بسم الله الرحمن الرحيم · 2019. 3. 20. · 1 ا ياتامولپيدا ياب اتاکي ساردا يار ماام وکا وخا ، يږېک چه وا وا لو

1

2

ډيپلوماټيکي لارښود

فرهاد داوري ليکوال:

ډيپلوماټيکي لارښود : د کتاب نوم

فرهاد داوري ليکوال:

٧٠٧٠۲۳۵۵۲۳

[email protected]

قدرت الله عليزیجواد داوري او کمپوز او پروف:

٧٠٦٠٧۲٧٩٧٠رحمن الله بهير چارې: ډېزاين

ننګرهار – خپرندويه ټولنه مومند رندوی:خپ

ل. ٧۲٦۲ چاپ کال:

)يو زر( ٧٧٧٧ شمېر:چاپ

لومړی وار: چاپ

ننګرهار -مند خپرندويې ټولنې تخنيکي څانګهمو ی:ځچاپ

جالل ببااد. – ځی، مخاابراتو څلاور لارې عبدالمجيد مومند کتاب پلور

٧٠٠٠٩۳٩٧٩٧/ ٧٠٧٧٩۳٩٧٩٧: کياړي

3

جالل () تلخوناه ځی، اساااقزی مارکېالا لانادينی پاوړ يار کتاب پلاور

بباد ښار

/کندهار: افغان کتاب هلمند: سيد جمال الدين افغان کتابپلورنځی

ګردېز: علمي کتاب پلورنځی، حميد ګردېزي پلورنځی، مدد چوک/

.مارکيلا

ځی / کابل: اصلح و افکار کتاب پکتيکا )ښرنه(: مجاهد کتاب پلور

4

5

ډالۍ: خپل د زړه ټوټو او ګرانو وروڼو جواد داوري او فواد داوري ته!

او

د هيواد ټولو روڼ بندو، علمي او با استعداده ځوانانو ته!

]داوري[

6

د ښاااا لي فرهااااد داوري علماااي امااار )ډيپلومااااټيکي لارښاااود( چاااي د

ډيپلوماسااا او ډيپلوماااټيکي ح وقااو پااه اړونااد ليکاال ااوی دی، مااا

بااا ټکااي پااه ټکااي ولوسااتل. مخکااي لااه دې چااې د کتاااب پااه ماتااوی

کړو د ټولو څخه اول زه د ليکوال خوځنده احساا ساتايچ چاې د خپال و

ژبااي د خاادم پااه اړونااد لااې لااري. ليکااوال هېااواد او د مولااومي پ ااتو

پداساي حاال کاې چاې پخپلاه لا رساماس د ليساانې د دورې د تا ايل پاه

لرونکااي PH-Dجرياان کااې قاارار لاري مګاار احساسااات او جا بات لااې د

عالچ څخه هچ جګ دي. ده د خپلو رسمي مسؤليتونو سره سره چاې د ياوه

ليکناو تاه هاچ لا ما ل په حي لې لري، نورو علمي هاند او هڅو او

ځولی او خپل استعداد لې په کار اچولی.

د نوموړي پورته ياد وی کتااب د ډيپلوماساا د مسالا ااي ينو تاه

او د سياس د لاري لارويو ته يوه ښه تافه او ډالاا ده، ښاا لي داوري

نوموړی کتاب ډېر په خلص، ساده او مؤجز ډول ليکلی دی چاې د ډېاري

هااچ کااولای ااي ورڅخااه اسااتفاده وکااړي. زه د کمااي پااوهي درلااودونکی

نوموړي دا هڅه ت ديروم او په راتلونکي کې د لا زياتو برياوو وښاتنه

ورته کوم.

7

پيژندناااه، تعرياااي، ماااوخي، اډيپلومااااټيکي لارښاااود، د ډيپلوماسااا

وسايل په اسالم کاي د ډيپلوماساي ارزښا ، د ډيپلوماسای تااري ، د

لومړنيو تمدنونو نه بيا تر لمي پيړی پورې ، د ډيپلوماسای دساتګاه،

د بهرني سياس لوبغاړي، ډيپلوماټان، ډيپلوماسي د بهرناي سياسا

ده، ډيپلوماساااي د (مااا اکره)ده، ډيپلوماساااي (وسااايله)کولاااو د پلاااي

ده، ډيپلوماسااي پااه مااادوده مانااا ، (اداره کااوونکې)بهرنيااو اړيکااو

ډيپلوماسااي پااه پراخااه مانااا، د نړيوالااو اړيکااو ټينګااول او د نړيااوالي

سولې ساتنه، د دولتونو ترمنځ د اړيکو په ښه والي کې د هر ډول ماادي

ول، د دولتونو ترمنځ په خبرو او وښتنو کاي د او معنوي امکاناتو کار

عدال او تفاهچ فضا رامنځتاه کاول ، د ملاي موخاو او ملاي ګتاو لاساته

راوړل ... دا او په لسګونه نور سرليکونه ، په هغه کتاب کې را لاي چاې

دا د اي کېادای . ډيپلوماټيکي لارښود په نامه زما تر مخې پروت دی

معاصار ياا ننناا ديپلوماساا پاه تااري ډيپلوماسا د تااري او ياا د

د موضاو د . د لوموړنياو اماروڅخاه وګ ال اي کاې زماوپ پاه ژباه کاې

ډيپلومااټيکي : پراختيا او علماي څېړنياز لاه پلاوه باه دا اوسانی کتااب

سياسي ادبياتو کې د لومړنيو کتاابونو پاه –په پ تو ح وقي -لارښود

ونکاي تاه د زړه لاه کااومې ليکاوال او څېړ د دې کتااب . ډلاه کاې را اي

. او په دې لاره کې يې لا برياليتوبونه واړم وايچ مبارکي

ناوم ياې فرهااد ، . خو دا کار چا کړی دی ؟ دا کار فرهاد داوري کړی دی

کال د هلمناد پاه مرکاز ل اکرګاه کاې ٧۲٩٠د پلر نوم يې نورمامد ، پر

د ،ي ولساوالي د هلمند ولايا د کجکا يېزيږيدلی دی . پلرني ټاټوبي

8

د لاومړی کاال د هلمناد د مرکازي ليساې ناه ٧۲٠٦پار .زينداور سيمه ده

تر فار ېدو وروسته يې د ننګرهار پوهنتون د ح وقو او سياسي درجي

زده کاړې کاړې کاي علومو د پوهنځي د اداري او ډيپلوماسا په څانګه

ی او ډير ځوان دی ، لا تر اوسه يې پوهنتون هچ پای ته رسولی ناه د . دي

٠کااال د برګااولی ٧۲٦۲دادی در پااای رسااېدو پااه در اال کااې دی . ) د

مااا يااې چااې څااو مااوده د مخااه د يااوه کتاااب د خپرېاادو خباار ولوساا (مااه

مخوناه ((پاه زړه کاې ماې تېاره اوه ، هغاه ده ، ۵۲۲ –))سياس پوهناه

سياساي ادبيااتو –داسې ورځ هچ راورسېده چې زما ژبې تاه هاچ ح اوقي

مخوناو کاې د ) سياساي مکتبوناه( پاه ۵۵۲بيا يې په . هته لاره پيدا کړ

کتااب ، -ډيپلوماټيکي لارښاود -نامه کتاب خپور کړ او دادی همدا د

چې د هغه درېيچ کتاب دی ، زما مخې ته پروت او له ما يې هيله کړې ده

دلته څو خبرې يادول اواړم ، لاومړ دا : چې يو څو کرښې پرې وليکچ

يا مشار او ياا هاچ د ساردار ياا مشار لپااره پاه پ اتو چې د يوه ډيپلومات

ادب کې ، نننيو ډيپلوماتيکو لارښاوونو تاه ورتاه ، ياو څاه لا ډېار پخاوا

د هغاه پېژنادل اوی امار دساتارنامه ، د . خو اال خاان ختاا ليکلاي و

هغه زمانې يو له هغو بمارو نه ګ ل کېږي چې د يو مشر ياا لارښاود لپااره

زموپ استاد خدای ب لي دوکتاور . وي دي ځانګړتياوې په کې سپړل

ګل مامد نورزی ، چې په خو ال پېژندنه کاې ځاانګړې ، ځانګړتيااوې

لرلې ، دستارنامه نه ياوازې د ساردار د کاړو وړو لارښاود بلکاې ويال باه

يې چې خو اال خاان ، هغاه پاه زړه کاې د راجوړيادونکي دولا اساساي

ه ق کال د رنتهباور پاه ٧٧٠٩ر دستار نامه: خو اال خان پ)) . قانون ګاڼه

ه وره کتاب چې ټول دوه بابه لري . په يوه باب د .زندان کې ليکلې ده

يا برخه کې د مشر لپااره ال هناره او پاه بال کاې ياې ال خ الته ښاوول

وي او سپړل وي دي . د خو اال د هغه وخا د نوريااتو لاه مخاې دا

ايادو لاه مخاې د ياوه هغه هنروناه او خ التونه دي، چاې هغاه د خپلاو ع

تر هغاه وروساته ، بياا . ملي مشر يا د سردار لپاره ده ، وړين ګ ل.ي دي

9

تر ننه پورې ، په افغانستان کاې د بهرنياو چاارو د وزارت د تاسايې ، د

سالګونو ډيپلوماتااانو د پياادا کېاادلو سااره سااره بياا هااچ چااا زمااوپ پااه ژبااه

–ډول د ح ااوقي دد ااو مسااايلو ، ديپلوماااتيکو اصااولو او يااا پااه ټااولي

سياسي علوم په برخه چا داساې د پاام وړ امار ناه ليکای او ناه ياې ژبااړلی

موپ وويل چې د افغانساتان د بهرنيوچاارو وزارت : لاه هغاه وختاه . دی

کاااال د خپلاااواکا ٧٦٧٦چاااې د افغانساااتان د بهرنياااو چاااارو وزارت پااار

-٧٠٦۳اخيستلو وروسته د روښان اندي اه اعلاضرت امان الله خاان )

په نوښ تاسيې و ، د هغه د بهرنيو چارو وزير د علچ او پوهې ( ٧٦٩٧

ح وقاو –سياساي :خاوند او د وخ تر ټولاو بګااه او لاه نړيوالاو اړيکاو

پاه دې ساريزه کاې د افغانساتان د . باخبره پوه ، علمه مامود طارزي و

ټولو بهرنيو چارو وزيرانو نوملړ ګراناه خباره ده ، خاو کاولای او وواياو

نوراحمااد (٧٦۳٠-٧٦۳۲)چااې د هغااو لااه ډلااې نااه ښااا ی مامااود طاارزی

سااردار ( ٧٦٠۳-٧٦٠٧مامااد موساای اافي ) ( ٧٦٠٧-٧٦٩٦اعتمااادي )

-۳٧٧٧سااردار مامااد نعايچ او زلماای رسااول ) ( ٧٦٠٠-٧٦٠٧ماماد داود )

ټول په خته پ تانه تېر وی دي او سره له هغه له ډلې نه درې تنو ( ۳٧٧۲

لاااود ، مګااار پااار خپلاااه ژباااه ياااې هاااې ډول خاااو د اساااتاد ويااااړ هاااچ در

د کاباال . سياسااي ليکنااې راپرې ااې نااه دي –ډيپلوماااتکې يااا ح ااوقي

لمريز کاال کاې د ٧۲٧٠پوهنتون د سياسي علومو او ح وقو پوهنځی په

سياسااي علومااو او ح وقااو د اکاااډمي د موسسااې پااه چوکااا کااې پااه

ارت کې جوړ و . په زرګونه ځوانان ياې وروزل ، خاو دا هلتاه معارف وز

لمريز کال د بهرنيو چاارو ٧۲۲۲پر . هچ دې کار ته چا پاملرنه کړې نه ده

د وخاا د وزياار ښااا لي مامااد نعاايچ پااه مخاااو نوښاا او لارښااوونه د

د ديپلومااااتيکو -افغانساااتان د بهرنياااو چاااار وزارت پاااه بډاناااه کاااې ،

لمريااز کااال د نااوې تګاالرې او ٧۲٩٠ړه او پاار جااو - خاادمتونو موسسااه

پاه ناماه ونوماول اوه . –د ديپلوماساا انساتيتوت -سياس له مخاې

دلته هچ په سلګونو ديپلوماتان ورزول ول او له د و علومو ساره ب انا

11

ول او او هچ کېږي ، خاو کاوم امار ياا درساي کتااب ياا ديپلوماتياا

و دادی او لاه نيکمر اه زماوپ خا . لارښود په پ تو ژبه ونه ليکال او

د ااه ځااوان : فرهاااد ، پااه فرهااادي قااوت او احسااا د ااې نيمګړتيااا تااه

پاملرنه کړې ده او تر ټولاو د او کساانو ناه پاه د اې ځاانګړې برخاې کاې

زه ده ته يو ځل بياا د زړه لاه کاومې مباارکي واياچ او پاه . وړاندې درومي

يااادونې وړ ګاا چ چااې د . دې لاره کااې يااې د لا برياااليتوبونو هيلااه کااوم

۲۲٠-۲۳٠)ښااا لي داوري لااه ماسااره وعااده کااړې ده چااې د افلتااون

-٧٩٠٦او د ااارل دو مونتيسااکوی ) -جمهورياا -ماايلده مخکااې(د

، کتابونه به هچ پ اتو ژباې (٧٠۲٠) – روح ال وانين -، پاريې(د ٧٠۵۵

ه ته ژباړې . ځکه دا کار په دا اوسنی نسل کې پرته لاه ده د بال چاا لاه لاسا

پاوره نااه ده او دد ااو بمااارو نشااتوالي زمااوپ پاه ژبااه کااې ، خپلااه يااوه لويااه

. نيمګړتيا ګ ل کېږی

–

۳۹۹۱۹

11

له ده او هاچ د دولا پاه ډيپلوماساي د بهرناي سياسا د پلاي کولاو وساي

بهرنيو چارو پوري د اړونده مسايلو پار سار د ساوله ييازو لارو چاارو پار

بنسلا د م اکري هنر او پوهه ده. ډيپلوماسي د دوه ډولاه قواعادو څخاه

جااوړه ده، يااو ماباا قواعااد دي چااي هغااه د نړيوالااو کنوانساايونونو او

دو تاااه تړونوناااو پااار بنسااالا رامنځتاااه ساااوي دي، دې ډول ماااابتو قواعااا

ډيپلوماټيکي ح وق ويل کيږي او بل نا ماب يا هغه قواعاد دي چاي پاه

هاار هيااواد کااي تااوپير لااري او يااا هااچ د ډيپلومااا پااه ځاااني وړتيااا او

استعداد پوري اړه لري.

ډيپلوماسي د بهرناي سياسا تاابه ده، پاه بهرناي سياسا کاي د ټااکلو

چاي د هار دولا موخو د ترلاسه کولو لپاره هلي ځلي کوي، لکاه څرنګاه

بهرنااای سياسااا تاااوپير لاااري همداساااي د هااار دولااا ډيپلوماساااي او

ډيپلوماټيکي هلي ځلي هچ توپير لري. په ډيپلوماسا کي مهماه خباره د

خپلو ګتو او موخو ترلاسه کول دي، هغه ډيپلوماسي بريالا ده چاي پاه

بهرنااي سياساا کااي ټاااکلي مااوخي او ګتااي د سااوله يياازو لارو چااارو پاار

سه کړي. بنسلا تر لا

ډيپلوماسي د لر ونو تاريخي زمانو څخه بيا تر اوسه پوري د بېلبېلاو

پړاوونو څخه راوتلې ده، په پخوا زماانو کاي ډيپلوماساي د ډيپلوماا

دندي ته ويل کېدل، ډيپلوماسي به يوازي د ډيپلوما پاه ځااني وړتياا

ه او استعداد پوري اړونده ګ ال کېادل، همدارنګاه ډيپلوماا باه زيااتر

جاسوسااي کارونااه کااول او د دولاا پاار ځااای يااې د خپاال پاچااا يااا واکماان

اساااتازيتوب کاااوی، پداساااي حاااال کاااي چاااي پاااه اوساااني وخااا کاااي

12

ډيپلوماساااي پاااه ياااوه پي لاااي ما اااين بدلاااه ساااوېده چاااي پاااه زرګوناااو

ډيپلوماټان يې د پرزو په توګه دنده تر سره کوي، په اوسني وخ کاي د

ډيپلوما هاچ ياوازي د خپال واکمان ډيپلوماسا لمنه ډېره پراخه ده او

اسااتازی نااه بلکااي د خپاال دولاا اسااتازی ګ اال کيااږي، پاار دې سااربيره د

ډيپلومااا مهمااه دنااده د خباارو اتاارو او سااوله يياازو لارو پاار بنساالا د

نړيوالااو مسااايلو حاال کااول دي او پااه بهرنااي دولاا کااي د خپلااو وګااړو د

ح وقو دفا ده.

ډيپلوماسا سره زياات تاوپير که څه هچ اوسنا ډيپلوماسي د پخوانا

لري خو بيا هچ د اوسانا ډيپلوماساا ري اي پاه پخاوانا ډيپلوماساا

کي پرتې دي. يوازي يې په کلياتو او ځينو برخاو کاي تاوپير کاړی دی.

په اوسنا ډيپلوماسا کاي د ما اکرې هنار زياات پرمختاګ کاړی دی،

چااي هماادا ځانګړنااه يااې د لر ااوني او پخااوانا ډيپلوماسااا څخااه را

لاااوي. نااان ورځ د دولتوناااو تااارمنځ پاااه دوه اړخيااازه او څاااو اړخيااازه ب اااه بې

ماا اکرې ترسااره کيااږي، پاار دوه اړخياازه ماا اکرو سااربيره څااو اړخياازه او

کنفرانساااي مااا اکرې هاااچ نااان ورځ ډېاااري ساااوي دي، د زيااااتو نړيوالاااو

سازمانونو په منځته راتګ سره د ډيپلوماسا لمناه پراخاه ساوېده او د

هچ لاره هواره ساوې ده. د څاو اړخيازي ډيپلوماساا کتنو او ليدنو لپاره

پاه پيداي ا ساره پاه کاچ وخاا او کاچ لګ ا ساره د زيااتو دولتوناو لااه

استازو سره ليدل کېدای سي او بېله ځاانګړو تشاريفاتي مراسامو څخاه

پر مهمو موضوعاتو خبري او م اکره کولای سي.

پاچا يا دولا د لر ونو زمانو څخه بيا تر اوسه پوري ډيپلوما د خپل

د استازي په توګه د ځانګړو خوناديتوبونو، امتياازاتو او ح وقاو څخاه

برخمن دی، دده د راتګ لپاره ځانګړي تشاريفات او مراساچ پاه پاام کاي

نيول کيږي. دا ح وق او امتياازات دده د ځااني وړتياا پار بنسالا ناه دي،

دي. بلکي دده د دول او ولې د ارزښ او مت ابلو اړيکو پر بنسلا

13

نو ويلی سو چي په اوسني وخ کي بريالا ډيپلوماسي هغاه ده چاي د

بهرني سياس سره سچ حرک وکړي او د خپل دول د ملي ګتو او ملي

موخو د لاسته راوړلو پاه لاره کاي هڅاه وکاړي. ښاه ډيپلوماټاان هغاه دي

چي په م اکرو او خبارو اتارو کاي د خپال دولا درياځ وسااتي او ټااکلي

لاسه کړي. موخي تر

دا چي لا تر اوسه موپ په پ تو ژبه کاي د ډيپلوماساا پاه اړه کاچ علماي

مواد درلودل له همدې کبله زه دېته اړ سوم چاي پادې اړه علماي ماواد را

ټول او وليکچ، پدې کتاب کي ايد ځيناي تخنيکاي او ناوري ساتونزي

وي، لکاااه څرنګاااه چاااي انساااان بشاااپړ ناااه دی او پاااه هااار کاااار کاااي ياااې

يااااوي وي ناااو ځکاااه زه او لا د کتااااب د نيمګړتيااااوو پاااه اړه نيمګړت

بخ نه واړم او کوښښ باه وکاړم چاي د لوساتونکو د ر ناده نيوکاو پاه

ترڅ کاي کتااب ناور هاچ اصالح کاړم او پاه راتلاونکي کاي تار ډېاره برياده

اصلح سوی کتاب وړانادي کاړم. پاه پاای کاي د ټولاو هغاو دوساتانو او

تااب د ليکلاو پار مهاال ياې مرساته راساره ملګرو څخه مننه کوم چاي د ک

کړېده او زه يې نوموړي کار ته هڅولی يچ.

14

۱

۸

۱۶

۲۰

۲۱

۲۲

۳۷

۱۳۲

۲۳۶

۳۳۳

۴۴۱

15

۵۴۴

۶۴۶

۷۴۸

۸۴۸

۳۱۷۱۸۵۵

۵۷

۱۰۱۳

۶۱

۱۸۱۵۶۳

۶۸

۶۳

۱۱۲۰۷۰

۸۲

۸۴

۸۶

۸۳

۳۰

۳۳

۳۵

۳۶

۱۱۷

۱۲۲

16

۱۳۲

۱۳۲

۱۳۳

۱۳۴

۱۳۶

۱۳۷

۱۳۸

۱۳۳

۱۳۳

۱۴۱

۱۴۲

۱۴۴

۱۴۸

۱۴۳

۱۵۳

۱۶۰

۱۶۶

۱۶۷

۱۶۷

۱۶۳

17

۱۷۰

۱۷۱

۱۷۱

۱۱۷۲

۲۱۷۳

۱۷۴

۱۷۴

۱۷۵

۱۱۷۶

۱۷۷

۱۸۷

۲۱۸۸

۱۳۵

18

لاا د بهرنااي سياساا يااوه ډيپلوماااټيکي او سياسااي اړيکااي د هاار دو

ږي، هر دول په خپل بهرناي سياسا کاي ځاانګړي ماوخي برخه ګ ل کي

لااري، چااي دا مااوخي پااه نړيوالااه ک ااه د ملااي ګتااو د ساااتلو لپاااره وضااه

لپاااره د بهرنااي و کيااږي. دولتونااه د خپلااو بهرنيااو موخااو د لاسااته راوړلاا

مامورين او ډيپلوماټيکي ا خاص لري، چاي د سياس لپاره ځانګړي

هغو يوازنا موخه د بهرني سياس د موخو د لاسته راوړلاو لپااره هلاي

ځلي وي.

د د ما اااين د چلولاااو لپااااره اړ دي، چاااي دولتوناااه د نړيوالاااو اړيکاااو

د خپلاو ډيپلوماسا او ډيپلوماټيکي چارو څخه ګته واخلي، هر دول

بهرنيو موخو د لاسته راوړلو لپاره د ډيپلوماسا دساتګاه لاري، چاي د

همدې دستګاه پار مالا بهرناا سياساي اړيکاي چلېاږي، ناو د دې لپااره

چي د ډيپلوماسا په لغوي او اصطلحي ماناوو پوه ساو، پاه لاناد ډول

خپل با ته دوام ورکوو:

کالاه کياږي چاي بېلبېلاو اروپاايې د ډيپلوماسا اصاطلح دوه ساوه

ژبو ته ننوتلې ده. ډيپلوماسي هاچ د ناورو اصاطلحاتو پاه څيار پاه لغاوي

ډول تعريي او پېژندنه لري، د ډيپلوماسا لغ د لر وني يوناني وياي

19

)ډيپلوما(1)

( څخه اخيستل سوی دی، چي د پاڼي، سند او ت دي ماناا

ړو چاارواکو لخاوا مهار او لري او هچ هغي پاڼي ته ويل کياږي، چاې د لاو

وي او ياو چاتاه د ياوې رتباي ياا م اام لپااره ورکاول کياږي. ناو ټاپه سوې

د د ډيپلوماا څخاه اخيساتل ساوې ده، چاي ويلی ساو چاي ډيپلوماساي

رسامي او لاساليا مانا لري، همدارنګه ډيپلوما هغاې سند او ت دي

کمناان سوي پاڼي ته هچ ويل کيږي، چي د دولتونو سياسي مشران او وا

يې د رسمي اړيکو پر مهال يوه او بل ته ورکوي.

د ډيپلوما اصطلح وروسته ټولو هغو اسنادو ته کارول کېدل، چاي د

و بال تاه دولتونو د سياسي مشرانو لخوا د رسمي اړيکاو پار مهاال ياوه ا

ر مهاچ وه او د دولتوناو د ورکول کېدل، لکه څرنګه چي دا ډول اسناد ډېا

لپاره اړين اسناد ګ ال کېادل لاه همادې کبلاه د بهرنيو موخو او سياس

دې اسنادو ساتلو او خوندي کولو ته اړتيا پيدا ساول. د دولتوناو لخاوا

د دې ډول اسنادو د ساتلو او خوندي کولاو لپااره ځاانګړي ماامورين پاه

کااار وګمااارل سااول او د دوی دنااده د همااد و اساانادو ساااتل او پااه ماانوچ

کاااي هماااد و ځاااانګړو ماااامورينو تاااه ډول تااار تيباااول وه، چاااي پاااه پاااای

ډيپلوماټان او دندي ته يې ډيپلوماسي وويل سول.

و د بهرناي سياسا د کله چي ډيپلوماسي په ناوې ب اه وکاارول ساول ا

ه ب ه وګ ل سول، نو د خپال لغاوي ري اي ساره پلي کولو د يوې وسيلي پ

يې اړيکي و لولي او په ناوې ب اه او ناوي تعرياي ساره پاه نړيوالاه ک اه

پلوماسااي هغااه د لر ااوني وپېژناادل سااول. نااو پااه اوسااني وخاا کااي ډي

د لغاا پاار بنساالا نااه کااارول کيااږي، بلکااي بېلبېاال نااوي يوناااني کلمااې

تعريفونه او نوي پيژندونه ورته ورکول سوي دي.

د ډيپلوماسا اصطلح تر اتلسمي زيږديزي پيړ پوري د اسنادو او

ا د نړيوالو اړيکاو د اداره مدارکو پوهي ته کارول کېدل، خو وروسته بي

کولااو پااوهي تااه وکاااارول سااول. پااه اوساااني وخاا کااي ډيپلوماساااي د

1 Diploma.

21

هناار تااه وياال کيااږي. دا ډول دولتونااو تاارمنځ د اړيکااو د رامنځتااه کولااو

د دولاا د ځااانګړو مااامورينو )ډيپلوماټااانو( لخااوا رامنځتااه اړيکااي

ي د کيږي. نوماوړي ډيپلوماټاان دناده لاري چاي د خبارو او ما اکرو د لار

دولتونو ترمنځ د ښو اړيکو په رامنځته کولو کي هلي ځلي وکړي.

ته واياي چاي پاه بلاه ټولناه بل ليد لوري پر بنسلا ډيپلوماسي دېد يوه

کي د خپلو ګتو لپاره هلي ځلي وکړي، ياني په کچ لګ په نورو ټولنو

کي د خپل دول ګتي او موخي ساتل، ډيپلوماساي ده. پاه ټاوليز ډول د

ډه کي دا ځاای کاړل ساويدي، چاي د خبارو اتارو او ياا ماسا په ګېپلوډي

نورو سوله ييزو لارو پر بنسلا د دولتونو تارمنځ د ټکار مخاه ونيساي او

ښې اړيکي رامنځته کړي.

زه لاره د دولتونو تارمنځ د ډيپلوماسي هڅه کوي، چي ېري جګړه يې

ونو کاي ناو کتااب کي په کار واچوي، کاه څاه هاچ پاه ځي اړيکو په ټينګولو

جګااړه د ډيپلوماسااا پااای ګ اال سااوی دی، خااو د جګااړې پااه پېاال سااره

ډيپلوماسي پايته نه رسيږي، د جګړې څخه مخکي، د جګاړې پار مهاال

او د جګړې څخه وروسته هچ ډيپلوماسي رواناه وي، د جګاړې پار مهاال

هچ ډيپلوماټيکي هلي ځلي کيږي.

لا هاچ تعرياي همدارنګه ډيپلوماسي د بېلبېلو چاپيرياالونو پار بنسا

سااوېده، ياااني هااره ډيپلوماسااي ځانتااه ځااانګړې کاااري ساااحه لااري، د

بېلګي په توګه دوه اړخيزه ډيپلوماسي هڅه کاوي، چاي د دوو دولتوناو

ترمنځ د سوله ييزو لارو او نا جګړه ييزو لارو پر بنسلا، اړيکاي ټينګاي

کړي. پداسي حال کي چي څو اړخيزه ډيپلوماسي بياا هڅاه کاوي د خپال

او نورو بېلبېلو دولتونو ترمنځ ښې اړيکي رامنځتاه کاړي او پاه دول

همدارنګه ډيپلوماساي څو اړخيزه توګه د خپل دول ملي ګتي وساتي.

ځاااانګړي اااخص تاااه هاااچ منساااوبيږي د بېلګاااي پاااه توګاااه د برژنياااي

ډيپلوماسي، د کرزي ډيپلوماسي، د اوباما ډيپلوماسي او داسي نور.

21

لا ويلی ساو، چاې ډيپلوماساي پاه لانادي نو د پورته پېژندني پر بنس

ډول کارول کيږي:

د زياترو پوهانو په بناد ډيپلوماساي د دولتوناو تارمنځ پاه اړيکاو کاي

مرکزي رول لري، همدا ډيپلوماساي ده، چاې بهرناي سياسا تاه د عمال

ي پاه ګوتاه کاوي، چاې د هغاو جامه ور ا وندي. ډيپلوماسي هغه تلانلر

او د دولتونو ترمنځ سياسي اړيکاي ټينګېاږي. پر بنسلا بهرنی سياس

ډيپلوماساي د بهرناي سياسا د پلاي کولاو وسايله او نو ويلی سو چي

تلنلره ده.

ډيپلوماسي د بهرني سياس د پلي کولو لپاره م اکره او خبري اتري

څخه موخه د تواف او رضااي لاساته راوړل دي، ناو پاه دي، د م اکرې

د زيااااترو پوهاااانو پاااه بناااد ،ډيپلوماساااا کاااي مااا اکره مهاااچ رول لاااري

کاي ملاي ډيپلوماسي د م اکرې او خبارو اتارو فان دی. پاه ډيپلوماساا

د ملي ګتاو او ملاي امنيا د ټينګ ا پاه ګتي په پام کي نيول کيږي او

خبرو او ما اکرې د لاري تازو سره دموخه د نورو دولتونو د سياسي اس

هېواد د ستونزو او خطرونو څخه وژ وري. هڅه کوي چي

د ساا کنترولاااوي او هغااه دسااتګاه ده چاااي ډيپلوماسااي بهرناای سيا

ه لااري. پااه بهرنااي سياساا د څااارني او اداره کااونکي مسااؤلي پااه اااړ

بهرنی سياس د جګړې او زور پر ځاای کيږي چي ډيپلوماسا کي هڅه

د خبرو او سوله ييزو لارو څخه پر م بوزي.

22

په ډيپلوماسا کاي مهاچ ټکای د جګاړې او زور پار ځاای د ساوله ييازو

کلاه چاي د و ترمنځ د سياسي اړيکو ټينګاول دي لارو پر بنسلا د دولتون

ييازو ناو ډيپلوماساي د ساوله لتونو ترمنځ سياسي اړيکاي ټينګياږي دو

اصولو او برونو پر بنسلا نوموړو اړيکو ته د عمل جامه ور ا وندي.

د اکااه دهد بهرنيااو اړيکااو پااه پياوړتيااا کااي ډيپلوماسااي ډېااره ا ېزن

جګاړه ده، ځيناي پوهاان پادې بناد ډيپلوماسا د پرمختاګ پار وړانادي

دي چي د جګړې پېل د ډيپلوماسا پای دی خو ځيني نور بياا پادې بناد

خااو دريااځ يااې پاار مهااال هااچ ډيپلوماسااي ااتون لااري ېچااي د جګااړ دي

ډيپلوماساي بهرنياو اړيکاو مزوری وي، په ټوليز ډول ويلی ساو چاي ک

ته د سوله ېيزو لارو چارو پر بنسلا پياوړتيا ورکوي، هغه اړيکي چي د

په ډيپلوماسا کاي د هغه ور زياتي له لاري پر م وړل کيږيجګړې او ز

جګاړې پار ځاای د ساوله ييازو لارو او نو ډيپلوماسي د ارزښ وړ ندي؛

خبرو اترو پر بنسلا د بهرنيو اړيکاو پارم وړل اواړي. کاه څاه هاچ پادې

ړتياا وروستيو پيړيو او لسيزو کي ځيني پوهان د بهرنياو اړيکاو د پياو

خو په ټاوليز ډول د جګاړې د لاري د اړيکاو لپاره جګړه او زور اړين ګ ي

پااه نړيوالااه ک ااه جګااړه او زور ټينګااول ناسااچ ګ اال سااوي دي او ناان ورځ

زياتی ناروا کړني بلل سوي دي.

اکسفورډ پوهنتون په خپلاه ناامتو وييپانګاه کاي ليکاي )) د سافير او

نااورو ډيپلوماااټيکي کااارکونکو پااه وساايله د نړيوالااو چااارو کنتاارول تااه

ډيپلوماسي ويل کيږي((. ساتو ليکي )) د سوله ييزو وسايلو لاه لاري د

چااارو کنترولولااو تااه ډيپلوماسااي وياال کيااږي((. د دولتونااو تاارمنځ د

مااارتنې پااه بنااد )) ډيپلوماسااي د دولتونااو د ولسااونو تاارمنځ د ګتااو او

اړيکو پوهه ده(( ياني د ولسونو ترمنځ د بېلبېلاو ګتاو د جوړښا هنار

ته ډيپلوماساي ويال کياږي. ياا هاچ پاه بشاپړه ماناا د خبرواتارو پاوهي تاه

ډيپلوماسي ويل کيږي.

23

ټول پيژندونه د ډيپلوماسا بېلبېلو اړخونو تاه ا ااره کاوي پورتني

وړانادي او له بېلبېلو اړخوناو څخاه پوهاانو ورتاه کتلاي او تعرياي ياې

ډيپلوماسااي يااوازي د نړيوالااو چااارو د کنتاارول او پرمخبيااول کااړی دی.

ر ساا موضاو )ساکالو( ګ ال کياږي. يو امې ندي؛ بلکي دا ده ډيپلوما

و هنر ته ډيپلوماسي وايي چي دا هچ ټولشاموله خبرو اتر پوهان يوازي د

ژندونه ساره را وناډ کاړو ناو څاه پېژند ندی. خوکه چيري پورتني ټول پې

چااي پااه لاناادي ډول يااې بشااپړ پېژنااد ورڅخااه ترلاسااه کااولای سااو ناڅااه

وړاندي کوو:

لاه ناورو دولتوناو ساره د ) د خبرو اترو يا بلاي هاري ساوله يېازي لاري )

ړيکاو پاوري اړوناد مساايلو د حال او ف ال کولاو يوه دول پاه بهرنياو ا

تلنلري ته ويل کيږي((.

ټکاااي دياااادوني وړدي: لاااومړی داچاااي پاااه پاااورتني پېژناااد کاااي درې

بهرنياو اړيکاو پاوري اړوناد دولا د ډيپلوماسي يوه تلانلره ده، چاي د

دولا پاه بهرنياو مسايلو لپاره کارول کيږي، دوهاچ داچاي مساايل باه د

اتارو او ناورو چي ډيپلوماسي دخبارو چ داېوي، درياړيکو پوري اړوند

و پاه ټاوليز ډول ډيپلوماساي پاه د زو لارو لاه لاري ترساره کياږي. سوله يې

سره کارول کيږي: وماناو

د ډيپلوماسا ماادود تعرياي همغاه کلسايا تعرياي دی، يااني د

خاصااو سااره چلاان کااول نساالا د بهرنيااو ا ځااانګړي هناار او مهااارت پاار ب

ډيپلوماسااي ده. لااه هماادې کبلااه ډيپلوماسااي داسااي مساالا دی چااي لااه

يوې خوا د ښه رويي، بدابو او نزاکتونو پاه واساطه او لاه بلاي خاوا د ښاه

خبرو، ف اح او بل په واسطه ښايسته کيږي.

ډيپلوماساي ياوازي د ډيپلوماا پاه هنار او مهاارت په مادوده ماناا

کيږي او د ډيپلوما اغل او کسات تاه ډيپلوماساي پوري اړونده ګ ل

24

ناه ،واکمن اساتاز دی ډيپلوما د خپل دول د ويل کيږي. پدې مانا

د خپل دول استاز ، دی يوازي د خپل اړوند دول واکمن او مشر تاه

مسؤلي لري.

د ډيپلوماسا په مادوده مانا کاي د ډيپلوماا مهماه دناده د کورباه

ژناادل او د هغااو پااه اړه خپاال ځواکمنتيااا د ټکااو پېاو دولاا د کمزورتيااا

اړوند واکمن تاه راپاور ورکاول دي. د ډيپلوماا بلاه مهماه دناده د خپال

دول دواکمن استازيتوب دی، ډيپلوما بايد هڅه وکړي چاي دخپال

دول د واکمن سچ استازيتوب وکړي او د خپل واکمن دريځ، وښتني

لاه واکمناانو داساي کساان د او خ ي په ښه توګه وښل. له همادې کب

ډيپلوماټاااانو پاااه توګاااه ټاکااال چاااي دوی تاااه وفااااداره وي او د دوی ساااچ

استازيتوب وکړي.

لکه مخکي چي مو ا ااره وکاړه د ډيپلوماساا پاه ماادوده ماناا کاي

ماوري کې ډيپلوما و او د ډيپلوما کست او غل ته ډيپلوماسي

ي حااال کااي چااي د ډيپلوماسااا پااه پراخااه مانااا کااي وياال کېاادل، پداساا

ډيپلوماساااي پاااه ياااوه پي لاااي ما اااين بدلاااه ساااوې ده او پاااه زرګوناااو

ډيپلوماټان او مسلکي پرسونل ددې ما ين د پرزو په توګه کاار کاوي،

ی، بلکاي د پدې ډيپلوماسا کي ډيپلوما د خپل واکمن استازی نه د

يتوب د کورباه دولا پاه اساتاز او د خپل دول خپل دول استازی دی

. د او ناااور ډيپلومااااټيکي کاروناااه تااار ساااره کاااوي کاااوي ساااره مااا اکره

ډيپلوماسا په پراخه مانا کي ډيپلوما د خپل دولا پاه اساتازيتوب

د پراخو واکونه او دندو لرونکی دی.

پاادې ډيپلوماسااا کااي د ډيپلومااا دناادو هااچ باادلون کااړی دی، پااه

ي دندي د کورباه دولا پاه کلسيکه ډيپلوماسا کي د ډيپلوما مهم

اړه د معلوماتو راټولول او د خپل واکمن اساتازيتوب کاول وه، پداساي

25

حال کي چي پاه اوسانا او پراخاي ډيپلوماساا کاي د ډيپلوماا مهماه

دنده د خبارو او ما اکرو د لاري د نړيوالاو پي لاو مساايلو حال او ف ال

سااتانه ز دريااځ پاار بنساالا د دو ول دي او د جګااړې پاار ځااای د سااوله يېاا کاا

اړيکااااو ټينګااااول دي. ډيپلومااااا هڅااااه کااااوي چااااي د ډيپلوماااااټيکي

ل کړي او خپلي ملي تکتيکونو څخه په ګتني سره مسايل او ستونزي ح

نااو ځکاااه پااه اوساااني وخاا کاااي داسااي کساااان د ګتااي خوناادي کاااړي؛

چااي د يااوه ااخص پاار ځااای د يااوه ډيپلوماټااانو پااه توګااه ګمااارل کيااږي

اني د واکماان پاار ځااای او جوړښاا او تشااکيل سااره اړيکااي ولااري، ياا

ډيپلومااا د يااوه پراخااه جوړښاا سااره چااي د بهرنيااو چااارو وزارت دی،

اړيکي لري.

ساوله يېاز ډول او د خبارو او ډيپلوماسي د دولتونو ترمنځ اړيکاي پاه

کبلااه ډيپلوماسااي د ځااانګړو ماا اکرې پاار بنساالا اداره کااوي، لااه هماادې

دولتوناو تارمنځ اړيکاي ټينګياږي او ياا ياو موخو لرونکې ده. کله چاي د

نو د ځانګړو موخو لپاره دا هرڅاه خپل بهرنی سياس پلي کوي؛دول

کااوي او د هاار بهرنااي سياساا لپاااره هااچ ځااانګړي ډيپلوماااټيکي لاري

چاري په کار اچوي.

ه هر دول خپل بهرنی سياس د ملاي موخاو د لاساته راوړلاو لپااره پا

اسا پلای کياږي، د ملاي ګتاو د سااتلو پاه کار اچوي، کلاه چاي ملاي سي

پلای کياږي، همدارنګاه د ملاي ګتاو د لاساته راوړلاو لپااره بهرنای موخه

چاي د بهرناي وناو لخاوا ټاکال کياږي، ناو ويالی ساو سياس هاچ د دولت

سياس په ټاکلو او پلي کولو کي مهچ ټکی د ملي ګتو ساتل دي.

راوړلاو لپااره زور د لاساته کله ناکله دولتوناه د ډيپلومااټيکي موخاو

پداسي حال کي چاي زور د ډيپلوماساا د وساايلو څخاه ناه ګ ال کاروي

کيږي؛ ځکه چي ډيپلوماسي د سوله ييازو لارو پار بنسالا خپلاي ماوخي

26

لاسته راوړي، نو زور نه يوازي د ډيپلوماساا لاه وساايلو څخاه ناه ګ ال

کيږي، بلکي د ډيپلوماسا د روح او بنسلا سره هچ په ټکر کي دی.

بايااد روښااانه کااړو چااي د ډيپلوماسااا بنسااتيزه موخااه څااه ا پوښااتنهد

ه باا کاي ده؟. په ډيپلوماسا پوري اړوند تيور دا خبره په ياوه اوپد

ټکااي پااه يااوه خولااه دي چااي د ډيپلوماسااا روښااانه کااوي او ټااول پاار دې

دوی تاارمنځ د نيکااو او د بنسااتيزه موخااه د )ولسااونو نيااژدي کااول او د

چااي د ل دي(. ډيپلوماسااي پاادې هڅااه کااي ده ودوسااتا د اړيکااو ټينګاا

ولسااونو تاارمنځ د دوسااتانه اړيکااو د ټينګولااو لپاااره د ټولااو مااادي او

معنااوي وسااايلو څخااه کااار واخلااي او پااه پااوره هڅااه دا اړيکااي وساااتي.

ډيپلوماسااي ااواړي چااي د نړيوالااو ټکرونااو او لانجااو مخااه ونيسااي او

وکولای ساي پاه هغاه چي دولتونه اسي نړيوال چاپيريال رامنځته کړيد

کي تفاهچ ته ورسيږي او په سمه توګه يو له بل سره اړيکي ټينګي کړي.

دولتوناه د ډيپلوماساا پاه کااروني ساره کاومي بله پوښاتنه داده چاي

موخي لاساته راوړي او څااري ياې؟ ياا پاه بلاه خباره د سياساي واحادونو

هرناي موخه له ډيپلوماسا څخه څه ده؟ لکه څرنګه چي ډيپلوماسي د ب

ناو د ډيپلوماساا موخاه هاچ اس له مهمو وسايلو څخه ګ ل کياږي؛ سي

پااه بهرنااي سياساا کااي نغ ااتې ده. پااه بهرنااي سياساا کااي د سياسااي

واحدونو ماوري تګلره د خپلو ملي ګتو څارل او ساتل دي. نو ويالی

سو چي ډيپلوماسي د ملي ګتو د لاسته راوړلو مهمه وسيله ده.

ډيپلوماااټيکي هڅااي د ملااي ګتااو لاسااته د سياسااي واحاادونو ټااولي

راوړل دي او هچ ددي لاري خپل ملي قدرت پياوړی کوي.

پااه ح ي ااا کااي د دولتوناااو مرامااي، کلتاااوري، برماااني، ټاااولنيزي،

سياسااي او اقت ااادي ګتااي تااوپير لااري، هاار دولاا د خپلااو ملااي ګتااو د

رو لاسااته راوړلااو لپاااره بېلبېلااي لاري پااه کااار اچااوي او لااه بېلبېلااو لا

څخه ګتنه کوي. که څه هچ هر دول د نورو دولتونو سره ښې او دوستانه

اړيکي ساتي او د نړيوالي سولي او ټيکاو لپاره هڅي کوي، خاو خپلاي

27

هڅااي د خپاال لياادلوري او د خپلااو ملااي ګتااو د ساااتلو پاار بنساالا کااوي،

ونې ده چي کله نا کلاه د دولتوناو تارمنځ پاه تګالرو او هڅاو کاي ټکار

دوی ترمنځ ستونزي او لانجې را پورته سي. هار دولا خپلاو راسي او د

ګتو ته لومړيتاوب ورکاوي او د خپلاو ګتاو د لاساته راوړلاو لپااره هڅاي

کوي، له همدې کبله د دولتونو ترمنځ ټکر منځته راځي. هر دولا هڅاه

کوي چاي د بال دولا پار وړانادي خپلاي ګتاي او ملاي هويا ژونادی او

تاار خپلااه وسااه پااوري هڅااه کااوي چااي د پياااوړی وساااتي. ډيپلوماسااي

دولتونااو تاارمنځ ټکاار لااه منځااه يوسااي او لانجااې را کمااي کااړي او داسااي

چاپيريال منځته راوړي چي دولتونه وکولای سي په اساانه او دوساتانه

ډول خپلمنځا اړيکي ټينګي کړي او د ګتو د ټکار پار سار خباري وکاړي

تر څو په سوله ېيزه ب ه تفاهچ ته ورسيږي.

ه هچ ډيپلوماسي د تفاهچ لپاره چاپيريال برابروي خو هاي دولا که څ

په خپله ډيپلوماسا کي له خپلو ملي ګتو څخه نساي تېرېادلای. د ملاي

ګتو ساتل او لاساته راوړل د هار دولا د ډيپلوماساا بنساتيزي ماوخي

دي. که چيري يو دول بېله دي چي خپلي ملي ګتي په پام کاي ونيساي،

اړيکو د ټينګولو لپاره ډيپلوماساا تاه ور ودانګاي، يوازي د دوستانه

پاااه ح ي ااا کاااي نوماااوړی دولااا د ناکاماااه او کمااازوري ډيپلوماساااا

لرونکاای دی؛ ځکااه چااي دا ډول اړيکااه يااو اړخياازه ګ اال کيااږي او د يااوه

دول د ګتو د ساتلو لپاره رامنځته کيږي. دوستي هغاه مهاال ګتاوره او

معناوي ارزښاتونو د پياوړتياا حاصلخېزه ده چي د يوه دول د مادي او

لامل سي.

دا چااي د ډيپلوماسااا بنسااتيزه موخااه د ملااي ګتااو ساااتل دي، نااو بيااا

قوانين او اخلقي ارزښتونه هچ ددې ګتو په ساتلو کي رول لاري کاه ياا؟

پدې برخه کي د ماکياولي افکار د پام وړ دي. د ماکياولي څخه مخکاي

تار اخلقاو لاوړ دی( پاه يوولسچ لاولي دا اصال چاي ) د دولا م الا

چل او فريت د ډيپلوماسا له مهماو ،خپلو سياستونوکي کاروی. لولي

28

کاه چياري به يې دا سپارښاتنه کاول او خپل استازو ته وسايلو څخه ګ ل

تاسااو تااه چااا دروا ووياال نااو تاسااو هااچ پااه پراخااه ک ااه هغااه تااه دروا

فريات لوباه ده د چل او ه په بند ډيپلوماسي د قمار په اند وواياس . د

او د خپلااو ګتااو د لاسااته راوړلااو لپاااره هاار ډول فرياات، تزوياار، دروا او

چل روا دی. وروسته ماکياولي را لی او د خپل خ ي ژوند د تجرباو

ده څخااه وروسااته ډيپلوماټااانو او پاار بنساالا يااې ح اااي وسااپړل، خااو د

ده بندونه داسي وسپړل چي ملي ګتي تار هار ډول اخلقاي سياستوالو د

معيارونو لوړوالی لاري. کاه څاه هاچ ماکيااولي د ډيپلوماساا او بهرناي

ا ااري ناه ده کاړې، ده ياوازي هڅاه کاول چاي د اړه ځاانګړې سياس پاه

اولاي. دوی تارمنځ ياوالی ر ايتاليا خواره واره ښارونه ساره ياو کاړي او د

هغه سياستوال برياالی دی چاي د اخلقاي )) ده پر دي اصل ټينګار کوی

. خااو دا پاااه دي ماناااا ناااده چاااي ((او ارزښاااتنو پابناااده ناااه ويمعيااارونو

سياسااتوال نومااوړي اخلقااي ارزښااتونه بااي مانااا وګ ااي بلکااي د خپلااو

موخاو د لاساته راوړلااو او د سياساتونو د پلااي کولاو پاه لار کااي باياد پااه

نوموړو قواعدو کي ښکېل نه وي.

و ليادلورو ده افکار او بندونه د خپلو ګتو ا که څه هچ وروسته هر چا د

پاار بنساالا وسااپړل، خااو دده ري ااتني بندونااه پااه سياساا کااي د زيااات

ارزښ وړ دي.1

پااه اوولساامه پيااړ کااي ريشاايليو2د اطمينااان او باااور عن اار د ساامي

د ده پااه بنااد هغااه ډيپلوماسااي چااي د ډيپلوماسااا مهمااه برخااه وګ اال.

مه پاه اتلسا اطمينان او باور پار بنساتونو ولاړه وي، برياالی ګ ال کياږي.

پيړ کي کاليرز3باور او ښه ني د ډيپلوماسا بنسلا وګ ل او نيرناګ

دې )) د او فريت يې د ډيپلوماسا څخه وه ايستل. دی پاه دي اړه ليکاي

. ٧۵ -٧۲ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

2 - Richelieu. 3 - Francois de Calliers.

29

لپاره چي م اکره کوونکي برياليتوب ته ورسايږي، باياد پار هغاو نااوړه

بااور تکيه ونکړي چي پلي کول يې نا ونې وي. کاه څاوک پادې تګلرو

ه او زيااارک ډيپلوماټاااان کاااولای ساااي چاااي پاااه در لااای او وي چاااي ښااا

ساي، دا لوياه تيروتناه ده. در لاي پخپلاه د ه اوفريبکار کي مخاکښ و

کااوي، د در لاای څخااه د ک ااته والااي او بااي ع لاای ښااکارندويي انسااان

جوتيږي کله چي انسان نساي کاولای د سامي او ع لاي لاري څخاه داسي

ګتنه کوي((. همدارنګه دی له در ليو څخه خپلو موخو ته ورسيږي بيا

سياسا دی. دروا کاه هار وايي )) صداق او ري تنولي تر ټولو اوره

ډيپلومااټيکي پاايلي لاساته راوړي، بياا څومره پدې وتوانيږي چي ښې

هچ بنسلا يې خام او سس دی؛ ځکه چاي فريات خاوړونکی لاوری د ا

ي((. اخيستلو ته هڅوي او په هغه کي د ا اخيساتلو ځاواک پياداکيږ

همداسااااي دی پاااادي باااااور دی )) دا اړينااااه ده چااااي ماااا اکره کااااوونکی

ډيپلومااا بايااد پاااک لمناای، امانتکااار او ري ااتنی وي، کنااې د نااورو د

باور پر مهال ډېر ژر د ماتي او نا کاما سره م کيږي. ... پاه ما اکره کاي

د برياليتوب راز د لورو ترمنځ د وښتنو او علقو همږ ي کول دي((.

وروساته د ماکيااولي او ناورو څخاه ارزښتناکي اخلقي جملي پورته

تکرارېدلي او د لومړی نړيوالي جګړې څخه وروسته کله چاي د ملتوناو

ټولنه جوړېدل، کوښښ کېدی چي د اخلقي وسلي پر بنسلا د دولتوناو

پاار مهااال تاارمنځ اړيکااي ټينګااي کااړي. خااو د دوهمااي نړيااوالي جګااړې

وهماي نړياوالي جګاړې څخاه وروساته د . د دبرياليتوب ته ونه رسايدلې

ولو لپااره ناوي او څرګند پاره د افکارو او بندونو د تبادلېسياستوالو ل

، دوی وويل چاي د دولتوناو تارمنځ اړيکاي ناه پار لاري پرانيستل سولې

اخلقااي معيااارونو ولاړي دي او نااه هااچ يااري اخلقااي دي، ددې لپاااره

بايد بل ډول معيار وټاکل سي.

پااه پورتااه کلونااو کااي بااه کلااه ډيپلوماسااي پاار اخلقااي پااه هاار حااال

معيااارونو پيژناادل کېاادل او کلااه بااه پاار نااا اخلقااي معيااارونو پېژناادل

31

ي پيژناادل يااې تاار ټولااو ااوره وه. کېاادل، خااو پاار اخلقااي معيااارونو بانااد

وخاا کااي د ټااولني زياااترو خلکااو ډيپلوماسااي بېلااه تاريااا او پاادې

ناو دی سفير همدا کار نه کوی؛که چيري به دسيسي څخه بل څه نه بلل،

بلاای، يااا لکااه سااتالين چااي وايااې )) بااې بااه يااې يااوازي تشااريفاتي انسااان

رياااا ډيپلوماساااي داساااي ده لکاااه وچاااي اوباااه ياااا لرګيناااه تزوياااره او باااې

اوسپنه((1

.

