ԱԶԳԱՅԻՆ, ՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԵՒ ՀԱՍԱՐԱԿԱԿԱՆ ՇԱԲԱԹԱԹԵՐԹ Բա՛ց շուրթերդ, խօսի՛ր, անգին, ժիր դայլայլի՛ր, ի՛մ սիրասուն, թող մանկանայ քո շուրթերին մեր ալեհեր հայոց լեզուն: Ու տե՛ս, որդիս, ուր էլ լինես, այս լուսնի տակ ուր էլ գնաս, թէ մօ՛րդ անգամ մտքիցդ հանես, քո մայր լեզուն չմոռանաս…

Ս. Կապուտիկեանի

Դարձեալ մեր լեզուասէր ընթերցողներուն կը յիշեցնենք, որ 2018 տարին նուիրած ենք Արեւ-մըտահայերէնին եւ այդ առնչութեամբ կը շարունա-կենք հրատարակել լեզուաբան Յակոբ Չոլաքեանի«Աւանդական Ուղղագրութիւն – կանոնագիր եւ խըն-դիրներ» անունով գիրքի էջերէն, որ յաջորդաբար4-ական էջ լոյս կը տեսնեն թերթիս էջ 12-ի վրայ:

ՄԵՐՔԵԼԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ԱՅՑԵԼՈՒԹԵԱՄԲ՝ ՀԱՅ-ԳԵՐՄԱՆԱԿԱՆ ՅԱՐԱԲԵՐՈՒԹԻՒՆՆԵՐՈՒՆ ՄԷՋ

ՆՈՐ ԷՋ ԿԸ ԲԱՑՈՒԻ

ՎԱՐՉԱՊԵՏ ՓԱՇԻՆԵԱՆ ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑ ԱՆՑՈՒՄԱՅԻՆ ԱՐԴԱՐԱԴԱՏՈՒԹԵԱՆ ՄԱՐՄԻՆՆԵՐ ՍՏԵՂԾԵԼՈՒ ՀԻՄՆԱՒՈՐՈՒՄԸ

ԹՐՔԱԿԱՆ ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹԻՒՆԸ ՓՈՐՁԱԾ Է ԲԵՐՄԱՆ ԵՆԹԱՐԿԵԼ ԿԱՐՕ ՓԱՅԼԱՆԸ

ԽԳ. ՏԱՐԻ ԹԻՒ 2149 ԵՐԿՈՒՇԱԲԹԻ, 3 ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 2018• VOL. XLIII, NO 2149 • LUNDI, 3 SEPTEMBRE 2018 • MONDAY, SEPTEMBER 3, 2018

Ուրբաթ՝ 24 Օգոստոս 2018-ին Գերմանիոյ Դաշնային Հանրապետութեան վարչապետ Անկելա Մերքել Վրաստան կատարած այցելութենէն ետք ժամանեց Երեւան: Մերքելին օդակայանին մէջ դիմաւորեց Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան: Նոյն օրը, Հանրապետութեան նախագահի նստավայրին մէջ տեղի ունեցած է նախագահ Արմէն Սարգսեանի եւ պաշտօնական այցելութեամբ Հայաստան գտնուող Գերմանիոյ վար-չապետ Անկելա Մերքելի հանդիպումը, որուն մասնակցած են երկու երկիրներու պատուի-րակութիւնները:

Ողջունելով վարչապետ Անկելա Մերքելն ու գերմանական պատուիրակութիւնը̀ նախագահ Արմէն Սարգսեան վստահութիւն յայտնած է, որ այս պատմական այցելութիւնը նոր հորիզոններ պիտի բանայ հայ-գերմանական յարաբերութիւններու զարգացման համար: «Կ ՛ուզեմ գոհունակութեամբ նշել, որ Հայաստանի եւ Գերմանիոյ միջեւ յարաբերութիւնները խարսխուած են փոխըմբռնման եւ խոր վստահութեան վրայ: Գերմանիան Հայաստանի հա-մար շատ կարեւոր գործընկեր է, բայց մեր համագործակցութիւնը կարելիութիւն ունի շատ աւելի ընդլայնուելու տարբեր մարզերու մէջ: Եւ, վստահաբար, չեմ կրնար գոհունակութիւնս չյայտնել Գերմանիոյ կողմէ Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչման ու նաեւ այն քաղաքական աջակցութեան համար, որ կը զգանք Եւրոպական Միութեան հետ մեր համագործակցութեան ընթացքին, քանի որ Հայաստան-Եւրոպական Միութիւն յարաբերութիւնները շատ կարեւոր նշանակութիւն ունին մեզի համար», նշած է նախագահ Սարգսեան: Վարչապետ Անկելա Մերքել իր գոհունակութիւնն ու շնորհակալութիւնը յայտնած է Հա-յաստանի մէջ հիւրընկալուելու համար. «Համամիտ եմ ձեզի հետ այն առումով, որ մեր յա-րաբերութիւնները ունին չօգտագործուած ներուժ, որ պէտք է օգտագործուի քաղաքական, տնտեսական, գիտահետազօտական եւ արհեստագիտութեան մարզերուն մէջ: Մենք կ՛ուզենք մեր մասնակցութիւնը ունենալ Հայաստանի կողմէ յայտարարուած բարեփոխումներուն,

Շար. - էջ 3

Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փա-շինեան յայտնեց, որ անցումային արդարադատութիւնը ամ-բողջ աշխարհի մէջ ընդունուած կարգ է: Հայ չինական դպրոցի բացման արարողութենէն ետք լրագրողներու հետ զրոյցին ընթացքին, վարչապետը ընդգծեց, որ նման համակարգի հետ կապուած քննարկումներ տեղի ունեցած են միջազգային կազմակերպութիւններու ներկայացուցիչներուն հետ Հայաս-տանի մէջ տեղի ունեցած իշխանափոխութենէն անմիջապէս ետք: «Ինչո՞ւ այդ մասին կը խօսինք հիմա, որովհետեւ կան իրա-վիճակներ, երբ իրաւապահ մարմինները կը զեկուցեն, որ շա-տերու հաշիւներուն մէջ կան միլիոնաւոր տոլարներ: Ակնյայտ է, որ անոնք ապօրինի ճամբով ձեռք բերուած են, իսկ մեր այ-սօրուան դատական համակարգը լուրջ խոչընդոտներ կը ստեղծէ այդ գումարներուն ծագումը քննելու եւ զանոնք վե-րադարձնելու համար»,- ըսաւ Փաշինեան:

Շար. - էջ 15

Շաբաթ՝ 25 Օգոստոս 2018-ին, Պոլսոյ Կալաթասարայի հրա-պարակին վրայ տեղի ունեցած ցոյցի ժամանակ թուրք ոս-տիկանները փորձած են բերման երթարկել պատգամաւոր Կարօ Փայլեանը: «Շաբաթ օրուան մայրեր»-ու խումբի ցոյցին, ի թիւս այլ ըն-դիմադիր պատգամաւորներու, կը մասնակցէր նաեւ Կարօ Փայլանը։ Ոստիկանները նախ բռնութիւն գործադրելով հեռացուցած են նստացոյցին մասնակցող կիները, ապա բերման ենթար-կած ցոյցի միւս մասնակիցները, որոնք չեն ցանկացած հեռա-նալ հրապարակէն: Կարօ Փայլան փորձած է պաշտպանել Հրանդ Տինքի որդին̀ Արատ Տինքը, թոյլ չտալով զայն ձերբակալեն: Փայլանի հետ միասին Արատ Տինքի ձերբակալութեան խո-չընդոտած են ընդդիմադիր Ժողովուրներու ժողովրդավա-րական կուսակցութեան պատգամաւորներէն Ահմետ Շըքը, Սերփիլ Քեմալպայը եւ Հիւտա Քայան: Ոստիկանները ձերբակալած են ցոյցի 47 մասնակից, որոնց մէջ «Ակօս»ի նախկին գլխաւոր խմբագիր Ռոպեր Քոփթաշը։ Աւելի ուշ անոնք ազատ արձակած են: «Շաբաթօրեայ մայրեր»-ու ցոյցը տեղի կ՛ունենայ 1995-էն ի վեր ամէն Շաբաթ օր: Անիկա 1980-90-ական թուականներուն քրտական շարժման̀ կալանաւորուած, անհետ կորած կամ քաղաքական սպանութիւններու զոհ դարձած մասնակիցնե-րու մայրերու բողոքի ցոյցն է:

2

Շաբաթաթերթ

Պատասխանատու խմբագիր՝

ԱՒԵՏԻՍ ՊԱԳԳԱԼԵԱՆ

Ծանուցումներունուիրատուութիւններու եւ

գրասենեակի պատասխանատու՝

ՍԱԼԲԻ ՄԱՐԿՈՍԵԱՆ

Թորոնթոյի պատասխանատու՝

ՄԱՏԱԹ Բ. ՄԱՄՈՒՐԵԱՆ

Hebdomadaire ArménienArmenian Weekly ISSN 0382-9251

Publié par /Published byLe Centre de Publication Tékéyan

825 rue Manoogian, Saint-Laurent,Québec H4N 1Z5

Tél: (514) 747-6680 • FAX: (514) 747-6162

e-mail: abaka@bellnet.cawww.tekeyanmontreal.ca

Canada

2nd Class $80 (QC & ON)

1ère classe/first class $150

U.S.A. 1st class (US) $150

Autres pays/Other countries:

1st class (US)$120

Per issue $1.75

Dépôt légal: Bibliothèque du Québec

PM40015549R10945TPS/GST – R119209294 • TVQ/PST #1006268699

ՀՀ ԿՐԹՈՒԹԵԱՆ ԵՒ ԳԻՏՈՒԹԵԱՆ ՆԱԽԱՐԱՐԸ ԾՆՈՂՆԵՐՈՒՆ ԿՈՉ Կ՝ԸՆԷ

ՅԵՂԱՓՈԽՈՒԹԵԱՆ ԽՈՐՀՐԴԱՆԻՇՆԵՐՈՎ

ԴՊՐՈՑԱԿԱՆ ՊԱՐԱԳԱՆԵՐ ՉԳՆԵԼՈՒ

ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նա-խարար Արայիկ Յարութիւնեան ծը-նողներուն կոչ կ՝ընէ յեղափոխու-թեան խորհրդանիշներով դպրոցա-կան պարագաներ չգնելու: «Վերջին օրերուն համացանցի վրայ յայտնուած են հրապարակումներ, որոնց համաձայն՝ որոշ ձեռներէց-ներ կը վաճառեն յեղափոխութեան խորհրդանիշներով դպրոցական պա-րագաներ՝ գրիչներ, օրագիրներ, տետ-րակներ եւ այլն: Հասկնալով հանդերձ յեղափոխու-թեան վերաբերեալ ոգեւորութիւնը՝ այդուամենայնիւ կը վերահաստա-տենք դպրոցները ապաքաղաքա-կանացնելու մեր յանձնառութիւնը, եւ կոչ կ՝ընեմ ու կը յորդորեմ ծնող-ներուն չգնելու նման արտադրանք իրենց դպրոցահասակ երեխանե-րուն համար»,- գրած է նախարարը՝ դիմատետրի իր էջին։

Մ0ՏԱԼՈՒ՞Տ Է ԷՐՏՈՂԱՆԻԼԱՐԱԽԱՂԱՑՈՒԹԵԱՆ ՎԱԽՃԱՆԸ

Երկիրներ նուաճելու ձեւերը սկսած են հիմնովին փոխ-ւիլ վերջին տարիներուն: Երկիր նուաճելու դատական ձեւը զինուորական ներխուժումն էր: Սակայն այսօր եր-կիրներու սահմանները պաշտպանուած չեն ելեկտրո-նային արշաւանքներու դէմ: Ընկերային ցանցերը միայն տեղեկութիւն փոխանցելու եւ զուարճութիւն պատճառե-լու չեն ծառայեր, այլ դարձած են ամենազօր ռազմական զէնքեր, որոնք ամենէն ուժեղ ճանչցուած իշխանութեանքիթին տակ կրնան զանգուածներ դաստիարակել, ա-պակողմնորոշել եւ յանկարծ ոտքի հանել հզօր կար-ծըուած այդ իշխանութեան դէմ: Անշուշտ խաղաղութեան ջոկատները (peace corps) եւ Սորոսի նպաստընկալ ոչ-պետական խմբաւորումները (NGO) եւս կը կատարեն իրենց լրացուցիչ դերը տուեալ զանգուածի քաղաքական կեանքին ու կողմնորոշման դէմ: Այսպիսի արշաւանքներու դէմ զարմանալիօրէն պաշտ-պանուած են այն հասարակութիւնները որոնց մօտ դեռ չէ յառաջացած ընկերային ցանցերու օգտագործումը: Այսինքն, կերպով մը՝ տգիտութիւնը երանութիւն է (igno-rance is bliss): Իսկ կան հասարակութիւններ որոնք գիտակից են ընկե-րային ցանցերու ռազմական կարողութեանց, հետեւաբար կը դիմեն ինքնապաշտպանութեան յատուկ միջոցներու: Օրինակ, Չինաստանի պետութիւնը որ յաջողած է 1.5 միլիառ ազգաբնակչութեան կենսամակարդակը միջնա-դարէն բարձրացնել 21րդ դարու իրավիճակին՝ գիտակ-ցօրէն հակակշիռ դրած է ընկերային ցանցերու բովան-դակութեան եւ նպատակային ուղղուածութեան դէմ, Արեւ-մուտքի կողմէ արժանանալով ազատութիւններ սահմա-նափակելու ամբաստանութեան: Էրտողանի իշխանութիւնը պաշտպանութեան տարբեր միջոցի դիմեց այս արդիական ռազմավարութեան դէմ – ան բեւեռացուց Թուրքիոյ հասարակութիւնը եւ երկու ճակատները հակամարտութեան մղեց: Ուսեալ այն զան-գըուածը որ կրնար ազդուիլ ընկերային ցանցերէն՝ կամ բանտարկեց եւ կամ հեռացուց երկրէն: Եւ բոլորովին ան-տարբեր մնաց այն ահազանգներուն դիմաց որ երկիրը կը պարպուէր «ուղեղ»ներէն (brain drain), որովհետեւ այդ զանգուածը անկառավարելի էր: Էրտողանին պէտք եղած զանգուածը օսմանեան երազներով տարուած եւ կրօնամոլ ծայրայեղութեամբ վարակուած զանգուածն էր, որ ահա զինք կ'առաջնորդէ մէկ ընտրական յաղթանա-կէն միւսը: Էրտողանի հաւատարիմ զանգուածին մտայ-նութիւնն ու բնոյթը չափելու համար կը բաւէ նշել քաղա-քական այն մարտավարութիւնը եւ այն զէնքերը, զորս կը գործածէ ան: Օրինակ, երբ նախագահ Տոնալտ Թրամփ պատժամիջոցներու կը դմէ Թուրքիոյ դէմ եւ պատճառ կը դառնայ որ երկրին դրամանիշը՝ լիրան 40 տոկոս անկում կրէ տարւոյն սկիզբէն մինչեւ այսօր, Էրտողան կը դիմադարձէ Թրամփի առած քայլին ըսելով - «Եթէ իրենք տոլարը ունին, մենք ալ Ալլահը ունինք մեզի հետ»: Եւ ամբոխը կը ծափահարէ այս յիմարութիւնը՝ առանց անդրադառնալու թէ Ամերիկայի առած նախաձեռնութիւ-նը տակն ու վրայ ըրած է Թուրքիոյ տնտեսութիւնը: Այն ինչ որ «տնտեսական պատերազմ» կը բնութագրէ Էրտողան Ամերիկայի կողմէ առնուած քայլը, այսօր չսկսաւ ան. այլ՝ հանրագումար են երկար ատենէ կու-տակուող քաղաքական հաշիւներուն: Նախագահ Թը-րամփ կը պահանջէ Թուրքիայէն ազատ արձակումը ամե-րիկացի հոգեւորական Էնտրու Պրանսընի, որ քսան տա-րի հովուական պաշտօն կատարելէ վերջ Թուրքիոյ մէջ, երկու տարիէ ի վեր կը գտնուի թրքական բանտի մէջ: Էրտողանի կառավարութիւնը նախ փորձեց Պրանսընը փոխանակել Կիւլէնի հետ որ կը գտնուի Ամերիկա եւ ամ-բաստանուած է թուրք իշխանութեանց կողմէ իբրեւ կազմակերպիչը 2016ին Էրտողանի դէմ սարքուած պե-տական հարուածին: Պատուելի Պրանսըն իր հերթին ամբաստանուած է իբրեւ մասնակից այդ պետական հարուածին: Փոխանակման այդ առաջարկը մերժուեցաւ Ամերիկայի կողմէ: Երբ Թուրքիա մերժեց ազատ արձակել Պրանսընը՝ նա-խագահ Թրամփ կրկնապատկեց հարկերը Թուրքիայէն Ամերիկա արտածուող պողպատի եւ ալիւմինիոմի վրայ,ինչ որ ուժգին հարուած մը տուաւ թրքական լիրային: Թրամփ դեռ սպառնաց աւելին ընել: Այդ առթիւ նախա-գահ Թրամփի Ապահովութեան Խորհուրդի պետը՝ Ճան Պոլթըն հանդիպում մը ունեցաւ ՄԱԿի մօտ Թուրքիոյ դեսպանին հետ, սակայն, խնդիրը չյանգեցաւ հանգուցա-լուծումի մը. ընդհակառակն, Էրտողան աւելի ամբարտա-ւան յայտարարութիւն մը ըրաւ ըսելով - «Թուրքիոյ դէմ Միացեալ Նահանգներու որդեգրած միակողմանի քայլե-րը միայն Ամերիկայի շահերուն կը վնասեն: Եթէ ամե-

