Монгол хэл 2-1. Би /хүүхэд

Дэлхийн Банкны итгэлцлийн сан болох Японы Нийгмийн Хөгжлийн Сангийн санхүүжилтээр Хүүхдийг Ивээх Сангаас Монгол улсын Боловсрол, соёл, шинжлэх

ухааны яамтай хамтран хэрэгжүүлж буй “Алслагдсан хөдөөгийн малчдын хүүхдүүдийн бага боловсролын үр дүнг сайжруулах нь” төслийн хүрээнд хэвлүүлэв.

Уг бүтээлийн агуулга, үзэл санааг зохиогчид хариуцах бөгөөд ямар ч нөхцөлд Дэлхийн Банк болон Хүүхдийг Ивээх Сангийн байр суурийг илэрхийлэхгүй болно.

1

Б.Лхамноржмоо

БИ МОНГОЛ ХЭЛ 2-1

Бага боловсрол нөхөн эзэмшиж буйхүүхдүүдэд зориулав.

Хянан тохиолдуулсан: Д.Гүндэгмаа

Улаанбаатар 2014

2

ТУЛГУУР ДОХИОТАНИХ ТЭМДЭГ

ЭХ

ӨГҮҮЛБЭР

ҮГ

ҮГИЙН ЗААГ

ЭГШИГ

ГИЙГҮҮЛЭГЧ

ТЭМДЭГ ҮСЭГ

УРТ, ХОС ЭГШИГ

АЖИГЛААРАЙ

ОЛООРОЙ

БИЧЭЭРЭЙ

СОНСООРОЙ

УНШААРАЙ

БҮТЭЭГЭЭРЭЙ

ЯРИЛЦААРАЙ

БУДААРАЙ, ЗУРААРАЙ

ХЭМНЭЛЭЭР УНШААРАЙ

ТӨСӨӨЛӨН БОДООРОЙ

2

ТУЛГУУР ДОХИОТАНИХ ТЭМДЭГ

ЭХ

ӨГҮҮЛБЭР

ҮГ

ҮГИЙН ЗААГ

ЭГШИГ

ГИЙГҮҮЛЭГЧ

ТЭМДЭГ ҮСЭГ

УРТ, ХОС ЭГШИГ

АЖИГЛААРАЙ

ОЛООРОЙ

БИЧЭЭРЭЙ

СОНСООРОЙ

УНШААРАЙ

БҮТЭЭГЭЭРЭЙ

ЯРИЛЦААРАЙ

БУДААРАЙ, ЗУРААРАЙ

ХЭМНЭЛЭЭР УНШААРАЙ

ТӨСӨӨЛӨН БОДООРОЙ

3

ГАРЧИГ

1. БИ, МИНИЙ ГЭР БҮЛ . . . . . . . . . . . . . . 4

2. МИНИЙ НАЙЗУУД . . . . . . . . . . . . . . . . 20

3. МИНИЙ НӨХӨРЛӨЛ . . . . . . . . . . . . . . 25

4. ҮНЭЛГЭЭНИЙ ХУУДАС . . . . . . . . . . . 29

4

1. БИ, МИНИЙ ГЭР БҮЛ

Нэр

1. Хүмүүс яагаад заавал нэртэй байдаг вэ? Саналаа солилцоорой. Чамд хэн нэр өгснийг мэдэх үү? Нэрнийхээ учрыг аав, ээжээсээ асуугаарай.

2. Нэр шүлгийг тод чанга уншаад чээжлээрэй.ЯагаадИжилхэн хүмүүсИйм олонНэртэй байдаг юм бэ?Яагаад намайгАавын Мэндээ гэхгүйЯдамын Мэндээ гэдэг юм бэ?Яагаад аавыгАав гэхгүйЯдам гэдэг юм бэ? Г. Нямаа

3. Гэр бүлийнхээ тухай хүмүүст танилцуулаарай.

4. Загварын дагуу нөхөж бичээрэй.

Нүдлэх үг:яагаадЯдамМэндээ

Намайг ............................................... овогтой .................................... гэдэг.Миний аавын нэрийг ....................................... гэдэг.Харин миний ээжийн нэрийг .................................. гэдэг.Би ................................... ны ордонд төрсөн. Би .............................. унах дуртай.

4

1. БИ, МИНИЙ ГЭР БҮЛ

Нэр

1. Хүмүүс яагаад заавал нэртэй байдаг вэ? Саналаа солилцоорой. Чамд хэн нэр өгснийг мэдэх үү? Нэрнийхээ учрыг аав, ээжээсээ асуугаарай.

2. Нэр шүлгийг тод чанга уншаад чээжлээрэй.ЯагаадИжилхэн хүмүүсИйм олонНэртэй байдаг юм бэ?Яагаад намайгАавын Мэндээ гэхгүйЯдамын Мэндээ гэдэг юм бэ?Яагаад аавыгАав гэхгүйЯдам гэдэг юм бэ? Г. Нямаа

3. Гэр бүлийнхээ тухай хүмүүст танилцуулаарай.

4. Загварын дагуу нөхөж бичээрэй.

Нүдлэх үг:яагаадЯдамМэндээ

Намайг ............................................... овогтой .................................... гэдэг.Миний аавын нэрийг ....................................... гэдэг.Харин миний ээжийн нэрийг .................................. гэдэг.Би ................................... ны ордонд төрсөн. Би .............................. унах дуртай.

5

6. Оршин суугаа нутаг орныхоо тухай аав, ээжээсээ асууж мэдээрэй.

5. Өөрийнхөө болон найзынхаа гэрийн хаягийг мэдэж аваарай.

1. Зургийг ажиглан тохирох үгийг нөхөж бичээд аав, ээжээсээ асуугаарай.

А. .......................дүүрэг ...................хороо ...................... байр ..................орц ...................... давхар ..................хаалга

Б. ..................дүүрэг ..................хороо ..................гудамж ................хаалга

В. ...............................аймгийн........................сумын......................баг

Миний садан төрөл

Нүдлэх үг:баг, хороо, сум, дүүрэг, аймаг

Бичихийн өмнө төрөл садныхаа талаар аав ээжээсээ асуугаарай.

6

ах................. эгч............... дүү...............

нагац ах..............нагац эгч.............

Аавын талын төрөлсаданг..............гэнэ

Ээжийн талын төрөл саданг ..............гэнэ.

Нүдлэх үг:авганагац

авга ах.............авга эгч.............

Удмын түүхийг угийн бичиг гэдэг.

6

ах................. эгч............... дүү...............

нагац ах..............нагац эгч.............

Аавын талын төрөлсаданг..............гэнэ

Ээжийн талын төрөл саданг ..............гэнэ.

Нүдлэх үг:авганагац

авга ах.............авга эгч.............

Удмын түүхийг угийн бичиг гэдэг.

7

Аавын аяга

1.Уншаарай

Монголчууд аягыг амны хишиг, буян заяаны билэг тэмдэг хэмээн эрхэмлэн дээдэлдэг. Монгол хүн бүр тусгай бэлтгэсэн жижиг уутанд аягаа хийн биедээ авч явдаг байсан нь эрүүл ахуйн нэн ач холбогдолтой байжээ.

Бусдын аяганд хоол унд идэж уухыг цээрлэдэг нь элдэв өвчин эмгэгээс сэрэмжлэх, буян хишгийн саваа бусдад хамаагүй хэрэглүүлэхгүй гэснийх юм. Мөн гэрийн эзэн, аавын аягыг ихэд эрхэмлэдэг. Аавын аяганд цай хоолны дээжийг хийдэг. Аавыг эзгүй байсан ч өдөр бүр цайны дээж хийж тавьдаг монгол ёс бий.

2. Аавын эдэлж хэрэглэдэг зүйлээс өөр юуг нь эрхэмлэн дээдэлдэг талаар аав, ээжээсээ асууж ярилцаарай.

3. Зүйр үгийг дэвтэртээ хуулж бичээрэй.

Аавын сургаал алтЭэжийн сургаал эрдэнэ

Ахын сургаал ачЭгчийн сургаал элч

Хуулан бичихдээ:• Хоёр, хоёр үгээр нь нүдэлж бичих.• Мөр, мөрөөр нь нүдэлж бичих.• Зүйр үгийг бүтнээр нь нүдэлж бичих.

