ОЛБОРЛОХ ЕСДҮГЭЭР 2014 · 4.2.4 Гүйцэтгэсэн ажилд тавигдах хязгаарлалтууд (ША 5.3в) 41 4.3 Нягтлан бодох бүртгэлийн

© 2015 Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК нь Швейцарь Улсад байрлах Кэй Пи Эм Жи Интернейшнл Олон Улсын Байгууллага “Кэй Пи Эм Жи Интернейшнл”-ын харьяа бие даасан гишүүн байгууллагуудын сүлжээний Монгол Улс дах гишүүн байгууллага болно. Бүх эрх хуулиар хамгаалагдсан.

1

МОНГОЛЫН ОЛБОРЛОХ ҮЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ИЛ ТОД БАЙДЛЫН САНААЧИЛГА

МОНГОЛ УЛСЫН ЕСДҮГЭЭР БУЮУ 2014 ОНЫ НЭГТГЭЛИЙН ТАЙЛАН 2015 ОНЫ 12 ДУГААР САР


2

АГУУЛГА

Нэр томьёоны тайлбар 7

1 Танилцуулга 10 1.1 Танилцуулга 10 1.2 МОҮИТБС-ын 2014 оны тайлангийн онцлох зүйлс 11 1.3 МОҮИТБС-ын 2014 оны нэгтгэлийн тайланд оролцсон талууд 12 1.4 Талархал 12

2 Гүйцэтгэлийн хураангуй 13 2.1 Арга хандлага болон нэгтгэлийн үр дүнгийн талаарх тойм мэдээлэл 13 2.2 Нэгтгэгдсэн ЗГ-ын орлогын хураангуй мэдээлэл 14 2.3 Олж илрүүлсэн гол зүйлс 17

3 Нэгтгэлийн цар хүрээ ба аргачлал 19 3.1 Танилцуулга 19 3.2 Нэгтгэлийн аргачлал 21 3.3 Нэгтгэлийн арга хандлага 27 3.4 Тайлагнагч байгууллагууд болон хамрагдсан орлогууд 30

4 Нэгтгэлийн үр дүн 33 4.1 Нэгтгэлийн үр дүн 33 4.2 Шийдвэрлэгдээгүй зөрүү ба тайлагнаагүй компаниуд (ША 5.3г) 38 4.3 Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо, хөндлөнгийн аудит 42

5 Монгол Улс дахь ОҮ-ийн салбар 43 5.1 Олборлох үйлдвэрлэлийн тойм мэдээлэл 43 5.2 ОҮ-ийн тусгай зөвшөөрөл 91 5.3 Орлогын хуваарилалт 104 5.4 ОҮ дэх төрийн оролцоо 110 5.5 Бусад асуудлууд 120

6 Зөвлөмжүүд 141 6.1 Өмнөх жилийн зөвлөмжийн хэрэгжилт (ША 5.3е) 141 6.2 Цаашдын МОҮИТБС-ын тайланд өгөх зөвлөмжүүд (ША 5.3е) 142

7 Хавсралтууд 148 Хавсралт 1: Компаниудад илгээсэн тайлангийн маягтуудын бүтэц 148 Хавсралт 2: Төрийн байгууллагуудад илгээсэн тайлангийн маягтуудын бүтэц 149 Хавсралт 3: Гол орлогын урсгал 151 Хавсралт 4: Компаниудын ирүүлсэн мэдээлэл 153 Хавсралт 5: ЗГ-ын байгууллагуудаас ирүүлсэн мэдээлэл 161 Хавсралт 6: Шийдвэрлээгүй зөрүү (компаниудаар) 163 Хавсралт 7: Анхны нэгтгэл, залруулга болон залруулгын дараах нэгтгэл (Компаниудаар) 168 Хавсралт 8: МОҮИТБС-ын 2014 оны тайланд хамрагдсан компаниудын мэдээлэл 176 Хавсралт 9: Нэгтгэлийн дараах төрийн байгууллагуудын мэдээлсэн хандив, тусламжийн

дэлгэрэнгүй мэдээлэл 191 Хавсралт 10: Нэгтгэлийн дараах компаниудын тайлагнасан улсын хэмжээний гол орлогын урсгалууд 195


3

Хавсралт 11: Нэгтгэлийн дараах компаниудын тайлагнасан орон нутгийн хэмжээний гол орлогын урсгалууд 204

Хавсралт 12: Нэгтгэлд хамрагдсан компаниудын санхүүгийн тайлангийн олон нийтийн мэдээллийн хэрэгслийн эх сурвалжууд 207

Хавсралт 13: Ажилчдын мэдээлэл 208 Хавсралт 14: Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл 211 Хавсралт 15: Хувийн хөрөнгөөр хийгдсэн хайгуулын ажлууд 290 Хавсралт 16: Ашигт малтмалын олборлолт болон борлуулалт 314 Хавсралт 17: Аймгуудын ирүүлсэн бичил уул уурхайн мэдээлэл 322 Хавсралт 18.a: Уулын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл (Нүүрсний салбараас бусад) 323 Хавсралт 18.б: Уулын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл - Нүүрс 326 Хавсралт 19: Хэнтий аймгийн Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангаас 2014 онд сумдуудад

хуваарилсан мөнгөн шилжүүлэг 327 Хавсралт 20: Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн бүрэлдэхүүн 328 Хавсралт 21.а: Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл 330 Хавсралт 21.б: Ногдол ашиг 342 Хавсралт 22: Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудтай хийсэн гэрээний мэдээлэл 344 Хавсралт 23: Компаниудын байгаль орчныг хамгаалах тусгай дансанд байршуулсан мөнгөн хөрөнгө 349 Хавсралт 24.a: Компаниудын нөхөн сэргээлтийн талбай болон зардлын мэдээлэл (нүүрснээс бусад) 352 Хавсралт 24.б: Компаниудын нөхөн сэргээлтийн талбай болон зардлын мэдээлэл (нүүрс) 357 Хавсралт 25: Компаниудын ирүүлсэн нөхөн сэргээлтийн мэдээлэл 358 Хавсралт 26: Нөхөн сэргээлтийн зөвшөөрөлтэй компаниуд 362 Хавсралт 27: Ном Зүй ба Эх Сурвалж 365 Хэрэглээ болон уламжлалт хязгаарлалтууд

Энэхүү тайлан нь 2015 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдөр байгуулагдсан гэрээт ажлын захидалд тусгагдсан зорилгын дагуу бэлтгэгдсэн ба МОҮИТБС-ын хэрэгцээнд зориулагдсан. Энэ нь гэрээт ажлын захидалд тусгагдсанаас бусад хэрэглээнд зориулагдаагүй. Энэхүү тайлан нь илүү өргөн цар хүрээнд түгээгдэж болох боловч аливаа бусад этгээд уг тайланд найдсан тохиолдолд уг тайланг ашиглахтай холбоотой аливаа хариуцлагыг тухайн этгээд өөрөө хүлээнэ.

Энэхүү тайлан нь гэрээт ажлын захидалд тусгагдсан нөхцлүүдийн дагуу бэлтгэгдсэн болно. Энэхүү гэрээний дагуу үзүүлсэн үйлчилгээ нь тохиролцсон горимуудыг гүйцэтгэх гэрээт ажилд хамаарах бөгөөд Аудит болон Баталгаажуулалтын Олон Улсын Стандартын Зөвлөлөөс гаргасан баталгаажуулалт болон бусад стандартуудад хамааралгүй, баталгаажуулалт илэрхийлэх зорилгын хүрээнд дүгнэлт тайлбарыг илэрхийлээгүй болно.

Бид талбарын ажлыг 2015 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрийн хооронд хийж гүйцэтгэсэн. Бидний бэлтгэсэн тайлан нь 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдрөөс хойш тохиолдох үйл явдал, нөхцөл байдлуудыг хамрахгүй болно. Хуулийн болон үйл ажиллагааны орчны өөрчлөгдөж болзошгүй байдалтай уялдан бидний олж илрүүлсэн үр дүнгийн үнэн зөв байдал нь тайлант өдрөөс хойшхи үед хувьсан өөрчлөгдөж болзошгүй тул ямар нэгэн ирээдүйн үед шилжихгүй болохыг анхаарна уу.

