СОДРЖИНА

ЗАПОЧНУВАЊЕ СО МАЛ БИЗНИС........................................................................................................2

ПРИЧИНИ ЗА ЗАПОЧНУВАЊЕ СО МАЛ БИЗНИС.................................................................................5

Вкупно фамилијарни причини...........................................................................................................6

КУПУВАЊЕ ПОСТОЈНО ПРЕТПРИЈАТИЕ...............................................................................................7

ОЦЕНКА НА БИЗНИСОТ........................................................................................................................7

ПРЕДНОСТИ И СЛАБОСТИ ПРИ КУПУВАЊЕТО НА ПОСТОЈНО ПРЕТПРИЈАТИЕ.................................8

ОСНОВАЊЕ НА НОВО ПРЕТПРИЈАТИЕ...............................................................................................10

Анализа на факторите за ново претпријатие...................................................................................11

ПРЕДНОСТИ И СЛАБОСТИ ПРИ ОСНОВАЊЕТО НА НОВО ПРЕТПРИЈАТИЕ.......................................12

ПОСТАПКАТА ЗА ЗАПОЧНУВАЊЕ НА НОВ БИЗНИС од идеја до стварност, поминува низ шест фази........13

ВАЖНОСТ НА ОДЛУКАТА ЗА ИЗБОР НА ЛОКАЦИЈА..........................................................................15

ФАКТОРИ НА ЛОКАЦИЈАТА................................................................................................................17

1

Вовед

, . Велат нема ништо поубаво од тоа да се биде сам свој газда Веројатно . честопати сте размислувале за свој бизнис Почнувањето сопствен 

бизнис  е комплексна идеја што бара одговор на неколку важни, : , прашања на пример кои се можните начини за основање кои се

.општите предности и слабости итн Најчести причини  , за стартување со мало претпријатие според

, , сопствениците на мали бизниси се можноста да се биде свој газда да , , се заработат пари да се искористат постојните можности да се

продолжи семејниот бизнис ижелбата да се изгради кариера како.претприемач

Често пати може да се слушне од малите бизниси дека големите им . прават пречки и не можат да успеат токму заради тие големи бизниси

Често пати добри бизнис идеи на претприемачите не успеваат заради . тоашто тие бизнис идеи се слични со некои големи бизниси Иако

, бизнис идеата е добра и има голем потенцијал и можеби се разликува токму во клучниот фактор за успех од големиот веќе постоечки бизнис

. , таа не заживува Но тоа е само покривање на слабостите на. претприемачот Многу е полесно да се бараат грешките кај друг

. отколку кај себе Тоа е недостаок на храброст тие претприемачи да се .борат со големите

Веројатно сте забележале дека малите кучиња се многу повоинствени . од големите Сте забележале како некое куче од мала раса се нафрлува , на некое куче од голема раса а големото го гледа не знаешто се

( , ). , случува а можеби и не може да го види од големината Но во , моментот кога големото зарже малото веднаш се повлекува што значи

. , дека му е милживотот Токму такви може да бидат и малите бизниси , напаѓаат постојано но без ризик да бидат смачкани од големите.бизиниси

Одмоето лично искуство и контакти со претприемачи на мали бизниси сметам дека тие воопшто не се стратешки ориентирани туку тактички

. ориентирани Ова значи дека тие најмногу се загрижени за генерирање на приход за да ги платат сметките и да го преживеат

. . месецот Тоа значи дека малите бизниси немаат стратегија Тоа значи , .дека растот и развојот не е важен туку само голо преживување

, . А како да мислат на стратегија кога немаат здрава околина Нема .еднакви услови за сите на пазарот

, , Но сепак стратегијата на еден мал бизнис може само да му помогне а . , не може да му одмогне Па затоа и препорачливо е да се има стратегија

.која ќе се следи

2

Што е стратегија?

Стратегија претставува план на акции за остварување на поставените. цели За имплементација на една стратегија потребно е да имаме

. , повеќе тактики На пример доколку нашата стратегија е да изградиме , бизнис со долгорочни односи со своите потрошувачи тактиките со кои

можеме да ја имплементираме таа стратегија може да бидат давање на , , дополнителни услуги за редовните потрошувачи тренинг долгорочни

. договори со поинкави цени итн Секоја тактика се исполнува со , активности кои имаат одредени датуми на остварување одговорни

лица за остварување на тие активности и потребни финансиски .средства за остварување

Зборот стратегија доаѓа и се користи во бизнисот од употребата во . Merriam-Webster Dictionary воени мисии Во освен дефинирање на

:стратегија како воено средство пишува и дека стратегија претставува

Темелен план или метод Умно лукавство

Уметност на смислување или пак користење на планови или пак .лукавства кон исполнување на целите

:Забележливо е дека

. Стратегија е средство за исполнување на бизнис цели Доколку немате .бизнис цели не ви треба ни стратегија

Стратегија претставува еден вид на план во кој се специфицирани .акции кои Вие како претприемач ќе ги превземете

Стратегијата е составена од тактики кои пак се составени од .активности сошто ќе ги исполниме посакуваните цели

„ “ . Имам видено различни таканаречени стратегии Тие повеќе изгледаа 20-30 3-5 на еден текст на страници и се однесуваа на период од години

. без специфичности Какошто забележувате погоре за да се исполнуваат воспоставените стратегии потребно е да се определат

.тактики и да се дефинираат сите активности за секоја тактика

3

?Како да ја промените стратегијата

Менување на стратегија не е пожелно да се прави . секојдневно Подобро да се потроши повеќе време за подготв ка на вистинска

стратегија и да се започне . кон нејзино извршување Л ошо е искуството со често менување на една стратегија со друга пред да измине рокот за . кој е предвидена претходната Во една таква состојба ни вработените ни консултантите не знаат .која стратегија е на сила

( ) , Стратегијата се изготвува од менаџментот врвот на бизнисот а се .спроведува и извршува од сите

Прва работа е да бидете сигурни дека имате стратегија и дека ја . следите иако не сте задоволни со неа Не ви треба стратегија која ќе

. седи во фиока и ќе фаќа прашина Тогаш подобро и не губете време на.стратегија

Откако ќе се уверите дека имате стратегија која се следи потребно е да ја прилагодите за да таа иста стратегија претставува една проактивна

, . стратегија а не реактивна стратегија Не размислувајте кој другшто. .направил Размислувајтешто Вие сакате да постигнете и направите

Размислетешто треба да направите за да ви даде најдобри резултати .најбргушто може на една подолгорочна основа Откако ќе откриетешто е тоашто ќе ви даде најдобри резултати најбргу на подолгорочна основа можете да размислувате за можните.тактики