Нүдлэх үг:аяга, амны хишиг, буян заяа, билэг

8

Цээний цэцэг1. “Цээний цэцэг” гарчгийг уншаад юуны тухай уншихаа таамаглан бодоорой.

Надмид хүү хэн нэгэн хүнийг юм заах гэвэл “Мэднэ ээ, мэднэ” гэж хэлдэг байжээ. Ээж нь өглөө цээний цэцэг түүлгэхээр хүүгээ явуулав. - Миний хүү! Цээний цэцэг танигдахгүй байж мэднэ. Би заагаад өгье гэхэд Надмид хүү “Мэднэ ээ, мэднэ, мэдэлгүй яах вэ” гээд явжээ. Хүү явсаар тариан талбай өнгөрч, уулын бэлд хүрэв. Тэнд халгай зөндөө ургасан байхыг хараад “Энд цээний цэцэг элбэг ургадаг гэж дуулсан. Энэ лав мөн дөө” гэж баярлан түүх гэтэл халгайнд гараа түлчихээд уйлсаар ирэв.

2. Надмид хүү халгайнд гараа түлсний учрыг тайлбарлаарай.

3. Надмид хүүгээс ямар сургамж авсан бэ? Бичээрэй.

1. “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд” гэдэг үгийг уншаад чамд юу бодогдож байна вэ? Бодлоо бичээд үзээрэй.

Эрт урьд цагт нэгэн аав, ээж хоёр ганц хүүгээ сайн хүн болгох гэж юу хүссэнийг нь биелүүлж, хайрладаг байжээ.

4. Уншихын өмнөх таамагласан чинь хэр тохирч байсан бэ? 5. Надмид хүүд ямар зөвлөгөө өгөхөө бичээрэй.

Миний авсан сургамж Харин чи ямар сургамж авсан бэ?

• Хүний зааж байгаа зүйлийг гүйцэт, анхааралтай сайн сонсож сурах

• Мэдэхгүй, чадахгүй зүйлээ лавлаж асуух

• Худлаа мэдэмхийрэхгүй байх

бэл– уулын хажуу налуу газархалгай– өргөстэй ургамал

Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд

8

Цээний цэцэг1. “Цээний цэцэг” гарчгийг уншаад юуны тухай уншихаа таамаглан бодоорой.

Надмид хүү хэн нэгэн хүнийг юм заах гэвэл “Мэднэ ээ, мэднэ” гэж хэлдэг байжээ. Ээж нь өглөө цээний цэцэг түүлгэхээр хүүгээ явуулав. - Миний хүү! Цээний цэцэг танигдахгүй байж мэднэ. Би заагаад өгье гэхэд Надмид хүү “Мэднэ ээ, мэднэ, мэдэлгүй яах вэ” гээд явжээ. Хүү явсаар тариан талбай өнгөрч, уулын бэлд хүрэв. Тэнд халгай зөндөө ургасан байхыг хараад “Энд цээний цэцэг элбэг ургадаг гэж дуулсан. Энэ лав мөн дөө” гэж баярлан түүх гэтэл халгайнд гараа түлчихээд уйлсаар ирэв.

2. Надмид хүү халгайнд гараа түлсний учрыг тайлбарлаарай.

3. Надмид хүүгээс ямар сургамж авсан бэ? Бичээрэй.

1. “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд” гэдэг үгийг уншаад чамд юу бодогдож байна вэ? Бодлоо бичээд үзээрэй.

Эрт урьд цагт нэгэн аав, ээж хоёр ганц хүүгээ сайн хүн болгох гэж юу хүссэнийг нь биелүүлж, хайрладаг байжээ.

4. Уншихын өмнөх таамагласан чинь хэр тохирч байсан бэ? 5. Надмид хүүд ямар зөвлөгөө өгөхөө бичээрэй.

Миний авсан сургамж Харин чи ямар сургамж авсан бэ?

• Хүний зааж байгаа зүйлийг гүйцэт, анхааралтай сайн сонсож сурах

• Мэдэхгүй, чадахгүй зүйлээ лавлаж асуух

• Худлаа мэдэмхийрэхгүй байх

бэл– уулын хажуу налуу газархалгай– өргөстэй ургамал

Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд

9

Хүү том болж алс газар явжээ. Аав нь нас барж, ээж нь ганцаараа арай ядан амьдарч байлаа. Ээж нь хүүгээ хүлээж шөнө бүр зүүдлэн, хүн бүрээс асууж сураглана. Нэгэн өдөр зочин ирэв. Түүнтэй танилцтал хүүг нь таньж байлаа. - “Ээжтэйгээ ирж уулзаарай гэж хүүд минь хэлээрэй” гэж тэр хүнд захиад, баруун хаяандаа байгаа үхрийн ширэнд боодолтой юмаа зааж, “Би хүүдээ хадгалж байгаа юм” гэжээ. “Ээж нь удаан хүлээх тэнхэлгүй боллоо гэж хэлээрэй” гэж захив. Хөгшний бие муудаж хэвтэрт ороод байтал хүү нь ирэв. Хүүтэйгээ уулзах хувьтайдаа эх нь баярлан баруун хацрыг нь үнсэж санаа амраад, нас баржээ. Хүүг нохой нь “Чи бид хоёр л үлдлээ дээ” гэх шиг гунигтай харав.

Хүү гэртээ орж ирээд ширэнд боосон зүйлийг онгичтол чулуу байлаа. Хүүгээ хүлээж хатсан ээж нь хүүгийнхээ багадаа тоглож байсан чулууг цуглуулан алт мөнгөнөөс илүүд үзэн хадгалж байсан нь тэр байжээ. Хүү хэл хүргэсэн хүнээс ээжийнхээ ирж уулз гэснийг сонссон боловч “Ширэнд боосон алт мөнгөнд” шунаж ирснээ санаж гэмшин ихэд гутарч гэнэ. Ингэж “Эхийн санаа үрд, үрийн санаа чулуунд” гэсэн үг гарсан гэнэ.

2. Асуултад хариулж ярилцаарай.

• Хүүгийн талаар чамд ямар бодол төрсөн бэ?• Ээж хүүгээ хэрхэн хүлээсэн бэ?• Хүү яагаад гэртээ ирэхгүй удсан юм бол?• Хүү үнэхээр ээжтэйгээ уулзахаар ирсэн үү? Хүү юунд гэмшсэн бэ?

3. Зурагт эхийн утгын дагуу тайлбар бичээд будаарай.

4.Дээрх үлгэрээс ямар сургамж авч болох вэ? Бичээрэй. .............................................. ...........................................

10

Эрээн алчуурт1. Ээжийнхээ ачийг хариулах талаар ямар бодолтой байдаг вэ? Ээждээ яриарай.

2. Эхийг ойлгож уншаарай.

Нэгэн удаа түүнд айлынх нь хүн шүүдрийн дусал түүн, ээждээ цай чанаж өгвөл ачийг нь хариулж болох тухай ярьжээ. Эрээн алчуурт өглөө эрт босч хувин аваад цэцэгт хөндийг зорив. Ямар гоё вэ? Шүүдрийн ус ийм их байхад хувин дүүргэх юухан байх вэ. Бушуухан түүж ээждээ цай чанаж өгье гэж яарна. Гэвч жимс түүхээс ч хэцүү ажээ. Түүж, түүж харахад савны ёроол хэвээрээ.Тэгэхээр эхийн ачийг хариулна гэдэг тийм ч амар юм биш байх нь. Эрээн алчуурт түүсээр түүсээр нэг мэдэхэд унтжээ. Хэрэв зөгий алчуурыг нь цэцэг гэж андуурч буугаагүй бол хэдий болтол унтах байсныг бүү мэд. Эрээн алчуурт уйллаа. Ээжийнхээ ачийг хариулж чадахгүй нь гэж бодохоос л нулимс нь аяндаа шүүдрийн дусал шиг бөмбөрч байлаа. Яая гэх вэ, хоосон савтайгаа гэрийн зүг эргэтэл гэнэт нэг чоно зогсож байв. Эрээн алчуурт “Ээж ээ” гээд хашгиран зугтлаа. Цайгаа чанаж суусан эхийн чихэнд охиных нь дуу сонсдож, нүдэнд нь өлөн чоно үзэгдэх шиг болсонд галын хайчаараа “жов” гэлээ. Тэр агшинд Эрээн алчуурт руу дайрсан чоно гэнэт зогтусан эргэн цэцэгт талын дундуур бараа сураггүй алга болов. Ээж нь охиноо үгүйлэн гэрээс гүйж гарлаа.Тал руу саравчлан хартал цэцэгнээс үл ялгарах эрээн алчуурт охин “Ээж ээ” гэсээр айсуй.Ээж охин хоёр тэврэлдэн уулзлаа. “Эвий бяцхан үр минь ээждээ хүрээд ирсэн хойно шүүдрийн дуслаар чанасан цайг чинь ууснаас ялгаагүй” гээд охиноо удаан үнсэв.

Ж. Дашдондог

3. Асуултын дагуу хариулж бичээрэй.

• Айлын хүн охинд юу гэж хэлсэн бэ?• Шүүдрийн усыг хэрхэн түүсэн бэ?• Охин яагаад уйлсан бэ?• Охинд юу тохиолдсон бэ?

шүүдрийн дусал – өвсний толгойд бөнжигнөн тогтсон усан дусал

10

Эрээн алчуурт1. Ээжийнхээ ачийг хариулах талаар ямар бодолтой байдаг вэ? Ээждээ яриарай.

2. Эхийг ойлгож уншаарай.

Нэгэн удаа түүнд айлынх нь хүн шүүдрийн дусал түүн, ээждээ цай чанаж өгвөл ачийг нь хариулж болох тухай ярьжээ. Эрээн алчуурт өглөө эрт босч хувин аваад цэцэгт хөндийг зорив. Ямар гоё вэ? Шүүдрийн ус ийм их байхад хувин дүүргэх юухан байх вэ. Бушуухан түүж ээждээ цай чанаж өгье гэж яарна. Гэвч жимс түүхээс ч хэцүү ажээ. Түүж, түүж харахад савны ёроол хэвээрээ.Тэгэхээр эхийн ачийг хариулна гэдэг тийм ч амар юм биш байх нь. Эрээн алчуурт түүсээр түүсээр нэг мэдэхэд унтжээ. Хэрэв зөгий алчуурыг нь цэцэг гэж андуурч буугаагүй бол хэдий болтол унтах байсныг бүү мэд. Эрээн алчуурт уйллаа. Ээжийнхээ ачийг хариулж чадахгүй нь гэж бодохоос л нулимс нь аяндаа шүүдрийн дусал шиг бөмбөрч байлаа. Яая гэх вэ, хоосон савтайгаа гэрийн зүг эргэтэл гэнэт нэг чоно зогсож байв. Эрээн алчуурт “Ээж ээ” гээд хашгиран зугтлаа. Цайгаа чанаж суусан эхийн чихэнд охиных нь дуу сонсдож, нүдэнд нь өлөн чоно үзэгдэх шиг болсонд галын хайчаараа “жов” гэлээ. Тэр агшинд Эрээн алчуурт руу дайрсан чоно гэнэт зогтусан эргэн цэцэгт талын дундуур бараа сураггүй алга болов. Ээж нь охиноо үгүйлэн гэрээс гүйж гарлаа.Тал руу саравчлан хартал цэцэгнээс үл ялгарах эрээн алчуурт охин “Ээж ээ” гэсээр айсуй.Ээж охин хоёр тэврэлдэн уулзлаа. “Эвий бяцхан үр минь ээждээ хүрээд ирсэн хойно шүүдрийн дуслаар чанасан цайг чинь ууснаас ялгаагүй” гээд охиноо удаан үнсэв.

Ж. Дашдондог


• Айлын хүн охинд юу гэж хэлсэн бэ?• Шүүдрийн усыг хэрхэн түүсэн бэ?• Охин яагаад уйлсан бэ?• Охинд юу тохиолдсон бэ?

шүүдрийн дусал – өвсний толгойд бөнжигнөн тогтсон усан дусал

11

• Ээж нь юу мэдэрч, юу хийсэн бэ?• Ээж охиндоо юу гэж хэлсэн бэ?

4. Ойлгоогүй зүйл байвал аав, ээжээсээ асууж тодруулаарай.

5. Эхлээд яасан, дараа нь юу болсон, эцэст нь юу болсон тухай зураг зураарай.

6. Талархал бичээрэй

- Хэнд талархал бичихээ сонгоорой.

- Загварын дагуу талархал бичиж сураарай

аавдааээждэээгчдээахдаа

багшдаанайздаа

Талархал бичихдээ:• Хэнд бичихээ сонгох• Юуны учир талархаж байгаагаа бичих• Он сар өдөр

ТалархалЭэж тандаа,Намайг өсгөж сайн хүн болгож байгаа ээждээ чин сэтгэлээсээ талархал илэрхийлье.

Хүү Цолмонгоос 2014.3.8

12

Талархал...................... тандааНадад зааж............................................................байдагт чинь баярлаж ....................................................................илэрхийлье. ...............................

Манай гэр бүл1. Сайтар ажиглаад өөрийнхөө гэр бүлийн талаар бичээрэй.

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Аав малчин. Ээжийг Янжин гэдэг. Эгчийн маань нэр Заяа. Бид малаа сайн малладаг. Би ээж аавдаа сайн тусална.

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Миний ээжийг Янжин гэдэг. Миний эгчийг Заяа гэдэг. ......

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Миний ээжийг Янжин гэдэг. Миний эгчийг Заяа гэдэг. Бид малаа сайн малладаг.

Ижил үг олон бичиж болохгүй

юм байна. Нэмж бичиж болно.

Өгүүлбэрийн төгсгөлд цэг бичнэ.

- Дараах загварын үгийг гүйцээж бичээрэй.

12

Талархал...................... тандааНадад зааж............................................................байдагт чинь баярлаж ....................................................................илэрхийлье. ...............................

Манай гэр бүл1. Сайтар ажиглаад өөрийнхөө гэр бүлийн талаар бичээрэй.

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Аав малчин. Ээжийг Янжин гэдэг. Эгчийн маань нэр Заяа. Бид малаа сайн малладаг. Би ээж аавдаа сайн тусална.

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Миний ээжийг Янжин гэдэг. Миний эгчийг Заяа гэдэг. ......

Манай гэр бүлМанайх 4 ам бүлтэй. Миний аавыг Цэвэл гэдэг. Миний ээжийг Янжин гэдэг. Миний эгчийг Заяа гэдэг. Бид малаа сайн малладаг.

Ижил үг олон бичиж болохгүй

юм байна. Нэмж бичиж болно.

Өгүүлбэрийн төгсгөлд цэг бичнэ.

- Дараах загварын үгийг гүйцээж бичээрэй.

13

2. Эргэцүүлэн бодоод хариулаарай.

1. Эхийг унших явцдаа дараах асуултуудын хариуг олоорой

• Дүү нь яагаад олсон алтаа усанд хаясан бэ?• Хоёр ах нь юу хэлсэн бэ?• Ах дүү гурав хэрхэн амьдрах болсон бэ?

Ах дүү гурав амьдарч байв. Нэг өдөр явж байгаад бага дүү нь гурван хэсэг алт олж, хоёр ахдаа нэг, нэгийг өгчээ. Тэд завинд сууж гол гатлан явтал дүү нь гартаа барьсан алтаа гэнэт усанд шидчихжээ. - Яагаад үнэтэй алтыг ус руу шидэж байгаа юм бэ? гэж хоёр ах нь асуутал отгон дүү нь: - Алт олохоос өмнө ах нарыгаа хайрлаж байсан сэтгэл минь одоо өөрчлөгдөх гээд байна. Алт олсноос хойш та хоёрыг үзэн ядаж, би ганцаараа бүх алтыг авах ёстой гэж харамсах сэтгэл төрөх боллоо. Ийм учраас алтаа усанд шидсэн юм гэжээ. - Үнэхээр чиний хэлдэг зөв шүү гээд хоёр ах нь алтаа усанд хаяж: - Гэр бүл эв найртай байвал ядуу байсан ч жаргалтай байна. Ах дүүгийн эв эвдэрвэл баян байсан ч жаргалгүй гэсэн аавын сургаал санаанд орлоо гэв.Түүнээс хойш ах дүү гурав улам эв найртай амьдрах болжээ.