Энэхүү тайланг бэлтгэхээр бидний ашигласан мэдээллийн эх сурвалж нь нийтэд ил, маягтын тусламжтайгаар олборлох үйлдвэрлэл эрхэлдэг компаниуд болон төрийн байгууллагуудаас авсан тоо баримт, ОТАХ болон МОҮИТБС-ын Ажлын Албыг оролцуулаад МОҮИТБС, Засгийн Газрын олон хэлтэс, яам, тамгын газар, агентлаг, компани, иргэний нийгмийн байгууллага болон өөр бусад сонирхлын бүлгүүдтэй уулзсан уулзалт зэрэг юм. Ашигласан материал, эх сурвалжийн жагсаалтыг Хавсралт 27-д тусгасан. Хүлээж авсан дээрх мэдээллүүдтэй холбоотой ямар нэгэн хариуцлагыг манай байгууллага хүлээхгүй бөгөөд уг хариуцлага мэдээллээр хангасан компани, төрийн байгууллага, Засгийн Газрын яамдуудын удирдлагад үлдэнэ. Бид мэдээллийн эх сурвалжийн найдвартай, бодитой байдлыг хангахын тулд өөр ямар нэгэн нотлох баримтыг иш татаж тайлбар болгон оруулаагүй ба бидэнд ирсэн мэдээллийн үнэн зөв байдлыг шалгаагүй болно. Энэхүү ажлын цар хүрээ нь аудитын ажлаас ялгаатай тул хийж гүйцэтгэсэн горимд үндэслэн ямар нэгэн баталгаажуулалт илэрхийлэгдэхгүй.

Энэхүү тайлан нь Англи болон Монгол хэлээр бэлтгэгдсэн бөгөөд Англи болон Монгол хэл дээрх хувилбаруудад агуулгын ямар нэгэн ялгаа гарвал Англи хэл дээрх хувилбарыг баримтална.


4

ДЭЛГЭРЭНГҮЙ АГУУЛГА

Нэр томьёоны тайлбар 7

1 Танилцуулга 10 1.1 Танилцуулга 10 1.1.1 Оршил 10 1.1.2 Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийн үүрэг 10

1.2 МОҮИТБС-ын 2014 оны тайлангийн онцлох зүйлс 11 1.3 МОҮИТБС-ын 2014 оны нэгтгэлийн тайланд оролцсон талууд 12 1.4 Талархал 12

2 Гүйцэтгэлийн хураангуй 13 2.1 Арга хандлага болон нэгтгэлийн үр дүнгийн талаарх тойм мэдээлэл 13 2.2 Нэгтгэгдсэн ЗГ-ын орлогын хураангуй мэдээлэл 14 2.2.1 ЗГ-ын хүлээн авсан нийт орлого 14 2.2.2 Нэгтгэлийн дараах ЗГ-ын орлогын урсгалууд 16

2.3 Олж илрүүлсэн гол зүйлс 17 2.3.1 Нэгтгэлийн хамрах хүрээ 17 2.3.2 Баталгаажуулалт 17

3 Нэгтгэлийн цар хүрээ ба аргачлал 19 3.1 Танилцуулга 19 3.2 Нэгтгэлийн аргачлал 21 3.2.1 Мэдээлэл цуглуулалт 21 3.2.2 Мэдээллийн харьцуулалт 24 3.2.3 Мэдээллийн нэгтгэл 24 3.2.4 Мэдээллийн задаргааны түвшин (ША 5.2д) 26 3.2.5 Нууцлалтай мэдээллийг хамгаалах (ША 5.2г) 26

3.3 Нэгтгэлийн арга хандлага 27 3.3.1 Компаниудын материаллаг байдлын босго 27 3.3.2 Үндсэн орлогын урсгалыг сонгосон материаллаг байдлын босго 28 3.3.3 Жижиг зөрүүнд тооцох босго 28 3.3.4 Баталгаажуулах горим (ША 5.2б, 5.2в болон 5.3в) 28

3.4 Тайлагнагч байгууллагууд болон хамрагдсан орлогууд 30 3.4.1 Төрийн байгууллагууд 30 3.4.2 Компаниуд 32

4 Нэгтгэлийн үр дүн 33 4.1 Нэгтгэлийн үр дүн 33 4.1.1 Нэгтгэл болон зөрүүний хураангуй 33 4.1.2 Нэгтгэлийн хамрах хүрээ (ША 5.3в) 34 4.1.3 Өгсөн мэдээллийн иж бүрэн болон найдвартай байдал (ША 5.3в) 37

4.2 Шийдвэрлэгдээгүй зөрүү ба тайлагнаагүй компаниуд (ША 5.3г) 38 4.2.1 Шийдвэрлэгдээгүй зөрүү – сонгогдсон гол орлогын урсгалаар: 38 4.2.2 Тайлагнаагүй компаниуд 39


5

4.2.3 Асуудал, бэрхшээлүүд болон шийдвэрлэх аргууд 39 4.2.4 Гүйцэтгэсэн ажилд тавигдах хязгаарлалтууд (ША 5.3в) 41

4.3 Нягтлан бодох бүртгэлийн тогтолцоо, хөндлөнгийн аудит 42 4.3.1 Нийт компаниудын аудитаар баталгаажсан санхүүгийн тайлангийн олон нийтэд нээлттэй

эх сурвалж, (хэрэв тохиромжтой бол) (ША 5.3д) 42

5 Монгол Улс дахь ОҮ-ийн салбар 43 5.1 Олборлох үйлдвэрлэлийн тойм мэдээлэл 43 5.1.1 Олборлох үйлдвэрлэлийн Монгол Улсын эдийн засагт оруулсан хувь нэмэр 43 5.1.2 Эрх зүйн хүрээ болон төсвийн бодлого 47 5.1.3 ОҮ-тэй холбоотой ЗГ-ын байгууллагууд 57 5.1.4 Ашигт малтмалын тойм мэдээлэл (ША 3.3) 61 5.1.5 Газрын тосны тойм мэдээлэл (ША 3.3) 83 5.1.6 Ураны тойм мэдээлэл (ША 3.3) 86 5.1.7 Уул уурхайн үйл ажиллагааны төлөвлөгөөний хэрэгжилт 89

5.2 ОҮ-ийн тусгай зөвшөөрөл 91 5.2.1 Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрлийн хууль журам (ША 3.10) 91 5.2.2 Газрын тосны тусгай зөвшөөрөл олгох тогтолцоо (ША 3.10) 98

5.3 Орлогын хуваарилалт 104 5.3.1 Төрийн санхүүгийн тогтолцоо (ША 3.7б) 104 5.3.2 Улсын нэгдсэн төсөвтэй холбоотой хууль тогтоомж 104 5.3.3 ОҮ-ийн орлогыг улсын төсөвт хуваарилах нь (ША 3.7а) 105 5.3.4 Тусгай хөтөлбөрийн орлого (ША 3.8a) 107 5.3.5 Улсын төсөв, аудитын үйл ажиллагаа болон улсын төсвийн тухай ЗГ-ын

таамаглал (ША 3.8б,в) 109

5.4 ОҮ дэх төрийн оролцоо 110 5.4.1 ЗГ ба ТӨААН-үүдийн санхүүгийн харилцаа (ША 3.6а) 110 5.4.2 ТӨААН-үүдийн хураангуй танилцуулга (ША 3.6б) 111 5.4.3 Орон нутгийн хэмжээний төлбөр (ША 4.2в) 116 5.4.4 ТӨААН болон ЗГ хоорондын шилжүүлэг (ША 4.2в) 118 5.4.5 Зээл болон зээлийн батлан даалтын тодруулга (ША 3.6в) 119 5.4.6 Төсвийн хөрөнгийн зарцуулалттай адил төстэй төлбөр (ША 3.6б) 119

5.5 Бусад асуудлууд 120 5.5.1 Компаниудын бенефициар өмчлөгч (ША 3.11) 120 5.5.2 Гэрээний ил тод байдал 122 5.5.3 Дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалт, бартерын солилцооны гэрээ (ША 4.1г) 125 5.5.4 Нийгмийн хөрөнгө оруулалт, зарцуулалт (ША 4.1д) 127 5.5.5 Хандив, дэмжлэг 129 5.5.6 Нөхөн сэргээлтийн мэдээлэл 132 5.5.7 БХГ болон бусад бэлэн бус орлого (ША 4.1в) 139 5.5.8 Tээвэрлэлтийн орлого (ША 4.1е) 140

6 Зөвлөмжүүд 141 6.1 Өмнөх жилийн зөвлөмжийн хэрэгжилт (ША 5.3е) 141 6.2 Цаашдын МОҮИТБС-ын тайланд өгөх зөвлөмжүүд (ША 5.3е) 142 6.2.1 Төлбөрийн тайлагналд ашигласан цахим тайлангийн мэдээллийн технологийн платформ

дахь мэдээлэл 142 6.2.2 Цахим тайлангийн системийг үндсэн мэдээлэлд өргөн ашиглах тухай 142