За секоја тактика подгответе активности со рокови и одговорни лица за .извршување на тие активности

. И секако на крај системско размислување Воспоставете повратна .врска за преку мерење и контрола на исполнување на стратегијата

Микро бизниси и стратегија

Не значи дека доколку сте мал бизнис со неколку вработени дека не ви . треба стратешко размислување и водење на Вашиот бизнис Ова е

. ? , голема грешка Дали малиот бизнис има цели Секако ако ништо друго . ? во првата година целта е преживување Па како ќе преживее Ќе

. . понуди некоја поволност Ќе обезбеди квалитетен сервис Ќе обезбеди . . квалитетна услуга Ќе примени нови маркетинг методи и техники Сето

. ова се тактики за стратегијата преживување на бизнисот Потоа ќе .следуваат активности за секоја од тие тактики

4

Разликата е само во тоашто подготвувачот на стратегијата ќе биде и .извршител на истата

Некои од карактеристиките на малите бизниси се:

Немаат финансиска моќ Слаби се со човечки ресурси Немаат големи потрошувачи Немаат доволно финансии за маркетинг Добиваат повисоки набавни цени заради мал обем на нарачки Не држат големи залихи Грешките можат да бидат кобни Даваат дополнителни услуги на потрошувачите Имаат голем потенцијал за брзо прилагодување Одржуваат лични и блиски односи со потрошувачите …каде е клучот на успехот на малите бизниси? Предноста може да се побара и да се

искористи во следниве карактеристики:

Бидејќи немаат големи финансии за маркетинг, малите бизниси се инвентивни и

користат различни ниско буџетни маркетинг тактики кои може да бидат поинтересни и

поблиски за потенцијалните потрошувачи.

Бидејќи не држат големи залихи, не плаќаат за складишта, како ни за трошоци за

одржување на залихи. Со тоа компензираат дел од повисоките цени за набавка во

однос на големите бизниси.

Бидејќи грешките може да бидат кобни како за претприемачот така и за бизнисот

воопшто претприемачите на малите бизниси се доста претпазливи. Тие имаат посебна

карактеристика да превземаат вкалкулиран ризик.

Заради повисоките цени воведуваат различни дополнителни услуги (без потребна

бирократија на големите)кои можат да бидат од големо значење за потрошувачите што

претставува предност во однос на големите бизниси.

Малите бизниси имаат особина на брзо прилагодување што кај големите заради

бирократијата потешко се изведува што претставува вистинска предност на малите.

Малите бизниси се поблиски со потрошувачите и на секој потрошувач (голем или

мал) можат да му обрнат посебно внимание при услужување што претставува предност

во однос на големите бизниси.

5

Независност 

Најголема предност е независноста. Со оглед на тоа што се станува сам свој газда, полесно доаѓа креативноста во работата. Голема предност е и флексибилноста. Таа ја означува способноста на малото претпријатие брзо да реагира на промените на локалниот пазар, а од друга страна означува и корективна акција на веќе донесените одлуки.

Директните контакти на сопственикот со инвеститорите, банкарите, вработените, потрошувачите се огромна предност на малите бизниси. Најубави предности можеби се токму предизвикот и  личното задоволство на сопственикот.

Ризикот - секогаш присутен

Ризикот од неуспех во работењето е најголема слабост на малите бизниси. Најчесто се состои од пропаѓање на личната инвестиција во пари, време, напор и енергија. Треба да биде јасно дека сите донесени одлуки нема да бидат правилни и успешни. Постои веројатност дека ќе претрпите финансиски загуби, па така и крајниот ризик со кој се соочувате е губењето на инвестираните пари во претпријатието.

Неискуството во работата, дејноста, како и во менаџментот се големи слабости за малите бизниси. Најчесто, менаџерите на малите бизниси имаат недостаток на менаџерско знаење, особено во планирањето, координацијата, разбирањето на човечките ресурси, а пречки се јавуваат и во недоволното искуство во однос на насочување на вработените, кои честопати не разбираат што бара шефот од нив. Во најголем број случаи малите бизниси не успеваат токму поради слабиот менаџмент.

Напорна работа

Управувањето со свој бизнис значи и многу напорна работа. Морате да прифатите дека ќе имате зголемена одговорност. На почетокот, можеби ќе значи во исто време да бидете продавач, сметководител, менаџер за човечки ресурси, па така и работното време, со оглед на тоа што треба да се завршат многу важни работи, ќе ви биде подолго од осум часа. Ќе имате помалку време за некои работи што ви причинувале задоволство како гледање серии, читање книги или, пак, поретко ќе се гледате со пријателите и домашните. Сепак, убавината е во флексибилноста, па така ќе можете и поинаку да го распоредите и да го координирате вашето работно време, затоа што не сте врзани да се појавите во осум часот на работа или да заминете во шеснаесет часот.

6

ЗАПОЧНУВАЊЕ СО МАЛ БИЗНИС

Започнувањето со сопствен мал бизнис е комплексна идеја која бара одговор на

неколку важни прашања, како на пример: првото, кои се можните начини на

започнување со мал бизнис, второто, кои се причините за започнување со мал бизнис и

третото, кои се општите предности и слабости на започнувањето со мал бизнис?

Во врска со првото прашање, постојат четири можни начини на започнување со мал

бизнис. Двата најопшти приода се: купување претпријатие кое постои и основање ново

претпријатие. Третиот начин на започнување со бизнис се однесува на наследување на

бизнисот од фамилијата, а четвртиот е преку изнајмување. Нашите сопствени истра-

жувања спроведени кај 1883 мали претпријатија заможните начини на започнување со

мал бизнис.

Тие потврдуваат дека најчест начин на започнување со сопствен бизнис е преку

основање ново претпријатие, или 84,33% од вкупно анкетираните 1883 мали

претпријатија; потоа следуваат: наследување на фамилијарен бизнис со 9,24%,

купување постојно претпријатие со 3,46% и изнајмување на бизнисот со 2,97°/о

Предмет на понатамошна елаборација на започнување со бизнир се првите два,

најдоминантни начина.

Што се однесува до второто прашање, треба да се истакне дека менаџерите во големите

претпријатија тендираат да остварат моќ, пари, престиж, промоција и сигурност,

додека, пак, менаџерите во малите претпријатија тендираат да остварат независност,

7

пари, иницијатива, па преземаат ризик. Идејата, сопствениците - менаџери на мали

претпријатија да започнат со бизнис е поттикната од различни причини.