2. “Эв нэгдэл” гэдэг үгийг тайлбарлан бичээрэй.

3. Өөрийнхөө ах, дүүгийн талаар бусдад танилцуулаарай.

Өгүүлбэрийн эхний үсгийг яаж бичсэн байна вэ?

Хүний нэрний эхний үсгийг яаж бичсэн байна вэ?

Өгүүлбэрийн эхний үсгийг том үсгээр бичнэ. Хүний нэрний эхний үсгийг том үсгээр бичнэ.

Ах дүү гурвын эв нэгдэл

“Эв нэгдэл” миний бодлоор “Эв нэгдэл” чиний бодлоор

• найрсаг нөхөрсөг байдал• эвтэй байх

14


• Эхлээд юу болсон бэ?• Дараа нь юу болсон бэ?• Эцэст нь юу болсон бэ?

1. Зургийг ажиглаад, тохиолдсон явдлыг зохиож яриарай.

2. Өөрт тохиолдсон явдлаа хэн нэгэнд яриарай.

3. Дараах загвар ба үг хэллэгийг хэрэглэн өөрт тохиолдсон явдлыг яриарай.

Өөрт тохиолдсон явдал

надад тохиолдсон

явдал

......даага унаж байгаад ойчсон

......хонь хургаа нийлүүлсэн

......усанд сэлж сурсан

......хот явж үзсэн

хэрэглэх үг, хэллэг

Нэг өдөр ..................ийм нэг явдал болсон юм.Хамгийн сонирхолтой нь...................гэж билээ.Түүнээс хойш .....................ойлгож авсан. тийм юм болсон, тэгж билээ, сүүлд бодсон чинь тэгэх ёсгүй байж, түүнд баярласан, талархаж явдаг, түүнээс санаа авсан гэх мэт үг хэрэглээрэй.

14


• Эхлээд юу болсон бэ?• Дараа нь юу болсон бэ?• Эцэст нь юу болсон бэ?

1. Зургийг ажиглаад, тохиолдсон явдлыг зохиож яриарай.

2. Өөрт тохиолдсон явдлаа хэн нэгэнд яриарай.

3. Дараах загвар ба үг хэллэгийг хэрэглэн өөрт тохиолдсон явдлыг яриарай.

Өөрт тохиолдсон явдал

надад тохиолдсон

явдал

......даага унаж байгаад ойчсон

......хонь хургаа нийлүүлсэн

......усанд сэлж сурсан

......хот явж үзсэн

хэрэглэх үг, хэллэг

Нэг өдөр ..................ийм нэг явдал болсон юм.Хамгийн сонирхолтой нь...................гэж билээ.Түүнээс хойш .....................ойлгож авсан. тийм юм болсон, тэгж билээ, сүүлд бодсон чинь тэгэх ёсгүй байж, түүнд баярласан, талархаж явдаг, түүнээс санаа авсан гэх мэт үг хэрэглээрэй.

15

4. Бөжинд тохиолдсон явдлыг уншаад яриарай. Уншихдаа дараах асуултуудын хариуг олж давтан уншаарай.

• Бөжинд ээж нь юу гэж хэлсэн бэ?• Бөжин яагаад уурласан бэ?• Бөжинд юу тохиолдсон бэ?• Бөжин яагаад зугтсан бэ?• Бөжин ямар болсон бэ?

Бөжинд тохиолдсон явдал

Соёо цагаан шүдтэйСоотон чихтэй бөжинОо, сойз хоёрыгОгт хэрэглэж үзээгүй гэнэУлаан шар луувангУгаалгүй дандаа идэхэд ньУчирлаж ээж нь хэлэхээр Уурлаж чарладаг зантай гэнэ

Үг дуулдаггүй бөжингийнҮүдэн хэдэн шүд ньЗогсоо зайгүй өвдөжЗовоон шаналгаж эхэлжээШүдээ эмчлүүлэх болоходАлив наашаа суу!Амаа том ангай! гэжээӨвчилсөн шүдийг нь эмчлэх гэтэлӨнөөх бөжин огло харайв

Олны дундуур зүсэн дэгдэжОрилон чарласаар зугтан арилавЗугтаад зайлж амжсан чЗовиурт шүд нь янгинасаарТухтай амарч болдоггүйТавтай тоглож чаддаггүйАхин эмчид очижЭмчилж өгөхийг гуйжээУлаан шар луувангааУгааж цэвэрлэж иддэг гэнэОо, сойз хоёуланг ньОдоо үргэлж хэрэглэдэг гэнэ Ч. Лувсандэндэв

бөжин - туулайн үр төл

16

5. Чи бөжингийн оронд байсан бол яах байсан бэ? Бичээрэй.

Хэрвээ би бөжингийн оронд байсан бол. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Бөжинд, болон хүүхдүүдэд хандаж юу зөвлөх вэ? Зөвлөгөө бичээрэй.

7.Үгсийг бүлэглэн бичээрэй.

Бөжин, оо, сойз, шүд, эмч, лууван, дэгдэж, угааж, цэвэрлэж, соотон

8. Өөрт тохиолдсон явдлын тухай бичээрэй

а. Зургийг ажиглана уу.б. Өөрт тохиолдсон явдлаа эргэн төсөөлөн санаарай.в. Төсөөлсөн зүйлээсээ сэдвээ сонгоно.г. Сонгосон сэдвийн дагуу бичнэ.

Шүдээ тогтмол угаах

Идэх луувангаа угааж хэрэглэх

Хүнсний ногоо, жимсийг угааж

хэрэглэх

Оо, сойз хэрэглэх

эр үг (а, о, у) эм үг (э, ө, ү ,и)

соотон дэгдэж

16

5. Чи бөжингийн оронд байсан бол яах байсан бэ? Бичээрэй.

Хэрвээ би бөжингийн оронд байсан бол. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6. Бөжинд, болон хүүхдүүдэд хандаж юу зөвлөх вэ? Зөвлөгөө бичээрэй.

7.Үгсийг бүлэглэн бичээрэй.

Бөжин, оо, сойз, шүд, эмч, лууван, дэгдэж, угааж, цэвэрлэж, соотон

8. Өөрт тохиолдсон явдлын тухай бичээрэй

а. Зургийг ажиглана уу.б. Өөрт тохиолдсон явдлаа эргэн төсөөлөн санаарай.в. Төсөөлсөн зүйлээсээ сэдвээ сонгоно.г. Сонгосон сэдвийн дагуу бичнэ.

Шүдээ тогтмол угаах

Идэх луувангаа угааж хэрэглэх

Хүнсний ногоо, жимсийг угааж

хэрэглэх

Оо, сойз хэрэглэх

эр үг (а, о, у) эм үг (э, ө, ү ,и)

соотон дэгдэж

17

Хажуу айлын Бат-Эрдэнэтэй

барилдаж унасан.

Сумын төвд кино үзсэн.

Хоол хийж ээждээ тусалсан.

Мессэж бичиж сурсан.

Хурдан морь унаж сурсан.

Ээждээ тусалсан ньОройн хоолны цаг боллоо. Ээж хоолоо хийхээр бэлтгэж эхлэв. Би төмс арилгах болов. Эхний төмсийг арилгав. Дараагийн төмсийг арилгах гэтэл гараа эсгэв. Ээждээ туслах гэсэн биш ээжийнхээ сэтгэлийг зовоов.

Ээждээ тусалсан ньЭэж хоолоо хийхээр бэлтгэж эхлэв. Төмс арилгах гэтэл гараа эсгэв. Ээж сандрав.

Тохиолдсон явдлаа бичих дараалал

• Төсөөлөн бодох• Төсөөлсөн зүйлээ бичих• Бичсэн зүйлээ хянаж орхигдсон зүйл байгаа эсэхийг шалгах• Өгүүлбэрийн эхлэл, хүний нэрийг том үсгээр бичсэн эсэхээ хянах

Өөрт тохиолдсон явдлыг ярьж, бичиж

сурлаа. Одоо хэр зэрэг сурснаа

үзэцгээе

9. Уншаарай.