6

6.2.3 МОҮИТБС-ын тайлангийн ач холбогдлыг ОҮ-ийн компаниудад онцлон таниулах 143 6.2.4 ОҮ-ийн үйл ажиллагааг бизнесийн үйл ажиллагааны бусад төрлөөс ялгах тухай 143 6.2.5 Төслийн түвшин дэх тайлагнал 144 6.2.6 Компанийн холбоо барих мэдээлэл 144 6.2.7 МОҮИТБС-ын Ажлын Албанд тайлагнах тодорхой зааварчилгаа 144 6.2.8 Компанийн тайлагнасан мэдээллийн баталгаажуулалт 144 6.2.9 Төрийн байгууллагуудаас тайлагнасан мэдээллийн баталгаажуулалт 145 6.2.10 Төрийн өмчит аж ахуйн нэгжийн мэдээллийн тодруулга 146 6.2.11 Кадастрын мэдээлэл 146 6.2.12 Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийн оролцох хугацаа 146

7 Хавсралтууд 148 Хавсралт 1: Компаниудад илгээсэн тайлангийн маягтуудын бүтэц 148 Хавсралт 2: Төрийн байгууллагуудад илгээсэн тайлангийн маягтуудын бүтэц 149 Хавсралт 3: Гол орлогын урсгал 151 Хавсралт 4: Компаниудын ирүүлсэн мэдээлэл 153 Хавсралт 5: ЗГ-ын байгууллагуудаас ирүүлсэн мэдээлэл 161 Хавсралт 6: Шийдвэрлээгүй зөрүү (компаниудаар) 163 Хавсралт 7: Анхны нэгтгэл, залруулга болон залруулгын дараах нэгтгэл (Компаниудаар) 168 Хавсралт 8: МОҮИТБС-ын 2014 оны тайланд хамрагдсан компаниудын мэдээлэл 176 Хавсралт 9: Нэгтгэлийн дараах төрийн байгууллагуудын мэдээлсэн хандив, тусламжийн

дэлгэрэнгүй мэдээлэл 191 Хавсралт 10: Нэгтгэлийн дараах компаниудын тайлагнасан улсын хэмжээний гол орлогын

урсгалууд 195 Хавсралт 11: Нэгтгэлийн дараах компаниудын тайлагнасан орон нутгийн хэмжээний гол

орлогын урсгалууд 204 Хавсралт 12: Нэгтгэлд хамрагдсан компаниудын санхүүгийн тайлангийн олон нийтийн

мэдээллийн хэрэгслийн эх сурвалжууд 207 Хавсралт 13: Ажилчдын мэдээлэл 208 Хавсралт 14: Ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл 211 Хавсралт 15: Хувийн хөрөнгөөр хийгдсэн хайгуулын ажлууд 290 Хавсралт 16: Ашигт малтмалын олборлолт болон борлуулалт 314 Хавсралт 17: Аймгуудын ирүүлсэн бичил уул уурхайн мэдээлэл 322 Хавсралт 18.a: Уулын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл (Нүүрсний салбараас бусад) 323 Хавсралт 18.б: Уулын ажлын төлөвлөгөөний гүйцэтгэл - Нүүрс 326 Хавсралт 19: Хэнтий аймгийн Орон нутгийн хөгжлийн нэгдсэн сангаас 2014 онд сумдуудад

хуваарилсан мөнгөн шилжүүлэг 327 Хавсралт 20: Төлөөлөн Удирдах Зөвлөлийн бүрэлдэхүүн 328 Хавсралт 21.а: Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл 330 Хавсралт 21.б: Ногдол ашиг 342 Хавсралт 22: Орон нутгийн засаг захиргааны байгууллагуудтай хийсэн гэрээний мэдээлэл 344 Хавсралт 23: Компаниудын байгаль орчныг хамгаалах тусгай дансанд байршуулсан мөнгөн хөрөнгө 349 Хавсралт 24.a: Компаниудын нөхөн сэргээлтийн талбай болон зардлын мэдээлэл (нүүрснээс бусад) 352 Хавсралт 24.б: Компаниудын нөхөн сэргээлтийн талбай болон зардлын мэдээлэл (нүүрс) 357 Хавсралт 25: Компаниудын ирүүлсэн нөхөн сэргээлтийн мэдээлэл 358 Хавсралт 26: Нөхөн сэргээлтийн зөвшөөрөлтэй компаниуд 362 Хавсралт 27: Ном Зүй ба Эх Сурвалж 365


7

Нэр томьёоны тайлбар

$ Америк Доллар ₮ Монгол Төгрөг ААН Аж ахуйн нэгж A ангилал Баталгаажуулсан ашигт малтмалын нөөц (АМГ-т хэрэглэгддэг) Б ангилал Тооцоолсон ашигт малтмалын нөөц (АМГ-т хэрэглэгддэг) В ангилал Боломжит ашигт малтмалын нөөц, нэмэлт судалгаагаар баталгаажуулах (АМГ-т

хэрэглэгддэг) П ангилал Таамагт ашигт малтмалын нөөц (АМГ-т хэрэглэгддэг) ААНОАТ Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар АД Ажлын даалгавар АМГ Ашигт Малтмалын Газар БГАОУС Баталгаажуулах Гэрээт Ажлын Олон Улсын Стандарт БОНХАЖЯ Байгаль Орчин, Ногоон Хөгжил, Аялал Жуулчлалын Яам БУ Бичил уурхай БУНДХ Бичил Уурхайн Нэгдсэн Дээвэр Холбоо БУУ Гар аргаар ашигт малтмал олборлох буюу бичил уул уурхай БХГ Бүтээгдэхүүн хуваах гэрээ БХХ Байгаль хамгаалах хөтөлбөр Га Га ГЕГ Гаалийн Ерөнхий Газар ГТГ Газрын Тосны Газар ГШХО Гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт ДНБ Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ЖДААН Жижиг Дунд Аж Ахуйн Нэгжүүд ЖНХ Жилийн нийлмэл хүү ЗГ Монгол Улсын Засгийн Газар ЗДТГ Засаг Даргын Тамгын Газар ИНБ Иргэний нийгмийн байгууллага МИ Мэдээллээ ирүүлээгүй МОҮИТБС Монголын Олборлох Үйлдвэрлэлийн Ил Тод Байдлын Санаачилга МХЕГ Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий Газар НДЕГ Нийгмийн Даатгалын Ерөнхий Газар НӨАТ Нэмэгдсэн Өртгийн Албан Татвар ОТ Оюу Толгой ОТАХ Олон талт ажлын хэсэг ОУХААХС Олон Улсын Хөдөө Аж Ахуйн Хөгжлийн Сан ОҮ Олборлох үйлдвэрлэл Сая Сая СТОУС Санхүүгийн Тайлангалын Олон Улсын Стандард


8

СЯ Сангийн Яам ТАН Төлсөн Авсанаа Нийтэл ТБУ Тогтвортой бичил уурхай ТЕГ Татварын Ерөнхий Газар ТӨААН ТӨХ

Төрийн өмчийн аж ахуйн нэгж Төрийн Өмчийн Хороо

ТУЗ Төлөөлөн удирдах зөвлөл УМХГ Улсын Мэргэжлийн Хяналтын Газар УУЯ Уул Уурхайн Яам ҮАГ Үндэсний Аудитын Газар ҮСХ Үндэсний Статистикийн Хороо ХГ Хамааралгүй ХК Хувьцаат компани ХХК Хязгаарлагдмал хариуцлагатай компани ХХОҮ Хамтын хөрөнгө оруулалттай үйлдвэр ХҮОУС Холбогдох Үйлчилгээний Олон Улсын Стандарт ЦЭК Цөмийн Энергийн Комисс ША ОҮИТБС-ын Стандартын Шаардлага ШХХАА Швейцарын Хөгжил, Хамтын Ажиллагааны Агентлаг

Kэй Пи Эм Жи Aудит ХХК Монгол улс, Улаанбаатар-14240, Сүхбаатар дүүрэг, 1-р хороо, Энхтайваны өргөн чөлөө 17 Блю Скай Тауэр, 602 тоот

Утас : +976 7011 8101 Факс: +976 7011 8102 www.kpmg.com/mn


9

Монголын Олборлох Үйлдвэрлэлийн Ил Тод Байдлын Санаачилга (МОҮИТБС)-ын Ажлын Хэсэг МОҮИТБС-ын Ажлын Алба Монгол Улс, Улаанбаатар хот Сүхбаатар дүүрэг, Ерөнхий сайд Амарын гудамж, Туушин ХХК-ийн байр, 314 тоот

2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдөр

Монголын Олборлох Үйлдвэрлэлийн Ил Тод Байдлын Санаачилга (цаашид “МОҮИТБС” гэх) болон Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК, Кэй Пи Эм Жи Францын хамтарсан Консорциум (цаашид хамтад нь “Кэй Пи Эм Жи” гэх)-уудын хооронд 2015 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдөр байгуулагдсан гэрээний дагуу Кэй Пи Эм Жи нь МОҮИТБС-ын 2014 оны нэгтгэлийн болон үндсэн мэдээллийн тайланг бэлтгэх Хараат бус хянагч-нэгтгэгчээр томилогдсон. Энэхүү ажлын хүрээнд Кэй Пи Эм Жи нь материаллаг төлбөр хийгээд орлогын нэгтгэлийг хийж, МОҮИТБС-ын Ес дэх удаагийн тайланг бэлтгэхээр болсон.

