîð ¿éë ÿâö þì. ÀÏÅÊ-èéã áàéãóóëàõ ñàíàà÷ëàãûã àíõ Àâñòðàëè óëñ ãàðãàæ,óëìààð 1989 îíû 11 ñàðä òóñ á¿ñèéí 12 îðíû ãàäààä õýðýã áîëîí ãàäààä õóäàëäààíû ñàéä íàðûí õóäàëäààíûã çîõèîí áàéãóóëñàíààð ýõëýë íü òàâèãäñàí áàéíà.

Îäîîãîîð ÀÏÅÊ íü 20 ãèø¿¿í ýäèéí çàñàãòàé. / Àâñòðàëè ,ÀÍÓ,ÎÕÓ, Õÿòàä, ßïîí ,Ñîëîíãîñ , Èíäîíåçè, Ìàëàéç, Ôèëëèïèí, Ñèíãàïóð, Òàéëàíä ,Øèíý Çåëàíä, Ìåêñèê, Ïåðó,Ïàïóà, Øèíý Ãâèíåé, ×èëè, Òàéâàí, Ãîíã-Êîíã, Èíäîíåçè,Êàíàä,Áðóíåé, Âüåòíàì /. Ãèø¿¿äèéã õàðàõàä ãàçàð íóòãààðàà òýðã¿¿ëäýã ÎÕÓ/16 ñàÿ.êì.êâ/ , õ¿í àìààðàà òýðã¿¿ëäýã Õÿòàä îðîí /1.2 òýðáóì/, äºíãºæ 618 êì.êâ íóòàãòàé Ñèíãàïóð 300 ìÿíãà ãàðóéõàí õ¿í àìòàé

Áðóíåé çýðýã óëñ òºð, ýäèéí çàñàã íóòãààðàà õàðèëöàí àäèëã¿é îðíóóäûã íýãòãýæýý.

ÀÏÅÊ-èéí çîðèëò: Àçè –Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò òîãòâîðòîé

ºñºëò òýíöâýðòýé õºãæëèéã õàíãàõ ÀÏÅÊ-èéí ãèø¿¿í îðíóóäûí ýäèéí çàñãèéí

õºãæëèéí òýíöâýðòýé áóñ áàéäëûã áàãàñãàõ

Òóñ á¿ñ íóòãèéí àðä ò¿ìíèé ýäèéí çàñãèéí áîëîí íèéãìèéí íºõöºëèéã ñàéæðóóëàõ

Àçè –Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãò ýâëýëäýí íýãäýõ ñýòãýëãýýã ã¿íçãèéð¿¿ëýõ

ÀÏÅÊ-èéí çàð÷èì: Õàðèëöàí áèå áèåíýý õ¿íäýòãýæ ýðõ

òýãø áàéäëûã õàíãàõ Õàðèëöàí àøèãòàé áàéõ, õàðèëöàí

òóñëàõ Á¿òýýë÷ øóäðàãà ò¿íøëýëèéã ýðõýìëýõ Êîíñåíñóñûí çàð÷ìûí áàðèìòëàõ

ÀÏÅÊ-èéí á¿òýö çîõèîí áàéãóóëàëò ÀÏÅÊ-èéí áàéíãûí íàðèéí áè÷ãèéí äàðãà íàðûí ãàçàð

Ñèíãàïóðò áàéðàëäàã áà ºäºð òóòìûí ¿éë àæèëëàãààã ýðõýìëýí ÿâóóëäàã. ÀÏÅÊ-èéí ñàéä íàðûí áàãà õóðàë æèëä íýã óäàà áîëäîã áà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëàõ ãèø¿¿í ýäèéí çàñàã íü ÀÏÅÊ-èéí äàðãûí ¿¿ðãèéã ã¿éöýòãýäýã.¯¿íèé çýðýãöýý õîðîîä àæëûí õýñã¿¿ä ýêñïåðò¿¿äèéí õýñãèéã íèéòýä íü ÀÏÅÊ –èéí ÷óóëãà ãýäýã. ̺í á¿ñ íóòãèéí õóäàëäàà õºðºíãºè îðóóëàëòûã õºãæ¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ 17 îðíû ¿íäýñíèé õîðîîä îðîëöñîí Íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñãèéí çºâëºë /Pasific Economic Counsil-PEC/ á¿ñ íóòãèéí õóäàëäàà ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíä òóñ íýìýð ¿ç¿¿ëýõ ¿¿äíýýñ 34 îðîí îðîëöñîí Íîìõîí äàëàéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû çºâëºë /Pasific Economic Cooperation Counsil-PECC/-èéã áàéãóóëñàí.

ÀÏÅÊ áà Ìîíãîë óëñ 1995 îíä ÀÏÅÊ-èéí àæëûí

õýñã¿¿äýä ãèø¿¿í áóñ îðíóóäûã çî÷íû ñòàòóñòàéãààð îðîëöóóëàõ øèéäâýð ãàðñàí. ¯¿íä îðîëöîõ ãîë øàëãóóð íü òóõàéí îðîí Àçè –Íîìõîí äàëàéí á¿ñ íóòàãòàé ºðãºí õàðèëöààòàé áàéõ ÿâäàë þì.