18

1. “Нэр” шүлгийг чээжилснээ бичээрэй.

2. Загварыг гүйцээж бичээрэй.

3. Оршин суугаа гэрийн хаягаа бичээрэй.

4. Гүйцээж бичээрэй.Аавын талын саданг..................................гэнэ.Ээжийн талын саданг................................гэдэг.

5. Аавын малгай, бүсийг яагаад дээдэлдэг вэ? Бичээрэй. ...........................................................................................................................................................................................................................................................

6. Зүйр үгийг нөхөж бичээрэй.

7. Цэгийн оронд нөхөж талархал бичээрэй.

8. Эр, эм үгийг ялган бичээрэй.

Өөрийгөө үнэлээрэй

Миний аавын нэрийг.......................................гэдэг.Харин миний ээжийн нэрийг..................................гэдэг.Миний аав....................................хийдэг. Ээж маань.........................

а. ...................аймгийн..................сумын...............багб. ...................хотын ................. дүүрэг............... хороо

...................сургаал алт Ээжийн сургаал ..........................................сургаал ач Эгчийн сургаал ..........................

Талархал...................... тандаа...........................................................байдагт чинь баярлаж явдгаа ....................................................................илэрхийлье. ....................

18

1. “Нэр” шүлгийг чээжилснээ бичээрэй.

2. Загварыг гүйцээж бичээрэй.

3. Оршин суугаа гэрийн хаягаа бичээрэй.

4. Гүйцээж бичээрэй.Аавын талын саданг..................................гэнэ.Ээжийн талын саданг................................гэдэг.

5. Аавын малгай, бүсийг яагаад дээдэлдэг вэ? Бичээрэй. ...........................................................................................................................................................................................................................................................

6. Зүйр үгийг нөхөж бичээрэй.

7. Цэгийн оронд нөхөж талархал бичээрэй.

8. Эр, эм үгийг ялган бичээрэй.


Миний аавын нэрийг.......................................гэдэг.Харин миний ээжийн нэрийг..................................гэдэг.Миний аав....................................хийдэг. Ээж маань.........................

а. ...................аймгийн..................сумын...............багб. ...................хотын ................. дүүрэг............... хороо

...................сургаал алт Ээжийн сургаал ..........................................сургаал ач Эгчийн сургаал ..........................

Талархал...................... тандаа...........................................................байдагт чинь баярлаж явдгаа ....................................................................илэрхийлье. ....................

19

Ахин эмчид очижЭмчилж өгөхийг гуйжээУлаан шар луувангааУгааж цэвэрлэж иддэг гэнэОо, сойз хоёуланг ньОдоо үргэлж хэрэглэдэг гэнэ

9. Бөжинд зөвлөгөө бичээрэй.

10. “Ах дүү гурвын эв нэгдэл” эхийг уншсан уу? Зөв хариуг олж дугуйлаарай.

- Хэн гурван хэсэг алт олсон бэ? а. Бага дүү нь б.Том ах нь в. Хэн ч алт олоогүй

- Алтаа яасан бэ? а. Гэртээ аваачсан б. Усанд хаясан в. Хүнд өгсөн

- Алтаа яагаад усанд хаясан бэ?а. Ах дүүгийн “эв нэгдэл” алтнаас үнэтэй учраас хаясан.б. Усанд хаяж нуусан в. Алт гэж таниагүй

11. “Эв нэгдэл” гэсэн үгийн үсгээр үг бүтээж бичээрэй. Жишээ нь: эв, нэг ...

12. Гэр бүлийнхээ тухай танилцуулга бичээрэй.

13. Өөрт тохиолдсон хөгжилтэй явдлаасаа бичээрэй

Манай гэр бүлМанайх .............. бүлтэй. Миний аавыг.................... гэдэг. Миний ээжийг .......................гэдэг...................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

20

2. МИНИЙ НАЙЗУУД

Ном

1.Зургийг ажиглан юунд ашигладаг талаар ярилцаарай.

2.Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг зөв бичиж сураарай.

3.Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг эр, эм үгээр нь ялган бичээрэй.

цүнх.......... ном.......................

үз.г , хар.ндаа, б.даг, б.ллуур, н.м, д.втэр, хайч, үдээс, шуг.м, ц.нх, үз.гний сав, баримлын ш.вар, ус.н будаг, бийр, өнгийн ц..с

э,ө,ү,и

а,о,у

20

2. МИНИЙ НАЙЗУУД

Ном

1.Зургийг ажиглан юунд ашигладаг талаар ярилцаарай.

2.Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг зөв бичиж сураарай.

3.Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг эр, эм үгээр нь ялган бичээрэй.

цүнх.......... ном.......................

үз.г , хар.ндаа, б.даг, б.ллуур, н.м, д.втэр, хайч, үдээс, шуг.м, ц.нх, үз.гний сав, баримлын ш.вар, ус.н будаг, бийр, өнгийн ц..с

э,ө,ү,и

а,о,у

21

4.Оньсогыг таагаарай. Өөрөө түүнийгээ уншдаггүй мөртлөөӨврөөрөө дүүрэн номтой явдаг

Тэр юу вэ?

5. Шүлгийг уншаад ойлгосноо яриарай.

Номоо хайрлана

Нугалж үрчийлгэж урахгүйНомоо хайрланаНоргож хиртүүлж бохирдуулахгүйНомоо хайрланаЗалхуурч зүгээр суухгүйНомоо уншинаНомтой нөхөрлөвөлЭрдэмтэй болдог

Номтой найзалбал Ухаантай болдог

Саруул ухаантай хүн Суутан болдог

Сайн эрдэмтэй хүн Сайхан амьдардаг

Д. Батжаргал

6. Шүлгийн утгыг хэрхэн ойлгосноо асуултын дагуу бичээрэй. • Номоо хэрхэн хайрлах талаар юу гэж хэлсэн байна вэ? • Номтой нөхөрлөвөл ямар хүн болох вэ? • Уншдаг номоо хэрхэн тордох хайрлаж хамгаалах талаар чи юу бодож байна вэ?

7. Шүлгийн нэгдүгээр бадгийн үгийг эр, эм үгээр нь бүлэглэн бичнэ.

8.Өгүүлбэр зохиож бичээрэй. Номтой нөхөрлөнө. Номыг дээдлэе. Номоо хавтаслана.

9. Оньсогыг таагаад, хуулж бичээрэй.

Шүлэг чээжлэх арга• Шүлгийн утгыг ойлгож унших• Хоёр, хоёр мөрөөр нь унших• Давтагдаж буй үгийг ажиглах• Тодруулсан үгийн ард зогсолт

хийж унших

эр үг эм үг

нугалж, урахгүй, номоо үрчийлгэж, хиртүүлж

22

Тал нь цагаан Хэмжээгүй үнэт эрдэнэТариа нь хар Хэнд ч хэрэгтэй эрдэнэ Тэр юу вэ? Тэр юу вэ?

Ном унших соёл 1. Эхийг уншаад ойлгосноо яриарай. Чи хэрхэн ном уншдаг вэ?

Номын сан, анги зэрэг олуулаа байх газар бие биедээ саад болохгүйгээр чимээгүй, зөвхөн хараагаараа унших ёстой. Зарим хүүхэд номыг гамгүй эдэлж, урах, зурах, нугалах зэрэг зохисгүй явдал гаргадаг. Нэг номыг бүтээхийн тулд маш их хөдөлмөр, цаас зарцуулдаг тул номыг ариг гамтай хэрэглээрэй. Мөн номын хуудсыг урж нугалж болохгүй. Номоос их зүйлийг судалж мэднэ. Номыг хэвтэж унших хараанд муугаар нөлөөлнө. Номоо гамтай хэрэглээрэй.

2. Зүйр үгийн утгыг тайлбарлан бичээрэй. Усан далай булгаас эхтэйУхаан далай номоос эхтэй

3. Үгийг зөв дараалалд оруулж зүйр үг бүтээгээрэй.

цоохор, мэргэн, мэддэгтцоохор, эрээн, мэддэггүйд

4.Оньсогыг таагаад, хичээлийн хэрэглэлийн тухай оньсого зохиож үзээрэй.

5.Үгсийг эр, эм үгээр нь ялган бичнэ. Нуруун дээрээ нугалаастайНугас нь ардаа шидээстэй.Төгс мэргэн билигтэйТөгөлдөр эрдэнийн өглөгтэй.

Тэр юу вэ?

Нүдлэх үг:эх-эх орон, эх адагих- арвин их

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

эр үг эм үг

нуруун, ... дээрээ ...

22

Тал нь цагаан Хэмжээгүй үнэт эрдэнэТариа нь хар Хэнд ч хэрэгтэй эрдэнэ Тэр юу вэ? Тэр юу вэ?

Ном унших соёл 1. Эхийг уншаад ойлгосноо яриарай. Чи хэрхэн ном уншдаг вэ?

Номын сан, анги зэрэг олуулаа байх газар бие биедээ саад болохгүйгээр чимээгүй, зөвхөн хараагаараа унших ёстой. Зарим хүүхэд номыг гамгүй эдэлж, урах, зурах, нугалах зэрэг зохисгүй явдал гаргадаг. Нэг номыг бүтээхийн тулд маш их хөдөлмөр, цаас зарцуулдаг тул номыг ариг гамтай хэрэглээрэй. Мөн номын хуудсыг урж нугалж болохгүй. Номоос их зүйлийг судалж мэднэ. Номыг хэвтэж унших хараанд муугаар нөлөөлнө. Номоо гамтай хэрэглээрэй.

2. Зүйр үгийн утгыг тайлбарлан бичээрэй. Усан далай булгаас эхтэйУхаан далай номоос эхтэй

3. Үгийг зөв дараалалд оруулж зүйр үг бүтээгээрэй.

цоохор, мэргэн, мэддэгтцоохор, эрээн, мэддэггүйд

4.Оньсогыг таагаад, хичээлийн хэрэглэлийн тухай оньсого зохиож үзээрэй.

5.Үгсийг эр, эм үгээр нь ялган бичнэ. Нуруун дээрээ нугалаастайНугас нь ардаа шидээстэй.Төгс мэргэн билигтэйТөгөлдөр эрдэнийн өглөгтэй.

Тэр юу вэ?

Нүдлэх үг:эх-эх орон, эх адагих- арвин их

...................................................................................................................................

...................................................................................................................................

эр үг эм үг

нуруун, ... дээрээ ...

23

Дэвтэр

Баяраа уйлах нь холгүй гомдож суулаа. Уг нь ангийхантайгаа кино үзэхээр тохироод их баяртай гүйж ирэв. Гэтэл ээж нь түүнийг явуулсангүй. Чи айлын хүүхдүүдийг хар. Чамд ядаж дуустал нь бичсэн дэвтэр нэг ч алга. Тэгж байж бас кино үзэх гэнэ. Тэр мөнгөөр чинь би дэвтэр авна хэмээн үглэж гарах нь тэр. Айлын том хүү байх хэцүү юм. Чи л ухаантай байх хэрэгтэй. Дүү нар чинь чамайг л дуурайна гэнэ. Урд жилүүдийн хичээл бичсэн дэвтрүүдийг ялган авч өрөөндөө оруулж тавибал бараг өөртэй нь чацуу өндөр болжээ. Энэ оройноос эхлэн Баяраа шиг их ажилтай завгүй хүн үгүй болов. Хичээлээсээ ирмэгцээ ундаа уугаад өрөөндөө орж таг болчихно. Зурагт ч үзэхгүй байлаа. Нэг орой ээжийгээ ажлаасаа ирэхэд нь ширээн дээр нь төө хэртэй зузаан дэвтэр тэвхийтэл өрж тавиад: - “Ээж ээ, та хар даа. Ямар байна?” гэв. Ээж нь энэ чинь шинэ дэвтэр үү дээ хэмээн гайхахад - “Тийм ээ” гэснээ “Үгүй ээ, би хуучин дэвтрүүдээсээ сэлбэж босгосон юм даа” гэв. - “Үгүй ер гэж...” ээж нь илтэд баярлан авч үзээд - “Шинэ дэвтэр л гэсэн үг. Ер ялгаа алга. Миний хүү овоо доо” гэлээ. Ээжийн хэлсэн энэ үгс Баяраад сайхан санагдав.

С. Жаргалсайхан

1. Асуултын дагуу яриарай.

• Ээж нь Баяраад юу гэж хэлсэн бэ?• Баяраа яагаад ангийхантайгаа кино үзэж чадаагүй вэ?• Баяраа ээжийгээ хэрхэн баярлуулсан бэ? • Чи дэвтрээ хэрхэн гамтай хэрэглэдэг вэ?

2. Хүснэгтийг нөхөж бичээрэй.

3. Чи ээжийгээ хэрхэн баярлуулж байсан бэ? Тэр тухайгаа бичээрэй.

4.Нөхөн гүйцээж бичээрэй. Монгол хэл

........................................аймгийн ..............................сумын бүрэн дунд сургуулийн .......................................ангийн сурагч ................................................

Баяраагийн сайн тал Баяраагийн сул тал

24

5. Дэвтрээ хаяглаж сураарай.

6. “ДЭВТЭР” үгийн үсгээр үг бүтээгээрэй.

7. Ямар, ямар дэвтэр мэдэх вэ? Өгүүлбэр зохиож бичээрэй. зузаан дэвтэрзурагтай дэвтэр ....................................................

Аав надад үлгэрийн зурагтай дэвтэр авч өгсөн.


1. Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг эр, эм үгээр ялган бичээрэй.

2. “Номоо хайрлана” шүлгийг чээжээр бичээрэй.

Дэвтрээ хаяглахдаа:1. Цэвэр нямбай бичнэ.2. Нэг өнгийн үзгээр бичнэ.3. Дэвтрээ хавтаслана.4. Хаягаа бүрэн бичнэ.

дэр, эв,......................

эр үг эм үг

ном үзэг

24

5. Дэвтрээ хаяглаж сураарай.

6. “ДЭВТЭР” үгийн үсгээр үг бүтээгээрэй.

7. Ямар, ямар дэвтэр мэдэх вэ? Өгүүлбэр зохиож бичээрэй. зузаан дэвтэрзурагтай дэвтэр ....................................................

Аав надад үлгэрийн зурагтай дэвтэр авч өгсөн.


1. Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг эр, эм үгээр ялган бичээрэй.

2. “Номоо хайрлана” шүлгийг чээжээр бичээрэй.

Дэвтрээ хаяглахдаа:1. Цэвэр нямбай бичнэ.2. Нэг өнгийн үзгээр бичнэ.3. Дэвтрээ хавтаслана.4. Хаягаа бүрэн бичнэ.

дэр, эв,......................

эр үг эм үг

ном үзэг

25

3. Дэвтрээ хаяглаарай.

4. Номын ач холбогдлын талаар өгүүлбэр зохиож бичээрэй.

5. Харандаа, баллуураа магтсан өгүүлбэр зохиогоорой.

6. Өгөгдсөн үгийн үеэр үг бүтээгээрэй. Жишээ нь:баллуурдэвтэрхарандаа

7. Баяраа хүүгийн кино үзэж чадаагүй шалтгааныг бичээрэй.

8. Номын тухай мэдэх зүйр үгээ бичээрэй.

3. МИНИЙ НӨХӨРЛӨЛ

1. Сайн найзынхаа тухай яриарай.

2. Найзынхаа тухай ярихдаа ашиглаарай.

Хэрэглэх үг: Миний найзыг ................................ гэдэг.Би найзтайгаа анх ................................ танилцсан. Миний найзын сайн зан чанар ................................................Найзаасаа .................................... сайн зүйлийг нь суралцдаг.

бал, луу, уур ......................

Миний найзын сайн чанар

Миний найзын гэр бүл

Миний найзын ярьдаг зүйл

Миний найзууд ....

26

3. “Миний сайн найз” сэдвийн дагуу найзынхаа тухай бичээрэй. Бичсэн зүйлээ хэрхэн засаж сайжруулсныг ажиглаарай.

Найзын тус

1. Найзын тус гэхээр чамд юу бодогдож байна вэ?

2. Чи найздаа тусалж байсан уу? Яриарай.

Тоншуулыг хөх бух байнга дагаж явдаг. Тоншуул түүнийг ер хөөхгүй харин ч бүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд өгдөг гээч.Яагаад ингэж хөл алдаад байна вэ? гэвэл ийм учиртай. Тоншуул мод тоншиж байхдаа хойноо юу болж байгааг мэддэггүй. Хэрэв харцага ирвэл яах вэ? Харцага ар шил рүү нь тоншин унагаж мэднэ. Харин хөх бух байвал санаа зоволтгүй. Хөх бух түгшүүрийн дохио өгч хашхирна.Тоншуул бушуухан аюулаас холдоно. Найзын тус ийм сайхан.Тоншуул урт насалж, улам олон болоосой.Яагаад гэвэл ой мод маань улам улам илааршина шүү дээ.

3. Асуултын дагуу ойлгосноо яриарай.

• Тоншуулд хэн тусалсан бэ?• Тоншуулыг хөх бух яагаад дагаж явдаг вэ?• Хөх бух ямар үед дохио өгдөг вэ?• Яагаад тоншуулыг олон болоосой гэсэн бэ?

4. Тус болсон найздаа талархал бичээрэй.

Миний сайн найзМиний найз бол Тэмүүлэн. Тэр бол сайхан ааштай. Бас их ухаалаг, тоондоо ухаалаг юм. Тэр ээжийгээ хүндэлдэг. Тэмүүлэн их хөгжилтэй.Тэр бол сайн найз. Тэр их сайн найз.

сурагч Элбэгжаргал

Миний сайн найзМиний найзыг Тэмүүлэн гэдэг. Тэр сайхан ааштай. Бас их ухаалаг. Тооны хичээлдээ сайн сурдаг. Миний найз ээжийгээ их хүндэлдэг. Тэмүүлэн их хөгжилтэй. Тэр миний хамгийн сайн найз.


ТалархалНайздааОйлгоогүй зүйлийг зааж өгч тусалсан найздаа баярласнаа илэрхийлье.

найз Туяагаас

26

3. “Миний сайн найз” сэдвийн дагуу найзынхаа тухай бичээрэй. Бичсэн зүйлээ хэрхэн засаж сайжруулсныг ажиглаарай.

Найзын тус

1. Найзын тус гэхээр чамд юу бодогдож байна вэ?

2. Чи найздаа тусалж байсан уу? Яриарай.

Тоншуулыг хөх бух байнга дагаж явдаг. Тоншуул түүнийг ер хөөхгүй харин ч бүр дуртай. Юу л олдоно хагасыг нь тэр муу өөдөсхөн шувуунд өгдөг гээч.Яагаад ингэж хөл алдаад байна вэ? гэвэл ийм учиртай. Тоншуул мод тоншиж байхдаа хойноо юу болж байгааг мэддэггүй. Хэрэв харцага ирвэл яах вэ? Харцага ар шил рүү нь тоншин унагаж мэднэ. Харин хөх бух байвал санаа зоволтгүй. Хөх бух түгшүүрийн дохио өгч хашхирна.Тоншуул бушуухан аюулаас холдоно. Найзын тус ийм сайхан.Тоншуул урт насалж, улам олон болоосой.Яагаад гэвэл ой мод маань улам улам илааршина шүү дээ.

3. Асуултын дагуу ойлгосноо яриарай.

• Тоншуулд хэн тусалсан бэ?• Тоншуулыг хөх бух яагаад дагаж явдаг вэ?• Хөх бух ямар үед дохио өгдөг вэ?• Яагаад тоншуулыг олон болоосой гэсэн бэ?

4. Тус болсон найздаа талархал бичээрэй.

Миний сайн найзМиний найз бол Тэмүүлэн. Тэр бол сайхан ааштай. Бас их ухаалаг, тоондоо ухаалаг юм. Тэр ээжийгээ хүндэлдэг. Тэмүүлэн их хөгжилтэй.Тэр бол сайн найз. Тэр их сайн найз.


Миний сайн найзМиний найзыг Тэмүүлэн гэдэг. Тэр сайхан ааштай. Бас их ухаалаг. Тооны хичээлдээ сайн сурдаг. Миний найз ээжийгээ их хүндэлдэг. Тэмүүлэн их хөгжилтэй. Тэр миний хамгийн сайн найз.


ТалархалНайздааОйлгоогүй зүйлийг зааж өгч тусалсан найздаа баярласнаа илэрхийлье.

найз Туяагаас

27

5. Дээрх эхээс авсан үгсийг хэдэн эгшигтэй болохыг тоолоорой.

6. Хэрхэн яаж үеэр тасалж бичсэнийг ажиглаарай.

7. Зүйр үгийг уншиж утгыг тайлбарлаад үеэр тасалж, гүйцээж бичээрэй.

`

8. Мэдээллийг уншиж, үеэр тасалж бичээрэй.

Хөх бух навчит болон холимог ой мод, бутлаг намагтай сэрүүн бүсэд амьдарна. Нүүдэллэхгүй бөгөөд модны нүхэнд үүрлэн арав орчим өндөг гаргадаг. Тэд шавьж, ургамлын үрээр хооллоно.

Нөхрийн хэрэг бүтвэл Өөрийн хэрэг бүтнэ

Нөх-рийн хэ-рэг ...

Сайн нөхөр Садан төрлөөс ялгаагүй

Сайн хүнд ............... олонСайн моринд .............олон

(нөхөр, эзэн)

ТалархалНайздаа............................................... найздаа баярласнаа илэрхийлье.

найз ..........................с

шувуу (у, уу- 2 эгшиг)тоншуул (о, уу- 2 эгшиг)хөх бух (ө - 1 эгшиг)(у-1 эгшиг)найз (ай- 1 эгшиг)

шу- вуутон- шуулхөх бухнайз

• Эгшгийн тоогоор үе болдог юм байна.• Урт, хос эгшиг нэг үе болдгийг мэдлээ.

28

Нөхрийн тухай яриа

1. Уншсан зүйлийн хэсэг бүрийн утгыг яриарай.

Дондог, Нямаа хоёр явж байгаад, хөрш айлынхаа үүдийг онгорхой байхыг харав. Хоймрын авдар дээрх болор цом Дондогийн анхаарлыг татав. Дондог болор цомыг сонирхон үзээд буцааж тавихдаа алдаж орхилоо. Нямаа:

- “Хүмүүс хүрээд ирнэ, зугтъя” гэв. Дондог цомын хэлтэрхийг түүж байхдаа:- “Би Ханд гуайн өмнө буруугаа хүлээнэ, явахгүй” гэв.

Нямаа аль хэдийнээ явчихсан байлаа.

Энэ бүхнийг гэрийн сүүдэрт юм оёж суусан Ханд гуай сонсоод:- “Хүү минь гараа эсгэчихэв дээ. Чи хэнтэй яваа юм бэ?” гэхэд Дондог:- “Найзтайгаа. Тэр яваад өгсөн.” - “Тэр чинь чиний найз мөн үү?” гэж Ханд гуай эргэлзэн асуув.

Д. Давааням

2. Ханд гуай яагаад уурлаагүй вэ? Чи юу гэж бодож байна вэ?

3. Хоёр найзын талаар өөрийн бодлоо бичээрэй.

Дондог, Нямаа хоёр юу хийсэн бэ?

Хүний юманд дураараа хүрч хагалсан.

Дондог ямар хүүхэд вэ? Яагаад? .......................................

Нямаа юу гэж хэлээд зугтсан бэ? Яагаад? .......................................

Зохиолын баатрууд Сайн тал Сул тал

Дондог

Нямаа

28

Нөхрийн тухай яриа

1. Уншсан зүйлийн хэсэг бүрийн утгыг яриарай.

Дондог, Нямаа хоёр явж байгаад, хөрш айлынхаа үүдийг онгорхой байхыг харав. Хоймрын авдар дээрх болор цом Дондогийн анхаарлыг татав. Дондог болор цомыг сонирхон үзээд буцааж тавихдаа алдаж орхилоо. Нямаа:

- “Хүмүүс хүрээд ирнэ, зугтъя” гэв. Дондог цомын хэлтэрхийг түүж байхдаа:- “Би Ханд гуайн өмнө буруугаа хүлээнэ, явахгүй” гэв.

Нямаа аль хэдийнээ явчихсан байлаа.

Энэ бүхнийг гэрийн сүүдэрт юм оёж суусан Ханд гуай сонсоод:- “Хүү минь гараа эсгэчихэв дээ. Чи хэнтэй яваа юм бэ?” гэхэд Дондог:- “Найзтайгаа. Тэр яваад өгсөн.” - “Тэр чинь чиний найз мөн үү?” гэж Ханд гуай эргэлзэн асуув.

Д. Давааням

2. Ханд гуай яагаад уурлаагүй вэ? Чи юу гэж бодож байна вэ?

3. Хоёр найзын талаар өөрийн бодлоо бичээрэй.

Дондог, Нямаа хоёр юу хийсэн бэ?

Хүний юманд дураараа хүрч хагалсан.

Дондог ямар хүүхэд вэ? Яагаад? .......................................

Нямаа юу гэж хэлээд зугтсан бэ? Яагаад? .......................................

Зохиолын баатрууд Сайн тал Сул тал

Дондог

Нямаа

29


1. Найзынхаа сайн талыг бичээрэй.

2. Тоншуул, хөх бух хоёрын нөхөрлөлийн талаар юу мэдэж авсан бэ?

...................................................................................................................................

..................................................................................................................................

3. Хөх бух яагаад тоншуулын сайн найз байж чадсан бэ?

4. Нөхөрлөлийн тухай зүйр үг бичээрэй.

5. Гүйцээж бичээрэй

6. “Нөхрийн тухай яриа” зохиолын баатар Нямаа Дондогийн найз мөн үү? Яагаад?.............................................................................................................................

7. Өгүүлбэрүүдийг уншаад үеэр тасалж бичээрэй.

8. Дондогийн сайн талыг бичээрэй.

..............................................................................................................................................................................................................................................................

...................................................................................................................................

..................................................................................................................................

Нөхрийн ..................... бүтвэл ........................ хэрэг .......................

Хүү минь гараа эсгэчихэв дээ. Чи хэнтэй яваа юм бэ? гэхэд Дондог:- Найзтайгаа. Тэр яваад өгсөн. - Тэр чинь, чиний найз мөн үү? гэж Ханд гуай эргэлзэн асуув.

...................................................................................................................................

30

Үнэлгээний хуудас 1Сэдэв: БИ - МИНИЙ ГЭР БҮЛ

... оны ... сарын ...

№ АСУУЛТҮНЭЛГЭЭ

1 Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулаарай.

2

Нүдэлсэн үгсийг чээжээр бичээрэй.

3 Г.Нямаа “Нэр” шүлгийг чээжээр уншаарай.

4

Оршин суугаа хаягаа бичээрэй.

....................аймгийн..................сумын..............

....................баг

5

Бөжинд тохиолдсон явдал, Цээний цэцэг, Эхийн санаа үрд үрийн санаа чулуунд эхүүдийн утга санааг ярьж чадах уу? (Шалгагч асууж, хичээлийн явцад ярьж байснаа мартсан эсэхийг шалгана)

6

Дээрх эхүүдээс ямар сургамж авснаа тус бүрд нь бичиж чадах уу? (Шалгагч асууж, хичээлийн явцад бичиж байсныг нь үзнэ.)

7

Талархал бичээрэй (Үнэлгээний үед бичүүлнэ.)

Талархал...................... тандаа...........................................................байдагт чинь баярлаж явдгаа ....................................................................илэрхийлье.

8 Гэр бүлийнхээ тухай бичээрэй. (Үнэлгээний үед бичүүлнэ.)

ТЭМДЭГЛЭГЭЭ, САНАМЖ:

Аль өнгө олон байгааг тоолж, хүүхдээ болон өөрийгөө үнэлээрэй.

сайн дунд зэрэг тааруухан

Нүдлэх үг: яагаад, Ядам, Мэндээ, авга, нагац, дүүрэг, баг, хороо, аймгийн сумын

30

Үнэлгээний хуудас 1Сэдэв: БИ - МИНИЙ ГЭР БҮЛ

... оны ... сарын ...


1 Гэр бүлийнхээ талаар танилцуулаарай.

2

Нүдэлсэн үгсийг чээжээр бичээрэй.

3 Г.Нямаа “Нэр” шүлгийг чээжээр уншаарай.

4

Оршин суугаа хаягаа бичээрэй.

....................аймгийн..................сумын..............

....................баг

5

Бөжинд тохиолдсон явдал, Цээний цэцэг, Эхийн санаа үрд үрийн санаа чулуунд эхүүдийн утга санааг ярьж чадах уу? (Шалгагч асууж, хичээлийн явцад ярьж байснаа мартсан эсэхийг шалгана)

6

Дээрх эхүүдээс ямар сургамж авснаа тус бүрд нь бичиж чадах уу? (Шалгагч асууж, хичээлийн явцад бичиж байсныг нь үзнэ.)

7

Талархал бичээрэй (Үнэлгээний үед бичүүлнэ.)

Талархал...................... тандаа...........................................................байдагт чинь баярлаж явдгаа ....................................................................илэрхийлье.

8 Гэр бүлийнхээ тухай бичээрэй. (Үнэлгээний үед бичүүлнэ.)




Нүдлэх үг: яагаад, Ядам, Мэндээ, авга, нагац, дүүрэг, баг, хороо, аймгийн сумын

31

Үнэлгээний хуудас 2Сэдэв: МИНИЙ НАЙЗУУД

... оны ... сарын ...


1

Хичээлийн хэрэглэлийн нэрийг бичээрэй.

үз.г, хар.ндаа, б.даг, б.ллуур, н.м, д.втэр, хайч, үдээс, шуг.м, ц.нх, үз.гний сав, баримлын ш.вар, ус.н будаг, бийр, өнгийн ц..с,

2 Хичээлийн хэрэглэлийн нэрээс эр, эм үг тус бүр 3-ыг олж бичээрэй.

3 Номоо хайрлана шүлгийг чээжээр уншаарай.

4 Эрдэм номтой холбоотой зүйр үг 1-ийг бичээрэй.

5 Дэвтрээ хаяглаарай.

6 “Дэвтэр” үгийн үсгээр 5 үг бүтээж бичээрэй.

7 “Номоо хайрлана” шүлгийн хоёр бадгийг чээжээр бичээрэй.

8

“Номоо хайрлана” шүлгийн нэгдүгээр бадгийн үгийг эр, эм үгээр нь ялган бичээрэй.

эр үг эм үг




32

Үнэлгээний хуудас 3Сэдэв: МИНИЙ НӨХӨРЛӨЛ

... оны ... сарын ...


1

Найзынхаа тухай бичээрэй.

Бичих загвар: Миний найзыг................................гэдэг.Би найзтайгаа анх................................танилцсан. Миний найзын сайн зан чанар ................................Найзаасаа....................................сайн зүйлийг нь суралцдаг.

2

Найздаа талархал бичээрэй.Талархал

...........................................................байдагт чинь баярлаж явдгаа илэрхийлье.

3 Найз, нөхөрлөл, талархал зэрэг үгсийг үеэр тасалж бичээрэй.

4

“Нөхрийн тухай яриа” эхийн үйл явдлыг санаж байна уу, асуултын зөв хариуг дугуйлаарай.А. Дондог, Нямаа хоёр юу хийсэн бэ? а. Тоглосон. б. Айлын болор цом хагалсан. в. Кино үзсэн.Б. Дондог ямар хүүхэд вэ? а. үнэнч, шударга б. худалч в. аймхайВ. Нямаа юу гэж хэлээд зугтсан бэ? а. Би болор цом хагалаагүй. б. Ханд гуайд үнэнээ хэлье. в. Хүмүүс хүрээд ирнэ, зугтъя.

5

Нөхрийн тухай яриа эхээс ямар сургамж авснаа бичээрэй.............................................................................

....................................................................................




Documents

Монгол хэл 2-1. Би /хүүхэд