Гэрээт ажил нь 2015 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдөр байгуулагдсан гэрээ болон ажлын даалгаврын дагуу 2015 оны 6 дугаар сарын 15-ны өдрөөс 2015 оны 12 дугаар сарын 04-ний өдөр хүртэлх хугацаанд үргэлжилсэн ба олж илрүүлсэн зүйлсийг дагалдах тайлан болон Хавсралтад хураангуйлсан болно.

Энэхүү гэрээт ажлыг тохиролцсон горимуудыг гүйцэтгэх гэрээт ажилтай хамааралтай Холбогдох Үйлчилгээний Олон Улсын Стандарт 4400-гийн дагуу хийж гүйцэтгэлээ. Гүйцэтгэсэн горимууд нь нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн аудитын стандартууд, эсвэл нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн нягтлах гэрээт ажлын стандартуудын дагуу хийгдэх аудит, нягтлах гэрээт ажилд хамаарахгүй тул бид ямар нэгэн баталгаа гаргаж, дүгнэлт илэрхийлэхгүй.

Хэрэв бид нэмэлт горимууд гүйцэтгэсэн, нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн аудитын стандартууд эсвэл нийтээр хүлээн зөвшөөрөгдсөн нягтлах гэрээт ажлын стандартуудын дагуу аудит эсвэл нягтлах гэрээт ажил хийсэн бол та бүхэнд тайлагнах бусад асуудлууд бидний анхааралд өртөж болох байсан гэдгийг үүгээр мэдэгдэж байна. Бид энэхүү тайлангийн үндсэн мэдээлэл болон бусад хэсэгт тусгагдсан ажил гүйлгээний талаар ямар нэгэн баталгаа өгөхгүй.

Бидний бэлтгэсэн тайлан нь зөвхөн энэ захианы эхний хоёр хэсэгт заасан зориулалтаар бэлтгэгдсэн бөгөөд өөр бусад зорилгоор ашиглагдахгүй. Уг тайлан нь зөвхөн гэрээнд заагдсан ажлын даалгаврын дагуу бэлтгэгдсэн бөгөөд санхүүгийн тайлан болон санхүүгийн тайлангийн ямар нэг үзүүлэлтүүдтэй хамааралгүй болно.

Марк Эбэрст Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК Монгол Улс, Улаанбаатар хот


10

1 Танилцуулга

1.1 Танилцуулга 1.1.1 Оршил

Олборлох Үйлдвэрлэлийн Ил Тод Байдлын Санаачилга (ОҮИТБС) нь олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлын тухай олон улсын стандартыг гаргасан бөгөөд ОҮИТБС-ын ерөнхий зарчмыг баталсан анхны хурлаасаа хойш 10 жилийн дараа буюу 2013 онд энэхүү стандартыг дахин шинэчилсэн юм. ОҮИТБС-ын Стандарт болон түүний зарчмын хүрээнд уг байгууллага нь олборлох үйлдвэрлэлийн ил тод байдлыг дэмжиж, олон нийтэд энэ салбарын үйл ажиллагааг ил тодоор хүртээх буюу уг үйлдвэрлэлээс Засгийн Газарт орж ирсэн орлогыг хэрхэн зөв зохистой зарцуулж буйг харуулах зорилготой юм. ОҮИТБС нь ил тод байдлыг бий болгох, олборлох салбарын хүрээнд болж буй үйл явдлуудын талаар олон нийтэд мэдээлэл түгээх, тайлангийн төсөлд нийт оролцогчдын хувь нэмрийг оруулан зохион байгуулах зэрэгт оршдог билээ. ОҮИТБС-ын Стандарт нь Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийг олборлох үйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн нэгжүүдийн төлсөн төлбөрийг Засгийн Газрын хүлээн авсан холбогдох орлоготой харьцуулан нэгтгэхийг шаарддаг бөгөөд энэхүү стандартын дагуу тайлангаа бэлтгэхийн тулд Хараат бус хянагч-нэгтгэгч нь тухайн орны олборлох үйлдвэрлэлийн талаарх үндсэн мэдээллийг мөн багтаах ёстой байдаг. Монгол Улс нь анх 2006 онд ОҮИТБС-ын Стандартыг хэрэгжүүлж эхэлсэн бөгөөд энэ удаагийн тайлангаас өмнө нийт 8 тайлан бэлтгэгдсэн юм. Кэй Пи Эм Жи нь МОҮИТБС-ын Ес дэх удаагийн тайлан болон орлогын нэгтгэлд Хараат бус хянагч-нэгтгэгчээр томилогдсон. Шинэчилсэн стандарт нь 2013 оны 5 дугаар сард Сидней хотод болсон хурлын үеэр батлагдсан (https://eiti.org/document/standard) бөгөөд уг шинэчлэлийн хүрээнд ОҮИТБС-ын нэг хэсэг болох үндсэн мэдээллийн талаарх шаардлага улам нэмэгдсэн. Энэ жилийн хувьд шинэчилсэн стандартыг хэрэгжүүлэхэд чиглэсэн бөгөөд тогтоосон нөхцлүүдийг аль болох дагаж мөрдөхийг зорьсон. Үндсэн мэдээлэл нь энэхүү тайлангийн 5 дугаар хэсэгт тусгагдсан болно.

1.1.2 Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийн үүрэг Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийн ерөнхий үүрэг нь:

■ ОТАХ-тэй тохиролцсон горимуудыг хэрэгжүүлэх; ■ Тайлангийн маягтуудыг бэлтгэж, тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдэд болон төрийн байгууллагуудад

хүргүүлэх; ■ Боломжит хэмжээгээр тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид болон төрийн байгууллагуудаас тайлангийн

мэдээллийг олж авах; ■ Тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчид болон төрийн байгууллагуудын тайлангийн мэдээллийг нэмэж

цуглуулах; ■ Нэгтгэлийг эмхэтгэж, боломжит хэмжээгээр үүссэн зөрүүг шийдвэрлэх; ■ Төлбөр болон Монгол Улсын ОҮ-ийн үйл ажиллагаанаас олсон орлогын талаарх ойлголттой

холбоотой нэгтгэгдсэн төлбөр болон орлого, аливаа зөрүү болон бусад асуудлаас бүрдсэн тайлан бэлтгэх, нийтлэх;

■ Төрийн байгууллагууд, компаниуд болон бусад олборлох үйлдвэрлэлийн тусгай зөвшөөрөл эзэмшигчдээс хүссэн болон тэдний тайлагнасан мэдээлэлтэй хамт олон нийтэд нээлттэй мэдээллийн эх үүсвэр ашигласан үндсэн мэдээллээс бүрдсэн тайлан бэлтгэн, нийтлэх;


11

Бидний мэдээлэл цуглуулах болон нэгтгэх үйл ажиллагаа нь 2015 оын 7 дугаар сарын 07-ны өдөр зохион байгуулагдсан Эхлэлтийн семинарын үр дүнд бэлтгэгдсэн Эхлэлтийн тайланг ОТАХ хүлээн зөвшөөрсний дараа эхэлсэн. Эхлэлтийн семинараар бид ОТАХ-тэй нягт хамтран ажиллаж, өөрсдийн ажлын төлөвлөгөөгөө боловсруулсан бөгөөд Монгол Улсын ОҮ-ийн хэтийн төлөв болон ОТАХ-ийн саналыг харгалзан ОТАХ-тэй гүйцэтгэх горимын нарийн цар хүрээг харилцан зөвшилцсөн. Эхлэлтийн семинарын үр дүнг горим гүйцэтгэж эхлэхээс өмнө ОТАХ-ийн зөвшөөрлийг авахаар хүргүүлсэн. Энэхүү үйл явцын туршид ОТАХ нь төвийг сахиж, зөрчилтэй санал гарсан тохиолдолд өөрийн саналаа оруулах байдлаар ажилласан тул тайлан бичих горим болон ажлын цар хүрээнийн хувьд аливаа нөлөөллөөс ангид байсан. Кэй Пи Эм Жи нь хараат бус байх үндсэн үүргээ баталгаажуулж, чандлан сахисан.

1.2 МОҮИТБС-ын 2014 оны тайлангийн онцлох зүйлс 2014 оны нэгтгэл болон тайлан бэлтгэлийн ажлын хүрээнд төрөл бүрийн шинэ санал, санаачилга болон сайжруулалтуудыг авч хэрэгжүүлсэн. Гол онцлох шинэлэг зүйлсийг дор харуулсан бөгөөд дэлгэрэнгүй мэдээллийг тайландаа багтаалаа.