րիկացի պաշտօնատարներ այդ միակողմանի եւ վնա-սակար վարուելակերպը չփոխեն՝ Թուրքիա պիտի սկսի նոր դաշնակիցներ փնտռել»: Իսկ Թուրքիոյ արտաքին գործոց նախարարութեան բանբերը՝ Համի Աքսոյ քայլ մը անդին յառաջանալով՝ աւելի սպառնալից յայտարարութիւն մը կատարեց ըսե-լով - «Թուրքիոյ դէմ ձեռնարկուած բոլոր քայլերը պիտի ստանան իրենց արժանի պատասխանը»: Շան գլուխը թաղուած է Էրտողանի ըրած յայտարա-րութեան մէջ թէ՝ Թուրքիա «Նոր դաշնակիցներ պիտի գտնէ» որովհետեւ ան արդէն գտա՜ծ է այդ դաշնակիցները: Պրանսընի պարագան միայն պատրուակ մըն էր որ իրենց լրումին հասցուց կուտակուող հակասութիւնները երկու երկիրներու միջեւ: Քանի ան արդէն երկու տարիէ ի վեր բանտարկուած էր եւ եթէ անոր ճակատագիրը եղած ըլլար իրական պատճառը այդ տագնապին՝ երկու տարի առաջ պայթած պիտի ըլլար այս տագնապը: Նախկին պետական դէմք եւ քաղաքական մեկնաբան Տիք Մորիս կ'ըսէ թէ թուրքիա ՆԱԹՕի անդամ է բայց հետզհետէ կը վարուի կարծէք դաշնակից ըլլար աւելի Ռուսաստանի եւ Չինաստանի: Այդ վերաբերումին իբրեւ հետեւանք Ուաշինկթըն կը հեռանայ Անքարայէն ու կը մօտենայ քիւրտերուն որոնք պատերազմի մէջ են Թուր-քիոյ դէմ: Այդ մեկնաբանութեան վրայ պէտք է աւելցնելռուսական S-400 հեռարձակ հրթիռներ գնելու պարագան եւ մասնաւորաբար անոր ճակատումը՝ Իսրայէլի հետ: Բոլոր այս արարքները – եւ՝ աւելին – խորացուցած են խրամատը Ուաշինկթընի եւ Անքարայի միջեւ: Նախկին հանրապետական ծերակուտական Սէմ Պը-րաունպէք, որ ներկայիս կը վարէ Ամերիկայի անկախ դեսպանութիւնը միջազգային կրօնական հարցերու կը յայտարարէ որ «ասիկա կրօնական ազատութեան բըռ-նաբարման հարց է. առաւել՝ անմեղ ամերիկեան քաղա-քացիի մը անիրաւ բանտարկութիւնն է – ես ջանացի դի-ւանագիտական միջոցներով լուծել խնդիրը, բայց անկա-րելի եղաւ»: Ճիշդ այսպիսի մեղադրանքները դիմակայելու համար է որ Էրտողան հրահանգեց Թուրքիոյ փոքրամասնութեանց կրօնական պետերուն պաշտօնական յայտարարութիւն մը ստորագրելու, ըսելու համար որ Թուրքիոյ կրօնական համայնքները «ազատութիւն կը վայելեն»: Իսկ այդ յայ-տարարութեան պատասխանելով երեսփոխան Կարօ Փայ-լան բողոքեց ըսելով - «Եթէ իսկապէս ազատութիւն կը վայելենք, ապա ինչո՞ւ չենք կրնար պատրիարք ընտ-րել եւ կամ, մեր համայնքային մարմիններուն նոր վար-չութիւններ ընտրել»: Անշուշտ այդ ազատազրկում ներու շարքին կարե-լի է աւելցնել թէ ինչո ՞ ւ հայ համայնքը չի Շար. - էջ 14

• ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

ԽՄԲԱԳՐԱԿԱՆ

3LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

ՍՓԻՒՌՔԻ ՆԱԽԱՐԱՐ` ՄԽԻԹԱՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ. «ՄԵԾ ՀԵՌԱՆԿԱՐ ԿԱՅ ՇԱՏ ՈՒԺԵՂ ԹԱՓՈՎ ՀԱՅՐԵՆԱԴԱՐՁՈՒԹԻՒՆ ԱՊԱՀՈՎԵԼՈՒ ՀԱՄԱՐ, ՍԱԿԱՅՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆԸ ՊԱՏՐԱՍՏ ՉԷ ՄԵԾ

ՆԵՐԳԱՂԹԻ»

ՄԵՐՔԵԼԻ ՀԱՅԱՍՏԱՆ...Շար. էջ 1-էն

ուշադրութեամբ կը հետեւէինք գարնան ձեր երկրին մէջ տեղի ունեցած փոփոխութիւններուն եւ գործընթացներուն: Պատրաստ ենք համագործակ-ցութիւնը շարունակելու այս թերեւս դժուարին, բայց կարեւոր ճամբուն վրայ»: Հանդիպումին զրուցակիցները անդրադարձած են Հայաստան-Եւրոպական Միութիւն հա-մագործակցութեան, ինչպէս նաեւ երկկողմանի յարաբերու-թիւնները տարբեր̀ մշակութա-յին, կրթական եւ գիտական ուղղութիւններով խորացնելու կարելիութիւններուն: Գերմանիոյ վարչապետ Անկելա Մերքել այցելեց նաեւ Ծիծեռնակաբերդի Հայոց Ցեղաս-պանութեան զոհերու յուշահամալիր եւ ծաղիկներ զետեղեց Հայոց Ցեղասպանութեան սրբադասուած զոհերու յիշատակը յաւերժացնող անմար կրակին մօտ: Ան նաեւ Ծիծեռնակաբերդի ծառուղիին մէջ խորհրդանշական եղեւնի տըն-կեց: Յիշենք, որ 15 Յունիս 2005-ին Գերմանիոյ խորհրդարանը Հայոց Ցեղաս-պանութեան ճանաչման վերաբերեալ որոշում ընդունած էր: 23 Ապրիլ 2015-ին Հայոց Ցեղասպանութեան մասին յայտարարութեամբ հանդէս եկած է Գեր-մանիոյ նախագահ Եոախիմ Կաուք, իսկ 2 Յունիս 2016-ին Գերմանիոյ Պուն-տըսթակը ընդունած է Հայոց Ցեղասպանութեան վերաբերեալ բանաձեւը: Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեանի եւ Հայաստան ժամանած Գերմանիոյ վարչապետ Անկելա Մերքելի հանդիպումէն ետք տեղի ունեցած է երկու երկիրներու վարչապետներու միացեալ մամլոյ ասուլիսը: Վարչապետ Փաշինեան ըսած է. «Ուրախ եմ, որ շատ մը հարցերու վերա-բերեալ մեր տեսակէտները կը նոյնանան, ինչ որ անգամ մը եւս ցոյց կու տայ, որ մեր երկիրներուն միջեւ յարաբերութիւնները հսկայական ներուժ ունին: Գերմանիան առեւտրական եւ տնտեսական շրջանառութեան ծաւալով աշ-խարհի երրորդ գործընկեր երկիրը կը հանդիսանայ Հայաստանի համար, իսկ Եւրոպայի մէջ̀ առաջին երկիրը: Այս այցելութեան հիման վրայ մենք պիտի ունենանք միացեալ յստակ գործողութիւններու օրակարգ, որ կը վերաբերի զանազան մարզերու»: Վարչապետ Փաշինեան աւելցուցած է, թէ ուրախ է, որ տիկին վարչապետը զգացած է այն դրական վերաբերմունքը, որ Հայաստանի մէջ կայ Գերմանիոյ եւ անձամբ տիկին վարչապետին նկատմամբ: Գերմանիոյ վարչապետ Անկելա Մերքել նոյնպէս հանդէս եկած է յայտա-րարութեամբ̀ ըսելով, որ ուրախ է այն ջերմ վերաբերմունքին համար, որ դրսե-ւորուեցաւ Հայաստանի մէջ իր այցելութեան նկատմամբ: Ան նշած է, որ այ-ցելած է Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիր: «Մենք կը գիտակցինք, թէ 1915-ին ինչ սարսափելի իրադարձութիւն տեղի ունեցած է հայ ժողովուրդին նկատմամբ, այս փաստը պէտք չէ մոռցուի, եւ մենք մեր ներդրումը պէտք է ունենանք այս յիշողութեան պատմութեան մէջ», ըսած է Մերքել: Ան նշած է, որ իրենք անցեալ ամիսներուն հետեւած են Հայաստանի մէջ տեղի ունեցած խաղաղ ցոյցերուն եւ թաւշեայ յեղափոխութեան: Քննարկած

են, թէ ինչպիսի՞ն պէտք է ըլլան հայ-գերմանական յարաբերութիւնները յա-ռաջիկային: Մերքելի համաձայն, կայ լաւ օրակարգ ինչպէս մշակութային, այնպէս ալ տնտեսական հարցերու հետ կապուած: Գերմանիան պատրաստ է համագործակցելու թուայնացման, բնական պաշարներու մարզին, գեր-մաներէնի խորացուած ուսուցման եւ գիտութեան մարզին մէջ: Քննարկուած են Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիներու կողմէ Գերմանիոյ մէջ ապաստան խնդրողներու խնդիրները: Կայ լաւ համագործակցութիւն այս մարզին մէջ, բայց պէտք է աւելին ընել, որ Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացիները կարենան Գերմանիոյ մէջ բժշկական օգնութիւններէն օգ-տըուիլ: «Ուրախ եմ, որ Հայաստանը յաջողած է Եւրոպական Միութեան հետ կնքել խոր եւ համապարփակ համաձայնագիրը եւ ցանկութիւն ունի խորացնելու յարաբերութիւնները Եւրոպական Միութեան հետ: Գերմանիան իր ներդրումը պիտի ունենայ այդ համաձայնագիրի կիրարկման, իրագործման մէջ», ըսած է Գերմանիոյ վարչապետը: Ան ընդգծած է, որ շատ հետաքրքրական էր հիւ-րընկալուիլ նաեւ «Թումօ» ստեղծարար արհեստագիտութիւններու կեդրոնին մէջ: Մերքել անդրադարձած է Լեռնային Ղարաբաղի տագնապի խաղաղ լուծ-ման հարցին̀ ըսելով, որ Գերմանիան պատրաստ է ջանքեր ներդնելու Լեռ-նային Ղարաբաղի տագնապի խաղաղ լուծման մէջ: «Խօսած ենք այն մասին, որ շատ կարեւոր է տագնապը լուծել լաւ մթնոլորտի մէջ: Գերմանիան ԵԱՀԿ-ի Մինսքի խմբակի անդամ է, եւ պատրաստ է այդ շրջագիծին մէջ աջակցելու Հայաստանին», ըսած է Մերքել:

Սփիւռքի նախարարութիւնը կը պատրաստուի առաջարկներ ներկայացնելու Արտաքին գործոց նախարարին եւ վարչապետին̀ մեծ համայնքներ ունեցող դիւանագիտական հաստատութիւններու մէջ ապահովել Սփիւռքի նախա-րարութեան ներկայացուցիչներ, որոնք համայնքի հետ ամէնժամեայ կապի մէջ ըլլան: Այս մասին՝ ըստ «Թերթ»-ի՝ Օգոստոս 21-ին լրագրողներու հետ հանդիպման ժամանակ ըսաւ ՀՀ սփիւռքի նախարար Մխիթար Հայրապետեան: Ամփոփելով Կիպրոս եւ Միացեալ Նահանգներ կատարած իր այցերը̀ նա-խարարը յայտնեց, որ բոլոր քաղաքական ուժերու, կազմակերպութիւններու, եկեղեցական կառոյցներու ներկայացուցիչներուն կողմէ կար դրական մօ-տեցում` կապուած հայաստանեան վերջին իրադարձութիւններուն ՝ կաշա-ռակերութեան դէմ պայքար, օրինականութեան հաստատում եւ այլն: «Շատ մեծ հեռանկար կայ մեծ թափով հայրենադարձութիւն ապահովելու, բայց Հայաստանը պատրաստ չէ մեծ ներգաղթի: Հիմնական երկու խնդիր կը հետաքրքրէ անոնց, որոնք կ՛ուզեն հայրենադարձուիլ̀ օրինականութեան ապահովումը երկրի մէջ եւ աշխատատեղերու հարցը: Ներդրումներու հետ կապուած հարցերը բազմաթիւ են ` արտօնեալներու հետ կապուած, իսկ հայ-րենադարձութեան մասով խնդիրներ կան, օրինակ̀ ֆիզիքական անձերու գոյքի մաքսազերծման, տեղափոխման վերաբերեալ»,- նշեց ան: Յիշեցնենք, որ Օգոստոս 17-ին կայացած հանրահաւաքի ժամանակ ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան յայտարարեց, որ այս տարուան Մայիս 10-էն Օգոստոս 14 ժամանակահատուածին Հայաստան ժամանած 29986 մարդով աւելի շատ է, քան մեկնածները: Նախորդ տարուան նոյն ժամանակահատուածին մեկնածներուն թիւը 6000-ով աւելի էր եկածներէն: Փորձագէտներու կարծիքով` եթէ այս երեւոյթը շարունակական ըլլայ, ապա տարին հնարաւոր է ամփոփել ներգաղթով: «Ի հարկէ, չենք կրնար պնդել, որ բոլոր 29 հազարը հայրենադարձներ են, բայց կրնամ ըսել, որ ԱՄՆ-ի մէջ աւելի քան 100 ընտանիք ինծի ըսին, որ տուները վաճառքի դրած են: Մարդիկ մօտեցան եւ ըսին, որ պիտի գան Հայաստան: Այժմ տուեալներ չկան, բայց վերադառնալ ցանկացողները շատ են»,- ըսաւ

նախարարը: Անոր խօսքով` հայրենադարձութիւնը պետութեան քաղաքականութեան հիմ-նական ուղղութիւններէն է, բայց կարեւոր է նաեւ հայապահպանութեան հարցը: «Միայն հայաստանակեդրոն մօտեցումը ընդունելի չէ մեզի համար: Հա-յաստանը պէտք է սկսի լուծել Սփիւռքի մէջ առկայ խնդիրները. հայերու շա-հերը դուրսը ներկայացնելու գործին մէջ Սփիւռքի նախարարութիւնը եւս պէտք է ունենայ իր ներգրաւուածութիւնը: Ի վերջոյ, ուժեղ Սփիւռքը պիտի նպաստէՀայաստանի մէջ տնտեսութեան զարգացման, անվտանգութեան բարձրաց-ման եւ այլն»,- ըսաւ ան:

4 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՊԱՏՐԱՍՏԱԿԱՄ Է ԸՆԴԼԱՅՆԵԼՈՒ ԻՍՐԱՅԷԼԻ ՀԵՏ ԿԱՊԵՐԸ

ԵՐԵՒԱՆ ՀԵՏԱՔՐՔՐՈՒԱԾ Է S-400 ՀՐԹԻՌԱՅԻՆ ՀԱՄԱԿԱՐԳԵՐՈՎ. ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԲԱՆ

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆԵԱՆ ՍՓԻՒՌՔԱՀԱՅ ԵՐԻՏԱՍԱՐԴՆԵՐՈՒՆ ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՎԵՐԱԴԱՌՆԱԼՈՒ ԿՈՉ Կ'ՈՒՂՂԷ

ՈՍՏԻԿԱՆՈՒԹԵԱՆ ԶՕՐՔԵՐԸ ԿԸ ՄԵԿՆԻՆ ՄԱՐՏԱԿԱՆ ՀԵՐԹԱՊԱՀՈՒԹԵԱՆ

Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան կարեւոր կը համարէ սփիւռքահայ բոլոր երիտասարդներու Հայաստան վերադառնալը: Այս մասին ան յայտարարեց Օգոստոս 23-ին Ծաղկաձորի Գրողներու միու-թեան հիւրատան մէջ «Քայլ դէպի տուն» ծրագրի փակման հանդիսաւոր արարողութեան ժամանակ: «Արմէնփրէս»-ի հաղորդմամբ̀ Նիկոլ Փաշինեան իր ելոյթին մէջ նշեց, որ մեծ ցանկութիւն ունի, որպէսզի երիտասարդները այստեղէն տանին Հայաստան վերադառնալու գիտակցութիւնը: «Ես կը համարեմ, որ իւրաքանչիւր հայ Հայաստանի Հանրապետութեան քաղաքացի է եւ պատիւ ունիմ ձեզի դիմելու, որպէս սիրելի հայրենակիցներ, Հայաստանի Հանրապետութեան հպարտ քաղաքացիներ: Մեր աւետեաց երկիրը իրականութիւն դարձնելու ժամանակը եկած է, եւ շատ կարեւոր է, որ ձեզմէ իւրաքանչիւրին եւ հեռաւոր սփիւռքի մէջ ապրող իւրաքանչիւր ըն-տանիքի մէջ ամէն օր խօսուի Հայաստան վերադառնալու գաղափարի եւ անհրաժեշտութեան մասին», - ըսած է Փաշինեան: Ան ընդգծած է, որ Հայաստանը ապրելու երկիր է եւ այն երկիրն է, ուր պէտք է զարգանալ, ստեղծագործել, ուժեղանալ, հարստանալ եւ հարստացնել գա-ղափարներով եւ սիրով: «Ես համոզուած եմ, որ մենք այսօր իրարու աչքերու մէջ նայելով, զիրար սի-րելով, աւելի կը հզօրանանք»,- ընդգծեց ան:

Հայաստանի Հանրապետութեան վարչապետ Նիկոլ Փաշինեան մասնակ-ցեցաւ զինուած ուժերուն միանալու պատրաստուող ոստիկանութեան զօր-քերու ծառայողները ճանապարհելու հանդիսաւոր արարողութեան: Ինչպէս կը հաղորդէ «Արմէնփրէս»-ը, ՀՀ վարչապետը «ֆէյսպուք»-ի ուղիղ եթերի միջոցով յայտնեց, որ արդէն շնորհակալութիւն յայտնած է ոստիկանութեան ներքին զօրքերու ծառայողներուն, անոնց հարազատներուն հայրենիքի սահ-մանները պաշտպանելու կարեւոր առաքելութիւնը իրականացնելու պատ-րաստակամութեան համար: «Ոստիկանութեան զօրքերը այսօրուընէ կը մեկնին մարտական հերթա-պահութեան Հայաստանի պետական սահման, կը միանան զինուած ուժե-րուն̀ պաշտպանելու Հայաստանի պետական սահմանները: Եւ այսօր մենք եկած ենք իրականացնելու մեր ոստիկանութեան զօրքերու ծառայողները ճանապարհելու հանդիսաւոր արարողութիւնը: Ահա անոնք հիմա կը մեկնին մարտական հերթապահութեան»,- ըսած է վարչապետը: Ոստիկանութեան զօրքերը ճանապարհելու հանդիսաւոր արարողութեան կը մասնակցէր նաեւ ՀՀ ոստիկանութեան պետ Վալերի Օսիպեան:

Հայաստանի Հանրապետութեան արտաքին գործոց նախարար Զոհ-րապ Մնացականեան ընդգծած է Հայաստանի հետաքրքրութիւնն ու պատ-րաստակամութիւնը̀ աւելի խորացնելու Իսրայէլի երկկողմ փոխգործակցու-թիւնը տարբեր բնագաւառներուն մէջ: Արտաքին գործոց Նախարարութեան տարարած հաղորդագրութեան հա-մաձայն̀ նախարարը այս մասին նշած է Օգոստոս 21-ին̀ Իսրայէլի ԱԳՆ գըլ-խաւոր տնօրէնի տեղակալ, Եւրասիայի վարչութեան պետ Ալեքսանդր Պեն Զուիի հետ հանդիպման ժամանակ: Մնացականեան ըսած է, որ վերջին շրջանին հայ-իսրայէլական յարաբերու-թիւնները կը զարգանան, ընդլայնուած է քաղաքական երկխօսութիւնը եւ հա-մագործակցութեան օրակարգը: Կողմերը համակարծիք եղած են, որ Հայաստանի եւ Իսրայէլի միջեւ առկայ է առեւտրատնտեսական մեծ ներուժ, ինչ որ համատեղ քայլերով հնարաւոր պիտի ըլլայ առաւել արդիւնաւէտ օգտագործել: Անդրադառնալով Հայոց Ցեղասպանութեան միջազգային ճանաչման եւ դատապարտման գործընթացին̀ ԱԳ նախարարը նշած է, որ ատիկա առա-ջին հերթին բարոյական պատասխանատուութիւն է, միաժամանակ̀ կարեւոր ներդրում ցեղասպանութիւններու եւ մարդկութեան դէմ յանցագործութիւններու կանխարգիլման միջազգային ջանքերու մէջ: Խօսելով Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգաւորման մասին̀ Զոհ-րապ Մնացականեան նշած է, որ մեր գործընկերները պէտք է ձեռնպահ մնան բոլոր այն գործողութիւններէն, որոնք կը յանգեցնեն տարածաշրջանի մէջ սպառազինութիւններու մրցավազքին եւ կ ՛աւելցնեն անկայունութեան վտանգ-ները:

Հայաստանի Հանրապետութեան պաշտպանութեան նախարար Դաւիթ Տօնոյեանի վերջին օրերու հանդիպումները Մոսկուայի մէջ կրնան հիմք ծառայել Հայաստանի և Ռուսիոյ միջև ռազմական համագործակցութեան հետագայ ամրապնդման համար։ Այս մասին Սփութնիք լրատուական կայքին յայտնեց ռազմական վերլուծաբան Դաւիթ Յարութիւնովը։ ՀՀ Պաշտպանութեան նախարարութեան պատուիրակութիւնը բանակ-ցութիւններ վարած է «Ռոսոպորոնէքսբորթի» և «Քալաշնիքով» ռուսական ռազմարդիւնաբերական ընկերութիւններու ղեկավարութեանց հետ։ Յարութիւ-նովի կարծիքով` առայժմ դժուար է ըսել, թէ ինչ սպառազինութեան և ռազ-մական սարքերու նկատմամբ Երևանը հետաքրքրութիւն ցուցաբերած է հան-դիպումներու ընթացքին։ Սակայն նախնական եզրակացութիւններ կարելի է կատարել հայկական բանակի կարիքները նկատի ունենալով։ Այս ծիրէն ներս, կարելի է նկատի ունենալ S-400 հակօդային հրթիռային համակարգերը, կը նշէ Յարութիւնովը։ «Հաշուի առնելով այն, որ հակօդային Պաշտպանութեան զարգացումը Հա-յաստանի բանակի ղեկավարութեան ռազմավարական ուղղութիւններէն է, հաւանական է, որ S-400 համակարգերը հետաքրքրեն Երևանին։ Սակայն մի-աժամանակ, անոնք բաւական սուղ ռազմական համակարգեր են, բացի այդ հայկական բանակի սպառազինութիւնը համալրուած է S –300 հակօդային հրթիռային կայաններով, որոնք ներկայ հանգրուանին կրնան յաջողութեամբ կատարել իրենց առաքելութիւնը», – կը նշէ վերլուծաբանը։

5LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

ՌՈՒԱՆՏԱՅԻ ԵՒ ԿԱՊՈՆԻ ԱՐՏԱՔԻՆ ԳՈՐԾՈՑ ՆԱԽԱՐԱՐՆԵՐԸ ԾԻԾԵՌՆԱԿԱԲԵՐԴԻ ՅՈՒՇԱՀԱՄԱԼԻՐ ԱՅՑԵԼԵՑԻՆ

«ՍԱՍՆԱՅ ԾՌԵՐ» ԱՆՈՒՆՈՎ ԿՈՒՍԱԿՑՈՒԹԻՒՆ ՊԻՏԻ ՍՏԵՂԾՈՒԻ

ՆԱԽԱԳԱՀ ԲԱԿՕ ՍԱՀԱԿԵԱՆ ԸՆԴՈՒՆԱԾ Է «ՀԱՅԱՍՏԱՆ» ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ ՊԱՏՈՒԻՐԱԿՈՒԹԻՒՆԸ

ԲԱԲԼՈՅԵԱՆ. «ՕԳՈՍՏՈՍ 23-Ի ՀՌՉԱԿԱԳԻՐԸ ՄԵԿՆԱԿԷՏՆ ԷՐ ԴԷՊԻ 1991-Ի ՍԵՊՏԵՄԲԵՐ 21 ՏԱՆՈՂ ՃԱՆԱՊԱՐՀԻՆ»

Արցախի Հանրապետութեան նախագահ Բակօ Սահակեան, Օգոստոս 22-ին, ընդունած է «Հայաստան» համահայկական հիմնադրամի պատուիրակութիւնը՝ Վարդան Փարթամեանի գլխաւորութեամբ: Արցախի Հանրապետութեան նա-խագահի աշխատակազմի տեղեկատւութեան գլխաւոր վարչութեան փոխան-ցած տեղեկութիւններով՝ հանդիպման ընթացքին քննարկուած են հիմնադը-րամին կողմէ Արցախի մէջ շարք մը ծրագիրներու իրականացման առնչուող հարցեր: Հանդիպումին մասնակցած են պետական նախարար Գրիգորի Մարտիրոս-եան եւ քաղաքաշինութեան նախարար Կարէն Շահրամանեան:

Ազգային ժողովի նախագահ Արա Բաբլոյեան շնորհաւորական ուղերձ յղած է Հայաստանի անկախութեան հռչակագրի 28-րդ տարեդարձի առթիւ:«1990 թուականի Օգոստոս 23-ին Խորհրդային Հայաստանի 12-րդ գումարման Գերագոյն խորհուրդը վաւերացուց հիմնարար փաստաթուղթ մը, որ կը կրէր «Հռչակագիր Հայաստանի անկախութեան մասին» անուանումը: «Անոր տասներկու կէտերը կարծես սեղմ ու փոքրիկ Սահմանադրութիւնն էին դեռ չստեղծուած հայոց անկախ ու ժողովրդավարական պետականութեան, եւ անոր բոլոր դրոյթները պիտի սրբօրէն պահպանենք, որովհետեւ միայն այդ ճանապարհով պիտի պաշտպանենք այն ամէնը, որոնք գերակայ արժէքներ հռչակելու համար 1988-ին պայքարի ելանք: «Նոյնիսկ 28 տարի անց դժուար է ըսել̀ Հայաստանի անկախութեան հռչակա-գիրը մեր քաղաքական մտքի մանկութիւ՞նն էր, թէ՞ իրաւական մտքի հասու-նութեան արտացոլումը: «Յստակ է, որ անիկա շարունակութիւնն էր Խորհրդային Հայաստանի 11-րդ գումարման Գերագոյն խորհուրդի 1988 թուականի Նոյեմբեր 24-ի անաւարտ մնացած նիստին, երբ խորհրդարանը կէսգիշերը անց յայտարարեց, որ Հա-յաստանի մէջ այսուհետեւ կը գործեն միայն Հայկական ԽՍՀ Գերագոյն խոր-հուրդի հաւանութեան արժանացած օրէնքները: «Զրահամեքենաները մտան Հայաստանի մայրաքաղաք, սակայն խորհրդա-րանը արդէն վաւերացուցած էր ժողովուրդի կամարտայայտումը: «Օգոստոս 23-ի հռչակագիրը միաժամանակ կարեւորագոյն ուղենիշն ու մեկնակէտն էր դէպի 1991 թուականի Սեպտեմբեր 21-ը տանող ճանապարհին:«Այն հռչակագիր էր, բայց անոր տասներկու կէտերէն եւ ոչ մէկը արտայայտիչ բնոյթ չկրեց, այլ մեր պայքարի, զրկանքներու ու զոհողութիւններու շնորհիւ դարձաւ իրականութիւն: «Օգոստոս 23-ը մեր տօնացոյցին մէջ գրուած է ոսկեայ տառերով եւ դարձած հայութեան քանի մը սերունդներու երազանքը իրականութիւն դարձնելու կամքի ու վճռականութեան խորհրդանիշը: «Տասնամեակներ պիտի յաջորդեն իրարու, բազմաթիւ օրէնքներ պիտի վերախմբագրուին, փոփոխութիւններ պիտի կատարուին նաեւ Հայաստանի Հանրապետութեան Սահմանադրութեան մէջ: Սակայն, ինչպէս մենք, այն-պէս ալ գալիք իւրաքանչիւր սերունդ պարտաւոր է պահպանել Հայաստանի անկախութեան հռչակագրին մէջ ձեւակերպուած այն իսկապէ՛ս ժողովրդավա-րական ու ազգային արժէքները, խօսքի, մամուլի, խղճի ազատութիւնը, օրէնըս-դիր, գործադիր եւ դատական իշխանութիւններու իրաւահաւասարութիւնը, որոնք հիմնարար արժէքներ հռչակուեցան 1990 թուականի Օգոստոս 23-ին: «Բարին ընդ մեզի այդ ճանապարհին»:

«Հիմնադիր խորհրդարան» կազմակերպութիւնը եւ «Սասնայ ծռեր» խմբա-ւորումը կը նախաձեռնեն ստեղծել «Սասնայ ծռեր» անունով քաղաքական կուսակցութիւն մը եւ մասնակցիլ Ազգային ժողովի յառաջիկայ արտահերթ ընտրութիւններուն: «Արմէնփրէս»-ի հաղորդմամբ̀ Օգոստոս 23-ին այս մասին յայտնեց «Սասնայ ծռեր» խմբաւորման խօսնակ Վարուժան Աւետիսեան: Ըստ անոր̀ կուսակցութեան նպատակն է դառնալ ազգային քաղաքական կեանքի առաջատար մասնակից:

Ռուանտայի եւ Կապոնի արտաքին գործոց նախարարներուն Հայաստան այցելութեան առթիւ, Հայաստանի արտաքին գործոց նախարարութեան լրատուութեան եւ հանրային դիւանագիտութեան վարչութիւնը տեղեկացուց, թէ «նախարար Մնացականեան կարեւոր կը համարէ իր գործընկերներուն այցելութիւնը՝ որպէս Ռուանտայէն եւ Կապոնէն առաջին բարձրաստիճան այց դէպի Հայաստան: Նախարարը ընդգծեց, որ երկրի զարգացման առնչուող տարբեր, որոնց շարքին՝ նորարարութեան, բարձր արհեստագիտութեան, գիւղատնտեսութեան, զարգացման օրակարգի, երիտասարդութեան եւ այլ հարցերու մէջ մեր օրակարգերը կը համընկնին: Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչութեան ղեկավարը ընդգծեց Հայաստանի իշխա-նութիւններու քաղաքական հետաքրքրուածութիւնը՝ առաւել ընդլայնելու Ափրիկեան մայրցամաքի հետ համակողմանի փոխգործակցութիւնը»: Մնացականեան նաեւ երկու նախարարներուն ներկայացուց յառաջիկայ Հոկտեմբերին Երեւանի մէջ կայանալիք Ֆրանսախօս պետութիւններու կազ-մակերպութեան գագաթնաժողովի նախապատրաստական աշխատանք-ները եւ նոյն գագաթնաժողովի կարգախօսին՝ «Ապրիլ Միասին»-ի խորհուր-դը, նշելով, որ սոյն գագաթնաժողովին կազմակերպումը Հայաստանի մէջ մեծ պատիւ է, միաժամանակ նաեւ՝ մեծ պատասխանատուութիւն, եւ հայ-կական կողմը ամենայն լրջութեամբ կը մօտենայ զայն բարձր մակարդակով իրականացնելու յանձնառութեան: Ռուանտայի եւ Կապոնի արտաքին գործոց նախարարները նաեւ այցելեցին Ծիծեռնակաբերդի յուշահամալիր եւ յարգանքի տուրք մատուցեցին Հայոց Ցեղասպանութեան զոհերու յիշատակին, նաեւ գրառում կատարեցին Ցե-ղասպանութեան թանգարանի յուշամատեանին մէջ:

6 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

Աւարտւում է Նիկոլ Փաշինեանի կառավարման եւ թաւշեայ յեղափոխութեան կայացման առաջին 100 օրը, եւ ժամանակն է հաշուետուութեան, քանի որ բազմաթիւ են հարցերը: Այն ինչ սկսուեց որպէս ողջունելի եւ ուշացած քայլ եւ պաշտպանութեան արժանացաւ ինչպէս Հայաստանում, այնպէս էլ Սփիւռքում, կարծես կորց-նում է կիզակէտում լինելու իր յատկութիւնը, եւ կառավարման ու քաղա-քականութեան ոլորտներում փորձառութեան պակասը զգացնել է տալիս: Նախկին նախագահ Ռոպերթ Քոչարեանի եւ ՀԱՊԿ գլխաւոր քարտուղարի դէմ յարուցուած մեղադրանքներն ու Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերկէյ Լավրովի մտահոգիչ յայտարարութիւնը ստիպում են մեզ հարց տալ, թէ ո՞րն է այս կառավարութեան երկարաժամկէտ մարտավարութիւնը, եթէ անշուշտ կայ նման բան, յատկապէս որովհետեւ մինչ օրս չկայ քաղաքական որոշակի գաղափարախօսութիւն ձեռնարկուած գործողութիւնների ետեւում: Ոչ էլ գործողութիւնների փոխկապակցուած ծրագիր: Իրաւական պետութիւնը պէտք է տեսանելի լինի որպէսզի հնարաւոր լինի իրագործել: Բայց այլ նկատառումներ, ինչպէս օրինակ ժամանակի ընտ-րութիւնը, առաջնահերթութիւնն ու շրջահայեցութիւնը չպէտք է մոռացութեան տրուեն: Ընթացիկ կացութիւնը բարդանում է նաեւ Եկեղեցու հետ կապուած հար-ցերով, որոնք իրենց հեռագնայ ազդեցութիւններն ունեն ինչպէս Հայաս-տանում, այնպէս էլ յատկապէս Սփիւռքում, քանի որ Եկեղեցու հիմքերը ցըն-ցելով Հայաստանը Սփիւռքի հետ միացնող կարեւորագոյն կամուրջն է քանդւում: Հարիւր օրը իրականութիւնը ստուգելու, խորհելու եւ անհրաժեշտութեան դէպքում նաեւ ուղղումներ մտցնելու ժամանակը պէտք է լինի: Մի բան է փոխզիջումների եւ բարեփոխումների ոգով կենտրոնանալ ներքին հարցերի լուծման վրայ, մի այլ բան է արտաքին քաղաքական ոլորտներում դիմել ռիսկերիՙ առանց հաշուի առնելու տարածաշրջանի աշխարհաքաղաքական իրականութիւնը: Արեւելամէտ կամ արեւմտամէտ քաղաքականութիւն վա-րելու գործընթացը, եթէ անհամաչափ է իրականացւում, ապա լաւ բան չի խոստանում Հայաստանին, յատկապէս որովհետեւ պատերազմանման մըթ-նոլորտ է տիրում Ատրպէյճանի հետ սահմանի երկարութեամբ, որտեղ ար-դէն երկար տարիներ ոչ պատերազմ- ոչ խաղաղութիւն դրութիւնն է գե-րիշխում: Սա էլ հէնց պէտք է լուրջ ազդանշան դառնայ եւ զգուշացնի իշ-խանութիւններին, որ բոլորովին ժամանակը չէ փոխելու ստատուսքոն կամ այլ ցնցող գործողութիւններ կատարելու: Արցախը դարձեալ լուրերի կիզակէտում է յայտնուել եւ նախկին առաջնորդ-ների անուններն են շօշափւում: Եթէ որեւէ մէկը ժամանակ տրամադրի կամ հակուած լինի հետեւելու բլոգներում կամ սոցիալական ցանցերում յայտնուած գրութիւններին, ապա կարող է անկասկած զգալ ժողովրդի զարկերակը: Ընդհանուր կարծիքս այն է, որ ժողովուրդը սովորաբար ներող չէ: Աւելին, վրէժխնդիր է: Կարիք չկայ անպատասխանատու յայտարարութիւնների կամ քաղաքական մեկնաբանութիւնների: Սառը մտածող գլուխներ են ան-հըրաժեշտ: Նման իրավիճակներում մարդիկ իրենց հայեացքն են ուղղում Վարչապետին, կամ իշխանութեան միւս անդամներին, ինչպէս օրինակ նախագահին, որի լռութիւնը զգալի է ներկայիս ընթացող բանավէճերում: Իմ նախորդ գրութիւններից մէկում ես ողջունեցի թաւշեայ յեղափոխութիւնը եւ նոր ղեկավարներին, բայց եզրակացութեանս մէջ նշեցի, որ դեռեւս դուրս չենք եկել ճահճուտից: Հաւատացած եմ, որ Հայաստանի փրկութիւնը կայա-նում է ժողովրդավարութեան ամրապնդման եւ առաջին հերթին ճիշդ կառա-վարման մէջ: Հայաստանի բոլոր դժուարութիւններն ու խնդիրները, սկսած կոռուպցիայի դէմ պայքարից մինչեւ դատական, իրաւական, ընտրական կեղծիքների բացայայտումը, առաջ են գալիս ճիշդ կառավարման բացա-կայութիւնից: Դատաւորները կարծես շարունակում են ենթարկուել իշխանու-թիւններին, հանդուրժողականութիւնն իր տեղը զիջել է վրէժխնդրութեանը, վտանգելով երկրի կայունութիւնն ու ապագան, մի անգամ եւս հնարա-ւորութիւն տալով արտաքին ուժերին միջամտելու մեր ներքին խնդիրներին: Աւելին, առիթ տալով մի նոր պատերազմի մեր հարեւանների հետ: Բարեբախտաբար, նման մտածողութիւնը գլխաւոր մտահոգութիւնն է մը-

