ΔΗΜΟΣ ΕΚΑΛΗΣ

Ασφάκα Το όνομα του χωριού προέρχεται από την παλιά τοπωνυμία της περιοχής όπου αφθονούν οι ασφάκες ( ελελίφασκος - θάμνος ).

Οι πρώτοι κάτοικοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή το1924 προερχόμενοι από την Μ. Ασία μετά τον διωγμό του 1922.

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ

Τα πρώτα ιστορικά ίχνη στην περιοχή προέρχονται από την Νεολιθική περίοδο, τότε που τα στοιχεία του Νεολιθικού πολιτισμού στην Ήπειρο είναι ελάχιστα, κυρίως, λόγω των έντονων κλιματολογικών μεταβολών και πληθυσμιακών μετακινήσεων εκείνης της περιόδου. Οι νεολιθικοί κάτοικοι της Ηπείρου εκτός από τα Σπήλαια αναπτύχθηκαν και κατοίκησαν στις παρυφές λιμνών και πεδιάδων, όπως έγινε και στην  περιοχή που σήμερα βρίσκεται η Ασφάκα και το Πετσάλι, έχοντας ως κύριες ασχολίες την γεωργία, την κτηνοτροφία, την αλιεία και το κυνήγι. Οι θέσεις αυτές πολιτιστικά ανήκουν στον Αιγιακό χώρο καθ' όλη την διάρκεια της Νεολιθικής περιόδου, όπως αποδεικνύουν οι έντονες τοπολογικές ομοιότητες  της κεραμικής τους με αυτήν της Νέας Νικομήδειας στην Μακεδονία, του Σέσκλου και του Διμηνίου στη Θεσσαλία και της Ελάτειας στην Βοιωτία.

Στην πρώιμη εποχή του χαλκού και μετά την κατάρρευση του μυκηναϊκού πολιτισμού παρατηρείται σημαντική αύξηση βόρειων πολιτιστικών επιδράσεων στην Ήπειρο που εκφράζεται μέσα από την εύρεση  «Βορειοδυτικού» τύπου σιδερένιων  

όπλων και εργαλείων, χάλκινων κοσμημάτων αλλά και στοιχείων στην χειροποίητη εγχώρια κεραμική. Στην Νότια Ήπειρο, συμπεριλαμβανομένου πιθανώς, την περιοχή Ασφάκας, επικρατεί το έθιμο ταφής σε συλλογικούς τύμβους, χωμάτινους ή με λίθινους πυρήνες, μανδύες και εσωτερικούς περιβόλους, που περιείχαν κιβωτιόσχημους τάφους σε ακτινωτή διάταξη.

Η περιοχή Ασφάκας συγκαταλεγόταν στους νότιους οικισμούς της Ηπείρου που δεν ήταν οχυρωμένοι και αποτελούνταν από κυκλικές, ωοειδείς, πεταλόσχημες ή οκτώσχημες καλύβες με λίθινη κατωδομή, συχνά κτισμένες σε επάλληλα  άνηδρα, έχοντας καθαρά γεωργοκτηνοτροφικό χαρακτήρα. Η ίδρυση παράκτιων κορινθιακών αποικιών στην περιοχή εντατικοποίησε τις εμπορικές επαφές με την Νότια Ελλάδα συμβάλλοντας στην έξοδο της Ηπείρου από την πολιτιστική απομόνωση. Έτσι την περίοδο αυτή οι ηπειρώτες προμηθεύονταν από τις νοτιοελληνικές πόλεις μέσω των αποικιών τους έργα μεταλλοτεχνίας και κεραμικής και τις προμήθευαν με γαλακτοκομικά προϊόντα,  δέρματα, μαλλί και ξυλεία. Η δομή της κοινωνικής νομάδας τόσο στο Βόρειο όσο και στο Νότιο τμήμα της Ηπείρου χαρακτηρίζονταν από την ημινομαδική ομάδα ποιμενικών οικογενειών, σχηματίζοντας μικρές αυτοκυβερνώμενες φυλές.