که څه هچ په اوسني وخ کي په ډيپلوماسا کي اخلقو ځاای نياولی

اسااا د اخلقااو پاار دی او ټااول دولتونااه هڅااه کااوي چااي خپلااي ډيپلوم

معيار تعريي کړي، خوکاه چياري ح ي ا تاه وکتال ساي هاي دولا تار

خپلو ګتو ها خوا ګام ناه اخلاي هار دولا هڅاه کاوي چاي ياوازي د خپلاو

ملي ګتو پر بنسلا خپل بهرنی سياس او ډيپلوماسي مخته يوساي. هار

دول هڅه کوي چاي خپلاي ګتاي لاساته راوړي او د خپلاو ګتاو د لاساته

کااروي، لاه همادې املاه ويالی ساو چاي ولپااره هار ډول وساايل راوړلو

اخااالق پاااه ډيپلوماساااا کاااي ځاااانګړی ځاااای ناااه لاااري، يااااني اوسااانا

بااور چاي ح ي ا او يوازي اخلقي بنستونه نلاري. پار دې ډيپلوماسا

، يااوازي برماااني او اخاالق بايااد د ډيپلوماسااا بنسااتيز معيارونااه وي

ا ډول باورونه د کمزورتياا پار لاور په اوسني وخ کي د خيالي باور دی.

روان دي او بې ارزښته کېدو ته نيژدي دي. البته دا پاه دې ماناا ناده چاي

اخلق ناو پاه ډيپلوماساا کاي هاي رول ناه لاري، بلکاي هار دولا هڅاه

ګتو د ساتلو لپاره اخلق د همدېکوي چي خپلي ملي ګتي وساتي، که

و کااه چياااري د ناااورو ا ياازمن تمامېااادل، د اخلقاااو څخااه ګتناااه کاااوي ا

وسااايلو او لارو پاار بنساالا لاسااته راوړل کېاادلې بيااانو د همغااو وسااايلو

څخه ګتنه کوي.

په ټوليز ډول د ډيپلوماسا موخي په لاندي ډول په ګوته کولای سو:

. ٠٧ -۵٧ش و عليرضا تو تون يان، ص ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپو - 1

31

ګ اال ډيپلوماسااي پااه بهرنااي سياساا او بهرنيااو اړيکااو پااوري اړونااد

کيږي، ډيپلوماسي د دولتونو ترمنځ د سياسي اړيکاو پلاي کولاو لپااره

چاي د دولتوناو تارمنځ پاه واروي. پاه ډيپلوماساا کاي هڅاه کياږي لار ه

نااو کلااه چااي د خباارو او ز او دوسااتانه ډول اړيکااي ونيااول سااي؛سااوله يياا

سوله ييزو لارو چارو پر بنسلا دولتونه اړيکي ولاري، بياا ناو جګاړې او

ه هاچ اړتيااا نااه لېادل کيااږي. لاه هماادې کبلااه ويالی سااو چااي ي تاازور زياات

خوا د دولتونو ترمنځ د اړيکو ټينګول په ااړه لاري ډيپلوماسي له يوې

او له بلي خوا د نړيوالي سولي ساتل او د جګړيازو لارو او زورزيااتي لاه

منځه وړل په اړه لري.

ي چاري او د ډيپلوماسا دستګاه پدې هڅه کي دهډيپلوماټيکي لار

دولتوناه پاه ترمنځ پاه اړيکاو کاي ښاه والای راولاي ترڅاو دولتونو چي د

لورو پاار بنساالا اړيکااي خپلااو منځونااو کااي د ښااه نياا او دوسااتانه ليااد

رو کاي د هار ډول کبله دولتونه په ډيپلومااټيکو لارو چاا ولري. له همدې

تار څاو مکاناتو په کارونه کي ځنډ ناه کاوي مادي او معنوي وسايلو او ا

په اړيکو کي ښه والی راسي.

د ډيپلوماسااا بلااه موخااه داده چااي دولتونااه بايااد پااه نړيوالااه ک ااه د

ب اه چلان وکاړي، هار دولا باياد د بال دولا ملااي مسااوي واحادونو پاه

32

واکمني ومني او هغه ته دنړيوال ح وقي خ ي پاه ساترګه وګاوري،

پر بل دول لوړوالی نلاري لاه همادې کبلاه ډيپلوماساي هڅاه هي دول

چي د دوی ترمنځ په خبرو او وښتنو کي د عدال فضاا رامنځتاه کوي

کړي.

چااي د خپاال دولاا ز ډول د هااري ډيپلوماسااا موخااه دا ويپااه بنسااتي

ملي موخي او ملي ګتي وساتي او په نړيواله ک ه ياې لاساته راوړي. هار

تاي دول د خپل ملي سياس د بنستيزو کرښو د ټاکلو پار مهاال ملاي ګ

ه پاه چاي دا ګتاي او ماوخي کلاه ناکلا ساتي او ملي ماوخي لاساته راوړي

کبله د نورو دولتونو مرستو او لاسته نسي راتلی له همدې يوازي ځان

نو د نورو دولتونو ساره د اړيکاو غو سره اړيکو ته اړتيا لېدل کيږي؛د ه

د ټينګولااو پاار مهااال هڅااه کيااږي، چااي خپلااي ملااي مااوخي او ملااي ګتااي

چي د ډيپلوماسا بنستيزه او اصلي موخه هچ همدا ده. سي وساتل

دول د خپلو موخو په پلتونو بوخ وي، هار په نړيواله صانه کي هر

دول د خپل ملاي سياسا د کرښاو پار بنسالا خپلاي ماوخي پاه نړيوالاه

صانه کي لتاوي، خاو هار دولا د خپلاو موخاو لپااره بېلبېلاي لاري پاه

کار اچوي، ياني هر دول په خپلو ډيپلوماټيکو لارو کي بېال وي، کلاه

ناو بېلي لاري په کار اچول کياږي؛ بېل ناکله د يوې يا څو موخو لپاره هچ

د ډيپلوماسا دنده هچ داده چي دنوماوړو بېلبېلاو لارو تارمنځ همږ اي

رامنځتااه کااړي او ټااولي لاري منومااي کااړي، ترڅااو مااوخي لاسااته راوړل

سي.

پااه عمااومي ډيپلوماسااا کااي هڅااه کيااږي، چااي ټااول هغااه وسااايل،

ره کياږي موضوعات، ا يزي او کوښ ونه چي د ملاي ګتاو د سااتلو لپاا

په عام ډول وکاروي، ياني هغه موخي چي په نړيواله ک ه د ملاي ګتاو د

ساتلو لپاره په کار اچول سوي دي، په عام ډول اداره او کنتارول کاړي. د

33

ځکاه چاي هاره ډيپلوماساي د ډيپلوماسا ماتوا او انادازه تاوپير لاري

دنو پاه هاره ډيپلوماساي کاي ل دول ملي ګتي او ملي موخي ټاکي؛خپ

ونه په نور کي نيول کيږي، له همدې کبله د خپل دول او مل لومړيتوب

ډيپلوماسا توپير لري. دولتونو

ډيپلوماسا کي نړيوالي موخي ټاکل کيږي او بياا لکه څرنګه چي په

د هغو موخو د لاسته راوړلاو لپااره عماومي وساايل کاارول کياږي، کلاه

کي موخي وټاکل ساي، چي په کوم ځانګړي هيواد او يا ځانګړي سيمي

بيا نو د همغه هيواد ياا همغاي سايمي د خلکاو د عاماه افکاارو د بادلون

لپاااره کااار کااوي، ترڅااو خپلااي مااوخي او وښااتني د همغااو خلکااو پااه

فکرونو او ذهنيتونو کي ځای کړي.

ښه او بريالا ډيپلوماسي هغه ده چي په بهرناي سياسا کاي د ټااکلو

د لاساته راوړلاو لپااره ا يزناکاه وي، پاه نړيوالاه سياساي صاانه موخو

کي خپلي موخي په سمه توګه وڅاري او د خپلاو موخاو د لاساته راوړلاو

او ګتااو د ساااتلو لپاااره نړيااوال بسااتر جااوړ کااړي. نااو پااه ټااوليز ډول د ښااې

ډيپلوماسا لپاره لاندي ځانګړنې په ګوته کولای سو:

1:

نااو د هاار هيااواد، ساايمي او لااويې کلااه چااي بهرناای سياساا جااوړيږي؛

د ډيپلوماساا بياا ځاانګړي تګالري او ماوخي ټاکال کياږي وچي لپاره

ل ساوي تلانلري چي په بهرني سياس کاي ټاکا کار کوونکي هڅه کوي

نو کله چي د يوه دول بهرنی سياسا ټااکلی او او موخي تع يت کړي؛

. ٧۲٦٧مامد باقر، قاليباف. برنامه راهبردی ديپلوماسي. نګارستان حامد، تهاران - 1

.٧٦ص

34

بيااا د همغااه بهرنااي سااوی وي، هاار څااه پک ااي پااه ګوتااه سااوي عرياايت

او ښاه سي پلې سي نو دا ډيپلوماسي بريالاسياس پر بنسلا ډيپلوما

ډيپلوماسي ګ ل کيږي.

چاي د دولا ټااکلي ماوخي او ياږی په ښه ډيپلوماسا کاي تال هڅاه ک

بهرنا پاليسي تع يت کړي او خپلاي ټاولي هڅاي هاچ د دولا پار ټااکلو

ا ونغاړي. تګلرو ر

کاااه څاااه هاااچ ډيپلومااااټيکي ماااامورين د خپااال هياااواد څخاااه بهااار پااار

ډيپلوماټيکو دندو بوخ وي او د ملي موضوعاتو ساره دوماره اړيکاي

نلري، خو بيا هچ په خپلو چارو کاي ملاي او ولساي ملتاړ تاه اړتياا لاري.

سرچينو لخوا ومنل ساي او بهيار هغه ډيپلوماسي چي د کورنيو او ملي

ګ ل کيږي. خوا چتا سي، تر ډيره بريده بريالادوی ل يې د

د باازار مونادني که نړيوال سياساي چاپيرياال د باازار او ډيپلوماساي

چااي پااه نړيوالااه سياسااي نااو هاار دولاا هڅااه کااوي پااه توګااه فاار کااړو؛

. ناو بازار موندناه وکاړي صانه کي خپلي ګتي ومومي او خپلو موخو ته

بياا ناو ولساي ملتاړ اتون ولاري بازار موندنه کي ملي او کله چي پدې

هغه په سمه توګه سرته رسيږي.

کلااه چااي پااه بهرنااي سياساا کااي ټاکاال سااوي مااوخي د ډيپلوماسااا د

نو دا لاسته راوړنه امکاناتو او وسايلو ته اړتيا لري راځي؛لارې لاسته

ې ملتااړ وساي، لکااه چاي باياد د ملااي قادرت او سياسااي ځاواک لخااوا يا

سياسي قدرت کاي ولساي رول زياات څرنګه چي په ډيموکراسا کي په

هااچ ولسااي ملتااړ د ډيپلوماسااا د بهياار د چتکتيااا لاماال دی همداسااي

ګرځېدلای سي.

35

د بهرني سياس په ټاکلو او د ډيپلوماسا د چاارو د پارم بېولاو پاه

د ډيپلوماسااا دسااتګاه ډيااره څېړنااه وکااړي، د نااړ سياسااي اړه بايااد

حالات او روان سياسي موضوعات په سمه توګاه وڅياړي، وروساته پاه

نړيوال سياسي چاپيريال کي خپلي موخي وټاکي او بياا د هغاو د لاساته

راوړلو لپااره ټااکلي تګالري جاوړي کاړي. لکاه څرنګاه چاي پاه اوسانيو

چاي د اساي موضاوعات اتون لاري پي ي او سي پيړيو کي ډيري داسي

وال نړ سياساي حاالاتو تاه پاه ډيار کاچ وخا کاي بادلون ورکاوي او نړيا

کبلاه ډيپلوماساي هاچ باياد د ناړ د سياستونه ا يزمن کوي، له همادې

سياسي روانو حالاتو سره سمه وټاکل سي.

سااي پااه نړيوالااه سياسااي صااانه کااي بايااد د دولتونااو قدرتونااه او سيا

بياا د خپلاو امکانااتو او ملاي قادرت ه وپيژندل ساي وسايل په سمه توګ

کبلاه د نړيوالاو هرنا پاليسي جوړه کړل ساي. لاه همادې پر بنسلا خپله ب

رايطو پيژندل او بيا د هغو سره سمه تګلره جوړول د ډيپلوماسا پاه

برياليتوب کي ډير ا يزمن ګ ل کيږي.

هي دول په يوازي ځان خپلي اړتياوي نسي پوره کولای، د اړتياوو

د پاااوره کولاااو لپااااره باياااد دولتوناااه پاااه خپلومنځوناااو کاااي مرساااتي او

همکار وکړي. نو هر دولا د خپلاو اړتيااوو او وښاتنو د پاوره کولاو

لپاااره خپلااه بهرنااا پاليسااي داسااي ټاااکي تاار څااو نومااوړو موخااو تااه

ناي سياسا او ډيپلوماساا کاي مهماه خباره د ملاي ورسيږي. ناو پاه بهر

اړتياوو پر بنسلا د ټاکل سوو موخو تع يت او لاسته راوړل دي. نو هغه

36

ډيپلوماسي چي د ملي موخو او اړتياوو د پوره کولاو لپااره ا يزمناه ناه

وي هغه بريالا ډيپلوماسي هچ نه ګ ل کيږي.

ښاتني او چاي خپلاي ملاي و ښه ډيپلوماسي تر وساه وساه هڅاه کاوي

اړتياوي په پام کي ونيسي او په نړيوالاه سياساي صاانه کاي د نوماوړو

اړتياوو د پوره کولو لپاره لاسته راوړني ولري.

په نړيواله سياسي صانه کي پر دولتونو سربيره نړياوال ساازمانونه،

هاچ رول لاري، هار ساازمان د دولتوناو پاه توافا د ټولني او نور بنستونه

ځانګړو موخو لپاره منځته را لی وي، نو د نوموړو ساازمانونو ا ياز د

ياار زيااات وي. لااه دولتونااو پاار بهرنيااو پاليساايو او د ډيپلوماسااا پاار به

امله ښه ډيپلوماسي بايد د نوموړو ساازمانونو او بنساتونو ساره همدې

داساي ا ياز ور بانادي وښايندي، چاي د په سمه توګه اړيکي ونيسي او

ملي ګتو او ملي موخو د لاسته راوړلو لپاره ا يزناکه وي.

1

ناو د خپال ملاي بهرنای سياسا جاوړوي؛ کله چي دول خپال ملاي او

چاي د کي نيولو سره داسي تګلري جاوړوي قدرت او ملي موخو په پام

و پاه کاارولو ساره نوماوړي سياساتونه پلاي کاړای ساي. هار ملي امکانات

دول د ملي سياسا او ملاي پاليسايو پار بنسالا حرکا کاوي او زياتاه

پاملرنااه د ملااي سياساا پاار پلااي کياادو کااوي، خااو تاار څنااګ يااې بهرناای

سياساا او ډيپلوماسااي هااچ اړينااه ګ اال کيااږي، پااه بهرنااي سياساا او


. ٧٦ص

37

چي د ملي سياسا او يا کي بايد داسي عناصر تون ونلرډيپلوماس

ملي موخو سره په ټکر کي وي.

چي ښه ډيپلوماسي هغه ده چي د ملي موخاو او تګالرو نو ويلی سو

سره همږ ې وي، د خپل اړوند دول د فکري بستر او بنستيزو تګلرو

سره سچ حرک وکړي.

وماسي هغه کړ ده چي د دولتونو د نړيوالو اړيکو په ساحه کي ډيپل

د ن لېدو لامال ګرځاي. ډيپلوماساي د دولتوناو تارمنځ اړيکاو تاه اکل

ورکوي او د دولتونو ترمنځ په اړيکو کي اسانتياوي رامنځته کوي. پاه

ټوليز ډول د ډيپلوماسا کارونه په لاندي برخو کي کيږي:

د بارانونو مديري -(۳)

و حل کولهيوادونو ترمنځ د ستونز د -(۲)

د اړيکو اسانتيا -(۱)

د عادي اړيکو مديري -(۴)

چااي پااه پورتااه حااالاتو کااي د دولتونااو ډيپلوماسااي پاادې هڅااه کااي ده

ترمنځ تواف په لويه ک ه رامنځته کړي. دولتونه د خپلو موخو د لاساته

راوړلو او په م ابل لوري د خپلو رايطو د منلو لپاره بېلبېلي لاري او

دا ډول وسايل د هر دولا د ډيپلوماساا پاه ډول پاوري وسايل کاروي.

اړه لري. په ټوليز ډول په ډيپلوماسا کي د نفاوذ وساايل پاه لانادي ډول

دي:

قانه کول -الي

د مرستو وړانديز -ب

په مجازاتو تهديدول. -ج

په ډيپلوماساا کاي د نفاوذ د مهماو وساايلو کولای سو چي قانه کول

ډيپلوماا لپااره لاومړني اظ او جملاي د څخه وګ و. لکه څرنګه چاي الفا

38

د موخاو د ه د نوموړو الفاظو او جملو کارولنو په سمه توګ وسايل دي؛

لاسته راوړلو په لاره کي د ډيپلوما لپاره وره وسايل ګ ل کېاږي. کاه

چيري نور وسايل ونه کاارول ساي ياوازي قاانه کاول او اساتدلال کاولای

توب تااه ورسااوي، پااه ځااانګړي سااي چااي د دولتونااو ډيپلوماسااي بريااالي

ډول د درېيمي نړ د هيوادونو لپاره چي د نورو وسايلو د کارولو تاوان

نه لري. خپل د دول د حال څرګندول او په م ابل لورو خپلي وښتني

کااه او تګاالري مناال، د ډيپلومااا پااه ځاااني مهااارتونو پااوري اړه لااري،

ي چاي ياوازي د يپلوماا کاولای سا ډ چيري نور وسايل ونه کاارول ساي

مهارتونو پر بنسلا خپلي خلوي ډکي کړي. همدې

د مرستو وړانديز او په مجازاتو باندي تهديدول په ډيپلوماسا کاي

ي، دا وسااايل هغااه مهااال کااارول د نفااوذ د نااورو وسااايلو څخااه ګ اال کيااږ

کله چي دول ځواکمن وي او د نوماوړو وساايلو د کاارولو وړتياا کيږي

کومي چي ولای چي د هغو مرستو ژمنه ورکړيکولري. ډيپلوما نسي

د ده اړوند دول نسي پوره کاولای او ياا هاچ د هغاو د سارته رساولو ساره

علقه ونلري.

تهديااد هااچ پااه م اباال دولاا کااي د وهااچ او بيااري لااه املااه د نفااوذ لپاااره

زمينه برابروي، البته تهديد هغه مهال ونی دی کله چاي دولا د پاوره

د تهديد وړتيا ولري. ځواک څ تن وي او

ډيپلوماسي او سياس دوه بېال بېال مفااهيچ دي او باياد ياو د بال پار

ځای ونه کارول سي. که څه هچ کله ناکله ځيني ليکوالان، زده کړيالان او

پداسي حاال کاي ماسي او سياس په يوه مانا کارويلوستونکي ډيپلو

چي په لاندي نځونو کي زيات توپير لريه خپلو مچي دا دواړه مفاهيچ پ

ډول يې توپيرونه په ګوته کوو:

39

پداساي دولا کاورنا او بهرناا تګالري ټااکي سياس د ياوه -(۳)

حال کي چي ډيپلوماسي ياوازي د دولا د بهرناي سياسا د پلاي کولاو

لپاره هلي ځلي کوي.

د سياس پراخه او هر اړخيزه مفهاوم لاري او پاه ټولاو برخاو کاي -(۲)

دولاا نوريااات او برونااه پااه ځااان کااي رانغاااړي، پداسااي حااال کااي چااي

ډيپلوماسي بيا مادود او ځانګړی مفهوم لاري او ياوازي د سياسا لاه

هغاي برخاي ساره ساروکار لاري چااي پاه بهار پاوري اړه لاري او د دولتونااو

ترمنځ پر اړيکو ولاړ وي.

کااړي سياسااتوال د دولاا پااه ساار کااي دي او پااه هاار اړو کااي پري -(۱)

کااوي، پداسااي حااا ل کااي چااي ډيپلوماټااان د دوی پريکااړي پااه بهاار او

نړيواله صانه کي پلي کوي.

رکاوي په ټوليز ډول ويلی سو چي سياس امر کوي، دساتور و -(۴)

کااوي، پداسااي حااال کااي چااي ډيپلوماسااي هغااه پريکااړي او او پريکااړي

سا امرونه په نړيواله صانه کي پلي کوي. ياني ډيپلوماساي تال د سيا

تر سيوري لاندي ده او د سياس ت يبوونکې ده1.

زياتره خلا او حتا ځيني پوهان لا ډيپلوماسي بهرنای سياسا ګ اي

او دا دوه اصطلحات يو د بل پر ځاای کااروي. پداساي حاال کاي چاي دا

اساااا پاااه دوه اصاااطلحات د بېلوبېلاااو مانااااوو لرونکاااي دي. د ډيپلوم

او د بهرناي سياسا پار ماناا ريي او مانا باندي مخکي پوه ساولو تع

او تعريي باندي رڼا اچوو:

و بااين المللااي. ص ح ااوق ديپلوماتيااا. پرويااز ذوالعااين. دفتاار مطالعااات سياسااي - 1

۵٩٦- ۵٠٧ .

41

چي هر دول يې د هغو اصولو او موخو مجموعه ده))بهرنی سياس

د نورو دولتونو په اړوند په پام کي نيسي((1

.

لااه هماادې املااه بهرناای سياساا د ملااي ګتااو او ملااي موخااو پاار بنساالا

د هر دول د بهرني سياس د تګالري پاه جوړولاو کاي د هغاه جوړيږي.

دولاا فکااري بنسااتونه، د واکمنانااانو ځااانګړني، سياسااي ځااواک، د

ځاانګړی ا ياز يع او سياسي کلتاور ټولني وښتني، جغرافيايي موق

خاوا کاورني په جوړښ او تګلري باندي له يوې لري. د بهرني سياس

اماال ا يااز لااري. هاار کلااه چااي بهرناای ه بلااي خااوا نړيااوال عو عواماال او لاا

نو دواړي خواوي يې بايد په پام کي ونيول سي. سياس جوړيږي؛

دا باه پاه دي چي د بهرني سياس او ډيپلوماسا ترمنځ اړيکي څه دا

خپل با کي روښانه کړو. ډيپلوماسي په ح ي کي د بهرني سياس

او د پلااااي کولااااو وساااايله ده. بهرناااای سياساااا ځااااانګړي مااااوخي لااااري

ډيپلوماسي د نوماوړو موخاو د لاساته راوړلاو لپااره ميکاانيزمي هڅاي

کوي. دا څرګنده خبره ده چاي د بهرناي سياسا ماهيا پار ډيپلوماساا

اساا ځواکمنتياا او کمزورتياا هاچ ا يز کوي او په م ابال کاي د ډيپلوم

چاي د بهرناي سياسا ټااکلي ماوخي لاساته راوړي پدې کي معلوميږي

رزاناه او کاچ لګ اته وساايلو د بهرناي سياسا لاه ا . ډيپلوماساي ؟که ياا

څخه ده.

چي د هغو له ډلي څخه يې ارزاناه او بهرنی سياس زيات وسايل لري

اسانه وسيله ډيپلوماسي ده. په ټوليز ډول د بهرناي سياسا وساايل پاه

لاندي ډول روښانه کوو:

ډيپلوماسي -(۳)

اقت اد -(۲)

تبليغات -(۱)

.٠ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

41

نوامي ځواک -(۴)

فرهنګ او ايډيالوژي -(۵)

څاه ناڅاه روښاانه کاړه او هڅاه کاوو په پورته ډول ماوپ ډيپلوماساي

چي نور وسايل هچ په لنډ ډول روښانه کړو:

اقت اد د دولتونو د بهرنياو سياساتونو لاه مهماو وساايلو څخاه ګ ال

کيږي. په لر ونو وختونو کي چي اقت ادي معاملي کماي وي او خلکاو

، نااو اقت اااد پااه لېمو کااي اقت ااادي معاااملي تاار سااره کااوپااه خپلااو سااي

بهرني سياس کي د يوې وسيلي په توګه نه پېژندل کېدی. خو وروسته

چي پرمختګ رامنځته سو او دولتونو يوه او بل ته اقت ادي اړتيااوي

پيداکړي، پدې وخ کي اقت ااد هاچ د بهرناي سياسا د ياوې وسايلي

ول په لمه پيړ کي چي د دولتوناو په توګه وپېژندل سو. په ځانګړي ډ

تااارمنځ اقت اااادي اړيکاااي پيااااوړي ساااوي، اقت ااااد هاااچ د ځاااانګړي

ا يزناکه وسيلي په توګه ځان وښاودی. پاه اوسانا ناړ کاي اقت اادي

وسايل د دوو لاملونو پر بنسلا نړيوال سوي دي:

.ادي اړتياوو د پوره کولو په موخهد اقت -الي

.ارولو او ک ته کولو په موخهد مه د دولتونو د سياستونو -ب

ونااو د بهرنااي سياساا مهمااه اقت ااادي وسااايل د پرمختللااو هيواد

پداساااي حاااال کاااي چاااي د ااااته پاتاااه هيوادوناااو پاااه بهرنياااو وسااايله ده

سياستونو کي بيا اقت ادي وسيله کمزوري ښکاري.

نن ورځ چي د اړيکو نړ ګ ل کياږي، تبليغاات او اړيکنياز وساايل د

هرني سياس له مهمو وسيلو څخه ګ ل کيږي. په لر وني يوناان کاي د ب

42

بهرناي سياساا د پلاي کېاادلو لپاااره لاه تبليغاااتي وسااايلو څخاه پااه کمااه

اندازه ګتنه کېدل. د پرمختګ په رامنځته کېدو او د تبليغاتي وساايلو

پااه زياااتوالي سااره، تبليغاااتو هااچ پااه بهرنااي سياساا کااي ځااانګړی ځااای

رني سياس د پلي کولو د مهمي وسايلي پاه توګاه وګ ال پيداکړ او د به

دې وسايلو ا يز دومره نه تار سول خو تر لومړی نړيوالي جګړې پوري د

دې جګااړې پاار مهااال لااه تبليغاااتي وسااايلو څخااه ګتنااه سااترګو کېاادی. د

کېاادل او دولتونااو پااه دننااه او بهاار کااي د تبليغاااتو څارنااه کااول. د دوو

يغاتو څخه ګتنه کېدل او د دوهمي نړياوالي نړيوالو جګړو پر مهال د تبل

جګااړې څخااه وروسااته کلااه چااي ټکنااالوژ پاار مختااګ وکااړ، تبليغاااتي

وسايل د بهرني سياس په مهمي وسيلي باندي بدل سول.

دې ناو ځکاه د ليغاتي وسايل د ټکنالوژ برخاه ده؛ لکه څرنګه چي تب

وسااايلو څخاااه هغاااو دولتوناااو ګتناااه کاااولای ساااول چاااي ټکناااالوژي ياااې

پرمختللااااې وه او د نومااااوړو وسااااايلو د کااااارولو تااااوان يااااې درلااااودی.

پااه ټااوليز ډول پ يااز او ايل لکااه راډيااو، تلااويزن او اخبااارتبليغاااتي وساا

انځوريز وسايل په اوسني وخ کي د بهرني سياس مهاچ وساايل دي،

هال د ناړ پاه ب اي کاي بادلون پر نوموړو وسايلو سربيره انتر نيلا اوسم

ره برخه کي ګتنه ورڅخه کيږي. اوسامهال انتار نيالا د دی، په ه راوستل

بهرني سياس د پلي کولو ا و کارولو مهمه وسيله ده.

نوامي وسيله د اقت ادي او تبليغاتي وسيلو سره پاه پرتليازه توګاه،

په بشپړ ډول د دول په انا ار کي ده. نوامي وسيله د تاري په اوپدو

دې مهمه وسيله ګ ل سوېده. خاو پاه نان ورځ کاي د کي د بهرني سياس

وسااايلي ارزښااا کاااچ ساااوی دی او ځاااای ياااې پاااه ياااري مسااات يچ ډول

تهديداتو او تشوي ته پري ی دی. په تيرو وختونو کي چي د زور اصال

پاار نړيوالااو اړيکااو واکماان و، نوااامي ځااواک د بهرنااي سياساا کرښااي

43

ورځ هچ هر دول هڅه ټاکلې او د بهرني سياس بنستيزه وسيله وه، نن

کوي چاي خپال قلمارو وسااتي خاو د نواامي وسايلي څخاه پاه مسات يمه

توګه ګتنه ناه کاوي. پاه اوساني وخا کاي د ملاي امنيا سااتل ياوازي د

نوامي ځواکونو په اړه ندی، بلکي نور ځواکونه او دولتاي اورګانوناه

و هچ د ملي امني په ساتلو کاي مهماه وناډه لاري. پاه پاای کاي ويالی سا

چااي پااه اوسااني وخاا کااي پااه نړيااوال او بهرنااي سياساا کااي د نوااامي

ځواک کارونه مادوده سوې ده، هي دولا تاه اجاازه ناه ورکاول کياږي

چااي پااه مساات يچ ډول يااا يااري مساات يچ ډول نوااامي ځااواک د بهرنااي

سياس د يوې وسيلي په توګه وکاروي. 1

چاي د هرناي سياسا د وساايلو څخاه دي چ د بفرهنګ او ايډيالوژي ه

تاري په اوپدو کي ګته ځيني اخيستل سوېده. پر اروپا باندي د کليساا

د واکمنا پر مهال ياا د اسالمي حکومتوناو د پياوړتياا پار مهاال هاچ د

دې وسيلي څخه ګتنه کېدل. د رنسانې پر مهال د ايډيالوژ ساره تاړاو

لا ايديالوژي هاره خاوا خپاره ساوه کچ رنګه سو يا په بله خبره د پروټستان

او د ناااورو اياااډيالوژيو ارزښااا ياااې کاااچ کاااړ. هغاااه هيوادوناااه چاااي د

ېد چااالاکا سااره يااې د يپروټسااتانلا د ايااډيالوژي ماااور وه، پااه ډېاار

دې پار خالف کلاه وسيلي څخه په بهرني سياسا کاي ګتناه کاول. خاو د

ب اااې جوړښااا پېاااداکړ، فرهنګوناااه او )دولااا ( ملااا -چاااي د هياااواد

يالوژ د دولتونو په قلمرونو کي بنادي پاتاه نساوي. هغاو دولتوناو ايډ

چااي د خپلااو ايااډيالوژيو او فرهنګونااو د پراختيااا او نشاارولو تااوان يااې

درلااودی هغااو نشاار کااړې او د هغااو څخااه يااې د بهرنااي سياساا د يااوې

ايااډيالوژيکو ان لبونااو وساايلي پااه توګااه ګتنااه کااول. االمه پيااړ هااچ د

. ٦ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

44

له بل څخه الهام اخيستل. يوازي بايد داساي وناه چي زياترو يودوره وه

وايو چي هغه هيوادونه چي ستري ايډيالوژ لاري او سياساي رژيموناه

يااې د ايااډيالوژيو پاار بنساالا ولاړ و، يااوازي هغااه ايااډيالوژي د بهرنااي

سياس د يوې وسيلي په توګه کاروي، بلکاي ناور دولتوناه هاچ د خپلاو

سياس د وسايلو په توګاه ګتناه رني فرهنګونو او ايډيالوژيو څخه د به

چااي فرهنااګ او ايااډيالوژي د بهرنااي سياساا لااه کااوي؛ نااو وياالی سااو

مهمو وسايلو څخه دي او ورځ تر بلي يې کارونه زياتيږي.

کولای سو چاي پالا فعاليتوناه هاچ پار پورتاه وساايلو ور زياات کاړو. د

ول چاي پاه ښاکاره ډ په برخه کاي پالا فعاليتوناه هغاه دي بهرني سياس

يې ترسره کول منعه دي او په پالا ډول ترساره کياږي. لکاه څرنګاه چاي دا

د و او ارګاانونو بانادي ا ياز ښاېندي ډول فعاليتونه د بل دول پر خلک

بهرني سياس د نورو وسايلو په چوکا کي تار ساره کياږي، لاه همادې

املاه دا وسايله پااه بېال ډول نااه لولاو، بلکاي د نااورو وساايلو سااره ياې پااه

ونکې ب ه بولون لېد1

.

د اساالم مبااارک دياان کاماال او بشااپړ دياان دی، د ټااول بشااري لپاااره

تلپاتي اصول او قواعد لري، د اسلم په مبارک دين کي د ژوناد د ټولاو

لاه همادې املاه پاه اسالم پاره لارښووني او قواعد اتون لاري اړخونو ل

اټااانو پااه اړه روښااانه او بنسااتيز قواعااد کااي د ډيپلوماسااا او ډيپلوم

تون لري.

ژبي د ډيپلوما څخه لکه څرنګه چي د ډيپلوماسا اصطلح د يوناني

همدارنګه په عربي ژباه کاي بياا د ډيپلوماساا لپااره د اخيستل سوېده

السااافر څخاااه )سااافارا( اصاااطلح کاااارول کياااږي، د سااافارا اصاااطلح د

.٧٧ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

45

ويال کياږي. لکاه څرنګاه چاي د ليري کولو تاه اخيستل سوې ده او پردې

له همدې امله اماام را ات )ډيپلوماسا( مهچ لوبغاړی سفير دیسفارا

)رح(سفير هچ د خپل دول او بهرني سياسا پاه اړه م ابال لاوري ))وايي

ته مسايل روښاانه کاوي او د پتاو رازوناو څخاه پارده پورتاه کاوي، پتاي

ونااو پاار ماا د تياااري د سااهار د رڼااا وناادي روښااانه کااوي او د ح ي ت

دروا و لوېدلی بار جارو کوي، نو ځکاه نوماوړي اخص تاه سافير او

. همدارنګه امام را ت((کار ته يې سفارا ويل کيږي)رح(

رساولان ))وايي

هچ د الله تعالي له لوري سفيران دي او د الله تعالي د دين په م ابل کاي د

((خلکو د افکارو څخه د ابهام پردي پورته کوي1

.

لی ساااو چاااي د اسااالم مباااارک ديااان لاااه پېلاااه د سااافارت او ناااو ويااا

ډيپلوماسا موضو ته ارزښ ورکړی دی. د اسلم په مبارک دين کاي

سولي، خبرو او م اکري ته زيات ارزښا ورکاړل ساوی دی، مسالمانان

هيڅکله تر اعلن او ع يدوي موخو د وړاندي کولو څخه مخکي جګړه

تګالري م ابال لاوري تاه ي او نه پيلوي، مسالمانان لاومړی خپلاي ماوخ

ناو ؛روښاانه کاول او خباري خپلاه ډيپلوماساي ده روښانه کوي چي همدا

دې لپاره په اسلم کي لومړی د ډيپلوماسا څخه کار اخيستل کيږي. د

چي په اسلم کي د ډيپلوماسا په ارزښ نور هچ پوه سو نو د نبي کاريچ

صاالی الله عليااه وساالچ ماااوو د ځينااو ساافارتي او ، خلفااای را اادينو او ف هااي عل

ډيپلوماټيکي کړنو يادونه کوو:

نبي کريچ صلی الله عليه وسلچپه خپل مبارک ژوناد کاي د اسالمي حکوما د

خليفه پاه توګاه سافارتي اړيکاو تاه زياات ارزښا ورکاوی. ترڅاو ياري

ار پوهنتون دح وقو پوهنځی لک ر ناو ، . ب يرت ،دديپلوماسی تاري ،ننګره - 1

ه ش کال.٧۲٠۵

46

د اسلم دريځ او د مسالمانانو وښاتني د سافير او مسلمانو قومونو ته

سفارت د لاري روښانه کړي.

د اساالمي تاااري ليکوالانااو د حضاارت مامااد صاالی الله عليااه وساالچ

د هغااو

دي و، مشارانو او رليساانو تاه ياې ليږلاي ليکونو مير چي نورو قومونا

ښودلی ۳۲ څلورويش ښودلی دی او ځينو نورو بيا دا مير ۲۱دولې

د( کاي ليکلاي دي چاي د دی. ابن سعد پاه خپال کتااب )طب اات ابان ساع

اووم هجري کال په پيل کي حضرت مامدصالی الله علياه وسالچ

پاه ياوه ورځ کاي

پږ سفارتي ليکونه د پږو هيوادونو پاچاهانو ته واستول.

حضارت ماماد د بهرنيو سفيرانو او ډيپلوماټيکي استازو سره د صالی

الله عليه وسالچ د ميني او دوستا څخاه ډک و، ده مباارک د ټولاو بهرنياو چلن

سفيرانو سره د ميني او ښې دوساتا پار بنسالا چلان کاوی. د بېلګاي پاه

توګااه کلااه چااي حضاارت ماماادصاالی الله علياه وساالچ

د فااار امپراتااور بااازان تااه

خپل استازي واستول هغه ډېر ساپا او باد چلان ورساره وکاړ، خاو کلاه

کريچ نبي ان خپل استازيچي بازصلی الله عليه وسلچتاه را واساتول، ده مباارک

ډېر ښه چلن ورسره وکړ او حتا د سرو زرو يو کمر بند يې هاچ ورتاه ډالاا

کړ. همدارنګه نبي کريچ صلی الله عليه وسلچچي کله د تبوک زا ته د رومياانو د

ير ل د مخنياوي لپااره تللای و، پاه نوماوړې ازا کاي ياې د روم د سافير

ره وکړه او د م اکرې په پای کي ياې هغاه تاه و فرمايال : )اناا سره م اک

الرسااول قااوم وان لااا علينااا ح ااا ولکاان جتنااا ونااان مرملااون( ژباااړه :

بيشکه ته د يوه قوم استازی ياې او ساتا پار ماوپ حا دی )چاي عازت دي

وکړو( خو ته پداسي وخ کي موپ تاه را لای ياې چاي ماوپ د جګاړې پاه

لاارو(. همدارنګااه د نجااران د عيسااويانو د حالاا کااي يااو )څااه ډالااا نااه

استازو سره د نبي کريچ صلی الله عليه وسلچښه سالوک او چلان هغاه څاه دي چاي

په اسلم کي د ډيپلوماسا بنسلا جوړوي.

47

نبااي کااريچ د صاالی الله عليااه وساالچ ينو د لااه رحلاا څخااه وروسااته خلفااا را ااد

اسلمي ام خلف په اړه واخيساتل. دوی د نباي کاريچ صالی الله علياه وسالچ

نيکه رويه او چلن چي ده لاره تع يبول او په ډيپلوماسا کي يې هچ هغه

، د بېلګي په توګه لومړني خليفه ابوبکر صدي لتع يت کړ مبارک کول

)ر (پاه سامه سبات يېاړيکي ټينګي کړي او منا د روم د قي ر سره ښې

ده څخه وروسته دوهچ خليفه حضارت عمار د توګه ترسره کړل،)ر (

هاچ د

روميااانو سااره اړيکااي د دوسااتا او مينااي پااه فضااا کااي وساااتلې. طبااري

ګ اي، د نځ اړيکي ډېري تودېتاري د دوهچ خليفه او د روم د قي ر ترم

چااي يااو وخاا د دوی تاارمنځ اړيکااي تاار دې بريااده تااودې او ټينګااي وې

فه بي بي د روم د امپراتاور ښاځي تاه ياو ارزښاتناکه او قيمتاي دوهچ خلي

اميل وليږی او پاه م ابال کاي د هغاې لخاوا هاچ ياو ارزښاتناکه او قيما

لرونکی اميل د حضرت عمر )ر (بي بي ته را وليږی، چي ده مبارک هغه

ځيني ونه کړه. يې بي المال ته وسپاری او خ ي ګته1

او علمااوو د سفارت، سافير او ډيپلوماساا پاه اړه اسالمي ف هااوو

د بېلګااي پااه توګااه امااام ابااو يوسااي پااه خپاال هااچ ډېااري ليکنااي کااړي دي

کتاااب )کتاااب الخااراج( کااي ليکااي )) کااه چيااري د کااوم ولاياا والااي د

بيګانه يا بهرني خص سره م سي او هغه د خپل پاچا باورلياا ورتاه

ړاندي کړي او ورته ووايي چي زه د خپل پاچا لخوا نوموړي هياواد تاه و

د سفير په توګه راليږل سوی يچ او دا کوم مال چي زما سره دی هغه مي د

.ب يرت ،دديپلوماسی تاري ،ننګرهار پوهنتون دح وقو پوهنځی لک ار ناو ، - 1


48

اسلمي دول امير ته د ډالا په توګه راوړی دی، دده په خبرو دي باور

وسااي او د مااال څخااه دې ماليااه نااه اخيسااتل کيااږي.... همدارنګااه دی پااه

دري قلمرو کي هچ د سفيرانو خونديتوب ته ا اره کوي او وايي که سمن

چيري په سمندر کي د کافرانو کومه ک تا د مسلمانانو د ک تا ساره

ماا سااي او پورتااه دعااوه وکااړي نااو دوی دي هااچ خوناادي وساااتل سااي او

. همدارنګاه زيااتو ناورو ف هااوو او ((اسلمي امير ته دي بوتلل ساي....

دونه ورکړي دي او پاه اسالم کاي ياې د ډيپلوماساا علماوو پدې اړه بن

او سفارت ارزښ روښانه کړی دی.

پورته مو په اسلم کي د ډيپلوماسا پر ارزښا بانادي څاه ناڅاه رڼاا

پيااړ وړاناادي د ٧۲واچااول او دا راتااه معلومااه سااوه چااي پااه اساالم کااي

سفيرانو خونديتوبونه، امتياازات، تشاريفات، بداب.... پاه ګوتاه ساوي

وه. نو ويلی سو چي د اسلم مبارک دين ډيپلوماسا په زيات ارزښا

قايل دی او ډيپلوماسي د اسلمي حکوم لپاره اړينه بولي.1

. ب يرت ،دديپلوماسی تاري ،ننګرهار پوهنتون دح وقو پوهنځی لک ر ناو ، - 1


49

چي فر تي او مللکي د الله تعالی له لوري ن پدې بند ديځيني پوها

نانو تاااه د الله تعاااالی لاااومړني ډيپلوماټاااان دي؛ ځکاااه چاااي دوی انساااا

پيغاموناااااه را رساااااول. ډيپلوماساااااي د دولتوناااااو تااااارمنځ د اړيکاااااو د

لارښودونکو قواعدو په توګه له ډېري لر وني زماني څخه پيليږي او د

پياال روښااانه تاااري يااې نسااو پااه ګوتااه کااولای. د ډيپلوماسااا سااره سااچ

ډيپلوماټانو هچ خپل رول لوبولی او تون يې ښودلی دی1

.

لومړنيو ډيپلوماسيو ن ي په کومو ځاايونو کاي ليادل کياږي داچي د

دا بااه پاادې ؟ډول څنګااه و انو تاارمنځ د ډيپلوماټااانو د تبااادلېاو د انسااان

څپرکي کي روښانه کړو:

يو مير پوهان ډيپلوماسي د بشر همزولې بولي؛ ځکه د دوی پاه بناد

د اساتراليا پاه ار کاي ي ي کولای سو چي په ډبارين ع د ډيپلوماسا ر

قبااايلو کااي، د برام ساامندر د اااړو پااه اوساايدونکو کااي، د افري ااا پااه

تورپوسااتو کااي، د چااين، هندوسااتان او امريکااا د اامال او سااويل پااه

سورپوسااتانو کااي، پيااداکړو. هغااه مهااال د ډيپلوماسااا د مااامورينو

. ٧۳٧سيدعلي ح نا کمياب. ص مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. - 1

51

خبااارو کولاااو قااادرت درلاااودی، د ښاااو چاااي دوی باااه د ځاااانګړني دا وي

خلکو په لهجو او ژبو پوهېدل، پار ځاان ياې بااور درلاودی، پاه بېلبېلو

خلکااو کااې ښااه ااهرت درلااودی او د خلکااو د باااور کسااان بااه وه. دوی

بېلبېل خونديتوبوناه او امتياازات درلاودل. دوی ناه ياوازي د جګاړې،

سولي او تجارتي موضاوعاتو پاه اړه د خلکاو ساره خباري کاولې، بلکاي

چ لوياو لوياو جرګاو او مرکاو تاه را بلال او د ليري او نيژدي قبايل به يې ه

په جرګو او وراګانو کاي ګاډون کاوی. پادې جرګاو کاي دوی سره به يې

بې په ښاکار، مااهي نيوناه او ما هبي تشاريفاتو پاوري اړوناد ساتونزي

حل کولې1

.

نوموړو مامورينو د خپلو دندو پر مهال او يا په جرګاو او مرکاو کاي د

او علمااي د ځااان سااره لرلااې. دوی بااه د ناسااتو پاار مهااال ځااانګړي ن ااي

خپلااي قبيلااي د رلاايې پااه اسااتازيتوب د نااورو قبيلااو مشاارانو تااه ځينااي

ول مااامورينو ارزښاا تاار دې دې ډ تشااريفاتي لارښااووني هااچ کااولې. د

ناو د دولتوناو ه تير وسو او يا باه دوی ماړه ساوه؛ چي پر دوی ب بريده و

وختونو کي به د دولتونو ترمنځ اړيکي ترينګلي کېدلې او حتا په ځينو

ترمنځ جګړه پېليدل.

خو بيا هاچ د افراد د ټولني په زيان ګ ل کېدل پدې وختونو کي بيګانه

دې ډول اسااااتازو درن اااا او امتيااااازات ټولااااو منلااااي وه او ځااااانګړي

امتيازات او خونديتوبونه يې ورتاه ځاانګړي کاړي وه. پاه زيااترو ټولناو

زياان څخااه د ساااتني لپاااره بېلبېاال کاي بااه د نومااوړو اسااتازو د خطاار او

جااادويي لاري چاااري پااه کااار اچااول کېاادلې او حتااا د هغااو ډاليااو د زيااان

هغاه خه چي نوموړو استازو به ورکړي وي د ځاان سااتني لپااره باه ياې څ

پر کوی. جادو به يې تر اور تيرولي او

. ۳۲ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

51

د لر اوني يونااني کلتاور تاار وړيادو مخکاي ډيپلوماساي د اساايايي

، هنااد، )اوساانی افغانسااتان(او لر ونااو تماادنونو لکااه بريانا هيوادونااو

اج وه. بېلبېلاي وښاتني او چين، م ار او ناورو سايمو پاه مانځ کاي رو

دوی تارمنځ اړيکاي او ډيپلومااټيکي چي د دې لامل سوي وې د تبادلې

کړني تون ولري. د تااريخي ن او ن اانو پار بنسالا د م ار پاچاهاانو د

ياااړ وړانااادي د اسااايايي هيوادوناااو د زيږدياااز کاااال څخاااه دياااارلې پ

. د زيږدياز کاال څخاه اتاه نو ساره ډيپلومااټيکي اړيکاي درلاودلې پاچاها

چاااين تااارمنځ منوماااي اړيکاااي پياااړ مخکاااي هاااچ د ااامالي او مرکااازي

.موجودي وې1

پاادې ټولنااو کااي د اسااتازو امتيااازات اوح ااوق پااه ن ااه سااوي وه او د

پلوماساي د جګاړې . دوی ډيی دندي په مشرو ډول ټاکلي ساوي وې دو

څخه پرهيز او د سولي ټينګ ګ ل؛ نو ځکه ډيپلوما بايد هغه کې

وای چي لومړی يې ښې ځانګړني لکه پوهه، ښاه تربيا او ښاه عادتوناه

درلودلای او بيا يې بايد د سولي په ټينګ او راوستلو کي هچ تجرباه

او مهارت درلودلای. نو ويالی ساو چاي د ساولي ټينګ ا او د جګاړې

پاي د ډيپلوماټيکي استازو په لاسونو کي وه2

.

کااول چااي خپلااه پاادې وخاا کااي ااتمنو او تجااارتي دولتونااو هڅااه

او اقت ااادي موضااوعاتو پاار بنساالا عياااره ډيپلوماسااي د سااوداګر

دې ډول ډيپلوماسااا ااوره بېلګااه فن يااان وه، دوی تااه د دښاامن کااړي. د

، بلکاااي د دوی د ير ااال او ياااا د هغاااو ماتاااه دوماااره د ارزښااا وړ ناااه وه

ماا اکراتو بنساالا د خااواوو د ګتااو ساااتل وه. دوی تااه کااوم کااې د بشااپړ

دښمن په توګه مطرح نه و. دوی ته ټول هغه کسان دوساتان وه چاي د ساچ

دوی سااره معاااملي وکااړي او د دوی ګتااي وساااتي. د تفاااهچ پاار بنساالا د

و فن يانو دا ډول تګلره ډېره ا يزناکه وګ ل سول، دوی د نورو دولتونا

.۳۲ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

. ٧۳۳مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 2

52

سااره نااه يااوازي اقت ااادي اړيکااي ټينګااولې او اقت ااادي تړونونااه يااې

ااړو پار اوسايدونکو ياې سليکول، بلکي د مديتراني د سمندرګي دلا

دې ډول موخاو د لاساته راوړلاو هچ خپل نفوذ او ا يز ښاېندلی و. دوی د

لپاااره هڅااه کااول چااي تجربااه کاااره او پااوه ډيپلوماټااان د بشااپړ واک او

وي ترڅو خپله دنده په سمه توګه اجرا کړي. اختيار سره واست

همدارنګه په نورو سيمو کاي بياا د ډيپلوماساا مهماه دناده د ساولي

رامنځته کول او د جګړې مخنيوی و، پدې اړه د هند يو ډيپلوماا چاي

د خپاال ه توګااه معرفااي سااوی و د باال پاچااا دربااار تااه د رساامي مااامور پاا

واراوامامورياا پااه اړه داسااي وايااي )) زه بااه د کااا1دربااار تااه ولاړ سااچ او

ښاتني ستا قضيه به وړاندي کاړم او هاچ باه هڅاه وکاړم چاي دوی ساتا و

پايلي پاته سوې، زه به هڅاه وکاړم چاي ومني. خو که چيري زما هڅي بې

نړ ته وښيچ چي زه ح وايچ او دوی د باطل په لته کي دي. نو پر همادې

بنسلا به نړ زما په اړه لط قضاوت ونکړي((.

ډيپلوماساا پاه اړه دوماره ويالی په ټوليز ډول د لومړنيو تمدنونو د

چاي هغاه مهااال د دولتوناو د مشارانو او پاچاهاانو تاارمنځ پار لاږو يااا ساو

ډېرو اختلفااتو ساربېره د دوی تارمنځ ليکناي او اړيکاي موجاودي وي.

استازو به د يوه او بل هيواد ته د ورتللو اجازه درلوده. د استازو د منلاو

ګلره او د دوی سره کړه وړه هچ د داسي اصولو پر بنسلا وه چي دواړو ت

لورو ته به منلي وه. د سفيرانو د پاملرني د جلبولو او د پاچا حضور تاه د

دوی د وښتلو پر مهال به ځانګړي ډيپلوماټيکي تشريفات او بداب تر

ساااره کېااادل. همدارنګاااه پاااه زيااااترو ټولناااو کاااي باااه اساااتازي د مااا هبي

چاي د دوی د خدايانو تر ملتړ لاندي باه وه نو څخه برخمن وه اوارزښتو

سپکاوی به لويه ګناه ګ ل کېدل. لاه همادې املاه ويالی ساو چاي د دوی

خونديتوبونو او امتيازاتو زياتره م هبي ب ه درلوده2

.

1 - Kaurava.

. ۳٩ -۳۵و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، صديپلومات - 2

53

د علچ او پوهي پاه ډګار کاي د يوناان ناوم پاه زريناو کرښاو ليکال ساوی

ونانيانو ځانګړی جغرافيايي موقيع او د دوی ښاري دولتونه دی، د ي

دې لامل سول چي خپلمنځا اړيکي ټينګي کړي او د ډيپلوماسا پاه د

برخااه کااي نااوي بندونااه وړاناادي کااړي. دوی پااه ډيپلوماسااا کااي داسااي

تګلري رامنځتاه کاړې چاي د ډيپلوماساا ب اي تاه ياې بادلون ورکاړ. لاه

وت او ذکااااوت او لاااه بلاااي خاااوا ياااوې خاااوا د دوی ځاااانګړی فکاااري قااا

لامل سول چي د ياوې خاوا د دې اقت ادي، سياسي او ټولنيز مسايل د

يونان د ښاري دولتونو ترمنځ او له بلي خوا د نورو دولتونو ساره د دوی

ډيپلوماااټيکي اړيکااو تااه پااه نااوې ب ااه باادلون ورکااړي. د يونااان د ښاااري

ې لامال ساول چاي ی د ګاډ دښامن اتون دد دولتونو کوچنيوالی او د دو

دوی په خپلو منځونو کي اړيکاي ولاري او داساي سياساتونه پلاي کاړي

چي دوی په ګډه د خپل دښمن څخه دفا وکړي.