■ Цахим тайлангийн систем:

- МОҮИТБС цахим тайлангийн системийг нэвтрүүлсэн бөгөөд энэхүү вэб-д суурилсан цахим тайлангийн системээр компаниуд болон төрийн байгууллагууд анх удаагаа төлбөрийн мэдээллээ тайлагнасан;

- Кэй Пи Эм Жи нь цахим тайлагналын системийг шалгаж, мэдээлэл цуглуулах үйл явц, технологийн платформ, мэдээллийн найдвартай байдал болон Хараат бус хянагч-нэгтгэгч энэ мэдээлэлд хэрхэн тулгуулах зэргийг үнэлсэн;

■ Эхлэлтийн семинар болон Эхлэлтийн тайлан:

ОҮИТБС-ын Стандартын дагуу хийгдэх горимын цар хүрээ болон шаардлагын талаарх төрөл бүрийн асуудлуудыг хэлэлцсэн бүтэн өдрийн Эхлэлтийн семинарыг ОТАХ-тэй хамтран зохион байгуулсан. Энэхүү семинарын гол зорилго нь Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийн ажлын цар хүрээ болон 2014 оны тайланд хамрагдвал зохих мэдээллийн талаар ОТАХ нэгдсэн нэг шийдэлд хүрэх явдал байсан. Үр дүнд нь, ОТАХ-ийн гишүүдийн нэгтгэлийн төлөвлөсөн цар хүрээ болон тайланд хавсаргах үндсэн мэдээллийн талаарх санал бодлыг тусгасан Эхлэлтийн тайланг Кэй Пи Эм Жи бэлтгэсэн;

■ Бүлэг 2-т багтсан компаниудаас эрсдэлд суурилсан аргаар сонгох:

ОТАХ-тэй харилцан зөвшилцсөнөөр Кэй Пи Эм Жи нь хоёрдугаар түвшний буюу дунд хэмжээтэй компанудаас (дангаараа материаллаг бус) нэгтгэлд хамрагдах компаниудыг сонгохдоо эрсдэлд суурилсан түүврийн аргыг ашигласан. Ингэснээр Хараат бус хянагч-нэгтгэгч нь нэгтгэлд орох компаниудын цар хүрээг ихэсгэх боломжтой болсон;

■ Орон нутгийн тайланд анхаарлаа хандуулах нь:

ОТАХ-тэй харилцан зөвшилцсөнөөр Кэй Пи Эм Жи нь компанийн хэмжээ болон орлогын урсгалын хувьд орон нутгийн түвшинд тусдаа материаллагийн босго тогтоох зэргээр илүү анхаарал хандуулж ажилласан;

■ Үндсэн мэдээлэл болон тоо баримт цуглуулах нь:

ОҮИТБС-ын шинэ стандартын үндсэн мэдээллийн шаардлагын дагуу МОҮИТБС-ын 8 дахь удаагийн тайлантай харьцуулахад нэлээд их хэмжээний мэдээлэл цуглуулах шаардлагатай болсон. Энэ мэдээллийг цуглуулах цар хүрээг Эхлэлтийн семинарын үеэр ОТАХ-тэй дээр дурдсанчлан харилцан зөвшилцсөн;

■ Цуглуулсан мэдээллийн баталгаажуулалтын түвшин:

Кэй Пи Эм Жи нь компаниуд болон төрийн байгууллагуудын тайлагнасан төлбөрийн мэдээлэл болон үндсэн мэдээллийн баталгаажуулалтын түвшинг сайжруулахыг зорьсон бөгөөд үүний тулд компанийн удирдлага болон төрийн байгууллагын дээд удирдлагаас төлөөллийн захидал хүсэх, тайлант жилийн санхүүгийн тайлан болон аудитын тайлангийн хуулбарыг хүсэх, Үндэсний


12

Аудитын Газартай уулзалт хийх болон хөндлөнгийн аудитороос хязгаарлагдмал баталгаажуулалтын тайлан гаргаж өгөх хүсэлт гаргах зэрэг алхамуудыг хэрэгжүүлсэн.

1.3 МОҮИТБС-ын 2014 оны нэгтгэлийн тайланд оролцсон талууд Олборлох үйлдвэрлэлийн компаниудаас материаллаг орлого хүлээн авсан төрийн байгууллагууд болон тус төлбөрийг төлсөн олборлох үйлдвэрлэлийн нэгтгэлд сонгогдсон компаниудад нэгтгэлд оролцох болон үндсэн мэдээллээр хангах хүсэлт тавьсан.

Нэгтгэлийн тайланд оролцсон төрийн байгууллагууд болон компаниудыг энэхүү тайлангийн 3.4.1, 3.4.2 хэсгүүд болон Хавсралтад тус тус жагсаав.

1.4 Талархал МОҮИТБС-ын Ш. Цолмон тэргүүтэй Ажлын Албаны хамт олонд төрийн байгууллагууд болон олборлох үйлдвэрлэлийн компаниудтай уулзалт зохион байгуулах, захидал явуулах, хүлээн авах, болон бусад үйл ажиллагаанд дэмжлэг, туслалцаа үзүүлсэнд Кэй Пи Эм Жи Аудит ХХК гүнээ талархал илэрхийлье.


13

2 Гүйцэтгэлийн хураангуй

2.1 Арга хандлага болон нэгтгэлийн үр дүнгийн талаарх тойм мэдээлэл Кэй Пи Эм Жи нэгтгэлийн ажлыг эхлэхдээ анх ЗГ-ын тайлагнасан орлогыг авч үзсэн. Энэхүү ЗГ-ын тайлангаас харахад 2014 онд нийт 1,573 компаниудаас хүлээн авсан орлого бүртгэгдсэн байсан. Эрсдэлд суурилсан аргачлал болон ЗГ-ын тайлагнасан гол орлогын дүнгүүдийг харгалзан үзсэнээр эдгээр компаниудаас нэгтгэлд хамруулахаар нийт 236 компанийг сонгосон. ЗГ-ын анх тайлагнасан мэдээллээс үзэхэд эдгээр 236 компанийн төвлөрүүлсэн орлого 2014 онд гол орлогын урсгалын нийт 98.8%-ийг бүрдүүлсэн.

Нэгтгэлээрх сонгогдсон гол орлогын урсгалын ЗГ болон компаниудын тайлагнасан дүнгийн хоорондох анхны зөрүү нь 271 тэрбум төгрөг байсан. Нэгтгэлийн дараах байдлаар энэхүү тайлангийн өдрөөрх цэвэр зөрүү 581 сая төгрөг болж буурсан.

Сая төгрөгөөр Анхны тайлангаар Залруулга Залруулсан дүн

ЗГ-ын тайлагнасан 1 920 918 (341 083) 1 579 835 Компаниудын тайлагнасан 1 650 050 (67 822) 1 582 228 ЗГ-аас илүү тайлагнасан компаниуд (132 502) 128 072 (4 430) ЗГ-аас дутуу тайлагнасан компаниуд 403 370 (401 333) 2 037 Цэвэр зөрүү 270 868 (273 261) (2 393) Хасах нь: Нэгтгэлийн мэдээллийн маягтыг ирүүлээгүй компаниуд * (6 458) 9 432 2 974

Тайлагнаагүй компаниудын дараах цэвэр зөрүү 264 410 (263 829) 581 * Үүнд нэгтгэлийн залруулгын маягтыг явуулаагүй боловч анх цахим тайлагналын системд тайлагнасан компаниуд, мөн нэгтгэлийн залруулгын маягтыг явуулаагүй бөгөөд анх цахим тайлагналын системд тайлагнаагүй компаниуд аль аль нь багтсан болно. Аль аль тохиолдолд нь мэдээлэл ирүүлээгүйгээс болж мэдээллийг нэгтгэх боломжгүй байсан учраас эцсийн цэвэр нэгтгээгүй зөрүүг тодорхойлоход нэгтгэлийн залруулгын маягтыг ирүүлээгүй компаниудыг оруулаагүй болно.


14

2.2 Нэгтгэгдсэн ЗГ-ын орлогын хураангуй мэдээлэл 2.2.1 ЗГ-ын хүлээн авсан нийт орлого

Нэгтгэлд хамрагдсан төрийн байгууллагуудын тайлагнасан нийт орлогыг доорх хүснэгтэд харуулав:

Сая төгрөгөөр

Төрийн байгууллага Анхны

тайлангаарх гол орлогын урсгал

Нэгтгэлийн дараах гол

орлогын урсгал

Өөрчлөлтийн хувь

Татварын Ерөнхий Газар 938 984 836 565 -11% Газрын Тосны Газар 311 368 311 368 0% Гаалийн Ерөнхий Газар 179 699 157 312 -12% Нийгмийн Даатгалын Ерөнхий Газар 128 662 119 351 -7% Бусад төрийн байгууллагууд 106 448 19 666 -82% Төрийн Өмчийн Хороо - 15 000 100% Ашигт Малтмалын Газар 22 624 23 672 5% Хөдөлмөрийн Яам 10 258 13 492 32% Дэд дүн: Улсын хэмжээ 1 698 043 1 496 426 -12% Аймгууд 212 697 79 465 -63% Улаанбаатарын дүүргүүд 10 178 3 944 -61% Дэд дүн: Орон нутгийн хэмжээ 222 875 83 409 -63% Нийт 1 920 918 1 579 835 -18%

Хараат бус хянагч-нэгтгэгчийг ажлаа эхлэхээс буюу 6 дугаар сарын 15-ны өдрөөс өмнө компани болон ЗГ-ын байгууллагууд анхны гол орлогын урсгалуудыг МОҮИТБС-ын цахим системд тайлагнасан байсан. Нэгтгэлийн дараах гол урсгалууд нь 12 дугаар сарын 04-ны өдрийн байдлаарх нэгтгэлийн дараах үр дүнг илэрхийлнэ.

Ашигт Малтмалын Газар болон Хөдөлмөрийн Яамны орлогын өсөлт нь ЗГ-ын анхны тайлангаарх мэдээлэлд ороогүй байсан боловч нэгтгэлийн ажлын явцад илэрсэн дүнгүүдтэй холбоотой. Гаалийн Ерөнхий Газар, Татварын Ерөнхий Газар, Нийгмийн Даатгалын Ерөнхий Газар, бусад төрийн байгууллагууд, аймгууд болон Улаанбаатарын дүүргүүдийн орлогын бууралт нь ЗГ-ын тайлагнасан мэдээлэл нь уул уурхайн үйл ажиллагаа явуулдаггүй компаниудыг оруулсантай холбоотой болно.

Нэгтгэгдсэн орлогын урсгалууд (сонгогдсон гол орлогууд)-ыг улсын хэмжээний төрийн байгууллагуудаар хуваан доорх графикт харуулав:

56%

21%

10%

8%2% 3%

2014 оны сонгогдсон улсын хэмжээний гол орлогын урсгалууд

ТЕГГТГГЕГНДЕГАМГБусад төрийн байгууллагууд


15

Нэгтгэгдсэн гол орлогын урсгалыг орон нутгийн хэмжээний төрийн байгууллагуудаар хуваан доорх графикт харуулав:

Нэгтгэгдсэн гол орлогын урсгалыг улсын хэмжээний болон орон нутгийн хэмжээний төрийн байгууллагуудаар хуваан доорх графикт харуулав:

95%

5%

2014 оны сонгогдсон орон нутгийн хэмжээний гол орлогын урсгалууд

Аймгууд

Улаанбаатарын дүүргүүд

95%

5%

2014 оны сонгогдсон гол орлогын урсгалууд улсын болон орон нутгийн төрийн байгууллагуудаар

Улсын хэмжээ

Орон нутгийн хэмжээ


16

2.2.2 Нэгтгэлийн дараах ЗГ-ын орлогын урсгалууд

Нэгтгэлд сонгогдсон ЗГ-ын гол орлогын урсгалууд нэгтгэлийн дараах байдлаар, ангилал тус бүрээр:

Сая төгрөг

# Улсын/ Орон нутгийн Орлогын урсгал Нэгтгэлд

хамрагдсан дүн

1 Улс Аж ахуйн нэгжийн орлогын албан татвар 200 506

2 Улс Гаалийн албан татвар 41 703 3 Улс Нэмэгдсэн өртгийн албан татвар 116 830 4 Улс Ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 564 329

5 Улс Ашигт малтмалын ашиглалтын болон хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн төлбөр 23 672

6 Улс Гадаадын мэргэжилтэн, ажилчны ажлын байрны төлбөр 13 492

7 Улс Агаарын бохирдлын төлбөр 30 654

8 Улс Аж ахуйн нэгжээс төлсөн ажилчдын нийгмийн болон эрүүл мэндийн даатгалын шимтгэл 119 352

9 Улс Гаалийн үйлчилгээний хураамж 39 854 10 Улс Төрийн өмчийн ногдол ашиг 15 000 11 Улс ЗГ-т төлсөн урьдчилгаа төлбөрүүд - 12 Улс БХГ-ний дагуу ЗГ-т ногдох газрын тосны орлого 285 574 13 Улс Газрын тосны нөөц ашигласны төлбөр 25 794 14 Улс Торгууль, хураамж 11

15 Улс Төрийн байгууллагуудад олгосон хандив, дэмжлэг 19 655

16 Орон нутаг Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөр 854

17 Орон нутаг Ус ашигласны төлбөр 29 199 18 Орон нутаг Газрын төлбөр 11 931 19 Орон нутаг Үл хөдлөх хөрөнгийн албан татвар 15 553

20 Орон нутаг Гадаадын мэргэжилтэн, ажилчны ажлын байрны төлбөр 361

21 Орон нутаг Авто тээвэр болон өөрөө явагч тээврийн хэрэгслийн албан татвар 710

22 Орон нутаг Улсын болон орон нутгийн өмчийн ногдол ашиг 20 574 23 Орон нутаг Торгууль, хураамж 497

24 Орон нутаг Байгаль орчныг хамгаалах тусгай дансанд төвлөрүүлсэн орлогын 50% 1 045

25 Орон нутаг Бусад 2 685 Нийт 1 579 835

Төрийн байгууллагуудын тайлагнасан дүн 1 579 835

Компаниудын тайлагнасан дүн 1 582 228


17

2.3 Олж илрүүлсэн гол зүйлс 2.3.1 Нэгтгэлийн хамрах хүрээ

2.3.1.1 Mатериаллаг байдлын босго

Нэгтгэлийн үйл явцын үр ашиг болон үр дүнтэй байдлыг сайжруулах үүднээс Кэй Пи Эм Жи материаллаг байдлын босго болон эрсдэлд суурилсан аргачлалыг ашиглан нэгтгэлд хамрагдах компаниудыг сонгосон. Материаллаг байдлын босго нь улсын болон орон нутгийн түвшний ЗГ-ын хүлээн авсан орлогын аль алинд нь тавигдсан. Энэхүү аргачлал нь ОҮИТБС-ын стандартад тулгуурласан ба урьдчилан хийсэн уулзалтуудын үеэр хүлээн авсан саналууд, ялангуяа орон нутгийн засаг захиргааны төлөөллүүдийн санал бодлууд, мөн ОТАХ-ийн зөвлөмж, шийдвэрүүд болон 2013 оны тайлангийн 8.2.3 хэсэгт тусгасан гол зөвлөмжүүдэд үндэслэсэн болно.

Улсын хэмжээнд нэг бүрчлэн нэгтгэлд хамрагдах компаниудын материаллаг байдлын босго нь 250 сая төгрөг байсан болно. Эрсдэлд суурилсан түүврийн аргаарх нэгтгэлд 100 сая төгрөгөөс их болон 250 сая төгрөгөөс бага орлогын урсгал бүхий компаниудыг багтаасан. Нэг бүрчлэн болон түүврийн аргаарх нэгтгэлийн аргачлалын талаарх дэлгэрэнгүй мэдээллийг 3.3 хэсэгт тусгасан.

Орон нутгийн хэмжээнд нэг бүрчлэн нэгтгэлд хамрагдах компаниудын материаллаг байдлын босго нь 100 сая төгрөг байсан болно. Түүврийн аргаарх нэгтгэлд 30 сая төгрөгөөс их болон 100 сая төгрөгөөс бага орлогын урсгал бүхий компаниудыг багтаасан.

2.3.1.2 Компаниудын сонголт МОҮИТБС-ын Ажлын Албаны нэгтгэсэн ЗГ-ын тайланд 1,573 компани, компанийн тайланд 988 компани тус тус хамрагдсан. Дээрх 2 тайлангийн аль аль нь ижил орлогын болон төлбөрийн хамрах хүрээг агуулсан бөгөөд ОҮИТБС-д заавал тайлагнах 40 гол орлогын урсгал, мөн сайн дураар тайлагнах 18 орлогын урсгалыг хамруулсан. Эдгээр 40 гол орлогын урсгалын 12-ыг нь орон нутгийн төрийн байгууллагууд тайлагнасан. Бусад бүх орлогын урсгалыг улсын хэмжээний төрийн байгууллагууд тайлагнасан.

ЗГ-ын тайлагнасан мэдээлэл нь компанийн тайлагнасан мэдээллээс илүү иж бүрэн байсан тул Кэй Пи Эм Жи компаниудыг сонгохдоо ЗГ-ын тайлагнасан мэдээлэл дээр үндэслэсэн болно.

2.3.2 Баталгаажуулалт

2.3.2.1 Удирдлагын төлөөлөл ОҮИТБС-ын стандартын гол шаардлага нь мэдээллийн найдвартай байдал юм. Кэй Пи Эм Жи нэгтгэлд орсон компани тус бүрээс МОҮИТБС-ын Ажлын Албанд тайлагнасан мэдээлэл болон бусад холбогдох нэмэлт тайлангийн маягтуудыг бүрэн бүтэн ба үнэн зөв бөглөсөн гэдгийг баталгаажуулсан Төлөөлөн Удирдах Зөвлөл эсвэл тэргүүлэх албан тушаалтны аль тохиромжтойгоор нь гарын үсэг зуруулсан удирдлагын төлөөллийн захидлыг хүссэн. Нийт 236 компаниас 173 компани нь энэхүү төлөөллийн захидлыг ирүүлж, 63 компани ирүүлээгүй. Эдгээр ирүүлсэн болон ирүүлээгүй компаниудын дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хавсралт 4-т харуулсан болно.

2.3.2.2 Компаниудын аудит болон баталгаажуулалтын тайлан ОҮИТБС-ын стандарт нь тухайн улс орны аудит эсвэл баталгаажуулалтын тогтолцоог анхааран үзэж, компаниуд болон төрийн байгууллагуудаас авч буй мэдээллийн бүрэн бүтэн, үнэн зөв байдалд үндэслэлтэй баталгаажуулалтыг олж авахыг шаарддаг. Кэй Пи Эм Жи компаниудаас аудитлагдсан санхүүгийн тайланг, нэмэлт маягтууд дээрх баталгаажуулалтын тайлангийн хамт тайланд хамрагдаж буй компаниудын хараат бус аудиторуудаар гарын үсэг зуруулсан байдлаар гаргаж өгөхийг хүссэн (БГАОУС 3000).


18

Эдгээр хүсэлтийн үр дүнгийн хураангуйг доор харуулав:

■ 143 компани аудитлагдсан санхүүгийн тайлангаа өгсөн; ■ нэг ч компани нэмэлт маягтууд дээрх хязгаарлагдмал баталгаажуулалтын тайланг өгөөгүй; мөн ■ 2 компани ОҮИТБС-д тайлагнасан дүнгүүдээ баталгаажуулсан тохиролцсон горимуудыг

гүйцэтгэх гэрээт ажлын тайланг өгсөн.

Компаниудаас хүлээн авсан хариунуудын дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хавсралт 4-өөс харна уу.

2.3.2.3 ЗГ-ын мэдээллийн баталгаажуулалт Төрийн байгууллагуудын мэдээллийн найдвартай байдалд ЗГ-аас гаргасан мэдээллүүдийн баталгаажуулалт чухал байдаг. СЯ гаргаж өгсөн мэдээллийн хамт гарын үсэг зурж өгсөн боловч тодорхой төлөөлөл эсвэл баталгаажуулалт гаргаж өгөөгүй.

Кэй Пи Эм Жи нэмэлт мэдээллийн маягтын бүрэн бүтэн, үнэн зөв байдлыг баталгаажуулах үүднээс төрийн байгууллагуудын удирдлагын гарын үсэгтэй төлөөллийн захидлыг гаргаж өгөхийг хүссэн. Төрийн байгууллагуудаас авсан хариунуудын дэлгэрэнгүй мэдээллийг Хавсралт 5-аас харна уу.


19

3 Нэгтгэлийн цар хүрээ ба аргачлал

3.1 Танилцуулга МОҮИТБС-ын 2014 оны тайлангийн хувьд ОТАX-тэй хийсэн Эхлэлтийн семинарын явцад харилцан зөвшилцсөн аргачлалын дагуу Кэй Пи Эм Жи нь улсын болон орон нутгийн түвшинд тусдаа босгыг тодорхойлсон. Улсын болон орон нутгийн түвшинд тусдаа босго тогтоох талаар Эхлэлтийн семинарын явцад харилцан зөвшилцсөн ба энэ нь орон нутгийн оролцогчдын МОҮИТБС-ын тайлангийн мэдээллийг ашиглах нь чухал ач холбогдолтой талаар ОТАХ-ийн зарим гишүүдийн гаргасан санал, хүсэлтээс үүдэлтэй юм.

Кэй Пи Эм Жи нь 2014 оны МОҮИТБС-ын тайлангийн нэгтгэлд орох компаниудыг 2 бүлэгт хуваах санал дэвшүүлсэн. Үүнд:

■ Эхний бүлэгт уламжлалт мөнгөн зүйлийн түвшинд үндэслэн босго тогтоох аргачлалыг ашиглан сонгосон нэг бүрчлэн нэгтгэлд хамрагдах илүү материаллаг компаниуд.

■ Дараагийн бүлэгт эхний бүлэгтэй харьцуулахад материаллаг байдлаараа харьцангуй бага компаниуд орсон ба эдгээр компаниудаас түүвэрлэн аудитын нэгтгэлд хамрагдах компаниудыг сонгосон. Энэ бүлэгт багтсан компаниудаас эрсдэлд суурилсан аргачлалыг Кэй Пи Эм Жи-ийн түүврийн аргатай хавсран хэрэглэж түүвэрлэсэн. Эрсдэлд суурилсан аргачлалд Эхлэлтийн семинарын явцад ОТАХ-ийн гаргасан хүсэлтийн дагуу компанийн энэ жилийн орлогын урсгалыг өмнөх жилийнхтэй харьцуулах, А буюу ашиглалтын тусгай зөвшөөрөлтэй компаниудад илүү анхаарал хандуулах зэрэг шалгуурууд багтсан ба зөвхөн үүгээр хязгаарлагдаагүй.

Энэхүү арга хандлагыг 2013 оны тайлангийн зөвлөмжинд үндэслэн (материаллаг байдлыг тогтооход олон компани оролцуулахын ашиг тус, түүний өртгийн харьцаа болон төвөгтэй байдлыг харгалзан үзсэн) семинарын явцад хэлэлцсэн. Энэ аргачлалын талаар 2015 оны 7 дугаар сарын 07-ны өдөр болсон Эхлэлтийн семинарын дараа МОҮИТБС-ын Ажлын Албанд тайлбарлан танилцуулсан.

МОҮИТБС-ын Ажлын Албанаас 2015 оны 7 дугаар сарын 08-ны өдөр илгээсэн төрийн байгууллагуудын тайланг бүрэн жагсаалт гэж үзээд (нийт 1,573 компанийн мэдээлэл багтсан) нэгтгэлд орох компанийн тоог гаргахдаа уг мэдээллийг ашигласан:

■ Бүлэг 1-ийн хувьд нэг бүрчлэн нэгтгэлд хамрагдсан компаниудад зөвшилцсөн материаллагийн босгыг ашигласан ба үүний үр дүнд улсын хэмжээний гол орлогын урсгалын 97.8%, орон нутгийн хэмжээний орлогын урсгалын 97.4%-ийг хамарсан.

■ Бүлэг 2-ын хувьд нэмэлтээр зөвшилцсөн компаниудыг эрсдэлд суурилсан түүврийн аргаар түүвэрлэн нэгтгэлд хамруулахад нийт орлогын урсгалын 98.8%-ийг хамарсан.

Доорх хүснэгтээр компаниудыг сонгосон байдлыг харуулав. Ашигласан босгын талаарх мэдээллийг 3.3 хэсэгт харуулсан.

Нэгтгэлийн төрөл

Компанийн тоо Гол орлогын урсгалууд (тэрбум төгрөгөөр) Хамрах хувь % Улсын

Орон нутгийн Улсын

Орон нутгийн Нийт

Нэг бүрчлэн нэгтгэх (Бүлэг 1) 183 59 1 708 222 1 930 97.8%

Түүвэрлэн нэгтгэх (Бүлэг 2) 130 55 17 3 20 1.0%

Үлдсэн 1 260 1 459 20 3 23 1.2% Нийт 1 573 1 573 1 745 228 1 973 100.0%


20

Улсын болон орон нутгийн нэгтгэл тус бүрийн босгын хувьд зарим компаниуд давхардсан байдлаар аль аль нэгтгэлд хамрагдсан. Доорх хүснэгтээр нэгтгэлийн давхцалыг устгасны дараах компаниудын тоог харуулав.

■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■ ■

Нэгтгэлд хамрагдсан 236 компаниудаас төрийн байгууллагын тайлагнасан гол орлогын урсгал нь 1,921 тэрбум төгрөг буюу нийт орлогын урсгалын 97.4%-ийг хамарсан.

Нэг бүрчлэн нэгтгэх Компани бүрээр

(бүлэг 1)

Улсын 183

Орон нутгийн 59

Нийт давхардаагүй компанийн тоо

236

Улсын 44

Орон нутгийн 22

Түүвэрлэн нэгтгэх Эрсдэлд суурилсан, гол орлогын урсгалыг компани тус бүрээр өмнөх жилийн орлоготой

харьцуулсан, олборлолт эрхэлдэг

компаниудыг хамруулсан

(бүлэг 2)


21

3.2 Нэгтгэлийн аргачлал 3.2.1 Мэдээлэл цуглуулалт

ОҮИТБС-ын Үндэсний Зөвлөлөөс өмнө нь боловсруулсан ОҮИТБС-ын заавал дагаж мөрдөх үндсэн 7 тайлангийн маягтуудыг сүүлийн хэдэн жилийн турш компани болон төрийн байгууллагын тайлагналд ашиглаж ирсэн. Энэхүү үндсэн 7 маягтуудыг Хараат бус хянагч-нэгтгэгчээр Кэй Пи Эм Жи-тэй хамтарч ажиллахаас өмнө цахим тайлангийн системд цахимаар мэдээлэл хүлээж авахад ашигласан.

Компаниуд болон төрийн байгууллагуудын анхдагч мэдээллийг цахим тайлангийн мэдээллийн технологийн платформоос татаж авсан ба дараа нь Кэй Пи Эм Жи-ийн зүгээс дээр дурдсан үндсэн 7 маягтуудад үндэслэн төрийн байгууллагууд болон компаниудын мэдээллийг нэгтгэсэн.

ОҮИТБС-ын стандартын шаардлагын дагуу зөрүүг нэгтгэх болон нэмэлт мэдээлэл олж авахын тулд МОҮИТБС-ын Ажлын Албатай харилцан зөвшилцсөний үндсэн дээр Кэй Пи Эм Жи нэмэлт маягтууд боловсруулсан. Уг маягтуудыг Кэй Пи Эм Жи-ийн зүгээс тайлагналд оролцогч талуудад шууд хүргүүлж, мөн хариуг шууд хүлээн авсан. Ирүүлсэн дутуу эсвэл ойлгомжгүй мэдээллүүдийг Кэй Пи Эм Жи-ийн зүгээс нэгтгэлд хамрагдсан компаниудтай шууд холбогдон тодруулсан.

Кэй Пи Эм Жи нь цахим тайлангийн системийн мэдээллийн иж бүрэн байдлыг шалгах үүднээс цахим тайлангийн системийн мэдээллийн технологийн платформыг авч үзэн, мэдээллийн технологийн ерөнхий хяналтуудыг шалгасан.

3.2.1.1 Компаниудын болон төрийн байгууллагуудын тайланд ашигласан мэдээллийн технологийн платформ Цахим тайлангийн платформд суурилсан цахим хуудсыг тайланд оролцогч байгууллагуудын мэдээллийг цуглуулахад ашигласан. Энэхүү мэдээлэл цуглуулах цахим тайлангийн платформыг 2014 онд шинээр нэвтрүүлсэн бөгөөд 2014 оны мэдээллийн тайлагналд анх удаа энэ системийг ашигласан. ОҮИТБС-ыг нэвтрүүлж байгаа 50 орноос энэхүү платформыг Монгол Улс анхлан туршилтаар нэвтрүүлсэн.

Цахим тайлангийн системийн олон давуу талуудын хамгийн чухал нь энэхүү системээс мэдээлэл олж авах боломжийг олон нийтэд олгосон явдал юм. Үүнээс гадна, цахим систем нь монгол, англи хэл дээр боловсруулагдсан тул зөвхөн дотоодын хэрэглэгчид бус гадаадын төлөөлөгчид ч гэсэн сонирхсон мэдээллээ олж авах боломжтой болсон. Үүний үр дүнд, МОҮИТБС-ын тайлангийн ил тод байдал сайжрах юм. Цаашлаад, цахим тайлангийн систем нь мэдээлэл цуглуулахад зарцуулах цаг хугацааг хэмнэж, тайлангийн явцад тайланд оролцогчдын зүгээс гаргаж болох алдаа болон системийн ачааллыг бууруулах юм. МОҮИТБС-ын Ажлын Албанаас хийсэн судалгааны үр дүнд тайланд оролцогчдын 71% нь тайланг илгээхэд 3 өдөр хангалттай болохыг онцолсон бол 69% нь цахим системээр тайлан илгээх хялбар байсныг тэмдэглэсэн байна.

Нөгөө талаас, цахим тайлангийн системийг суурилуулах болон мэдээллийг тайлагнах хүсэлтийг илгээх хугацааны хувьд Хараат бус хянагч-нэгтгэгч уг процесст оролцвол зохих байсан хугацаанаас хожуу оролцсон. Түүнчлэн, цахим хуудаст суурилсан мэдээллийн технологийн платформыг ашиглах нь 3.2.1.2 хэсэгт дурдсанчлан мэдээллийн үнэн зөв, нууцлалтай болон хараат бус байх зэрэгт онцгойлон анхаарал хандуулахыг шаарддаг.

Одоогийн цахим тайлангийн мэдээлэл цуглуулах үйл явц нь тайлагнагч компаниуд болон төрийн байгууллагууд мэдээллийн системд нэвтрэх эрхээ авсанаар эхэлдэг. Дараа нь тайлагнасан мэдээллүүд нь цахим тайлангийн өгөгдлийн санд цуглардаг. Мэдээлэл цуглуулах үйл явцын тасалбар болох өдөр МОҮИТБС-ын Ажлын Албаны Мэдээллийн Технологи хариуцсан мэргэжилтэн өгөгдлийн сангаас нэгтгэлийн мэдээллийг бэлтгэж Microsoft. Excel форматаар Хараат бус хянагч-нэгтгэгчид хүргүүлдэг. Хараат бус хянагч-нэгтгэгч нэгтгэлийн мэдээллийг бэлтгэж дууссаны дараа нэгтгэлийн мэдээллийг цахим тайлангийн системд дахин оруулдаг. Эцэст нь, бүх хэрэглэгчид компани тус бүрийн анх тайлагнасан болон нэгтгэлийн дараах орлогын урсгалын мэдээллийг харах боломжтой болно.


22

Дараах диаграммаар цахим тайлангийн платформоор мэдээлэл хэрхэн дамжих үйл явцыг харуулав:

3.2.1.2 Цахим тайлангийн платформын үнэлгээ

Кэй Пи Эм Жи нь цахим тайлангийн системд суурилсан мэдээллийн технологийн платформ, мэдээллийн найдвартай байдлыг хангахад тусалж буй уг платформын хүрээний мэдээллийн технологийн ерөнхий хяналтыг шалгах байдлаар цахим тайлангийн системийн мэдээлэл цуглуулах горимуудыг хянах зорилт тавьж ажилласан.

Адам Смит Интернэйшнлийн зөвшөөрлөөр Интерактив ХХК-д энэхүү платформын нэмэлт хөгжүүлэлтийг хийсэн ба AйТүүлс ХХК-ийн виртуал сервер дээр ажиллуулдаг.

Цахим тайлангийн платформыг хянаснаар бид мэдээллийн найдвартай байдалд нөлөөлж болохуйц хэд хэдэн дутагдалтай талууд байгааг ажигласан. Жишээ нь:

■ МОҮИТБС-ын Ажлын Албаны мэдээллийн технологийн зөвлөх болон программд нэмэлт хөгжүүлэлт хийсэн мэргэжилтэн нь системд нэвтрэх үндсэн эрхийг (бүрэн эрхт хэрэглэгч)

Цахим тайлангийн платформ

Компаниуд ЗГ-ын агентлагууд

Цахим тайлангийн өгөгдлийн сан

Компанийн цахим хуудас

ЗГ-ын цахим хуудас

Хараат бус хянагч-

нэгтгэгчийн цахим хуудас

МОҮИТБС Хараат бус хянагч-нэгтгэгч

Хэрэглэгчийн цахим хуудас

Хэрэглэгчийн цахим хуудас

MS. Excel

файлууд


23

эзэмшихээс гадна системийн цор ганц үндсэн эрхийг хамтран эзэмших боломжтой байна. Энэ нь мэдээллийн найдвартай байдалд дараах байдлаар нөлөөлж болзошгүй:

- Бүрэн эрхт хэрэглэгч нь санаатай эсвэл санамсаргүй байдлаар мэдээллийн системийг гажуудуулах, мөн мэдээллийн найдвартай байдал алдагдах эрсдлийг нэмэгдүүлэх;

- Хоёр тал үндсэн хэрэглэгчийн эрхийг эзэмшсэнээр системд хийсэн өөрчлөлтөд хэн хариуцлага хүлээх эсэх

Documents

ОЛБОРЛОХ ЕСДҮГЭЭР 2014 · 4.2.4 Гүйцэтгэсэн ажилд тавигдах хязгаарлалтууд (ША 5.3в) 41 4.3 Нягтлан бодох бүртгэлийн