Ιστορικά στοιχεία κατά την  περίοδο των μεγάλων συμμαχιών, με πρωτοπόρα και πιο σημαντική για την Ήπειρο, την συμμαχία του Πύρου, δεν υπάρχουν, ενώ η δημιουργία των ορεινότερων περιοχών του Δήμου φαίνεται να ξεκίνησε με την κατάλυση της βυζαντινής  αυτοκρατορίας και την ίδρυση του Δεσποτάτου της Ηπείρου.

Αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την περίοδο των βυζαντινών χρόνων από την περιοχή του σημερινού δήμου Εκάλης περνούσε δερβένι, το οποίο σύμφωνα με την τοπική παράδοση ξεκινούσε από το Δυρράχιο και κατέληγε στη Ναύπακτο. Δερβένια ήταν οι δημόσιοι δρόμοι που εξυπηρετούσαν τις συγκοινωνίες της αυτοκρατορίας. Προκειμένου να εξασφαλιστεί η ασφάλεια των συγκοινωνιών αλλά και γενικότερα της γύρω περιοχής είχαν χτίσει φυλάκια κατά μήκος των δρόμων αυτών. Τα φυλάκια ήταν σε θέσεις τέτοιες ώστε να υπάρχει οπτική επαφή μεταξύ τους , επομένως και δυνατότητα συνεννόησης σε περίπτωση διατάραξης της ασφάλειας της περιοχής. Το δερβένι ξεκινώντας από το Δυρράχιο και περνώντας πρώτα από τα χωριά του Πωγωνίου στη συνέχεια περνούσε από τα χασίλια Βλαχατάνου, τον Άγιο Μηνά Βατατάδων, τη Θεοτόκο Λιγοψάς και τα πηγάδια Γαυρισιών. Ο ίδιος δρόμος διατηρήθηκε και από το Δεσποτάτο της Ηπείρου μεταγενέστερα.

Κατά την περίοδο της τουρκοκρατίας τα χωριά του δήμου Εκάλης ήταν ιδιόκτητα τσιφλίκια είτε του Αλή Πασά είτε άλλων Τούρκων ή Γιαννιωτών αργότερα. Σταδιακά παραχωρήθηκαν στους κατοίκους των χωριών μέχρι το 1923 που έγινε και η τελική απαλλοτρίωση με απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας.

Βατατάδες. . Το όνομά του προέκυψε από τον αρχηγό της πατριάς (Βατατάς) και τους απόγονους οικιστές του. Η τοπική παράδοση του χωριού υποστηρίζει ότι αρχικά αυτό βρισκόταν σε δύο συνεχόμενες ράχες με τις ονομασίες «Τσούρλα» και «χασίλια Χρ. Τάση». Μετά από θανατηφόρα επιδημία όσοι επέζησαν κατέβηκαν χαμηλότερα όπου και κατοίκησαν στη σημερινή θέση των Βατατάδων.

Μια άλλη εικασία συνδέει το χωριό με τον Κων. Βατάτση, έναν από τους ευγενέστερους άρχοντες των Ιωαννίνων, που καταδιώχθηκε από τον Σέρβο Δεσπότη Θωμά Πρελούμπο (1367-1384).

Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι κάτοικοι του χωριού έγιναν κύριοι της γης τους μόλις το1923 ύστερα από απόφαση του Υπουργείου Γεωργίας με την οποία κηρύχτηκαν απαλλοτριωτέα όλα τα τσιφλίκια του νομού Ιωαννίνων.

Από το χωριό ήταν ο παπά Γιάννης Λάμπρου, μαθητής του Αγίου Κοσμά. Ο παπά-Γιάννης ακολούθησε τον Άγιο Κοσμά στην τελευταία περιοδεία του στη Β. Ήπειρο και ήταν μάρτυρας του μαρτυρίου του το οποίο και κατέγραψε ως γεγονός.

Βλαχάτανο. Το όνομα του χωριού προέρχεται από το  Βλαχοκάτουνο που σημαίνει σταθμό ή κατασκήνωση Βλάχων.