پااار يوناااان بانااادي د واکمناااي ډيموکراساااا پااار بنسااالا د دوی تااارمنځ

ډيپلوماټيکي م اکرې پاه ښاکاره ډول تار ساره کېادلې او هغاه ما اکرې

تاار سااره کېاادلې، مااواد بااې پاار لويااو چااي د تړونونااو د لاسااليکولو لپاااره

او بيااا يااې د خلکااو پااه ماا کااي حااو باناادي پااه يوناااني ژبااي وليکاال لو

دې ډول کړنو پر بنسالا ويالی ساو چاي يونانياانو ري اتني ځوړندول. د

تړونونه لاسليکول او هغه يې بياا د خلکاو ساره اريکول، دا ډول کړناي

ر مهاال تار ساره ساا د واکمناا پا په لر وني يونان کي د همغي ډيموکرا

او وروسته د استعماله ولوېدې کېدلې1

.

اټيکي ماموريا لپااره د لر وني يونان په ډيموکراسا کي د ډيپلوم

مااامور کېاادل، د دې خبااري دلياال داو چااي د بېلبېاال ګوناادونو څااو نفااره

۳٠ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

54

اسااتازي بااه پااه نومااوړي ډيپلوماااټيکي هي اا کااي ااامل وه. کااه څااه هااچ

خاو نيمګړتياا ياې رخاه ورکاول ساوې وه لو ګونادونو تاه ب پدې کي بېلبې

پاااادې کااااي وه چااااي د دوی تاااارمنځ بااااه دښاااامنيو او تياااارو ټکرونااااو پااااه

ډيپلوماټيکه ساحه کي سر راپورته کاړ. دوی باه زيااتره وخا د ياوه مياز

اته د ناستي او يا په يوې خوني کاي د بيديادلو څخاه ډډه کاول. د دوی

؛ ځکاه هغاو پاه اساانا ترمنځ دا ډول ټکرونه به د م ابل لوري په ګتاه وه

سره کولای سول چي د دوی د دښمنيو څخه په ګتي اخيستلو سره خپلي

وښتني او موخي په ومني او امتيازات تر لاسه کړي1

.

د نوموړي ډيپلوماټيکي هي مير به زيااتره وخا لاې نفاره و، هار

نفر به هڅه کول چي د پاچا پار وړانادي خباري وکاړي؛ ځکاه چاي پاه هغاه

ه خبري کوونکي )اوراتوروخ کي ښ2

( ته په زيات درن کتال کېادل.

هاار يااوه بااه بېاال باورليااا درلااودی او د خپاال مامورياا انګياازه بااه يااې

روښانه کول. دوی به د سفر ډېر کچ لګ تر لاسه کوی او د خپال دولا

ی، همدارنګاه دوی باه د د سياس پار بنسالا ياې ډالاا هاچ نساوي مانل

ټول حسااب خپال دولا تاه ورکاوی او د خپل سفر د لګ او م ارفو

حسابونو د عمومي کميسون لخاوا باه ارزياابي کېادل. دوی تاه ځاانګړې

املااه دوی اړ وه چااي د و اختيااارات نااه ورکااول کېاادل لااه هماادېواکونااه ا

هاااااري موضاااااو پاااااه اړه د خپااااال دولااااا لارښاااااووني واوري او ياااااا د

ی پاه ډيپلوماټيا پيا لاه لاري معلوماات تار لاساه کاړي؛ ناو ځکاه دو

خپلو دندو کي زيااتره وخا پاتاه راتلال او پاه خپلواکاه توګاه ياې کړناي

نسوي تر سره کولای.

کله چي به سفيران د خپل ډيپلوماټيا سفر څخه را ستانه ساول ناو د

مجلې تاه وړانادي کاړ. کلاه چاي باه سافير د سناخپل سفر ټول حال به يې

، ناو پاه ي کاو اړه معلوماات او راپاور وړاناد مجلې ته د خپال سافر پاه

. ٧۳٠مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 1

2 - Orator.

55

دې لامال ساو مجلې کي به د زياتو ګونادونو او ډلاو د اساتازو اتون د

کله باه بېلبېلاي چي د ده د کړنو په اړه زياتي نيوکي وکړي او حتا کله نا

او دده سمي کړني باه ياې د ناورو انګيازو پار بنسالا ډلي رامنځته سولې

بااه يااې دې تګاالري څخااه رد کاړې. د لر ااوني يونااان هغااو ښااارونو چاي د

پيروي نه کول، په خپلو ډيپلوماسيو کي بريالي وه1

.

که څه هچ برياليو ډيپلوماټانو چي به کله خپله دنده په سمه توګه اجارا

کړه او سمي پايلي باه ياې لاساته راوړې، دوی باه ساتايل کېادل د ګلناو

تاج به ور پر سر کېدی يا هچ د يادګاا باازو بندوناه باه ورتاه تاړل کېادل او

ياوي به ورته جوړېدلې، خو کله چي به ډيپلوما خپله دنده په ميلمست

سمه توګه اجرا نه کړه او پايلي به يې لاساته را ناه وړې، بياا باه مجارمين

او د جرايمو مرتکت ګ ل کېدل.

يونانيانو د ډيپلوماټانو په ټاکنه کي ډير دقا کاوی او هڅاه ياې کاول

خه يې وټااکي تار څاو ښاې چي د پوهانو، ژبورو او نامتو کسانو د منځ څ

ښه سفير هغه دی چي د پوهي ر لاسه کړي. افلطون پدي بند و ))پايلي ت

. د ډيپلومااا مهمااه دنااده دا وه چااي د ((او ښايساا دواړو لرونکاای وي

نورياات تار جالبو خبرو او جملو په تارڅ کاي د خپال ښاار د اوسايدونکو

لپااره د ښاو له همدې املاه دوی د ډيپلوماا نورو خلکو پوري ورسوي

ځانګړنو وښتونکي وه.

ي پايلي پاه تارڅ کاي د لر وني يونان د ډيپلوماسا څخه د يوې ټوليز

چااي يونانيااانو هڅااه کااول د ډيپلوماسااا دسااتګاه او داسااي وياالی سااو

نړيوالو ح وقو ته پراختيا ورکړي. پردې ياې ټينګاار کاوی چاي تړونوناه

و باندي زياتي نيوکي بايد په ښکاره ډول وتړل سي، دوی پر پتو تړونون

کاااولې. يونانياااانو د خپلاااي ډيماااوکراټيکي ډيپلوماساااا د ياااو ااامير

وخااوړل او ساالا چااي پورتااه يااې يادونااه وسااول، ماتااه نيمګړتياااوو پاار بن

.۳٠ -۳٠ان، صديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون ي - 1

56

ډيپلوماسااي يااې پااه زياااتو برخااو کااي ناکامااه کېاادل. هغااه مجلااې چااي د

ډيپلوماټانو د کاارونو ارزوناه باې کاول د بېلبېلاو فکروناو، ګونادونو،

خبرو کسانو او احساساتي ړو څخه جوړ و، دوی باه زيااتره وخا د بي

ډيپلوماااټيکو کااارونو مخااه نيااول او د ډيپلوماسااا د ناکاااما يااو لااوی

لامل هاچ همادا و. همدارنګاه ډيپلومااټيکي هي ا باه د پوهاو او تجرباه

لرونکو کسانو څخه جوړ و، خو د دوی تارمنځ د همږ اا ناه اتون هاچ د

د ناکاما بل لامل و. يونان د ډيپلوماسا

په اړه د يوناان ناامتو سافير وني يونان د ډيپلوماسا د ارزياباد لر

ډموستين نوريات وړاندي کړي دي دی وايي ))سافير هاي ډول نواامي

ده خپلاي خباري ده وسالي د ک تا، وسلي او فوځ پاه لا کاي نلاري، د

پااه او هغااه فرصااتونه دي چااي دی برياليتوبونااه پک ااي لاسااته راوړي.

مهماااو مااا اکرو کاااي موقعيتوناااه د زياااات ارزښااا وړ دي او هغاااه ژر

تيريږي، که چيري ياوار خطاا رامنځتاه ساول بياا د هغاې جباران نا اونی

دی.... ((.

لکه څرنګه چي روميان د ښه استعداد خاونادان وه او پاه خپلاو چاارو

وکاړي په اړه زياتره خلا داسي فکردوی کي ډېر بريالي وه، نو ايد د

او د ښاې ډيپلوماساا چي دوی به په ډيپلوماسا کي هچ پر مختللاي وه

خاو دا خباره بال ډول ده. ډيپلوماساي د خپلواکاو دولتوناو لرونکي باه وه

ترمنځ د اړيکو تنويماونکې ده، پداساي حاال کاي چاي رومياانو د ناورو

نو ځکاه ډيپلوماساا دوی تاه تونو خپلواکي په رسمي نه پېژندل؛ دول

درلااودی. کلااه ناکلااه چااي بااې ډيپلوماااټيکي ماا اکره د نااورو ارزښاا نااه

دولتونو د اساتازو ساره کاولې، ناو خپلاي وښاتني باې پار م ابال لاوري

تپلې او خپل دول ياې تار ناورو لاوړ ګ ال. رومياانو د نواامي قادرت پار

بنسااالا پاااه چتکاااا ساااره د ناااورو سااايمو قلمروناااو تاااه ور ننوتااال او تااار

57

پاار بنساالا د نااورو دولتونااو قاادرتډيپلوماسااا مخکااي يااې د نوااامي

، دوی په نورو سيمو کاي د روماي کولاو سياساتونه مختاه سيمي نيولې

وړل او بېلاااه روماااي دولتاااه، ناااورو دولتوناااو دوی تاااه کاااوم ارزښااا ناااه

درلودی.

کله چي رومي امپراتوري جوړه سوه نو ټولي هغه سيمي چي په رومي

لااوري د مرکاازي حکوماا لااه امپراتااور پااوري اړونااد ګ اال کېاادلي،

کلاااه باااه روماااي امپراتاااوري ناااا چااااره وه چاااي د او کلاااه ناااا کنترولېااادلې

نااو ځکااه ډيپلوماسااا پااه چوکااا کااي خبااري وکااړي؛ګاونااډيانو سااره د

دوی کله ناکله د مجبوري پر بنسلا ډيپلوماسي هچ کارول. حتاا دوی د

نړيوالو ح وقو په برخه کاي هاچ ځېناي تړونوناه رامنځتاه کاړل خاو د دوی

وښتني پر نوموړو اړيکو او تړونونو ا يز ښايندی. دوی د رور او ځانغ

ې دولتونو سره تړونونه د خپلو وښتنو پر بنسلا تاړل او زيااتره وخا با

، همدارنګاه دوی پاه ظااهري ب اه خپلي وښاتني پار م ابال لاوري تپلاې

نوموړو تړونونو ته ځانونه وفاداره ښودل خو په ح ي کاي ياې ارزښا

کي داسي مادي هچ ځای پار ځاای کاولې چاي نونه ورکوی. دوی به تړونو

تړون پر پلي کولو مجبوره کوی او که چيري باه م ابال م ابل لوری يې د

لوری د تړون په پلي کېدو کي پاته را لی نو دوی به ځانتاه حا ورکاوی

چي بيا د هغه په اړه پريکړه وکړي1

.

د ا اارافو، وياناادان )اوراتااوران( بااې ورتااه وياال رومااي ساافيران چااي

باورلياا او سناتورانو او لوړو م امونو د ډلي څخه به ټاکل کېدل او د

کولو سره به د ماموري ځاای تاه لياږل کېادل. ډېار اړينو دستوراتو په ور

کااچ وخاا بااه دوی تااه بشااپړ واک ورکااول کېاادی. دوی اړ وه چااي د ساانا

دسااتورات ومنااي او د باال دولاا سااره د ټاااکلو اړيکااو پااه چوکااا کااي

خپل هيواد د ماموري وخ به ډېر لنډ و او کړي. د دوی م اکره تر سره

.٧۲٧مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 1

58

ته د راستنېدو څخه وروسته د خپل سفر په اړه ليکلی يا افاهي راپاور

ده کړني او سفر د رايو پاه د سنا مجلې ته ورکوی او د سنا مجلې بيا د

ورکولو ارزيابي کوی.

يې ويازه اړ وه چي لومړی يران چي به د روم قلمرو ته ننوتلخو هغه سف

يا د ننوتلو لپاره لاسليا اخيسل وای. همدارنګه ښار ته د ننوتلو څخه

مخکااي بااه پااه ځااانګړي تمځااای کااي ک ېناسااتل تاار څااو لااومړی د ساانا

مجلې لپاره د خبارو کولاو وخا ورتاه ورکاړل ساي. د نوماوړو سافيرانو

سره به د خبرو پر مهال ژباړن هچ ولاړ و او د خبرو په پای کاي ساناتورانو

پوښتنو ح درلودی. داسي وخ هچ راتلی چي سناتورانو به نوماوړی د

سااافير رد کاااړ او ياااا باااې د جاساااو پاااه ناماااه تاااورن کاااړ او د ټولاااو هغاااو

چاي د ياوه سافير لپااره موجاود وه، باې امتيازاتو او خونديتوبونو څخاه

برخي بې کړ.

لکه څرنګه ډيپلوماسا په اړه دومره ويلی سوپه ټوليز ډول د روم د

چااي يونانيااانو د خپلااو نيمګااړو تشااکيلتو پاار بنساالا ماتااه وخااوړل،

تنو او پار ناورو د واکمناا پاه همداسي روميانو بيا د تيروتنو، ځانغوښ

ماته وخوړل. پر نورو دولتونو بانادي د دوی د واکمناا وښاتنه د هيلو

چي دوی د ډيپلوماساا د هنار او ډيپلومااټيکي کړناو پاه ل سولدې لام

ه را لل؛ نو ځکه ويالی ساو چاي د دوی د ډيپلوماساا ي پاتپراختيا ک

په دستګاه کي د پام وړ پرمختګ رانغلی او د ډيپلوماسا پاه پراختياا

ېکي يې دومره ونډه نه ده لرل1

.

د ال کااي د روم امپراتااوري تجزيااه سااول، زيږديااز کاا ۲٦۵کلااه چااي پااه

تی ساااو او بياازانې دولاا )ختاايځ روم( د روم د امپراتااور ځااای ناساا

.۲٧ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

59

و. د بياازانې دولاا پااه خپلااي زر کلنااي پلزمېنااه يااې د قسااطنطني ښااار

د نااورو امپراتوريااو سااره واکمنااا کااي لااومړی د ژرماان کااډوالو او بيااا

او کله چي د اسلم مبارک دين په نړ کي خپاور ساو، بياا جګړې وکړې

يې د هغاو هيوادوناو ساره جګاړې پيال کاړي چاي تاازه پاه اسالم مشارفه

وروسااته يااې د خپاال ځااانګړي جغرافيااايي موقيعاا او د سااوي وه. خااو

دښااامن د ير لوناااو څخاااه د سااااتني پاااه موخاااه ملګاااري پياااداکړه او د

ډګر ته يې ور ودانګل.ډيپلوماسا 1

د بيزانې ډيپلوماسا ځانته بېلي ځانګړني درلودې، د ما اکراتو او

ااودلو پاار بنساالا ډيپلوماااټيکي لياارو ساايمو يااې د زياااتو ماااليو د اې پاار

يکي ټينګولې. د بيزانې د پاچاهانو درباار د ناړ دبېلبېلاو سايمو د اړ

سياسااي او ډيپلوماااټيکي اسااتازو د يااو ځااای کېاادو ځااای و. بېلبېلااو

اروپايي او بسياسي استازو او لوړ رتبه چارواکي په خپلاو سايمه ييازو

لباسونو کي په درباري ميلمستياوو او مراسامو کاي ګاډون کاوی او پاه

تر سره کولې. د بيزانې امپراتور د خپل ان او م اکرېخپلو ژبو يې

لويوالي د ښودلو لپاره بېلبېل مراسچ او تشريفات تر سره کاول. دا ډول

تشااريفات او مراسااچ ددې لپاااره هااچ ترسااره کېاادل چااي د بهاار څخااه نااوي

را لي استازي د بيزانې د امپراتور تار ا ياز لانادي راساي. حتاا کلاه

بيزانې د امپراتور لخوا لويو نوامي اخيزونو تاه ناکله به سفيران د

را وښتل کېدل او بيا به دوی ته ويل کېدل چي تاسو خپل اړوند دولا

پدې اړه خبر کړی تر څو هغه زماوپ د واکمناا او ځاواک تار ا ياز لانادي

راسي.

لپااره ځاانګړې اداره رامنځتااه د بيازانې دولا د خپلاو بهرنيااو چاارو

ه ډيپلوماټان په مسلکي ډول روزل کېدل او بياا باه چي په هغې کي ب کړه

د ليکلاااو دساااتوراتو ساااره ماموريااا تاااه لېاااږل کېااادل. دوی باااه خپلاااو

.٧٧۲مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 1

61

ډيپلوماټانو ته ويل چي د بهرنيانو سره په ډيار نزاکا او بدب ساره چلان

کوی او هيڅکله د خپل ماموري د ځای ژبه خپل ځانتاه د نياوکي لپااره

، نااوی امپراتااور پاار تخاا ک يناسااتل مااه اړوی. همدارنګااه کلااه چااي بااه

ورو دولتونو ته خبار ورکاړي. ځانګړي استازي يې پدې ګمارلي وه چي ن

تاار منومااو د نااورو دولتونااو سااره اړيکااي پااه بشااپړ ډول نومااوړې ادارې

، تر دې ځاياه چاي د ناورو ډيپلوماټاانو ساره قواعدو لاندي راوستي وې

ه او د ځاااانګړو ساااتونزه ناااه درلاااودباااه ياااې د دوی پاااه خپلاااو ژباااو کاااي لا

ماا اکرو پاار مهااال خبااري ژباااړل ژباااړونکو لخااوا يااې د ډيپلوماااټيکي

. کېدلې

د بيزانې سياس دا هچ و چي خپل ځاواکمن دښامنان باه ياې پاه خپلاو

ه جګاړو او مخاالفتونو کاي ساره اچاول دا کاار هغاه مهااال منځوناو کاي پا

ات علومچي د دوی د کمزورتيا او ځواکمنتيا په اړه يې بشپړ م ونی و

چي دا د بيزانې لپاره نا ونې ناه وه. لاه همادې املاه د تر لاسه کړي وای

بياازانې د ډيپلوماټااانو دنااده يااوازي دا نااه وه چااي د خپاال دولاا او باال

دول ترمنځ اړيکي ټينګي کړي، بلکي هڅه به يې کاول چاي د نوماوړي

دول په اړه هر اړخيز معلوماات تار لاساه کاړي او د ناورو دولتوناو ساره

ړيکااي وڅيااړي. همدارنګااه ډيپلوماټااانو بااه هڅااه کااول چااي د خپاال يااې ا

مامورياا د دولاا د خلکااو د روحيااي، عاااداتو، رواجونااو، ارزښااتونو،

سوداګريزو مسايلو، نوامي قدرت، د پاچاهانو او اهزادګانو د خوی

ځانتااه معلااوم کااړي او خپاال دوی د ځواکمنتيااا او کمزورتيااا ټکااي او د

معلومات ته ورکړي. ويلی سو چاي د بيازانې اړوند دول ته يې په اړه

لاره کي د هار ډول وسايلي سا د خپلو موخو د لاسته راوړلو پهډيپلوما

څخه ګتناه کاول. د بيازانې پاه ډيپلوماساا کاي نيرناګ، چال، ر اوت،

يپلوماساا کاي توطيه، فريات او دسيساه معماول وه. کاه څاه هاچ دا پاه ډ

اره نه وه. خو ايد د دوی بله چ يري مشرو وسايل دي

61

وماسا له مهماو دنادو څخاه ګ ال پورتنا دندي چي د بيزانې د ډيپل

چاااي دا دنااادي هااار فااارد لاساااته نساااوې کېااادلې ددې ښاااکارندوی دي

راوړلای، بلکي د نوموړو دنادو د تار لاساه کولاو لپااره باياد پاوه، وړ او

مناست کسان ګمارل سوي وای چي د پي و په اړه ياې د قيا معلوماات

سالا ياې خپلاي چااري پار ما وای او د خپلاي تجرباې پار بن تر لاسه کاړي

چي دا پخپله د ډيپلوماساا د تخ اي کولاو ښاکارندوی بېولي وای

دي.

د بيزانې په ډيپلوماسا کي استازو ته دا اجازه ورکاول کېادل چاي د

خپل ماموري د هيواد څخه بل هيواد ته تجارتي توکي يوساي او هلتاه

په پوره کړي. د بيزانې د ډيپلوماسا يې خرڅ کړي تر څو خپل م ارف

دا ډول دريځ ددې لامل سو چي ډيپلوماټانو خپلو اصلي دندو ته دوماره

او پادې لتاه ر ځای يې خپلي ځااني ګتاي لاوړي ګ لاې پاملرنه نه کول او پ

کي وه چي زيات تجارتي تاوکي رانيساي او بياا لاويې تجاارتي معااملي

وکړي تر څو زياته خ ي ګته وکړي.1

و ډيپلوماسا ته زيات ارزښا ورکاوي د اسلم مبارک دين سفارت ا

پااه ځااانګړي ډول د نبااي کااريچ صاالی الله عليااه وساالچنااد پاار مهااال چااي کااومي د ژو

په هغو کي يې خبرو او ما اکرو تاه لومړيتاوب ورکاوی زاګاني کېدلې

حل کړي. نباي کاريچ او د استازو د لاري يې هڅه کول چي ستونزي صالی الله

عليه وسالچ په خپال مباارک ژوناد کاي د اسالمي حکوما د خليفاه پاه توګاه

سفارتي اړيکو ته زيات ارزښ ورکوی. ترڅو ياري مسالمانو قوموناو

تااه د اساالم دريااځ او د مساالمانانو وښااتني د ساافير او ساافارت د لاري

روښانه کړي.

.۲۳رضا تو تون يان، صديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و علي - 1

62

دد اساالمي تاااري ليکوالانااو د حضاارت ماماا صاالی الله عليااه وساالچ

د هغااو

ليکونو مير چي نورو قوموناو، مشارانو او رليساانو تاه ياې ليږلاي دي

ښودلی ۳۲ څلورويش ښودلی دی او ځينو نورو بيا دا مير ۲۱ دولې

دی. ابن سعد پاه خپال کتااب )طب اات ابان ساعد( کاي ليکلاي دي چاي د

اووم هجري کال په پيل کي حضرت مامدلچصالی الله علياه وسا

پاه ياوه ورځ کاي

اپږ سافارتي ليکونااه د اپږو هيوادونااو پاچاهاانو تاه واسااتول چاي پااه

لاندي ډول يې د نومونو يادونه کوو:

دحية الکلبي -( ۲))ر (

.د روم امپراتور ته

عبدالرحمن بن خرافه -(۱))ر ( .د فار امپراتور ته

عمرو بن اميه -(۳))ر ( .د حبشي نجا ي پاچاته

ت بن ابي بلتعه خاط -(۴))ر ( .پاچا م وقې ته د اسکندريي

من ر ابن ساوي -(۵))ر ( .د بارين پاچا ته

حرث بن مر -(۶))ر (د ستان پاچاته وليږل سو

1.

حضارت ماماد د بهرنيو سفيرانو او ډيپلوماټيکي استازو سره د صالی

الله عليه وسالچ ياو چلن د ميني او دوستا څخاه ډک و، ده مباارک د ټولاو بهرن

سفيرانو سره د ميني او ښې دوساتا پار بنسالا چلان کاوی. د بېلګاي پاه

توګااه کلااه چااي حضاارت ماماادصاالی الله علياه وساالچ

د فااار امپراتااور بااازان تااه

خپل استازي واستول هغه ډېر ساپا او باد چلان ورساره وکاړ، خاو کلاه

چي بازان خپل استازي نبي کريچ صلی الله عليه وسلچ تاه را واساتول، ده مباارک

ډېر ښه چلن ورسره وکړ او حتا د سرو زرو يو کمر بند يې هاچ ورتاه ډالاا

کړ. همدارنګه نبي کريچ صلی الله عليه وسلچچي کله د تبوک زا ته د رومياانو د

ير ل د مخنياوي لپااره تللای و، پاه نوماوړې ازا کاي ياې د روم د سافير

ل : )اناا سره م اکره وکړه او د م اکرې په پای کي ياې هغاه تاه و فرمايا

الرسااول قااوم وان لااا علينااا ح ااا ولکاان جتنااا ونااان مرملااون( ژباااړه :



63

بيشکه ته د يوه قوم استازی ياې او ساتا پار ماوپ حا دی )چاي عازت دي

وکړو( خو ته پداسي وخ کي موپ تاه را لای ياې چاي ماوپ د جګاړې پاه

حال کي يو )څه ډالا نه لارو(. 1د اسالم پاه مباارک ديان کاي سافيران د

رادو پااه خاالف زيااات ح ااوق او امتيااازات لااري، ددوی لپاااره عااادي افاا

ځانګړي تشريفات او احترامات وړانادي کياږي. همدارنګاه د سافيرانو

لپاره ځانګړي ډالا په پام کي نيول کيږي.

( پيړيااو کااي د يااو اامير ۳۱او ۳۵لکااه څرنګااه چااي ايتالويااانو پااه )

نسالا ک ي اودی، همداساي فرانساويانو هاچ پاه ډيپلوماټيکي طرحو ب

چاي لوماسا کي داساي تګالري وړانادي کاړې همدې پيړيو کي په ډيپ

لاوی ما هبي او دولتاي وروسته ياې نړياوال ارزښا پياداکړ. د فرانساي

چااي ماا اکرات يااې د يااو اامير هاار خ ااي )ريشاايلو( لااومړنی کااې و

بنااااد اړخياااازه او دايمااااي فعاااااليتونو پاااار بنساااالا و وښااااتل. د ده پااااه

))ډيپلوماسي د ناڅاپه پي و لپاره هلي ځلي نه کوي، بلکي د دوامداره

مطلوبه پايله نسلا ولاړه ده، حتا که چيري م اکرېاو نرمو مناقشو پر ب

ورنکړه، پدې وخا کاي هاچ ما اکره باياد باې ارزښاته او باې پاايلي وناه

بولااو او مااا اکره باياااد د موضاااوعاتو د ااانني او د اطلعااااتو د لاساااته

ړنااي لپاااره بيااا هااچ وسااي((. پاار هماادې بنساالا ريشاايلو دا موضااو راو

روښانه کړه چي ډيپلوماسي د يو مير دوامداره موضوعاتو پار بنسالا

ولاړه ده او يااوازي د ناڅاپااه پي ااو پااه اړه څيړنااه او ماا اکره نااه کااوي. ده

خپلو ډيپلوماټانو ته دا خبره يادول چي ما اکره او تړونوناه د ياوه دولا

و څخاه دي، لاه همادې املاه ډيپلوماا باياد پاه ژور لرلياد له مهمو موخ



64

سره هغه ترسره کړي. د مخه تر دې چي د تړونونو په اړه ما اکره وساي او

مطلوبااه پايلااه تاار لاسااه کااړل سااي، نومااوړو مااوادو تااه بايااد ماا هبي او

کاړل ساي. ده همدارنګاه ټينګاار کاوی سپيڅلې جنبه ورکړل سي او پلاي

چاي د دې اجازه ورنکاړل ساي بايد هيڅکله د چي سفيرانو او استازو ته

ورکړل سوو دستوراتو څخه سر ړونه وکړي. 1

پااه بنااد د ده ريشاايلو اطمينااان د ډيپلوماسااا مهااچ عن اار بااولي، د

ي او کوماه تيروتناه پک اي تړونونو متن بايد په ډير ور سره وليکل س

د چي بيا د پلي کولو پار مهاال هغاه بهاناه وګ ال ساي. ريشايلو پاته نسي

هغه مهال رايط او سياسي حاالات و انل او داساي پايلاه ياې تار لاساه

کړه چاي د ډيپلوماټاانو او سافيرانو د کنتارول او څاارني لپااره باياد ياوه

کاال کاي پاه بهرناي ز٧٩۳٩مرکزي اداره جاوړه ساي. لاه همادې املاه ده پاه

يااو چااارو پااه وزارت پااوري اړوناادي چاااري د کورن سياساا پااوري ټااولي

پاه سار کاي راوساتل. ده او خپل ځان ياې د نوماوړي ادارې اړوندي کړې

پدې سره دا مابته کړه چي په بهرنيو چارو پوري ټولي اړونادي پريکاړي

بايد دده لخوا صادري سي او هغه پريکړي چي د نورو لخوا صادريدلې

د هغو مخه يې ونيول.

د تشاااکيلتو لاااه اړخاااه د فرانساااي د ډيپلوماساااا دساااتګاه د ناااورو

ز کااال کااي د فرانسااي دولاا پااه ٧٠٠۵و پااه پرتلااه پراخااه وه. پااه هيوادوناا

ونکای و او هاچ ياې مختاار لندن، ويانا، روم... کي د دايماي سافارتونو لر

وا، هااامبورا او فلااورانې تااه ليږلااي وه. څوارلسااچ لااولي د وزيااران جنياا

ډيپلوماسااا پااه دسااتګاه کااي د روحااانينو د ګمااارلو سااره موافاا نااه و؛

د واتيکان تر م هبي ا يز لاندي رانسي. ځکه دی بيريدی چي

لااه هماادې نفاارانې پاار بنساالا ډيپلوماسااي نااه مناالڅوارلسااچ لااولي د ک

امله يې د متخ ينو او ډيپلوماټانو ترمنځ پتي م اکرې وره ګ لاې.

.۲۲تاري ديپلوماسي، حميرا ح مل، د کابل پوهنتون لک ر نو . ص - 1

65

دی پدې بند و چي په ښاکاره ما اکرو کاي اونې ده چاي خاواوي د خپال

دريااځ پااه اړه بشااپړ حيثياا پاار ساااتلو ټينګااار وکااړي او د خپاال دولاا د

ملتاااړ ونکاااړي. يااااني اااونې ده چاااي ډيپلوماټاااان د ځااااني وښاااتنو او

حيثي تابه سي او د دول وښتنو او موخو ته دومره پاملرنه ونکاړي.

د دې ډول سياساا څخاااه دده موخااه دا وه چاااي پااه پتاااو ماا اکرو کاااي د

ا معلوماتو راټولول تر هغه ډېر اسانه دي چي د يوه مېز اته زيات خلا

ناس وي. له همدې املاه ده پار دې ټينګاار کاوی چاي د دولتوناو تارمنځ

اړيکي بايد د څو با تجربه او متخ و کسانو پواسطه ټينګي سي.1

ي د بربريااانو پااه واسااطه ز( پيااړ کااي د روم امپراتااور۵کلااه چااي پااه )

ساول د اروپا پر لويه وچه د پاپاانو او کليساا واکمناي پيال وپا ل سول

( پيااړ يااې دوام وکااړ. پاادې وخاا کااي پااه اروپااا کااي د دولتونااو ۳۱او )

تاارمنځ اړيکااي د کليسااا او پاااپ تاار ا ېااز لاناادي وې. د اروپااا بېلبېلااي

سيمي د يوه دول په توګاه ګ ال کېادلې او خپلاواکي ياې ناه درلاوده. ناو

ځکه پادې وخا کاي ډيپلوماساا ځاانګړی پرمختاګ ناه درلاودی او د

او تشريفات هچ د کليسايي تشريفاتو پر بنسلا تر سره سفيرانو درناوی

کېدل.

ی د دا چااي دو دولتونااو پااه ساار کااي د ونيااز دولاا و د ايتاليااا د ښاااري

لااااه هماااادې املااااه د بياااازانې د ختاااايځ سااااره نيااااژدي اړيکااااي درلااااودې

يااوې خااوا د ډيپلوماسااا سااره ا اانا وه. د ايتاليااا ښاااري دولتونااو لااه

بيزانې د دول سره اړيکاي درلاودې او لاه بلاي خاوا ياې دايماي سايالي

.۲۵تاري ديپلوماسي، حميرا ح مل، د کابل پوهنتون لک ر نو . ص - 1

66

يې د ډيپلوماسا د پياوړتيا او تکامل لپاره مناسات سره کول؛ نوځکه

چاپيريال برابر کړ. داچي نوماوړو ښاارونو لاه ياوې خاوا داخلاي مباات ناه

وه، درلودی او له بلي خوا د بهرنيو دولتونو د ير لوناو د خطار ساره ما

له همادې املاه ياې د بيازانې د دولا ساره ورتاه موقيعا درلاودی؛ ناو

ي په نوماوړو ښاارونو کاي ځکه د بيزانې د ډيپلوماسا برونه او تګلر

. هچ رواج وې

هغاه وناو کاي د دايماي سافارتخوني جوړېادل د ايتاليا په ښااري دولت

ټکااای دی چاااي د ډيپلوماساااا پاااه تااااري کاااي ځلناااده ځاااای لاااري. د

ز کاال کاي د ٧۲۵۵ا په تاري کي لومړنی دايماي سافارت پاه ډيپلوماس

دوک ميلن فرانسيسکو سفورزا1وا کاي جاوړ ساو. لاه دې لخاوا پاه جنيا

څخااه پنځااه کالااه وروسااته دوک ساااوين پااه روم کااي دايمااي ساافارتخونه

خلصه کړه. د ونياز دولا ددې ګاام لاه پورتاه کېادو څخاه پانځلې کالاه

پا کي دايماي سافارتخوني رواج ساوې. د وروسته په ايتاليا او ټوله ارو

ډيپلوماااټيکي اسااتازې پيداي اا هااچ هغااه اړتيااا وه چااي د ايتاليااا پااه

ښاري دولتونو کي تر سترګو کېدل. هغه مهال د ونياز جمهوريا داساي

دول و چي د زيات اقت ادي او سوداګريز پرمختګ څخه برخمن و او

د ډيپلومااټيکي نو ځکه ياې ؛پدې هڅه کي و چي خپل دا حال وساتي

تار څاو ناور دولتوناه تار خپال ندګيو د جوړولو لپاره هڅي پيل کاړې نماي

کنترول لاندي وساتي.

که څه هچ د ماکيااولي څخاه مخکاي د ايتالياا پاه ښااري دولتوناو کاي

بيااا هااچ ماکياااولي د ساايدو لپاااره هاار ډول وسااايل رواج وه موخااو تااه د ر

ناماااه يااااديږي. ده نوماااوړو ښاااارونو د ډيپلوماساااا د تيوريساااين پاااه

واقعيات رسمول او هغو ته يې انځاور ورکاوی، دده پاه بناد باي رحماي،

ځانخوښونه، مکر، چل او حيله د حکوم کولو او واکمنا ساتر بروناه

دي. ده يو مير هغه واقعيات روښانه کړه چاي خلکاو ياې د ويلاو جارات

1 - Francesco Sforza.

67

ده څخااه وروسااته ټااول هغااه فکااري برونااه چااي اخلقااي نااه درلااودی، د

ده پاه ناماه نوماول کېادل. همدارنګاه د ستونه يې تر پ و لاندي کول دبن

چاي د چال او فريات پار بنسالا جاوړي ي رايتاليا د ښاري دولتوناو تګال

. وي هچ د ده په نامه ونومول سوې

د ښاااري دولتونااو ساافيرانو بااه د خپاال دولاا او ميزبااان دولاا تاارمنځ

ميزباان دولا پاه سياسي اړيکي نه ټينګولې، بلکي زيااتره وخا ياې د

سياسي چاارو کاي لاساوهني هاچ کاولې، ښورښاونو او پااڅونونو تاه ياې

لمان وهال، دروا ياې ويال او جاسوساي ياې کاول. کاه څاه هاچ دوی خپال

ځانونه پاک او ريي ګ ل خو دوی په بهر کي د خپل ماموري پر مهاال

دروا ويل او جاسوسي بې کول. په ټاوليز ډول ويالی ساو چاي نوماوړو

نو هر هغه کار چي د خپلو ملي ګتو ساتونکی او په ميزباان دولا سفيرا

کي د بارانونو او بېلتونونو لامل کېدی، ترسره کوی.

لاه همادې املاه ساافيرانو تاه باه زيااتره وخاا د جاساو او ايطان پااه

دوی دې وښااتونکي نااه وه چااي د سااترګه کتاال کېاادل او حکومتونااه د

و لخوا وڅارل ساي. دا ډول کړناي د کړني او فعاليتونه د بهرنيو مامورين

دې لامال دايمي سفير د منلو ماانه کېادلې. همادا باد بيناا او اکونه د

سااول چااي پاچاهااانو او واکمنااانو د ساافيرانو او ډيپلوماااټيکي اسااتازو

ګماانيو تار زيااتو وروساتيو پيړياو منلو ته اړه نه اې ودل. نوماوړو باد

ګماانا ل پاوري دا ډول باد ز کاا ٧٠۵٧پوري دوام پيداکړ او چين حتا تار

وساتلې.

پر نوموړو ستونزو ساربېره بياا هاچ ظااهري کړناي او تشاريفات ترساره

خاو ان په ځانګړو تشاريفاتو بدرګاه کاول کېدل، ونيزيانو به بهرني سفير

په نوموړي درنااوي او تشاريفاتو کاي باه ډېار کماه ري اتنولي ترساترګو

ساتازي د خلکاو څخاه کېدل، پاه ونياز دولا کاي باه بهرناي سافيران او ا

ليري تر مادودو رايطو لاندي سااتل کېادل. دوی نساوه کاولای چاي د

ونياازي خلکااو سااره اړيکااي ونيسااي او د هغااو سااره ازادي خبااري وکااړي،

68

دوی د ليدنو او کتنو څخه بناد ساوي وه. ونيازي دولا تار خپال خلا د

ځان اوسپنيز ديوال را تاو کړی و، بهرنياو سافيرانو نساوه کاولای چاي د

نوموړي دياوال څخاه ور تيرساي؛ ناو ځکاه ويالی ساو چاي دوی بهرنياو

سفيرانو ته يوازي د جاسوسانو په سترګه کتل.

ونياازي ساافيران اړ وه چااي د خپلااو واکمنااانو دسااتورات پااه بشااپړ ډول

اجرا کړي. د ونيز د ډيپلوماسا په دستګاه کي پر يوه ټکي ډېار ټينګاار

انو په ذهني کاي باياد دا نغ اتې کېدی، هغه دا چي د ونيز د ډيپلوماټ

وي چاي دوی د خپال دولا حيثيا او پرساتيژ وسااتي. د ونياز دولا د

چي د دوی سفيران د خپل کار په مال کي د زياات دې وښتونکی نه و

ااي کيلااي وخاا لپاااره وه اوسااي تاار څااو هغااه ساايمه پااه دوی کااي د خ

ونيزي نو ځکه د طرحه ک ېږدي او د م اکرې استعداد پک ي ووژني؛

ساافيرانو کاااري مااوده لااه دوو او دروو کلونااو څخااه زياتااه نااه وه او دوی

دوی د ځاای ناساتي تار رسايدو مخکاي خپال کاار اجازه نه درلوده چي د

پريږدي.

ونياازي ساافيران اړ وه چااي د خپلااي دناادي تاار پيلياادو مخکااي د خپاال

کااااري ماااال د خلکاااو عاااادات، رواجوناااه او ځانګړتيااااوي وپيژناااي.

خپل اړوند دول له وروستيو حالاتو څخه هچ خبريادی. پاه همدارنګه د

پاړلساامه پيااړ کااي د داسااي دسااتګاه ااتون د ډيپلوماسااا د ښااه

پرمختګ ښکارونديې کوي.

د دولا پاه اړه مانوچ معلوماات اساتول خپل اړوند دول تاه د کورباه

ونيزي ډيپلوماټانو لاه مهماو ځاانګړنو څخاه وه. کاه څاه هاچ هغاه مهاال د

يکي پياډيپلوماټ1او چاپي ليکنو استول ساتونزمن وه، خاو بياا هاچ د

( هغااه ااخص تااه وياال کيااږي چااي د Diplomatic Courierډيپلوماااټيکي پيااا) - 1

اسااتونکي دولاا لخااوا د لنااډمهال لپاااره کوربااه دولاا تااه اسااتول کيااږي او هغااه تااه

ر او ډيپلوماټاانو تاه ياې ور ورساوي. پاه ډيپلوماټيکي بسته ورکول کيږي، ترڅاو سافي

69

خپل اړوند دول سره د سافيرانو ليکنيازي اړيکاي اړيناي ګ ال کېادلې.

سافير باه هڅاه کاول چاي پااه مانوچ ډول د خپلاو ما اکراتو او کړناو پااه اړه

خپاال اړونااد دولاا تااه معلومااات ورکااړي او د اړتيااا پاار مهااال تف اايلي

کي تر ټولو ارزښتناکه سافير هغاه و زي دول راپورونه واستوي. په وني

لکاه چي خپل اړوند دول ته يې زياتي ليکني او راپوروناه اساتولي وه.

پنځو ورځني ډيپلوماټيکي ماموريا څرنګه چي ماکياولي په خپل

کي نهه څلوي ليکونه خپل اړوند دول ته اساتولي وه او جالباه داده

ااو پااه اړه رمزونااه او ساامبولونه چااي د پتااو معلوماااتو، راپورونااو او ن

کارول.

د نوموړو راپورونو ماتوا به د هغو معلوماتو پر بنسالا ولاړه وه چاي

د سفيرانو په واسطه به راټول سوي وه. نو ځکه د سافيرانو مهماه دناده د

سااامو او ري اااتنو معلومااااتو را ټولاااول وه او پاااه ح ي ااا کاااي د دايماااي

سفيرانو به د معلومااتو د راټولاو سفارتخونو بنستيزه دنده هچ همدا وه.

لپاره په کوربه دول کي با نفوذه کسان را ټولول، هغو ته باه ياې ر اوت

او ډالا ورکولې تر څاو دوی تاه معلوماات راټاول کاړي. پاه ټاوليز ډول د

سفيرانو په راپورونو کي لاندي ټکي او برخي املي وې:

ات؛ پادې کاي د د کوربه دول د هيواد او مځکي پاه اړه معلوما -(۳)

سااافير د کورباااه دولااا ځيناااي ځاااانګړني لکاااه جغرافياااايي، حکاااومتي

ونه او داسي نور ځای پر ځای کېدل.ويشنو، ښارونو، مهچ بندر

د نوموړي دول د اوسيدونکو په اړه معلومات؛ پدې برخه کاي -(۲)

بااه د نومااوړو خلکااو عياارف، عااادات، رواجونااه، دودونااه، هغااه دياان چااي

د جګړيېاازي دسااتګاه پااه اړه معلومااات، درلااوده روهااه ورتااه دوی بااه ګ

هنرونو، صنعتونو او د وارداتي او صادراتي توکاو پاه اړه معلوماات را

ټولېدل.

ډيپلوماټيکي بسته کي زياتره وخ پلا ډيپلوماټيکي اسناد او معلومات وي. ح وق

. ۵٩٠-۵٩٠ديپلوماتيا، پرويز ذوالعين. ص

71

د دول د وزيرانو، سيمه ييزو واکمنانو د حکوما کولاو ډول، -(۱)

تمنا، التلفونه او د پاچا خ ي ځانګړني او وښتني، يادېدلې.

ګاه باه نوماوړي راپوروناه او معلوماات پاه د ونيز د ډيپلوماسا دست

يوه ار يي کي پاه مانوچ ډول ډلبنادي کېادل. پادې ار ايفونو کاي باه ناه

يوازي د سفيرانو راپورونه ځای پر ځای کېدل، بلکي هغه دستورات او

امرونااه چااي ډيپلومااا تااه بااه ورکااول سااوي وه او هااچ هغااه پااايلي چااي

ساه کاړي وي، پاه مانوچ سفيرانو به د خپل ماموريا څخاه وروساته ترلا

ډول ساتل کېدل. د سفيرانو د دندو وروستا راپورونه باه پاه ډيار دقا

مخکي لدې چي ار يي ته وسپارل ساي او پاملرني سره ليکل کېدل او

يوار به د سنا عمومي مجلې ته وړاندي کېدل.

سفير به اجازه نه درلوده چي په کوربه دولا کاي ملکيا ولاري، حتاا

رل ساوي ډالاا باه هاچ ده خپال اړوناد دولا تاه ساپارلې. ده ته ټولي ساپا

همدارنګه دوی ته دا اجازه هچ نه وه چاي د کورباه دولا د پاچاا ياا ناورو

خپلاه لوړ پوړو چارواکو لخوا ځانګړي ل بونه او ن انونه واخلي. سافير

ز د دول پاه بناد ښاځه رازوناه ځکه د وني ښځه د ځان سره نسوه بېولای؛

ځکاه دوی پار بهرناي ياې د ځاان ساره بېاولای ساو؛ خپال ب اپز خو پا ي

ب پز باور نه درلودی او د دوی پاه بناد اونې ده چاي بهرنای ب اپز سافير

مسموم او يا مړ کړي.

په ټوليز ډول ويلی سو چي د سفارت د دندي منل يو لړ لګ اتونه، د

کورنا څخه ليريوالی، د سياسي مبارزي څخاه ليرياوالی او مساافرتي

د ځااان سااره لرلااې. نااو هغااه مهااال د ياااتي نااوري سااتونزي خطرونااه او ز

ساافارت دنااده پاار وړ او مناساابو کسااانو جبااري ګ اال کېاادل او چااا چااي بااه

سر ړونه وکړه، هغه د يو ډول جرم مرتکت ګ ال کېادل او ساخته جازا باه

يې ورکول.

د ونياااز د ډيپلوماساااا دساااتګاه د سااافيرانو پاااه ټاکناااه کاااي لانااادي

ځانګړني په پام کي نيولې:

71

.طلعاتو باندي بشپړه واکمني ولريد همغه وخ پر پوهي او ا -(۳)

.لاتيني ژبه يې سمه زده وي -(۲)

.د تشخيص او پېژندني ځواک ولري -(۱)

.دنو، خبرو او تاليل استعداد ولريد لي -(۴)

هيواد پاله او حوصله ناکه وي. -(۵)

ي زياات همدارنګه سفيران به د هغو خلکو د منځ څخه ټاکل کېدل، چ

مالي امکانات به يې لرل او يا به د اهي او ريفو کورنيو څخه وه.

د ميګي1په نامه يو متفکر د پاړلسامي پياړ پاه پاای کاي د برياالي

)) سافير باياد د :او ښه ډيپلوماا لپااره داساي ځاانګړني پاه ګوتاه کاوي

ديني علومو سره ا نا وي، د ارساطو او افلطاون د تعليمااتو ساره بلاد

څخااه ګتااه لوي، د پي لااو مسااايلو پااه حاال کااي د مباااحثي او اسااتدلا

زياااا، مااادني قاااانون او خلاااي، د رياضاااي، معماااار ، موساااي ا، ف وا

ستراتيژيکو مسايلو متخ ص وي. بايد په لاتيني ژبه په اسانا خبري

او ليکني وکاړي او پاه يونااني، اساپانوي، فرانساوي، بلمااني او ترکاي

همدارنګاه د پخوانياو علوماو، فلسافي، ژبو بانادي هاچ ياو څاه پاوه وي.

تاري ، جغرافياي او نواامي علوماو متخ اص وي. پاه اعر او ادبيااتو

کااي هااچ بايااد بااې ک ااي ذوق ولااري او تاار ټولااو مهمااه دا چااي د ښااې او

معتبري کورنا څخه وي او ظاهري ښکل ولري((.

په ټوليز ډول هغاه ځاانګړني چاي پاه پنځلسامي او پاړلسامي پيړياو

او بريالي ډيپلوماا لپااره پاه پاام کاي نياول کېادلې پاه لانادي کي د ښه

ډول دي:

چي هغاه ژبو په ځانګړي ډول په لاتيني ژبيسفير بايد په بهرنيو -(۳)

ل د ډيپلوماسا ژبه وه، ښه پوه وي.مها

1 - Otlaviano Maggi.

72

ساافير بايااد ټولااو بهرنيااانو تااه د ااا پااه سااترګه وګااوري، خپاال -(۲)

کاي باياد د منلاي خ اي پاه استعداد او لياق پلا کړي او پاه ټولناه

توګه راڅرګند سي.

دې کاار د ښاه تار دی بايد ميلمه پالنه خپال اعار وګرځاوي او د -(۱)

ځانګړی ب پز او کار کوونکي ولري. سره کولو لپاره بايد

سااافير باياااد د ځاااانګړي ذوق او ښااايګ و لرونکااای وي او ټاااول -(۴)

ه وهڅوي.ليکوالان، هنرمندان او ښه خلا پرمختګ ت

وونکی او د م اکرې په هنر پوه وي.سفير بايد حوصله ک -(۵)

.برام وي او هي ډول تشويش ونکړي دی بايد -(۱)

چي هاي د سفير خ ي ژوند بايد داسي پلا او پرهيزګاره وي -(۷)

.د نيوکي ځای پر پيدانسي

سااافير باياااد د خپااال دولااا پاااه ناااا خبرتياااا وپاااوهيږي او هغاااه -(۸)

د وخا او حاالاتو ساره ساچ پلاي ړل ساوي دي، دستورات چي ده تاه ورکا

.کړي

چااي د اوساانا ډيپلوماسااا بنساالا پااه ډيااری پوهااان پاادې باااور دي

دل ساو. هغاه پيړ کي د وستفاليا پاه کنګاره کاي ک ې او (٧٠) اولسمه

څخااه وروسااته د دولتونااو تاارمنځ لاسااليا تړونونااه چااي د دې ګنګاارې

يژنااادل ساااو او مفهاااوم پاااه رسااامي وپ )دولااا ( ملااا -ادساااول، د هياااو

ښاکاره دولا د ستر موهار پاه توګاه وپيژنادل ساول. د پاچاهان د دول

دې لامااال ساااو چاااي دولتوناااه د ځاااانګړي قلمااارو، واکمناااا او کېااادل د

چي پادې اړيکو لپاره خپلواکه اداره ولري خپلواکا پر بنسلا د بهرنيو

اړيکو ب ي ته بدلون ورکړل سو. سره د دولتونو ترمنځ د ډيپلوماټيکي

دې پااه ځااانګړي ډول د پاچاهااانو ځااواکمن کېاادل د پااورتني بدلونونااه

لامل سو چي سفيران د پاچاا د خ اي اساتازو پاه ب اه و ګ ال ساي او د

73

پاچااا وښااتني پااه ډيپلوماسااا کااي بنسااتيز رول ولااري. د پاچااا د بشااپړ

پلوماساا کاي دې لامل سو چي پاچا هغه سفيران په ډي قدرت پيژندل د

ده د ګتااو ساااتونکي وي او ده پخپلااه پاار دوی د وګماااري چااي يااوازي د

کنترول او څارني چاري په لا کي ونيولې. د ډيپلوماټاانو او سافيرانو

واکوناه زيااات وه، لااه همادې املااه پاچااا هغااه کساان د ساافيرانو پااه توګااه

ا ټاکل چي له يوې خوا دده د ګتو ساتونکي وي او لاه بلاي خاوا ښاه وړتيا

او پوهه ولري. سفيرانو به هڅه کول چاي خپال ځانوناه د خپلاو پاچاهاانو

په استازيتوب لوی وښل، هغه پاچا چي ډير ځواکمن به و او ياا باه لاوی

امپراتور به و، د هغه سفير هچ په کوربه دول کي د لوړ م ام لرونکای و.

د زياتره پاچاهانو خپلو سفيرانو ته نور ح اوق ناه ورکاول، ياوازي همادا

نااو ځکااه زياااتره وخاا بااه ساافيران ساافارت دنااده بااه دده لپاااره بااې وه؛

پوروړي وه. همدارنګه سفيرانو به ځانونه ډېر لوی ښودل او بېلاه د باچاا

څخه يې د بال چاا ساره ناه کتال، لاه همادې ود کورنا د ړو او يا وزيران

امله دوی نسوه کولای چي د کوربه دول پاه اړه بشاپړ معلوماات راټاول

او خپلي دندي په سمه توګه اجرا کړي. کړي

لکه څرنګه چي سفيران به د باچاا لخاوا ټاکال کېادل، همداساي سافير

بېله باچا څخه بل چاته مسؤلي هچ نه درلودی، سفير به ياوازي باچاا تاه

چاي ډېارو کله به د دوی اړيکي دومره پتي ويراپورونه ورکول او کله نا

ي خباار سااي او عااامو خلکااو خااو لااوړ پااوړو چااارواکو هااچ نسااوه کااولای چاا

بيخي د سفير د کړنو او فعاليتونو په اړه معلومات نسو ترلاسه کاولای.

سفير به يوازي د باچا او د هغه د کورنا د ګتو ساتونکی و.