նում գոնէ մի աւանդական կուսակցութեան, որ ռամկավար եւ ազատական արժէքներն է դաւանում եւ կողմնակից է ճիշդ ու հաւասարակշռուած կառավարման: Նման արժէքներն ու ձգտումները ամրագրուած են այդ կու-սակցութեան նոր մարտավարութեան մէջ: Դժբախտաբար, ներկայ պայ-մաններում այդ ձգտումները դատապարտուած են մնալու թղթի վրայ, եթէ որեւէ փոփոխութիւն չկատարուի Հայաստանի եւ Սփիւռքի ղեկավար շրջան-ների գործելաոճերում: Տխրութեամբ կարելի է նկատել, որ Սփիւռքն էլ, ինչպէս հարիւրամեայ պատ-մութիւն ունեցող աւանդական կուսակցութիւնները, գտնւում է շփոթութեան մէջ, կիսակաթուածահար վիճակում: 2017-ին կայացած Հայաստան-Սփիւռք համաժողովը դեռ թարմ է մարդկանց գիտակցութեան մէջ, բայց Հայաս-տանում կատարուող ներկայ իրադարձութիւնները ստուերում են դրա մի-ասնականութեան համընդհանուր կոչը: Հայաստանն ու Սփիւռքըՙ միասին: Այստեղ է, որ թերութիւնները դեռեւս առկայ են: Հորիզոնում նկատելի չէ ոչ մի գործողութիւն, արարք կամ շարժում, որը միտուած է ծնունդ տալու մի նոր մտածողութեան կամ մի նոր մարտավարութեան այդ ոլորտում:

Պատճառները բազմաթիւ են, մի մասը՝ Հայաստանում, միւսը՝ Սփիւռքում: Դրանցից մէկն այն է, որ Հայաստանի սահմանադրութեան եւ օրէնսդրութեան դրոյթները չեն քաջալերում սփիւռքահայերի միջամտութիւնը հայաստանեան խնդիրներին, բացի, անշուշտ, ներդրումների եւ պիզնէսի ոլորտներում, չնա-յած դրանց վերաբերող դրոյթներն էլ թերի են: Ինչ վերաբերում է Սփիւռքին եւ սփիւռքահայերին, յատկապէս նրանց, ովքեր երկքաղաքացիութիւն ունեն, նշենք որ նրանց մօտ էլ նկատելի է անկարողութիւնը մի նոր մօտեցումով կամ մտայղացումով զարկ տալու իրենց ձեռք բերած առաւելութեանը: Հրատապ պահանջ կայ կազմակերպելու Սփիւռքը, որպէսզի հնարաւոր լինի առաջարկել եւ նոյնիսկ պահանջել, որ փոփոխութեան ենթարկուի Հա-յաստանի սահմանադրութիւնը: Դժբախտաբար Սփիւռքի տարաբնոյթ ռէսուրսները արդիւնաւէտ կերպով չեն օգտագործւում հայրենիքի կողմից: Սփիւռքը շարունակում է մնալ մասնատուած, հատուածական, կլանական մտածողութեամբ: Բացի ցեղասպանութեան հարցից, ոչ մի այլ հարցում միասնականութիւն փնտռելն անիմաստ է: Իսկ վերջին տարիների Հայաստանից կատարուող արտագաղթի պայմաններում նոյնիսկ լեզուն է դադարել միասնական օղակ դառնալուց: Ժամանակն է, որ մարդիկ իրենց համապատասխան կազմա-կերպութիւններից պահանջեն առաջ քաշել համասփիւռքեան օրակարգային հարցեր եւ հետեւողականօրէն պայքարեն, որ իրենց մասնակցութիւնը հա-յաստանեան սոցիալական, մշակութային եւ նոյնիսկ քաղաքական ոլորտ-ներին շօշափելի լինի, արդիւնաւէտ եւ օրինական: Այս կոնտէքստում կրկին անդրադառնալու ենք Եկեղեցու շուրջ ստեղծուած իրավիճակին: Եկեղեցու պատասխանատուները չպէտք է ձեռքները ծալած նստեն, այլ ակտիւ երկխօսութեան մէջ մտնեն հաւատացեալների եւ լայն զանգուածների հետ, որպէսզի հնարաւոր լինի կարգաւորել խնդիրները եւ իրագործել անհրաժեշտ բարեփոխումներ: Միեւնոյն ժամանակ, պէտք է ընդունել, որ նման իրավիճակներում մարդ միշտ պէտք է լաւատես լինի, աջակցի թաւշեայ յեղափոխութեանը, ներշնչուի դրանով եւ շարունակի ակնկալել, որ նոր ղեկավարութիւնը պատշաճ կերպով կիրականացնի իր խոստացած բարեփոխումները: Քաղաքական մեկնաբանները միահամուռ կերպով համաձայն են, որ այս «հետ յեղափոխական» կառավարութիւնը լինելու է այսպէս կոչուած «խնա-մատար» կառավարութիւն մինչեւ նոր կառավարութեան ընտրութիւնը վերամշակուած ընտրական համակարգով: Մինչ այդ, մենք բոլորս, նե-րառեալ տողերիս հեղինակը, պարտաւոր ենք փայփայել այն եւ խնամել մեր կարողութիւնների սահմաններում: Թարգմ. Հ. ԾՈՒԼԻԿԵԱՆԸ, (*) Յօդուածագիրը պետական կառավարման երկա-րամեայ փորձ ունի նախ՝ Լիբանանի կառավարութեան կազմում, ապա՝ Մակում, յատկապէս շրջակայ միջավայրի պահպանման եւ յարակից բնագաւառներում: Նա վեթերան անդամ է Ռամկավար Ազատական կուսակցութեան, քարտուղարը ՌԱԿ Գերագոյն խորհրդի:

ԽՆԱՄԱՏԱ՞Ր, ԹԷ՞ ԽՆԱՄՔԻ ԿԱՐԻՔ ՈՒՆԵՑՈՂԴՈԿՏ.ՀՐԱՉ ԳՈՒՅՈՒՄՃԵԱՆ - ԼՈՆՏՈՆ

L’Arménie, otage des relations entre l’Iran et les États-Unis

Éditorial écrit en anglais par Edmond Y. Azadian et publié dans The Armenian Mirror-Spectator en date du 14 août 2018

LUNDI SEPTEMBRE 3, 2018

SECTION FRANÇAISE

LArménie a à peine retrouvé la paix intérieure grâce à sa révo-lution de velours, que des ques-

tions urgentes de politique étrangère ont commencé à se poser à ses fron-tières. La menace constante de guerre avec l’Azerbaïdjan est un problème permanent contre lequel l’Arménie a pris les mesures appropriées et a sur-vécu depuis un quart de siècle. Alors que le nouveau gouvernement met de l'ordre dans ses affaires, des questions beaucoup plus pressantes retiendront son attention. Des rela-tions tendues avec Moscou ont déjà abouti à un blocus non déclaré des produits agricoles arméniens. Une grande partie du commerce agricole de l'Arménie se fait avec la Russie et la Géorgie, alignées avec les ennemis de l'Arménie pour étouffer le pays sans littoral, et ont toujours exercé des pressions indirectes sur ce commerce. Le commerce précaire de l'Arménie avec la Russie transite à travers le territoire géorgien et, le plus souvent, le gouvernement géorgien ferme la route principale d’Upper Lars pour bloquer ou ralentir les mouvements de personnes et de biens. La partie russe bloque les camions pendant plusieurs jours. La plupart du temps, ces camions rentrent en Arménie à vide après avoir déchargé les produits agricoles pourris à la frontière russe. Ceci est, bien sûr, un message subtil de Moscou après l'avertissement sévère de son ministre des Affaires étrangères, Sergueï Lavrov. Mais un problème plus imminent et urgent est apparu à la frontière iranienne, où l’Iran s’est révélé être un partenaire commercial fiable pour l’Arménie. Bien que la menace ne soit pas dirigée vers l’Arménie en tant que telle, son impact pourrait s’avérer plus dévastatrice ; cette menace se

présente sous la forme de sanctions économiques que l'administration Trump a l'intention d'imposer à l'Iran. Bien entendu, la dernière chose à laquelle M. Trump pensera serait de savoir comment ses sanctions affect-eront l'Arménie. Ainsi, l’Arménie devient le partici-pant involontaire à un match inter-national et l’otage de la confrontation américano-iranienne. Le changement récent de politique américaine a des objectifs à court et à long terme. L’objectif à court terme des néo-con-servateurs est de soumettre l’Iran au même niveau que l’Irak, la Syrie et la Libye ; en d'autres termes, ne pas avoir de régime capable de défier ou de saper l'hégémonie d'Israël dans la région. Mais l'objectif à long terme est un changement tectonique aux im-plications mondiales. Dans le monde unipolaire d’aujourd’hui, l’Europe est fortement dépendante de l’Amérique et c’est au goût de Washington. Mais le fait que la montée en puissance de la Chine, l'extension de la route économique de la soie vers l'Europe et le contournement de la Russie puisse potentiellement conduire à l'émergence d'un monde bipolaire ou tripolaire a alarmé les planificateurs américains. Sur cet échiquier poli-tique, l’Inde est un autre candidat au commerce européen. La région du Caucase est sur la route de ces deux puissances asiat-iques émergentes, que les États-Unis souhaitent utiliser les unes contre les autres pour prévenir ou ralentir la reconfiguration d’un redouté monde politique multipolaire. Par consé-quent, en préparation d’une politique américaine qui s’étendra au long du siècle, le secrétaire d’Etat américain, Suite a la page 8

7• ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

Nouveau projet humanitaire conjoint arméno-russe

Renaissance nationale en Arménie

« Il y a 100 jours, le peuple arménien a gagné. Grâce à votre décision, j'ai été élu Premier ministre d'Arménie, il y a 100 jours. Je suis venu et je vous ai dit que vous aviez gagné, mais votre victoire n’est pas que j’ai été élu à la tête du gouvernement. Votre victoire, c’est que vous avez décidé de qui sera le Premier ministre de l’Arménie. Et après cela, c’est vous encore qui déciderez. Il y a 100 jours, votre volonté a gagné et la communauté internationale ne comprend tou-jours pas ce qui s’est passé en Arménie, ni pourquoi. Aucun centre analytique du monde n'aurait pu imaginer qu'une telle renaissance nationale pourrait se produire en Arménie. Tout le monde pensait que l'Arménie était finalement tombée dans le désespoir, » a déclaré le Premier ministre arménien Nikol Pa-chinian lors d’un rassemblement, à Erévan, le 17 août. « Il n’y a pas de précédent dans l’histoire arménienne, un an après les élec-tions législatives, une personne qui n’a eu que peu de votes fiables à l’Assemblée nationale a été élue Premier ministre. Tout cela est devenu réalité sans coups de feu, violence ni pertes en vies humaines. Et maintenant, les analystes du monde tentent de comprendre quel était le facteur, la force puissante qui a assuré un tel développement des événements.Quelqu'un cherche ces facteurs en Occident, quelqu'un - dans le Nord. Mais maintenant, je veux rappeler au monde entier à ce que la force exclusive et puissante qui a assuré ce processus de développement est le peuple arménien, tout Arménien, le fier citoyen de la République d’Arménie, et de la diaspora arménienne. Je tiens également à souligner que notre révolution de velours et de non-violence est unique, non seulement sous sa forme, mais aussi dans son contenu. Le Premier ministre arménien est le représentant direct du peuple, et de sa volonté », a déclaré M. Pachinian.

Le Premier ministre arménien Nikol Pachinian a déclaré lors d’un rassemble-ment sur la place de la République, à Erévan, qu’il était simplement ridicule de parler des mauvaises relations entre l'Arménie et la Russie. « Nos partenaires russes n'ont pas complètement évalué la nouvelle situation en Arménie », a-t-il noté.Le Premier ministre a déclaré que, durant cette période, il avait rencontré à deux reprises le président russe Vladimir Poutine et lui avait téléphoné trois fois. « Je peux dire avec confiance que nos relations avec la Russie sont très bonnes et vont s’améliorer. Il n’y aura pas de changement de politique étran-gère et l’un de nos objectifs est d’approfondir les relations arméno-russes et de porter ces relations à un nouveau niveau. Après la fin des procédures officielles, vous connaîtrez un projet humanitaire conjoint arméno-russe sans précédent depuis notre indépendance », a déclaré Pachinian. Les relations arméno-russes s'amélioreront progressivement et l'un des objectifs du gouvernement arménien est de les approfondir et de le porter à un nouvel échelon, a conclu Nikol Pachinian.

8 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

L’Arménie...suite de la page 7

Mike Pompeo, envisage de remodeler le corridor entre le golfe Persique et la mer Noire, et l’Arménie est sur cette route. M. Trump n'est peut-être pas im-pliqué dans la complexité de ces poli-tiques, mais il demeure le responsable de la crise actuelle. La résolution 2231 du Conseil de sécurité de l’ONU, connu sous le nom de Plan d’action global com-mun (PAGC), a pris presque dix ans à être négocié et ratifié, et appelait l’Iran à s’abstenir de rechercher et de produire des armes nucléaires en échange de son engagement à lever certaines sanctions. Cinq pays membres du conseil de sécurité et l'Allemagne sont signataires de cet accord. Dans le cadre de sa campagne de promesse de démantèlement de l'accord, un héritage du président Obama, M. Trump s'en est offici-ellement retiré le 8 mai 2018. M. Trump a déjà fixé une date limite pour la nouvelle imposition de sanc-tions contre l’Iran. Tous les autres signataires se sont engagés à honorer l'accord qui fonctionnait comme prévu selon les rapports d'Énergie atomique international. Maintenant, M. Trump demande de renégocier l’accord et de demand-er plus d’engagement à l’Iran. Selon le conseiller à la sécurité nationale de M. Trump, John Bolton, qui n’est pas le diplomate le plus raffiné, l’Iran doit cesser de produire des missiles à longue portée, se retirer du champ de bataille syrien et s’abstenir de ter-rorisme d’État ; ceci bien sûr, dans une région où l’Iran n’est pas le seul pays à parrainer ce terrorisme d’État. D'une certaine manière, tout ce que les États-Unis n'ont pas réussi à faire

sur le champ de bataille syrien, ils désirent le faire à travers ce nouvel accord. La réaction à cette action uni-latérale a été unanime. La diplomate européenne, Natali Tocci, collabora-trice de Federica Mogherini, cheffe de la politique étrangère de l'UE, a informé la BBC que les entreprises européennes qui cessent de faire des affaires avec l'Iran pourraient être sanctionnées par l'Union européenne. « La Chine s’est toujours opposée à des sanctions unilatérales et à une longue juridiction armée », a déclaré le ministère chinois des Affaires étrangères, ajoutant que « la coopéra-tion commerciale entre la Chine et l’Iran est ouverte et transparente, raisonnable, équitable et légale, sans enfreindre les résolutions du Conseil de sécurité des Nations Unies. « D’ail-leurs, la Chine est le principal import-ateur de pétrole iranien. » Le site Internet du ministère russe des Affaires étrangères a publié la déclaration suivante : « Nous sommes profondément déçus par les mesures prises par les États-Unis pour réim-poser leurs sanctions nationales contre l’Iran. Nous ferons tout ce qui est nécessaire pour préserver et met-tre pleinement en œuvre l'accord. » Ainsi, la réaction internationale à l’action américaine semble être unanime. Cependant, Sam Meredith a écrit dans un article de l’Agence internationale de l’énergie : « Alors que plusieurs puissances mondiales, dont l’Union européenne, la Chine et l’Inde, se sont prononcées contre les sanctions prévues, plusieurs se sou-mettront aux pressions américaines. » Où se situe l'Arménie dans tous ces développements dramatiques ? La réponse se trouve dans un article paru dans Eurasia Future, signé Andrew Korybko, qui écrit sous le titre de « Pompeo aurait détruit le commerce

arméno-iranien » que « le nouveau secrétaire d’État et ancien chef de la CIA Mike Pompeo a fait une déclara-tion de guerre hybride contre l'Iran lors d'un discours devant le groupe de réflexion néoconservateur de la Fon-dation Heritago sur le soi-disant « plan B » de l'administration Trump après le retrait des États-Unis de l'accord nu-cléaire de 2015 aura inévitablement un impact sur l’Arménie, petit État défaillant du Caucase du Sud, pauvre et enclavé, qui vient de connaître une révolution de couleur pro-occidentale.» Il est intéressant de noter que tout ce qui est qualifié de révolution de velours en Arménie est perçu en Oc-cident comme une « révolution de couleur » similaire à celle de l’Ukraine et de la Géorgie, et attire l’attention de Moscou. L'article définit davantage la situa-tion des Arméniens et stipule que les sanctions annulent également tout ce dont l'Arménie aurait pu bénéficier en concluant un « accord de partenariat global et renforcé » (CEPA) avec l'UE. La guerre hybride contre l'Iran semble faire partie d'une politique plus ambitieuse qui se poursuivra dans un avenir prévisible. « Les États-Unis prévoient déjà un partenariat militaro-stratégique de 100 ans avec l’Inde, qui comprend un élément naval crucial destiné à faire de cet État d’Asie du Sud un « contrepoids à la Chine », conclut l’article. Cette référence particulière concerne la rivalité entre le golfe Persique et la mer Noire, où l’Arménie lutte pour survivre. L’Arménie et l’Iran sont des parte-naires fiables, mais leurs échanges n’ont pas encore atteint leur pleine capacité, en attendant que les sanc-tions soient assouplies. Une nouvelle zone de libre-échange s’est ouverte récemment dans la région de Meghri, dans le sud de l’Arménie, pour per-

mettre de stimuler les activités com-merciales entre les deux pays.Espérons que le nouveau gouverne-ment de l'Arménie prendra acte de la situation complexe afin de pouvoir naviguer en toute sécurité vers l'aven-ir. L'imprévisibilité de M. Trump a démontré certains modèles qui le rendent moins imprévisible. En fait, il rageait contre le régime nord-coréen avant de rencontrer le chef du pays, Kim Jong-un, qu'il a jugé « très rai-sonnable ». De même, il a embrassé le président russe Poutine à Helsinki, en l’absolvant quasiment de toutes les accusations portées par son ad-ministration. Maintenant, c'est au tour de l'Iran. M. Trump a déclaré le 30 juillet qu'il était prêt à rencontrer son homologue iranien, Hassan Rou-hani, chaque fois que les Iraniens le souhaitaient. Il a ajouté : « C'est bon pour le pays, bon pour eux, bon pour nous et bon pour le monde. Aucune condition préalable S'ils veulent nous rencontrer, je vais le rencontrer. » Bien que le ministre iranien des Affaires étrangères, M. Javad Zarif, ait qualifié la politique américaine de capricieuse, son pays n’a pas le choix, compte tenu des pouvoirs comparatifs des deux parties. Tous les pays qui ont rejeté l’action américaine encourager-ont certainement l’Iran à renégocier et à tenter de tirer le meilleur parti de cette opportunité. Plusieurs membres du Congrès américain ont réclamé une réunion Trump/Pachinian. Cela pourrait être une bonne occasion pour Erévan et servir de lieu de rencontre pour y accueillir les présidents américain et iranien. Cela peut être une porte vers l’espoir. L'alternative peut être un danger-eux chaos.