Ç¿¿í õîéä Àçèéí õàìòûí àæèëëàãàà

1990 îíä ÁÍÕÀÓ-ûí ×àí÷óí õîòîä Ç¿¿í õîéä Àçèéí õºãæëèéí àñóóäëààð àíõíû áàãà õóðëûã çîõèîí áàéãóóëæ , ÇÕÀ-èéã á¿ñ íóòàã áîëãîæ òýíä ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààã õºãæ¿¿ëýõ èðýýä¿éòýé àëõìóóä õèéãäýæ, 1991 îíä 2-ð áàãà õóðëûã ìºí ×àí÷óíä “ÇÕÀ –èéí ýðýã õàâèéí íóòàã äàõü ýäèéí çàñãèéí õºãæèëä ” ñýäâèéí äîð çîõèîí áàéãóóëæ õýëýëöñýí íü ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëãààíû àñóóäëûã òóñãàéëàí àâ÷ ¿çñýí àíõíû áàãà õóðàë áîëñîí . Õóðëààð ÇÕÀ-èéí ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû áààç ñóóðü , Ò¿ìýí ãîëûã õºãæ¿¿ëýõ òºñºë , ò¿¿íèé ¿ð àøèã, ÇÕÀ äàõü äàëàéí íººö áà õàìòûí àæèëëàãàà ãýñýí 10 ãàðóé àñóóäëûã õýëýëöñýí áàéíà.

Ç¿¿í Õîéä Àçè áà Ìîíãîë óëñ Ìàíàé óëñ ÇÕÀ –í îðíóóäûí á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààíä

îðîëöîõäîî þóíû ºìíº ººðèéí îðíû Äîðíîä õýñãèéã Ò¿ìýí ãîë íóòãèéí õºãæëèéí õºòºëáºðèéí õ¿ðýýíä õàìòðóóëàí óã õºòºëáºðèéí ¿éë àæèëëàãààíä èäýâõòýé îðîëöîõ áîäëîãî áàðèìòàëæ áàéíà.

Ìàíàé óëñ 1991 îíä ÒÃÍÕÕ-èéí çîõèîí áàéãóóëàõ õîðîî àæëûí õýñýã , 1995 îíîîñ Ò¿ìýí á¿ñèéí çºâëºëäºõ êîìèññ, 1997 îíä Ò¿ìýí ÍÁÄÃ-í á¿ðýëäýõ¿¿íä îðñîí

1998 îíä Ò¿ìýí õºòºëáºðò îðîëöîõ àñóóäëûã Äýä á¿òöèéí ÿàìàíä õàðèóöóóëàí áóñàä õîëáîãäîõ ÿàì ãàçðóóäûã óã àñóóäëûã õýðýãæ¿¿ëýõýä îðîëöóóëæ áàéõûã Çàñãèéí ãàçðààñ òîãòîîë ãàðãàæ ìºí îíäîî Ìîíãîë óëñûí ¿íäýñíèé áàãèéã áàéãóóëàí “Ò¿ìýí á¿ñ õºòºëáºðò ÌÓ-ûí îðîëöîõ ÷èãëýë” –èéã áàòàëæ 2000 îíû ýöñýýð øèíý÷èëæýý.

Åâðîïûí õîëáîî

Åâðîïûí Õîëáîî íü áóñàä á¿ñ íóòãèéí õàìòûí àæèëëàãààã áîäâîë ýðò áèé áîëæ õºãæñºí, õàìãèéí òîì á¿ñ íóòàã ãýæ õýëæ áîëíî. Åâðîïûí Õîëáîî íü 27-í ãèø¿¿í îðîíòîé ,500 ñàÿ õ¿í àì , ÄÍÁ 16.8 òýðáóì$ áºãººä äýëõèéí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íèé 30% áîëäîã.

Åâðîïûí õîëáîî áà Ìîíãîë óëñ ÅÕ-îîñ ÌÓ-ä ÿâóóëæ áàéãàà

áîäëîãûí åðºíõèé çîðèëãî íü óëñ òºð , ýäèéí çàñàã,ñî¸ëûí óðò õóãàöààíû õàðèëöàà õîëáîîã õºãæ¿¿ëæ , ýíõ òàéâàí, àþóëã¿é áàéäëûã áàòàëãààæóóëàõ ÿâäàë þì.

ÌÓ,ÅÕ õîîðîíäûí áàéãóóëñàí ãîë õýëýëöýýð¿¿ä: Õóäàëäàà ýäèéí çàñãèéí õàìòûí àæèëëàãààíû

õýëýëöýýðèéã 1992.06.16-íä ¿çýãëýæ 1993.03-ñàðààñ õ¿÷èí òºãºëäºð áîëñîí. ªíººäºð ÅÕ íü ìàíàé óëñûí õóâüä ÁÍÕÀÓ,ÎÕÓ,ÁÍÑÓ, Øâåéöàðü, ßïîíû äàðàà îðäîã 6-äàõü òîì õóäàëäààíû ò¿íø áîëîîä áàéíà.

ÌÓ íü ÒÅÌÏÓÑ /Åâðîïûí äýýä áîëîâñðîëûí äýýä ñóðãóóëóóäèéí õàìòûí àæèëëàãààíû òºñºë/ , ËÈÅÍ /Åâðîïûí òºðèéí áóñ áàéãóóëëàãóóäûí õîëáîî/, Õîòóóäûí ò¿íøëýë á¿òýýìæèéí ñàíàà÷èëãà õºòºëáºð çýðýã õî¸ð òàëûí õºòºëáºðò îðîëöîæ èðñýíèé äýýð ãààëü ñòàòèñòèêèéí õàìòûí àæèëëàãàà àðä÷èëàëûí ÷èãëýëýýð Òàñèñûí á¿ñ íóòãèéí õºòºëáºðò õàìðàãäààä áàéíà. Òåìïóñ íü Òàñèñààñ äýýä áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí ººð÷ëºëò øèíý÷ëýëòèéí ÷èãëýëýýð õîðèîä òºñºëä äýìæëýã

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД БАЯРЛАЛАА.