ز کااال کاي د ډيپلوماا پاه اړه پراخااه ٧٠٧۵اباراهچ دووياا فاور پاه

کاوونکی سا پلاي مطالت وړاندي کاړه. د ده پاه بناد سافير د بهرناي سيا

چااي واکمنااان يااې بهرنااي دولاا تااه د خپاال دولاا پااه اسااتازيتوب دی

اسااتوي او دی د هغااه باورليااا پاار بنساالا د خپاال دولاا اسااتازيتوب

کوي، چي د ده د اړوند دولا لخاوا ده تاه ورکاول ساوی وي. همدارنګاه

74

دی د ساافير بلااه دنااده د حکوماا د ااورا د وزيرانااو د خااوی او ځااانګړنو

نو ځکه نيمګړتيااوي او منفاي ټکاي هاچ زير بشر دی؛ي. هر ولوستنه بول

لاري، ساافير باياد د هاار وزيار هااوا او هاو ، نفسااياتي وښاتني او ټولااه

کمزوري ټکي په سمه توګه وپيژني.

ز پيااړ کااي ډيپلوماسااا ډېاار پرمختااګ وکااړ، لااه يااوې خااوا ٧٠پااه

ډيپلوماساااي پاااه اوسااانا ماناااا ساااره مطااارح ساااول او لاااه بلاااي خاااوا د

اه بادلون وکاړ او د بهرنياو چاارو وزارت پاه اوسانا ډيپلوماسا دستګ

سياسا باه د ياوه و. تر دې مخکي ډيپلوماسي او بهرنای ب ه رامنځته س

ځانګړي سياسي خ ي او د څو ماامورينو ياا سالکارانو لخاوا داره

کېدی، لکه څرنګه چي بهرناا اړيکاي ماادودي وي، دولتوناو کاولای

رانو او ډيپلوماټااانو لخااوا سااول پااه بهرنيااو دولتونااو کااي د خپلااو ساافي

نومااوړي اړيکااي ټينګااي کااړي، دوی اړتيااا نااه درلااوده چااي پااه داخاال د

هيواد کي ځانګړی اورګان رامنځته کړي. په همدې وخ کي اقت ادي

چاري هچ د بهرنيو او نړيوالو اړيکو مهمه برخاه وګرځېادل او فرانساوي

ژبه د نړيوالو اړيکو او ډيپلوماسا ژبه سول.

په پای کي او د صنعتي ان لب پار مهاال ټکناالوژ او د ز پيړ٧٠د

ليااږد را ليااږد وسااايلو زيااات پرمختااګ وکااړ او د خلکااو عامااه پوهاااوی

زيات سو، له همدې امله خلکاو سياسا تاه مخاه کاړه. د ملتوناو تارمنځ

دولاا اړيکااي زياااتي سااوي او کلااه چااي د ويسااتفاليا د تااړون لخااوا د

بياا ناو ملتوناه او دولتوناه ناور هاچ اصطلح په رسمي وپيژنادل ساول،

پياوړي سول او د ډيپلوماسا د پرمختګ لپاره لاره هواره سول.

وک( لااه دوو تړونونااو د ويسااتفاليا تړونونااه د )مونسااتر( او )اوزنااابر

جګاړې بي کاال کاي د ديارش کلناي ما ه ز٧٩۲٠چاي پاه څخه عبارت دي

تفاليا په سيمه کي وتړل سول. دا تړونوناه د څخه وروسته د بلمان د ويس

75

ديرش کلني م هبي جګړې په پايلاه کاي رامنځتاه ساول. د ويساتفاليا د

تړونونو په ترڅ کي د پروټستانلا او کاتولياا ما هبونو تارمنځ رواناي

جګړې پايته ورسيدلې او په منځنيو پيړيو کي چي د پاپ کوم سياساي

او پياوړتيااا وه، هغااه کماازوري سااول او ځااای يااې ملااي دولتونااو ځااواک

د ما هبي ازاد رامنځتااه دې تړونوناو مهماي لاسااته راوړناي ونياوی. د

چااي د زادګانو د ساايمو سياسااي خپلااواکا وي کااول او د بلمااان د اااه

ژرمني او فرانسي پاچاهانو هاچ ومنال -روم1

. د ويساتفاليا تړونوناه هغاه

ځااال لپااااره ياااې ملاااي دولتوناااه پاااه رسااامي چاااي د لاااومړ ه ديتړونوناا

وپيژناادل. ملااي دولتونااو د ساالطن پااه خاالف ډېاار ژر نوااچ او ټينګ اا

پياااداکړ او د اقت اااادي، سياساااي، نواااامي، اداري او ناااورو برخاااو د

ه دوی سياساي پياوړتيا لپاره ياې ټيناګ ګاموناه پورتاه کاړل. همدارنګا

ښاتنو تاه مثبا چي تر ډېره بريده ياې د خلکاو و بنستونه رامنځته کړل

ځواب ويلی سو.

د ويستفاليا تړون پاه نړيوالاو اړيکاو او ډيپلوماساا کاي ژور بادلون

دې تړون په ترڅ کي خپلواک دولتونه رامنځته سول، دول راوستل، د

په اوسنا ب ه له همغاه وختاه رامنځتاه ساو. دولتوناو بهرناا او کاورنا

خه خالص ساول، خپلواکا پيداکړي او د نورو دولتونو له ښکېلک څ

دوی پاااه خپلواکاااه توګاااه پاااه خپلاااو منځوناااو کاااي ډيپلومااااټيکي او هااار

اړخيزي اړيکي ټينګي کړې.

کااال( پااوري د اروپااا تاااري د ماا هبي، ٧٩۲٠تاار اولساامي پيااړ )تاار

فرهنګي، امپراتورانو، اهزادګانو او نورو ډلو تار واکمناا لانادي و،

درلااوده، دوی تاار کوچنيااو سياسااي واحاادونو )هيوادونااو( خپلااواکي نااه

ډلييزي واکمنا لاندي وه2

.

تاري ديپلوماسي و روابط بين الملل )از پيماان وساتفالی تاا اماروز(. دکتار احماد - 1

. ٧٦، ٠ص ن يت زاده،

.۳۲مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 2

76

تړونونااو څخااه بيااا د ويانااا تاار کنګاارې پااه ټااوليز ډول د ويسااتفاليا لااه

د ډيپلوماسا په ساحه کي لاندي بدلونونه په ګوته کولای سو: پوري

د ويستفاليا تړونونه د ډيپلوماسا په تاري کي ډېر ارزښتناکه ګ ال

ي او د ډيپلوماساا پاه پياوړتيااا کاي ياې زياات رول لوبااولی دی، د کياږ

هماادې تړونونااه لااه املااه اروپااايې دولتونااه د يااوه کنفاارانې پااه تاارڅ کااي

څنګ پر څنګ ک ېناستل او د دوه اړخيزه او څو اړخيزه ښکاره او پتاو

بااه ما اکراتو پاار بنساالا ياې د جګااړې پاار ځااای د ساولي او پخلينااي پااه ژ

تړونونه چي ت ريباس د ټولو اروپايې دولتونو لخاوا . نوموړيخبري وکړې

لاسليا سول، ديرش کلنه م هبي جګړه يې پايته ورسول.

چي نور باه ونکي دولتونه دې پايلي ته ورسيدلپه تړون کي ګډون کو

په بهر کي خپلي موخي د جګړې پر ځای د ډيپلوماساا او ما اکراتو لاه

ولای چي په نړيواله صانه لاري حل کوو. نوامي ځواک او جګړه نسي ک

. جګړه هغه مهال برياالی کېادای کي د يوه دول حيثي او م ام وساتي

د بېلګاي پاه توګاه او وره ډيپلوماسا سره ملګرې وي چي د پخي سي

د ويستفاليا له تړون څخه مخکي اسپانيا په اروپا کي تر ټولو ځواکمن

ر بنساالا سااا او ماا اکرو پاا نوااامي قاادرت و، خااو فرانسااي د ډيپلوما

چي اسپانيا ااته کاړي او خپال ځاان د پيااوړي قادرت پاه وکولای سول

توګه څرګند کړي.

همدارنګااااه د ويسااااتفاليا د تااااړون پاااار مهااااال مساااالکي او پياااااوړي

ډيپلوماسااا تااه اړتيااا ولېاادل سااول. لااه يااوې خااوا پراخااه او ځااواکمن د

بهرنيااو چااارو وزارتونااه رامنځتااه سااول او لااه بلااي خااوا ډيپلوماسااي د

کاار لپااره نو په لاساونو کاي ولوېادل چاي د همادې کي او هغو کسامسل

تربيه سوي وه. مخکي د ډيپلوماسا او بهرني سياسا پاه اړه پريکاړي

يااوازي د باچااا پااه لا کااي وي، خااو وروسااته پاار باچااا سااربيره کااابيني،

لااومړي وزياار، پارلمااان، رايااه ورکوونکااو او نااورو چااارواکو هااچ کااولای

77

کاړي، يااني د بهرناي سياسا او ډيپلوماساا سول چي پدې اړه هڅي و

کنترول او څارنه يوازي د باچا کار ونه ګ ل سو. پادې ساره ډيپلوماساا

رو لاملوناو پرمختګ وکړ او هغه تيروتني چي د نا مسالکي والاي او ناو

د هغو مخه ونيول سول. پر بنسلا رامنځته کېدلې

د اروپااااايي دولتونااااو تاااارمنځ نومااااوړي کنفاااارانې ډيپلوماااااټيکي

ز پيړ له اولاي ٧٠تشريفات او د ډيپلوماسا کيفي نور هچ ني کړ. د

نيمايي څخه مخکي کله چي به د دولتونو ترمنځ تړونونه کېدل نو ساحه

به يې ډېره مادوده وه، پداسي حال کي چي د ويساتفاليا د تړونوناو پار

چاي د ټاولي اروپاا د ولمهال دوه څو اړخيزه نړيوال تړونونه لاسليا سا

دونو استازي پک ي وه. هيوا

لکه څرنګه چي ويستفاليا جګړه و ندل او په نړيوالو اړيکاو کاي ياې

د جګړې پر ځای ډيپلوماسي اوره کاړه، متاسافانه پاه عمال کاي داساي

ونسااوه، دوی ونسااوه کااولای چااي د جګااړې مخااه ونيسااي او پااه نړيوالااو

روني رول کاچ کاړي. د جرمناي اړيکو او بهرني سياس کي د جګړې د کا

ماتاااه او د روم، فرانساااي، اساااپانيا او وروساااته انګلساااتان د پيااااوړو

دې لاماال سااول چااي دوی بايااد د قاادرتونو پااه توګااه رامنځتااه کېاادل، د

توازن کي دوه عن اره مهاچ ګ ال قواوو توازن رامنځته کړي. د قواوو په

چي د ل دايو داچي هر دول هڅه کول چي متادين پيداکړي او ب کېدل

نوااامي قاادرت پياوړتيااا هاار دولاا د ځااان لپاااره اړينااه بلاال. کااه څااه هااچ د

متااااادينو پيااااداکول د ډيپلوماسااااا کااااار و، خااااو نوااااامي سااااياليو

ډيپلوماسي تر خپل سيوري لانادي راوساتل. يااني ډيپلوماساا باياد د

دوی لپااااره داساااي ااارايط چمتاااو کاااړي وای چاااي دوی د جګاااړې څخاااه

دلای او د جګاړې څخاه وروساته کمازوري مخکي ځواکمن ملګري درلو

سيالان درلودلای.

78

چااي د ل چااي ځااواکمن نوااامي ملګااري پيااداکړي دولتونااو هڅااه کااو

چااي پاادې سااره ډيپلوماسااي ګااړې پاار مهااال برياااليتوب تااه ورساايږي ج

ناکامه سول او د ډيپلوماسا له ناکاما په پايلاه کاي جګاړه ياوار بياا د

لپاااره د وساايلي پااه توګااه ملااي او نړيوالااو سياسااي او اقت ااادي موخااو

پااه ماانځ کااي د کلونااو ٧٠٧٧او ٧٩۵٧وګ اال سااول، د بېلګااي پااه توګااه د

جګااړې رامنځتااه ( ٩٠لويااديځي اروپااا د دولتونااو تاارمنځ اوه ااپيته )

.سااوې1چااي لااه يااوې خااوا دا جګااړې پداسااي حااال کااي رامنځتااه سااوې

انګلستان وښتل د لويديځي اروپا د وارث په توګه خپلاي ښاکېلکي

وساتي او له بلي خوا فرانسي هڅه کاول چاي پاه امريکاا، هناد او سيمي

ناورو ساايمو کااي د انګلسااتان ګتااي پاه خطاار کااي واچااوي. نااو دا څرګنااده

کېاادو سااره نوااامي دې دوو سااترو قاادرتونو پااه مخااام خبااره ده چااي د

له همادې املاه هار دولا هڅاه کاول چاي خپال نواامي ځواک ته اړتيا وه

لا ناه وښاتل چاي د نواامي ځاواک پار ځواک پياوړی کاړي او هاي دو

ځااای ډيپلوماسااي ااوره کااړي، ځکااه ډيپلوماسااي د بهرنااي سياساا او

نړيوالو اړيکو لپاره کمزورې وسيله ګ ل کېدل.

په اروپا کي د انګلستان او فرانسي ترمنځ د ښکېلکي هيوادونو پار

سر سخته نوامي سيالي روانه وه، په ح ي کي په اروپا کاي جګاړه او

لوماسااي دواړه ګااډ روان وه. دوی اړ وه چااي د نوااامي قااواوو تااوازن ډيپ

وساتي.

د فرانسااي د ان االب پااه منځتااه راتااګ سااره پااه نولساامه پيااړ کااي

قومونو او مليتونو چتکتيا واخيستل. هر قاوم چاي ځاان وښاتونکی و

ديپلوماسي چند جانبه، جواد ظريي و سيد مامد کاظچ ساجادپور، جلاد اول، ص - 1

٩٧ .

79

مني يې وښتل، د دول په جوړولو پساي ساو او تار او خپله بشپړه واک

. دول په هغه سياسي بنسالا بادل لجوړ کړ ونهدولت نوي زياته برېده يې

سو چي هر ټولنيز وګړې يې د جوړولو ارمان درلاودی ترڅاو د خپلاواکي

او بزادي سياسااي ارادي څخااه باارخمن سااي. پاادې دوره کااي د پخااوا پااه

تر موهر نه و؛ ځکاه چاي د فرانساي خلف پاچاهان د واکمنا تر ټولو س

ان ااالب د پاچاهاااانو د کورنياااو ګران ااا راکاااچ کاااړ او د دوی ګتاااي او

ښيګ ي له پامه و ورځېدلې.

ز کال کي د اروپاا دولتوناو د ٧٠٧۵د ناپليون د ماتي څخه وروسته په

هغاه ويانا کنګره رامنځته کړه. د ويانا کنګره په ح ي کي د پاچاهاانو

چي د ناپليون او د فرانسي د ان الب م د اتااد( وسپيڅلی يوالی )

دې يوالي بنستيزي موخي په لاندي ډول وې: پر وړاندي جوړ سو. د

.لتونو ترمنځ د يوالي رامنځته کولد اروپا يې دو -(۳)

.سلطن ته مشروعي ورکول -(۲)

.د اروپا د بېلبېلو چارو تنويچ -(۱)

انساي د ان الب څخاه ياې الهاام ټول هغاه افاراد او ډلاي چاي د فر -(۴)

اخيستی وي او د سلطنتونو پر وړاندي پاڅونوناه او مخالفتوناه کاوي،

د هغو وهل او ټکول1.

د ويانا د کنګرې پريکړو د سپيڅلي يوالي موخو تاه د عمال جاماه ور

په نامه يااديږي، (کنسر )وا وستل. نوموړي هيوادونه چي د اروپا د

وکااړه. د اروپااا کنساار د اروپااا د لااويې دوی د نااوې نوااچ پاار ساار هااوکړه

وچي د څو ځواکمنو دولتونو ترمنځ د قواوو د توازن پر بنسلا رامنځتاه

سوی و او مخکي له دې چي د نوموړو دولتونو رضاي تر لاساه ناه کاړل

سي، هي ځانګړې پريکړه نسوه پک ې کېدای.

.۵٩ديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش و عليرضا تو تون يان، ص - 1

81

د فرانسي ان لب ددې لامل سو چي په ډيپلوماساا کاي سافير ناور د

ځااانګړي پاچااا اسااتاز نااه بلکااي د خپاال دولاا اسااتاز وګ اال سااو او

چاي دا پاه خپلاه د اروپاا پار ډيپلوماساا ياوه دندي به ور په اړ کېدلې

ز کال د ويانا د کنګري په رامنځته کېدو ٧٠٧۵کاري ضربه وه. دا بهير د

ساره نااور هااچ چتااا سااو او د دولتوناو تاارمنځ د همکاااريو او مرسااتي پاار

ا نور هچ ارزښ پيداکړبنسلا ډيپلوم1

.

ز کاال تاار ٧٠٧۵ز کاال د اکتاوبر څخااه پيال بياا د ٧٠٧۲د وياناا کنګاره د

جااون ميا ااتي پااوري روانااه وه، چااي د اروپااا پاچاهااانو او اااهزادګانو

ګااډون پک ااي کااړی و 2

. د ويانااا پااه کنګاارې سااره پااه نړيوالااو اړيکااو او

ی پرانيستل سو. د ويانا په کنګري کي هڅاه ډيپلوماسا کي نوی څپرک

کېدل چي د اروپايي دولتونو ترمنځ اړيکو ته اوښاتي زيانوناه لاه منځاه

يوسااي او اړيکااي ور ااوي. پاادې کنګاااري کااي څلااورو لويااو دولتوناااو

پارو او فرانساه، پرتګاال او ساولډن هاچ -انګلستان، اتريش، روسايه

ساليا کاړې وه او د ګډون کړی و، نوموړو دولتونو دا کنګره مخکي لا

اروپا نورو دولتونو په همدې کنګره کي لاسليا کړه3

.

ز کال د ويانا ٧٠٧۵ز کال د ويستفاليا له تړون څخه وروسته د ٧٩۲٠د

کنګره په ډيپلوماسا او نړيوالو اړيکو کي مهچ ګام و. د همدې کنګرې

په رامنځته کېدو سره په ډيپلوماټيکو اړيکو او ډيپلوماسا کاي ناوی

وچ رامنځته سو او د نړ ډيپلوماټيکي ب ي ته يې بدلون ورکړ. د ويانا ن

د کنګااري پاار بنساالا د تااور پوسااتو رانيااول او خرڅااول بنااد کااړل سااول، د

.۵٩و عليرضا تو تون يان، صديپلومات و ديپلوماسي، علي بلادپوش - 1

تاري ديپلوماسي و روابط بين الملل )از پيماان وساتفالی تاا اماروز(. دکتار احماد - 2

. ۵۲ن يت زاده، ص

. ۳٦بداب ديپلوماسي و فنون م اکره، سيد داود بقايي، ص - 3

81

اروپااا پااه ساايندونو کااي د ک ااتيو چلولااو تااه ازادي ورکااړل سااول او د

سياسي او ډيپلومااټيکي اساتازو د ډلبناد او د هغاوی د دنادو پاه اړه

سول، چي دا کړناي د ډيپلومااټيکي اړيکاو او نړيوالاو اصول وضه کړل

ح وقااو لااه بنااده د زيااات ارزښاا وړ دي. د ويانااا تاار کنګااري پااوري پاار

ډيپلوماټيکي اړيکو باندي عيرفي قواعدو واکمني درلوده او ځاانګړي

قواعاد پاه تړونيااز ډول موجاود نااه وه، خاو د وياناا کنګااري پاه ليکلااي او

کااړه او ح ااوقي ارزښاا يااې پيااداکړ. د تړونيااز ډول دا قواعااد رامنځتااه

Aixويانا کنګري دا اصول او کړني درې کاله وروسته د اکسل ااپل )

La Chappell)1 د پروتوکول په واسطه بشپړي سوي.

د دولتونو ترمنځ د نوامي قواوو توازن چي تر پ و لاندي ساوی و، د

دکنګرې پر بنسلا بيا په پاام کاي ونياول ساو او مراعا کاول ياې د ويانا

ټولو لپاره اړين وګ ل سول. د ويانا کنګره چي د فرانسي پار وړانادي ياو

د اکې لا اپل تړون هغه مهال رامنځته سو، کلاه چاي د وياناا د کنګاري څخاه درې - 1

ز کال کاي د فرانساي د تخلياي موضاو رامنځتاه ساوه، پاه ٧٠٧٠وروسته ياني په کاله

فرانسي کي د هغو څلورو سترو قدرتونو ځواکونه پراته وه، کومو چاي د وياناا کنګاره

ز کااال د ٧٠٧٠لاسااليا کااړې وه، دا موضااو ډېااره جاادي ونيااول سااول، همغااه و چااي د

نوماوړو دولتوناو تارمنځ ناساته اپريل په ميا ته کاي د اکاې لا ااپل پاه سايمه کاي د

وسااوه، د ناسااتي پاار مهااال د روساايي او انګلسااتان تاارمنځ يااو ځاال بيااا د نورونااو ټکاار

رامنځته سو، خو کله چي د فرانسي د بهرنياو چاارو وزيار دوک دوريشاليو وناډي تاه

نيتااي پااوري د فرانسااي د تخليااي ۲٧حاضار سااو، پاارو ، اتااريش او رو د نااوامبر تار

نيتااي پااه کنوانساايون کااي د ٦ز کااال د اکتااوبر پاار ٧٠٧٠و چااي د ژمنااي وکااړي، همغااه

فرانسي د تخليي موضو رسمي سوه او فرانسه د بهرنيو ځواکونو څخه خلصاه ساوه

او د نړ د نورو ملتونو په ان خپلواکه مل وګ ال ساو. تااري ديپلوماساي و رواباط

. ٩۲ زاده، صبين الملل )از پيمان وستفالی تا امروز(. دکتر احمد ن يت

82

سااپيڅلي يااوالی و، پاادې هڅااه کااي وه چااي د دولتونااو تاارمنځ د قااواوو

توازن يو وار بيا په عملي ډول رامنځته کړي.

لوماسا او نړيوالو اړيکو کاي د ويانا له کنګرې څخه وروسته په ډيپ

زيات بدلونونه را لل او ډيپلوماسي پياوړې سول، چاي پاه لانادي ډول

يې د ځينو يادونه کوو:

د ويانا د کنګرې څخه وروساته د دولتوناو تارمنځ هار ډول اختلفاات

ل او ساااتونزي د کنفااارانې او څاااو اړخيااازي ډيپلوماساااا پااار بنسااالا حااا

کېدلې، دوی د ل اکر او جګاړې پار ځاای کنفرانساونو او وناډو تاه ور

ودانګااال. خاااو نوماااوړي کنفرانساااونه ياااوازي د جګاااړې د مخنياااوي او د

ساااولي د ټي ګ ااا لپااااره ناااه جوړېااادل، بلکاااي پاچاهاااانو پاااه نوماااوړو

کنفرانسونو کي داسي اصول او قواعد هچ وضه کول چي پر کوچنياو او

د دوی د ګتو د ساتلو په موخه پلي کول. کمزورو دولتونو باندي يې

صاانعتي هيوادونااو پااه ځااانګړي ډول انګلسااتان چااي د ټولااو صاانعتي

هيوادونااو پااه ساار کااي راتلاای، د خپلااو امپرياليسااتي موخااو او پراختيااا

لپاره يې دوه ګوني ډيپلوماسي پاه کاار واچاول. نوماوړې ډيپلوماساي د

ه کارېدل:لاندي درو موخو لپار

ددې لپاره چاي نوماوړي هيوادوناه خپلاي امپرياليساتي ماوخي -الي

په باري او نورو هيوادونو کي په سمه توګه پلي کړي او لاه ياوې خاوا د

دوی واکمني پر ځان ومني او له بلاي خاوا د دوی د سياساي، اقت اادي

او اداري ژوند د دوام لپاره کار وکړي.

83

پااره، تار څاو پاردي دولتوناه ونساي د پرديو دولتونو د مخنيوي ل -ب

کولای چي په نوموړو ښکېلکي هيوادونو کي د دوی واکمنيو ته زياان

ورسوي.

د سياسي او نوامي سياليو د کنترول او ساتني لپاره. -ج

نو د پورتاه موخاو د لاساته راوړلاو لپااره نوماوړو دولتوناو خپلاي دوه

اړخيزي ډيپلوماسا مخته بېولې.

ناپليون خپل پنځلې کلن حکوم زياتره په جګړو او خړو کاي تيار

کړ، پر دې سربېره ده هڅه کول چي د ان لب ضد پاڅونونو نورو ااهي

رژيمونااو تااه هااچ و ځااوي. دي کااار د زياااتو پاچاهااانو، ماا هبي پااوړ او

ته کړه. له همدې امله د وياناا پاه ا رافو تشويشونه او برګونونه را پور

کنګره کي داسي پريکړه وسوه هغه کاورنا او خانادان چاي د فرانساي د

ان االب پاار مهااال پااه اعاادام او تبعيااد باناادي مجااازات سااوي وه، بيرتااه

فرانسي ته ستانه سي.

دا پريکړه په اسپانيا او نورو هيوادونو کاي هاچ پلاې ساول. ټولاو هغاو

يې لغوه اعالن کاړي وه، د وياناا کنګاره ياې د خلکو چي اهي رژيمونه

عامه افکارو او ازاديو پر ضد ګ ال. پادې وخا کاي د روساي امپراتاور

الکساندر چاي د نااپليون پاه ماتاه کاي ياې زياات رول لوباولی و، د ساتر

قدرت په توګه څرګند سو او هغه پاچاا و چاي د فاردي ازادياو ملتاړ ياې

وښااتل چااي د اروپااا پااه بېلبېلااو کااوی. خااو دده دا ملتااړ يااو چاال و، ده

ساايمو کااي د فااردي ازاد ورځنګونااو د خپاال ځااان ملتااړي کااړي او د

روسيي قدرت زيات کړي. همدارنګاه دده دا درياځ د اروپاا پار ماافواه

کاره پوړ باندي سچ ونه لګېدی او پر وړاندي يې برګون وښودی.

84

ه کاي د فرانساي درياځ د ډيپلوماساا لاه اړخاه ډېار پاه د ويانا په کنګر

زړه پااوري و، ځکااه فرانسااي پااه جګااړه کااي ماتااه خااوړلې وه او د مغلااوب

دولاا پااه څياار پااه کنګااره کااي ناساا و. پااه ح ي اا کااي پااه کنګااره کااي د

فرانسي ګډون د متادانو زړه سوی او سخاوت و، نه د فرانساي قادرت

ساتاز تااليران پادې وتوانېادی او نفوذ. خو په کنګاره کاي د فرانساي ا

چي همدا کمزور او مغلوب دريځ په پياوړي ډيپلوماټيکي دريځ بادل

کړي. ده پدې ډيپلوماسا کي د لاندي دوو مهمو تکتيکونو څخه ګتناه

وکړه:

د مشروعي پرنسيپ؛ دده لومړی تاکتيا داو چي پاه ګنګاره -الي

ټينګاار وکاړ. ده کي يې د مشروعي پرنسيپ وړاندي کړ او پر هغاه ياې

ددې پرنساايپ پاار بنساالا داسااي وړانااديز وکااړ چااي لااومړی بايااد حاا وه

ح دار ته ورسيږي، ياني هغه اهي خاندان چي د فرانسي د ان الب او

د ناپليون د حکوم په ترڅ کي له واکه ليري سوی و، هغه بايد د دوهاچ

ځل لپاره بيا واک ته ورسيږي.

؛ دده دوهاچ تاکتياا داو چاي د روسي ضد احساساتو څخه ګتنه -ب

د روسي ضد احساساتو څخاه ياې ګتناه وکاړه، ددې لاري ياې پاه کنګاره

کي خپل دريځ او قدرت پياوړی کړ. روسيي وښاتل چاي د پارو ساره

په ګډه پياوړی قدرت رامنځته کړي.

نيتااه يااوه اعلميااه ۳٩کااال د سااپتامبر پاار ٧٠٧۵همدارنګااه روساايي د

ادونه لکه روسايه، پارو او اتاريش باياد صادره کړه چي دري لوی هيو

م هبي يوالی وکړي او خپلمنځي اختلفات د سوله ييزو لارو پر بنسلا

حل کړي او د اړتيا پر مهال بايد يو د بل ملتړ هچ وکړي.

85

ز کاال د وياناا د کنګارې څخاه بياا ٧٠٧۵د ډيپلوماسا په تاري کاي د

پاااوري سااال کلناااي دورې تاااه کلسااايکه تااار لاااومړی نړياااوالي جګاااړې

ډيپلوماساااي واياااي. 1پااادې دوره کاااي پاااه اروپاااا کاااي داساااي نوماااوتي

سياستوال او ډيپلوماټان سياسي صاني ته راووتل چي د اروپا د يوې

پيړ تاري جوړونکي ياې ګا لی ساو، ډېار کاچ خلاا باه پيداساي چاي

ددې دوري د نااااامتو ډيپلوماټااااانو لکااااه تاااااليران، متاااارني ، کاااااوور،

بيسمارک، پالمرستون، سالزبوري او ااتوبريان نوموناه باه ياې ناه وي

اوريدلي.

د کلسيکي ډيپلوماساا پار مهاال د ډيپلوماا مهماه دناده د کورباه

دول په اړه د معلوماتو راټولو او بيا هغه خپل اړوند دول ته لياږل وه.

همدرانګه ډيپلوما هڅه کول چي د خپل دول او کوربه دول تارمنځ

اړيکي ټينګي کړي. د کلسايکي ډيپلوماساا پار مهاال ډيپلوماساا د

لر وني ډيپلوماسا په پرتله ډېر پرمختاګ وکاړ، د اړيکنيازو وساايلو

زياتوالی، د ليږد راليږد او نورو وسايلو پيداي په ډيپلوماسا کاي

زيااات پرمختګونااه راوسااتل او د ساافيرانو دناادي ډېااري مهمااي وګ اال

ړيکاو ساربېره تجاارتي او ساوداګريزي اړيکاو سولي، دوی پر سياسي ا

ته هچ پاملرنه وکړه. د دوی دندي دومره زياتي سوې، چي په يوازي ځاان

يې نسوي بشپړي کولای نو ځکه يې د نورو همکارانو وښتنه هچ وکړه.

د سفيرانو اړيکي زياتي سوي او د خپلو دولتونو سره يې د اړيکاو لاړ

ه کاي هاچ پاملرناه زياتاه ساوه او د ښاو، پياوړې سوه. د سافيرانو پاه ټاکنا

هوښاااايارانو، پوهااااانو، مساااالکي او متخ ااااو کسااااانو لااااه منځااااه

ډيپلوماټان ټاکل کېدل.

.۳٦بداب ديپلوماسي و فنون م اکره، سيد داود بقايي، ص - 1

86

د کلسيکي او معاصري ډيپلوماساا تارمنځ زياات توپيروناه اتون

سيکي ډيپلوماساا لري، خو دا توپيرونه بايد داسي ونه ګ و چي د کل

دوره تياااره او د معاصااري ډيپلوماسااا دوره روښااانه وګ ااو. د نومااوړو

بدلونونو له ډلاي څخاه مهاچ بادلون د ما اکري د هنار پياوړتياا او د ناوي

ع ر سره سچ د نوو تګلرو او تکتيکونو رامنځته کېدل دي.

ژيول کابون د کلسيکي او معاصري ډيپلوماسا تارمنځ د بادلون پاه

سي ليکي ))معاصري ډيپلوماسا ياوازي لاه اکلي اړخاه بادلون اړه دا

کړی دی او بنسلا يې همغه پخوانی دی. هغه مهمه وسيله چي د نړيوالو

خړو د حل لپاره کارول کيږي، هغه خبري او م اکره ده چي په معاصره

ډيپلوماسا کي همدې وسيلي زيات پرمختګ کړی دی، خو که چياري

ټوليز ډول سره را ټول کړو ناو بنساتونه ياې د ډيپلوماسا فورمولونه په

په پخوانيو وختونو کي پراته دي((.

د يو مير نورو پوهانو په بند معاصري ډيپلوماسا تاه د کلسايکي

ډيپلوماسا بدلون په لاندي څلورو لاملونو پوري اړه لري:

لکي هيوادونو د زياتوالي وښتنهد ښکې -(۳)

ديده سيالي -(۲)

بلي د اړيکو د زياتوالي چتکتيا رورځ ت -(۱)

د عامه افکارو ارزښ ته پاملرنه. -(۴)

همااادا پورتاااه څلاااور لاملوناااو د ډيپلوماساااا د هنااار پاااه پياوړتياااا او

پرمختاااااګ کاااااي زياااااات ا ياااااز لرلااااای دی. همدارنګاااااه د کلسااااايکي

ډيپلوماسا مهمي ځانګړني په لاندي ډول په ګوته کوو:

کېادل او اسايا او افري اا بياا د اروپا د نړ مهمه لوياه وچاه ګ ال -(۳)

ښااکېلکي، سااوداګريزو او ماا هبي فعاااليتونو ساايمي وي، لااه هماادې

املاااه د ناااړ مساااايل ياااوازي د اروپاااايي دولتوناااو د بهرنياااو چاااارو پاااه

وزارتونو کي حل کېدل.

87

دا خبره منل سوې وه چي مانوچ او لاوی دولا تار کاوچني دولا -(۲)

مسااؤليتونه لااري، ياااني د ځااواکمن دی؛ ځکااه هغااه زياااتي وښااتني او

دولتونااو د براباار اصاال پااه پااام کااي نااه نيااول کېاادی. پااه ح ي اا کااي

کوچنيااو دولتوناااو د لويااو دولتوناااو لپااااره د لومړنيااو ماااوادو د لاساااته

راوړلو د سرچينو په توګه ارزښ درلاودی او د نواامي او ساتراتيژيکو

پلنونو د استعمال سيمي به ګ ل کېدلې.

ي دستګاوو جوړښ به ټول ياو ډول و، هغاه هاچ د د ډيپلوماټيک -(۱)

فرانسوي سيستچ پر بنسلا يو ډول جوړېدلې؛

همدارنګه پاه کلسايکه ډيپلوماساا کاه باه ما اکري پاه پالا او -(۴)

متوالي ډول ترسره کېدلې.

لمه پيړ بايد د سولي او ټيکاو پيړ وای، خاو داچاي ناه ياوازي د

لي پيړ نسوه، بلکي داسي خونړ جګړې پک ي رامنځته ساوې، سو

چي د نړ په تااري کاي ياې ساار ناه لېادل کياږي. پاه المه پياړ کاي

( کلوناو کاي ۳۹۴۵ -۳۹۱۹( او )۳۹۳۸ -۳۹۳۴دوې نړيوالي جګړې په )

رامنځته سوې، چي بشر ته يې ستر زيانونه ورسول. ددې جګړو زيانونه

رمختللي نوامي وساايل پک اي کاار ساول. ځکه زيات وه چي بېلبېل پ

همدې دوو نړيوالو جګړو په نړ کاي بېلبېال بدلونوناه راوساتل، چاي

ډيپلوماساااي هاااچ د همااادې بااادلونونو څخاااه خونااادي پاتاااه نساااوه. پاااه

ډيپلوماسااا کااي هااچ زيااات بدلونونااه رامنځتااه سااول. پااه ټااوليز ډول پاار

پاه لانادي ډيپلوماسا باندي د لومړی او دوهمي نړيوالي جګاړې ا ياز

ډول لولو:

88

لومړ نړيوالي جګړې په خپله څلور کلنه دوره کي د ډيپلوماساا پاه

برخه کي لاندي بدلونونو ا و پايلي رامنځته کړې:

د م ال په منځنيو پيړيو کي د اروپا لوياه وچاه د ډيپلوماساا ياوازنی

مرکز و. د لومړی نړياوالي جګاړې څخاه څاو پياړ مخکاي پاه اروپاا کاي

لااوی امپراتااوران او پاچاهااان را څرګنااد سااول، چااي د دوی خپلمنځاای

سيالا يوازي د اروپا په لويه وچه پوري مادودي نسوي او نورو لوياو

وچااو تااه هااچ وليږدېاادلې. د ويسااتفاليا او ويانااا کنفرانسااونه جااوړ سااوه

لا پاه ياوه ح اوقي او ډيپلومااټيکي چوکاا کاي منوماي ترڅو دا سايا

کااړي. هماادې کنفرانسااونو د ډيپلوماسااا لپاااره نااوي اصااول او وسااايل

وټاکاال او ډيپلوماسااي يااې پااه نااوې ب ااه وپيژناادل. خااو لااومړی نړيااوالي

جګړې ډيپلوماساي د اروپاا لاه بناده خلصاه کاړه او د م ال مرکزوناه ياې

ه همادې ډول د يااوې لااويي وچااي امريکاا او ليااري ختاايځ تاه وليااږدول، پاا

ډيپلوماسي د څو لوياو وچاو پاه ډيپلوماساا بدلاه ساوه. ناو ويالی ساو

چااي د لااومړی نړيااوالي جګااړې پااه تاارڅ کااي ډيپلوماسااي د اروپااا څخااه

راووتاال او امريکااا او جاپااان د ډيپلوماسااا د م اال پااه مرکزونااو باناادي

بدل سوه، چي په لاندي ډول به لنډه ا اره ورته وکړو:

ز کال پوري د انګلستان ښکېلکي هيواد و، خاو کلاه ٧٠٠٩امريکا تر

ز پيړ په دوهمه نيمايي کي د انګلستان له ښاکېلکه خالص ٧٦چي د

سو او د کورنيو جګړو څخه راووتی، کرار کارار بېلاه دې چاي د اروپاا د

89

نو ورته فکر سي، پاه ځاواکمن دولا بادل ساو او د امپرياليستي دولتو

امريکا په لويه وچه کي د پياوړي قدرت سره څرګند سو.

د لومړی نړيوالي جګړې په پيل کي امريکا لومړی د بيطرفا تګالره

وټاکل، خو په پلا ډول يې بريتانيا ته وسلي او جګړه ييز تاوکي ورکاول.

د اصولو پاه خالف وګ ال او جرمني د امريکا دا ډول تګلره د بيطرفا

د امريکا يوه ک اتا ياې پاه اوباو کاي ډوباه کاړه. د جرمناي دا کړناه ددې

لاماال سااوه چااي امريکااا ددې عنااوان )نااړ بايااد د ډيموکراسااا لپاااره

خوندي وساتو( تر نامه لاندي د متف ينو )بريتانيا، فرانساه او روسايه(

ړه د متف يناو پاه په ګته جګړې ته ور ننوتل او په خپل تون سره يې جګا

ګتااه پايتااه ورسااول. دا مريکااا دا ډول ااوڅ دريااځ ددې لاماال سااو چااي د

ز کاااال د پااااريې د ساااولي پاااه کنفااارانې کاااي د امريکاااا درياااځ او ٧٦٧٦

وښتني تر نورو لوړوالی پيداکړي او امريکاا د پيااوړي اقت اادي او

نوامي ځواک په توکه څرګند سي. تر ناورو دولتوناو د امريکاا لاوړوالی

ازي له نوامي اړخه ناه و، بلکاي د امريکاا اقت اادي او ماالي ځاواک يو

هچ تر ناورو لاوړ و، د لاومړی نړياوالي جګاړې پار مهاال زيااتو دولتوناو د

ز پاه کنفارانې ٧٦٧٦امريکا څخه پورونه اخيستي وه، لاه همادې املاه د

کي د امريکا تر ا يز لاندي وه.

نې کااي د امريکااا ز کااال د پاااريې د سااولي پااه کنفاارا٧٦٧٦کلااه چااي د

ولسمشر ويلسون ګډون وکاړ، دی د داساي دولا اساتازی ګ ال کېادی

چي تر نورو دولتونو له نوامي او اقت ادي دواړو اړخونو يې لاوړوالی

درلودی. ناو دا څرګناده خباره ده کلاه چاي ياو دولا تار ناورو دولتوناو لاه

اقت ادي او نوامي اړخونو پياوړی وي، نو په ډيپلوماټيکي برخه کاي

هچ د ځان لپاره ځانګړی موقيع تر لاسه کوي او کاولای ساي چاي خپلاه

اجناډا او وښااتني پاار نااورو وتپااي. د پااريې د سااولي پااه کنفاارانې کااي

( ف ريز پلن وړاندي کاړ، چاي دې پالن د ناړ سياسا او ۳۴ويلسون )

ډيپلوماسا ته بدلون ورکړ، د نوموړي پلن مادې په لاندي ډول دي:

91

ونونه بايد په ښاکاره ډول صاورت ونيساي. کلاه چاي دا نړيوال تړ -(۳)

ټکی ټولو ومنی نو ډيپلوماسي هچ د پلا ډول څخه راووتل او په ښاکاره

توګه رواج سوه.

د جګړې او سولي پر مهال د سمندرونو بزادي؛ -(۲)

د ملتونو ترمنځ د سوداګريزو موانعو ليري کول؛ -(۱)

زي د خپلاي سااتني لپاااره د وسالو تار دې برياده راکماول چااي ياوا -(۴)

بسنه وکړي؛

د هغو خلکو د وښتنو مطااب د اساتعماري ادعااوو بيطرفاناه -(۵)

حل، چي په هغه کي دخيل وي.

د بهرنيو ځواکوناو څخاه د روسايي تخلياه کاول او د روساي هغاه -(۱)

ساايمي چااي د ير لګاارو تاار ير اال لاناادي دي د هغااو د قلمرونااو بيرتااه

ورکول؛

وا د بلجيچ د خپلواکا ورکول؛د بلمان لخ -(۷)

د الزا او لورين سيمي بېرته فرانسي ته ورکول؛ -(۸)

د مليتونااو د پيژناادل سااوو کرښااو پاار بنساالا د ايتاليااا د پولااو -(۹)

تعديل کول؛

د اتريش او هنګري د خلکو لپاره خپلواکه پراختيا؛ -(۳۱)

د رومانيااااا، صربسااااتان او مااااونتي نيګاااارو خو ااااي کااااول او -(۳۳)

تان ته د سمندري لاري ورکول؛صربس

د ترکااي د خلکااو لپاااره داسااي خپلواکااه پراختيااا چااي د تااوري -(۳۲)

بايري څخه بيا تر مديتراني بايري پوري ابناوي په برکي ونيسي؛

د داسي خپلواکه پولنډ رامنځتاه کېادل چاي اوسايدونکي ياې -(۳۱)

بېله که پولينډيان وي او سمندر ته لاره ولري.

تونو د ټولني جوړول.د مل -(۳۴)

91

٧٧، ٠، ٠ويلسون دا پلن د متف يونو د پلن په نامه وړاندي کړ، چي

مادي يې بېلاه کاوم تعديلاه ومنال ساوې او پاه ناورو ف ارو کاي ياې ٧۲او

زيات بدلونونه را لل.

د ويلسااون د پاالن څخااه زمااوپ موخااه د امريکااا څرګندېاادل د پياااوړي

ي امريکاا د لاومړی نړياوالي جګاړې ډيپلوماټيکي مرکز په توګه وه، يان

څخه وروسته د ډيپلوماسا مهچ د م ل مرکز وګ ل سو. امريکا په خپال

راتاااګ ساااره عنعناااوي ډيپلوماساااا تاااه د پاااای ټکااای ک ې اااودی او د

ډيپلوماسا په ب ي کي يې لوی بدلونونه راوستل. امريکا د داسي ستر

ي جګاړې ډيپلوماټيکي ځواک په توګه څرګند ساو چاي د لاومړی نړياوال

څخه وروسته بيا تر ننه پوري داسي لويه سياسي پي ه دي ناه وي، چاي

امريکا په يو ډول نه يو ډول پک ي ښکېل نه وي.

د لمي پيړ د ډيپلوماسا په صانه کي د جاپان ارزښ هغه مهال

تاه لوياه نواامي ماتاه ز کال کي روسيي٧٦٧۵څرګند سو، کله چي يې په

ورکړه. د نولسمي پيړ له دوهمي نيمايي څخاه روسايه پاه اروپاا کاي د

ستر نوامي قدرت په توګه ګ ل کېدل، پداسي حاال کاي چاي جاپاان بياا

په نړيواله ک ه د پياوړي قدرت پاه توګاه ناه و څرګناد ساوی، د روسايي

، چاي پاه او جاپان ترمنځ په من وريا او کورياا کاي د ګتاو پار سار ټکار و

کااي د جاپااان او روساايی تاارمنځ جګااړه ون ااته او جاپااان وکااولای ٧٦٧۵

سااول چااي روساايي تااه پااه ساامندر او وچااي دواړو کااي ماتااه ورکااړي، لااه

همدې امله جاپان د پياوړي قادرت پاه توګاه را څرګناد ساو او د لاومړی

نړيوالي جګړې پر مهال اروپاياانو داساي فکار کاوی چاي جاپاان کاولای

وري ته بدلون ورکړي. همداساي هاچ وساول جاپاان پاه سي چي د جګړې ل

ليااري ختاايځ کااي د جرمنااي د ښااکېلکي هيوادونااو د نيولااو پااه نياا د

متف ينو په ګتاه جګاړې تاه ور ودانګال، کلاه چاي جګاړه پايتاه ورساېدل

92

جاپان هچ د ګتونکو دولتونو په ډله کي راپورته ساو او پادې وتوانېادی

ړه په ټولو ومناي چاي جاپاان حا چي د وارسای په کنفرانې کي دا پريک

لري چي په چين کي د جرمني ښکېلکي سايمي تار خپال کنتارول لانادي

راولي.

متف ينو په ځانګړي ډول امريکاا دا بېاره درلاوده کاه چياري دا امتيااز

جاپان ته ورنکړل سي، نو ايد جاپاان د ملتوناو د ټاولني ړيتاوب وناه

ختااګ پاه حااال کاي و او پااه مناي. دا مهاال جاپااان لاه صاانعتي اړخاه د پرم

صنعتي او نوامي برخو کي يې پر ځان تکيه درلوده همدارنګاه د نفتاو،

ربړ او ايي ماوادو تولياد ياې هاچ د خپال هياواد بسانه کاول. لاه همادې

کبله يې د ښکېلکي هيوادونو لپاره پالن جاوړ کاړی و. جاپاان د المي

وکاړي او د پيړ په دريماه لسايزه کاي د چاين ساره هاچ ياو امير جګاړې

امريکااا د پياارل هاااربر پاار ساايمي د ير اال پااه تاارڅ کااي دوهمااي نړيااوالي

جګړې ته هچ ور ننوتی.

لکه څرنګه چي جاپان د لومړی نړيوالي جګړې لاه ګتونکاو څخاه و او

د پياااوړي قاادرت پااه توګااه وځلېاادی لااه هماادې املااه پااه ختاايځ کااي د

نسوه کاولا ی ډيپلوماسا د م ل د مرکز په توګه ګ ل کېدی. خو جاپان و

چي د امريکا په څير په نړيواله صانه کي ا يزناکه رول ولوباوي، ځکاه

چي جاپان ليري و او د جاپان د خوښي سيمي په چين او ساويل ختيځاي

سيمي پوري اړوندي وي. همدارنګه له بلاي خاوا د امريکاا لپااره مهماي

ه سيمي لکه چين، کورياا لياري ختايځ بياا د جاپاان تار ا ياز لانادي و، لا

همدې امله امريکا هڅه کول چي د جاپان خوښي او وښتني هچ پاه پاام

کي ونيسي.

د لومړی نړيوالي جګړې څخه وروسته د ډيپلوماسا په برخه کي چي

ستر بدلون را لی، هغاه د ملتوناو د ټاولني جوړېادل و، د ملتوناو ټولناه

او د ما اکري لاه هغه ستر نړيوال اورګان وګ ال ساو چاي د ساولي سااتل

93

لاري د دولتونااو تاارمنځ د ااخړو او لانجااو حاال کااول يااې پااه اااړه وه. د

ملتونااو ټااولني هڅااه کااول چااي سااتونزي او ااخړي لااومړی د تفاااهچ او

ما اکري د لاري حاال کاړي او کااه ددې لاري نااه حال کېاادل بياا يااي د خپاال

سااتر قضااايي اورګااان )د نړيااوالي دايمااي سااولي ماکمااي( لااه لاري حاال

ملتونو ټولني په نړيوالي سولي او ډيپلوماسا کي دوو ټکاو تاه کول. د

رسمي ورکړ:

لومړی: ټوليز )جمعي( مسؤلي

دوهچ: تا الامايګي1 (Mandate)

ترملتړ لاندي دولتونه هغه دي چي کورنا چاري يې سيمه يزو واکمنانوته ساپارل - 1

ساااوي وي او بهرنااای چااااري ياااې دبااال هيوادپاااه لا کاااې وي. ياااانې داډول هيوادوناااه

بريااده خپلااواک وي اوبهرناای نيمګااړې واکمنااي لااري، پااه کورنيااو چااارو کااې ترزياتااه

سياس ، دنورو دولتونو سره اړيکي او نوري چاري يي دبل دولا تارواک لانادي وي.

دداډول دولاا لپاااره دواکماان دولاا لااه لااوري ځااانګړی اسااتازی اسااتول کيااږي ترڅااو

ترملتړ لاندي دول چاري کنتارول کاړي. دااساتازی کاولای ساي چاي دترملتړلانادي

واکمان دولا دموخوپاه خالف وي، لغاوه کاړي. پاه معماولي دول هغه قاوانين چاي د

ډول دواکمن دول له لوري دترملتړلاندي دول په دنناه کاې ياو نواامي ځاواک ځاای

پرځای کوي ترڅو دده دفاعي او نوامي موخي وساتي. دقطر، بارين او متاده عرباي

اره کيدل. ز( کال څخه مخکي دانګلستان ترملتړ لاندي اد٧٦٠٧اماراتو دولتونه د)

که څه هچ داسي ترسترګو کيږي چي ددولتونو داډول ناخپلواکي په تياره پياړ کاې لاه

منځه تللي ده، خو په نوې ب ه سره د المي پياړ پاه وروساتا لسايزه کاې بياا څرګناده

سويده. دبيلګي په توګه کولای سو چي دفار خليج دسهيلي هيوادونو لکاه کويالا،

اماااراتو اړيکااي دامريکااا سااره وښاايو. نومااوړو سااعودي عربسااتان او متاااده عربااي

دولتوناااو دامريکاااا ساااره داوپدمهاااالو نواااامي تړونوناااو پاااه امضااااکولو ساااره ځانوناااه

دامريکا ترملتړ لاندي راوستي دي، ترڅاو دبهرناي ير ال پاه وخا کاې لاه دوی څخاه

دفا وکړي. پرکويلا باندي دعاراق دير ال پرمهاال پاه کويالا کاې دامريکاا پاه مشاری

ي ځواکونااو ااتون داپااه ګوتاه کااوي چااي کوياالا پاه نااوې ب ااه دامريکااا ترملتااړ دالتلفا

لاندي دی.

94

د لومړی نړيوالي جګړې څخاه وروساته د ډيپلوماساا زياتاه پاملرناه

تولياد بناد خالي سل تاه واوښاتل، دوی هڅاه کاول چاي د زيااتو سالوو

کړي تر څو د بلي نړيوالي خونړ جګړې مخه ونيسي. کاه څاه هاچ زيااتي

هڅي وسوې چي فرانسه او جرمناي پار خپلاو مخکنياو ژمناو مباات پاتاه

سي خو د ملتونو ټولناه او ناور دولتوناه پادې وناه توانېادل چاي سالوي

راکمي کړي او د توليد مخه يې ونيسي.

ي بارانونااه او پاار باااايلونکو د ملتونااو د ټااولني کماازوري، اقت اااد

دولتونااو باناادي درانااه اارايط ددې لاماال سااول چااي يااو اامېر افراطااي

نورياتو لکه نازيزم، فا يزم تاه لاره هاواره کاړي. هارې خواتاه د کيناو او

ا اخيساتني احساساات تار ساترګو کېادل د زيااترو اروپاياانو پاه بناد

. لاه همادې ددې حال څخه راوتل بېلاه خاونړ جګاړې څخاه نا اونې ده

ز کاال د ماارپ پاه ميا ا کاي هيتلار اتاريش د ياوه ٧٦۲٠امله کله چي د

نوامي عمل په ترڅ کاي پاه ناازي بلماان پاوري ون الوی، دده دا کړناه ناه

يوازي د بلمانيانو د مخالف ساره ما ناه ساول بلکاي ده پاه خپلاو خلکاو

پاه کي ډېر ګران هچ پيداکړ. له بلي خوا په ايتاليا کاي موساوليني او

وروي اتااد کي ستالين پياوړي سيالان را څرګند ساول او پاه جاپاان

کي هچ د ملي ګتو دساتلو په موخه جګړه روا وګ ل سول.

ز کاال کاي جګاړه پيال ساول د دوساتا او دوښامنا ٧٦۲٦کله چي پاه

ډلي راپورته سوې، له يوې خوا د لاومړی نړياوالي جګاړې دوساتان لکاه

و روساايه د متااادينو پااه نامااه يااوالي تااه امريکااا، انګلسااتان، فرانسااه ا

ورسېدل او جاپان، بلمان او ايتاليا د ماوري دولتونو په نامه وپيژندل

سول. نوماوړو دواړو ډلاو ياو د بال پاه م ابال کاي جګاړې تاه دوام ورکاړ.