Traduction N.P.

Le premier livre d'Ara Güler de nouvelles et de photographies en 3 langues

Nikol Pachinian parle français

Nikol Pachinian parle mieux français que moi, car il l’a étudié à l’université, a déclaré à Radio France Internationale l’épouse du Premier ministre arménien, Anna Hakobian. Invitée à commenter si la première dame aura son propre agenda lors du sommet de la Francophonie qui se tiendra en octobre en Arménie, Anna Hako-bian a souhaité organiser une rencontre avec les premières dames qui accom-pagneront les dirigeants. « Mais pour autant que je sache, peu des premières dames viendront au som-met », a-t-elle ajouté. Interrogée pour savoir si elle étudie le français avant le sommet, elle a dé-claré: « J'ai étudié le français pendant dix ans à l'école et c'était ma première langue étrangère. En raison de certaines circonstances, je ne parlais pas très souvent le français, mais je suis sûr que je me souviens de tout et que ça revien-dra rapidement. »

Les Éditions Aras viennent de publier « Nous vivrons après Babylone », le premier livre d’Ara Güler, photographe turc d’origine arménienne mondialement connu, livre qui rassemble des nouvelles écrites à ses débuts et ses premières photographies. Âgé de 90 ans, il est considéré comme le représentant le plus important de la photographie créative en Turquie, mais est relativement inconnu comme écrivain. « Cette nouvelle édition de trois volumes publiés simulta-nément en turc, en arménien et en anglais rassemble la production visuelle de Güler et ses textes pour former un « album photo-nouvelle ». Güler pense que ses nouvelles des premières années jouent un rôle important dans sa capacité à capturer des moments significatifs et à les combiner dans un récit et décrit ces 13 nouvelles comme une sorte de photographie. Il ne fait aucun doute que Güler est un homme du monde visuel et que « Nous vivrons après Babylone » en est la preuve. La municipalité d'Istanbul a approuvé une proposition visant à renommer la rue Tosbaga du quartier de Beyoglu en l'honneur de Güler. Surnommé « l'œil d'Istanbul », Güler a vécu dans cette rue pendant de nombreuses années et y conserve toujours son atelier.

9LUNDI 3 SEPTEMBRE - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

By Edmond Y. Azadian

Technology has been changing the world at a rapid pace. Once, the way to conquer a country was to invade and overrun it. Today, physical bor-ders no longer can defend a country, as there are more potent weapons to do the job: economy and technology. The US in particular has weaponized its tremendous economic power and has been using it these days effectively against Russia, Iran and Turkey.The first two are adversaries, while Turkey is a NATO ally, which is being subjected to US economic sanctions.The other weapon being deployed is technology, which can wreak havoc in the hands of industrialized nations. Governments can also weaponize social media through which they can penetrate the borders of other countries, shape public opinion, feed misinformation to foment upheavals in societies and bring down targeted regimes. Of course, technologically poor countries are immune to these kinds of invasions. Turkey, whose economy scored re-markable gains in recent years, has devised its own particular defense against weaponized electronic war-fare: President Recep Tayyip Erdogan has polarized Turkish society, playing partisan groups against each other. He has either exiled or jailed the cream of the crop among the elite, educated segment, whose lives revolve around cyber technology. Since Erdogan has savagely deposed the educated ele-ments of Turkish society, he can de-pend on the fanatically indoctrinated (i.e. less educated and poorer segment of Turkish society) which is delivering one electoral victory after another for him. The brain drain does not concern him, nor does the collapse of the mid-dle class which forms the backbone of a healthy society. All Erdogan needs is the group galvanized by Ottomanist dreams and armed with religious fer-vor. The truth of Erdogan’s strategy was revealed when he challenged Presi-dent Trump’s punitive measures in the wake of the latter’s hostile actions in response to Turkey’s jailing an American pastor. Erdogan announced to a cheering crowd: “If they have dollars, we have Allah with us.” To further encourage his followers, Erdogan has ordered them to crush their iPhones publicly, as if to defy the US and its exported technology. The standoff between the US and Turkey hit a boiling point when a Turkish court in Izmir failed to release American pastor Andrew Brunson. President Trump said Turkey “has not acted as a friend,” adding, “Turkey has taken advantage of the United States for many years. They are now holding our wonderful Christian pas-tor, who I must ask to represent our

country as a great patriot hostage. We will pay nothing for the release of an innocent man, but we are cutting back on Turkey.” President Trump raised the tar-iffs by 50 percent on the import of Turkish steel and aluminum, caus-ing the Turkish lira to take a nasty stumble. The Turkish currency has lost its value by 40 percent since the beginning of this year. The United States was the fourth largest source of imports to Turkey the previous year, accounting for $12 billion in imports according to the International Monet-ary Fund. Turkey in turn doubled its tariffs on US imports such as cars, alcohol and tobacco. We may wonder why this crisis has erupted at this juncture and not two years ago, when Brunson was first jailed. It appears the pastor’s case was the straw that broke the camel’s back, since grievances had been accumu-lating over several years, with Turkey increasingly leaning toward Russia, buying S-400 missile defense systems from Moscow, challenging Israel in the Middle East and fighting the Kurds who had stood up with the US forces in the Syria battlefields supporting Washington’s strategic goals in that conflict. The other reason is that the Trump administration has its eyes on the November elections, where many Republican Congressional seats are at risk and the Bible Belt in the US has to be mobilized. What better way than to make the case for the release of a North Carolina pastor held in faraway Izmir for his preaching? Vice President Mike Pence and Secretary of State Mike Pompeo have been in-strumental in rallying the Evangelical vote. Since the Trump administration interjected the religious element in the ongoing conflict with Turkey, Er-dogan retaliated in kind by forcing minority religious leaders in Turkey to sign a declaration, stating that reli-gious minorities enjoy total freedom in Turkey. Armenian Parliament Mem-ber Garo Paylan responded by asking why Armenians can’t elect their own patriarch if they are free in Turkey, or why churches and other charitable

Cont’d on page 10

MONDAY SEPTEMBER 3 , 2018

ENGLISH SECTION

Nikol Pashinyan defends the idea of transitional justice as “internationally accepted tool”

Armenia Defense Chief Talks Military Issues With Rosoboronexport

Armenian Prime Minister has defended the idea of introducing transitional justice system, describing the measure as “an internationally accepted prac-tice.” The PM’s comments came at a short briefing with reporters on Wednes-day after the opening ceremony of Armenian-Chinese school in Yerevan. “Transitional justice is an internationally accepted tool and we had discus-sions over it with representatives of international organizations from the first days when we came to power,” Pashinyan said. “I am briefed by law enforcement that millions of dollars are on bank ac-counts of certain people. Obviously, those are illegally obtained money, yet our legal and criminal regulations do not allow us to properly investigate the origin of the money and return them,” PM justified the need for a system of transitio-nal justice. Pashinyan reiterated his pledge to not interfere with courts and judges. “The judges who act within the law and are responsible for their rulings are welcome. Yet the same is not intended for those judges who will attempt to endanger the judicial system through ruling decisions under pressure from third parties or bribes.” warned Pashinyan. To remind, the idea of introducing a transitional judicial system was first voiced by the PM during the demonstration on August 17 in the Republic Square devoted to the100th day in office. The controversial initiative received much criticism from the Republican Party of Armenia that labeled the move as apparent threat to the independence of the judicial power, interference to all ongoing and upcoming judicial proceedings and court decisions. Parliament Speaker Ara Babloyan called the thesis of transitional justice an anti-legal hint of giving the retroactive effect to the laws.

Defense Minister Davit Tonoyan on Tuesday, August 21 met Director General Alexander Mikheev of Rosoboronexport on the sidelines of Army-2018 interna-tional military and technical forum which is set to run through August 26. At the meeting, the two discussed a wide array of issues concerning the mili-tary and technical cooperation between Armenia and Russia.As reported earlier, an Armenian delegation headed by Tonoyan left for Moscow on Monday to participate in the forum. Samples of Armenian military produc-tion are also set to be showcased at the event.

Is Erdogan Running out of Moves?

10 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

Is Erdogan...cont'd from page 9

institutions are not allowed to elect their boards. Of course, other restric-tions on minorities may also be cited: The Armenian Surp Khatch Seminary and the Greek Orthodox Seminary are closed, thereby denying religious education to aspiring members of the clergy. President Erdogan further threat-ened the US by stating: “If the American officials fail to correct their one-sided policy, Turkey will begin to look for other allies.” In truth, Turkey has already found other allies and has been collaborating for some time now.Turkey has begun to court some countries in Europe. Mr. Erdogan has toned down his rhetoric against

Germany, expecting some help in return. Until now, Germany, France and Russia have sympathized with some lip service. Only the Emirate of Qatar has come up with cold, hard cash. Emir Sheikh Tamim bin Hamad Al Thani of Qatar has pledged $15 billion in investments and loans to stabilize Turkish banks. One would think too little and too late, since the Turkish economy is large enough to rank that country in the G-7 economic club members. One of the Erdogan achievements was to develop the country’s poor economy, which in turn built the middle class, which is in jeopardy at this moment. The US-Turkish row has raised hopes among the Armenians that they may see the Trump administration recognize the Armenian Genocide. That hope is further fanned by calls

from US legislators to recognize the Genocide. If recent history can teach us anything, it is that the US and Israel will threaten Turkey with Geno-cide recognition, but will never take that ultimate step of carrying out the threat. In addition, some Armenians be-lieve that Turkish-Armenian antagon-ism may somehow help Armenia. But as we watch the other side of the polit-ical equation, we find that that antag-onism will be offset by a Russo-Turkish rapprochement. Turkey is a prized political friend for Russia, making it more valuable than Armenia, especial-ly when Armenian-Russian relations have been experiencing some strains.In theory, Russia is Armenia’s defend-er against a potential Turkish attack. However, Russia can afford to hedge its bets.

It is of interest for Armenians to watch how the Turkish-American relations shape up. Can they reach a breaking point when Turkey is asked to leave the NATO structure?Brinksmanship has always well served Mr. Erdogan. We have to remember the standoff with Russia after Turkey shot down the Russian fighter jet over the Syrian border. After some grand-standing, when Russia used economic sanctions by cutting off trade and tourism with Turkey, Erdogan blinked. He not only blinked but he bowed and apologized. And he hailed that in-dignity as diplomatic flexibility.Erdogan always has a similar trick up his sleeve.

Yerevan Council elections to be held on September 23

First regional Tourist Information Center opens in Armenia’s Dilijan

Trade between Germany and Armenia grew by 41%

Snap elections to the Yerevan Council of Elders will take place on September 23, the Central Electoral Commission of Armenia announced the decision today at the extraordinary session. The Commission also set the timetable of main activities in the course of organization and holding the snap elections. To note, the Civil Contract, Prosperous Armenia and Yerkir Tsirani parties have nominated Hayk Marutyan, Naira Zohrabyan and Zaruhi Postanjyan as their top candidates in the upcoming municipal elections, respectively.Bright Armenia and Republic have fielded Justice Minister Artak Zeynalyan as their joint mayoral candidate in the elections. The need for snap elections arose after former Mayor Taron Margaryan step-ped down on 9 July amid strong public pressure. At a special session on July 16, the Council of Elders fell short of securing the necessary quorum to elect a new mayor.

The first regional Tourist Information Center (TIC) was opened in Dilijan, Tavush Province, the IDeA Foundation informs. The center has been established within the framework of the Dilijan and Adjacent Communities Development Initiative, a pilot regional development program, which is implemented by the Initiatives for Development of Armenia (IDeA) Foundation along with co-funding from the EU and the RA Ministry of Territorial Administration and Development, in collaboration with the Dilijan Municipality and Dilijan National Park. The Tourist Information Center (TIC) is the first of its type in Tavush marz, which will offer comprehensive information to tourists and guests visiting Dilijan and the region. One of the key objectives of the center is to boost the tourist attractiveness of Dilijan National Park and adjacent areas and become a major platform for coordinating all tourism and recreation-related events in the region. “European Union supports the Government in progressing towards a more balanced social and economic development between regions of Armenia through creating new jobs and increasing the economic competitiveness of re-gions. The Dilijan Tourism Information Centre, the Arts and Crafts Centre are some of the visible outputs of this EU initiative and its partnership with IDEA foundation”, said Hoa-Binh Adjemian. At the TIC tourists will be able to obtain information on tourist packages avai-lable in the region, rent bicycles, tents and other hiking equipment. Visitors can also buy unique souvenirs made by skilled artists.Next to the Center, which is located on Maksim Gorky Street 15/2, Dilijan City Park renovated within the framework of the IDeA Foundation’s program, has also been opened. In particular, the park’s alley and playground have been improved, benches and trash cans have been installed, and the lighting for the park has been modernized. “IDEA Foundation is implementing various types of projects in Dilijan to transform the city and the region into a leading cultural, education, healthcare and tourist hub. The establishment of the Tourist Information Center with co-funding from the EU as well as the renovation of the city park, full funded and implemented by IDeA, start to create infrastructures necessary for Dilijan to morph into the ‘Davos in the Caucasus’ where tourists from various coun-tries will be offered high-quality services,” said Rafi Baghdjian, CEO of the IDeA Foundation. Mayor of Dilijan Armen Santrosyan highlighted the outcomes of the Dilijan and Adjacent Communities Development Initiative in terms of boosting the tourist attractiveness of the community and creating employment opportunities for locals. The opening of this Center and the renovation of the park are awaited mi-lestone for our city residents. We are happy that on top of providing services to tourists, the Tourist Information Center will also create permanent employment opportunities for the residents of Dilijan and adjacent communities, while the renovated park will again become one of the most favorite places for pastime among our citizens,” said the Head of Dilijan Community.The six people employed at the Tourist Information Center in Dilijan are direct program beneficiaries.

Germany ‘s trade relations with Armenia, Georgia and Azerbaijan have been dynamically developing in 2018. According to the German Committee on Eastern European Economic Rela-tions, trade with Armenia grew the most – by 41% to total €171 million.“Political changes that occurred in Yerevan in the spring of 2018 seem to be contributing to the dynamic development of the economy,” the Committee said, according to Deutsche Welle. In general, the volume of trade with the three South Caucasus republics, which the German Chancellor Angela Merkel intends to visit from August 23 to August 25, increased by 17.1% to €1.2 billion. After a drop in 2017, revival of trade with Azerbaijan was observed this year. In the first half of 2018, Germany imported 10.8% more from Azerbaijan, while German exports to Azerbaijan grew by 44%. At the same time, the volume of trade with Georgia decreased by 2.5% year-on-year.

11LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

Շար. - էջ 15 Շար. - էջ 15

ԼՈՆՏՈՆԱԲՆԱԿ ԴՈԿՏՈՐ ՎՐԷԺ ՆԵՐՍԷՍԵԱՆ ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆԻՆ ԱՐԺԷՔԱՒՈՐ ՁԵՌԱԳԻՐՆԵՐ ՆՈՒԻՐԱԲԵՐԱԾ Է

20-ՐԴ ԴԱՐՈՒ ՑԵՂԱՍՊԱՆՈՒԹԵԱՆՑ ՆՈՒԻՐՈՒԱԾ

ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԷՍ ՖՐԵԶՆՈՅԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻՆ ՄԷՋ

ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՒ ՎԱՆԵՑԻ ՀԱՅԵՐՈՒ

ԱՒԱՆԴԱԿԱՆ ՏԱՐԱԶՆԵՐՈՒ ԼՈՒՍԱՆԿԱՐՆԵՐՈՒ

ՑՈՒՑԱՀԱՆԴԷՍԻ ԲԱՑՈՒՄԸ

ՀՈԼԱՆՏԱՀԱՅԵՐՈՒՆ ՆՈՒԷՐԸ ԵՐԵՒԱՆԻՆ

Հինգշաբթի՝ Սեպտեմբեր 6-ին, երեկոյեան ժամը 6։30-էն սկսեալ, Քալիֆոր-նիոյ Նահանգային համալսարանի Ֆրեզնոյի մասնաճիւղի «Հենրի Մետըն» գրադարանին մէջ տեղի պիտի ունենայ 20-րդ դարու ցեղասպանու-թեանց նուիրուած ցուցահանդէս մը, որ նուիրուած է գլխաւորաբար Հայոց Ցեղասպա-նութեան, Հրէական Ողջակիզման եւ Ռուանտայի ցեղասպանութեան։ Ըստ աղբիւրին՝ արարողութեան մէկ ժամեայ պաշտօնական բաժինը պիտի սկսի երեկոյեան ժամը 7։30-ին։ Պաշտօնական արարողութեան գլխաւոր բանախօսն է Գանատայի Մարդ-կային իրաւանց թանգարանի տնօրէնի բարձրաստիճան խորհրդատու՝ դոկտ. Քլինթ Քըրլ, իսկ անոր ներկայ պիտի ըլլան հիւրընկալ գրադարանի տնօրէն Տելռիթա Հորնպաքըլ, համալսարանի Արուեստներ եւ մարդագիտութեան բաժանմունքի տնօրէն՝ դոկտ. Սօլ Հիմենեզ Սանտովալ, Հայագիտական ուսմանց ծրագիրի համակարգող փրոֆ. Պարլօ Տէր Մկրտիչեան, Սան Ֆրան-սիսքոյի մօտ Ֆրանսայի ընդհանուր հիւպատոս Էմանուէլ Լեպրուն-Տամյէն եւ Ֆրանսայի մէջ գտնուող Ողջակիզման թանգարանի շրջուն ցուցահանդէսներու Հիւսիսային Ամերիկայի պատասխանատու Տեպրա Սինքլեր։ Սոյն ցուցահանդէսը, որ իրականացած էր Ֆրանսայի կառավարութեան նիւթական աջակցութեամբ՝ Ֆրանսայի մայրաքաղաք Փարիզի մէջ գտնուող Ողջակիզման թանգարանին համար, կազմակերպուած էր համադրութեամբ Ժորժ Պենսուսանի, Ժօէլ Քոթեքի եւ Իվ Թեռնոնի։ Ցուցահանդէսը կարելի եղած էր Ֆրեզնօ «ներածել»՝ շնորհիւ Քալիֆորնիոյ Նահանգային համալսարանի Ֆրեզնոյի մասնաճիւղի տարբեր բաժանմունք-ներուն, Միացեալ Նահանգներու մէջ Ֆրանսայի դեսպանատան ու Սան Ֆրանսիսքոյի մէջ Ֆրանսայի հիւպատոսարանին ջանքերուն։ Ցուցահանդէսը կը սկսի Սեպտեմբեր 1-ին ու կը շարունակուի մինչեւ Հոկ-տեմբեր 31։ Մուտքը ազատ է։ Յաւելեալ տեղեկութեանց համար, դիմել գրադարան՝ (559) 278-7630 եւ Հա-յագիտականի գրասենեակ՝ (559) 278-2669 թիւերով, կամ՝ այցելել library.fresnos-tate.edu կայքը։