Врз основа на истражувањата на причините за започнување со мали претпријатија кај

405 сопственици на бизниси кои вработуваат 100 или помалку работници, од страна на

Маѕter Card - Business Card, можат да се наведат следниве: да се биде свој газда. да се

заработат пари, да се искористат постојните можности, да се продолжи фамили-

јарниот бизнис и желбата да се биде претприемач. Овие причини водат.

Во врска со третото прашање, треба да се подвлече дека идејата да се започне со мал

бизнис носи општи предности и слабости. Започ-нувањето со сопствен бизнис,

независно дали станува збор за основање или за купување постојно мало претпријатие,

има неколку ошпти пред-ности. Првата предност е независноста. Се станува газда

на сопствен бизнис. Тоа овозможува да дојде до израз креативноста во работата.

Втората предност се непосредните коншакши. Работата создава можности за

непосредни контакти со банкари, инвеститори, потрошувачи, со вработените, со

доставувачи итн. Третата предност е флек-сибилноста. Таа ја означува

способноста на малото претпријатие брзо да реагира на промените на локалниот пазар.

Ок друга страна, флексибилноста значи преземање корективна акција на веќе

донесените од-луки. Таа може да се однесува на обемот, цените, асортиманот и слично.

Четвртата предност е личното задоволство. Сопственикот може да направи

бизнисот да му биде задоволство, да набљудува како тој се развива и проширува.

1. Независносш, Сопственикот на малото претпријатие ужива да биде газда на самиот

себе. Тој сака слобода за да направи нешто на сопствен начин. Самиот ги формулира

политиката, постапките и начи-ните на работа. Одлуките ги донесува сопственикот -

менаџер. За нив не е потребно одобрување.

2. Финансиски можности. Многу сопственици на мали претпријатија

заработуваатповеќе пари преку водењето сопствени претпријатија отколку работејќи за

друг. Можноста за заработувачка е неограничена. Таа не е во функција на часовите

поминати на работа. Целиот профит му припаѓа на сопственикот на малото

претпријатие.

3. Услуга на заедницата. Понекогаш, поединецот сфаќа дека е добро да се

произведува, или да се даваат услуги кои ги нема на пазарот. Притоа тој смета дека

8

заедницаата ќе ги плати таквите вложувања. па ќе основа претпријатие кое нив ќе ги

обезбеди.

4. Сигурна рабоша. Со почнувањето со мал бизнис се обезбедува работа. Поединецот

може да работи колку што сака, бидејќи нема задолжително пензионирање.

5. Вработување на фамилијата, Започнувањето со мал бизнис создава можности за

вработување на членови од фамилијата, поради довербата и повисокиот морал.

6. Предизвик. Многу важна цитирана предност на започнувањето со мал бизнис е

предизвикот што го придружува идејата. Сопствениците знаат дека постојат шанси да

успеат, но можат и да не успеат. Едно е сигурно: конечниот резултат многу зависи од

нив. Тие ќе побе-дат или ќе изгубат врз основа на сопствените способности.

Предизвикот им дава психолошко задоволство. Малиот бизнис на сопственикот му

овозможува поголемо лично задоволство и поголемо чувство на остварување.

Покрај предностите, започнувањето со сопствен бизнис има и неколку општи слабости.

Првата слабост еризикот од неуспех воработата. Секоја работа содржи ризик, па

и малиот бизнис. Ризикот од неуспех се состои во пропаѓање на личната инвестиција

во време, напор и пари.

Втората слабост е неискуството во работата. Успехот во работата зависи од

знаењето за неа. Доколку недостига знаење на почетокот, тоа се стекнува во текот на

работењето. Недоволното знаење претставуватешкотија во насочувањето на

вработените. Луѓето сакаат да разберат што бара сопственикот од нив. Постојат бројни

примери на сопственици кои не успеале поради незнаење.

Третата слабост е неискуството во менаиментот. Функцио-нирањето на

претпријатието бара од сопственикот-менаџерот да има знаење за менаџментот,

посебно за планирањето на работењето и развојот, за организирањето.

координирањето, за човечките односи, контролирањето итн. Сопствениците-менаџери,

при започнувањето со бизнис, обично немаат менаџерско знаење.

Четвртата слабост е напорната работа. Започнувањето со сопствен бизнис бара

повеќе од 8 часа работа во текот на денот. Слободно време не постои. Многу важни

работи треба да се извршат во исто време.

Започнувањето со мал бизнис манифестира и други општи слабости.

1. Флуктуации во продажбата. Сопствениците на мали преттријатија се судруваат

со осцилации во продажбата, како на пример: продавачите на автомобили имаат

9

најголема продажба во месеците кога излегува нов модел на автомобил. во ноември и

декември или во јуни и јули.

2. Конкуренција. Втората слабост на започнувањето со мал биз-нис е ризикот од

конкуренција.

3. Зголемена одговорност. Започнувањето со мал бизнис бара од сопственикот во исто

време да биде сметководител, продавач, менаџер. домар.

4. Финансиски загуби. Сите донесени одлуки од страна на сопс-твеникот на мало

претпријатие нема да бидат успешни. Некои од нив можат да бидат погрешни. На

пример, намалувањето на цената нема да ја зголеми побарувачката, а тоа ќе влијае за

намалување на вкупниот приход. Во овој и во многу други случаи може да дојде до

пропаѓање на бизнисот или до банкротство. Сопственикот едноставно губи пари.

5. Односи со вработените. Сопственикот на мал бизнис треба да биде запознат со

односите на вработените. Истражувањата покажуваат дека, доколку вработените се

чувствуваат изолирани или сами, нивните ставови кон работата ќе опаднат и

индиректно ќе бидат погодени нивните способности за продажба. Затоа, треба да

постои рамнотежа помеѓу социјализацијата во работата, од една страна, и конкретното

извршување на задачите, од друга. Разрешувањето на овој проблем 6а-ра од

сопственикот да располага со способност за меѓучовечки односи.

6. Закони и прописи. Сопственикот на мал бизнис во текот на работењето се судира со

многу закони кои мораат да се почитуваат.

7. Ризик од неуспех. Крајниот ризик со кој се соочува сопственикот на малиот бизнис е

губењето на инвестираните пари во претпријатието. Сите деловни потфати содржат

ризик. Нема безризична одлука, а таква е и одлуката за започнување со работа во мало

претпријатие. И покрај сопствените способности и знаења, бизнисот може да не успее

поради фактори кои се надвор од контрола на сопственикот. Секоја година многу

претпријатија се соочуваат со банкротство, поради неочекуваното торнадо кое целосно

ги демолира многу бизниси. Во најголем број случаи, неуспех е предизвикан од

слабиот менаџмент.