Σύμφωνα με πληροφορίες ιστορικών το χωριό μέχρι τα μέσα του ΙΖ΄ αιώνα κατοικούταν από Βλάχους, μετά την μετανάστευση των οποίων το χωριό ονομάστηκε Βλαχάτανο. Το χωριό υποτάχθηκε στους Τούρκους το 1430.Είναι άγνωστο πότε αποσπάστηκε από τη Βασιλομήτορ ως ιδιόκτητο τσιφλίκι, το 1887 ωστόσο είχε αποκτήσει τα 6/7 των ιδιοκτησιακών τίτλων της κύριας γης του

. Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το χωριό αρχικά κτίσθηκε στη θέση όπου βρίσκεται η Ιερά Μονή Αγίας Παρασκευής, η οποία χρονολογείται από το 1628. Λόγω λοιμώξεως μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση.

Δωροθέα. → Γαβρισιοί. Το όνομά του εκφέρεται στην τοπική μας γλώσσα σε πτώση αιτιατική πληθυντικού «στ’ς Γκαβρισιούς», καθώς και όλα τα σε –οι χωριωνύμια, είναι ασυναίρετο και πλήρες Γαβρεσαίοι –Γαβρισιοί. Κατά τον Λαμπρίδη δηλώνει τη γενιά του Γαβρέση ή τους απογόνους από το σλαβικό ίσως γάβρος και την αλβανική κατάληξη εchk.Το χωριό διατήρησε μέχρι σήμερα το παλιό όνομά του.  Σύμφωνα με την τοπική παράδοση το χωριό αρχικά βρίσκονταν στην τοποθεσία Παλαιοχώρι  με την ονομασία ( Δώρο Θεού , λόγω της αξιοζήλευτης θέας προς το σύνολο του λεκανοπεδίου Ιωαννίνων). Πραγματοποιήθηκε μετοίκηση στη σημερινή τοποθεσία λόγω κάποιας μεταδοτικής ασθένειας. 

Μετονομάστηκε σε «Γαβρισιοί» προς τιμή των κατοίκων στο λόφο Καστρί. Συγκεκριμένα και σύμφωνα πάντα με διηγήσεις των χωριανών, στο Καστρί υπήρχε οικισμός εντός φρουρίου επί τουρκοκρατίας. Λόγω της σθεναρής αντίστασης κατά των Τούρκων χαρακτηρίστηκαν ως Γάβριοι ( στα σλάβικα σημαίνει ήρωες ).Τμήμα των τειχών σώζεται ακόμη . Εκτός των τειχών υπήρχε νεκροταφείο και πλησίον μιας εκκλησίας το μνήμα της Ελένης, η οποία πιθανολογείται ότι διοικούσε τους Γάβριους.

Στοιχεία καταγεγραμμένα για το χωριό υπάρχουν από το 1850 .Τότε υπαγόταν εκκλησιαστικά στα Ιωάννινα και ήταν ιδιόκτητο. Το 1866 και για τα επόμενα 15 χρόνια, σύμφωνα με έγγραφα της Μητρόπολης, ήταν τσιφλίκι του Αλή Εφένδη και του Γ. Ζωίδη. Τελευταίος ιδιοκτήτης ήταν ο Ζαγορίσιος Κωστούλας Δόνος  από τον οποίο και εξαγοράστηκε σταδιακά το χωριό. Λίγο πριν την είσοδο του χωριού υπήρχε μοναστήρι με ξενώνα το οποίο διατηρούσε μια μοναχή που κάθε χρόνο έκανε μεγάλη γιορτή της Αγίας Μαρίνας με χρήματα που μάζευε από δωρεές των χωριανών. Για αυτό το λόγο και παρόλο που η πολιούχος του χωριού είναι η Αγία Παρασκευή

το παραδοσιακό πανηγύρι διοργανώνεται στο χώρο του παλιού μοναστηριού   στη γιορτή της Αγίας Μαρίνας σε αναβίωση του παλιού εθίμου. 

Photo Άγιος Αθανάσιος .