Սփիւռքի նախարարութեան աջակցութեամբ Օգոստոս 23-ին «Թէքէեան կեդ-րոն» հիմնադրամի ցուցասրահին մէջ տեղի ունեցաւ «Աւանդ̀ Աղթամարի» խորագիրով վանեցի հայերու աւանդական տարազներու լուսանկարներու ցուցահանդէսի բացման արարողութիւնը: Տարազներու հեղինակը պոլսահայ արուեստաբան Ժուլիա Մութլուն է, լուսանկարիչը̀ բնիկ վանեցի, աւանդական ժողովրդական մշակոյթներու մասնագէտ, լուսանկարիչ Այթաչ Արազ Սելչուքը: Ձեռնարկին աջակցած են Մաքրուհի եւ Գէորգ Յակոբեանները̀ կատարելով հայկական նախկին տե-ղանուններու եւ սրբավայրերու ստուգումն ու հայերէն թարգմանութիւնները: Ցուցահանդէսի բացման արարողութեան կը մասնակցէր նաեւ սփիւռքի փոխնախարար Արամայիս Գրիգորեան, որ ներկաներուն փոխանցեց նա-խարար Մխիթար Հայրապետեանի ողջոյնի խօսքը. «Տիկին Ժուլիա Մութլուին քաջածանօթ է հայ հասարակութեան. մենք քանի մը անգամ արդէն բախտը ունեցած ենք հանդիպելու անոր, վայելելու անոր բարձրարուեստ

Երեւանի հիմնադրման 2800-ամեակին առթիւ̀ Օգոստոս 23-ին, ՀՀ մայ-րաքաղաքի Մոսկովեան եւ Տէրեան փողոցներու խաչմերուկին կայացաւ հայկական գամփռ ցեղատեսակի շան արձանի բացման արարողութիւնը: «Արմէնփրէս»-ի հաղորդմամբ̀ արձանի բացման ներկայ էին Ամսթերտամի Սուրբ Հոգի եկեղեցի հիմնադրամի վարչութեան նախագահ Տիգրան Միգ-դեսեան, Երեւանի Մատենադարանի տնօրէն Վահան Տէր-Ղեւոնդեան, Մոնթէ Քարլոյի պալէի թատրոնի մենապարուհի Վիկտորիա Անանեան, Երեւանի քաղաքապետի տեղակալ Արամ Սուքիասեան, Ազգային անվտանգութեան ծառայութեան պետ Արթուր Վանեցեան, Երեւանի աւագանիի «Ելք» խմբակ-ցութեան անդամ Անահիտ Բախշեան, արուեստի գործիչներ եւ այլք: Քանդակի հեղինակ, Հայաստանի ժողովրդական նկարիչ, քանդակագործ Լեւոն Թոքմաջեան բացման արարողութեան նշեց. «Հայկական գամփռի ար-ձան ստեղծելու գաղափարը ունեցած եմ դեռ մանկութեան տարիներէն, երբ հօրս հետ կ՛երթայի սարեր եւ ես անընդհատ այնտեղ կը տեսնէի շուն մը̀ Չալօ

ՀՀ ԳԱԱ պատուաւոր դոկտոր, լոնտոնաբնակ Վրէժ (Տէր Ներսէս աւագ քա-հանայ) Ներսէսեան, Մեսրոպ Մաշտոցի անուան Մատենադարանին նուի-րաբերած է 17-18-րդ դարերու եթովպական 4 ձեռագիր (Աւետարան, Ճառեր, Քարոզներ): Այս մասին կը տեղեկանանք Մատենադարանի դիմատետրի էջէն։

Մատենադարանի տնօրէն Վահան Տէր-Ղեւոնդեան երախտագիտութիւն յայտնած է վաստակաշատ հայագէտին՝ Մատենադարանի ձեռագրական հաւաքածուն համալրելու համար: Տէր Ներսէս աւագ քահանայ Ներսէսեանին՝ Լոնտոնի համալսարանի «Հէյ-տրոպ»-ի քոլէճը 2017-ին շնորհած է աստուածաբանութեան դոկտորի կոչում: Վրէժ Ներսէսեան երկար տարիներ (1975-2012թթ.) եղած է Բրիտանական գրա-դարանի Քրիստոնէական Մերձաւոր Արեւելքի բաժինի պատասխանատուն:

12 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

13LUNDI 3 SEPTEMBRE - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

ԱՅՑԵԼՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԵԱՑ ԵՐԿԻՐԳԱՅԱՆԷ ՄՈՒՐԱՏԵԱՆ

Խմբում հաւաքուած ճանապարհորդները անհամբերութեամբ տեղաւոր-ւելով միքրօաւտոպուսում արագօրէն ծանօթանում և մտերմանում էին: Խմբին ուղեկցողը հազիւ էր հասցնում պատասխանել միաժամանակեայ տեղացող հարցերի տարափին: Բոլորն ուզում էին հասկանալ ճանապարհային քար-տէզի առաջին քայլերը, արագ հասնել ԵՐԿԻՐ… Անցնում էինք Արագածոտնի, Շիրակի մարզերի հայոց արևից խանձուած խոտածածկոյթ հողի և ամրապինդ ծառերի կողքով, ծանօթ բնապատկերները տիպիկ ամառային, հայկական ու հարազատ էին: Յաղթահարելով հայ-վրացական-թուրքական մաքսակէտերը, խաղաղուե-ցինք և պատրաստ պահած նկարահանող սարքերը մէկ աջ մեկ ձախ էինք նայում լսելով հայոց պատմական վայրերի նախկին և նոր տեղանունների բացատրութիւնները: Շատերը չէին լսում լոկ դիտում ու մտքերի հետ էին, ու-զում էին կլանել, զգալ , դաջել տեսածը: Տխրած ու լուռ էինք… Անցնում էինք Արտահան նահանգով, որը ծովի մակերևոյթից բարձր է 2000 մեթր, Չլդրան լճակի ափով, որին վանեցիները կոչում էին հիւսիսային ծովակ: Տեղավայրը իր աշխահագրական դիրքով նման էր Սիւնիքի ալփիական գօ-տուն: Մեզ ուղեկցում էին նոճուտի անտառները և բազմագոյն ու բազմազան ծա-ղիկները: Ճարտարապետական ոճական կառոյցներ չկային, հանդիպած կառոյցները միանման ցածրայարկ, չգազաֆիկացուած բնակելի շէնքեր էին, որտեղ ապրում էին վերաբնակեցուած քրտերն ու թուրքերը: Տեսանելի էին շէնքերի տանիքներին կոկիկ տեղադրուած արևային էներկիա կլանող սար-քերը: Ժամեր շարունակ ընթանում էինք հայելապատ, յարմարաւէտ ճանապարհ-ներով, որոնք ապահովուած էին կատարեալ խնամուած ենթակառուցուած-քներով: Ակնյայտ էր, որ բարւօք ճանապարհներ ունենալը պետութեան գլխա-ւոր ռազմավարութիւններից մէկն էր: Լաւ ճանապարհները լաւ, զարգացած տնտեսութիւն ունենալու գրաւական է: Ճանապարհների ուղղութեամբ չկար մի դաշտ, բլուր կամ փոքր հողա-կըտոր, որ անմշակ լինէր: Հասկանալի էր, որ տնտեսութեան զարգացած ճիւղ էր հողագործութիւնը: Ճանապարհի ողջ տարածքով ձգւում էին հացա-հատիկային տարբեր կուլտուրաներով մշակուած հողատարածքներ, բանջա-րաբոստանային կուլտուրաների առատ դաշտեր և ամենատարբեր պտղատու այգիներ: Ի դէպ՝ հսկայական քիլոմեթրերով ձգուող պտղատու այգիների փլանտացիանները պաշտպանուած էին բնական աղէտներից մետաղական ցանցերով և ապահովուած էին ոռոգման համակարգով: Հողերի բերրիութեան հետևանքով երկիրը տարին երեք անգամ բերք է հաւաքում, համարեայ ոչինչ չի ներմուծում բացի միայն կովի մսից: Սարերի, լեռների լանջերին կառուցուած ջրամբարները նախատեսուած էին ձիւնի հալոցքից առաջացած ջրային ռե-սուրսների ամբարման համար: Լեռներից հնարաւոր քարաթափման վայ-րերում կառուցուած էին պատնէշներ, որոնք ապահովում էին լիարժէք և ան-վըտանգ երթևեկութիւնը: Կենտրոնական Անատոլիայում 100 տարի առաջ այս տեղանքը բնակեցուած էր մեծամասամբ հայերով, որոնք ուզում էին ազատ մարդ լինել, տէրը իրենց քրտինքի, ապրել պատւով և զարգանալ ազգային արժէքներով: Այսօր արդէն այս տարածքները թուրքական պետութիւնը վերաբնակեցրել է քրտերով, թուրքերով և այլ ազգային պատկանելութիւն ունեցող խառնաշփոթով: Ընդհանրապէս Թուրքական պետութիւնում բնակուող ցանկացած այլազգի համարւում է թուրք և նրանք 80 միլիոն են: Մօտենում ենք Կարսի նահանգին: Առաջին վայրը որտեղ կանգնեց մեքենան՝ Եղիշէ Չարենցի ենթադրեալ տունն էր: Պտտւում էինք հազիւ կանգուն պատերի, աւերակների շրջակայքով և կարդում՝ վաճառւում է : Մտքներիս և շրթներիս չարենցեան տողերն էին ... Մեզ բացատրեցին, որ տունը կը վաճառուի միայն թուրքական քաղաքացիութիւն ունեցողի: Մօտենում ենք Կարսի բերդին: Ասել թէ հոյակապ էր բերդը, նշանակում է ոչինչ չասել: Բերդը իր վեհութեամբ, անառիկութեամբ, սև քարէ պարսպով առանձնակի շքեղութիւն ու իմաստ էր տալիս քաղաքին. այն կարծես վերևից հսկում էր քաղաքի անցուդարձը և իր մեջ էր պահում անցած գնացած վաղեմի յիշողութիւնները: Բերդից երևում էր Սուրբ Առաքելոց չքնաղ վանքը, որը վերածուած էր մզկիթի: Մօտեցանք: Հսկիչը նկատելով որ այլադաւան ենք՝ թոյլ չտուեց ներս մտնել: Աւելի ուշ թոյլատրեց մտնել վանք, բայց զգուշացրեց, որ նկարելը արգելւում է և անհրաժեշտ է հանել կօշիկները: Օտարացուած , ցաւալի զգացումներ ունէինք... Կարսում զգացինք Կիւմրու շունչը, տեսանք գերազանց պահպանուած սև շէնքեր,

որոնց հայկական ճարտարապետական լուծումները ապահովում էին հայկականութեան ներկայութիւնը… Սարիղամիշ տանող ճանապարհը անցնում էր մայրիների անտառների միջով և Արաքս գետի ափով: Արաքսի ողջ երկարութիւնը 1072 քմ. է, որից 200 քիլոմեթրն է հոսում Հայաստանով, մնացած մասը հոսում է Ատրպէյճանի, Իրանի և Թուրքիայի տարածքով: Արաքսը պղտոր գետ է: Դէպի Բասեն, Տու-րուբերան քաղաքների ուղղութեամբ ճանապարհի տեղատարափ անձրևը տխուր մտքերից սթափեցրեց մեզ: Ուժեղ անձրևը ինչպէս անսպասելի սկսուել էր, այնպես էլ անսպասելի կտրուեց և ճանապարհը ողողուեց արևի շողերով և արտակարգ թարմ օդով: Խնուսի տարածքում ենք, տեսնում ենք Բասեն գետը, որը միանում է Մուրատ գետին: 8-րդ դարի Բասենի կամուրջը կոչւում է նաև Հովուի կամուրջ: Այս կամրջի հետ կապուած ներկաներից մէկը հեծկլտալով պատմում էր, որ իր տատիկը 100 տարի առաջ անցել է այս կամրջով, ասում էր շատերն էին նետւում կամրջից՝ չցանկանալով ընկնել թուրք ոճրագործների ձեռքը... Ահա Արածանի գետն է, որի վրայ է կառուցուած Սուլուխի կամուրջը: Ճիշդ այդ գետի ջրերում են դաւադիր կերպով սպանել Գևորգ Չաւուշին: Նրա դին զինակիցները փախցնելով թուրքի ձեռքից գաղտնի թաղել են Մուշում, անյայտ մի վայրում, որպէսզի թուրքերը չգտնեն, չպղծեն: Մթնշաղին հասանք Մուշ քաղաք: Մեզ ուղեկցող խմբավարը մեզ տարաւ Մու-

շի հայկական թաղամաս, ցոյց տուեց քաղաքի կենտրոնական մասում Սուրբ Մարինէ եկեղեցու աւերակները: Հարևանութեամբ ապրողները մեր ձայները լսելով դուրս եկան տնից. չատրաների տակից խօսում ու ցոյց էին տալիս մեզ: Յետոյ իմացանք , որ նրանք միակ ծպտուած հայերն են: Հայկական պահպան-ւած ոչ մի այլ բան չկար... Գիշերեցինք Մուշում: Առաւօտեան ճանապարհը տանում է մեզ Պինկեոլ Սաս-նայ լեռներով, Տիգրիս գետի ափով գնում ենք Տիարպեքիր: Մեծ, զարգացած, գեղեցիկ քաղաք էր Տիարպեքիրը: Այս քաղաքում է գտնւում Սուրբ Կիրակոս եկեղեցին: Ետեսիա, Ուրֆայ, անցնում ենք Այնթափ քաղաքի կողքով: Ի հարկէ այս քաղաքների տեղանունները փոխուած էին և խմբավարը ուղղակի նշում էր մեզ հանդիպած վայրերի հին ՝հայկական անունները: Չենք կանգնում. ոչ մի հայկական հետք: Տաւրոսեան լեռների երկար թունէլը Մեծ Հայքը կիսում է Կիլիկիայից: Ահա Ատանան, Արևմտեան Հայաստանի ամենահարուստ քա-ղաքը, և հէնց այդ հարստութեանը տիրանալու համար էր, որ թուրքերը ծրա-գըրուած կերպով Հայոց Ցեղասպանութիւնը սկսեցին Ատանայից... Այսօր այն բնակեցուած է թուրքերով և ունի մօտ 3 միլիոն բնակչութիւն: Մեկնում ենք Կիլիկիա, Միջերկրական ծովի ափ: Տեսնելու էինք հայերի հնա-գոյն, գրեթէ լեգենտար երազանքը , հեքիաթը ... Անընդհատ մտածում էի աջից եմ տեսնելու ծովը թէ ձախից... Կիլիկեան բաժանւում է 3 մասի՝ դաշտային, լեռնային, ցամաքային: Լևոն II –ի օրօք Կիլիկեան Հայաստանը Սիս մայրաքաղաքով ծաղկունք էր ապրում, բուռն կերպով զարգանում էին առևտուրը, արհեստները: Հայերը տարածաշրջանում աչքի էին ընկնում իրենց զարգացուածութեամբ հարստութեամբ, ապրելակեր-պով, սոցիալական դիրքով և կազմակերպուածութեամբ: Պատմութիւնը շատ քիչ տեղեկութիւն է մեզ փոխանցում Կիլիկեան Հայաստանի ժամանակներից, միայն այն, որ Կիլիկեան Հայաստանը կործանուեց կրօնական պառակտում-ների հետևանքով: Յետմիջօրէին արդէն Կոռիկոսի ծովափին էինք: Ջուրը հրաշք էր՝ մեղմ ալիք-ներն ու տաք ջուրը աւելացնում էին վայելքը: Ափը լի էր ամբողջ մարմինը փակ լողազգեստով մուսուլմանուհիներով, որոնց ներկայութիւնը յետոյ տանելի էր և հասկանալի: Վաղ առաւօտեան ժամը 4-5 հատուածում ծովի ծփանքի ձայնը խլացնում էր ազանի ձայնը, որը կրկնուելով 4 ժամը մէկ աղօթքի էր կանչում հաւատացեալներին: Ցերեկուայ ժամերին ափով մէկ ձգուած սրճարաններից հնչող բարձր, ռիթմիք երաժշտութիւնը անլսելի էր դարձնում աղօթքի կանչող ձայնը: Այդպես էլ չտեսանք աղօթողներին: Ծովում լողալիս հեռահար շփւում, ձուլւում էինք Կիլիկիայի ծովային հրաշք բերդին՝ Ակնթարթը պահելով իր տեղում... Բերդը ափից գտնւում էր 800 մեթր հեռաւորութեան վրայ, լաւ լողորդները հեշտութեամբ են յաղթահարում հեռաւորութիւնը, որը նրանց պարծենալու առիթ էր տալիս յատկապէս լողալ չիմացողների մօտ: Լողալ չիմացողներին աւելի մատչելի էր Կիլիկիայի ցա-մաքային բերդը, որը ,ի տարբերութիւն ծովային բերդի, աւելի անխնամ ու աւերուած էր: Ռազմավարական տեսակէտից անթերի էր կառուցուած ծովային բերդը: Բերդի անառիկութիւնն ապահովւում էին արևմուտքից և արևելքից կա-ռուցուած դիտակէտերը: Սկզբում կառուցուել է ցամաքը ծովային բերդին միացնող քարէ պատ, որը հնարաւոր է քայլելով ափից հասնել բերդ, սակայն