همدارنګه يو مېر دولتونه بياا بيطرفاه پاتاه ساول چاي هغاه د ګوتاو پاه

لي جګړې څو واره پيااوړي، باي رحماه مار وه. دا جګړه تر لومړی نړيوا

او ديده وه. د امريکا لخوا جاپان پر يوريشما او ناګاسااکي د اټاوم باچ

95

کاروني په نوامي او ډيپلوماټيکي سااحو کاي ناوي څپرکاي پرانيساتل

او جګړه يې په عاجله توګه ودرول. کاه څاه هاچ ددې جګاړې پاه پايلاه کاي

ې زياااتي ا ياازې تاار ااا جاپااان او بلمااان تسااليچ سااول خااو نومااوړي جګااړ

پرې ودلې چي تر اوساه ياې ن اي ن ااني تار ساترګو کياږي، د نوماوړي

جګړې ا يزې په لاندي ډول په ګوته کوو:

کلااه چااي دوهمااه نړيوالااه جګااړه پايتااه ورسااېدل، بريااالي دولتونااه پااه

مدې ز کال کي د پوتسلم په کنفرانې کي سره را ونډ سول، د ه٧٦۲۵

کنفاارانې پااه پايلااه کااي ختيځااه اروپااا د ااوروي اتااااد تاار نفااوذ لاناادي

را له او وروي د ستالين تار مشاری لانادي د نوماوړي کنفارانې څخاه

يو کال وروسته د نوماوړو دولتوناو د کمونيساتي کولاو کاار عمالس پيال

کړ. مساکو هڅاه کاول چاي د ختيځاي اروپاا پاه ياو امير هيوادوناو کاي

ادي او سياسي نفوذ پياداکړي او ټاول هغاه زيانوناه خپل نوامي، اقت

چي د دوهمي نړيوالي جګړې په ترڅ کاي ورتاه رسايدلي وه، پاوره کاړي.

هغاااه بيکااااري، بياااوزلي او ف ااار چاااي د دوهماااي نړياااوالي جګاااړې څخاااه

وروسته زيات سوي وه، ددې لامل سو چاي د نوماوړو هيوادوناو خلاا

ي، ډوډ ( ومني. د مسکو په اسانا سره د کمونيزم دا عار )کور، کال

دا ډول کړنو امريکاا پاه تشاويش کاي واچاول او امريکاا دا بياره درلاوده

چي وروي به په ترکيي، يونان او د لويديځي اروپا په نورو سيمو کاي

سااتونزي را پيااداکړي نااو ځکااه يااې پااه يااوه نااوي ابتکااار لا پااوري کااړ.

تاه مخاه کاړه امريکا د زور د کاروني پر ځای اقت ادي او صنعتي لاري

( خپال Harry Trumanله همدې امله د امريکا ولسمشار هاري تارومن )

پلن د )ترومن دوکتورين( په نامه اعلن کاړ. د تارومن د دوکتاورين پار

بنساالا د ترکيااي او يونااان لپاااره اقت ااادي مرسااتي پااه پااام کااي ونيااول

سااوې. وروسااته يااې يااو باال پاالن چااي د مار ااال پااه نامااه مشااهوره سااو،

96

کړ. د مار ال پلن پر بنسلا امريکا هڅه کول چي د اروپا ناورو وړاندي

سيمو ته هاچ اقت اادي مرساتي ورساوي او د هغاو صانايه قاوي کاړي. د

نوموړي پلن ساحه ډېره پراخاه وه او حتاا د اوروي اتاااد لپااره ياې لا

وړانديز وکړ چي ګته ځيني واخلي. خو وروي رد کاړ او ددي پاه م ابال

وپا لپاره د )مت ابلو اقت اادي مرساتو( کي يې د ختيځي ار1پالن جاوړ

کړ، چي موخه يې د ختيځي اروپا د هيوادونو اقت ادي پياوړتيا وه.

پااه پورتااه دواړو مثااالونو کااي لياادل کيااږي چااي د لااومړي ځاال لپاااره

اقت ادي مرستي په ډيپلوماسا کي د نوامي ځواک ځای نيسي او پاه

مااي نړيااوالي جګااړې څخااه ډيپلوماسااا کااي خپاال ا يااز ښاايندي. د دوه

وروساته اقت اادي ډيپلوماساي پاه نړيوالاه سياساي صاانه کاي د مهاچ

فکتور په توګه راڅرګنده سو. جګړې او نوامي ځواک د دولتونو ترمنځ

پااه اړيکااو کااي خپاال لااومړنی ارزښاا د لاسااه ورکااړ، خااو بيااا هااچ نوااامي

ځااواک بااي ارزښااته ونااه ګ اال سااو، د بېلګااي پااه توګااه د لااومړی نړيااوالي

ګړې څخه مخکي دولتونو به د نواامي ځاواک لاه لاري ناور هيوادوناه ج

ښکېلک کول او بيا به يې د هغو اقت ادي سارچيني پاه خپال لا کاي

نيااااولې خااااو د دوهمااااي نړيااااوالي جګااااړې څخااااه وروسااااته اقت اااااد د

ډيپلوماسااا مهمااه وساايله وګ اال سااول او نوااامي ځااواک د اقت ااادي

مرستو د ملتړي په توګه وګ ل سو.

اوسنا نړ کاي د دولتوناو ډيپلومااټيکي ن شاي هاچ د اقت اادي په

مرستو او پياوړتيا پر بنسالا ولاړي دي. دا مابتاه ساوېده پاه هاره انادازه

چي د دولتونو ترمنځ اقت ادي او تجارتي مرستي او اړيکي ځواکمني

سي په هغه اندازه د جګړې ونتيا کميږي.

1 - Mutual Economic Assistance.

97

د دوهمي نړيوالي جګاړې د پايتاه رسايدو ساره ساچ ياو امير پيااوړو

دولتونو لکه امريکا، وروي اتااد، انګلستان او فرانسي هڅاي پيال

کړي چي داسي نړيوال سازمان بايد رامنځته ساي چاي د نړيوالاو جګاړو

مخه ونيسي او نړيواله سوله او امني ټينګ کړي، له همدې املاه د ياو

نيتاه ۳۲ز کال د اکتاوبر پار ٧٦۲۵پسي هڅو څخه وروسته د مير پر له

د ملګاارو ملتونااو د سااازمان بنساالا ک ې ااودل سااو. نومااوړی سااازمان

زيات جوړښتونه لري چي مهچ يي د امني اورا ده، د امنيا پاه اورا

کي پنځه دايمي ړي دولتوناه لکاه امريکاا، فرانساه، چاين، روسايه او

ه يااې پريکااړي تاار زياتااه بريااده مناال انګلسااتان ااامل دي. لااه هماادې املاا

کيږي.

د ملګرو ملتونو سازمان د ملتونو د ټولني ځای ناستی ګ ال کياږي او

د ملتونااو د ټااولني تااا الامااايګي يااي پايتااه ورسااول لااه هماادې املااه

زيات نوي دولتونه منځته را لال. ناو ويالی ساو چاي د ملګارو ملتوناو

لتونه يي رامنځته کاړه، سازمان زوړ ښکېلک پايته ورسوی او نوي دو

ملتونو ته يې د خپل سرنو د ټاکلو ح ورکړ او د دولتونو ترمنځ ياې

ستونزي د سوله ييزو لارو چارو پر بنسلا حل کول پيل کړل.

د ملګاارو ملتونااو سااازمان د ډيپلوماسااا پااه پياوړتيااا کااي مهااچ رول

ولوبوی، دولتونه يې څنګ پار څناګ ک اېنول او د پراخاو کنفرانساونو

او م اکراتو د لاري يې د نړيوالو ساتونز لپااره پراخاي خباري اتاري پيال

کړي، د ملګرو ملتونو سازمان د کنفرانې او څو اړخيازي ډيپلوماساا

مهمه بېلګه ګ ل کيږي.

د دوهمااي نړيااوالي جګااړې څخااه مخکااي پااه اروپااا کااي داسااي سااترو

سرنو وټاکي، خو د دوهمي امپراتوريو تون نه درلودی چي د نړ

98

نړيوالي جګړې څخه وروسته وروي اتااد لاه ياوې خاوا او امريکاا لاه

بلي خوا په سترو قدرتونو بدل سول او ناړ پار دوو بلکوناو )قطبوناو(

باندي وويشل سول. نوموړي دوه قدرتونه دومره پياوړي وه چي د پرون

نواامي ځاواک ورځي لويو قدرتونو هچ ددوی د سياساي، اقت اادي او

څخااه بياارون نسااوه وتاالی او حتااا د ملګاارو ملتونااو سااازمان هااچ نسااوه

کااولای چااي ددوی کړنااي کااابو کااړي. لکااه څرنګااه چااي د ملګاارو ملتونااو

سازمان د جګړې د مخنيوي او د سولي د ټينګ لپاره منځتاه را لای

و، نااه د ايااډيالوژيکي او مفکااوروي فعاااليتونو د مخنيااوي لپاااره، لااه

ختيځ بلک د کمونيساتي اياډيالوژ پار بنسالا او لوياديځ همدې امله

بلک کاپيتاليستي او ډيموکراسا پار بنسالا سايالا کاولي، ناو دوی

نسوه کولای چي د متضادو تګلرو پر بنسالا د ناړ ډيپلوماساي کاابو

کړي.

هر بلک هڅه کول چي د ځان لپاره متادين پيداکړي او هغه پياوړي

ه م ابلاه وکاړي، دا دوره د ساړې جګاړې د کړي، تر څو د م ابل لاوري ښا

پيال دوره هااچ بلال کيااږي، پادې کااي هار باالک د بېلبېلاو يااري نوااامي

ز ٧٦٦٧وسايلو په کارولو سره د م ابل لوري م ابله کول. همغه و چي پاه

کال کي وروي اتااد ړنګ سو او سړه جګړه هچ پايتاه ورساېدل، پادې

د نړ د ډيپلوماساا کنتارول سره نړ په يوه قطت بدله سوه او امريکا

او څارنه په لا کي ونيول.

99

نړيواله ټولنه د دولتونو څخه جوړه ده، کله چاي ناوي دولتوناه منځتاه

را لااه، د مځکااي ټولااه وچااه پاار دولتونااو باناادي وويشاال سااول او او

لااه ټولنااه چااي د ټولااه مځکااه پاار دولتونااو باناادي ويشاال سااوې ده. نړيوا

دولتونو مجموعه هچ ورته ويلی سو، تر اوسه دداسي سازمان تار واک

نااده لاناادي سااوه، چااې پاار ټولااو دولتونااو دي بشااپړه واکمنااي ولااري. پااه

نړيواله ټولنه کي هر دول د خپلواک ح اوقي خ اي پاه توګاه درياځ

لري او دولتونه ټول له ح وقي اړخه مساوي دريځونه لري.

تونه چي په خپلواکه توګه عمل کاوي، پاه خپلاو منځوناو نوموړي دول

کي بېلبېلي اړيکي لري، دا اړيکي د دوی په خوښه او رضاي ساره تار

سره کيږي. نو د يوه دول پاه دنناه کاي ټاول هغاه ساازمانونه او بنساتونه

چااي د نړيويوالااو او بهرنيااو اړيکااو لپاااره کااار کااوي، هغااه تنويمااوي او

ډيپلوماسا د دستګاه په نامه ياديږي. اړيکو ته کل ورکوي، د

1

د ډيپلوماسااا دسااتګاه د بهرنااي سياساا د جوړولااو، پلااي کولااو او

ډيپلوماسا د پرم بيولو په برخاه کاي مهاچ او بنساتيز رول لاري، پادي


. ٧۳ص

111

برخه کي د بهرنيو چارو د وزارت دندي ډيري مهمي دي او د دي وزارت

ږي چي په لاندي ډول ا اره ورته کوو:رول اړين ګ ل کي

د بهرنيو چارو وزارت د بهرني سياس په جوړولاو کاي او پادي -(۳)

اړه پريکړو کاي مهاچ رول لاري، د مخاه تار دي چاي بهرناا سياسا پلای

سي، د بهرنيو چارو وزارت لاندي دوي مهمي دندي لري:

لوناو د بهرناي سياسا بادلون او پار هغاه بانادي د ا يزناکاه لام -الي

پيژناادل، د نااورو دولتونااو د موخااو پيژناادل او بيااا د نومااوړو موخااو د

لاسته راوړلو اړوند د نوموړو دولتونو د ځواک او قدرت پيژندل.

د ملي ګتو پر بنسلا د موخاو ټاکال، د هغاو د لاساته راوړلاو لارې -ب

چاري، د نوموړو موخو د لاسته راوړلو لپاره د دولا د قادرت ارزياابي

يواله ک ه د خپلو موخو څخه دفا . او په نړ

د ټاکل سوو موخو د تر لاسه کولو لپاره د وسايلو چمتاو کاول او -(۲)

د بهرني سياس د پلي کولو اړوند اسانه لاري چاري موندل.

په بهرني سياس کي د ټاکل سوو موخو د لاسته راوړلو لپاره د -(۱)

بهرنيو اړيکو منوچ څارل1

.

ا دستګاه کمزوري وي، پاه بهرناي سياسا کاي کله چي د ډيپلوماس

بي مباتي منځته راځي او په پای کي د دولتوناو تارمنځ پار اړيکاو منفاي

ا يز ښيندي. د يري ري تنو او داسي موخو ټاکل چاي ولساي ملتاړ د

ځان سره ونلري او هچ ملي قدرت يې د لاسته راوړلاو تاوان ونلاري، هاي

بلکااي لااوی زيانونااه هااچ لااري، د ګتااه نلااري. سااره لااه دي چااي ګتااه نلااري،

بېلګااي پااه توګااه د نااورو دولتونااو پااه سااياليزو ټکرونااو کااي راځااي او د

تهديد سره م کيږي. خو وروساته د هاري ناکااما څخاه باياد پار موخاو

بيااا کتنااه وسااي او د نااوي قاادرت او ملااي ګتااو سااره سااچ وټاکاال سااي،

ه ياوې همدارنګه هڅاه باياد وساي چاي د موخاو د لاساته راوړلاو لپااره لا

. ٧۲٦٧هاران مامد باقر، قاليباف. برنامه راهبردی ديپلوماسي. نګارستان حامد، ت - 1

.٧۳ص

111

خوا ولساي ملتاړ خپال کاړل ساي او لاه بلاي خاوا د ملاي قادرت ک اه هاچ

معلومه کړل سي، تر قدرت لوړي موخي دول د ناکاما ساره ما کاوي

او په نړيواله سياسي صانه کي باي حيثيتاه کياږي او ګتاي ياې پاه زياان

کي لويږي.

ځواکمناااه ډيپلوماساااي کاااولای ساااي، چاااي پااار عاماااه افکاااارو ا ياااز

ياتي نا وني موخي وني کړي او د سوله ييزو لارو چارو وښيندي او ز

پر بنسلا د ډيپلوماسا په چوکا کي خپلو موخو ته ورسيږي.

د ډيپلوماسااا دسااتګاه بايااد پااه نړيوالااه سياسااي صااانه کااي د نااورو

دولتونو موخي هچ وپيژني او پدې برخه کي تيروتنه کول هچ خپلاي ملاي

الو بدلونونو او نړيوالو ارايطو موخي زيانمني کوي. همدارنګه د نړيو

پااه اړه تيروتنااه هااچ د ناکاااما لپاااره ځااان نومانااد کااول دي. پااه نړيوالااه

ډيپلوماسا کي کمزورتيا د تهديداتو سره م کيږي او پاه پاای کاي پاه

جګړو او ير لونو بدليږي1

.

هغااه ولااې چااي پااه هوښاايار سااره د سااوله يياازو لارو پاار بنساالا خپلااه

د نورو دولتونو موخي لاولي او د هغاو ماوخي باي بهرنا تګلره ټاکي،

ارزښته نه ګ ې.

2

ډير کچ دولتونه به پيداکړو چي د خپلي ډيپلوماساا پاه دساتګاه کاي

به يې بدلونونه نه وي راوستي، دوی دا بدلونونه د بېلبېلاو انګيازو پار

رو سياساتونو ناکااما، ناوو بنسلا راوستي دي، د بېلګي په توګه د تيا

اطلعاتو او ټکنالوژ تاه لاسرساا، د ناوې نړياوال نواام پيژندناه او د

نوو سياسي پاليسيو جوړول او داسي نور، خاو پادي وروساتيو لسايزو


. ٧۲-٧۳ص

. ٧۲٩ديپلوماسی ديجيتالی، ص - 2

112

کي د ټولاو دولتوناو د ډيپلوماساا پاه دساتګاه او بهرناي سياسا کاي

لوی او واړه بدلونونه را لي دي.

زيااااترو دولتوناااو خپلاااه ډيپلوماساااي پااادي وروساااتيو لسااايزو کاااي

تخ ااي کړېااده، ډيپلوماټااان يااې د نااوې ټکنااالوژ او نااوې سياسااي

روانو حالاتو سره سچ روزلي دي، نوې ټکناالوژي او اطلعااتي وساايل

يې موندلي او په نوو مفهوموناو نړياوالي سياساي صااني تاه ورنناوتي

دي.

لونوناه راتلال په تيرو وختوناو کاي د ډيپلوماساا پاه دساتګاه کاي بد

خااو دا بدلونونااه يااوازي د ډيپلوماټااانو پااه باادلون يااا هااچ د ااکلياتو لااه

مخاااي ځيناااي بدلونوناااه راوساااتل خاااو پاااه بنساااتيز ډول بدلونوناااه پااادې

وروستيو پيړيو کي ډير تر سترګو کيږي.

لکااه څرنګااه چااي ناان ورځ نااړ پااه کلااي بدلېاادونکې ده، ولسااونه سااره

کاي هاچ ډياري ساويدي لاه همادي نيژدي سوي دي او د خلکاو تارمنځ اړي

امله ډيپلوماسا هچ خپله ب ه او څيره د ننا ناړ د ظرفيا او ب اي ساره

بدله کاړه. نناا ناړ پار زړو پاليسايو او تګالرو ناده ولاړه، نناا ناړ د

ټکنالوژ او نوو اطلعاتي وساايلو ناړ ده. لاه همادي املاه پاه نړياوال

ري ډيپلوماساي چلېادای چاپيريال کي يوازي د نوي فکر او ناوي تګال

سي. ننا نړياوال چاپيرياال د ناوي ټکناالوژ او نارم قادرت پار بنسالا د

دولتونو او افرادو تر منځ د سياليو ډګر ګرځېدلی دی.

په اوسني وخ کاي د سانتي او رواجاي پخاوانا ډيپلوماساا بروناه

ځای نلري، نن ورځ پر زړو برونو او تګلرو تلل د ناکاما کندي ته ځاان

ول دي، له همدي امله په نوې نړ کي د نوي ډيپلوماسا چليادل ورځ

کېدای سي.

په اوسني وخ کاي اړيکنياز وساايل زياات ساوي دي، د دولتوناو او

ولسونو ترمنځ واټنونه را لنډ ساوي دي، لاه همادې املاه د ډيپلوماساا

ب ااي او تګاالري هااچ باادلون کااړی دی، ډيپلوماسااي تخ ااي سااوېده،

113

الوژ سره ا انا ډيپلوماټاان نناا ډيپلوماساي متخ ص او د نوې ټکن

پر م بېولای سي. له بلي خوا د سفارتخونو ارزښا هاچ پار کمېادو دی؛

ځکااه چااي ناان ورځ پااه نااړ کااي د م اايچ ډيپلوماټااانو پاار ځااای د ساايارو

ډيپلوماټانو رول زيات سوی دی، د انترنيلا او نورو اړيکنيزو وساايلو

بېلااو ځااايونو کااي د ويااډيو پااه کااارولو سااره کااولای سااي، چااي پااه بېل

کنفرانې په ب ه خبري وکاړي او ډيپلومااټيکي ما اکري سارته ورساوي.

همدارنګه زيات تشريفات هچ کچ سويدي، د مست يمو ا يزو پر ځای د

نا مست يمو ا يزو رول زيات سوی دی.

د دولتونو ترمنځ ډيپلوماټيکي او نوري اړيکي ورځ تر بلاي زيااتيږي

د بېلګااااي پااااه توګااااه رو تيااااايي، اقت ااااادي، او نااااوي ب ااااي اخلااااي،

چاپيرياااااالي، صااااانعتي او ناااااوري اړيکاااااي زيااااااتي ساااااوي دي، او

ډيپلوماساااي ياااوازي د دولتوناااو تااارمنځ پااار سياساااي او ډيپلومااااټيکو

اړيکو کار نه کوي، بلکي د نورو اړيکو په اړه هچ ګامونه اخلي.

نااان ورځ ډيپلوماټاااان ياااوازي د ياااوه دولااا اساااتازي د بااال دولااا پااار

ړاندي ندي، بلکاي پار دولتوناو ساربيره د ساازمانونو، ټولناو او ناورو و

بنستونو سره هچ اړيکي لري، د ډيپلوماټانو د کار ساحه پراخه ساوېده،

ددوی اړيکي لا مادوده دي.

په پورتاه ډول ماوپ د ډيپلوماساا د دساتګاه پار رول و پ ېادلو او پاه

ناه ماو ولوساتل او راځاو د ډيپلوماساا پاه دساتګاه هغي کي بدلونو

کي د لوبغاړو ډلبناد تاه، پاه ټاوليز ډول پاه دي دساتګاه کاي دوه ډولاه

لوبغاړي دي:

د بهرني سياس لوبغاړي؛ -الي

ډيپلوماټان )ډيپلوماټيکي مامورين(؛ -ب

114

د بهرنااي سياساا لوبغاااړي او ډيپلوماټااان دواړه د بهرنااي سياساا د

هلي ځلي کوي، خو دوی دواړه بيا په خپلو منځوناو کاي پلي کولو لپاره

توپيرونه هچ سره لري چي په لاندي ډول ا اره ورته کوو:

د بهرنااي سياساا لوبغاااړي د بهرنااي سياساا لپاااره ټااوليز برونااه او

قواعد ټااکي، دوی د بهرناي سياسا لپااره تګالره او د کاار کولاو ډول

ماټانو لخوا پر نوموړو برونو ا و قواعدو باندي څارناه ټاکي بيا د ډيپلو

کيااږي. ډيپلوماټااان د بهرنااي سياساا د لوبغاااړو لخااوا پاار جااوړو سااوو

قواعاادو او تګاالرو باناادي حرکاا کااوي او د نومااوړو قواعاادو د پلااي

کولو لپاره هلي ځلي کوي.

ډيپلوماټيااا مااامورين د بهرنااي سياساا د لوبغاااړو د پريکااړو تااابه

هڅااه کااوي د نومااوړو لوبغاااړو د پريکااړو د پلااي کولااو لپاااره دي، دوی

لاري او ميتودونه پيداکړي. نو ويلی سو چاي ډيپلوماټياا ماامورين

د بهرنااي سياساا د لوبغاااړو تااابه دي او د نومااوړو لوبغاااړو لخااوا پاار

جوړو سوو تګلرو باندي حرک کوي.

بروناو د بهرني سياس لوبغاړي د دول د بهرني سياسا پار ټاوليزو

باندي فکر کوي، د هغو لپاره تګلره ټاکي او د بهرني سياس په برخاه

کي موخي په ګوته کاوي، بياا ناو ډيپلومااټيکي ماامورين د هغاو د پلاي

کولو او د موخو د لاسته راوړلو لپاره ګمارل کيږي.

لاوړو د بهرني سياس لوبغاړي د ډيپلوماټيکو مامورينو پاه پرتلاه د

م امونو خاوندان وي، نوموړي لوبغااړي امار کاوونکي رول لاري، دوی

پر ډيپلوماټيکو مامورينو امر کولای ساي او ډيپلوماټياا ماامورين د

دوی د امرونو تابه وي.

115

همدارنګه ډيپلوماټيکي مامورين په ک اته پوساتونو کاي وي او تال

وضاوعاتو د بهرني سياس د لوبغاړو څخاه امار اخلاي، دوی پاه لوياو م

کي خپلسري نه وي، بلکاي د نوماوړو لوبغااړو د لارښاودونو او امروناو

تابه ګ ل کيږي.

نو ويلی سو، چي د م ام پر بنسلا هچ د دوی ترمنځ توپير تون لاري

او ډيپلوماټيکي مامورين زياتره وخ د خپل دولا د قلمارو څخاه بهار

ړي بياا د دنده اجراکوي، پداساي حاال کاي چاي د بهرناي سياسا لوبغاا

دول په دننه کي دندي لري.

د بهرنااي سياساا د لوبغاااړو بنسااتيزه دنااده ډيپلوماسااي نااده، بلکااي

نوري دندي يې د بنساتيزو دنادو پاه توګاه ګ ال کياږي او ډيپلوماساي د

دوی د دندو يوه برخه جوړوي. پدي برخه کي د بهرنياو چاارو وزيار دناده

دنده زياتره په ډيپلوماسا پوري اړه لري. مستثنا ده؛ ځکه چي دده

پداسااي حااال کااي چااي د ډيپلوماااټيکو مااامورينو بنسااتيزه دنااده بيااا

ډيپلوماساي ده او اصااولاس بلااه بنسااتيزه دنااده نلاري، نااو لااه هماادي املااه د

مسلا پر بنسلا هچ د دوی ترمنځ توپير سته.

دنناه کاي پار دنادو بوخا وي، د بهرني سياس لوبغاړي د هياواد پاه

ياني د بهرني سياسا د لوبغااړو کاار ځاای د هياواد پاه دنناه کاي دی او

بېلاه ډيپلوماااټيکو ماا اکرو، تړونونااو او يااا ناورو مسااايلو څخااه بهاار تااه

سفر نه کوي او نه هچ د نړيوالي ټولني سره نيژدي اړيکي لري.

د هيااواد پداسااي حااال کااي چااي د ډيپلوماااټيکو مااامورين د کااار ځااای

څخااه بهاار دی، دوی خپلااي دناادي د خپاال دولاا پااه ساافارتونو کااي پااه

116

بهرنيو هيوادونو کي تر سره کوي، ډير کاچ خپال هياواد تاه ساتنيږي، لاه

همدي کبله ددوی ترمنځ د کار ځای پر بنسلا هچ توپير تون لري.

. د بهرناي د نوموړو دوو ډلو ترمنځ مهچ تاوپير د ح وقاو پار بنسالا دی

سياس د لوبغاړو ح وق د داخلي ح وقاو پار بنسالا تضامين ساوي دي.

ددوی د کار ډول، واک، ټاکنه، دندي... ټول د هر هيواد داخلاي قوانيناو

پر بنسلا ټاکل کيږي. دوی يوازي بهر ته د سافر پار مهاال د نړياوال عيارف

او قواعدو سره ما کياږي او زيااتره تشاريفات ياې د عيرفاي قواعادو پار

بنسلا تر سره کيږي.

پداسي حال کي چي ډيپلوماټيکي مامورين له ح وقي اړخه هغاه ډلاه

ده چي پخوا د نړيوال عيرف او نزاک پر بنسلا يې ح اوق تضامين ساوي

ز کاااال کاااي د ډيپلومااااټيکو اړيکاااو پاااه اړه د ويااان ۳۹۱۳وه، خاااو پاااه

کنوانساايون رامنځتااه سااو، چااي نومااوړي ح ااوق او امتيااازات يااې پااه

ډول رامنځته کړلروښانه 1

.

پورته دواړي ډلي بهرنيو اړيکاو تاه اکل ورکاوي او د دولتوناو ساره

په بېلبېلو اړخونو کي دا اړيکي ټينګاوي، چاي پاه لانادي ډول باه هاري

ډلي ته ا اره وکړو:

د ډيپلوماسااا او ډيپلوماااټيکو ح وقااو پااه پيژندنااه کااي اړينااه ګ اال

بهرنااي سياساا لوبغاااړي هااچ وپيژناادل سااي، د بهرنااي کيااږي، چااې د

سياس لوبغاړي د دول د ډيپلوماسا د دستګاه په سار کاي راځاي او

دډيپلوماسا د اداره کولو تر ټولو ستر اورګانونه ګ ل کياږي. پاه پخاوا

نوزده. -پرويز ذوالعين، ح وق ديپلوماتيا، ص هجده - 1

117

وختونو کي د ډيپلوماسا په برخه کاي د ولسمشارانو او پاچاهاانو رول

ځکااه چااي د دولتونااو مشاارانو پااه دومااره ارزښااتناکه نااه ګ اال کياادی،

مست يچ ډول اړيکې نه درلودلي، دوي ياوازي خپلاي سياساي اړيکاې د

ځانګړو ډيپلوماټيکي ماامورينو لخاوا تار ساره کاولي او ياا هاچ د مهماو

ماااا اکرو او خباااارو اتاااارو لپاااااره بااااه د بهرنيااااو چااااارو وزيااااران تلاااال او

ه ټاوليز ډيپلوماټيکي اړيکې يې ټينګولي. د بهرني سياس لوبغاړي پا

ډول پر لاندي ډولونو وېشل سوي دي:

ولسمشر -لومړی

د بهرنيو چارو وزير -دوهچ

همدارنګااه هغااه دولتونااه چااي لااومړی وزياار لااري، هغااه هااچ د بهرنااي

سياس په لوبغاړو کي راځي.

په هر دول کې د نړيوالو اړيکو او ډيپلوماسا تار ټولاو ساتر م اام د

( دی. د دولاا مشاار ااونې ده چااې پااه بېلبېلااو دولاا مشاار )ولسمشاار

نومونو لکاه: جمهاور رلايې، امپراتاور، پاچاا، د کنفدراسايون رلايې،

ملا، ي ، امير او ياا پاه ناورو نوموناو ساره يااد ساي. چاي پاه نړيوالاه

ک ه ددوی تارمنځ بېلاه پاه تشاريفاتو کاې، پاه بال څاه کاې کاوم ځاانګړی

توپير نه ليدل کيږي.

ونااو کااې ولسمشاار يااوازي تشااريفاتي ب ااه لااري او د پااه يااو اامېر دولت

نړيوالااو اړيکااو پااه صااانه کااې نااور م امااات لکااه لااومړی وزياار يااا صاادر

اعوچ رول لري، لکه د انګلستان او بلمان په دولتونو کې.

د يوي خبري يادونه بايد وکړو، چي بيا بهرني دولتونه ددي ح لاري،

د واکوناو لپااره د نوماوړ چي د يو دول د ولسمشر د پېژنادلو او د هغاه

دول اساسي قانون او نورو قوانينو تاه مراجعاه وکاړي؟ ددي پوښاتني

په ځواب کاې باياد وواياو، چاي د نړيوالاو ح وقاو لاه بناده دا حا د هاي

118

دول مشر نلري؛ ځکه چې دا ديو دول په کورنياو چاارو کاې لاساوهنه

ده.

دول مشر قانوني همدارنګه پدي اړه تا ي او څېړنه، چي د م ابل

دی او که اصت يا د نورو دولتونو سره اړيکې ټينګولای ساي او کناه؟

دا ټااول هغااه مسااايل دي، چااي تاار اوسااه لا پااه نړيوالااو ح وقااو کااې ورتااه

ټاکلی ځواب ندی پيداسوی.

د نړيوالاااو اړيکاااو او ډيپلوماساااا پاااه اړه پاااه بېلبېلاااو حکاااومتي

رژيمونو کې د ولسمشر واکونه او اختيارات تاوپېر لاري. پاه ټاوليز ډول

پاااه ديکتااااتوري رژيموناااو کاااې د دولااا د مشااار واکوناااه او اختياااارات

پراخه، نا مادوده او مطل وي، پداسي حال کې چې پاه ډيموکراټيکاو

او پارلمااانې رژيمونااو کااې د و لسمشاار واکونااه او اختيااارات د اساسااي

ن او ټاکل سوي وي. قانون پر بنسلا تعي

د نړيوالو اړيکو په برخه کې زياتره وخ د ولسمشر واکونه د جګاړې

د اعاالن او د سااولي تااړون، د ډيپلوماااټيکې اسااتازو ټاکاال، د بهرنيااو

سياسااي اسااتازو د باااورليکونو مناال او د نړيوالااو تړونونااو لاسااليکول

دي، چي په لاندي ډول به يې پورتنا دندي په لنډ ډول ولولو:

د زياااترو هېوادونااو پااه اساسااي قوانينااو کااې د ولسمشاار واکونااه د

جګړې او سولي په اړه ټاکل سوي وي. د جګړې مسله چي د ولساونو پاه

سرنو پوري اړه لري، د تاري په بېلبېلو پړاوونو کاې د ولسمشار د

بنستيزو دندو څخه ګ ل کيږي.

د ولسمشر ددي دندي د ارزښ په اړه دومره ويال بسانه کاوي، چاي د

سړې جګړې پرمهال د يو ولسمشر لخوا د يوه بتن پاه ک يک الو ساره،

119

ااونې وه، چااي درېيمااه نړيوالااه جګااړه پياال سااي. د تاااري پااه بېلبېلااو

پړاوونااو کااې د ولسمشاارانو لخااوا دي دناادي تااه پااه نااه پاااملرنې سااره،

ه مليونونو انسان يې وژلې دي. جګړې پيل سوي دي او پ

همدارنګاااه د ساااولي اعلناااول او د ناااورو دولتوناااو ساااره د ساااولي د

تړونونااو لاسااليکول هااچ د ولسمشاارانو د ارزښااتناکو دناادو څخااه ګ اال

کيږي.

د سااافيرانو او سياساااي اساااتازو ټاکااال، د ولسمشااارانو د واکوناااو او

ه دي. د تااري پاه اوپدو کاي سياساي اساتازي د پاچاا ياا اختياراتو څخا

سلطان استازي ګ ل کيده او په مست يچ ډول به يې د پاچا څخاه هاداي

اخيسااته. خااو ناان ورځ داسااي رسااچ موجااود دی، چااي د بهرنيااو چااارو د

وزيرلخوا سياسي استازي نوماول کياږي، کلاه چاي ولسمشار ياې تالياد

ل دول په استازيتوب ورځي. خو په کړي بيانو بهرنيو دولتونو ته د خپ

ځينو حاالاتو کاې ولسمشار هاچ ځيناي کساان د ډيپلومااټيکې پوساتونو

لپااااره ټااااکي. همدارنګاااه پاااه ځېناااو هېوادوناااو کاااې بياااا پارلماااان هاااچ د

ډيپلوماااټيکې اسااتازو پااه ټاکنااه کااې لاسااوهنه کااوي. د افغانسااتان د

ونااو پااه اساسااي قااانون پااه څلور ااپېتمه ماااده کااې د ولسمشاارانو د واک

لړکااې وياال سااويدي ))پااه بهرنيااو هېوادونااو او نړيوالااو مؤسسااو کااې د

افغانستان د سياسي نمايندګانو د مشرانو ټاکل((.

ولسمشاار سااربېره پاار دي، چااي د بهرنيااو هېوادونااو لپاااره ساافيران او

هېوادوناااو سااافيران او مختاااار مختاااار وزياااران انت اااابوي، د بهرنياااو

وزيران هچ خپل حضور ته واړي. د باورليا د سپارلو په لومړی ليدنه

111

کې، ځانګړې تشريفات تار ساره کياږي. دا اصال چاي سافيران او مختاار

ز کاال د نړيوالاو ۳۹۱۳وزيران د ولسمشر پر وړانادي ماموريا لاري، د

ول منال ساوی دی ماده کې هچ پادي ډ ۳۴اړيکو د ويانا د کنوانسيون په

))ساافيران او مختااار وزيااران د ولسمشاار پاار وړاناادي مامورياا لااري((.

همدارنګه سفيران او مختار وزيران هغاه باورليکوناه چاي د اساتونکي

دول د ولسمشر لخوا لاسليا سوي وي، د قبلونکي دولا ولسمشار

ماااادي پااار بنسااالا د ۱۴تاااه ساااپاري. د افغانساااتان د اساساااي قاااانون د

اک پاااه افغانساااتان کاااې د بهرنياااو سياساااي اساااتازو د ولسمشااار ياااو و

باورليکونو منل دي.

د نړيوالو اړيکو او ډيپلوماساا پاه برخاه کاې د ولسمشار بال واک او

اختيااار د نړيوالااو تړونونااو لاسااليکول او تو ااير ده. سااربېره پااردي چااي

ارزښا پيادا کاوي، نړيوال تړونونه د ولسمشارانو پاه لاساليکولو ساره

خو د پارلمان لخوا يې منل اړين ګ ل کيږي.

د بهرنيااو چااارو وزياار د هېااواد د ډيپلوماسااا دسااتګاه اداره کااوي.

ولسمشااران د دولاا ټولااو چاروتااه ځانونااه رسااوي، خااو د بهرنيااو چااارو

زيار د وزير يوازي د هېواد بهرنا سياس اداره کاوي. د بهرنياو چاارو و

( ژباااړه ده. پااه Minister for Foreign Affairsانګرياازي ژبااي د )

Chief of) فرانساي کاې د بهرنياو چاارو وزيار تاه د ډيپلوماساا مشار

Diplomacy) .ويل کيږي

د بهرنيو چارو د وزير دندي په ټوليز ډول پار دوو برخاو بانادي ويشال

ي اړونااد پااه بهاار پااور -د هېااواد پااه دننااه کااې دناادي، ب -سااويدي: الااي

دندي.

111

د هېواد په دننه کاې د بهرنياو چاارو وزيار د دولا د هي ا اړی دی،

چي د بهرني سياس په تنويچ او لارښوونو کاې رول لاري، همدارنګاه د

بهرنيو چاارو د وزارت تشاکيلت او اداره هاچ پاه ااړه لاري. ساربېره پار

ډيپلوماااټيکو اسااتازو سااره اړيکااه، پااه دي پااه پلزمينااه کااې د بهرنيااو

ډيپلومااااټيکې مراسااامو کاااې ګاااډون، پاااه بهرنياااو اړيکاااو او نړيوالاااو

سازمانونو پوري اړوند د تړونونو او اسنادو لاسليکول، دده د کورنياو

دندو څخه ګ ل کيږي. همدارنګه د نړياوالي اوضاا څارناه او پاه بهرناي

هغه د دول هي ته سياس پوري اړوندد راپور او ګزارش جوړول او

سپارل، د دول د سياس د ملتړو په ځېنو ونډو او مرکو کې ګاډون

کااول او پااه م ننااه قااوه کااې پااه بهرنااي سياساا پااوري اړونااد پوښااتنو تااه

ځواب ويل، د بهرنيو چارو د وزير له دندو څخه ګ ل کيږي.

ېره، پااه بهار کااې هاچ بنسااتيزي د بهرنياو چاارو وزياار پار کااور دنناه سارب

دندي لري، يانې د بهرنياو چاارو وزيار باياد پاه بهرنياو هېوادوناو کاې د

خپلااو ساافارتونو او کونساالګريو سااره ټينګااي اړيکااې ولااري او د هغااو

څارنه وکړي، په بهرنيو هېوادونو کاې دخپلاو وطنوالاو ملتاړ او د ګتاو

هر تاه سافر کاول او ياا ساتنه، د خپلو سيالو وزيرانو سره د ليدني لپاره ب

پااه کنفرانسااونو او نړيوالااو سااازمانونو کااې ګااډون کااول او د تړونونااو

لاسليکول، د بهرنيو چارو د وزير هغاه دنادي دي چاي پاه بهار پاوري اړه

لري.

د ساافيرانو او مختااار وزيرانااو ټاکنااه زياااتره وخاا د بهرنيااو چااارو پااه

دارنګاه د خپال وزير پاوري اړه لاري او ولسمشار تاه پيشانهاد کياږي. هم

هېااواد پااه ساافارتونو کااې دايمااي کااارکونکې د بهرنيااو چااارو د وزياار

استازي دي او هچ دده پر وړاندي مسؤلي لري.

112

په نورو هېوادوناو کاې د بهرنياو چاارو د وزيار خباري او کړناې د خپال

دول استازيتوب کوي، خو که چيري د کوم تړون تاليد يا رد دده څخاه

سمشر او پارلماان پاوري اړوناد وي، پاه هغاه کاې په پورته م ام يانې ول

بيا د بهرنيو چارو وزير پريکړنده رول نلري.

نااان ورځ د بهرنياااو چاااارو وزياااران زياااات سياساااي او ډيپلوماټياااا

سافرونه کاوي، او بېلاه دي چاي سافيران ددوی پاه کاارونو کاې لاسااوهنه

که وکړي، د نړيوالو اړيکو او د ډيپلوماسا د پرمختګ لپاره په خپلوا

توګه عمل کوي، چي ددوی دا کړنه د پخوا په نسب د سفيرانو ارزښا

را کموي.

ډيپلوماااااټيکي مااااامورين يااااا ډيپلوماټااااان هغااااه څااااوک دي، چااااي د

ډيپلوماسااا چاااري پاار ماا وړي، ياااني هغااه سياسااي مااامورين چااي د

ډيپلوماټيکي هنر او ډيپلوماټيکو کړنو پر بنسالا بهرنای سياسا پلای

ي، هغااو تااه ډيپلوماااټيکي مااامورين يااا ډيپلوماټااان وياال کيااږي. د کااو

ډيپلوماټااانو مهمااه دنااده پااه بهرنااي دولاا کااي د خپاال دولاا بهرناای

سياس پلي کول دي.

پااه لر ونااو وختونااو کااي بااه ډيپلوماااټيکي چاااري يااا د خپاال دولاا د

بهرني سياس د پلي کولاو چااري ياوازي ځاانګړو ا خاصاو تاه ساپارل

غه د ځانګړو ډيپلوماټيکو ځانګړنو لرونکې وه. خو پاه سوي وي، چي ه

اوساااني وخااا کاااي دي چااااري بااادلون کاااړی دی، او هااار هغاااه څاااوک

ډيپلوما دی، چاي د خپال دولا پاه بهرناي سياسا پاوري د اړونادي

موضو پر سر د بل دول سره م اکره او خباري کاوي. پاه اوساني وخا

لپااره د خپال دولا د کي هر څوک کولای سي، چي د لنډ يا اوپده وخ

بهرناااي سياسااا د پلاااي کولاااو پاااه برخاااه کاااي کاااار وکاااړي، يااااني پاااه

ډيپلوماسااا کااي ورننااوزي، کااه څااه هااچ دي ډول ا خاصااو تااه ري ااتني

113

ډيپلوماټان نسو ويلی خو بيا هچ ډيپلوما ورتاه ويال کياږي. دا جوتاه

خبره ده چي د ډيپلوماسا د پر م بېولو لپاره ډيپلوماټيکه پوهه اړينه

ه، هر ډيپلوماا باياد پاه ځاانګړو ډيپلومااټيکي رازوناو او دريځوناو د

وپااوهيږي، نااو دا ډول ا ااخاص کلااه ناکلااه بېلااه دي چااي ډيپلوماټيکااه

پوهه ولري، په ډيپلوماسا کي ورننوزي.

ډيپلوماسي د هغو خلکو کار هچ ندی، چي ښاه خباري کاوي، ښايساته

کااه څااه هااچ جملااي کاااروي، يااا ښااه لبااا ا وناادي او ښااه فيشاان کااوي،

ډيپلوماسي د م اکري او خبرو هنر دی، خو د ډيپلوما لپااره اړيناه ده

چي په ځانګړو ډيپلوماټيکي رازوناو پاوه ساي، د خپلاو موخاو د لاساته

راوړلااو لپاااره ښااه خبااري وکااړي، ښااه کااړه وړه ترسااره کااړي او ښااه لبااا

وا وندي خو مهمه خبره د خپلاو موخاو څاارل او خپلوموخاو تاه رساېدل

کله ناکله ډيپلوماسا تاه هغاه خلاا لاره پياداکوي، چاي ياوازي د دي.

ښه خبرو کولو هنر لري، ښه خبري کاول پاه ډيپلوماساا کاي مهماه خباره

ده، خو لکه څرنګه چاي ډيپلوماټياا مجلساونه سياساي وي لاه همادي

کبله په سياسي ليادنو او کتناو کاي ياوازي اوړي او ښاې خباري مهماي

او د خپلاو موخاو پار بنسالا حرکا مهاچ ندي، بلکي د خپلو موخو څارل

دی.

د ډيپلوماسا پوهان پدي بند دي، چي ډيپلوما بايد لاه جسامي او

ع لني په دواړو اړخونو کي له طبيعي امتياز او وراوي څخه بارخمن

وي. هغه ډيپلوما چي په طبيعي ډول سالچ او د ښاو ځاانګړنو لرونکای

و دندو کي بريالی وي. وي هغه په خپل

ټااوليزه ګروهااه پاار دي ده چااي ډيپلومااا بايااد د ځېنااو ځااانګړنو لکااه

ري اااتنولي، امانااا ، زړورتياااا، پااااکوالي، پيااااوړي ارادي، رو تياااا،

114

هوښيار ، نرما، ښه ني ، هڅاند، وي مغز ، پوهي، ښاه زړه او ښاه

چلن، لرونکی وي.

ي ډول اتون که چيري پورتنا ځانګړني په يوه اخص کاي پاه طبيعا

ولري او بيا هچ د خبرو ريني يا ښاو خبارو ځانګړناه هاچ ورساره ياو ځاای

سي نو بياا ډيپلوماا هغاه خ اي کياږي، چاي د زيااتو خلکاو لخاوا

منل کيږي او په خپلو دندو کي بريالی ګ ل کيږي.

د ښه ډيپلوما لپاره بله مهمه ځانګړنه داده چي له اخلقي اړخه ارام

سااوله وښااتونکی وي. کااه څااه هااچ ځېنااي خلااا د او لااه روحااي اړخااه

ډيپلوما لپاره د فريت ورکولو هنر هچ ځانګړنه بولي خو دا د ري اتني

او وره ډيپلوماا لپااره ځانګړناه نساي کېادای بلکاي دا د خلکاو نوار

دی.

د ډيپلومااا نااه وړتيااا يااا عاادم اسااتعداد هغااه لاماال دی چااي د بهرنااي

رول لري. د يوه دول مشر کاولای سياس د تخريت او ناکاما کي مهچ

ساااي، چاااي د ډيپلوماااا پاااه لا کاااي ټاااول اړيااان وساااايل ورکاااړي خاااو

اساااتعداد او لياقااا هيڅکلاااه نساااي ورکاااولای. ناااو لاااه همااادي کبلاااه د

ډيپلوما په ټاکنه کي بايد هر اړخياز فکار وساي تار څاو ساچ او مناسات

کې د خپل دول په استازيتوب بل دول ته واستول سي.

ي قدرت پر نورو د نفوذ کولو توان تاه واياي، ناو ډيپلوماا ارګانسک

د بېلبېلو سياسي لارو په ټاکنه سره کولای سي، چي د ميزبان دولا د

وګاااړو پااار افکاااارو او دريځوناااو بانااادي ا ياااز وښااايندي. ياااو سااافير ياااا

ډيپلوما هغه وخ ښايسته او وړ ګ ل کيږي، کله چي د کورباه دولا

د سياساتونو او موخاو پار لاوري ماات کاړي د خلکو افکار د خپل دول

او خلا له ذهني اړخه خپلو وښتنو او سياساتونو تاه چمتاو کاړي. ښاه

ډيپلوما په کوربه دول کي پار خپلاو ټولاو ژمناو بانادي ولاړ وي او د

هغه څه ژمنه کاوي، کاوم چاي دی او د ده دولا ياې پاوره کاولای ساي، د

يثيا او پرساتيژ ساپکاوی دروا و ژمني کول د خپل ځان او دولا د ح

115

دی او د خلکااو پااه افکااارو کااي د خپلااو دريځونااو کمزورتيااا ده. نااو لااه

همدې کبله داسي کړني او دريځونه باياد اوره کاړل ساي، چاي د خلکاو

باور پيدا سي.

ښااه ډيپلومااا بايااد پااه ډيپلوماسااا پااوري د اړوناادي پااوهي څخااه

هچ اته پاته برخمن وي او د وخ د ع ري علومو او ټيکنالوژ څخه

ناااه وي. د بهرناااي سياسااا لوبغااااړي باياااد د ډيپلوماااا لپااااره پورتاااه

ځانګړني په پام کي ونيسي او هڅه وکاړي چاي هغاه ډيپلوماا لاومړ

وټاکي کوم چي په بهرنيو زياتو ژبو پوهيږي او د خپال کاار ځاای پاه ژباه

و او کلتور باندي ښه پوه وه اوسي. په نړيواله ک ه اوسامهال انګريازي ا

فرانسوي ژبي د ډير ارزښ لرونکي دي خاو زماوپ پاه ګاران افغانساتان

کاي، چااي لاه يااوي خاوا د نااړ د هيوادوناو او لااه بلاي خااوا د ګاونااډيو او

اساالمي عربااي هيوادونااو سااره لا او ګريااوان دی، پاار انګرياازي ژبااي

سربيره په عربي ژبي باندي هچ بايد وه پوهيږي.

څاااه وکاااړي چاااي ډيپلوماااا لاااه د بهرناااي سياسااا لوبغااااړي باياااد ه

ډيپلوماټيکو دندو څخه ليري نه کړي، ډيپلوماا باياد د ډيپلوماساا

پااه برخااه کااي کااار وکااړي، هاار څااومره چااي ډيپلومااا تجربااه پيااداکوي

هغومره پوخوالي تاه رسايږي او کلاه چاي ښاه تجرباه تار لاساه کاړي بياا د

داساي دول د ګتو د ساتلو لپاره ډير کار کولای ساي، ډيپلوماا باياد

نسااي چااي کلااه پااه ډيپلوماااټيکو چااارو او کلااه بيااا پااه ملکااي او کورنيااو

چااارو کااي دناادي تاار سااره کااوي، کااه د ډيپلومااا پااه دنااده کااي ځنااډ

راسي، ونې ده چي ډيپلوما د ډيپلوماټيا بهير څخه بي خباره پاتاه

سي او بيا په سمه توګه خپلي دندي اجرا نکړي.

تيا وياونکی وه اوساي، کاه څاه ډيپلوما بايد په خپلو خبرو کاي رښا

هچ د ځېنو په بند ډيپلوما بايد دروا او چال زده کاړي، خاو کاه چياري

ډيپلومااا دروا ووايااي، بيااا نااو د خلکااو باااور د لاسااه ورکااوي، پااه

ډيپلوماټيکه م اکره کي او يا هچ پاه کورباه دولا کاي د خلکاو پاه مانځ

116

وال هاچ بااور کي خپل پرستيژ نسي ساتلی او د نوموړي دولا سياسات

نه پر کوي، نو له همدي کبله ونې ده چي خپلاي ټااکلي ماوخي تار لاساه

نکااړي. کااه څااه هااچ ځېنااو ويلااي دي چااي ډيپلومااا بايااد يااو وار دروا

ووايي، په يو وار دروا ويلو اايد ډيپلوماا دروا جان وناه پيژنادل

سي خو که چيري دروا په تکراري ډول دوام پيداکړي بياا ناو اونې ده

ي ډيپلوما د نا باوره خص په توګه وپيژندل سي. چ

نوی نړيوال نوام داسي جوړ سوی دی چي ډيپلوماا د خپال دولا د

سرنو په ټاکلو کي مهچ رول لري. د ډيپلوما لپاره زياتي ځاانګړني

او ارزښاتونه مهاچ دي، تار څااو پاه نړيوالاه صاانه کااي کاار وکاړي، خپلااه

خپلي موخي په لا راوړي. دنده په سمه توګه اجرا کړي او

کاااه څاااه هاااچ ډيپلوماساااي ځاااانګړې بروناااه او قواعاااد نلاااري او د ښاااه

ډيپلوما لپاره ټولمنلي ځانګړني نه دي په ګوته ساوي، خاو بياا هاچ ياو

مير پوهانو د ښاه ډيپلوماا لپااره ياو امير ځاانګړني پاه ګوتاه کاړي

دي، چي تر زياته بريده د منلو دي:

سياسااي وي ااتيا او پوهاااوی د هاار ډيپلومااا لپاااره اړياان دی، هاار

ډيپلوما باياد د ډيپلوماساا د تکتيکوناو ترڅناګ سياساي پوهاه او

سياسااي اسااتعداد هااچ ولااري. ډيپلومااا بايااد ملااي او نړيااوال سياسااي

مسايل په ژوره توګه تاليل او تجزيه کړي. دده وړتياا باياد دوماره وي،

سي موضوعاتو په کونجونو او تکتيکونو باندي پوه سي. چي د سيا

نااو وياالی سااو چااي د هاار ډيپلومااا لپاااره دا ځانګړنااه اړينااه ده، کااه

ډيپلوماا سياساي پوهااه ونلاري، ناو پااه خپلاو کاارونو او دناادو کاي پااه

سمه توګه نسي بريالی کېدای.

117

يراک نه ياوازي ډيپلوماا پاه خپلاو دنادو کاي برياالی استعداد او ز

کوي، بلکي د ده نوري کړني هچ تر ا ياز لانادي راولاي، يااني اساتعداد

هغه جوهر دی، چي د ډيپلوماا پار رسامي چاارو ساربيره د ده خ اي

کړناي هااچ تاار ا ياز لاناادي راولااي. هوښايارتيا يااو ذاتااي امار دی، چااي پااه

ده دی چاي اوسامهال ډيپلوماټاان د ډيپلوماسا کاي ياې رول تار دي بريا

ډياارو هوښاايارو خلکااو لااه ماانځ څخااه ټاکاال کيااږي. هوښاايار خلااا پااه

ډيپلوماټيکو چارو کي ډيار برياالي وي او ډيار ژر د ناورو ډيپلوماټاانو،

سياستوالو او عامو خلکو پر کړنو او افکارو ا يز ښيندلای ساي. دوی

نورو ومني او د کولای سي، چي په ډيري اسانا سره خپلي وښتني په

خپل دول بهرنا سياس تر نورو پاوري داساي ورساوي، چاي لاه ياوي

خوا برګونونه له منځه يوسي او له بلي خوا عامه افکار ياې وه منلاو تاه

چمتو کړي.

تونه بيا د ډيپلوما په ټاکنه کي هوښيارتيا په پاام د دريمي نړ دول

کي نه نيسي، دوی ډيپلوماټان د هوښيارو خلکو له منځ څخه ناه ټااکي،

دا ډول خلااا نااه يااوازي دا چااي سااتونزي نسااي حاال کااولای، بلکااي د

ستونزو په زياتوالي او سختوالي کي هچ مهچ رول لري.

ډيپلوما د خپلي دندي پر بنسلا نسي کولای چي پار سرسارکي، باي

مفهومااه او عاميانااه پريکااړو او قضاااوتونو باناادي بساانه وکااړي. دی اړ

دی، چااي د تيزليااد، ژورليااد، هاار اړخياازي څيړنااي او کااره معلوماااتو پاار

بنسلا د موضوعاتو په اړه فکر، څيړنه او کتنه وکړي. ډيپلوما بايد د

ړني او هر اړخيازي کتناي ساړی وی، دی باياد تفکار او ژورلياد فکر، څي

ولااري. ژور تالياال او ااوره اسااتدلال لکااه څرنګااه چااي د م اباال لااوري د

118

باوري کيدو لپااره اړيان دی، همداساي د ډيپلوماساا د اوره وساايلو

څخه هچ ګ ل کيږي(1)

.

ر او نوښ د ډيپلوما لپاره نوي لاري پرانيازي، ډيپلوماا د ابتکا

نوښ پر بنسلا کولای سي، چي د ډيارو کوچنياو امکانااتو څخاه زياتاه

ګتنه وکړي. ډيپلوما د ډيپلوماسا او ډيپلوماټيکو م اکرو ترڅنګ

کولای سي، چي د ملي سياس په جوړولو کي هاچ وناډه واخلاي، خاو دا

ی سي، کله چي د نوښ او ابتکار خاوند وي. ونډه هغه مهال اخيستل

پر ابتکار او نوښ سربيره ډيپلوما بايد پر خپل نفاې بااوري وي،

پر خپلو کړناو بااور ولاري، د خپلاو لاساته راوړناو پاه اړه ډاډه وه اوساي.

کله چي د خپل هيواد د ښه والي لپااره کوماه لاره وويناي ناو پاه ښاه ډاډه

ا څخه دي بيره نه کوي. کله چي ډيپلوما زړه دي وړاندي کړي د هي چ

پر خپل نفې او کړنو باوري نه وي، نسي کولای چي د خپل دول د ملي

ګتو لپاره ګتور ګامونه پورته کړي، نو له همدي کبله نوښ او پار نفاې

باوري کېدل د ډيپلوما له مهمو ځانګړنو څخه دي.

د د راتلونکي په اړه ژور لرليد ولري، دی باياد د رواناو ډيپلوما باي

حالاتو ترڅنګ د راتلونکي په اړه هچ ژور فکر ولاري. ډيپلوماا باياد د

اوساانيو پي ااو سااره د راتلااونکي پاار بنساالا چلاان وکااړي، دی بايااد ژور

اټکاال ولااري او داسااي دريااځ ااوره کااړي، چااي د راتلونکااو زيږياادونکو

تشاار دکتر سيد داود بقايی، بداب ديپلوماسی و فنون م اکره، موسساه چااپ و ان -1

.٧٧٠، ص٧۲٠٠دانشګاه تهران

119

کي. دی بايد د پي او پاه اړه تلاوار ونکاړي، پي و سره هچ د چلن لاره وټا

بلکي د پي و د هر اړخيزي څيړني وروسته بايد خپل دريځ وره کړي.

د ډيپلوما دا ډول دريځ له يوي خوا د اوسنيو پي او او حاالاتو ساره

سااچ چلاان کااول دي او لااه بلااي خااوا د راتلااونکي لپاااره هااچ د خپلااو ګتااو د

ساتلو لپاره وره ګام ګ ل کيږي.

ډيپلوماټيا فعاليتونه زياتره وخ په اوپدمهاله ډول تر سره کيږي.

لااه هماادي کبلااه ډيپلومااا بايااد صاابر کااوونکی او حوصااله کااوونکی وه

اوسي. ډيپلوماسي د نوامي تګلري په ان نده چي فوري او ژر پاايلي

ګتاو پار دوام بانادي ټينګاار لاسته راوړي، بلکي په ډيپلوماساا کاي د

کيږي او هڅه کيږي چي اوپدمهاله ګتي تر لاسه کړي.

په زياترو دولتونو کي دې ځانګړني ته پاملرنه نه کياږي؛ ځکاه د دوی

ډيپلوماسااي ځنااډنا وي او د خپلااو ګتااو پاار دوام دومااره فکاار نااه کااوي،

بلکااي هڅااه کااوي، چااي يااو څااو ټاااکلي پااايلي پااه لنااډ وخاا کااي پااه لا

راوړي.

ډيپلوما د خپل کاار پار مهاال د بېلبېلاو موضاوعاتو، انساانانو او

حالاتو سره ما کياږي، دی باياد پداساي وخا کاي خپال احساساات او

کړني تر څار لاندي ولري. هغاه ډيپلوماا چاي د خپال دولا پاه ګتاو او

چاي د احساسااتو پاه کاارولو ښيګ و بانادي ښاه پاوه وي، هغاه پاوهيږي

سره او د ځاان پاه ناه کنتارول ساره ناورو تاه زياات فرصاتونه ورکاوي او د

خپلو ګتو په مخکي خنډ جوړوي. هر ډيپلوما هڅه کوي، چاي د ناورو

ډيپلوماټانو د کمزورو ټکو څخه په خپله ګته کاار واخلاي، کاه څاه هاچ د

و ګروهااو او احساساااتي ډيپلومااا دي کااار تااه فکاار نااه وي او د خپلاا

121

افکارو څخه ګته اخلي، خو دا ډول دريځ په ح ي کي ناورو تاه چاانې

او فرصااااتونه ورکااااول دي. ډيپلومااااا بايااااد هڅااااه وکااااړي، چااااي نااااور

ډيپلوماټان دي کار ته پرينږدي، چي دی پر احساساتو راولي او د خپلو

موخو لپاره کار ورځيني واخلي.

ډيپلوما بايد په خپلو کاارونو کاي زيارک او لايا وه اوساي او هاچ د

خپلااو کااارونو او کړنااو راز بايااد وساااتي. دی بايااد د راز ساااتلو ترڅنااګ

ري تنا هچ وه اوسي او د خپلاو کاارونو پاه چتکاوالي کاي هڅاه وکاړي.

ښه ډيپلوما بايد خپلي ماوخي د دروا او او ناسامو خبارو او کړناو پار

ساالا لاسااته رانااه وړي، بلکااي د ري ااتنو لارو پاار بنساالا بايااد خپلااي بن

ماااوخي لاساااته راوړي. دروا او ناااا ري اااتني خباااري لاااه ياااوي خاااوا د

ډيپلوما دريځ کمزوری کوي او له بلي خو د ډيپلوما د اړوند دول

کمزوري او نا ري تنوالا ښل.

تونه زيرکي پدي مانا ده چي ډيپلوما بايد په ځانګړي مهارت ح ي

را برسيره کړي او د خپلو موخو د لاسته راوړل لپاره يې وکاروي.

ډيپلومااا بايااد د روانااو سياسااي او ټااولنيزو مسااايلو پااه اړه د خپاال

و ځاني فکر پر بنسلا نور ورکړي، دی باياد د رواناو مساايلو پاه اړه پارا

فکر او ژور ليد ولري. ډيپلوما بايد د سياسي او ټاولنيزو مساايلو پاه

اړه د خااالص فکااار او روڼ بناااد لرونکااای وي، ماااادود او لناااډ فکااار د

ډيپلوماسا د تلنلرو سره په ټکر کي دی.

121

لنااډ مغااز او قهاارجن ډيپلومااا لااه يااوي خااوا د نااورو د افکااارو پااه

پلااي مااوخي نسااي تاار لاسااه پيژناادلو کااي نااا توانااه وي او لااه بلااي خااوا خ

کولای. دا ډول لنډ تفکر د ډيپلوما نااپوهي څرګنادوي او دی لاه ياوي

خااوا د مسااايلو پااه اړه پااراو فکاار نسااي کااولای او لااه بلااي خااوا د خپاال

مامورياا د ځااای او خپاال هيااواد پااه اړه هااچ معلومااات نسااي تاار لاسااه

کولای.

د نورو څخاه بېلاوالی ددي لامال ګرځاي چاي ډيپلوماا يوازيتوب او

په ښه ډول ونه پيژندل سي او په ګونګ ډول څرګند ساي. د معلومااتو را

ټولول د ډيپلوما له اړيناو دنادو څخاه ګ ال کياږي، ناو معلوماات هغاه

وخاا را ټااوليږي، کلااه چااي ډيپلومااا پااه ونااډو او کنفرانسااونو کااي

ولري او هاچ د خلکاو د مانځ ساړی ګډون وکړي، د خلکو سره ښې اړيکي

وه اوسي1

.

ډيپلومااا بايااد ټااولنيز وه اوسااي ترڅااو خپلااي مااوخي پااه ساامه توګااه

لاسته راوړي. دده دريځ بايد تر هغه بريده ټولنيز وي، تار کوماه چاي دده

د دول ګتي خوندي وي. ډيپلوما باياد پداساي وناډو او ټولناو کاي

اړيکي ونلري. ګډون ونکړي چي د ده د دول د موخو سره

ډيپلومااا بايااد د تيزليااد او ارواپااوهني پاار بنساالا پاار نااورو وګااړو د

نفوذ او ا يز ځواک پيداکړي او د دوی د روحيااتو لاه مخاي ددوی ساره

چلاان وکاااړي. د خلکااو د ميناااي، خواخااوپ ، ملګرتاااوب او مرسااتو پاااه

ي. د ناورو ډيپلوماټاانو ساره ملګرتاوب ددي لامال ګرځاي رازونو پوه سا

٧۳٧د سيد داود اقايي مخکنی امر، ص - 1

122

چااي پااه ځينااو برخااو کااي همږ ااي او همکاااري رامنځتااه کااړي او د ځينااو

موضوعاتو پر سر تفاهچ ته ورسيږي.

ډيپلوما بايد داسي وښل چي زه نه ياوازي د خپلاو ګتاو پاه اړه فکار

وماا کوم، بلکي د خپلو طرفينو د ګتو پاه اړه هاچ فکار کاوم، ناو د ډيپل

ا يز او نفوذ په ډيپلوماسا کي مهاچ رول لاري. ناو هغاه ډيپلوماا چاي

ددي ځاااانګړني لرونکااای وي، پاااه اساااانا ساااره کاااولای ساااي، چاااي د

ډيپلوماسا کمزوري ټکي وپيژني او هغه له منځه يوسي.

نو ډيپلوماا باياد د نفاوذ او ا ياز ځاواک ولاري، ترڅاو لاه ياوي خاوا

متاااو کاااړي او لاااه بلاااي خاااوا د عاماااه افکاااار د خپلاااو ګتاااو منلاااو تاااه چ

ډيپلوماټيکو م اکرو په ترڅ کي خپلي موخي په نورو ومني.

ميلمه پالنه هغه وسايله ده چاي د ډيپلوماا د موخاو د لاساته راوړلاو

لپاره زمينه برابروي. که څه هچ ميلمه پالناه د دريماي ناړ د هيوادوناو د

لتور او رواجونو کي ډياره اخ الې ده، خاو ډيپلوماا اوسيدونکو په ک

بايد د داسي کلتوري ارزښتونو پر بنسلا ميلمه پالناه ونکاړي، بلکاي د

خپلو موخو د څارني او لاسته راوړلو لپاره بايد د نوموړي ارزښ څخه

ګتنه وکړي.

د دول د حيثي او پرستيژ د ښه د ډيپلوما دروندوالی دده او دده

والااي لاماال ګرځااي. نااو د ډيپلومااا پااه ټاکنااه کااي دا ځانګړنااه اړينااه ده،

ډيپلوما بايد د دروندوالي ځانګړنه ولري.

123

ډيپلوما هغه کې دی چي ډيره مهمه او حساسه دنده تر ساره کاوي،

اا ټاااکوونکی وي. نااو بايااد د درنااي او کلااه ناکلااه د خپاال ولااې سرنو

نوميااالا کااورنا څخااه وي. پااه ډيپلوماااټيکو چااارو کااي د ډيپلومااا

خ ااااي او د کااااورنا دروناااادوالی ډياااار مهااااچ رول لااااري. د کااااورنا

درندوالی له دي امله اړين دی، چي هر خص د خپلي کورنا پر بنسالا

خپل خ ي جوړوي ياني کورنا پاه انساان کاي د خ اي کيلاي او

ټوليزه طرحاه اياږدي او انساان د همغاه کرکتار او خ اي پار بنسالا د

خپل ژوند تلنلره جوړوي. نو لکاه څرنګاه چاي ډيپلوماا پاه بهار کاي د

خپل دول استازی ګ ل کيږي، که دی د درني او نوميالا کورنا وي،

دده خ ي او درن به د ټول هيواد د رن لامل وګرځي.

په ډيپلوماسا کي د ښو اخلقاو اړيناوالی دوماره مهاچ دی، چاي ډيار

نا ااوني کارونااه ااوني کااوي. انساااني فطاارت داسااي دی چااي د نااورو

انسانانو د ښو اخلقو او کړو وړو تر ا يز لانادي راځاي. اخالق ياو ډول

وسله ده چي ډيپلوما يې د خپلو موخاو د کاارولو لپااره کاارولای ساي

په اسانا سره د خپلو موخو د پلي کولو لپاره لاري جوړولای سي. او

د ډيپلوما رواني سلمتي او رو تيا د دې لامل ګرځاي چاي ع ال د

يااوه کااې پاار ټولااو کړنااو برلاسااا سااي. کلااه چااي روانااي ساالمتي ااتون

وي. خااو کااه چيااري ولااري، د ډيپلومااا ټااولي کړنااي انساااني او ارادي

ع لي نيمګړتيا او رواني نارو ي تون ولاري، دده خ اي پاه خطار

کي لويږي او خپلي دندي په سمه توګه نسي اجرا کولای.

124

کله چي ډيپلوما کاري وجدان ولري، نو هر هغه څه چي يې په کاري

ګرځاي او ناور هغاه څاه چاي دده پلن کي امل وي د هغو په کولو پساي

پااه کاااري پاالن کااي نااه وي نااه يااې تاار سااره کااوي. دا ډول ډيپلومااا تاال د

خپلاو کاارونو پااه کولاو پسااي ګرځاي، هااره اېبه د خپلااو موخاو د لاسااته

راوړلو لپاره هلي ځلي کوي. که چيري د کوم څاه لپااره ژمناه کاوي، ناو د

نوموړي کار مسؤل هغه په تر سره کولو باندي ځان مکلي ګ ې او ځان د

ګ ې. ښه ډيپلوما پدي پوه وي، چې زه د دول د ساتونزو د حال لپااره

ټاکاال سااوی يااچ، نااه د ځاااني وښااتنو او ځانپااالني لپاااره. کااه چيااري يااو

ډيپلومااا د ښااه ژور فکاار او پااوهي خاونااد وي، خااو کاااري وجاادان او

کاري هڅه ونلري، بيا هچ سمه پايله نسي ورکولای.

هاار ډيپلومااا پااه کااور دننااه او بهاار کااي د ګران اا خاونااد وي، د دې

لپاااره چااي دی د خلکااو لپاااره ټااوليز کااار وکااړي، نااو دی بايااد د ټااوليزي

همکاااريو او مرسااتو روحيااه ولااري. هاار ډيپلوماټيااا اسااتاز بايااد د

همکاريو او مرستو پر بنسلا حرک وکړي.

د ډيپلوما ځانپالناه هغاه نااورين دی، چاي څاو کالاه وروساته د ده د

دولا د ډيپلوماساا دسااتګاه تار ااړي نيسااي. د ښاه ډيپلوماا ټااولي

کړنااي ښااکاره او ري ااتني وي او پااه خپلااو خباارو کااي ح ي تونااه کااه هاار

. ځينااي ډيپلوماټااان خپلااه بيانيااه څااومره ترخااه هااچ وي را برساايره کااوي

داسي کوي، چي په ظااهري ب اه د چاارواکو د خوښاا وړ وګرځاي او هار

125

هغااه څااه چااي ترخااه ح ي تونااه وي او چااارواکو تااه خونااد نااه ورکااوي، پااه

بيانيه کي نه ځايوي.

له ده که چياري دا وسايله خبري او ژبه د هر ډيپلوما لپاره وره وسي

په سمه توګه وکارول سي ډيره ا ېزناکه ده خو که چيري په ناسامه توګاه

وکااارول سااي، ډيپلومااا د خپلااو موخااو د لاسااته راوړلااو پااه لار کااي د

ستونزو سره م کوي. هار ډيپلوماا باياد د م ابال اړو ساره ما اکره پاه

پل اړوناد دولا ليکلې ب ه تر سره کړي او د ونتيا په صورت کي يې خ

ته واستوي. د ډيپلوما ليکلې ما اکره او پايلاه باياد د ري اتنو پاايلو

پاار بنساالا وي، اټکلونااه، يااري ري ااتني اايان او نااور څااه بايااد ځااای

پک ي ونلري.

د ډيپلوما د ليکلو او لوستلو ځواک ددي لامل ګرځي، چي د ناورو

اړخياز ارزښا ښاه دولتونو سره د تړونونو پر مهال د تړون په متن او هر

وپوهيږي او خپلي ګتي پک ي خوندي وساتي.

ډيپلوماا بايااد زړه راک ااوونکی وي او د بادني ښااکل لرونکاای وي.

سربيره پر دي بايد خپل پاکوالی او د لبا ډول ته هچ پاملرنه وکړي. پاه

ظاهري ب اي تاه هاچ زياتاه پاملرناه ډيپلوماټيکو ونډو کي د ډيپلوما

کيااږي، کااه ډيپلومااا پااه ظاااهري ب ااه نااا سااچ وي، نااو د خلکااو نفاارت او

کرکي لامل ګرځي، خو که ډيپلوماا زړه را ک اوونکی او جا اب وي،

نو د خلکو مينه ورسره پيداکيږي او پر هغو بانادي دی خپلاي وښاتني

ښه منلی سي.

126

۳۲ .

د نړيوالو منل سوي عيرف پر بنسالا د تشاريفاتو اجارا کاول اړيان ګ ال

کيږي، ډيپلوما بايد په ټولو هغو تشريفاتو باندي خبر وه اوساي کاوم

چي دده لپاره اړين دي، همدا تشريفات دده لپاره مهمه وسايله ده ترڅاو

ليکلااي عياارف يااوه موخااه خپلااي مااوخي لاسااته راوړي. ټااول ليکلااي او نااا

لري، چي هغه د ډيپلوماټيکو چارو تنويچ دی.

د هاار هيااواد ډيپلوماټيااا تشااريفات د هغااه هيااواد د ملااي ارزښااتونو

څخه ا يزناکه وي، نو ډيپلوما بايد فکر وکاړي، چاي هغاه تشاريفات

چي دده لپاره يې کول د خپل دول د ملي ارزښتونو سره پاه ټکار کاي ناه

و کولای سي چاي د ځېناو تشاريفاتو څخاه ما واړوي، وي، هغه وکړي ا

ډيپلوما پدي اړ نادی چاي باياد ټاول ډيپلوماټياا تشاريفات تار ساره

کړي.

ډيپلوماسي يوه له هغو مهمو کاري ساحو څخه ده چي بېله تجرباي او

ي. نو له همدې کبله مسلکي سمي پوهي، په پوهېدل ستونزمن ګ ل کيږ

ډيپلوماټااان پااه ډيپلوماسااا کااي ډياار اړياان دي؛ ځکااه چااي مساالکي

ډيپلوماټااانو ترخااي او خااوپي پي ااي تاار ااا پاار اي ااي دي او بېلبېلااي

تجربااي پاار را لااي دي. دا ډول ډيپلوماټااان د سااتونزو پااه راتلااو سااره نااه

ساتونزو د مايوسه کيږي او د خپلي تجربي څخه د څرا او رڼاا پاه ب اه د

هوار لپاره کار اخلي.

د دريمااي نااړ د هيوادونااو د ډيپلوماسااا ساااحه د يااري مساالکي

ډيپلوماټانو ساحه وي، په ډيپلوماسا کي يري مسلکي ډيپلوماټاان

لااوبيږي، دوی د خپاال هيااواد د پرمختااګ او سااتونزو د هااوار لپاااره

127

ځاااانګړې ميناااه نلاااري. لاااه همااادي کبلاااه ويااالی ساااو، چاااي پااار مسااالکي

پلوماټانو پانګه اچونه ددې لامل ګرځي چاي د ډيپلوماساا دساتګاه ډي

نوره هچ پياوړې سي.

د خپل دول د ملي ګتو ساتل د هر ډيپلوماا د لومړنياو دنادو څخاه

ګ ل کيږي. د ملي ګتو ساتل هغه وخ اونې ده چاي ډيپلوماا د خپال

نايي او پيژندناه ولاري او خپال هياواد پاه سامه توګاه هيواد سره سمه ا

وپيژني. هر ډيپلوما چي د خپل هيواد د ځواک او کمزورتيا ټکي وناه

پيژناي نسااي کاولای چااي ځاواکمن اړخونااه ياي نااور هاچ ځااواکمن کااړي او

کمزوري اړخونه يې پياوړي کړي.

ډيپلومااا بايااد د خپاال هيااواد د خلکااو د عامااه افکااارو او سياسااي

ر سااره ا اانايي ولااري، همدارنګااه د هيااواد پااه دننااه کااي د روانااو کلتااو

سياسي حالاتو او سياسي مسايلو په اړه هچ بايد کافي او مناسبه پوهاه

ولري. د بهرني او کورني سياسا تار مانځ باياد تاړاو اتون ولاري، لکاه

څرنګه چي د ملي او بهرناي سياساتونو ماوخي د ملاي ګتاو سااتل دي لاه

خپلو منځونو کي ټينګي اړيکي ولري. همدي امله بايد په

ډيپلوما بايد د خپال رژياچ او دولا پاه تګالره پاوه اوساي، د رژياچ

فکري تګلري، موخو او سياسي انځور تاه باياد ژوره ګروهاه )ع ياده(

ولري. د دريمي نړ زياتره ډيپلوماټاان د خپال سياساي رژياچ پاه فکاري

وي خبر؛ نو ځکه داسي کړني تګلره او سياسي دريځ په بنستيز ډول نه

تر سره کوي، چي د خپل دول د موخو او تګلرو ساره پاه ټکار کاي وي.

دا ډول کسان خپلي ځاني ګروهي او باورونه د خپل دول ګروهي بولي.

نو ځکه دا اړينه ده چی هر دول بايد داسي ډيپلوماټان ولري، چي له

ات ولاري او لاه بال يوي خوا د خپل سياساي رژياچ پاه اړه بنساتيز معلوما

پلوه د هغه رژيچ سره ژوره فکري او ګروهي اړيکه او باور ولري.

128

ډيپلوما بايدي پدي وپاوهيږي، چاي د خپلاو فعااليتونو حاصال پاه

کومه کرونده کي اخلي. دی بايد د خپلو فعاليتونو ساحه پاه سامه توګاه

ي. د مخااه تاار دي چااي ډيپلومااا خپلااه دنااده پياال کااړي، د کوربااه وپيژناا

دول په اړه بايد بنستيز معلومات ولري، وروسته خپل کاار پيال کاړي

او د نوموړي دول د پيژندني پر بنسلا خپل کار ته دوام ورکړي.

د کوربااه دولاا د سياسااي، اقت ااادي، فرهنګااي، ټااولنيزو او دينااي

يپلوما بايد د نوماوړي دولا د عيارف، بنستونو پر پېژندني سربيره ډ

رواجونااو، ملااي ارزښااتونو، تاااريخي مخېنااي، نومياااليو، جغرافيااايي

حال ، رسنيو او نورو په اړه په سمه توګه معلومات ولري.

ډيپلوما بايد د کوربه دول د خلکاو د روحيااتو، عاماه افکاارو او

د ري او پاه سياسي کلتور په اړه هچ معلومات ولري او د سياسي پي او

اړه هچ معلومات ولري.

لکه څرنګه چي ډيپلوماسي د دولتونو ترمنځ د اړيکاو لارښاودونکې

ده، نو په ډيپلوماسا کي بايد هغه څوک کار وکاړي چاي ددې برخاي پاه

اړه پوهااه ولااري. نړيااوالي اړيکااي ناان ورځ د يااوې علمااي څااانګي پااه ب ااه

کياااږي، چاااي د سياساااي علوماااو، ح وقاااو، نړياااوال سياسااا ، لوساااتل

اقت اادي علوماو، ټولنپاوهني او روانپاوهني څخاه جاوړه ساوېده. هغااه

ډيپلوما چي په نوموړو ر تو کي يې لوړي زده کړي نه وي کړي، هغاه

د خپل کار پر مهال د زياتو ستونزو سره م کيږي.

129

ډيپلوما پاه بهرناي دولا کاي د خپال دولا سياساي اساتازی دی،

ترڅو د سياسي مسايلو په اړه خباري او ما اکري ورساره وکاړي، ناو دی

بايد په ښکاره او روښانه ډول خپل دريځ او کړني تر سره کړي، داسي نه

چي د ځينو پتو کړنو او وسايلو پر بنسلا کار کوي.

د ډيپلوما هره خبره او دريځ د خپال دولا پاه اساتازيتوب دی، کاه

چيري ډيپلوما په خپلو خبرو او کړنو کي نا ري تنی وه اوساي دا باه د

ده د ټول دول حيثي او پرستيژ ته زيان وي، نو له همدي کبله دده هاره

ي ي پايلو پر بنسلا وي. ډيپلوماا کړنه او هره خبره بايد د رښتيا او ح

ته په کار نده، چي په خپلو خبارو کاي دروا ، چال، حيلاه، فريات او ناور

درو جان وساايل وکاااروي. ددې ډول نااوړه وسااايلو پاه کااارولو ساره نااه

يااوازي دی خپلااي مااوخي نسااي تاار لاسااه کااولای، بلکااي خپاال ارزښاا او

پرستيژ هچ د لاسه ورکوي.

ډيپلوما بايد د هغاه څاه ژمناي ونکاړي، چاي پلاي کاول ياې نا اونې

وي، دده هره ژمنه او خباره باياد مابتاه او د پلاي کولاو وړ وي، کاه چياري

دی داسي ژمني وکړي، چي پلي کاول ياې نا اوني وي، دا باه د نوماوړي

کړی وي. دول پر وړاندي ده خپل دول او خپل ځان بي ارزښتنه

131

ډيپلوما بايد د سوله ييزو لارو پر بنسلا خپلو موخاو تاه ورسايږي،

که چيري د کوربه دول سره پر ځيناو مساايلو ټکار اتون ولاري، ناو پاه

هغه دول باندي د خپلو وښتنو د منلو لپاره بايد تهديدي وسايل ونه

اروي او نااه هااچ بايااد لاپااي اااپي، تااي خبااري او ځان ااودنه وکااړي، کاا

بلکي د ټولو هغو لارو چارو څخاه باياد کاار واخلاي چاي د کورباه دولا

کورني نوچ ته زيان ونه رسوي او هچ بايد د نوموړي دول چارواکي ونه

بيروي.

خپلااي خبااري روښااانه او روانااي وکااړي، ګااونګي او د ډيپلوماا بايااد

کناياتو ډکي خبري ونکړي. همدارنګه د بيځايه ټوکو او ټکالو څخه هاچ

بايد ډډه وکړي، هره کړنه او هره خبره يې بايد مانا لرونکي وي، بيځاياه

ناستي، بيځايه خبري او بي مفهومه جملي بي پايلي دي. له همدي کبلاه

لو ټولو خبرو او کړنو کي ځانګړی فکر وکاړي. باي ډيپلوما بايد په خپ

فکره او بي ع له خبره هيڅکله ونکړي.

ښه ډيپلوما مخکي له دي چي ډيپلومااټيکي وناډي تاه ورساي، د

ونډي د ګډونوالو او د هغو د موخو په اړه معلومات تار لاساه کاوي، د

پرمهال ډير ژر د ګډونوالو په افکارو او موخاو ځاان پاوه کاوي، ونډي

مخکي له دي چي پر خپلو موخاو بانادي فکار وکاړي، د م ابال لاوري پار

موخو باندي فکر کوي. ښه ډيپلوما ټاول ډيپلوماټياا بهيار پاه دقا

سااره څاااري، هااره خبااره او هااره کړنااه پااه پااام کااي نيسااي، د ونااډي د

و او دريځونو په پام کاي نيولاو ساره خپلاي ګډونوالو د افکارو، وښتن

موخي څرګندوي. همدارنګه تر ډيره بريده هڅاه کاوي، چاي د ګاډونوالو

د موخو سره هچ ځان ټکار راناولي او پداساي ډول خپلاي ماوخي وړانادي

131

کړي، چي له يوي خوا د ګډونوالو احساسات ونه پاروي او لاه بلاي خاوا

ي. ګډونوال د خپلو وښتنو منلو ته چمتو کړ

ډيپلوما بايد د خبارو او ما اکري پار مهاال پاه پاوره زړورتياا خباري

وکړي، ډارن او بي زړه کې نسي کولای چي ما اکره وکاړي، همدارنګاه

پر همدي مهال بايد نارم او د وريان تنادي خاوناد هاچ وي، تندخوياه، باي

نسااي کااولای چااي ډيپلوماااټيکي حوصاالي، زړه تنګاای او پااوپ مغاازی

م اکري ترسره کړي. د نورو د تيز او سخ چلن پر وړاندي وريان تنادی

او ښه چلن د ډيپلوماسا برياليتوب دی. زړورتيا پدي مانا ناده، چاي د

م ابل لوري هي پروا ونه ساتل ساي او ياا هاچ د خپلاو ملاي ځواکوناو او

ګ ال کياږي. بلکاي د اقت ادي پياوړتيااوو بانادي وياړناه، زړورتياا ناه

زړورتيا څخه موخه داده چي په پاوره بااور او ډاډ ساره خباري وکاړل ساي

او خپلي موخي او دريځ بايد په ډاډ سره روښانه کړل سي.

پاه ډيپلوماااټيکو مجلسااونو کااي بېلبېاال نارينااه او ښااځېنه ګااډونوال

ي، د مجلې د هر ګډون کاوونکي خباري او کړناي باياد وڅاارل برخه اخل

سي، خو پر ښځو باندي باياد زړه وناه بايلال ساي او د ميناي احساساات

او نور ج بات بايد راونه پاريږي. همدارنګه په مجلې کي بايد نشه يې

او نور ناوړه توکي هچ وناه کاارول ساي. د نشاه ياې توکاو پاه کاارولو ساره

او خ اي بانادي واکمناي د لاساه ورکاوي او پاه انسان پار خپال ځاان

خپلااااو خباااارو او کړنااااو باناااادي سااااچ نااااه پااااوهيږي، لااااه هماااادي کبلااااه د

132

ډيپلوماټيا مجلې تر مخه او يا د مجلې پر مهال بايد د داساي توکاو

د کارولو څخه ډډه وسي.

اټيکاه پوهاه او ډيپلوماټياا ښه ډيپلوما هغه دی، چي ښاه ډيپلوم

هنر ولري او د ډيپلوماسا په رازونو پوه وه اوسي، ډيپلوماساي ځانتاه

ځانګړي رازونه او ځانګړي تلنلري لري، ناو ښاه ډيپلوماا باياد پادي

ټولااو ډيپلوماااټيکو توکااو ساامبال وه اوسااي. ااونې ده چااي دولتمشاار د

اد او لياقا ډيپلوما په لا کي ټول اړين وسايل ورکړي، خو استعد

بيا هيڅوک نسي ورکولای، له همدي کبله په ډيپلوماټيکو چارو کاي د

ډيپلومااا اسااتعداد او لياقاا اړياان ګ اال کيااږي. نااا پااوه او نااا لاي ااه

ډيپلومااا لااه يااوي خااوا پااه ډيپلوماااټيکو چنااو او ماا اکرو کااي خپلااي

موخي نسي تر لاسه کولای او لوبه بايلي او له بلي خوا د بهرني سياس

پلي کولو په مخکي لوی خنډ ګ ل کيږي. لاه همادې کبلاه د ډيپلوماا د

په ټاکلو کي ډيره ځيرتيا په کار ده.

د ډيپلوما لپاره رو تيا ډيره اړينه ده، نارو کې نسي کاولای چاي

پااه ساامه توګااه خپلااي ورسااپارل سااوې دنااده تاار سااره کااړي، همدارنګااه

يوب او معلول خص هچ ډيپلوماټيکي چاري په سمه توګه نساي تار مع

سره کولای، له همدي کبله ډيپلوما به رو او سالچ کې وي.

لکااه څرنګااه چااي ډيپلومااا د پرديااو سااره اړيکااي لااري نااو بايااد پااه

هيږي او ترڅناګ د کورباه نړيوالي او بهرنا ژبي )انګريزي( باندي وپاو

133

دولاا پااه رساامي ژبااه هااچ وپااوهيږي. پاار نومااوړو ژبااو باناادي برلاسااي د

ډيپلوما لپاره د کاار سااحه پراخاه کاوي او د ډيپلومااټيکو اړيکاو پاه

ټينګولااو کااي مرسااته کااوي، خااو کلااه چااي ډيپلومااا ددې ځااانګړني

لرونکی نه وي، بيا نو دده سره کچ مير افراد او کړ اړيکي نيسي.

له همدي کبله ډيپلوما بايد پر نړيوالي ژبي پوره برلاسا وه اوساي

او په ډيپلوماټيکو ونډو کي د هغي څخه ګتنه وکړي، همدارنګه هغه

اصطلحات او عبارتونه چي د نوموړو خلکو په مانځ کاي رواج لاري هاچ

زده کړي او د دوی په ژبه خبري ورسره وکړي.

هره څانګه ځانته ځانګړې رمزرونه او رازوناه لاري، ناو ډيپلوماا هاچ

بايد په سياساي او ډيپلومااټيکو رازوناو پاوه وي، ترڅاو پاه سامه توګاه

خپلي موخي تر لاسه کړي او ډيپلوماټيکي اړيکي ټينګي کړي.

ډيپلومااا بايااد د نااوې نړيااوال نوااام سااره ا اانا وي. پااه نااوي نړيااوال

سياسي چاپيريال کي د موضوعاتو په بدلون او ټولو هغاو لاملوناو پاوه

سي چي پر ډيپلوماسا او نړيوال سياس باندي ا يز ښيندي.

134

ب ه يو مير ډيپلوما په بهرني دول کي د خپل دول د استازي په

مهمي او اړيني دندي لري، که څه هچ د ډيپلوما ټاولي دنادي پاه ګوتاه

کول ستونزمنه خبره ده، بياهچ څه ناڅه دندي يې په لانادي ډول پاه ګوتاه

کوو:

بهرني سياستونه د ملي ګتو د ساتلو په خپللکه څرنګه چي دولتونه

ماساي بياا د بهرنياو سياساتونو د پلاي کولاو لپااره موخه ټاکي او ډيپلو

هلي ځلي کوي، له همدي کبلاه د ملاي ګتاو سااتل د ډيپلوماا مهماه او

بنسااتيزه دنااده ده. ډيپلومااا تااه ښااايې چااي پااه هااره ډيپلوماټيکااه او

سياسي ليدنه او ونډه کي د خپل دول د ملي ګتاو د سااتلو پار بنسالا

کاي ملاي ګتاي پاه پاام کاي وناه حرک وکړي. کاه چياري پاه ډيپلوماساا

نيول سي، نوموړي ډيپلوماساي ناکاماه ګ ال کياږي، سياساي واکمناان

هغااه وخاا بريااالي ګ اال کيااږي، چااي پااه کورنيااو او بهرنيااو چااارو کااي

ځانګړي سياسي موخي تر لاسه کړي. نو ډيپلوما هچ هڅاه کاوي، چاي

يکاه د بهرني سياس د ټاکلو موخو د لاساته راوړلاو لپااره پاه ډيپلوماټ

جامه کي هلي ځلي وکړي.

د يااادونې وړ ده چااي د ملااي ګتااو پااه ساااتلو کااي يااوازي د ډيپلومااا

اړوند )متبو ( دول د هغاو اوسايدونکي ګتاي ناه راځاي، کاوم چاي پاه

نوموړي هيواد کي اوسيږي، بلکي د ټولاو هغاو خلکاو ګتاي هاچ راځاي،

کاي چي په کوربه دول کي اوسيږي، ياني ډيپلوما پاه کورباه هياواد

دخپل هيواد د اوسيدونکو دګتو ساتنه هچ کوي.

هاار ډيپلومااا ، د باال دولاا د ډيپلومااا يااا سياسااي اسااتازو سااره د

خبرو او مخام کېدو پر مهال بايد دا په پام کي ونيسي، چي هغاه هاچ د

135

خپاال دولاا اسااتازي دي او د خپاال هيااواد د ملااي ګتااو ساااتونکي دي،

ه ښاه ډول څرګناديږي، چاي د پدي وخ کي د ډيپلوما سياسي هنار پا

کومو لارو چارو پر بنسلا د خپلاو ملاي ګتاو څخاه سااتنه کاولای ساي او

څنګه د هغو استازو پاه مخکاي چاي هغاه هاچ دخپلاو ملاي ګتاو د سااتلو

څخه د دفا لپاره په کار ګمارل سوي دي، خپلاي ګتاي پيااوړي کاړي او

دفا يې وکړي.

ونااو کااي ډيپلوماسااي يااوازي د سياسااي موخااو لپاااره پااه پخااوا وخت

کااارول کېاادل او د ډيپلومااا دنااده هااچ يااوازي د سياسااي موخااو لاسااته

راوړل وه، خو په اوساني وخا کاي د ډيپلوماساا لمناه پراخاه ساويده،

او پر سياسي اړيکو سربيره د اقت ادي، کلتوري، ټولنيزو او ناورو

ځاي. د ډيپلوماا بلاه مهماه اړيکو پياوړتياا هاچ پاه ډيپلوماساا کاي را

دنده داده چي د خپل دول او کوربه دول تارمنځ د اړيکاو پاه ټينګولاو

کااي هلااي ځلااي وکااړي، دی بايااد د خپاال دولاا او کوربااه دولاا تاارمنځ

اړيکي ترينګلتيا او خرابوالي ته پرينږدي.

ډيپلوما بايد د خپل دول او کوربه دول تارمنځ د اړيکاو پاه ټولاو

وه اوساي، دی باياد هغاه رازوناه او ارزښاتونه هاچ وپيژناي، اړخونو پاوه

کوم چي د اړيکو په پياوړتيا کي ا يزناکه رول لري.

په کوربه دول کي د ډيپلوما دريځ او کړني د خپال اړوناد دولا د

استازيتوب په مانا دي، کله چي ډيپلوما په کوربه دولا کاي د خپال

ګتااي ساااتي او د خپاال دولاا د بهرنااي سياساا د ټاااکلي هيااواد ملااي

تګلري پر بنسلا حرک کوي، دا په دي مانا دي، چي دی د خپل دول

136

استازی دی او د خپل دول د بهرني سياس بنساتيزه تګالره هاچ باياد

کوربه دول ته روښانه کړي.

ډيپلوما بايد د خپال ډيپلوماټياا هنار او ډيپلومااټيکو بروناو پار

لا د خپل دول بهرنا پاليساي کورباه دولا تاه روښاانه کاړي، دی بنس

بايد هڅه وکړي، چي په د کوربه دول د سياسي حال او سياسي بهير

په پاام کاي نيولاو ساره د خپال دولا بهرناا ماوخي او تګالري روښاانه

کړي. ډيپلوما باياد د خپال دولا پاه اساتازيتوب داساي درياځ اوره

ربه دول لپاره د منلو وړ وي او له بلي خوا د کړي، چي له يوي خوا د کو

خپل دول موخو د لاسته راوړلو لپاره ا ېزناکاه تماام ساي. ډيپلوماا

بايد د ټولو اړينو وساايلو او امکانااتو پاه کااروني ساره کورباه دولا د

خپل دول دموخو څخه خبر کړي او د خپل دول د سياسي استازي پاه

ب ه چلن ورسره وکړي.

لکاااه څرنګاااه چاااي ځيناااي سياساااتپوهان ډيپلوماساااا تاااه د خبااارو او

ماا اکري فاان وايااې لااه هماادي کبلااه د ډيپلومااا دا دنااده ډيااره اړينااه ده،

م اکره او خباري د ډيپلوماساا د پاي ا مهاچ تاوکي دي، لکاه څرنګاه

لاه چي هره څانګه او هاره پوهناه ځانتاه ځاانګړي وساايل او تاوکي لاري،

همدي کبله م اکره د ډيپلوماسا مهمه وسيله ده.

د ډيپلومااا ځيراکاا او پوهااه د ماا اکري پااه ساارته رسااولو کااي ښااه

معلوميږي، تر څو چي ډيپلوما د م اکري په فان او رازوناو پاوه نساي

تر هغه په نورو دندو کي نسي بريالی کېدای. لکه څرنګاه چاي ما اکره د

لاسته راوړلو لپاره تار ساره کياږي، لاه دول د بهرني سياس د موخو د

همدي کبله په ما اکره کاي د خپال دولا پار ملاي ګتاو او بهرنياو موخاو

باندي زيات ټينګار کيږي.

137

دا هچ وني ده چاي د ما اکري پار مهاال د بال دولا د سياساي موخاو

سره د ډيپلوما د اړوند دولا ماوخي پاه ټکار کاي ولاويږي، ياا داچاي

دي وخا کاي ډيپلوماا تاه پاه کاار ده، چاي د همغاړي وه اوسي، خو پا

خپاال ځااانګړي ډيپلوماټيااا هناار او سياسااي حااالاتو پاار بنساالا خپلااي

موخي وڅاري. کله ناکله د دولتونو د ګتاو تارمنځ ټکار رامنځتاه کياږي،

چي پدي وخ کي زيااتره وخا ما اکري جادي، تيازي او د احساسااتو

هااال هااچ خپلااي ډکااي وي، خااو ښااه ډيپلومااا د لانجااي او سااتونزي پاار م

مااوخي څاااري او پداسااي ډول د ماا اکري ب ااي تااه باادلون ورکااوي، چااي

خپلي ټااکلي ماوخي تار لاساه کاړي. همدارنګاه کلاه ناکلاه بياا د دولتاو د

ګتااو تاارمنځ همغاااړيتوب ااتون لااري، چااي پاادي وخاا کااي ماا اکري

دوستانه او د نرمو خبرو څخه ډکي وي، پر دي مهال د ګتو ري اي ورتاه

راوړلو لاري چاري يې بېلي وي، نو پداساي وخا کاي وي، خو د لاسته

د ډيپلومااا لپاااره پااه کااار ده، چااي د ګتااو د ترلاسااه کولااو لپاااره داسااي

لاري وټاکي، ترڅو د نورو پتاو او راتلونکاو موخاو لپااره هاچ لاره هاواره

کړي.

په ډيپلوماټيکو م اکرو کاي کلاه ناکلاه د سياساي معااملو خباري هاچ

يپلوماټاان او سياساي اساتازي د خپلاو موخاو د وړاندي کياږي، يااني ډ

لاسته راوړلو او خپلو ګتو د ساتلو لپاره بايد له يوي اندازي ګتي څخاه

تير سي، ياني دوی بايد پر دي )دا درکاوم، دا راکاړه!( بانادي ما اکري

وکړي، چي بېلاه دي ډول معااملو څخاه د موخاو لاساته راوړل ساتونزمن

و کااي هااچ د ډيپلومااا هناار ښااه ګ اال کيااږي، خااو پاادي سياسااي معااامل

څرګنديږي، چي په څنګه معامله او په کومه اندازه معامله باندي خپلي

موخي لاسته راوړي.

138

۵ .

هاار دولاا د خپاال ملااي او بهرنااي سياساا د جوړولااو پرمهااال خااامو

موادو ته اړتيا لري، چي د بهرني سياسا پاه جوړولاو کاي د دولتوناو د

و په اړه معلومات، د خامو موادو په څير ارزښ لاري. ډيپلوماا حالات

اړ دی، چااي د کوربااه دولاا پااه اړه د مشاارو وسااايلو د لاري معلومااات

راټول کړي او خپل اړوند دول ته يې واستوي.

وني ده چي معلومات د يري مشرو او ناروا وسايلو پر بنسلا هاچ

ارول د اړيکااو د ترينګلتيااا تاار لاسااه کااړل سااي، خااو د دا ډول وسااايلو کاا

لامل ګرځي، ډيپلوما بايد هڅه وکړي، چي د دولتي او يري دولتاي

سازمانونو سره خ ي او رسامي اړيکاي ټينګاي کاړي، ترڅاو لاه ياوي

خوا ددوی په اړه معلومات تر لاسه کاړي او لاه بلاي خاوا د خپال دولا د

سياس انځور ورته روښانه کړي.

د بنسااتيزو او اصاالي دناادو پااه توګااه ګ اال پورتااه دناادي د ډيپلومااا

کيااږي، خااو پاار دي سااربيره ډيپلومااا يااو اامير فرعااي او نااا بنسااتيزي

دناادي هااچ لااري، لکااه د ملااي او بهرنااي سياساا پااه جوړلااو کااي د خپاال

تاليلونااااو او بناااادونو وړاناااادي کااااول، پااااه لنډمهالااااه ب ااااه د ځااااانګړو

کوربااه ډيپلوماااټيکو موضااوعاتو پااه اړه خبااري او ماا اکري کااول، پاار

هيااواد سااربيره د نااورو هيوادونااو او دولتونااو پااه اړه د کااره معلوماااتو

راټولولو او داسي نور.

لکااه څرنګااه چااي ډيپلومااا د بهرنااي سياساا پلاای کااوونکی دی، لااه

همدي کبله د بهرني سياس د جوړولاو پار مهاال هاچ د ډيپلوماا د پاام

ځ د اړيکاو د وړ دی، ډيپلوما بايد د کوربه دول او خپال دولا تارمن

ښه کولو، په کوربه دولا کاي د خپال دولا د موخاو پاه ټااکلو او ناورو

اړخونو کي اړين تاليلوناه او لارښاووني ولاري، تار څاو اړوناد دولا د

بهرني سياس د جوړولو پر مهال ګته ځېني واخلي.

139

خااي پاار مااادي د دوهمااي بر۲د ډيپلوماااټيکې اړيکااو د کنوانساايون د

بنساالا د ډيپلوماااټيکې اسااتازو اسااتول او د نمايناادګيو جااوړول داسااي

پېژندلای سو )) د دولتونو ترمنځ د دايمي ډيپلوماټيکې استازو ليږل د

دولتونو په مت ابل رضاي پوره اړه لري((.

پاااه دوهماااي ماااادي کاااې ياااوه ټکاااې تاااه باياااد ا ااااره وکاااړو، چاااي د

))دايماااي ډيپلومااااټيکو ))ډيپلومااااټيکې اړيکاااو رامنځتاااه کاااول(( د

نماينادګيو(( دجوړولاو ساره تاوپير لاري. ياانې د دوو دولتوناو تارمنځ د

ډيپلوماااټيکي اړيکااو د رامنځتااه کولااو لپاااره اړينااه نااده، چااي نومااوړي

دولتونو بايد ډيپلوماټيکي نمايندګا ولاري. لکاه څرنګاه چاي پاه ناړ

کاااې زيااااتره داساااي دولتوناااه ساااته چاااي پاااه خپلاااو منځوناااو کاااې ښاااې

لوماااااټيکي اړيکااااي لااااري خااااو د يااااوه او باااال پااااه هېوادونااااو کااااې ډيپ

ډيپلومااااااټيکي نماينااااادګی ياااااا سااااافارتونه نلاااااري. نااااان ورځ زيااااااتره

ډيپلوماټيکې اړيکې د ملګرو ملتونو د ساازمان پاه چاپيرياال کاي چاي

زياتره دولتونه يې ړې دي رامنځته کيږي(1)

.

يو دول نمايندګې د صلحي او دندو لاه پلاوه په بهرنې دول کې د

پر څو برخو باندي ويشل سويدي:

يمي )م يچ( ډيپلوماټېکې نمايندګې( دا۳)

د مالديو هېواد چي د هند په اقيانو کاي موقيعا لاري، تار دي ناژدي څاو کلوناو -1

پوري يې په بهر کي يوازي دوي ياا دري ډيپلومااټيکي نماينادګا درلاودي او د ناورو

ملتوناو د ساازمان پاه چاپيرياال کاي دولتونو سره ياې ډيپلومااټيکې اړيکاي د ملګارو

ټينګولي.

141

يري م يچ ډيپلوماټيکې نمايندګې (۲)

ه )مشترکه( ډيپلوماټيکي نمايندګې( ګډ۱)

ګړې دول د ګتو د ساتنې نمايندګې( د دريم۴)

يندګې پر ځای ))دفتر((( د نما۵)

دايمااي ډيپلوماااټيکې نمايناادګا هغااه دي، چااي د دولتونااو لخااوا د

رضاي پر بنسلا د سافارت تار عناوان لانادي جاوړيږي، چاي د وخا لاه

اړخااه دايمااي ب ااه لااري. اصااولاس دا ډول نمايناادګا د قبلااونکي دولاا پااه

پلزمېنه کې جوړيږي.

ونې ده چي د استونکې دول نماينادګې د قبلاونکې دولا لپااره د

ب ه وي. د يري م يچ ډيپلوماټيا ماموري ( پهAccreditاکريډيلا )

څخااه موخااه داده، چااي د ډيپلوماټيااا مامورياا د هاار درې ګااونې پااوړ

مشااار کاااولای ساااي بېلاااه دي، چاااي پاااه قبلاااونکې دولااا کاااې دايماااي

پاال مامورياا اجاارا کااړي. يااانې دا ډول مامورياا اسااتونګنځی ولااري خ

هغااه وخاا اجاارا کيااږي، کلااه چااي د اسااتونکي دولاا نمايناادګې پااه يااوه

هېواد کې وي او د هغي نمايندګا لاه لارې د بال دولا ساره هاچ اړيکاې

ساتې.

ه کاولای د ډيپلوماټيکې اړيکو د کنوانسيون پر بنسالا ))څاو دولتونا

سي، چي يو نفر د يو دول پر وړاندي پر ماموري باندي وګماري، خو

کله چي قبلونکی دول ددي کار سره مخاالي وي، بياا نساي کاولای((.

141

دا ډول نمايناادګې هغااه وخاا ااونې ده، کلااه چااې څااو دولتونااه د داسااي

استازي په ګمارلو باندي مواف ه وکړې.

يوه ډيپلوماټيکې نمايندګې ونې ده، چي سربېره پر هغو دنادو چاي

د متباو دولاا لخاوا ورسااپارل سااوي وي، د دريمګاړې دولاا د ګتااو د

ساتنې لپاره هاچ کاار وکاړې. دا ډول اساتازيتوب هغاه وخا اونی دی،

کله چي د دولتونو ترمنځ ډيپلومااټيکې اړيکاې ناه وي ټينګاې ساوي او

مهال لپاره په تعطيل کې لويدلي وي. يا هچ د يو

دا ډول نمايندګې لنډمهاله ب ه لري او په لنډمهالاه توګاه د دريمګاړې

دول ګتې ساتي.

ځېني وختونه ونې ده، چي يو دول په بل دول کې دفتر جوړ کاړې

م ک اايږدي. او بېلاه دي، چااي پاار هغااه باناادي د نمايناادګې يااا ساافارت نااو

او اړې ياې پاه سياساي او ( BUREAUتر )پداسي حال کې چي هغه دف

کونساالي چاااارو بانااادي بوخااا وي او تاار ډياااره برياااده د ډيپلومااااټيکي

امتيازاتو څخه برخمن وي.

د اسااااتونکي دولاااا لخااااوا د ډيپلوماااااټيکې نمايناااادګيو جااااوړول د

منااونکي دولاا رضاااي تااه اړتيااا لااري او دا رضاااي او خوښااي بايااد د

استونکي دول لخوا د ډيپلومااټيکي نماينادګيو د جوړښا ترمخاه د

منونکي )قبلونکي( دول لخوا ښکاره سي.

142

د ډيپلوماټيکې نمايندګيو جوړول او د هغه منل د هر هېواد حا ګ ال

ګا حا ( ويال کياږي. د کيږي، چي د ډيار پخاوا څخاه هغاه تاه د )نمايناد

نمايندګا ح ته د ليږونکي دول لخوا )د نماينادګا مثبا حا ( او د

منونکي دول لخوا )د نمايندګا منفي ح ( ويل کيږي.

دا سکالو چي بيا هر دول چي دبل دول ساره ډيپلومااټيکې اړيکاې

لري، دا ح لري، چي په هغه هېواد کي ډيپلومااټيکي نماينادګې جاوړه

ا دا چاي هار دولا کاولای ساي، چاي پاه خپلاه خااوره کاي د بال کړې او يا

دولاا د ډيپلوماااټيکې نمايناادګا د جوړولااو مااانه سااي. دا پخااوانا

سکالو دی چي د ح وقي مکتبونو ترمنځ په با پوري اړوند کيږي. په

پخوانيو وختونو کې د سفير او سياسي نمايندګيو جوړول رد ساوي وه.

يپلومااټيکو اړيکاو د رامنځتاه کولاو همدارنګه ځيناي ح وقپوهاان د ډ

لپاااره د دولاا رساامي پېژندنااه کااافي ګ ااې او دواړه لااورو تااه دا حاا

ورکوي، چي د يو او بل په هېوادونو کې سفارت جوړ کړي.

ز( ۳۹۲۸د هاوانا په تړون کې چاي د امريکاايې هېوادوناو تارمنځ پاه )

ون کې کال کې لاسليا سو، پورته بند منل سوی دی ځکه؛ چي پدي تړ

را لې دي ))دولتوناه حا لاري، چاي ډيپلوماټياا ماامورين ياوه او بال

هېااواد تااه واسااتوي((، چااي موخااه يااې د همغااو دايمااي ډيپلوماااټيکې

نمايندګيو د جوړولو څخه ده.

په نورو دولتونو کې د ډيپلومااټيکې نماينادګيو جاوړول، لګ ا او

ه اړتيا لري، چي دا د هېواد پر بودجه باندي ا يز ښيندي؛ ناو پرسونل ت

له همدي کبله دولا باياد د ډيپلومااټيکې نماينادګيو د جوړولاو لپااره

سياسي، اقت ادي، سوداګريزي، نواامي، کلتاوري او ناوري انګېازې

ولري.

143

په تيرو وختونو کې ډيپلوماټيکې نمايندګا ډياري کماې وي او بېلاه

څخه په نورو دولتونو کې چا نمايندګا نه درلودي. څو لويودولتونو

د ډيپلوماااټيکې نمايناادګيو د جوړولااو بنسااتيز لاماال سياسااي لاماال

دی. د پخااوا څخااه بيااا تاار اوسااه پااوري لويااو او کااو چنيااو هېوادونااو د

سفارتخونو څخه پار ډيپلومااټيکې، اقت اادي کلتاوري او ناورو برخاو

نفاوذ د زيااتوالي يااد جاسوساا سربېره، په نورو هېوادونو کې د خپال

او توطيو د جوړولو لپاره هچ ګته پورته کړيده.

د ډيپلوماټيکي نمايندګيو جوړول اصولاس او عمالس د دولتوناو تارمنځ

د اړيکوپااااااه زياااااااتوالي، جغرافيااااااايې ليريااااااوالي او نژديااااااوالي، د

ي ګتاو، ساوداګريزو اړيکاو، کلتاوري ايډيالوژيکي نور يوالې، سياسا

ورته والي، د کونسلي کارونو حجچ... بالاخره په ماالي وضاعي او علماي

پرسونل پوري اړه لري.

د درېمې نړ يو مېر بېوزله هېوادونه نسي کولای، چې په بېلبېلو

هېوادونو کې د سفارتونو د جوړلو او ساتني لګ ا ورکاړې، دبېلګاې

واد چاي د هناد پاه اقياانو کاې پاروت دی، نساي په توګه د مالاديو هېا

کولای چي په مليونونو ډالر د خپلو سفارتونو لپاره لګ ورکړې، ناو

لااه هماادي کبلااه يااې د نااړ د هېوادونااو سااره ډيپلوماااټيکي اړيکااې پااه

نيويااارک کااې د ملګاارو ملتونااو د سااازمان پااه چاپيريااال کااې ساااتلي.

بال هغاه لامال دی، چاي د همدارنګه د علمي او مسلکي پر سونل نلارل،

نوو خپلواکو سوو دولتونو په مخکي د سفارتونو پاه جوړولاو کاې خناډ

ګرځي.

144

ز( کال د ډيپلوماټيکي اړيکو د کنوانسيون د دريمي ماادي ۳۹۱۳د )

په لومړی بند کې د ډيپلوماټيکې نمايندګا دندي په دي ډول پاه ګوتاه

سويدي:

دايمااي ډيپلوماااټيکي نمايناادګې د باال دولاا پاار وړاناادي تلپاااتی او

هميشنا اورګان دی. د ډيپلوماټيکې نماينادګيو مشاران لکاه سافيران

او مختااار وزيااران د قبلااونکي دولاا پاار وړاناادي د اسااتونکي دولاا

استازې ګ ل کيږي.

منځ د رسااامي اړيکاااو ډيپلومااااټيکي نماينااادګي د دوو دولتوناااو تااار

وسيله ده. ددي ماموري د مشر خبري او ليکني کاه د رسامي لارو څخاه

خپااري سااي، د خپاال دولاا د څرګناادونو پااه مانااا ګ اال کيااږي. اصااولاس د

ډيپلوماټيکي نمايندګا رلېې د هغه واک او صالحي پار بنسالا چاې

دی يااې لااري، کااولای سااي، چااي د قبلااونکي دولاا سااره داسااي تړونونااه

ي د استونکي دولا لپااره الزاماي ب اه ولاري. خاو کاه چياري د وکړې، چ

ډيپلوماټيکي نمايندګا رلېې د خپل صالحي او حادود څخاه تيار

وکړ، بيا نو د استونکي دول دنده ده، چي دده ژمني او تړونونه دروا

وګ ې او رد يې کړي او وروسته پدي اړه نور ګامونه پورته کړې.

ن د اساتونکي دولا د پاچاا اساتازې ګ ال په تيرو وختونو کې سفيرا

کياااده، خاااو نااان ورځ سااافيران او مختاااار وزياااران دواړه د خپااال دولااا

استازي ګ ل کيږي او عمالس ددوی دواړو پاه مانځ کاې کاوم ځاانګړی تاو

پير نسته. د ډيپلوماټيکي نماينادګا د درياچ پاوړ )دايماي کاارکونکو(

زيرانو استازي ګ ال مشران يوازي د خپل متبو دول د بهرنيو چارو و

کيږي. خو د دوی د صلحي او اختياراتو حدود له ډيپلوماټيکي اړخه

د سفيرانو او مختار وزيرانو سره يو ان دی.

145

هغااه باااور ليااا يااا پېژندپاڼااه، چااي د ډيپلوماااټيکي نمايناادګيو د

رليسااانو لخااوا د خپاال مامورياا پااه پياال کااي د قبلااونکي دولاا اړونااد

ددي ښکارندوی دی، چي نوموړی د خپال دولا م ام ته سپارل کيږي،

په استازيتوب قبلونکې دول ته ننوځي.

د اساااتونکي دولااا د ګتاااو سااااتنه پراخاااه ماناااا لاااري او پاااه بېلبېلاااو

سياسي، اقت ادي، کلتاوري او نواامي قلمروناو پاوري اړوناد کياږي،

د ګتاو سااتنه(( روښاانه او دقيا مفهاوم خو په هر حالا کاې ))د دولا

نلري او تفسير اوسپړنې ته اړتيا لري.

پااااه قبلااااونکي دولاااا کااااې د اسااااتونکي دولاااا د ګتااااو پېژندنااااه د

ډيپلوماااټيکي نمايناادګا پاار اااړه دي، چااي پااه نومااوړې ساايمي کااې د

چااارو پاارم بېااول پااه اااړه لااري. همدارنګااه د وګااړو د ګتااو ساااتنه هااچ

ګي په توګاه سياساي اساتازي باياد پاه قبلاونکي عمومي اړو لري، دبېل

دول کې د هغه دول ټول هغه اقدمات او قاوانين وڅاارې کاوم، چاي د

متبااو دولاا د وګااړو د ګتااو پااه خاالف وي او يااا ددوی پااه زيااان وي،

همدارنګااه دا اسااتازي بايااد خپاال متبااو دولاا تااه د هغااه پااه اړه بشااپړ

راپور ورکړي.

وصاااي ګتاااو سااااتنه زيااااتره وخااا پاااه د متباااو دولااا د وګاااړو د خ

کونساالي ادارو پااوري اړه لااري. خااو د کونساالي او ډيپلوماااټيکې ادارو

تارمنځ د خپلااو وګاړو د ګتااو پاه ساااتنه کااې تاوپير پاادي کاې دی، چااي پااه

ډيپلوماااټيکې ساااتنه کااې د دولتونااو او يااا د هغااوی د لااوړو م اماااتو

م امااتو ياا ترمنځ خبري کيږي، خو په کونسلي سااتنه کاې بياا د ک اتو

سيمه ييزو م اماتو ترمنځ خبري کيږي.

د ډيپلوماټيکې لارو څخه د خپلو وګړو د ګتو ساتنه دري عامله لري:

146

نومااوړي ا ااخاص بايااد د خپاال متبااو دولاا تابعياا ولااري، خااو -۳

پاادي حالاا کااې بيااا يااوه اسااتثناه سااته،هغه دا چااي کااه چيااري داسااي

لري او هچ د قبلونکي ا خاص وي، چي هچ د خپل متبو دول تابعي

دول تابعي ولري، نو پدي حالا کاې بياا متباو دولا نساي کاولای

چي په قبلونکي دول کې د نوموړي خص د ګتو ساتنه وکړي.

د مخه تر دي چي د خپل متبو دول دوګړو د ګتو د ساتنې لپااره -۲

ډيپلوماټيکې لاره په کار واچول سي، لومړی بايد نوماوړو ا خاصاو د

قبلااونکي دولاا د ساايمه يياازو م اماااتو سااره د خپلااو ح وقااو او ګتااو د

ساتني په اړه خبرې کړي وي.

او د متبو دول د وګړو وښتنه بايد د امکاان تار برياده مشارو -۱

او قانوني وي.

ا د جګاړې د له تاريخي اړخه خبري او م اکره د ښو اړيکو، سولي او ي

اعاالن پااه اړه د ساافيرانو دنااده ده. هغااه ډيپلوماااټيکي اسااتاز چااي د

استونکي دول لخوا قبلونکي دول ته ليږل کيږي، پاه ځاانګړې توګاه

ساافير چااي ددي اسااتازي مشااري پااه اااړه لااري، کااولای سااي، چاااي د

قبلااونکي دولاا سااره د خپاال دولاا پااه اسااتازيتوب هاار ډول خبااري او

م اکره وکړي.

کره او خبااري کااول د ساافارت د پراخااو سياسااي دناادو څخااه ګ اال ماا ا

کيااږي، د ماا اکراتو قلماارو مااادود ناادی اوکااولای سااي، چااي پااه ټولااو

ډيپلوماټيکو دندو پاوري اړوناد وي. سياساي ما اکري د دوو دولتوناو

تاارمنځ پااه بېلبېلااو موضااوعاتو پااوري اړونااد ګ اال کيااږي. همدارنګااه

د وښتنو مطاب عمال وکاړې سياسي استاز بايد د استونکي دول

او خپلي خ ي وښتني او دريځونه پک ي مطرح نکړي.

147

د قبلونکي دول د حالاتو په اړه د معلومااتو را وناډول او د هغاه پاه

اړه استونکې دول ته راپور ورکول، د هري سياسي نمايندګا د دندو

څخه ګ ل کيږي.

ټکاې تاه باياد پاملرناه وکاړو، چاي د همادي کنوانسايون د دريماي يوه

مادي پربنسلا د معلوماتو را ونډول بايد د مشرو او قانوني وساايلو

په مرسته تر سره سي، دا اصال ددي ښاکارندوی دی، چاې ډيپلوماساي

او جاسوسااااي سااااره بېاااال دي. پااااه پخااااوا وختونااااو کااااې جاسوسااااي د

ګ ل کيده. ډيپلوماټانو د ډيرو اړينو دندو څخه

خااو پااه هماادي ماااده کااې يااوه خبااره ګونګااه پاتااه سااويده، هغااه داچااي د

مشرو او نامشرو وسايلو ترمنځ پوله ناده ټاکال ساوي. خاو د مشارو

وسايلو په اړه د معلوماتو را ونډول هغه معلوماتو ته ويل کياږي، چاي

د خ وصي او رسمي ليدنو، ټوليزو رسنيو او ناورو قاانوني لارو څخاه

راوړل سااي او يااري مشاارو معلومااات بيااا هغااو معلوماااتو تااه پااه لا

ويل کيږي، چي د ياري قاانوني لارو لکاه د ر اوت، د خلکاو د وجادان

رانيول او يا هچ هغوی ته تهديد او اخطار ورکولو لاه لاري لاساته راوړل

سي.

د دا ډول معلوماااتو قلماارو پراخااه دی او ټااول سياسااي، اقت ااادي،

لوژيکي، نوامي او نور پک ي امليږي. فني، علمي، ټکنو

د ډيپلوماټيکي او سياسي نمايندګيو د لارې د معلوماتو را وناډول

يوازي په قبلونکي دول کاي د بادلونونو او تغيراتاو څخاه ځاان خبارول

ندي، بلکي د همدي معلوماتو په رڼا کې استونکی دول دخپل بهرناي

لاه د بهرنياو هېوادوناو پاه سياس لپاره تګلره جوړوي. نو له همدي کب

اړه وره او بشپړ معلومات او تاليلوناه د ياوه دولا د بهرناي سياسا

148

پر تګلرې باندي ا يز ښيندي او بهرني سياس د لوبغاړو پاه پريکاړو

کې ا يزمن تماميږي.

پااه تياارو وختونااو کااې دا ډول معلوماااتو يااوازي سياسااي ب ااه درلااوده،

رمنځ د اړيکو ساحه پراخه ساويده، خولکه څرنګه چي او د دولتونو ت

نو ځکه پدي ډول معلوماتو کاې ټاول سياساي، اقت اادی، ساوداګريز،

کلتاااوري... او ناااور اړخوناااه اااامليږي. همدارنګاااه دا ډول معلوماااات د

رسااانيو د معلومااااتو ساااره تاااوپير لاااري؛ ځکاااه چاااي دا ډول معلوماااات د

. استونکي دول د ګتو د ساتلو د ليدلوري پربنسلا چمتو کيږي

۵ .

د سياسااي نمايناادګيو د جوړولااواو نړيوالااو اړيکااو د زياااتوالې څخااه

اصلي موخه د دولتونو ترمنځ د دوستانه اړيکو پراخوالی او پرمختګ

دی. دا دنده هچ پراخاه لمان لاري. د ډيپلومااټيکو اړيکاو پاه کنوانسايون

زياات ناور اړخوناه هاچ کې يوازي پاه کيلاي ډول ا ااره ورتاه ساويده، خاو

سااته چااي دولتونااه بايااد پاملرنااه ورتااه وکااړي او پااه خپلااو منځونااو کااې

اړيکې ټينګې کړي.

د ډيپلومااااټيکي نماينااادګا اااړي د ډيپلومااااټيکي نماينااادګا لاااه

رلااايې، ډيپلومااااټيکي ماااامورينو، فناااي او اداري کاااارکوونکو څخاااه

کسان چاي پاه ياوه سافارت کاي پاه کاار بوخا عبارت دي. ياني ټول هغه

وي او د خپل اړوند دول څخه ح وق او متيازات تر لاسه کوي هغاو تاه

د ډيپلومااااااټيکي نماينااااادګا اااااړي ويااااال کياااااږي. د ډيپلومااااااټيکي

نمايندګا ړي په لاندي چار کي ډلبندي کولای سو:

149

۲۴ز کاال د کنوانسايون د ۲۶۶۲د ډيپلوماټيکي اړيکو په اړه د وياناا د

مااادي پاار بنساالا د ډيپلوماااټيکي نمايناادګا رليسااان پاار لاناادي برخااو

ويشل سوي دي:

د دولتونو استاز سفير او د پااپ اساتاز ناونې او ناور هغاه -الي

چي د دوی سره په م ام کي ورته وي. )عالي کميشنر(؛

تونااو اسااتازي او مختااار وزيااران او د پاااپ اسااتازي انتاار د دول -ب

نونسان؛

ااارژدافير چااي د بهرنيااو چااارو د وزارت پاار وړاناادي مسااؤلي -ج

لري؛1

.٧۵٠، ص ٧۲٠٦ح وق ديپلماتيا، پرويز ذوالعين. - 1

ګا ډيپلوماټيکي نمايندد

رليسان

ګا ډيپلوماټيکي نمايندد

اجزاوې

لومړی پوړ: سفير، نونې

او عالي کميشنر

دويچ پوړ: استازی،

مختار وزير او انتر نونې

درېيچ پوړ: ازژدافير

ډيپلوماټيکي -

کارکوونکي.

اداري او فني -

ي.کارکوونک

کارکوونکي )خدمه(.-

151

هڅه کوو چي هر يو په بېل او لنډ ډول روښانه کړو:

( وياال کيااږي د Ambassadorساافير تااه چااي پااه انګرياازي ژبااه کااي )

مااټيکي نمايناادګا تار ټولااو لاوړ م ااام لرونکای ډيپلومااا دی. د ډيپلو

دوهمااي نړيااوالي جګااړې تاار پايااه پااوري يااوازي د لويااو دولتونااو تاارمنځ

ز کال د ويانا د کنګري څخه وروسته ياوازي ٧٠٧۵سفيران ليږل کېدل. د

فرانسي کوچني دول بلژيا ته سفير واستوی، چي ددې څخه مخکي

سفارت او سفير تر ک ي د دولتوناو تارمنځ د داسي پي ه نه وه سوې. د

اړيکااو پورتااه کااول يااوازي تشااريفاتي اړو لااري. د ډيپلوماټااانو تاارمنځ

توپير يوازي په تشريفاتو کي دی او په خونديتوبونو او امتياازاتو کاي

يې هي توپير نسته.

ز کااال پااه کنګااري کااي د پاااپ اسااتازي د نونسااانو ٧٠٧۵د ويانااا د 1او

لګاټاانو 2نومونااو يااد ساوي دي. لګاټااان د پااپ تار ټولااو لاوړ ماا هبي پاه

استازي دي چي مسياي پاچاهانو ته لياږل کياږي او د دوی پار وړانادي

ماموريااا لاااري. لګاټاااان اصاااولاس خپااال د ماموريااا پاااه هياااواد کاااي ناااه

اوسيږي، بلکي د ځانګړي او لنډمهال ماموري لپاره د پاپ لخوا ليږل

ټيکي اړيکو په اړه د ويانا په کنوانسايون ز کال د ډيپلوما٧٦٩٧کيږي. د

کي د لګاټانو م ام ليري کړل سو.

هغه مهال چي پاپانو پر اروپا حکوم کوی، نونسان د پاپ اساتازي

وه او د ساافيرانو تاار ک ااي يااي ح ااوق او امتيااازات لاارل خااو کلااه چااي پااه

وروستيو پيړيو کاي پااپ خپلاه مځکاه د لاساه ورکاړه نونساان ياوازي د

اني استازي ګ ل کېد او خپل پخاوانی م اام ياي د لاساه ورکاړ. پاپ روح

1 - Nonces.

2 - Legats.

151

ز کال د پاپ او ايتالياا تارمنځ د لاټاران ٧٦۳٠خو کله چي په 1تاړون وساو

او د ايتاليا لخوا واتيکان پاپ ته وسپارل سو، يو ځل بيا د نونې م اام

لوړ سو او د سفير تر ک ي ورسيدی2

.

چ اضافه ساوه چاي د سافيرانو ز کال په کنوانسيون کي بله ډله ه٧٦٩٧د

سره پاه ورتاه م اام کاي ګ ال کياږي. ددې ډول ماامورينو د ښاې پيژنادني

لپاااره وياالی سااو کلااه چااي د دوهمااي نړيااوالي جګااړې څخااه وروسااته د

انګلستان او فرانسي ښکېلکي دولتونه منځتاه را لاه کاه څاه هاچ دوی

خپلااواکا درلااودي خااو بيااا هااچ دوی زياااتره اړيکااي د خپلااو مخکنيااو

اسااتعماري دولتونااو سااره ساااتلې. نااو هغااه اسااتازي چااي د دوی تاارمنځ

تبادلااه کېاادل هغااو تااه عااالي کميشاانر 3وياال کېاادل. کااه څااه هااچ د ويانااا د

کنګري پر مهال د انګلستان او نورو کامنوليالا دولتوناو لخاوا د سافير

او نونې تار څناګ د عاالي کميشانر د اصاطلح اضاافه کېادل و وښاتل

نه منل سول. سول، خو په کنګري و

ز کلونو په کنوانسيونونو کي اساتاز ٧٦٩٧ز او ٧٠٧۵د ويانا د 4هغاه

نمايناده دی چاي د دولا د مشار پاار وړانادي ماموريا لاري. اسااتاز د

ډيپلوماااټيکي نمايناادګا دوهمااه درجااه م ااام لرونکاای نماينااده دی. کااه

اد کي استوګن وي د عاادي اساتازي چيري د خپل ماموري په هيو5پاه

نامااه او کااه چيااري د ځااانګړي مامورياا لپاااره پااه لنااډ مهالااه توګااه ليااږل

سااااوی وي بيااااا د ځااااانګړي اسااااتازي 6پااااه نامااااه ياااااديږي. اسااااتاز د

1 - Latran.

.٧٩٧، ص ٧۲٠٦ح وق ديپلماتيا، پرويز ذوالعين. - 2

3 - High Commissioner. 4 - Envoys. 5 - Ordinary Envoys. 6 - Extraordinary Envoys.

152

ډيپلوماااټيکي نمايناادګا د بشااپړ رلاايې تااه پااه توګااه نااه ليااږل کيااږي. د

ونه منل سو، لکه کال په کنوانسيون کي ٧٦٩٧ځانګړي استازي حال د

څرنګاااه چاااي دی لنډمهالاااه ماموريااا لاااري لاااه همااادې املاااه د ځاااانګړو

ز کاال پاه کنوانسايون ٧٦٩٦قواعدو لرونکی دی. دا ډول قواعاد بياا پاه

کي د ځانګړو ماموريتونو تر عنوان لاندي وټاکل سول.

مختار وزيران د ډيپلوماټيکي نمايندګا دوهچ م ام لرونکي مشران

تونااو کااي نيمااه ځواکمنااو دولتونااو تااه مختااار وزيااران دي، پااه پخااوا وخ

ليږل کېدل، ياني کله چي باه د دولتوناو تارمنځ اړيکاي د سافير تار ک اي

پاااوري ناااه وي لاااوړي ساااوي، بياااا ياااي مختاااار وزيااار د ډيپلومااااټيکي

نمايندګا د مشر په توګه استوی. مختار وزيران په ح ي کاي ياوازي

چاا او سالطان اساتازي. کاه څاه د خپل دول استازي ګ ل کيږي، ناه د پا

هچ مختار وزيران د منونکي دول د مشر پر وړانادي ماموريا لاري او

د سفير په اان باورلياا وړانادي کاوي خاو پاه ح ي ا کاي دی د خپال

دول د استازي په توګه ګ ل کيږي نه د پاچا او امپراتاور د اساتازي پاه

مناونکي دولا توګه. همدارنګه دی نسي کولای چي په مسات يچ ډول د

د مشر سره وګوري، دده د ليدني لپاره بايد د بهرنياو چاارو وزيار زميناه

برابره کړي او د بهرنيو چارو د و زير په تون کي بيا دی ورساره کاتلی

سااي. کلااه چااي دوهمااه نړيوالااه جګااړه پايتااه ورساايدل د دولتونااو تاارمنځ

اکاه اړيکي د سفارت تار ک اي پاوري ورسايدلې او د کوچنياو او کاچ ځو

دولتونو لپاره هچ سفارت جوړ کړل سو، وروسته کوچنيو دولتونو هاچ د

مختار وزير استول رد کړل او د سفارت تر ک ي ياي اړيکاي ورسايدلې.

په پخوا وختونو کي هغه نمايندګا چي مختار وزير يي پاه سار کاي و د

لګاسيون1کاال د وياناا پاه کنفارانې کاي ځيناو ٧٦٩٧په نامه يادېادلې. د

و داسي وړانديز وکړ چاي د مختاار وزيار م اام دي لاه منځاه ياوړل استاز

1 - Legation.

153

ز کااال د ويانااا د ٧٠٧۵سااي، خااو زياااترو اسااتازو د پخااواني عياارف او د

کنوانسيون پر بنسلا دا م ام بيا هچ ومنی او وساتل سو.

انتاار نونسااان د پاااپ دوهااچ م ااام لرونکااي ماا هبي اسااتازي دي چااي د

ځي او د مختار وزير سره پاه ورتاه نونسانو څخه په وروسته درجه کي را

م ام کي دي. انتر ناونې د مناونکي دولا د مشار پار وړانادي مساؤلي

لري خو د پاپ استاز نه ګ ل کيږي دده يوازنا دنده د پااپ د سافارت

د چارو کنترول او څارنه ده.

ماادي پار بنسالا اارژدافير د ٧۲ز کال د ويانا د کنوانسيون د ٧٦٩٧د

ډيپلوماټيکي نماينادګا د رليساانو دريماه او تار ټولاو ک اته پاوړ دی.

ااارژدافير د اسااتونکي دولاا د مشاار اسااتاز ناادی، بلکااي د بهرنيااو

چارو د وزير استاز دی او د منونکي دول د بهرنياو چاارو د وزيار پار

وړاندي مسؤلي لري. که څه هچ ارژدافير تر سافير او مختاار وزيار پاه

ي دی خاااو بياااا هاااچ د دوی پاااه اااان د ټولاااو ح وقاااو او ک اااته درجاااه کااا

امتيازاتو څخه برخمن دی، يوازي په تشريفاتو کي د دوی ترمنځ توپير

تون لري.

د ياااادوني وړ ده چاااي د دايماااي اااارژدافير او لنډمهالاااه اااارژدافير

ترمنځ بايد توپير وسي، دايمي اارژدافير د سافارت د مشارانو پاه ډلاه

ل او مااوقتي ااارژدافير بيااا د ساافارت مشاارتوب کااي راځااي خااو لنااډمها

نسي کولای، بلکي د ځاانګړي موضاو پاه اړه لياږل کياږي 1

. د دايماي او

لنډمهاله ارژدافير ترمنځ لاندي توپيرونه په ګوته کولای سو:

د دايمااااي ااااارژدافير مامورياااا ماباااا دی خااااو د لنډمهالااااه -(۳)

ارژدافير ماموري بيا مادود او لنډمهاله دی؛

.٧٩۲، ص ٧۲٠٦ح وق ديپلماتيا، پرويز ذوالعين. - 1

154

دايمي ارژدافير د ماموري د رليې عنوان لري خاو لنډمهالاه -(۲)

ارژدافير د رليې عنوان نه لري او يوازي د رليې په ناه اتون کاي پاه

موق ډول رياس کولای سي؛

دايمي ارژدافير بېله تشريفاتو او ت دم څخه د سفير او مختار -(۱)

يڅکلاه نساي کېادای وزير په کتار کي راځي خو لنډمهالاه اارژدافير ه

چي د سفير او مختار وزير په کتار کي راسي؛

دايماااي اااارژدافير بهرنياااو چاااارو د وزارت لخاااوا د مناااونکي -(۴)

دول د بهرنيو چارو وزارت ته ور پيژندل کيږي، پداساي حاال کاي چاي

لنډمهاله ارژدافير بيا د ماموري د رليې )سفير، مختاار وزيار او ياا

لخاوا د ماموريا د سايمي د بهرنياو چاارو وزارت دايمي ارژدافير(

ته ور پيژندل کيږي او يا هچ د بهرنيو چارو وزارت لخوا اعلنيږي؛

دايمي ارژدافير بايد تر سکرټر لاوړ م اام ولاري، خاو د موقا -(۵)

ااارژدافير لپاااره بيااا دا اارو نسااته او هاار ډيپلومااا کااولای سااي چااي

موق ارژدافير سي.

کااال د ويانااا کنوانساايون اسااتونکی دولاا د ډيپلوماټااانو پااه ٧٦٩٧د

ټاکنه کي خپلواک پري ل دی. خو پدې کي ځيني استثنات هچ سته لکه

٠د منونکي دول رضاي او داساي ناور. همدارنګاه د کنوانسايون پاه

مااده ٠ه پاه ماده کي هچ ځيني حالات وړاندي سوي دي د بېلګي په توګا

کااي را لااي چااي ډيپلوماااټيکي کااارکوونکي بايااد د اسااتونکي دولاا

تابعيااا ولاااري. همدارنګاااه نوماااوړې مااااده زيااااتوي )) ډيپلومااااټيکي

کارکوونکي د منونکي دول د رضاي څخاه پرتاه دناده نساي پيلاولای

او منونکی دول دا واک لري چي خپله خوښه بيرته واخلي((.

اټيکي نمايندګا اجزاوي په لاندي ډول دي:په ټوليز ډول د ډيپلوم

ډيپلوماټيکي کارکوونکي -الي

155

اداري او فني کارکوونکي -ب

دګا کارکوونکي او خ ي خدمتګاراند نماين -ج

که څه هچ خ ي خدمتګاران د نمايندګا ړي نه ګ ل کيږي خو بيا

هچ د کنوانسيون په متن کي څو واره ياد سوي دي. که څه هاچ دا ډلبنادي

ز کااال کنوانساايون وړاناادي کااړې ده خااو بيااا هااچ دولتونااه ٧٦٩٧د ويانااا د

خپلواکاااه دي چاااي د سااافارت لپااااره د ډيپلومااااټيکي ماااامورينو لپااااره

ډلبندي وړاندي کړي1

.

ډيپلوماټيکي ړي د سفارت هغاه کاارکوونکي دي چاي د سافير ساره

وي او هار ياوه تاه ياي ډيپلوماا يو ځای په سفارت کي پاه دنادو بوخا

ويل کيږي. نوموړي ټاول اړي د سافير تار نواارت او څاارني لانادي کاار

کااوي. د ډيپلوماااټيکي کااار کوونکااو پااه اړه ټولااو نړيوالااو تړونونااو کااي

يادونه سوې ده خو د م امونو او ډلبناد پاه اړه ياې ځاانګړې يادوناه ناه

ويشنه د هر هياواد پاه ده سوي. د ډيپلوماټيکي کارکوونکو ډلبندي او

داخلي قوانينو پوري اړه لري، له همدې امله د هر هيواد د بهرنيو چاارو

د وزارت ځانګړې ډلبندي وړاندي کوي، خو بيا هچ په عيرفي ډول لاندي

ډيپلوماټيکي کارکوونکي په ګوته کولای سو:

ران )سلکار، سلکار مختار وزير(سلکا -(۳)

دوهچ سکرټر، دريچ سکرټر( ،سکرټران )لومړی سکرټر -(۲)

بتشه -(۱)

دا اړينه نده چي هر ډيپلوماټيکي ماموري دي د پاورتني ردياي ټاول

ړي ولري يا دې هچ په هر رديي کي يو کې يا څو ټااکلي کساان ولاري،

د هاار رديااي د مااامورينو اامير د هما ااه رديااي پااه اړتيااا او د کااار پااه

.٧٩٩، ص ٧۲٠٦ح وق ديپلماتيا، پرويز ذوالعين. - 1

156

ولاااو هيوادوناااو پاااه انااادازي پاااوري اړه لاااري؛ خاااو پاااورتنا ردياااي د ټ

ډيپلوماټيکي ماموريتونو کي رعايتيږي.

د اداري او فني کاارکوونکو پاه اړه پاه کنوانسايون کاي پاه دقيا ډول

تعريااي ناادی وړاناادي سااوی، خااو د ساافارتونو او ماا اکراتو پاار بنساالا

ويلی ساو چاي اداري او فناي کاارکوونکي ټاول هغاه کساان دي چاي پاه

پلوماااټيکي مامورياا کااي پاار دفتااري چااارو بوخاا وي لکااه منشااي، ډي

حسابوال، د ار يي مامور، ټايپيسلا، کمپيوټرکار، ژباړن.... د ه پوړ

تاااه اداري او فناااي کاااارکوونکي واياااي. دا ډول کاااارکوونکي د خااادم

پاساپور لاري او د خپاال اړوناد دولا لخااوا ځاانګړي امتياازات ورتااه

ورکول کيږي.1

کارکوونکي او خدمه هغاه کساان دي چاي ياري اداري کاروناه کاوي

لکااه مااوټرواني، نوافاا ساااتونکي، جاروک ااان، ملزمااين، پوسااته

وړونکي، ب پزان، با وانان، ساتونکي او داسي ناور. همدارنګاه هغاو

اداري کااارکوونکو تااه هااچ خدمااه وياال کيااږي چااي اساانادو او رازونااو تااه

ډلاي او خ اي کاارکوونکو تارمنځ تاوپير پادي لاسرسا نه لري. ددې

کي دی چي دا ډله ح وق او امتيازات د خپل اړوند دول څخه اخلاي او

مااادود امتيااازات لااري، پداسااي حااال کااي چااي خ ااي کااارکوونکي

خپل ح وق او امتيازات د کار فرما څخه تر لاسه کوي.

.٧٠٧، ص ٧۲٠٦ح وق ديپلماتيا، پرويز ذوالعين. - 1

157

يکه م اکره د موخو د لاسته راوړلاو لپااره د خبارو که چيري ډيپلوماټ

اترو په ب ه وبولو نو د دولتونو لپاره د موخو د لاسته راوړلو لپاره وره

او کچ لګ اته لار ګ ال کياږي. همدارنکاه د ډيپلوماټاانو لپااره هاچ اوره

وساايله ده. لکااه څرنګااه چااي ځېنااي پوهااان ډيپلوماسااي ماا اکره بااولي لااه

ه ډيپلوماساااا کاااي مااااوري ارزښااا لاااري، همااادي املاااه مااا اکره پااا

ډيپلوما هغه کې دی چي د خپل دول د بهرني سياسا د پلاي کولاو

لپاااره د ډيپلوماسااا پااه چوکااا کااي هلااي ځلااي کااوي، لااه هماادي املااه

ډيپلوما بايد د ډيپلوماسا په فن او ټولو لارو پوه سي1

.

ي ډيپلوما ددي لپاره ټاکل سوی دی چي د خپل دول ګتي او ماوخ

په نړيواله صانه کي وساتي او د ګتو د سااتلو لپااره اوره او اساانه لار

ولتوي، چي دده په لا کي د مهمو وسايلو له ډلي څخه يوه هچ ما اکره

ده. خو د م اکري اجرا کول بيا ځانته ځاانګړي مهارتوناه او هنار اواړي

چي ډيپلوما يې د م اکري وه ميز ته د حاضريدو مخکاي باياد د ځاان

ره ولري، ياني ډيپلوما د مخه تر دي چي م اکري ته ک يني باياد د س

م اکري په هنر او مهارتونو پوه سي.

دکتر سيد داود بقايی، بداب ديپلوماسی و فنون م اکره، موسسه چااپ و انتشاار - 1

.٧٠۲، ص٧۲٠٠دانشګاه تهران

158

ارګانسکي د م اکري تعريي پدي ډول کاوي ))ما اکره د خبارو کولاو

او چلن يو ډول تلنلره ده چي د تواف او جوړ راتلني لپاره تر سره کيږي.

ساايلو پاه اړه توافا او جاوړ راتلناه ده چاي د اړخوناو نو م اکره د هغو م

لپاره مشترک وي. په همدي ډول دولتونه هڅاه کاوي چاي ياو پاه بال کاي

خپل نفوذ زيات کاړي او ياو پار بال خپال قادرت پلای کاړي ناو د قادرت د

پلي کولو له لاري د سازش او م اکري څخه ګتنه کوي((.

اکري کياږي ناو زيااتره کله چي د ځواکمن او کمزوري دول ترمنځ م

وخ ځواکمن دول د حکچ کولو په ب ه او کمزوری دول د امر منلو پاه

ب ه چلن کوي. ياني کمزوری دول د ځواکمن دولا زيااترو وښاتنو او

سپارښااتنو تااه اااړه ايااږدي. پاادي حالاا کااي ماا اکره زيااات ا يااز نلااري

ري د بلکااي قااوت او زور ا يزناکااه رول لااري. ياااني د ماا اکري د تګاال

ټاااکلو لپاااره بنسااتيزه خبااره زور او ځااواک دی. کلااه چااي ډيپلوماټيکااه

م اکره د دوو مساوي ځواک لرونکو دولتونو ترمنځ روانه وي او خبري

اتري پايله ورنکړي، نو پاه دي وخا کاي د ډيپلوماټاانو رول کمياږي او

خبره تر نوامي او فوځي بريده رسيږي. 1

ياااا څاااو حکومتوناااو تااارمنځ د زيااااتره وخااا کلاااه چاااي مااا اکره د دوو

سياسااتونو د باادلون، د ګتااو د ساااتلو او يااا هااچ د خپلااو موخااو د تع ياات

لپاره تر سره کيږي، نو په پای کاي اختلفاات پک اي څرګناديږي. خاو د

ځينو نورو موضوعاتو پاه اړه لکاه د نوروناو د تباادلي لپااره ما اکره، د

د تعرفاااو د ناااورو حکومتوناااو د لاساااوهني د مخنياااوي لپااااره مااا اکره،

کمولااو لپاااره او يااا هااچ د ځااانګړو نړيوالااو مساالو پااه اړه د ډيپلوماټيااا

.۳٧٧مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 1

159

ملتړ په اړه م اکره کي بيا اختلفاات زياات اتون نلاري، دوی کاولای

سي چي په ډيري اسانا ساره توافا تاه ورسايږي. د ولسمشارانو تارمنځ

زيااتره کتنااي او ماا اکري د ډيپلومااټيکي چنااي لپاااره ناه ترسااره کيااږي،

بلکي د نورونو د تبادلي او مشورو لپاره ترسره کيږي.

لکه څرنګه چي ښاکاره ډيپلوماساي زيااتره وخا تبليغاي ب اه لاري او

ددي لپاره تار ساره کياږي چاي عاماه افکاار تار ا ياز لانادي راولاي ناو لاه

همدي املاه پاه ښاکاره ډيپلوماساا کاي متخ اص او پاوه ډيپلوماټاان

اندي کاړي، چاي عاماه افکاار تار هڅه کوي، ترڅو داسي موضوعات وړ

ا يز لاندي راولي او د خلکو ذهني ور بدل کړي.

په هغه حال کي چي د حکومتونو موخي خپلمنځاا ټکار ولاري ناو د

ډيپلوماسااا پااه چوکااا کااي هڅااه کيااږي، چااي پااه دوه اړخياازه او څااو

اړخيزه ب ه سياستونو ته بادلون ورکاړي او کاه چياري ياو دولا پار خپال

لاړ وي، بيا نو د خبرو، م اکرو، فشار، تشوي ، تهدياد، دريځ ټينګ و

هواداره کولو او حتا د زور په کارولو سره د نوموړي دولا سياسا تاه

بدلون ورکوي، تر څو ددوی ترمنځ خپلمنځا ټکر له منځه ولاړ سي.

سالا د هر دول )سياسي واحد( د خپلو واکونو او داخلي قدرت پر بن

افرادو، دولتونو او سازمانونو ترمنځ د م اکري لپاره ځانګړي قاوانين

او تلنلري لري. ډيپلوماټيا م اکرات هغو نړيوالو رسمي خبارو اتارو

ته ويل کيږي، چي د دولتونو، سازمانونو او يا هچ افرادو تارمنځ ترساره

ل کيږي. په م اکرو کي بايد نړياوال منلاي قاوانين او قواعاد مراعا کاړ

سي.

ټول هغه سازمانونه او موسسي چي د يوه دول په داخل کاي فعاليا

کوي، اړ دي چي د هغاو قوانيناو پار بنسالا تاګ وکاړي، کاوم چاي د ياوه

دولاا د اجرايااي ارګااانونو او قضااايي مااااکمو لخااوا پلااي کيااږي، دوی

161

بايد د نوماوړو قوانيناو ساره ساچ خپلاي ما اکري او خباري اتاري وکاړي.

واف ااات )جااوړ راتلنااي( چااي د نومااوړو ماا اکرو څخااه همدارنګااه هغااه ت

لاسااته راځااي هغااه هااچ بايااد د نومااوړو قوانينااو سااره ساار وخااوري او د

قوانينو پاه خالف ناه وي. کلاه چاي ما اکري کياږي ناو هغاه ژمناي چاي د

م اکري پر مهال د نورو دولتونو، سازمانونو يا افرادو سره کياږي هغاه

انينو سره سر وخاوري او کاه چياري هچ بايد د نوموړي دول د داخلي قو

د قوانينو په خلف ژمني سوي وي هغه ارزښ نلري او کېدای سي چي

د مجازاتو سره م سي1

.

د م اکره کوونکو لپاره دا اجازه نسته چي د خپلو جوړراتلناو لپااره د

يري قانوني لارو لکه ر وت ورکول، اختل او يا د ملاي ارزښاتونو

څخااه ګتنااه وکااړي. دوی اړ دي چااي د ماا اکري پاار تاار پ ااو لاناادي کولااو

مهااال خپاال قااوانين او ملااي ارزښااتونه پااه پااام کااي ونيسااي او د خپلااو

قوانينو په خلف هي حرک ونکړي.

هغه افراد او سازمانونه چي د ما اکري چااري تار ساره کاوي، دوی پار

خپلو قوانينو سربيره د م ابل لوري داخلي قوانين او ملي ارزښتونه هاچ

ايد په پام کي ونيسي همدارنګه په همدي وخ کي نړياوال قاوانين او ب

قواعد هچ بايد مراع کړي.

پااه ډيپلوماااټيکو ماا اکرو کااي هڅااه کيااږي، چااي د ساايالو خپلواکااو

قدرتونو او واکمنياو تارمنځ د مرساتي او همکاار پال جاوړ کاړل ساي،

دوی د خبرو او مجلې پر بنسلا خپلي ګتي خونادي کاوي او د ا اتراک

داسي ټکي پيداکوي چي د دواړو ګته پک ي وي.

خپلواک دولتونه د م اکرو پر مهال خپل داخلي قوانين او ملاي ګتاي

پااه پااام کااي نيسااي، يااوازي د خپلااو ملااي سياسااتونو پاار بنساالا پريکااړي

کااوي، دوی يااوازي د خپلااو قوانينااو او ملااي ګتااو تااابه وي او د باال هااي


.٧٠۳، ص٧۲٠٠دانشګاه تهران

161

نورو بهرنياو دولتوناو، وګاړو او بهرني دول تابعي نه کوي او نه هچ د

سازمانونو په ا ارو خپلي پريکړي کوي.

زياتره دولتونه هڅه کوي چي خپلي ستونزي د ما اکرو او خبارو اتارو

له لاري حل کړي، دوی هڅه کوي چاي پاه مسات يمو ليادنو او کتناو کاي

خپلي ستونزي وړانادي کاړي او د مااهرو او متخ او افارادو لخاوا د

و حل را وباسي، همدارنګه کله نا کله چي ستونزي لويې نوموړو ستونز

سي بيا نو د نړيوال دريمګړي په مرسته د حل لاري لتاوي او ياا هاچ د بال

ناظر )کتونکي( په مرسته د نوموړو ستونزو د حل لپاره لار پيداکوي.

خااو داسااي هااچ ااونې ده کلااه چااي اخااتلف زيااات سااي او سااوله يياازي

نکاړي ناو دولتوناه بياا د زور او قهرياي قاوې خبري او م اکرې پايلي ور

څخه په ګتني خپلو موخو ته رسيږي، که څاه هاچ دا ډول کړناي د نړيوالاو

اصولو او د ډيپلوماسا له قواعدو سره په ټکر کي دي خو په عمال کاي

داسي ډيري ن ي تر سترګو کيږي. دا ډول فشارونه کله په مسات يچ ډول

ل وي، خاو دولتوناه هڅاه کاوي، چاي وي او کله بيا په يري مست يچ ډو

م ابل لوری تر فشار لاندي راولي او خپلي وښتني په ومني.

د ډيپلوماټيکي م اکري بنستيزه موخه داده چي د بل دولا ياا ناورو

دولتونو رضاي تر لاسه کړي، ياني کله چي د دولتونو ترمنځ په اړيکو

نځتااه ساوي وي، د هغاو ترينګلتياااوو د لاه منځااه کاي ترينګلتيااوي رام

وړلو او د اړيکو د پياوړي کولو لپاره هڅه او کوښښ کول دي.

په م اکره کي نه ګډون يا د م اکري څخه سر ړونه هاچ د ما اکري ياو

ډول دی، کله چي يو دول پاه ما اکره کاي د ګاډون څخاه ډډه کاوي، دی

لازم ارايط برابار کاړي ياا هڅه کوي چي د م اکري د ترسره کولو لپااره

هچ هغه امتيازات چي د م اکرې پر مهال تون ولري، په سامه توګاه تار

لاسه کړي. دا ډول سياساي حرکا هغاه مهاال د ياوه دولا لخاوا منځتاه

162

راځي کله چي د م اکرې پر مهال د لورو دولتونو تر منځ د قواوو تاوازن

ايلو د تار لاساه کولاو نه وي برابر او يا هچ يو دول هڅه کوي چي د ښو پا

لپاره زمينه برابره کړي.1

د م اکرې کولو وړانديز يوازي د ښکېلو دولتونو ترمنځ د ساتونزو د

حال لپاااره نااه وي، بلکااي کلااه ناکلااه يااو دولاا د ماا اکرې کولااو وړانااديز

ددي لپاااره هااچ کااوي، چااي د م اباال لااوري پااام واړوي او هغااه بيځايااه

م اوماا لپاااره خپاال ملااي قاادرت م ااروفه کااړي، ترڅااو د اوپد مهالااه

پياوړی کړي او امکانات برابر کاړي، ناو ويالی ساو چاي هاره ما اکره د

ستونزو د حل لپااره ناه وي. همدارنګاه اونې ده چاي وړاناديز کاوونکی

دول د يوه وخ لپاه پر م ابال لاوري دولا بانادي د نيوکاو څخاه ځاان

، بياااا د وژ ااوري او کااورنا او بهرناااا سياسااي ملتااړ تااار لاسااه کااړي

ماا اکري وړانااديز وکااړي ترڅااو پااه ځااواکمن ډول د ماا اکري ډګاار تااه ور

ودانګي.

همدارنګه له سياساي ليادلوري کېادای ساي چاي د ما اکرې وړاناديز

کوونکی دول خپل ځان داسي وښل چي دی د م ابل لاوري دولا ساره

د ستونزو په هواري کاي ډياره هڅاه کاوي، پداساي حاال کاي چاي م ابال

ا د نوموړو ستونزو د هوار لپاره دومره هڅه نه کوي. لوری دول بي

کله چي م ابل لوری دول د م اکري پار مهاال توافا او جاوړ راتلناي

ته رسېدل نه واړي، بيا نو هڅاه کاوي چاي داساي دلايال وړانادي کاړي

چااي هغااه نااوي خبااري او نااوي باثونااه زيااږوي، دی هڅااه کااوي چااي د

وضوعات وړاندي کاړي لاه همادي م اکري بهير اوپد کړي او بېلبېل م

املاااه مااا اکره باااي پاااايلي ورساااوي او هڅاااي باااي ماناااا وګ اااي. ددې ډول

اختلف څخه زياتره وخ د م ابل لاوري دولا موخاه د رواناو سياساي

حااالاتو سااره ټکاار وي، نااو ځکااه هڅااه کااوي چااي مناقشااي او ټکرونااه


.٧٠۲، ص٧۲٠٠دانشګاه تهران

163

رامنځته کړي تار څاو د ما اکرې وړاناديز کاوونکي دولا ګتاو تاه زياان

سوي او هغه موخي چي دی يې لري، ګډي وډي کړي. ور

دا ډول ټکر ونې ده چي ددي لامل سي، تر څو دريمګړی دول هاچ د

مااا اکري ډګااار تاااه ور ودانګاااي؛ ځکاااه د مناقشاااو زيااااتوالی او د ناااوو

موضوعاتو پيداکېدل، کېدای سي چي د دريمګړي دولا ګتاي هاچ پاه

ې کاي ګاډون د ځاان زيان کي واچاوي او دريمګاړی دولا هاچ پاه ما اکر

لپاره اړينه وبولي. کله چي دريمګړی دول د م اکرې ډګر ته وردانګاي

او پااه ماا اکرې کااي ګااډون کااوي، دا ااايد د هغااه دولاا د ګتااو سااره پااه

خلف کي وي چي په لومړی ځل يې د م اکرې کولو وښتنه کاړې ده او

هغاه پااايلي ااايد لاسااته رانسااي کاومي چااي نومااوړي دولاا د ماا اکرې

ره سنجولي وې. لپا

زياتره وخ د ډيپلوماټيکي م اکرې د ترسره کولو څخه موخاه داوي

چااي د دولتونااو تاارمنځ پرتااي سااتونزي حاال کااړي او د دولتونااو تاارمنځ د

مرستو او همکاريو لپاره بساتر جاوړ کاړي. ناو پادي وخا کاي دولتوناه

هڅه کاوي چاي پاه ډياري اساانا ساره توافا تاه ورسايږي او خپلمنځاا

ل کړي، دوی هڅه کوي چي داسي حللري پيداکړي، کومي ستونزي ح

چي د دوی ترمنځ په اړيکو کي اسانتياوي رامنځته کوي.

کلااه چااي پااه ماا اکره کااي رضاااي تاار لاسااه نسااي او د ښااکېلو خااواوو

تاارمنځ اخااتلف زيااات وي، پاادي وخاا کااي دوی هڅااه کااوي چااي خپاال

مهمو ګتو پر اختلف په ښکاره ډول وښيل. ددوی ترمنځ زياتره وخ د

سر اختلف زيااتيږي، کلاه چاي هار دولا هڅاه کاوي چاي خپلاي مهماي

ګتي خوندي کړي، پادي وخا کاي ټکار رامنځتاه کياږي او اخاتلف تاه

( Give& Take)لمن وهل کيږي خو کله چي تر ځيناو ګتاو تيار ساي او د

پر بنسلا پريکړي وکړي، پدي وخ کي بياا ساتونزي ياو څاه کمياږي او

ږي. ااونې ده چااي پااه ماا اکري کااي د توافاا د لاسااته ژر پااايلي تااه رسااي

راوړلو لپاره يو څه قرباني ورکړل سي او تر يو څاو ګتاو ګاام واړول ساي.

164

داسي امکان نلري چي هر تواف دي ياوازي د خپلاو ګتاو د سااتلو لپااره

تر لاسه سي او يا ددي لپاره هڅه چي يوازي خپلاي ګتاي او ماوخي باياد

کره کي هر ګډون کوونکی خپلي ګتي څاري، تر لاسه سي، بلکي په م ا

نو د تواف لپاره بايد ياو څاه د لاساه ورکاړل ساي او ياو څاه لاساته راوړل

سي.

کلاه ناکلاه د دولتوناو تارمنځ اختلفاات ډيار ژور ساي او زيااتي منفاي

ا ياااز منځتاااه راوړي، خاااو دولتوناااه باياااد هڅاااه وکاااړي چاااي نوماااوړي

ي او هغااه اختلفااات چااي اختلفااات د ځينااو معاااملو پاار بنساالا کااچ کااړ

منځتااه را لااي همداسااي پرينااږدي، هڅااه بايااد وکااړي چااي د نومااوړو

اختلفاتو د حل لپاره مناست وخ او فرص پيداکړي.

ډيپلوماټيکه م اکره هغه بهير او فرص دی چي د دولتوناو تارمنځ د

اختلفاااتو پاار حاال خبااري کيااږي، د دولتونااو تاارمنځ د ګااډو هڅااو لپاااره

ياا هاچ د ملاي ګتاو د سااتلو لپااره ناوي ارايط او پاايلي تواف کيږي او

لاسته راوړي. ناو پاه ډيپلوماټيکاه ما اکره کاي د ما اکري خاواوي مهاچ

ارزښ لري، د م اکري خاواوي د ګاډو ګتاو د سااتلو او ياا هاچ د داساي

کړناو د ترساره کولاو لپااره را ټاوليږي چاي د دوی د ګتاو ساااتونکي وي،

ي پاه خپلمنځياو همکااريو او مرساتو دوی داسي حلالري پياداکوي چا

سره خپلي ګتي وساتي.

د ډيپلوماټيکي م اکري پار مهاال هار لاوری ځانتاه ځاانګړی درياځ او

وښتني لري، د هر لوري دريځ اوريدل او بيا هغه په م اکره کي پاه پاام

کي نيول ځانګړی مهارت واړي، دا چي ډيپلوماټيکي تګلري څنګاه

توب تااه ورسااايږي نااو د هاااري مااا اکري د وټاکاال ساااي او څنګااه برياااالي

تګلري لپاره دري ټکي اړين ګ ل کيږي:

دا چاااي دا تګااالره باياااد د ياااوي مع اااولي ماااواف ي د لاساااته -لااومړی

راوړلو لپاره وي؛ البته که ونې وي.

دا تګلره بايد ا يزناکه او کاري وي. -دوهچ

165

پاه ا ړيکاو د لورو ترمنځ بايد اړيکي پياوړي کاړي ياا لاږ تار لاږه -دريچ

کي خرابوالی رامنځته نه کړي.

نو ويلی سو چي مع ول تواف هغه دی چي د هر لوري ګتاي د امکاان

تر بريده خوندي کړي، هغه ګتي چي په ټکر کاي وي د هغاو لپااره داساي

حللره پيداکړي چي د لورو زيان پک ي کچ وي او په پاای کاي د ټاولني

بنسلا ويلی ساو چاي ما اکره د ټوليزي ګتي وساتي. نو ددي تعريي پر

همکااارانو، سااازمانونو، دولتااي او قااانوني څااانګو، ولسااونو او حتااا د

خ ي او فردي موقيع په ک ه لکه واده، والدين.... تر سره سي.

تاار پولااو هااا خااوا د دولتونااو تاارمنځ ماا اکري د ولسااونو او دولتونااو

والاای راولااي او خپلااي ګتااي سااره همږ ااي تاارمنځ پااه اړيکااو کااي اصاالح

کوي. د دولتونو او ولسونو ترمنځ اړيکي د کلتور، ژبي او دين له مخاي

بېلبېلاي ب اي لاري. ناو د همادي ارزښااتونو او ناورو لاملوناو پاه پاام کااي

نيولاو سااره دولتوناه بايااد د خپلااو ما اکرو ډول او څرنګااوالی وټاااکي او

ارزښتونو او داخلي قوانينو سره داسي پايلو ته ورسيږي چي د نوموړو

په ټکر کي نه وي.

کاه چياري د دولتوناو تاارمنځ ټينګاي او نياژدي اړيکاي موجااودي وي،

دولتونااه کااولای سااي چااي پااه ډيااري اسااانا سااره ماا اکري وکااړي او ښااو

پااايلو تااه ورساايږي. همدارنګااه کلااه چااي ددوی تاارمنځ پااه اړيکااو کااي

ځ ټکرونه اتون ولاري اختلف تون ولري او هرڅومره چي ددوی ترمن

او اړيکي يې سستي وي په همغاه ک اه مطلوباو پاايلو تاه رساېدل ګاران

دی.

د دولتونو ترمنځ د سياسي ټکر حل کول او په ما اکرو کاي د مطلوباو

پاااايلو لاساااته راوړل پاااه هغاااو سياساااي افااارادو پاااوري اړه لاااري، چاااي د

166

ماا اکري چاااري ساارته رسااوي، دوی بايااد پااه خپلااو منځونااو کااي ګااډ

ښتونه وپيژني او په ګډي ژبي خپلو ټکرونو ته د حل لاره پيداکړي.ارز1

همدارنګاااه هغاااه سياساااي افاااراد چاااي پاااه ډيپلومااااټيکو او سياساااي

م اکرو کي ګډون کوي، پر بهرنا او نړيوالو ژبي هاچ برلاساا ولاري او

د همادي هناار څخاه پااه ګتنااي د ما اکري د مثبتااو پاايلو د لاسااته راوړلااو

. لپاره هلي ځلي وکړي

ډيپلوماټااان بايااد پاادي وتااوانيږي چااي م اباال لااوری چااي د بېاال او

مخااالي سياسااي لياادلوري پاار بنساالا خپلااي ګتااي څاااري، د خپاال دريااځ

څخه واړوي او خپلي وښتني او موخي پاه ومناي. ناو ډيپلوماټاان باياد

ځانګړی ډيپلوماټيا مهارت ولري او د م اکري کولاو پاه رازوناو پاوه

سي.

د هغو خلکو ټاکنه چي د خپل هيواد د ملي ګتاو پار سار د ناورو خلکاو

سره خبري کوي، د بهرني سياس د لوبغاړو لپاره ډيره اړينه پريکړه ده.

د بهرني سياس لوبغاړي او هغاه کساان چاي د ملاي ګتاو د سااتلو دناده

ور د اړي وي، اړ دي چي پدي برخه کي له ډېر دق څخه کار واخلي.

اکره په ح ي کي د نورونو اخاتلف دی چاي د دولتوناو تارمنځ د م

ځينااو موضااوعاتو او ګتااو پاار ساار ااتون لااري، خااو د ماا اکرې پاار مهااال

ونې ده چي نوماوړي دولتوناه توافا تاه ورسايږي، دا ډول توافا ياا د

ګتو قربااني کاول دي او ياا هاچ د ګاډو ګتاو د لاساته راوړلاو پار سار جاوړ

د هر دول لپاره اړيناه ګ ال کياږي. ما اکره کاولای راتلنه ده. دا موضو

سي چي ټکروناه او مخالفتوناه راکاچ کاړي او داساي پاايلي تاه ورسايږي


.٧٠٠، ص٧۲٠٠دانشګاه تهران

167

چي د لورو لخوا تر ډېره بريده منل سوې وي. ما اکره کاولای ساي چاي د

دولتونو ترمنځ خړي او ټکرونه په همکاريو او مرستو بدل کړي.

ر دانګااي، لااومړی بايااد د خپاال هغااه کسااان چااي د ماا اکري ډګاار تااه و

دول سياسي دريځ ماب کړي او بيا د همدي ماب دريځ پر بنسالا هلاي

ځلااي پياال کااړي چااي د خپاال ګتااو د ساااتلو لپاااره فرصااتونه پيااداکړي.

م اکره کوونکي بايد د م ابل لوري او خپل دول تارمنځ د ګاډو ګتاو د

اکرې پار هار ساتلو لپاره پل جوړ کاړي او د همکااريو لاره وماومي. د ما

مهال م اکره کوونکي باياد ځاانګړی مهاارت ولاري او لاه خپال مهاارت

څخه ګتنه وکړي. په نړيوالو م اکرو او د نړيوالو سازمانونو پاه وناډو

کي د م اکره کوونکو لپااره پوهاه او علاچ ډېار اړيان دی، هار ډيپلوماا

بايد بايد نړيواله ډيپلوماټيکه او سياسي پوهه ولري. م اکره کوونکي

د تيرو تاريخي تجروبو څخه هچ ګتنه وکړي او تيري تاريخي تجربې هاچ

پاه پاام کاي ونيساي. همدارنګاه د سياسا ، اقت ااد، فرهناګ، ژبااي او

نورو په اړه کاافي پوهاه ولاري، تار څاو وکاولای ساي چاي مخالفتوناه پاه

ساامه توګااه او پااه سااوله ېياازه ب ااه حاال کااړي. دا د يااوه ډيپلومااا حرفااوي

، چي د هر ډيپلوما په ځاني وړتيا پوري اړه لري. مهارتونه دي

کلااه چااي يااري ډيپلومااا کسااان د ماا اکري لپاااره ټاکاال کيااږي، نااو

لومړی بايد د ډيپلوماټانو او تجربه لرونکاو سياساتوالو لخاوا لارښاود

سي، دوی ته باياد ډيپلوماټاان لارښاودني وکاړي، تار څاو د ما اکري پاه

او د ډيپلومااټيکو رازوناو څخاه خبار موخو باندي په سمه توګه پوه سي

سي. هغه سفيران او تجربه لرونکي ډيپلوماټان چي په بهر کاي پار خپلاو

دندو بوخ دي، کله چي مهمه ډيپلوماټيکي ونډه جاوړيږي، ناو دوی

بايد مخکي له مخکي را و وښتل ساي، تار څاو د نوماوړي ما اکرې پار

کااو تااه ساامي ارزښاا او ماتااوا باناادي خبااري وکااړي او ماا اکره کوون

مشورې ورکړي. دا روښانه خبره ده هغاه سافير چاي پاه بهار کاي پار دنادو

بوخ وي، په خپل کوربه دول کي د خپل اړوند دول تر هر فرد زيات

168

پااوهيږي او د کوربااه دولاا پااه چااارو کااي ښااه مشااورې ورکااولای سااي.

همدارنګااه کلااه چااي ماا اکره زياتااه تکنيکااي او تخ ااي وه اوسااي، د

او نورو ډيپلوماټانو مشورو او لارښوونو ته اړتياا لېادل دايمي استازو

کيږي. کله چي د م اکري موضوعات بنساتيز او اساساي وه اوساي، ناو

پدي وخ کي د نوموړو موضاوعاتو پتاول او د پاردي تار اا ياې پاه اړه

خبري کول وره ګ ال کياږي؛ ځکاه چاي د نوماوړو موضاوعاتو پتاول او

لامل ګرځي. ساتل د ريسا او خطر د کموالي

هغااه ونااډي چااي د دولتونااو د مشاارانو تاارمنځ کيااږي، د دولتونااو د

سياستوالو تر ټولو لويي ونډي دي، ياني پدي ونډو کي د دولتوناو

تاار ټولااو لااوړ پااوړي چااارواکي ګااډون کااوي، لااه هماادي املااه د ځااانګړو

ارزښتونو لرونکي وي. داسي ونډي هغه مهال ګتاوري او برياالی ګ ال

چااي د دولتونااو مشااران د خپلااو سياسااي دريځونااو څخااه پااه کياږي، کلااه

سمه توګه ګتناه وکاړي او د دولتوناو تارمنځ پاه سياساي او ناورو اړيکاو

کي د پام وړ بدلون راولي. په هغاو ما اکرو کاي چاي د دولتوناو پاه ک اه

لوی سياستوال ګډون کوي، هغه ډېاري مهماي وي او دولتوناه نوماوړي

رسايږي، دا ډول وناډي او ما اکري د سياستوال اړ دي چي تواف ته و

دولتونو ترمنځ په اړيکو کي هچ لوی بدلونونه راولي. د دولتوناو تارمنځ

اړيکي ټينګوي او د ولسونو ترمنځ باورونه زېږوي.

د دولتونو د مشرانو ترمنځ زياتري وناډي نمايشاي او تبليغااتي ب اه

ي هغاه لري، دوی په ونډو کي پر داسي موضوعاتو پريکړي کاوي، چا

د پلي کولو وړ نه وي او که پلي هچ سي د دوی لپاره بېلاه ارمه څخاه بال

څااه نااه وي. نااو وياالی سااو چااي د دولتونااو د مشاارانو زياااتري ونااډي

تبليغاتي او نمايشي ب ي لري او ياوازي د عاماه افکاارو د جوړولاو او د

نړيوالو د فکرونو د بدلولو لپاره تر سره کيږي.

کوونکو لپاره زيات معيارونه او ځانګړني پاه پاام که څه هچ د م اکره

کي نيول سوي دي، خاو پاه ټاوليز ډول د بريااليو ما اکره کوونکاو لپااره

169

لاندي ځيني ځانګړني يادوو، چي ځيني يې په طبيعي ډول دي او ځيني

نوري يې بيا د زده کړي پر بنسلا لاسته راتلی سي:

ع کول؛د م اکري پر مهال د صداق او ري تنولا مرا

د م ابل لوري درناوی کول او د بدابو مراعتول؛

په خبرو کي ښايسته والی او روښانتيا؛

پر خپل نفې او ځان باور کول؛

د رازونو ساتل؛

د کاري وجدان لرل؛

رو پر وړاندي د حوصلي او ز چ لرلد م ابل لوري د خب

د م اکري پر مهال د هوښيار او تفکر تونوالی؛

ط باندي باور او د هغه څخه ګتنه؛پر من

د م ابل لوري مشرو او روا ګتو ته درناوی؛

د م اکري د موضوعاتو پاه اړه بشاپړه پوهيدناه او ټولاو ګاډونوالو تاه

درناوی کول؛

ه د نړيوالو معيارونو څخه خبرېدلد م اکري د موضو په اړ

پاار هغااي پااه ماا اکره کااي د کارېاادونکي ژبااي پااه اړه معلومااات لاارل يااا

اکمني درلودلو

د م اکري پر مهال د خپلي ډلي تخ ص او بندونو ته درناوی کول؛

د م اکري په هر پړاو کي د فعاله ګډون ساتل؛

د م اکرې پر مهال د وخ مديري کول؛

د م ابل لوري ما هت، کلتاور، مليا او ناورو ساپيڅلو ارزښاتونو تاه

درناوی کول؛

او راتلونکی هچ په پام کي نيول. د راتلونکي په اړه فکر کول1

.۳٧٩مبانی ديپلوماسی و بداب ديپلوماتيا. سيدعلي ح نا کمياب. ص - 1

171

ښه تګلره د م اکري د موخو د لاسته راوړلو لپااره ډېاره اړيناه ده. کاه

چيري م اکره کوونکي واړي چي په م اکرې کاي خپال درياځ پيااوړی

کړي او خپلي موخي لاسته راوړي نو باياد ياو امير اصاولو تاه پاملرناه

، چي د نوموړو د ډلي څخه يې د لاندي اصولو يادونه کولای سو:وکړي

د م اکري لوري بايد لومړی د ستونزي په اړ خبري وکړي، دوی -(۳)

بايد هغه ګډ ټکاي پياداکړي چاي د لاورو تارمنځ د ساتونزو د پيداکېادو

لامل سوي دي، دوی بايد دا روښانه کړي چاي د نوماوړو ساتونزو پاه لاه

خپلي ګډي ګتي ساتلی سي. منځه وړلو سره دوی

د نومااوړو مفاااهيمو پااه روښااانه کولااو سااره، دواړو لااورو تااه دا زمينااه

برابريااږي، چااي موضااو تااه د ساامي لاري ورننااوزي او پااه ګااډه توګااه د

موضو تعريي او ماتوا روښانه کړي. د يوي موضو حل هغه مهال را

چاي هغاه وتلی سي، کله چي د ګډ چوکا پر بنسلا لوري و تاوانيږي،

په ګډه توګه تعريي کړي، په هغې کي خپلي ګتي په ن ه کړي او بياا پاه

ګډه توګه د لورو ترمنځ د ګډو ګتو د سااتلو اړوناد پايلاه راوباساي. کلاه

چي په يوي موضو کي د دواړو لورو ترمنځ ګډي ګتاي اتون ولاري او

موضو په دواړو پوري اړوند وي، پدي وخ کاي د ما اکري لپااره لار

انيستل کيږي او د موضو په اړه ګډه پايله را ايستل کېدای سي. پر

خو کله چي د موضاو پار سار د لاورو تارمنځ همږ اي ناه وي، بياا ناو د

حللري په اړه يې ستونزي پې يږي او داساي پايلاه لاساته راوړل چاي د

دواړو لورو لخوا منل سوي وي، ستونزمنه ګ ال کياږي. همدارنګاه کلاه

ړه د لاورو لخاوا بېلبېال ليادلوري اتون ولاري او د چي د موضاو پاه ا

موضو د تعريي پر سر د خواوو ترمنځ همږ اي ناه وي، ناو پادي وخا

کي د ګډي پايلي لاسته راوړل ستونزمن ګ ل کيږي او م اکره به بريالی

نااه وي. کلااه چااي ماا اکره کااوونکی د خپاال م اباال لااوري د کړنااو چوکااا

پاه سامه توګاه وپاوهيږي، بياا کاولای وپيژني او د هغه پاه موخاو بانادي

171

سي چي د موضو اړوند ګډ او مشاترک تعرياي وړانادي کاړي او ګاډي

پايلي ته ورسيږي.

نو له همدي امله ويالی ساو چاي د ما اکري د تګالري پاه ټااکلو کاي

لومړنی ارو د موضاو پاه اړه د ګاډ تعرياي او پيژنادني وړانادي کاول

وړاناادي سااو، بيااا خااواوي دي، کلااه چااي د موضااو لپاااره ګااډ تعريااي

کولای سي چي د موضو منځ ته ور ودانګاي او موضاو پاه سامه توګاه

و ني.

په لومړنياو پړاووناو کاي د ما اکرې لپااره باياد چوکاا وټاکال -(۲)

سااي، ماا اکره کااوونکي بايااد خپلااي مااوخي څرګناادي کااړي او خپلااي

ی وښتني وړاندي کړي او خپل ځانونه م اکره کولو ته چمتو کاړي. دو

بايد موضو تعريي کړي او د خبرو اترو پولي او ک ي وڅيړي.

په زياتو برخو کي ما اکره کاوونکي کاولای ساي چاي د کارپوهاانو او

سياساااتپوهانو څخاااه د مااا اکري کولاااو لپااااره د موضاااوعاتو لړلياااا

و واړي او د ما اکري لپااره مشاوري ورڅخاه واخلاي. وروساته لاه هغاه

ه موضاوعات چاي پاه لړلياا کاي را څخه م اکره کوونکي بايد ټول هغا

ونډ سوي دي، په سمه توګه تعريي کړي او ګډونوالو ته ياې پاه اساانه

او روانه توګه وروپيژني. د م اکري ټول ړي بايد په لړليا کاي د درج

سوو موضوعاتو پر ماور خپل باثونه وکړي.

نو ويلی سو چي د تګالري پاه جوړولاو کاي دوهاچ ټکای دادی چاي د

و لپاره لړليا جوړ سي او بيا د هغو موضوعاتو پار بنسالا د موضوعات

م اکري باثونه را ونغاړي.

د ماا اکري پاار مهااال پااه لومړيااو کااي ټااول ماا اکره کااوونکي د -(۱)

افکااااارو او نورياااااتو تبادلااااه کااااوي، دوی پااااه خپلااااو منځونااااو کااااي د

موضوعاتو په اړه خپل معلومات ريکوي. کله چي د ما اکره کوونکاو

اکري ځای، وخ او کړنلري پاه ګوتاه ساي، بياا ناو ما اکره ترمنځ د م

کوونکي د خپلو لومړنيو معلوماتو څخه په ګتني سره د موضاوعاتو ياا

172

موضااو پااه اړه فکاار کااوي او ټااولي هغااه لاري چاااري ساانجوي، د کومااو

پواسطه چي د موضو لپاره سمه پايله تر لاسه کېدای سي.

ه خواوي ونه رسيدلې نو سمه که چيري د موضو پر سر سمي پايلي ت

او مناسبه خبره داده چي د م اکري پر پرې ودلو باندي پريکړه وکړي.

کله چي د م اکري اړوند موضوعات سره راټول سول او لړلياا -(۴)

يې جوړ سو، نو م اکره کوونکي باياد خپال لومړيتوبوناه ډلبنادي کاړي

تاوب ولاري، او ټول هغه موضوعات چاي ددوی لپااره مهاچ وي او لومړي

هغه بايد په ن ه کړي. همدارنګه دوی بايد هغه موضوعات چي پاه )څاه

راکااړي او څااه ورکااړي( پااوري اړه لااري، پااه ګوتااه کااړي او د راکااړي او

ورکړي په اړه يې دقي فکر وکړي.

م اکره کوونکي باياد ياو د بال پاه موخاو او تلانلرو پاوه ساي، خپلاي

توګاه پاه ياوه او بال وپيژناي. وښتني، هيلي، ګتي او تګلري پاه سامه

ددوی دريااځ بايااد سااپين او ښااکاره وي. دوی بايااد موضااوعات ډلبناادي

کړي او هغه موضوعات چي ارزښ يې زيات وي، په لومړيتوبوناو کاي

راولااي، پاار هغااو موضااوعاتو چااي بااي ګتااي وي او يااا يااې ګتااه کمااه وي،

زيات وخ ونه لګوي. همدارنګه د موضاوعاتو تارمنځ اړيکاي پاه سامه

توګه وپيژني او موضوعات داسي ډلبندي کړي چي يو دبل سره اړيکاي

ولري.

د موضوعاتو اړيکي او ډلبنادي پاه ډيپلومااټيکو ما اکرو کاي د ډېار

ارزښ وړ دي. که چيري د موضوعاتو ارزښ او اړيکاي پاه سامه توګاه

وناااه پېژنااادل ساااي، ناااو مناسااابي او سااامي پاااايلي پاااه لا ناااه راځاااي. د

پر بنسلا م اکره کوونکي کولای ساي چاي، هغاه موضوعاتو د ډلبند

موضوعات چي په خبرو اترو حل کيږي، د خبارو او باثوناو د لاري حال

کړي او هغه موضوعات چاي د راکاړي او ورکاړي پار بنسالا حال کېادای

سي، د هغو لپاره معاملي وکړي. خو که چيري په معاملي کي زيان وي،

باادلون ورکااړي او داسااي بيااانو ماا اکره کااوونکي بايااد خپلااو موخااو تااه

173

دريځ وره کړي چي زيات څه لاساته راوړي، داساي ناه چاي زياات څاه د

لاسه ورکړي.

کله چي م اکره کوونکو، موضوعات په سمه توګه ډلبندي کاړه -(۵)

او موضااوعات يااې ځانتااه پااه ن ااه کااړه، بيااا نااو دوی تااه اړينااه ده چااي پااه

ړي. د موضاوعاتو منومه توګه د نوموړو موضوعاتو په اړه پريکړي وکا

پاااه ټاکناااه کاااي دوی باياااد فکااار وکاااړي، لاااومړی باياااد اساااانه او سااااده

موضااااوعات مختااااه ک ااااېږدي او وروسااااته پااااه کاااارار کاااارار سااااختو

موضاااوعاتو تاااه ور ودانګاااي. د مااا اکرې پااار مهاااال دوی باياااد د ټولاااو

موضوعاتو اړخونو ته فکر وکړي او ټاول هغاه وړانديزوناه چاي وړانادي

. کيږي، په پام کي ونيسي

ماا اکره کااوونکي چااي د خپلااو مؤکلنااو پااه اسااتازيتوب خبااري -(۱)

کوي، بايد د خپلو مؤکلنو بندونو او وښتنو تاه هاچ پاملرناه وکاړي، د

دوی سره د موضوعاتو پر سر مشوري وکړي.

د م اکره کوونکو لپاره بل ګام دادی چي خپلي ځاانګړي ماوخي -(۷)

سمه کاري تګلره په کاار تعريي کړي، مهچ موضوعات په ن ه کړي او

واچوي. د م اکري لوري بايد داسي حللري په کار واچاوي چاي د ټولاو

لپاااره پااه منط ااي ډول د منلااو وړ وي او د خااواوو لپاااره قااانه کااوونکي

دلايل وړاندي کړي.

کله چي پاه ما اکره کاي تار ياوي د ډېارو موضاوعاتو لپااره باا -(۸)

ت وړاناادي ساوي وي، نااو کاول وښاتل سااوی وي او بېلبېال موضاوعا

م اکره کوونکي بايد هغه موضوعات چاي د خپلاو موخاو او ګتاو لپااره

ا ېزناکه بولي، پاه ګوتاه کاړي او پار هغاو ډېار باا وکاړي، همدارنګاه

هغه موضوعات چي کچ ارزښته وي او حل کاول ياې دوماره ګتاه نلاري، د

هغو څخه د نفوذ د وسايلو په ب ه کار واخلي.

174

تشريفات د ټولاو بداباو، رواجوناو، عيرفوناو او هغاو کړناو ټولګاه ده،

چي بنسلا ياې پار بدب ولاړ وي او د خلکاو تارمنځ پاه خپلمنځياو اړيکاو

کي مراع کيږي او په پای کي د دوستا اړيکي رامنځته کوي.

اباو او رسامونو هره ټولنه چي د تمدن په هر پړاو کي وی، د ځانګړو بد

لرونکاااې ده، د فرانساااوي متفکااار بنااادره ماااالرو پاااه خباااره ))تمااادن بېلاااه

تشريفاتو تون نلري((. تشريفات يا مراسچ بېلبېلي ب ي لري، کېدای

سي، چاي کاورني، قبېلاه ياي، ما هبي، ملاي، رسامي، نړياوال او ياا هاچ

.1ډيپلوماټيا وي

يادونکې برخاه ډيپلوماټيکي تشريفات د ډيپلوماسا مهمه او ناه بېل

ده، چااااااي بداب او نزاکتونااااااه ورباناااااادي واکماااااان دي. تشااااااريفاتو د

ډيپلوماټيکو چارو پر بېلبېلو اړخونو بانادي سايور اوړولی دی او

ډيپلوما په ټولو کړنو او خبرو کي اړ دی چي ډيپلوماټيکو تشاريفاتو

ته پاملرنه وکړي.

وماټيااا د ډيپلوماااټيکو تشااريفاتو پااه اړه يااو نواار دادی چااي ډيپل

تشريفات يوازي په ونډو، ښايستو ميلمستياوو کي ګډون، ښايسته

جامي ا وستل او نور ظاهري کړه وړه ندي، خو دا تشاريفات ياوازي پار

. ۲۵٠سيد داوود بقايی، ديپلوماسی و فنون م اکره. ص -1

175

نوموړو اړخونو نه راګرځي، بلکي د پاردې تار اا ځېناي رازوناه او پتاي

کړني هچ د ډيپلوماټيکو تشريفاتو يوه برخه جوړوي.

ونو راهيسي د ورځني ژوند يوه برخه جاوړوي. تشريفات له زرګونو کل

د تاريخي ن و ن انو څخه لېدل کيږي، چي په لر ونو وختونو کي هچ د

ټولاااو چاااارو د ترساااره کولاااو لپااااره ځاااانګړې قاااوانين موجاااود وه. هغاااه

ډبرليکونه چاي د ناړ پاه بېلبېلاو کېنادنو او کناډوالو کاي پيادا ساوي

و مراسامو او نواچ څرګنادوی دي، هچ په لر وناو درباارونو کاي د ځاانګړ

دي. ډيپلوماټيکي تشريفاتو د وخ په تيريدو سره بدلون کړی دی، نان

هغه تشريفات چي په زړې نړ کي وه، نه تر سترګو کيږي، بلکي زياتره

د نوې نړ او نوو وختونو سره سچ تشاريفات تار ساترګو کياږي، کاه څاه

تاار ا يااز لاناادي هااچ ننااي تشااريفات هااچ د لر ونااو او پخوانيااو تشااريفاتو

دي، خو بيا هچ د وخ په تيريدو سره يې زيات بدلون کړی دی.

نن ورځ دا اړيناه ګ ال ساوې ده چاي د بهرناي سياسا او ډيپلوماساا

کار کوونکي د دولتونو ترمنځ د اړيکو او يا د دول او نړياوالي ټاولني

. تر منځ د اړيکاو پار مهاال نړياوال نزاکتوناه او بداب پاه پاام کاي ونيساي

دوی اړ دي، چي د بهرنيو اړيکو په برخه کي ټول هغه واکمان قواعاد او

کاااړه وړه پاااه پاااام کاااي ونيساااي کاااوم چاااي پاااه اوسااانيو وختوناااو کاااي د

ډيپلوماټانو لپاره اړين دي.

ډيپلوماااټيکي تشااريفات لااه پيړيااو پيړيااو راهيسااي د وګااړو، قبيلااو،

ږولااو پاار ټولنااو او ولسااونو تاارمنځ د همکاااريو او سياسااي اسااتازيو د لي

مهااال د کااړو وړو زيږدنااده دي. دا قواعااد لااه ډياارو وختونااو راهيسااي د

ولسونو او بيا د دولتوناو تارمنځ د سياساي او رسامي اساتازو د ليږولاو

پر مهال په پام کي نيول کېدل، چي او په نړيواله ک اه منال ساوي دي

. او په نړيوالو اړيکو او ډيپلوماسا کي د مهمو برونو په ب ه ګ ل کيږي

که څه هچ دا ډول قواعد په نړيواله ک ه منل سوي دي، خاو بياا هاچ هار

هېااواد د خپلااو ملااي ارزښااتونو او عيرفونااو پاار بنساالا بدلونونااه پک ااي

176

راوستلي دي، په هر هيواد کي ډيپلومااټيکي بداب بېلبېلاي ب اي لاري

خو ټول تشريفات د ډيپلوماټانو او سياسي اساتازو د درنااوي لپااره تار

. هااي داسااي ډيپلوماااټيکي تشااريفات نسااته چااي د سياسااي سااره کيااږي

استازي بي احترامي دي پک ي سوي وي او يا هچ د دوی نا خوښه وي،

که څه هچ ځېني ډيپلوماټيکي تشريفات ديني او م هبي ب ه لري هغه هچ

اختياري دي، ډيپلوما اړ نادی چاي نوماوړي تشاريفات ارومارو اجارا

تيااار لااري، چااي کااوم ډول تشااريفات کااړي، بلکااي ډيپلومااا واک او اخ

ترسره کړي.

ډيپلوماااټيکي بداب او تشااريفات د ډيپلوماسااا مهمااه برخااه ده، پااه

دي بدابو او تشريفاتو کي بېلبېل قواعد او دودونه سته، د ټولو سارته

رسول هچ کله ناکله نا اونې وي او کلاه بياا د ځيناو سارته رساول د وخا

ي داسااي تشااريفات چااي د ضااايه کااول وي، خااو هڅااه بايااد وسااي، چاا

دولتونو ترمنځ د اړيکو په ښه والي کي ا يزمن وي او د موخو د لاساته

راوړلو لپاره اړين وي، ارومرو سرته ورساول ساي. کلاه ناکلاه بياا ځيناي

تشريفات او بداب د ځاني وښتني او طبيعي تمايلتو سره په ټکر کاي

و چاي هغاه تار ساره وي، خو د سازماني موخو د تر لاساه کولاو لپااره اړ يا

کړو.

تشريفات له يوي خوا د موخو د تر لاسه کولو لپااره ا يازمن دي او لاه

بلاي خاوا د سياساتونو د پلاي کولااو لپااره چاپيرياال براباروي ناو وياالی

سو، چي تشريفات په نړيوالاه ک اه د موخاو د ترلاساه کولاو او د بهرناي

سياس د پلي کولو لپاره فضا جوړوي.

باې ګتاي م اررات، بداب، رساوم او د تيارو پېړياو او تشريفات هساي

نسلونو د افکارو زېږنده ندي، بلکي ارزښا ياې او پاه نړيوالاه ک اه

مناال سااوی دی، ډياارو پرمختللااو او نوښااتګرو دولتونااو هااچ ځانونااه د

نوموړو تشريفاتو منلو ته چمتو کړي دي.

177

اړينه تشريفات په نړيوالو اړيکو او ډيپلوماسا کي د پوهاوي لپاره

وسيله ګ ال ساوې ده، کاه چياري تشاريفات پاه سامه توګاه ترساره نساي،

کېدای سي، چي م ابل لوری ناسچ پوه سي او هغه هچ ورته عمال ترساره

کړي. د تشريفاتو په ښودلو او ترسره کولاو ساره د ياوه دولا د دوساتا

او سياسااي دريااځ څااه ناڅااه معلومېاادای سااي، زياااتره دولتونااه د خپلااي

اخااااوپ پيغااااام پااااه تشااااريفاتو کااااي څرګناااادوي. نااااو دوسااااتا او خو

ډيپلوماااټيکو مااامورين او د بهرنااي سياساا لوبغاااړو تااه اړينااه ده چااي

نوماااوړي تشاااريفات د ځاااان پېژنااادني څخاااه نياااولې بياااا تااار سياساااي او

ډيپلوماټيکو م اکرو او خبرو اترو پوري ټول په پام کي ونيسي.

يوالي ټولني منلي دي لکه څرنګه چي دا ډول عيرفي برونه او قواعد نړ

او تر کله چاي پاه نړيوالاه ک اه دا قواعاد منال ساوي وي، تار هغاه پاوري

ډيپلوماټان اړ دي چي مراع يې کړي، داسي نسي کېدای چي د ځااني

وښتنو پر بنسلا ځيني مراع کړي او ځيني بيا ترسره کړي، ټول هغاه

پااه تشاريفات چاي د ياوه دولا د ملاي ارزښاتونو او ديناي قواعادو ساره

ټکر کي نه وي، هغه بايد تر سره سي، خو کله ناکله بيا کېادای ساي چاي

ځيني تشريفات د کلتوري او ديني قواعدو سره پاه ټکار کاي وي، بياا د

هغو منل او ترسره کول لازمي نه ګ ل کيږي.

همدارنګااه د تشااريفاتي اصااولو پااه پااام کااي نيااول لااه ملااي او ماا هبي

د ما اړولاو پاه ماناا ناه دي. هار وګاړی بدابو، دودونو او لارو چارو څخه

بايد د خپال ملاي خ اي او هويا ښاکارندوی وه اوساي. تشاريفات

بايد د ملاي بداباو، رسامونو، دودوناو او د تشاريفاتو د نړيوالاو اصاولو

سره ګډه پوله ولري.

د ډيپلومااااټيکي تشاااريفات هغاااه بداب او نزاکتوناااه دي، چاااي باياااد

دولتونو د مشرانو او ډيپلوماټاانو لخاوا مراعا ساي. تشاريفاتو تاه پاه

178

( ويل کيږي او د لغ له اړخه هغه کتاب تاه Protocolانګريزي ژبه کي )

ويااال کياااږي، چاااي عماااومي او ټاااوليز اساااناد پک اااي مبتياااږي او پاااه

ډيپلوماسا کي بيا د کنفرانسونو د مساودي د مبا پاه ماناا هاچ کاارول

تشااريفات هغااو کااړنلرو او لارو چااارو تااه هااچ وياال کيااږي. همدارنګااه

کيږي، چي د بهرنيو چارو وزارت کارکوونکي بايد په خپلو ليکناو کاي

. د تشريفاتو په اړه يو بشپړ تعريي داسي کاولای 1هغو ته پاملرنه وکړي

سااو ))تشااريفات هغااه بداب، دودونااه، م ااررات او قااوانين دي چااي پااه

وماټياا پالوي د اړو، د بهرنياو رسمي مراسامو کاي د وګاړو، د ډيپل

چااارو وزارت او دولتونااو لااه لااوري پااه کنفرانسااونو، نړيوالااو ناسااتو او

ونډو کي دود سوي دي((.

پااه منځنيااو پيړيااو کااي د )پروتوکااول( کلمااي د اساانادو د مباا او پااه

ار اايفونو کااي د ځااای پاار ځااای کولااو مانااا لاارل، خااو وروسااته دي کلمااي

موناادل او د اسانادو د مباا تار څنااګ يااې د ډيپلوماټياا ژونااد تاه لاره و

نزاکاا او رساامي کااړو وړو مانااا هااچ ااوره کااړه. نااو وياالی سااو، چااي

پروتوکول پر ورځني ژوند د تشريفاتو ځانګړې ا يز ته ويل کيږي.

تشااريفات بيااا د عربااي ژبااي کلمااه ده چااي د تشااريي او اارف څخااه

ګرياازي ژبااي اخيسااتل سااوي ده او مانااا يااې لوړتيااا او سااترتيا ده. د ان

پروتوکول تر زياته بريده د عربي ژبي د تشريفات سره معادله ماناا لاري.

پروتوکول په دوو ماناوو کارول کيږي:

هغه صندوق ته ويل کيږي، چي اسناد پک ي ساتل کيږي؛ -(٧)

هغي دوسيي ته ويل کيږي، چي د اسنادو لنډيز پک اي خونادي -(۳)

وي؛

دوهمي مانا په څير کارول کيږي. خو تر اوسه هچ په زياترو برخو کي د

( داسي تعريفيږي:Protocolپه ټوليز ډول ډيپلوماټيا تشريفات )

. ۲۲ي اړيکي او د هغو بداب، ص لطيي بهاند، ډيپلوماټيک -1

179

))هغه بداب او دود چي د دولتي چارواکو په هر کلي کي کارول کيږي

1يااااا ددولتااااي چااااارواکو لپاااااره د هرکلااااي ااااانداره مراساااامو تااااه((

ټيااا ډيپلوماټيااا تشااريفات وياال کيااږي. يااا پااه باال عبااارت ډيپلوما

تشاااريفات د هغاااو قواعااادو او م رراتاااو ټولګاااه ده چاااي ))د دولتوناااو د

مشرانو، د دولتونو د اساتازو، ډيپلوماټاانو، د بهرنياو چاارو د وزارت

او بهرنيااو نمايناادګيو او پااه نړيوالااو ټولنااو او کنفرانسااونو کااي معمااول

. 2وي((

ډيپلوماټيا تشريفات د ډيپلوماسا مهماه او ناه بېليادونکي برخاه

او ډيپلوماسااااي بېلااااه تشااااريفاتو څخااااه نيمګااااړې ده. تشااااريفات د ده

ډيپلوماااټيکو فعاااليتونو پاار بېلبېلااو اړخونااو ا يااز کااوي او هغااوی تااه

نوچ ورکوي، نو له همدي کبله ويلی سو، چي ډيپلوما بايد پاه خپلاو

ټولو کړنو او خبرو کي تشريفات په پام کي ونيسي.

ريفات رساااامي او برام دا څرګنااااده خبااااره ده چااااي ډيپلوماټيااااا تشاااا

چاپيريااال تااه اړتيااا لااري او تشااريفات د رساامي ماا اکرو، ډيپلوماااټيکو

وناااډو، ميلمساااتياوو او تړونوناااو لپااااره زميناااه براباااروي. د همااادي

تشريفاتو له برکته د دوو دښمنو دولتونو استازي څناګ پار څناګ ساره

ک ېني او د تفاهچ او جوړ راتلني لپاره م اکرات تر سره کوي.

ريفات د دولتونااو د اسااتازو لپاااره د خباارو اتاارو او د ښااو اړيکااو تشاا

ټينګولو لپاره چاپيريال برابروي او ددوی ترمنځ اړيکي اسانه کوي. ناو

تشريفات د دولتونو او ولسونو د نيژديوالي لامل ګرځي.

تشريفات له پامه ورځول او هغه تر پ و لاندي کول نزاکتي او ادبي

تشريفات د قواعدو په څيار پاه ح وقاو کاي ځاای خل ده، خو کله چي دا

پيداکړي بيا د هغو تر پ و لاندي کول مسؤلي منځته راوړي.

۲۵لطيي بهاند، ډيپلوماټيکي اړيکي او د هغو بداب، ص -1

. ۲۵٠سيد داوود بقايي، ديپلوماسي وفنون م اکره، ص -2

181

که چيري ډيپلوماټيا تشريفات په سمه توګاه تار ساره ساي ناو پايلاه

يې مثبته راځي، خو که چيري لږ تيروتنه پک اي منځتاه راساي، بياا ناو

ي کبلاه د تشاريفاتو اجارا جبران کول يې ستونزمن ګ ل کيږي. نو له هماد

کول د ډيپلوماسا له مهمو او اړينو برخو څخاه ګ ال کياږي. ډيپلوماا

بايااد د ډيپلوماااټيکي پااوهي تاار څنااګ پااه تشااريفاتو هااچ پااه ساامه توګااه

وپااوهيږي او د ترسااره کولااو پرمهااال ډيپلوماټيااا بداب او نزاکتونااه

مراع کړي.

، ټولني، ولې او ډيپلوماټيا تشريفات په ځانګړې ډول د کوم پاچا

يا سياستوالو اخترا او لاساته راوړناه ناده، بلکاي دا د بشاري ټاولني د

پيړيو پيړيو د کاار او رسامي ژوناد پايلاه ده. دا تشاريفات د ښاه نيا پار

بنسلا د سچ ژوند کولاو د تجرباو دود او دساتور دي، چاي د ځااني ژوناد

کو کي هاچ ومنال څخه را پيل بيا په نړيواله ک ه د دولتونو ترمنځ په اړي

سول. دولتونو په نړيواله ک ه د رسمي اړيکو پر مهال يو مير بداب او

نزاکتونو ته اړتيا پيداکړه، چي د هر دول پاه دنناه کاي دا تشاريفات او

بدابااو تااوپير درلااودی، خااو د وخاا پااه تيرياادو سااره پااه نړيوالااه ک ااه يااو

ااامير قواعاااد د نړياااوال عيااارف پاااه توګاااه ومنااال ساااول، چاااي او د

ډيپلوماټيکو نزاکتونو او بدابو په ب ه لوستل کيږي.

کااه څااه هااچ د هاار هيااواد او خلکااو د ژونااد دود او دسااتور، نزاکتونااه،

بداب او نور اصاول ساره تاوپير لاري، خاو دولتوناه د خپال عيارف او ملاي

ارزښتونو پر بنسلا تشريفات عياروي. دا تشريفات که څاه هاچ پاه ځېناو

ټااوليز ډول پااه نړيوالااه ک ااه مناال سااوي برخااو کااي تااوپير لااري، خااو پااه

تشريفات زياتره سره ورته دي او د نړيوال عيارف ياوه برخاه ګرځېادلې ده.

دا ډول تشريفات او اصول چي د نړيوال عيرف يوه برخه ده او په ټولو کي

يو ان منل سوي دي، په لاندي ډول يې ځيني بېلګي وړاندي کوو:

د دولتونو په رسمي پېژندنه؛ -(٧)

د ډيپلوماټيکو اړيکو ټينګول؛ -(۳)

181

د سفيرانو يا ډيپلوماټيکو مشرانو ټاکل؛ -(۲)

د باور ليا وړاندي کول؛ -(۲)

د سياسي سفرونو ترتيبول؛ -(۵)

د مشرانو او سر مشرانو کتني او خبري؛ -(٩)

د تړونونو يا نورو اسنادو لاسليکول؛ -(٠)

ساده تاوب راوساتل نن ورځ دا هڅي رواني دي، چي په تشريفاتو کي

سي او ټول تشريفاتي کړه وړه په اسانه ډول تر سره سي. په اوسني وخا

کي ډيره هڅه کيږي، چي دولتونه په خپلو منځونو کي د اړيکو پر مهال

ښااه نياا ولااري، داسااي ډيااري ډيپلوماااټيکي ماا اکري او ونااډي تاار

سترګو کيږي، چاي دښامن دولتوناه او ياا هاچ سايال او مخاالي دولتوناه

خپل استازي ور استوي او دوی يو دبل تار څناګ ناسا وي، ناو پار دي

مهال هچ دا منل سوي دي، چي ښه ني بايد وکارول سي، که څاه هاچ ښاه

ني په نړيوالو تشريفاتي قواعدو کي ندی مب سوی، خو مراعتاول او

په پام کي نيول يې اړين ګ ل کيږي.

ساوی دی او د ټاولني لکه څرنګه چي انسان د ټولني په يږ کاي پيادا

سره ګډ ژوند کوي، له همدي کبله انساني ژوند بايد يوازي د ځان لپاره

ونه بلل سي، موپ يوازي د ځان لپاره ژوناد ناه کاوو؛ ناو ځکاه باياد هڅاه

وکااړو چااي منفااي عادتونااه او خويونااه ليااري کااړو او پااه مثبتااو خويونااو

ه او د ژونااد ځانونااه پياااوړي کااړو. د انسااان خبااري، تااګ، ولاړه او ناساات

نوري چاري د تشريفاتو او بدابو څرګندوی دي، لکه څرنګه چي د ژوناد

عادي چاري د ژوند کولاو پاه بداباو پاوري اړه لاري، همداساي رسامي او

ډيپلوماټيکي چاري بيا رسمي او سياسي بداب واړي.

د تشريفاتو نه مراعتول ځيني منفاي پاايلي لاري، هغاه تشاريفات چاي

لااي وي او د نړيااوال عياارف يااوه برخااه ګرځېاادلي وي، د نړيااوالي ټااولني من

هغو نه مراعتول، د نړيوالي ټولني څخه د ګوښه توب او لياري کېادو پاه

182

مانا دي. نو که چيري دا ډول کړني ترسره ساي بياا د نړياوالي ټاولني ساره

اړيکي کميږي او د اړيکو پر مهال د ستونزو سره م کيږي.

ټااولني څخااه ليااري سااي، بيااا ډياار نااو کلااه چااي يااو دولاا د نړيااوالي

چانسااونه او ګتااي د لاسااه ورکااوي، پااه نړيوالااه ک ااه خپاال حيثياا او

پرستيژ نسي ساتلی او بېرته بيا لومړني حال ته ستنېدل ډېر وخ او

فعالي واړي. نو له همدي امله بايد هڅه وسي چي لاه نړياوالي ټاولني

ي کړي. څخه هي دول ګوښه نسي او نړيوال منلي قواعد پل

پر اوسني معيار ولاړ تشريفات د پيړيو پيړيو په اوپدو کي د وګاړو،

ټولنااو او ولسااونو د خپلمنځااي تااګ راتااګ زېږنااده دي، چااي پااه اوسااني

وخ کي د نوي مهال او پېر سره سچ اصلح سوي دي. کاه څاه هاچ ځيناي

تشريفاتي اصول په لر ونې ب ه تر اوسه هچ پاتاه ساوي دي، خاو د وخا

دو سره ډيرو لر ونو او پخوانيو اصولو بدلون کاړی دی او لا هاچ په تيري

د بدلون په حال کي دي.

هر دول او ولې د خپلو ملي ارزښاتونو او کلتاوري جوړښاتونو ساره

ساچ پاادي برخااه کااي بدلونونااه راوساتي دي او نومااوړو تشااريفاتو تااه يااې

ملااي رنااګ ورکااړی دی. همدارنګااه د ډيپلوماااټيکو بدابااو او تشااريفاتو

زياتره برخه د وګړو د ورځني ژوند له بدابو سره ورته ده، لاه همادي کبلاه

ونې ده چي يو مير ډيپلوماټيکي بداب او تشريفات په ورځني ژوند

کي پلي سي او د ورځني ژوند ځيني بداب او تشريفات د ډيپلومااټيکو

تشريفاتو او بدابو په برخه کي پلي سي.

کي بدابااو او تشااريفاتو زياااتره د د اوسااني وخاا نړيااوال ډيپلوماااټي

اروپايې ټولني له بدابو څخه سرچېنه اخيستې ده، خو په لاږ بادلون ساره

کېدای سي، چي دد و اصولو رې ه د لر ونو اسيايي ولسونو په ژوند

کي هچ ووينو.

183

په نړيواله ټولنه کي د تشريفاتي اصاولو مراعتاول خاورا ارزښا لاري

ځينااو هيوادونااو د اسااتازو لااه سااخ او نااه مراعاااتول يااې کلااه کلااه د

. 1 برګون سره مخام کيږي

DiplomaticProtocols

2

.۵۳-۲٠لطيي بهاند، ډيپلوماټيا اړيکې او د هغو بداب، ص -1

. ٧٩پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص -2

184

1

په پخوا وختونو کي تشاريفات تار اوسانيو وختوناو زياات او پي لاي

وه، د االمي پيااړ تاار لومړيااو پااوري لا زياااتره دولتونااه ساالطنتي وه او

ل. تشريفات هچ د سلطنتي دستګاه لخوا په ځانګړو مراسمو ترسره کېد

خاااو کلاااه چاااي سااالطنتي رژيموناااه پاااه جمهاااوري او اااواريي رژيموناااو

واوښتل، په کرار کرار سره پي لي او زيات تشاريفات پاه سااده او کماو

تشريفاتو بادل ساول. ان لباي او کمونيساتي دولتوناه تار زياتاه وختاه د

ډيپلوماااټيکي تشااريفاتو سااره مخااالي وه. خااو لااه څااو کلونااو وروسااته

ونيسااتي دولتونااو ډيپلوماااټيکي تشااريفاتو او همااد و ان لبااي او کم

بداب تااه اااړه ک ې ااودل او حتااا پااه ځينااو تشااريفاتو کااي تاار لويااديځو

دولتونو هچ مخکي وه.

کلااه چااي چااين ان االب وکااړ دياارش کالااه دوی کوښااښ کااوی، چااي پاار

تشريفاتو باندي سترګي پتي کړي، خو وروساته ياې نړياوال تشاريفاتي

خپلو ډيپلوماټاانو پاه لباساونو کاي څرګناد قواعد ومنل او په بهر کې د

کړه.

.٧٩ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص پرويز -1

185

1

.٧٠پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص -1

186

۲۶۹۶

۲۶۴۱

187

1

. ۳٧پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص -1

188

1

. ۳٠پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص -1

189

۳

191

۲

191

192

۳

۲

193

۳

194

۲۶۶۶

۱۲

195

196

197

198

1

.٦٠-٠۲پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

199

۱۲

211

211

1

incognito

. ٠٧ -٠٦پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

212

1

.٠٩-٠۵پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

213

1

.٠٠-٠٩پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

214

۱۲۲۷

215

1

۲

Ambassador

۲۱۲۵

.٠۲ -٠۲پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

216

217

218

1

.٦٧پلوماتيا، ص پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات دي 1

219

211

211

1

.٧٧۳-٦۵پرويز ذوالعين، بداب و تشريفات ديپلوماتيا، ص 1

212

بريانفر، عزيز. رازهای سر به مهر تاري ديپلوماسی افغانساتان -(۳)

.۳۱۹۱درنيمه نخس سده بيستچ. نا ر: بنګاه انتشارات ميوند.

داود. بداب ديپلماسااای وفناااون مااا اکره. نا ااار: بقاااايی، سااايد -(۲)

.٧۲٠٠مؤسسه انتشارات و چاپ دانشګاه تهران. چاپ اول

بلادپااااااوش، علاااااای و توتون يااااااان، عليرضااااااا. ديپلمااااااات و -(۱)

ديپلوماساای. مؤسسااه چاااپ وانتشااارات وزارت امااور خارجااه ايااران،

.٧۲٠۳چاپ اول

پوهنتااون ب اايرت ،عباادالنبی .دديپلوماساای تاااري ،ننګرهااار -(۴)

ه ش کال.٧۲٠۵دح وقو پوهنځی لک ر نو ،

بهانااد، لطيااي. ډيپلوماااټيکي اړيکااي او د هغااو بداب. مومنااد -(۵)

ل کال.٧۲٦٧جلل اباد، -خپرندويه ټولنه

حااا ااانا کميااااب، سااايد علااای. مباااانی ديپلماسااای و بداب -(۱)

.٧۲٦٧ديپلماتيا. نا ر: انتشارات سنا، چاپ اول

تااااري عماااومي ديپلماسااای )لک ااار ناااوت(. ح مااال، حميااارا. -(۷)

. ٧۲٦۳پوهنتون کابل، پوهنځی ح وق وعلوم سياسی

ذوالعااين، پرويااز. بداب و تشااريفات ديپلماتيااا. نشاار مياازان، -(۸)

.٧۲٠٦چاپ دوم

ذوالعين، پرويز. ح وق ديپلماتيا. دفتر مطالعاات سياسای و -(۹)

.٧۲٠٦بين المللی تهران. چاپ چهارم

جواد. ډيپلوماټيکي او کونسالي ح اوق. ژبااړه: هجارت صدر، -(۳۱)

.٧۲٠٦الله اختيار. ګودر خپرندويه ټولنه، دوهچ چاپ

فلاا هااام، بر، جاااي. راهنمااای ديپلوماتياااا. ترجمااه: ماماااد -(۳۳)

ش. ٧۲٠۲قنبری، دفتر مطالعات سياسی و بين المللی، تهران

213

اد ح اوقی قاسمی، فرهاد. ديپلوماسی و روابط بين الملل. بني -(۳۲)

. ٧۲٦٧ميزان. چاپ دوم

قاليباف ،مامد باقر. برنامه راهبردی ديپلوماسي. نګارساتان -(۳۱)

.۳۱۹۳حامد، تهران

قشاا اوی، حساان. ديپلوماساای عمااومی )مجموعااه م ااالات(. -(۳۴)

. ٧۲٠٦اداره کل اطلعات و مطبوعات تهران. چاپ اول

يپلوماسای ظريي، مامد جواد و سجاد پاور، ماماد کااظچ. د -(۳۵)

چنااد جانبااه. دانشااکده روابااط بااين الملاال تهااران، جلااد اول، دوم و سااوم

٧۲٠٦ .

ن يت زاده، احمد ن يت. تاري ديپلوماسی و روابط بين الملل -(۳۱)

تهاران، نوبا چااپ: هشاتچ -)از پيمان وستفالی تا امروز(. نشر قاومې

٧۲٠٠.

ترجماه: هالستی، کی. جی. مباانی تاليال سياسا باين الملال. -(۳۷)

بهرام مست يمی و مساعود طاارم ساری. دفتار مطالعاات سياسای و باين

.٧۲٦٧المللی تهران. چاپ هفتچ

Documents

بسم الله الرحمن الرحيم · 2019. 3. 20. · 1 ا ياتامولپيدا ياب اتاکي ساردا يار ماام وکا وخا ، يږېک چه وا وا لو