Некои од општите предности и слабости при започнувањето со мал бизнис ќе се

повторат, како посебни предности или слабости, при купување постојно претпријатие

или при основање ново мало претпријатие.

10

ПРИЧИНИ ЗА ЗАПОЧНУВАЊЕ СО МАЛ БИЗНИС

Тешко е да се најде некоја човекова активност во која квалитетот на менаџментот не е

примарен фактор во определувањето на сте-пенот на нејзината успешност. Добриот

менаџмент е клуч за успех на секој бизнис. Во малиот бизнис сопствениците

формулираат политика. обезбедуваат почетно финансирање, вршат избор на

локацијата, одлучуваат за купување на постојно мало претпријатие и сл. Оттука. инте-

ресот за малиот бизнис се зголемува во последните неколку децении. Желбата да се

стартува со мал бизнис е хумана и приордна за сопственик кој сака да ш обезбеди

материјалните потреби преку самоизразување и независќост. Желбата да се биде

независен сопственик е содржана во амбициите на милиони мажи и жени во секоја

земја, од сите возрасти, со различна основа, цел или квалификација.

Голем е бројот на поединци кои сакаат да бидат вработени во големи претпријатија

поради сигурноста, престижот што го носи голе-мото претпријатие, поголемата

регуларност во распределбата, пократките работни часови, поголемата плата, знаењето

што се бара за различни подрачја и сл. Меѓутоа, има и поединци кои сакаат

вработуваље во мал бизнис поради независноста во работењето, можноста за поце-

лосно лично изразување на способноста, желбата и енергијата, поголемата слобода во

преземањето на деловните активности и сл. Причините за самовработување или

започнување со сопствен мал бизнис се бројни и разновидни. Постојат и причини да не

се почне со сопствен бизнис. Резултатите од емпириските истражувања спроведени на

246 сопственици на мал бизнис за причините за започнување со сопствен бизнис.

Желба за независност и да се биде сопствен газда

Да се вклучи во бизнис со таткото

Наследство на претпријатие од фамилијата

Проширување на бизнис започнат со брат

Да се биде во близина на домот

Вкупно фамилијарни причини

Побрзо унапредување како сопствен газда

Создавање повеќе пари

11

Капитализација на сопственото искуство

Задржување на предноста од добриот почеток

Поголема сигурност

Неспособност да се најде работа со задоволителна плата

Резултатите покажуваат дека постојат три групи причини за започнување со сопствен

бизнис: фамилијарни, економски и лични. Иако во табелата повеќе се истакнува

важноста на фамилијарните причини како водечки фактори за започнување со сопствен

бизнис, сепак поголемиот профит се појавува како главен мотив. Од првата групата,

од-носно од фамилијарните причини, најчесто наведувана е желбата да се биде

независен сопственик, да се вклучи во бизнисот на својот татко, да се наследи бизнисот

од фамилијата и други. Од втората групата, од-носно од економските причини,

најчесто се наведува желбата за побрзо унапредување, создавањето повеќе пари,

капитализацијата на сопс-твеното искуство, поголемата сигурност и други. Од третата

група, односно од личните причини, за успех на малиот бизнис, се наведуваат:

способноста мудро да се управуваат парите, способноста да се донесуваат јасни

одлуки, способноста да се инспирираат другите, спремноста за прифаќање

одговорност, спремноста да се работи напорно и подобро, спремноста да се чекаат

резултатите и други.

Покрај фамилијарните, економските и личните причиниза започнување со сопствен

бизнис, постојат и причини за незапочнување со сопствен бизнис. Емпириските

резултати од споменатото истражување.

КУПУВАЊЕ ПОСТОЈНО ПРЕТПРИЈАТИЕ

Одлуката за купување претпријатае кое се заснована на податоци и информации кои се

од економска и од правна природа. Сопственикот треба да ги оцени бизнисот и

екстеркото окружување во кое дејствува постојното претпријатие. Исто така, греба да

се оцени и интерното окружување. Покрај тоа, сопственикот треба да ги процени и

правните документи со кои се докажува сопствекос-та.

ОЦЕНКА НА БИЗНИСОТ

12

Идниот сопственик, пред да донесе одлука за конечното купување на претпријатието,

треба да изврши анализа на работењето. Анализата на факторите за купување на

постојано претпријатие опфаќа ис-тражување на следниве фактори: причините за

продавање, профитабилноста, средствата и обврските, окружувањето и правните

аспекти.

Причините за продавањена претпријатието често се различни од причините за

негово купување. Претпријатието може да се продава поради: повлекување од

бизнисот, лошо работење, загуба во работењето, неадекватна локација, влегување во

нов бизнис, болест и др. Вистинските причини, потенцијалниот купувач може да ги

осознае преку прибирање податоци и информации од потрошувачите, кредиторите,

банките, конкурентите или доставувачите. Овие информации треба да помогнат за

подготвување објективна анализа на работењето.

Анализа на факторите при купување на претпријатие

Анализаша на профишабилносша треба да помогне во оценката на бизнисот. Најпрво

треба да се испита движењето на профитабилноста во изминатите години, да се

спореди профитабилноста остварена во други претпријатија, да се даде оценка на

обемот на продажбата во наредниот период, да се изнајдат можности за нејзино

зголемување идр.

Анализата на средствата и обврските се однесува на опремата, зградите,

транспортните средства и нивното реално прикажување во сметководството.

Физичката состојба на средствата е многу важна при определувањето на вкупната

вредност на претпријатието што се купувач. Купувачот треба да ги земе предвид и

дополнителните трошоци за инвестициско и тековно одржување на зградите и

опремата. Купувачот треба да ги земе предвид и трошоците што ќе ги направи за

купување нова опрема. Покрај ова, купувачот треба да ги оцени и обртните средства,

со посебен акцент на готовината и залихите на материјали и готови производи,

обврските спрема доставувачите, банките и кредиторите.

Анализата на окружувањето се однесува на оценување на факторите во посебното

окружување, утврдување на предностите и слабостите во гранката и во групацијата,

како и утврдување на предностите и слабостите на интерното окружување Анализата

на посебното окружување се однесува на истражување на пазарот, со акцент на кон-

куренцијата, потрошувачите со нивните ставови, вкупниот пазар и неговата

13

сегментација. Ставовите на потрошувачите се многу важни при определувањето на

конечната вредност на претпријатието. Позитивните ставови на потрошувачите

директно влијаат на поголемата конечна цена на претпријатието, и обратно.

Анализата на правната документација се однесува на документите за сопственост на

претпријатието, како и на склучените договори со доставувачите, купувачите и

кредиторите.

Анализата на факторите преку анализа на причините, профитабилноста, обврските и

средствата, окружувањето како и правната документација треба да овозможи

објективна оценка на бизнисот, која претставува појдовна основа за донесување одлука

за купување на претпријатието.

ПРЕДНОСТИ И СЛАБОСТИ ПРИ КУПУВАЊЕТО НА ПОСТОЈНО ПРЕТПРИЈАТИЕ

Купувањето мало претпријатие има неколку предности и тоа: /. Локација на

претпријатието. Купувачот на мало претпријатие не троши дел од своето време за

избор на соодветна локација.

2. Помали обртни средства. Кога се купува претпријатие што постои, потребата од

почетни обртни средства за покривање на почетните трошоци во работењето е помала.

3. Купување клиентите. Со одлуката да се купи претпријатието купувачот ги купува,

ги наследува постојните клиенти.

4. Намалување на неизвесноста во работењето. Разработениот бизнис од страна на

продавачот на постојно претпријатие ја намалува неизвесноста од иден неуспех во

работењето.

5. Профитот ќе се остварува порано. При купувањето постојно претпријатие побрзо

се создава профит отколку при основањето ново. Почетните проблеми сврзани со

основањето на ново претпријатие не се среќаваат кај купувањето на постојно

претпријатие. Започнувањето со мал бизнис преку основање ново претпријатие во

првите го-дини од работењето не создава доволно финансиски средства, како што е

случај со купувањето на постојно претпријатие.

6. Објектите, опремата и другите извори се однапред познатч.

7. Помал ризик во работењето. Купувањето на успешно мало претпријатие, е

помалку ризично отколку започнувањето со бизнис преку основање на ново 14

претпријатие. Помалиот ризик се должи на утврденото учество на пазарот на

потрушовачите, банките, доставувачите, вработените.

8. Полесно планирање. Планирањето на работењето на мало претпријатие кое постои е

полесно отколку која се основа ново. Во претпријетието постојат податоци и

информации како основа за планирање, што не е случај со планирањето на работењето

на претпријатие кое се основа.

Покрај предностите, купувањето на постојно претпријатие има и слабости.

1. Продажна цена. Тешко е да се оцени дека нродажната цена е реално утврдена. Може

да биде ниско утврдена поради тоа што продавачот има загуба или лошо работи.

Цената по која се купува претпријатието е висока и може да го одложи остварувањето

на профитот. Тоа ќе го пролонгира потребното време за закрепнување на сопственикот

и на претпријетието.

2. Лоша локација. Причина за продавање на претпријатието мо-же да биде неуспехот

во работењето кој се должи на погрешно избраната локација. Во разговорите,

продавачот ќе му понуди други причини за продавање на претпријатието на купувачот.

3. Зголемување на трошоците. Поради потребата од модерни-зација ќе се создадат

дополнителни трошици кои ќе ја намалат профитабилноста во работењето. Понатаму,

доколку на опремата и објектите не се изврши модернизација, ќе се создадат

дополнителни трошоци за нивно одржување.

4. Bad - will. При купувањето на постојно претпријатие може да се купи, кој се должи

на производот или услугата или на односите на вработените со потрошувачите. Со

трансферот на сопственоста Bad will ќе создаде проблеми во успешниот почеток и ќе

го пролонгира остварувањето профит.

5. Погрешна деловна политика. При купувањето на постојно претпријатие може да

биде прифатена погрешно спроведувана поли-тика. Несоодветните начела или

принципи можеби биле формулирани за платите, продажбата на производот услугата

на кредит, земањето кредит под лоши услови, лошите работни услови и сл.

6. Несоодветни залихи. Во претпријатието што се купува може да постојат некурентни

залихи на суровини или производи или, пак, застарени суровини. Доколку не сте

запознаени со нив, ќе платите соодветна цена за невредни залихи.

Во литературата се наведуваат и други слабости при купувањето на постојно

претпријатие, како на пример: компромис помеѓу целите на купувачот и целите на

продавачот на претпријатието; постојните потрошувачи го напуштаат претпријатието

15

со заминувањето на претходниот сопственик; лоша селекција и состојба на

производите; неефикасни физички објекти и застарена опрема; прифаќање на

слабостите со купувањето на претпријатието; отежнато менување на политиката што се

применувала; постигната спогодба за купување на претпријатието по висока цена.

ОСНОВАЊЕ НА НОВО ПРЕТПРИЈАТИЕ

Покрај купувањето на мало претпријатие, како начин на започнување со нов бизнис се

практикува и основање мало претпријатие. Истражувањето и анализата на ново

претпријатие се потешки и помалку точни отколку студијата за купување на

претпријатие што постои.

Одлуката за основање на мало претпријатие е заснована на физибилити студија.

Студијата, генерално, треба да ја оправда идејата за основање претпријатие. Во неа

треба да се одговори на неколку клучни прашања. Конечната одлука за започнување со

работа преку основа-ње на мало претпријатие зависи од физибилити - студијата која

прет-ставува анализа на следниве четири фактори:

1. пазарот за вашиот производ,

2. локација за вашето претпријатие,

3. финансиските барања за вашето работење и вашата способ-ност да ги остварите

нив.

4. правните барања за вашето работење.

Пазарна студија. Таа ги испитува можностите на производот -услугата на пазарот на

кој планирате да владеете, односно какви се влезните бариери. Оваа студија опфаќа:

опис на производот, анализа на пазарот и конкуренцијата. Описот на производот треба

да гцжаже колку тој е различен од производите што ги нуди конкуренцијата, кои се

неговите предности и слабости. Анализата на пазарот треба да ги утврди сегментите на

пазарот, да даде опис на населението, како на пример: нивото на приходи, нивото на

образование, возраста, големи-ната на семејствата. Студијата за пазарот треба да ги

идентификува конкурентите, нивните предности и слабости и нивната успешност во

работењето.

Локација. Таа е една од најважните фактори. На изборот на локацијата влијаат

следниве фактори: близината до сегментираниот пазар, анализата на трошоците,

достапноста до работната сила, даночниот систем, ставовите на соседите кон бизнисот, 16

карактерот на соседите, просторот за ширење. Ова се само некои од факторите што

треба да бидат земени предвид при изработката на физибилити - студијата.

Финансиски барања. Тие се однесуваат на утврдување на трошоците за започнување

со вашето работење и колку парични средства треба да создаде работата за да се

остварат трошоците за живеење.

Правни дарања. Постојат бројни прописи на ниво на локалната самоуправа и на ниво

на државата кои го контролираат работењето на претпријатието. Пред да започнете со

работа треба да се запознаете со прописите кои се однесуваат на претпријатието, како

на пример: дозволи за работа, за локација, даночниот систем, законите за работните

односи и сл.

Анализа нафакторите за ново претпријатие

Покрај претходните фактори за приод кон физибилити - студијата најважни, прашања

на кои треба да се одговори при анализита нл факторите за основање пово

претиријатие се: локацијата. истражува-њето на пазарот, финансирањето, објектите,

окружувањето и правните аспекти.

Најпрво треба да се утврди во кое подрачје ќе дејствува претпри-јатието. Како што

беше веќе истакнато, тоа се производството, трго-вијата и услугите. Понатаму, треба

да се избере адекватна локација за претпријатието, која претставува клучен фактор на

профитабилноста. Исто така, треоа да се изврши истражување на пазарот за да се

утврди неговиот капацитет, вкупната понуда, вкупната побарувачка, големината на

конкуренцијата, бројот на конкурентите што постојат на локалниот пазар. нивната

локација, каква е индиректната конкуренција и сл. Врз таа основа треба да се утврди

сопствената пазарна позиција, што ново им се нуди на потрошувачите во однос на

конкуренцијата и сл.

Финансиските аспекти заземаат.посебно место во студијата. Изворите на финансиски

средства, сопствени или кредити, големината на финансиските средства, намената на

17

средствата, фиксни или варијабил-ни битно влијаат на почетокот со работата на новото

претпријатие.

ПРЕДНОСТИ И СЛАБОСТИ ПРИ ОСНОВАЊЕТО НА НОВО ПРЕТПРИЈАТИЕ

Основањето мало претпријатие има свои предности, како:

- сопственикот има можност сам даја избере локацијата на претпријатието;

- сопственикот го определува подрачјето на работење на претпријатието;

- сопственикот има целосна слобода во организацијата на работењето и управувањето;

- сопственикот има слобода при вработувањето кадри и при изборот на опрема.

Во литературата се наведуваат и други предности, а меѓу нрв заслужуваат да бидат

потенцирани следниве:

1. во многу случаи, една од најкритичните одлуки за успехот на претпријатието е

одлуката за локацијата. Таа влијае различно врз успехот и неуспехот на многу

претпријатија. Често пати, единствен начин да се обезбеди најдобра локација е

основањето ново претпријатие;

2. физичките средства можат да бидат така конструирани, што да обезбедат најдобра

ефикасност во работењето;

3. иновирањето во ново претпријатие е полесно отколку во претпријатие што постои,

поради постојните физичките ограничувања;

4. сите фази во новото претпријатие ќе бидат поставени од сопственикот, за разлика од

потребата за нивно менување кога се купува претпријатие кое дејствува;

5. постојното претпријатие понекогаш има слабости во однос на потрошувачите,

доставувачите, кредиторите и вработените. Можеби постојното претпријатие има имиџ

кој не го посакува новиот сопственик. Почетокот на нов бизнис му овозможува на

сопственикот на новото претпријатие да создаде имиџ каков што посакува.

Фактори кои треба да се земат предвид при основањето ново претпријатие, а имаат

негативно влијание, се следниве: постои висок ризик при започнувањето нов бизнис,

за што зборува бројот на неуспешни претпријатија со првата година од своето

основање; значајно време и трошоци се потребни за ново претпријатие, при градењето

односи со потрошувачите; обично, потешко се обезбедуваат средства за основање ново

претпријатие отколку за купување на претпријатие што пос-тои; потребно е време за

18

совладување на почетните проблеми сврзани со опремата и постапките; треба да се

воспостават нови линии за кре-дитирање и набавка.

ПОСТАПКАТА ЗА ЗАПОЧНУВАЊЕ НА НОВ БИЗНИС од идеја до стварност, поминува низ шест фази.

1. Развој на бизнис - идеја. Општо кажано, ова е многу тешка фаза во која се нудат

совети на реципиентот за започнување со работа на мало претпријатие. Во рамките на

оваа фаза важни се размислувањата во следниве насоки: дали идејата е во врска со

сопственото искуство; дали се очекува трошоците за започнување со мал бизнис да

бидат големи; колку техничко или посебно знаење е потребно за производот или

услугата; дали идејата се однесува на нов производ или услуга; дали се очекува

фамилијата да биде вклучена.

2. Формирање пазар. Обично е подобро да се влезе во веќе формиран пазар, на кој

постои високо ниво на информираност на потрошувачите. Во рамките на формираниот

пазар кандидатот за започну-вање со сопствен бизнис треба да ја сфати потребата од

креирање по-себни предности кај производот - услугата, со цел да се разликува од

конкурентските. Размислувањата вклучуваат: колкава е големината на пазарот; каде е

лоциран; кои се посебните продажни карактеристики; дали постојат дистрибутивни

канали; дали постои заситеност на пазарот.

3. Оценување на конкуренцијаша. Истражувањата во оваа фаза треба да бидат во

насока на утврдување на бројот на доставувачите. Исто така, истражувањата треба да

укажат на предностите што ги имаат конкурентите во однос на дизајнот, трошоците,

испораката, дистрибу-тивните канали и сл. Размислувањата можат да ги вклучат и

следниве аспекти: дали постои слободен простор за нова конкуренција; дали

конкурентите дејствуваат на целиот пазар; кои се нашите предности во однос на

конкуренцијата.

4. Оценување на бизнис - идејата. Во рамките на оваа фаза може да дојде до

отфрлање на деловната идеја. Кандидатот за започнување со нов бизнис мора самиот

да донесе одлука врз основа на истражувањата. Другите размислувања треба да

вклучат: дали идејата е вредна кога се споредува со карактерот на побарувачката и со

квалитетот на конкуренцијата; дали е проценет сиот ризик; кои се вистинските моти-ви

за започнување со бизнис; дали кандидатот има единствени пред-ности кои можат да

19

бидат препознати од другите; дали почетокот на бизнисот ќе повлијае на другите во

околината.

5. Тестирање на производот - услугата. Оваа фаза тешко се спроведува поради

фактот што кандидатот за започнување со бизнис вистински не се наоѓа во него.

Тестирањето на производот - услугата е можно да се финансира од сопствените

приходи. Другите размислувања во рамките на оваа фаза: кои се проблемите во

дистрибуцијата; дали сите ресурси се земени предвид; што треба да направи за да се

подобри производот; дали е произведен производот кој навистина се посакувал.

6. Стекнувањересурси. Претходните пет фази треба да овозможат доволно

информации кои кандидатот за започнување со бизнис ќе може да ги искористи во

бизнис - планот. Стекнувањето ресурси е свр-зано со пари.

Ресурсите можат да бидат видливи и невидливи. Видливите ресурси вклучуваат:

фабрика, опрема, машини, луѓе, финансии, додека, пак, невидливите ресурси се

однесуваат на: знаење, способности, мотивација, комуникација, деловни односи и

меѓуперсонални способности. Откако ќе се утврдат потребните ресурси, следниот

чекор е утврдува-ње нанивните трошоци. Другите размислувања за стекнување

ресурси се однесуваат на: дали се идентификувани сите потребни ресурси; дали бизнис

- планот ги одразува потребните ресурси; кои се можните прио-ди за финансирање на

ресурсите; дали бизнис - планот ги содржи сите важни податоци добиени во

претходните пет фази; дали се земени предвид размислувањата за иден евентуален

неуспех; дали е можно етапно стекнување на ресурсите.

Претходните шест фази треба да му помогнат на кандидатот за започнување со нов

бизнис да добие одговор на единственото прашање: дали ризикот е премногу голем

или не. Бизнис - планот, исто така, треба да придонесе за одговор на претходното

прашање и тој не треба да служи како инструмент за стекнување ресурси туку како

начин на поврзување на аргументите за поддржување на деловната идеја.

Откако ќе биде изработена физибилити - студијата со која се докажува оправданоста за

основање ново претпријатие, потребно е да се преземат определени чекори за

почнување со бизнисот. Серијата чекори може да варира од случај до случај, поради

што ќе биде потребно нивно приспособување. Постапката за почнување со работа на

новото претпријатие поминува низ следниве фази:

1. подготвување бизнис - план во писмена форма за сопствениот потфат,

20

2. консултирање професионалци (сметководители, правници, банкари, брокери) за да

се обезбеди успешен почеток во работењето на претпријатието.

3. донесување одлука за формата на организација на претпријатието, која може да

биде: единствен сопственик, партнерство или корпорација,

4. определување на видот на финансирање кој најдобро одговара на ситуацијата.

Финансирањето може да биде одразлични извори: сопствена заштеда, кредити од

банки и сл.,

5. донесување одлука за избор на најдобра локација на претпријатието. Изборот на

локацијата е клуч за успешно работење на малото претпријатие. Анализата на

подрачјето на работење и видот на потрошувачите се првите чекори кон избор на добра

локација.

6. обезбедување на потребните дозволи за избраната локација на претпријатието,

7. регистрација на претпријатието како даночен обврзник, вработување лицаи

обезбедување здравствена, безбедносна и економска контрола од страна на соодветни

инспекции, доколку тоа го бара работењето на малото претпријатие,

8. вклучување во професионални и во други организации и партиципирање во

образовните програми што се нудат. Комората е клучна организација во сите општини.

Таа на сопствениците на мали претпри-јатија може да им помогне на различни начини.

ВАЖНОСТ НА ОДЛУКАТА ЗА ИЗБОР НА ЛОКАЦИЈА На претходните страници беше истакнато дека изборот на локацијата на

претпријатието претставува клучна фаза во процесот на планирање нов бизнис,

односно фактор на успех или неуспех за претпријатието. Поконкретно, изборот на

локацијата е клучен фактор на профитабилноста.

Локацијата е важна за сите видови претпријатија. Различни видови претпријатија

бараат различни локации. Така, на пример, продавница на мало за спортска опрема

треба да биде лоцирана во шопинг -центар, во непосредна близина на потрошувачите.

Дистрибутер на големо треба да биде лоциран во подрачје со ниски трошоци за

рентирање на деловниот простор. Живинарска фарма треба да биде лоцирана надвор од

урбано подрачје, на евтино земјиште и со пониска цена на работната сила. Имајќи го

предвид претходното, за локацијата, покрај другите аспекти, може да се зборува како

за економски - трошковен фактор. Локацијата значи - трошоци. Од друга страна,

направените трошоци се претпоставка за остварување на идни ефекти. Оттука, пог-

21

решниот избор на локација на малото претпријатие пресудно влијае за намалување на

економичноста и профитабилноста во работењето. Изборот на добра локација е од

витално значење за бизнисот.

Клучни фактори при селектирањето на добрите локации се следниве: достапноста до

потрошувачот, условите на окружувањето на бизнисот, расположливоста на ресурсите,

личната склоност на сопствени-кот и расположливото подрачје во градот и трошоците.

Најважен фактор при изборот на локацијата треба да биде достапноста на бизнисот

до потрошувачот. Многу производи, како што се снекхраната и бензинот, се погодни

производи кои бараат локација до потрошувачот; во спротивно, потрошувачите ќе ги

супституираат со конкурентските марки. Услугите, какви што се дуќаните за поправ-ка

на гуми и фризерниците, исто така, се класифицираат како погодни и бараат локација

достапна до потрошувачите.

Малото претпријатие е под влијание на окружувањето во кое дејствува. Условите на

окружувањето на бизнисот можат да промовираат успех или неуспех.На пример,

временските услови се важен фактор на окружувањето кој влијае на побарувачката на

производи како што се климатизери и базени за капење. Конкуренцијата, правните

барања и структурата на даноците се само неколку од многуте други критични фактори

на окружувањето.

Расположливоста на ресурсите во врска со производството на производот треба,

исто така, да се земе предвид кога се избира локацијата. Суровините, понудата на

работна сила, транспортот се само некои од факторите коишто влијаат на локацијата.

Личната склоност на сопственикот често се истакнува како еден од поважните

фактори на локацијата во однос на претходните. Одлична гледна точка, сопственикот

на мало претпријатие повеќе ќе ја цени и ќе се чувствува попријатно во атмосфера на

домашна заедница, без оглед на тоа дали станува збор за мал или за голем град.

Доколку по-тенцијалните потрошувачи се локални жители, сопственикот, веројатно,

има подобри познавања на вкусот и преференциите отколку сопственик надвор од

градот. Роднините и пријателите можат да бидат првите потрошувачи на

претпријатието и можат да помогнат во рекламирањето на производот или услугата.

Расположливоста на потенцијалното подрачје и трошоците сврзани со добивањтое

на локацијата треба да се истражуваат како важни фактори на одлуката. При

определувањето на расположливоста и соодветностаналокацијататребада се побара

22

помош. Трошоците сврзани со изградбата на нова локација можат да бидат

ограничувачки или куповната цена на постојната структура може да го надминува

расположливиот буџет на сопственикот. Доколку на располагање е соодветна зграда,

сопственикот треба да одлучи дали ќе ја изнајми или ќе ја купи.

ФАКТОРИ НА ЛОКАЦИЈАТА

Повеќе пати е потенцирано дека локацијата е често клучен елементво определувањето

на профитабилноста на претпријатието.

1. трошковни фактори - земјата, работната сила, материјалите и транспортот;

2. факшори на побарувачката - големината на пазарот, локацијата на конкурентите,

потенцијалот за продажба;

3. невидливи фактори - склоноста кон посебно окружување, сигурноста, други лични и

фамилијарни размислувања.

Според втората класификација, факторите што треба да бидат земени предвид при

изборот на локацијата на мало претпријатие можат да бидат систематизирани во

следниве три групи:|

1. селекција на градот,

2. избор на подрачје во градот,

3. идентификација на конкретна локација.

Во првата група, кога се избира нов град, анализата на локацијата ја сочинуваат

следниве фактори:

- големината на градското - трговското подрачје,

- населението и трендовите на населението во трговското подрачје,

- вкупната куповна моќ и распределбата на куповната моќ.

- вкупниот потенцијал на трговијата на мало,

- бројот, големината и квалитетот на конкуренцијата, - напредувањето на

конкуренцијата.

Во втората група, кога се избира подрачје во градот, анализата на локацијата ја

сочинуваат следниве фактори:

- Моќта на привлекување потрошувачи во определена продавница и во определено

шопинг - подрачје,

- квантитативниот и квалитативниот карактер на конкурентските продавници,23

- постоењето на пат до продавницата,

- карактерот на правната регулатива по зони,

- насоките на ширење на подрачјето,

- општата претстава за подрачјето.

Во третата група, кога се избира конкретна локација, анализата на локацијата ја

сочинуваат следниве фактори:

- влијанието на сообраќајот што минува покрај локацијата,

- можноста на локацијата да го прекинува сообраќајот од еден до друг пат,

- дополнителните карактеристики на соседните продавници,

- видовите производи што се продаваат,

- обезбедување сопствен паркинг,

- ранливоста на локацијата од нелојална конкуренција, -трошоците на локацијата.

Според третата класификација, постојат различни фактори кои влијаат врз изборот на

локацијата, а тие можат да бидат систематизирани во две групи:

а) општи фактори при изборот на локацијата,

б) посебни фактори при изборот на локацијата.

Независно од видот на бизнисот, постојат неколку општи факто-ри кои треба да се

земат предвид пред да се донесе одлука за избор на локацијата. Тие се следниве:11'

лични фактори кои му укажуваат на сопственикот каде да го лоцира претпријатието;

економски - фактори се однесуваат: на кутшвната моќ на заедницата, бројот на

вработените, вкупниот приход по фамилија, банките, депозитите, малопродажбата и

друго;

конкуренцијата може да биде корисна кога бизнисот напредува, но штетна кога него

го уништува;

географскиразмислувања, тие се важен фактор во маркетингот на малото

претпријатие. Понекогаш некои производи треба да бидат лоцирани во непосредна

близина на местото каде што ќе бидат продадени. На пример, една работилница за

поправка на чамци мора да биде лоцирана во близина на вода;

законите и прописите се посебно важен општ фактор за локација на бизнисот.

Одредени прописи пропишуваат услови под кои може да почне работата на малото

претпријатие (струја, вода, противпожарна заштита, еколошка заштита и сл.).

Посебните фактори при изборот на локацијата се однесуваат на различни подрачја на

дејствување, како на пример малопродажба, големопродажба, услуги и производство.

24

Сопствениците на мали претпријатија, често пати, донесуваат пог-решни одлуки во

врска со локацијата, а пазарот не е единствен фдктор од кој зависи ефикасноста во

работењето. Оттука произлегува дека полесно е да се идентификуваат факторите што

треба да бидат земени предвид кога се донесува одлука за локација отколку да се

донесе вистинска одлука.

На локацијата на претпријатието влијаат и други фактори. Анализата треба да ги

открие оние фактори кои имаат пресудно влијание. Подрачјето на работа

(производство, трговија или услуги) како фактор битно влијае на локацијата. Имено,

доколку претпријатието стопанисува во трговијата или услугите, тогаш локацијата

треба да биде во непосредна близина на потрошувачите. Доколку, пак, претпријатието

дејствува во производството, тогаш локацијата може да биде надвор од градот, во

близина на индустриски колосек или широки сообраќајници.

Покрај подрачјето на работа, клучни фактори при изборот на локација се и следниве:

1. анализа на теренот,

2. поддржувачки фактори,

3. невидливи фактори.

Прваша групаја сочинуваат физичките фактори на локаци-јата. Вистинската

локација бара испитување на неколку карактериститки: големината на земјата,

пристапните пратишта, транспортните услуги, зонирањето, помошните услуги

(противпожарна заштита, полициска заштита, систем за вода, осветлување), трошоците

за изнајмување и трошоците за одржување.

Втората групаја сочинуваат фактори кои не се директно свр-зани со локацијата.

Во оваа група спаѓаат: карактеристиките на локацијата, окружувањето,

конкуренцијата, трговското подрачје, трошоците за транспорт и услуги.

Третата групаја сочинуваат фактори кои имаат врска со локацијата, но не се

видливи. Типични примери на невидливи фактори кои треба да се оценат, но кои

тешко се мерливи со сигурност се следниве: заштитата на потрошувачите, стандардите

за заштита на окру-жувањето, правните мерки за користење на земјата.

На претходните страници беше истакнато дека најчести подрачја во кои малите

претпријатија дејствуваат се трговијата, производството, услугите и градежништвото.

За секое подрачје на дејствување карактеристични се посебни фактори на локацијата.

За малите прет-пријатија од областа на трговијата најважни општи локациски фактори

се гранката, населението, конкуренцијата, градските поддржувачки услови, додека пак,

25

посебни локациски фактори се: следниве: паркингот, претпријатијата во

окружувањето, густината на сообраќајот, сончевата страна на улицата, страната на

улицата по која се "оди дома".

Населението е општ фактор за локација на мало претпријатие од вбласта на трговијата.

По споредбата на населението со бројот на конкурентските претпријатија, може да се

донесе заклучок дали подрачјето има потреба од друго претпријатие. На пример,

доколку подрачјето има 2000 жители кои ги опслужуваат две продавници, тоа значи

дека локацијата е добра за основање на уште една продавница.

26