Շար. - էջ 14

14 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

Մ0ՏԱԼՈՒ՞Տ Է ԷՐՏՈՂԱՆԻ...Շար. էջ 2-էն

վերաբանալ ՍուրբԽաչ դըպրեվան-քը՝ նոր կղերականներ պատրաստե-լու, եւ ինչո ՞ ւ յոյներու Տիեզերական պատրիարքութիւնը չի կրնար վերա-բանալ իր Հէյպելիի ընծայարանը: Էրտողանի լծակներէն մէկը կրօնքի քաղաքականացումն էր, որով ոչ մի-այն երկրին սիւննի հատուածը սի-րաշահեցաւ այլեւ քղամիտը հագ-ւեցաւ բովանդակ սիւննի աշխարհին խօսնակը դառնալու: Միւս լծակը իր տնտեսական յաջողութիւնն էր. ան իսկապէս վերականգնեց Թուրքիոյ քանդուած տնտեսութիւնը եւ բարեկե-ցութիւն բերաւ երկրին: Այդ բարեկե-ցութիւնը կը նշանակէ միջին դասա-կարգի գոյառումը, որ ողնասիւնն է ոեւէ հասարակութեան: Երբ քաղա-քացիներ կենցաղային բարելաւում կը գտնեն իրենց կեանքին մէջ, դըժ-ւար թէ հակամէտ ըլլան դժգոհելու պետութենէն կամ ըմբոստանալու այդ պետութեան դէմ: Ուրեմն, Թրամփի առած պատ-ժամիջոցները ուղղակի կը սպառ-նան Թուրքիոյ տնտեսական կայունու-թեան որ Էրտողանի քաղաքական յենարաններէն մէկն է: Այդ պատ-ճառաւ ալ Էրտողան վերջերս սկսած է մեղմացնել իր սուր քննադատու-թիւնները Եւրոպայի դէմ, տնտեսա-կան օգնութիւն ակնկալելով այդ աշ-

խարհամասէն: Ան խօսած է նաեւ Ֆրանսայի նախագահ Էմմանուէլ Մաքրոնին, որ զինք մխիթարած է ըսելով թէ Ֆրանսա կողմնակից է Թուրքիոյ ներքին կայունութեան: Թրքական թերթերը վերջերս սկը-սած էին իբրեւ «դաւաճան» որակելՔաթարի իշխանութիւնները, որոնք անտարբեր կը մնային Թուրքիոյ տըն-տեսական տագնապին դիմաց, մինչ Անքարա Թեհրանի հետ, օգնութեան հասած էր Քաթարի իշխանապետու-թեան, երբ վերջինը շըրջափակմանենթարկուած էր Սէուտական Արաբիոյ եւ Արաբական Ծոցի իշխանապե-տութեանց կողմէ: Սակայն Քաթար վերջապէս որոշած է 15 միլիառ ամե-րիկեան տոլար տրամադրել ներդը-րումներ ընելու եւ Թուրքիոյ դրամա-տնային համակարգը կայունացը-նելու: Թուրքիոյ տնտեսութիւնը այնպիսի ծաւալներու հասած է որ այդ երկիրը դարձուցած է G-7 տնտեսապէս հզօր երկիրներու ակումբին անդամ եւ այդ գումարը շատ հեռու է կայունացման դեր մը կատարելէ: Ոմանք թուրք-ամերիկեան այս լար-ւածութեան մէջ պատուհան մը կը տեսնեն հայոց համար, մանաւանդ որ այդ լաւատեսութիւնը կը քաջալերուի կարգ մը ծերակուտականներու եւ քաղաքական գործիչներու կոչերով որ հիմա առիթն է որ Ամերիկան ճանչ-նայ Հայոց Ցեղասպանութիւնը: Պատ-մութիւնը ցոյց տուած է որ Իսրայէլ եւ

Ամերիկա յաճախ օգտագործած են հայկական ցեղասպանութեան խա-ղաքարտը Թուրքիոյ վրայ քաղա-քական ճնշում բանեցնելու. սակայն, չեն առած վճռական քայլ: Եւ Ի՞նչ պատճառ կայ որ առնեն այդ քայլը այս անգամ: Ամերիկա կրնայ գործնապէս սա-տարել քիւրտերուն որոնք ռազմա-կան մասնակցութեամբ նպաստածեն Ամերիկայի՝ անոր քաղաքականնպատակները իրականացնել ու Սու-րիոյ ռազմադաշտին վրայ: Հայերը վիճակի չեն ռազմական փոխհատու-ցում մը կատարելու Ամերիկային: Հայոց Ցեղասպանութեան ճանաչ-ման դիմաց Ամերիկա կրնայ միայն բարոյական հատուցում ստանալ. եւ բարոյական հատուցումն ալ կշիռ եւարժէք չունի քաղաքական սակարա-նի մէջ: Թուրք-ամերիկեան յարաբերու-թեանց ստեղծած լաւատեսութիւնը Հայաստանի եւ հայութեան ի նպաստ, իր հերթին կը չէզոքացուի ռուս-թըր-քական մերձեցումով, քանի Ռուսաս-տանը մեր ռազմական դաշնակիցն է եւ մեր ենթադրեալ պաշտպանը Թուրքիոյ դէմ: Քաղաքական հսկայ առաւելութիւնը զոր ՆԱԹՕի անդամ Թուրքիոյ յարումը Ռուսաստանին կ'ընծայէ Մոսկուային՝ անհամեմատ-օրէն գերակշիռ է Ռուսաստանի ու-նեցած ռազմախարիսխներէն՝ Հա-յաստանի հողին վրայ: Քաղաքական այս հսկայ տեղա-

շարժերը կրնան միայն վտանգ ներ-կայացնել Հայաստանին: Շատ մը քաղաքական մեկնաբան-ներ այս ներկայ տագնապին մէջ կը տեսնեն Էրտողանին քաղաքականու-թեան վախճանը: Ցարդ ան օգտուած էր հսկաներու հակասութիւնները օգ-տագործելով Թուրքիան դարձնել շըր-ջանային գերպետութիւն մը: Արդեօք հասա՞ծ է անոր լարախա-ղացութեան վախճանը: Էրտողան վերապրող մըն է. ամէն տագնապէ վերջ յաջողած է փըր- կել իր քաղաքական ասպարէզը եւ Թուրքիան պահել իր ոյժի հզօրու-թեան վրայ: Երբ Թուրքիա վար առաւ ռուսա-կան ռազմական օդանաւ մը՝ Փութին այնքան զայրացաւ որ դիմեց Ամերի-կայի գործածած զէնքին՝ տնտեսա-կան շրջափակման: Այդ օրերուն Էր-տողան ըրաւ քաջարի յայտարարու-թիւններ, ինչպէս որ կ'ընէ այսօր նա-խագահ Թրամփին դէմ: Սակայն երբ Ռուսաստան իսկապէս դադրեցուցառեւտուրն ու զբօսաշրջիկութիւնը Թուր-քիոյ հետ, Էրտողան զգաց որ իր քա-ղաքական յենարաններէն մէկը՝ երկ-րին տնտեսութիւնը պիտի խախտի՝ իր ոտքին տակ, գնաց եւ ծնրադիր ներողութիւն խնդրեց Փութինէն: Ե'ւ այդ նուաստացումը բնութագըր-ւեցաւ իբրեւ... դիւանագիտական ճը-կունութիւն:

«ՊԱՅՔԱՐ» շաբաթաթերթ

ԱՅՑԵԼՈՒԹԻՒՆ ԱՒԵՏԵԱՑ ...Շար. էջ 13-էն

հետագայում անվտանգութիւնից ելնելով այն քանդել են: Ծովային բերդը կառուցել են յոյները, նրանցից գրաւել են հռոմէացիները, մամլուկները, նրանցից հայերը, այժմ՝ թուրքերինն է: Մեկնում ենք Մերսիմ և Տարսոն նաւահանգստային քաղաքներ: Քաղաքները եւրոպական տեսքի մէջ էին և ընդհանրապէս փողոցներում քիչ հանդիպեցինք չատրայով կանանց: Տարսոն քաղաքը յայտնի է հռոմէական կամարով , որտեղ առաջին անգամ հանդիպել են Քլէոփաթրան և Անտոնիոսը: Այս քաղաքում է ծնուել Յիսուս Քրիստոսի աշակերտ Պօղոս Առաքեալը և իր անուան մզկիթի վերածուած եկեղեցում է օծուել Լևոն արքան: Պահպանուած էր Պօղոս Առաք-եալի տունը, բակում կար սառնորակ և առողջաբեր ջրհոր, որից ջուր խմեցինք և էլ աւելի առողջացանք նաև մենք: Կիլիկիայի Սիս մայրաքաղաքում հայ-կական հետք չի պահպանուել: Լևոնի բերդը հզօր, անառիկ պարիսպներով, անյաղթահարելի և անկրկնելի գեղեցիկ տեսք ունէր: Հաստ պատերն ու մա-գըլցելու անհնարինութիւնը ապահովել է բերդի անվտանգութիւնը: Խըմ-բից անվախ, տոկուն ու դիմացկուն տղաները դժուարութեամբ, սակայն յաղթահարեցին անառիկ բերդի բարդութիւններն ու վայելեցին բերդի բար-ձունքի համայնապատկերը: Լևոնի բերդը 14-րդ դարից յետոյ անցնում է Եգիպտոսի սուլթանութեանը, այժմ պատկանում է Թուրքական պետութեանը:Կապադովկիա: Այն շատ հին քաղաք է, այստեղով է անցել Ալեքսանտր Մակեդոնացին, քաղաքի անուանը կարելի է հանդիպել նաև Աստուածաշնչում: Կապադովկիայի սրածայր սնկաձև ժայռերը առաջացել են տարիներ շարու-նակ այս կողմերում ուժեղ քամիների, հողմերի ու անձրևների հետևանքով: Քաղաքում կան երկու հազար տարուայ ստորգետնեայ քաղաքներ, գետ-նափոր ու ստորգետնեայ եկեղեցիներ: Ստորգետնեայ եկեղեցիներում են գաղտնի հաւաքուել ու քրիստոնէութիւն քարոզել կոյսերը: Հետագայում նրանք բաժանուելով աշխարհի չորս կողմերով հետապնդուել , նահատակուել և սրբացել են: Այս վայրում է Գրիգոր Լուսաւորիչը սովորել քրիստոնէութիւն քարոզել:

Կեսարիան հարուստ է բազմաթիւ օգտակար հանածոներով և ունի զարգա-ցած ծանր արդիւնաբերութիւն: Կեսարիայում է ծնուել ազգութեամբ պարթև

Սուրբ Գրիգոր Լուսաւորիչը, որ հետագայում մեկնում է Կապադովկիա ուսում-նասիրելու քրիստոնէութիւնը: Հետագայում Գրիգոր Լուսաւորիչն է հայերին մկրտում Արածանի գետում: Կեսարիայի միակ հայկական Գրիգոր Լուսաւորիչ եկեղեցին խնամում էր Կարապետ Ստեփանեանի երեք հոգանոց ընտանիքը: Եկեղեցին գործում, այսինքն պատարագ է մատուցւում հազուադէպ, միայն երբ Պոլսի պատրիարքարանից քահանայ են ուղարկում: Նրանք հայերէն չէին խօսում, բայց հասկանում էին մեզ: Կարապետը շատ յուզուած էր և հազիւ էր զսպում արցունքները: Ես ինձ հետ խունկ էի վերցրել նպատակ ունենալով հայկական որևէ եկեղեցում վառել: Երբ հարցրեցի կարող ենք խնկարկել ասաց, որ բուրվառ ունի, բայց ածուխ չկայ: Մէկ վայրկեան անց վանքի տարածքից հաւաքուեց մեծ քանակութեամբ փայտ, վառեցինք և խնկարկեցինք եկեղեցին, աղօթեցինք Կարապետի հետ միասին: Նա վաղուց սպասում էր նման մի առիթի... Ճանապարհը շարունակում ենք դեպի Սեբաստիա՝ Սըվազեան գտնւում էր ծովի մակերևոյթից 2190 մեթր բարձրութեան վրայ: Ամասիայից Երզնկայ աջակողմեան ուղղութեամբ՝ Տերսիմի լեռների երկայքով հոսում էր Եփրատը: 1960 թուականի երկրաշարժը ամբողջութեամբ աւերել էր Երզնկան: Սակայն տեսանք լիովին վերականգնուած և բոլորովին նոր քաղաք՝ օդային կամուրջ-ներով: Հասնում ենք Երզնկայի եռայարկ Գիրլեվիքի ջրվէժներին: Անզուգական գե-ղեցկութիւն էր, առատ ջրային զանգուածն անասելի հզօրութեամբ թափւում էր ներքև... Հասնում ենք Սանասարեան վարժարան, որը հիմնուել է 1881 թուա-կանին: Այստեղ երեխաները սովորել են գրաբար, տաճկերէն, աշխար-հագրութիւն, օտար լեզուներ, տրամաբանութիւն և այլ առարկաներ: 1915 թուականին ուսուցիչների մեծ մասը նահատակուել է, իսկ վարժարանը աւերուել: Այս շէնքը միակն է, որ պահպանուել էր հայերի հեռանալուց յետոյ:Մեզ համար Արևմտեան Հայաստանը եղել է և կայ երազանքի, անկրկնելի գե-ղեցիկ հովիտներով և վեհ լեռներով երկիր: Դժուար էր համակերպուել կորցրածի հետ:

Օգոստոս 19. 2018

15LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 • ABAKA •

ՀՈԼԱՆՏԱՀԱՅԵՐՈՒՆ ՆՈՒԷՐԸ ...Շար. էջ 11-էն

անունով, որ շատ ապահով կը պահէր ոչխարի հոտը: Շատ տարիներ անցած են, սակայն մինչ այսօր Չալոյի նուիրուածութիւնը մնացած էր հոգիիս մէջ: Եւ յանկարծ Հոլանտայի հայութիւնը, «Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի» հիմնադրամն ինծի կ՛առաջարկէ քանդակել գամփռի արձանը: Ես շատ հսկայ քանդակներ ունեցած եմ, սակայն այս գամփռ շան կերպարը ստեղծելը իւրայատուկ դժուարութիւն ունէր: Ես անընդհատ կը փորձէի մտաբերել իմ մանկութեան գամփռին, եւ այդ կերպարն ինծի հանգիստ չէր տար: Մօտ երկու տարի աշխատած եմ այս շունը քանդակելու համար»: Անոր խօսքով` ինք, մարդկային կերպար կը տեսնէր գամփռի դէմքին վրայ, փիլիսոփայական հայեացք: Չալոյի արձանը յանձնելով երեւանցիներուն̀ քանդակագործը յոյս յայտնեց, որ քաղաքացիները հոգատարութեամբ եւ սիրով կը փայփայեն զայն: 2013 թուականին̀ Ամսթերտամի մէջ, իր փաստացի գործունէութիւնը սկսած է «Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի» հիմնադրամը, որ սկիզբը եղած է կիրակնօրեայ հայկական դպրոց, ապա 2017 թուականին պաշտօնապէս ստացած է հիմնա-դըրամի կարգավիճակ: Հէնց այս հիմնադրամի աջակցութեամբ տեղադըր-ւած է հայկական գամփռի արձանը: «Սուրբ Գրիգոր Նարեկացի» հիմնադրամի վարչութեան պատուաւոր նա-խագահ Վահան Աւագեան ողջոյնի իր խօսքին մէջ շնորհակալութիւն յայտնեց ներկաներուն այդ գեղեցիկ արարողութեան մասնակից դառնալու համար: «Խումբ մը ազգասէր նուիրեալներու ջանքերով` քանի մը տարի առաջ, գամփռ ցեղատեսակը ծագումնաբանութեամբ եւ արտաքին նկարագրով` պաշտօնապէս, ճանչցուեցաւ բացառապէս հայկական: Շնորհակալ եմ բոլոր անոնց, որոնք ջանք ու եռանդ չեն խնայեր, աշխարհի մէջ մեզ պատկանող արժէքներու ճանաչման ու ընդունման ուղղուած գործին »,- ըսաւ Աւագեան եւ աւելցուց, որ նախապէս համաձայնեցնելով Երեւանի քաղաքապետարանին հետ̀ Ամսթըրտամի հայ համայնքը որոշած էր Երեւանի 2800-ամեայ յոբելեանի առթիւ նուիրել նոր եւ բարի ընտանեկան խորհրդանիշ̀ հայկական գամփռի արձան: Դրամահաւաքին մասնակցած են բազում հոլանտահայեր, հոլանտացիներ:

ՏԵՂԻ ՈՒՆԵՑԱՒ...Շար. էջ 11-էն

գործունէութեան արգասիքը, մասնակցելու անոր հեղինակած ազգային տա-րազներու աննախադէպ ցուցադրութեան Երեւանի մէջ եւ մեր հիացմունքն ու գոհունակութիւնը յայտնած այդ առթիւ: Տիկին Մութլուն մասնակից ու հա-մահեղինակ է նաեւ այս ձեռնարկին եւ միայն իրեն յատուկ վարպետութեամբպատրաստած է 19 տարազներ, որոնք տաղանդաշատ լուսանկարիչ Այթաչ Արազ Սելչուքի երեւակայութեան եւ մտքի թռիչքի ուժով դարձած են ինքնատիպ ու առինքնող լուսանկարներ»: Այթաչ Արազ Սելչուքն առաջին անգամ Հայաստան կ՛այցելէ, վերջինս շրջած է Վանի գիւղերով ու գիւղաքաղաքներով, եղած բոլոր այն վայրերուն մէջ, ուր մէկ դար առաջ ապրած են հայեր ու ստեղծած յառաջադէմ քաղաքակրթութիւն: Ան գտած է սրբավայրեր, քանդուած վանքեր ու եկեղեցիներ, մկրտարաններ ու խաչքարեր, մարմարէ կիսաքանդ յուշարձաններ, հայատառ տապանաքարեր ու ատոնց մօտ լուսանկարած հայկական տարազներ հագած երիտասարդներ ու աղջիկեր: «Այսօրուան ցուցահանդէսն իր բնոյթով փաստագրական է եւ ունի պատ-մական նշանակութիւն: Այն վստահաբար պիտի համալրէ Պոլսոյ հայկական համայնքի հայապահպան գործունէութեան համայնապատկերը եւ պիտի դառնայ անոր ինքնատիպ էջերէն մէկը: Այս ամէնուն համար շնորհակալութիւն կը յայտնեմ տիկին Ժուլիա Մութլուին եւ պարոն Այթաչ Արազին, կը ցանկամ անոնց նորանոր յաջողութիւններ իրենց ձեռնարկներուն մէջ»-աւելցուց փոխ-նախարարը: Արամայիս Գրիգորեան շնորհակալութիւն յայտնեց Պոլսոյ հայ համայնքին, այն արուեստագէտներուն ու մշակութային գործիչներուն, որոնք անմնացորդ սիրով կը շարունակեն պահպանել ազգային հայկական արժէքները, կը ստեղ-ծեն նորերը եւ արժանապատիւ կեցուածքով ատոնք կը ներկայացնեն աշ-խարհին: Փոխնախարարը շնորհակալութիւն յայտնեց նաեւ «Թէքէեան կեդրոն» հիմ-նադրամի տնօրինութեան ցուցասրահը սիրով տրամադրելու համար:Ցուցահանդէսը դռները բաց պահեց մինչեւ Օգոստոս 26:

ԵՐԵՒԱՆԻ ՄԷՋ ԲԱՑՈՒԵՑԱՒ ՀԱՅ-ՉԻՆԱԿԱՆ ԲԱՐԵԿԱՄՈՒԹԵԱՆ ԴՊՐՈՑԸ

2018-Ի ԱՌԱՋԻՆ ԿԻՍԱՄԵԱԿԻՆ ԱՐՑԱԽԻ ՄԷՋ ԾՆԱԾ Է 1057 ԵՐԵԽԱՅ

Երեւանի մէջ բացուեցաւ հայ-չինական բարեկամութեան դպրոցը: «Արմէն-փրէս»-ի փոխանցմամբ̀ անիկա կառուցուած է Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետութեան աջակցութեամբ: Բացման հանդիսաւոր արարողութեան աւարտէն ետք լրագրողներու հետ զրոյցի ընթացքին ՀՀ վարչապետ նիկոլ Փաշինեան նշեց, որ դպրոցի աշակերտներուն համար չինարէնի ուսուցումը մեծ հնարաւորութիւններ պիտի ստեղծէ: «Յայտնի ասացուածք կայ̀ քանի լեզու գիտես, այնքան մարդ ես: Չինարէնի իմացութիւնը հնարաւորութիւն կու տայ̀ հասու ըլլալ մարդկութեան եւ քաղա-քակրթութեան պատմութեան հսկայական շերտի մը եւ ահռելի տեղեկատ-ւութեան: Յոյս ունիմ, որ այս դպրոցը դառնայ այն խողովակը, որու միջոցով հայ ժողովուրդը առաւել խորութեամբ տեղեկանայ այն ահռելի ազդեցու-թեան, որ Չինաստանն ու չինական քաղաքակրթութիւնը ունեցած են մարդ-կութեանզարգացման վրայ»,- ընդգծած է վարչապետը: Դպրոցին մէջ ուսուցումը պիտի կազմակերպուի վարժարանի օրինակով, ուսումնական հաստատութեան մէջ պիտի գործեն 5-12-րդ դասարաններ: Ուսումնական գործընթացի կազմակերպման համար չինարէնի ուսուցիչները պիտի հրաւիրուին Չինաստանէն: Հայաստանի մէջ Չինաստանի արտակարգ եւ լիազօր դեսպան Թիէն Ըրլոնգի խօսքով` դպրոցը հայ-չինական լաւ յարա-բերութիւններու ապացոյցն է: «Թէեւ Չինաստանն ու Հայաստանը իրարմէ հեռու կը գտնուին, բայց երկու երկիրներն ալ ունին հնագոյն պատմութիւն եւ հարուստ մշակոյթ: Հայաստանի մէջ չինարէն սորվողներու թիւը 1000-էն աւելի է: Հայերէնի մէջ կայ չնաշխարհիկ բառը, որ բառացիօրէն կը թարգմանուի որպէս Չինաստան աշխարհի, եւ կը նշանակէ̀ հիասքանչ: Կը հաւատամ, որ հայ-չինական բարեկամութեան դպրոցը իսկապէս չնաշխարհիկ դառնայ»,- նշեց դեսպանը: ՀՀ կրթութեան եւ գիտութեան նախարար Արայիկ Յարութիւնեանի խօսքով` յառաջիկային յայտնի պիտի դառնան այն երեխաներու անունները, որոնք հնարաւորութիւն պիտի ունենան յաճախելու այս դպրոց: «Դիմորդներու թիւը շատ մեծ է, սակայն հնարաւորութիւնները սահմանափակ են: ծրագիրը մեր հանրակրթական դպրոցի ծրագիրն է, ուստի, կոչ կ ՛ընեմ ծնողներուն, եթե իրենց երեխաները չեն ընդունուած այս դպրոց, զանոնք ուղարկել չինարէնի ուսուցմամբ այլ դպրոցներ: Եթե չեմ սխալիր, այսօր եւս 6 այսպիսի դպրոց կայ»,- ըսաւ նախարարը: Դպրոցը նախատեսուած է 405 աշակերտի համար: Անիկա ապահովուած է տարրալուծարաններով, լեզուի ուսուցման դասարաններով, գրադարանով, համակարգչային լսարաններով, պարասրահով, մշակութային կեդրոնով: Հայ-չինական բարեկամութեան դըպ-րոցին մէջ պիտի գործէ նաեւ Չինաստանի թանգարան:

2018-ի առաջին կիսամեակին, Արցախի առողջապահութեան նախարա-րութեան հիւանդանոցներուն մէջ ծնած է 1057 երեխայ, 552՝ տղայ, 505՝ աղջիկ: Այս մասին կը տեղեկացնեն Արցախի առողջապահութեան նախարարութենէն։Միայն 878 երեխայ ծնած է Ստեփանակերտի «Մօր եւ մանկան» առողջութեան պահպանման կեդրոնին մէջ: Մարտակերտի մէջ արձանագրուած է 89 ծնունդ, Մարտունիի մէջ՝ 56, Հադրութի մէջ՝ 13, Քաշաթաղի մէջ՝ 15 եւ Շահումեանի մէջ՝ 6:

ՎԱՐՉԱՊԵՏ ՓԱՇԻՆԵԱՆ...Շար. էջ 1-էն

Վարչապետը հաւաստիացուց, որ ինք կը շարունակէ չմիջամտել դատական իշխանութեան գործին, սակայն նոյն ժամանակ շեշտեց, որ չի կրնար հանդուր-ժել այն դատաւորնեը, որոնք կրնան շարժիլ կողմնակի ազդեցութիւններով եւ կաշառքով: «Ես ըսած եմ, որ այն դատաւորները, որոնք կը գործեն օրէնքի տրամաբանութեամբ եւ պատասխանատու կ ՛ըլլան իրենց որոշումներուն նկատմամբ, մենք կ՛ողջունենք զանոնք, սակայն բառացիօրէն ըսած եմ, որ վա՛յ եկած է այն դատաւորներուն, որոնք կողմնակի ազդեցութիւններով, կաշառքով կը փորձեն դատական համակարգը այլ ուղղութեամբ տանիլ: Ես ի՞նչ կ ՛ըսեմ. կ ՛ըսեմ, ժողովուրդ ջան, ես պիտի չմիջամտեմ ձեր գործերուն, բայց եթէ դուք կը փորձէք օգտուիլ ձեր նախկին միջամտութիւններու խողովակներէն, ետեւի դուռէն մարդիկ դուրս գան, քաւոր-սան-բարեկամ կապեր օգտագործեն, այդ մէկը պիտի չպատահի: Ես կը խօսիմ երեւոյթներու մասին, ես չեմ խօսիր յստակ դէպքերու մասին, որպէսզի դեպքերու վրայ ազդեցութիւն չունենամ», ընդգծեց վարչապետը:

16 • ABAKA • LUNDI 3 SEPTEMBRE 2018 - MONDAY SEPTEMBER 3, 2018 •

ՍՓԻՒՌՔԻ ՆԱԽԱՐԱՐ ՄԽԻԹԱՐ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ

ԸՆԴՈՒՆԵՑ «ՍՈՒՐԻԱՀԱՅԵՐՈՒ ՄԻՈՒԹԵԱՆ»

ՆԵՐԿԱՅԱՑՈՒՑԻՉՆԵՐԸ

ՀԱՅԱՍՏԱՆ ՀԱՄԱՀԱՅԿԱԿԱՆ ՀԻՄՆԱԴՐԱՄԻ

ՄԻՋՈՑՆԵՐՈՎ ՇՕՇԻ ՄԷՋ ՄԱՆԿԱՊԱՐՏԷԶ ԿԸ

ԿԱՌՈՒՑՈՒԻ

ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԳՈՐԳԵՐՈՒ ԱՐՏԱԴՐՈՒԹԻՒՆԸ ԱՅՍ

ՏԱՐՈՒԱՆ ԱՌԱՋԻՆ ԿԻՍԱՄԵԱԿԻՆ 72.2 ՏՈԿՈՍՈՎ

ԱՃԱԾ Է

ՀԱՅ-ԹՐՔԱԿԱՆ ՍԱՀՄԱՆԸ ԱՊՕՐԻՆԻ ՀԱՏԱԾ

ՓԱՔԻՍՏԱՆԻ ՔԱՂԱՔԱՑԻՆԵՐ ՁԵՐԲԱԿԱԼՈՒԱԾ ԵՆ

Օգոստոս 21-ին Սփիւռքի նախարար Մխիթար Հայրապետեան ընդունեց «Սուրիահայերու Միութիւն» հասարակական կազմակերպութեան ներկա-յացուցիչները̀ նախագահ Ներսէս Քիւոն, խորհուրդի անդամներ̀ Խաչիկ Քազանճեանը, Արմէն Խորոզեանը, տիկնանց յանձնախումբի անդամներ̀ Վանի Նալպանտեանը, Եոլանտ Սապունճեան – Ռշտունը, գործադիր մարմնի անդամներ̀ Հրայր Մկրտչեանը, Մեղրի Քահվէճեանը: Սփիւռքի նախարար Մխիթար Հայրապետեան նախ ողջունեց ներկաները եւ իր ու կառավարութեան անունէն շնորհակալութիւն յայտնեց այն աշխա-տանքին համար, որ կ ՛իրականացնէ «Սուրիահայերու Միութիւն»–ը: «Սուրիա-հայերու Միութեան» նախագահ Ներսէս Քիւոն մանրամասն խօսեցաւ այն աջակցութիւններուն մասին, որոնք եղած են սուրիահայ գործարարներուն համար̀ ցուցահանդէս-վաճառքներ, ցերեկոյթներ եւ այլն: Կողմերը անդրադարձան նաեւ սուրիահայ գործարարներու խնդիրներուն, սուրիահայերու հայրենադարձութեան հարցին: 2013 թուականին քանի մը սուրիահայ գործարարներու նախաձեռնութեամբ ձեւաւորուեցաւ «Սուրիահայ գործարարներու միութիւն» անուանումով խորհուրդը: ՓՄՁ ԶԱԿ-ն անհատոյց տրամադրեց գրասենեակային տարածք, ուր ստեղ-ծըուեցաւ Հայաստանի մէջ սուրիահայերու կողմէ արտադրուած ապրանք-ներու ցուցադրական անկիւն եւ 150 սուրիահայ գործարարներու տըուեալ-ներու ցանկ: «Սուրիահայերու միութիւն»-ը իր հիմնադրման օրուընէ կը համգործակցի թէ սփիւռքի նախարարութեան, եւ թէ այլ պետական, ինչպէս նաեւ միջազգային, հասարակական կառոյցներու եւ կազմակերպութիւններու հետ: Արդիւնաբերական գօտի ստեղծելու նախաձեռնութեան ընդառաջելով` 2017-ի Օգոստոսի համապատասխան որոշումով ՀՀ կառավարութիւնը̀ ՀՀ սփիւռքի եւ ՀՀ տնտեսական զարգացման եւ ներդրումներու նախարարու-թիւններու միջնորդութեամբ, «Սուրիահայերու միութեան» 5 տարի ժամկէտով անհատոյց օգտագործման տրամադրեց Կոմիտասի 49/3 հասցէին գտնուող շէնքի 2-րդ մասնաշէնքի 860.5 քառ. մեթր մակերեսով նկուղային եւ առաջին յարկի 649.2 քառ. մեթր մակերեսով տարածքները̀ գործարար ծրագիր իրա-կանացնելու նպատակով: 2017-ի Դեկտեմբեր 5-ին Գերմանական միջազգային համագործակցութեան ընկերութեան (GIZ) կողմէ ստեղծուած www.syrarbi.am կայքէջը̀ իբրեւ Հա-յաստանի մէջ սուրիահայ փախստականներու տնտեսական համարկման հարցերու տեղեկատուական հարթակ, յանձնուեցաւ «Սուրիահայերու միու-թեան»̀ զայն կառավարելու, թարմացնելու, շահառուներուն ընկերութեան կողմէ թիրախային տեղեկատուութիւն տրամադրելու եւ շահագրգիռ կողմե-րուն միջեւ արդիւնաւէտ հաղորդակցութիւն ապահովելու նպատակով:

“Հայաստան” Համահայկական հիմնադրամի ծրագիրներու համակարգող Վարդան Փարթամեան կը յայտնէ, թէ Թորոնթոյի “Հայաստան” հիմնադրամին հերթական ծրագիրով ներկայիս կը կառուցուի Արցախի Շօշ գիւղի մանկա-պարտէզը: «Մինչեւ հիմա, Շօշ գիւղին մէջ՝ հիմնադրամի կողմէ, կառուցուած է համայն-քային կեդրոն եւ հանդիսութիւններու սրահ, ինչպէս նաեւ դպրոցի շէնքը: Հիմա այստեղ կը կառուցուի մինչեւ 90 երեխայի համար նախատեսուած մանկապարտէզ, որպէսզի կրթական մասով ամբողջականացուի համայնքին մէջ իրականացուող ծրագիրները», ըսաւ Փարթամեան: Մանկապարտէզի կառուցման աշխատանքները բաւական արագ կ ՛ընթա-նան, եւ կը նախատեսուի յառաջիկայ տարուան Մայիսին մանկապարտէզը յանձնել շահագործման: Ինչ կը վերաբերի արժանթինահայ բարերարներուն, ապա Փարթամեանի խօսքով՝ “Հայաստան” Համահայկական հիմնադրամը իր արժանթինահայ բարերար Տեւեճեան, Էքզերճեան եւ Շիմշիրօղլու ընտանիքներուն նուիրատ-ւութիւններով, Քարին Տակ գիւղին մէջ նաեւ կառուցուած է մանկապարտէզ մը եւ համայնքային կեդրոն: «Քարին Տակ համայնքին մէջ “Հայաստան” Համահայկական հիմնադրամը բազմաթիւ ներդրումներ կը կատարէ: Մենք սկսանք խմելու ջուրէն, որ իրապէս համահայկական ծրագիր դարձաւ՝ համախմբելով հայեր՝ մօտաւորապէս 9 երկիրներէ: Ատկէ ետք, դպրոցին մէջ տեղադրուեցաւ ջեռուցման համակարգ, կառուցուեցաւ նոր մարզադահլիճ, համայնքային կեդրոն, իսկ անցեալ տա-րի՝ նաեւ մանկապարտէզ», մանրամասնեց Փարթամեան՝ նշելով, որ բարե-րարները պիտի այցելեն Քարին Տակ համայնքը, տեղւոյն վրայ շօշափելու նախապէս կատարուած ծրագիրներուն արդիւնքները: Բարերար Գրիգոր Շիմշիրօղլու, որ ծնունդով պոլսահայ է, շատ կարեւոր կը համարէ նախադպրոցական հաստատութիւններու առկայութիւնը գիւղերու մէջ. «Ասիկա արդէն մեր հինգերորդ կամ վեցերորդ այցելութիւնն է Արցախ: Կը Փորձենք միշտ Արցախի կողքին ըլլալ եւ ըստ մեր հնարաւորութեան՝ աջակցիլ: Ուրախութեամբ կը տեսնենք, որ այստեղ կեանքը կ ՛աշխուժանայ եւ ատիկա մեզի նոր ուժ կը հաղորդէ՝ նոր նախաձեռնութիւններով հանդէս գալու համար»,- ըսաւ Շիմշիրօղլու:

Հայաստանի մէջ Ռուսիոյ անվտանգութեան ծառայութեան սահմանապահ վարչութեան աշխատակիցները հայ-թրքական սահմանը ապօրինի հատած երկու անձ ձերբակալած են: Ըստ «Արմէնփրէս»-ի̀ ծառայութեան ընթացքին սահմանապահ հերթափոխը Թուրքիոյ տարածքին նկատած է երկու անյայտ անձ, որոնք փորձած են լողալով անցնիլ Արաքս գետը: Քանի մը ժամ անց անյայտ անձիք հատած են պետական սահմանը եւ փորձած թաքնուիլ Հայաստանի տարածքին մէջ: Ռուս սահմանապահները հետապնդած են սահմանախախտները եւ ձերբակալած: Ձերբակալման ըն-թացքին սահմանախախտները փորձած են դիմադրել, սակայն սահմանա-պահները կրցած են չէզոքացնել զանոնք: Հարցաքննութենէ ետք պարզ դարձած է, որ սահմանախախտները Փաքիս-տանի Իսլամական Հանրապետութեան քաղաքացիներ են: Օրէնսդրական կարգի համաձայն̀ սահմանախախտները փոխանցուած են Հայաստանի իրաւապահ մարմիններուն, որոնք պիտի պարզեն անոնց հայ-թրքական սահմանը խախտելու նպատակները:

Հայկական գորգերու արտադրութիւնը այս տարի զգալի աճած է: Ըստ Pan-orama.am-ի՝ կը տեղեկացնեն ՀՀ վիճակագրական կոմիտէէն: Կոմիտէի հրապարակած տուեալներուն համաձայն̀ 2018 թուականի առա-ջին կիսամեակին հանրապետութեան մէջ արտադրուած է 12.4 թոն գորգեր եւ գորգեղէն, ինչ որ 2017-ի նոյն ժամանակահատուածի համեմատ աճած է 72.2 տոկոսով: Նշենք, որ նախորդ տարուան Յունուար-Յունիսին հանրապետութեան մէջ արտադրուած է 7.2 թոն գորգ: