37

บทท 3

เรอง องคประกอบทเปนพนฐานในการสรางสรรคงานศลปะ จด เสน รปรางรปทรง

ในการศกษาศลปะใหเขาใจและสามารถน าไปใชไดดนนจ าเปนตองศกษาถงองคประกอบทเปนพนฐาน

ในการสรางงานศลปะเสยกอน จงจะสามารถแยกประเภทขององคประกอบไดอยางถกตอง ความรเหลานเปน

ความรพนฐานในการศกษาถงหลกการจดองคประกอบศลปะ และการน าไปประยกตในงานขนตอไป

องคประกอบทเปนพนฐานในการสรางงานศลปะประกอบดวย

จด ส

เสน น าหนก

รปราง รปทรง มวล แสงเงา

ลกษณะผว ทวาง

สวนสด

3.1 จด

จด (point) เปนสงทปรากฏบนพนระนาบทมขนาดเลกทสด ไมมความกวาง ความยาว ความสง

ความหนา หรอความลก (แตบางครงการจดดวยอปกรณทมขนาดของหวสมผสใหญ เชน สเมจ พกน ฯลฯ ก

ท าใหจดมขนาดใหญ และเกดความกวางความยาวขนได

เราสามารถพบเหนจดไดโดยทวไปในธรรมชาต เชน ดวงดาวบนทองฟา บนสวนตางๆของผวพช

และสตว บนกอนหน พนดน ฯลฯ

จดจดเปนองคประกอบทเปนพนฐานขององคประกอบอน เชน จดท าใหเกดเสน รปราง รปทรง คา

ความออนแก แสงเงา เปนตน

38

รปท 57 เสอดาว

รปท 58 ผเสอ

การใชจดในงานทศนศลปและงานศลปะประยกต

นอกจากจดจะเปนพนฐานขององคประกอบอนๆแลว จดยงเปนองคประกอบทชวยใหงาน

สรางสรรคตางๆ มความสมบรณมากขน การน าจดมาจดใหเกดรปแบบใหมอาจท าไดหลายลกษณะ

ตวอยางเชน

39

รปท 59 การจดจดขนาดเดยวกนใหเรยงซากน

รปท 60 การจดจดขนาดตางกนใหเรยงซากน

รปท 61 การจดจดใหเกดจงหวะตอเนอง

40

รปท 62 การจดจดใหเกดการสลบ

รปท 63 การจดจดใหเกดลวดลาย

รปท 64 การจดจดใหเกดรปราง

41

ศลปนจะใชจดในการเรมตนสรางสรรคงาน หรออาจใชจดอยางเดยวในการสรางสรรคงาน หรอ

อาจใชรวมกบองคประกอบอนๆในการสรางสรรคงานกได แลวแตความคดและจนตนาการของศลปน

จดสามารถท าใหเกดคาความออนแกได ถาจดนนมจ านวนมากนอยหรอมความหนาแนน

แตกตางกน นอกจากน การสรางจดใหเกดคาน าหนกน าหนกทไมเทากนยงสามารถท าใหเกด

ความรสกตนลกหรอมมตได

รปท 65 “dog” point art by Alyssa

รปท 66 “ดอกบว” วราภรณ ภมล, สอะคลลค

42

ส าหรบงานศลปะประยกต ในการเรมสรางงาน เชน การออกแบบเขยนแบบแสดงทศนยภาพ

ตองมการก าหนดจดลบสายตากอนวาจะใชจดลบสายตาแบบ 1 จด 2 จด 3จด เปนตน

ในการออกแบบตกแตงภายนอก นกออกแบบอาจใชจดแทนสวนทเปนกรวด หญา หรอ

สวนประกอบของพมไมทมใบละเอยด เปนตน

3.2 เสน

เสน (line) หมายถงรอยขดเขยนดวยวสดอปกรณตางๆทสรางใหปรากฏบนพนระนาบ หรอการน าจด

มาเรยงตอกนเปนจ านวนมากโดยมความยาว และทศทาง และยงหมายถงสวนขอบรอบนอกของวตถ ขอบ

รอบนอกของสงของ และเปนแกนของรปรางรปทรง

เสนขนตนม 2แบบคอ เสนตรง และเสนโคง แตจะพฒนาออกไปตางๆกน เชนเสนฟนปลาเกดจาก

เสนตรงมาประกอบกน หรอเสนคลนเกดจากเสนโคงมาประกอบกน

ในทางเรขาคณต เสนถกตกลงวาไมมความกวางแตมความยาว เสนอาจเกดจาการเชอมกนของจด

สองจดทหางกนในระยะหนงกได หรอในงานภาพเคลอนไหว เสนอาจเกดจากการเคลอนไหวของจดกได

ความรสกทมตอเสน

เสนเปนองคประกอบพนฐานทส าคญในการสรางสรรค เสนสามารถแสดงใหเกดความหมาย

ของภาพและใหความรสกไดตามลกษณะของเสน เสนทเปนพนฐาน ไดแก เสนตรง และเสนโคง

จากเสนตรงและเสนโคงสามารถน ามาสรางใหเกดเปนเสนใหมทใหความรสกทแตกตางกน

ออกไปไดดงน

เสนตรงแนวตง

ใหรสก แขงแรง สงเดน สงางาม นาเกรงขาม

43

รปท 67 เสนตรงแนวตง

เสนตรงแนวนอน

ใหความรสก สงบ ราบเรยบ กวางขวาง การพกผอน

รปท 68 เสนตรงแนวนอน

เสนตรงแนวเฉยง

ใหความรสก ไมปลอดภย การลม ไมหยดนง

รปท 69 เสนตรงแนวเฉยง

44

เสนตดกน

ใหความรสก ประสานกน แขงแกรง

รปท 70 เสนตดกน

เสนโคง

ใหความรสก ออนโยน นมนวล

รปท 71 เสนโคง

เสนคลน

ใหความรสก เคลอนไหว ไหลเลอน ราเรง ตอเนอง

45

รปท 72 เสนคลน

เสนปะ

ใหความรสก ขาดหาย ลกลบ ไมสมบรณ แสดงสวนทมองไมเหน

รปท 73 เสนปะ

เสนโคงกระจายออกจากศนยกลาง

ใหความรสกถงการเจรญงอกงาม

รปท 74 เสนโคงกระจายออกศนยกลาง

เสนโคงเปนจงหวะซอนสลบกน

ใหความรสกเพมพน ทบถม อดมสมบรณ

46

รปท 75 เสนโคงกระจายออกศนยกลาง

เสนขด

ใหความรสก หมนเวยน มนงง

รปท 76 เสนขด

เสนโคงทางเดยวกนหลายเสน

ใหความรสก พลวไหว ออนลไปตามทศทาง

รปท 77 เสนโคงทางเดยวกนหลายเสน

47

เสนตรงหรอเสนโคงหลายทศทาง

ใหความรสก สบสน ยงเหยง ไรจดหมาย

รปท 78 เสนตรงหรอเสนโคงหลายทศทาง

เสนหยก

ใหความรสก ขดแยง นากลว ตนเตน แปลกตา

รปท 79 เสนหยก

ศลปนสรางสรรคผลงานดวยการใชเสนแบบตางๆตดกนไปมาอยางลงตว มความสวยงามตาม

ความคด และจนตนาการของตนเองซงการจะใหภาพมความขดแยงกน หรอกลมกลนกนนนขนอยกบการ

เลอกใชเสนแบบตางๆ

48

รปท 80 “ดนแดนแหงความหวง” สมเกยรต สรยะวงศ,สนามน

รปท 81 “ไมมชอ” ปฐว มณวงศ ,วาดเสนผสม

49

รปท 82 งานกราฟกของนางสาวสธาสน ไชยโชตวฒน

รปแบบของเสน

หากพจารณารปแบบของเสนทปรากฏอยในสงตางๆรอบตวหรอผลงานสรางสรรคตางๆ เสน

สามารถแบงไดเปน 4 แบบคอ

1. เสนทเกดขนจรง (actual line) คอเสนทถกสรางขนดวยการขดเขยนบนพนระนาบ

50

รปท 83 “ฉนสวยหมายเลข1” สจน เพยรกจ, เทคนคผสม

รปท 84 “ไมมชอ” อสรากร ตนตระกล, เทคนคผสม

2. เสนเชงนย (implied line) คอเสนทเกดจากการลากเสนโยงในความคด ความรสก

และจนตนาการ

51

รปท 85 “ภาพสะทอน7” อาพร จตนารน, ภาพพมพตะแกรงไหม

รปท 86 “ทวงทานอง จงหวะและอารมณ” อศวน ดานพนจ, แมพมพชนเดยว แมพมพวสด

52

รปท 87 “ราตรประดบดาว” ฟนเซนต ฟานกอก, สนามน

ภาพ ราตรประดบดาว ศลปนใชเสนแสดงการหมนของกลมดาวในทองฟา เสนลาย

ของผลงานแสดงถงความเดดขาดของรอยพกนและความสามารถของศลปน ส าหรบในงานภาพพมพ

3. เสนทเกดจากขอบ (line formed by edges) คอเสนทเปนสวนขอบรอบนอกของ

วตถหรอทวาง

53

รปท 88 “ศรทธาหมายเลข8 และหมายเลข9” วนต อรณสกลชย, เทคนคผสม

รปท 89 “แฮปปแลนด3 ” ปยฉตร อดมศร, ขเลอย เชอกปอ

รปท 90 “สนกสนาน9 ” ปยฉตร อดมศร, ขเลอยคลกส

54

ในทกรปทรงรอบตวเรารวมทงผลงานศลปะ ไมวาจะเปนผลงานทมลกษณะ 3 มต เชน

ประตมากรรม สถาปตยกรรม สอผสม หรอ งานทมลกษณะ 2มต เชน จตรกรรม ภาพพมพ หรอ

ผลงานการออกแบบตางๆนน ยอมมเสนแสดงขอบเขตของรปทรงและทวางเสมอ

4. เสนสมมต (psychic line) คอเสนทเกดจากความรสกหรอจนตนาการเมอไดเหน

ภาพแลวเกดความคดเชอมโยงเปนเสนสมมตแตความจรงไมมเสน

รปท 91 “แมพระ(Madonna with the Long Neck) ” อล ปารมจานโม, สนามน

ประโยชนของเสน

1. ก าหนดสวนขอบรอบนอกของรปรางท าใหเกดพนท

2. ก าหนดสวนขอบของรปทรงท าใหเกดปรมาตร

3. ท าใหเกดขอบเขตของทวาง

4. ท าใหเกดอารมณและความรสก

5. แบงทวางของภาพออกเปนสวนๆ

6. เสนประแสดงสวนทมองไมเหนใหปรากฏ

7. ท าใหเกดจดลบสายตา หรอทศนยภาพ

เสนกบงานทศนศลป

55

ศลปนน าเสนมาใชในการสรางงานทศนศลปประเภทตางๆ ดงน

เสนกบงานจตรกรรมและงานภาพพมพ

1. การเนนเสน มนษยไดมการเขยนภาพโดยการเนนเสนมาตงแตสมยกอน

ประวตศาสตรแลว ดงปรากฏใหเหนตามกอนหนหรอผนงถ าหลายแหง

เสนเปนสงก าหนดรปรางของสงตางๆในภาพ เมอเดกหดเขยนภาพกตอง

เรมตนจากการลากเสน ศลปนสวนใหญเมอเรมจะเขยนภาพกตองรางภาพใหเกดรปราง

ภายนอก (outline) เสยกอน การใชเสนลกษณะนเปนพนฐานเบองตนในการใชเสน โดยผ

วาดจะถายทอดธรรมชาตหรอ ความคดออกมาเปนรปรางรปทรงลกษณะ 2มต 3มต (มต

ตามความรสก) ลงไปบนพนระนาบ ดวยการผสมผสานองคประกอบอนๆ เขาไปในผลงาน

อยางเหมาะสมกลมกลน การเขยนแบบเนนเสนจะท าใหเหนขอบเขตรปรางของภาพอยาง

ชดเจน

รปท 92 “หมบานสเขยว ” เดกหญงชนกวนนท เทยงดาห, สนา

56

รปท 93 “ฉนรกปา ” เดกหญงกรกนก บญวรตน, สโปสเตอร

รปท 94 “ผใหชวต ” สรศกด สอนเสนา, แมพมพไม

ส าหรบจตรกรรมไทย ศลปนจะใชเสนโคงในการสรางสรรคใหเกดความงาม

ตามอดมคตอนเปนเอกลกษณทส าคญอยางหนง จตรกรไทยจะใชเสนอยางช านาญ มการ

ใชเสนหนาบางสลบกนท าใหเกดอารมณความรสกตางๆ ความพลวไหวของตนไม ใบไม

หรอเครองนงหมของมนษย และเทวดาในงานจตรกรรมไทยเมอดแลวเกดความงดงาม

ประทบใจ

2. การไมเนนเสน ศลปนบางคนไมไดแสดงออกทางรปราง รปทรงอยาง

เดนชดโดยการใชเสนแบบตงใจ แตไดใชคาความออนแกของน าหนกส ดนสอ หรอแสง

เงา แสดงใหเหนถงขอบของรปรางรปทรงไดอยางชดเจน บางครงอาจท าใหน าหนกของ

รปทรงกลมกลนไปกบพนหลง โดยใหผชมคาดเดารปทรงนนเอง

ศลปนอาจใชความแตกตางของน าหนก ความเขมของสหรอวสดเขยนภาพอนๆ

เชน ดนสอ หมก ผงถาน ฯลฯ ท าใหเกดเสนและสดสวนตางๆ ของรปทรงในภาพโดยไม

เนนเสนชดเจน แตจะเนนเสนเฉพาะบางสวนเทาทจ าเปนเทานน

57

รปท 95 “กาเนดวนส(The Birth of Venus) ” ซนโดร บอตตเชลล, สฝน

รปท 96 “โรคคนอวน ” พลลภา พนธเพชร, สอะคลลค

3. เสนสรางแสงเงา การใหน าหนกแสงเงาอาจท าไดหลายวธ เชน การใชเสน

ขดซอนทบ การฝนเกลยน าหนก การระบายส หรอหลายวธรวมกน

ส าหรบการไลน าหนกออนแกดวยเสนนน อาจใชไดทงเสนตรงและเสนโคง ขนอย

กบลกษณะของรปทรง เชน รปทรงเหลยมเปนสนอาจใชไดทงเสนตรง และเสนโคง ถา

รปทรงโคง กลมหรอนนไมมเหลยม ควรใชเสนโคงเพราะจะท าใหเกดความกลมกลน

การใชเสนสรางแสงเงานนยงสามารถท าไดในประเภทภาพพมพ โดยศลปนจะ

สรางสรรคแมพมพโดยค านงถงน าหนกแสงเงาไวกอนแลว เมอน าไปพมพผลงานภาพพมพ

58

จงมลกษณะของแสงเงาทเกดจากคาความออนแกและการตดกนของเสนคลายกบงานวาด

ภาพลายเสน

รปท 97 “The End ” ปฏทน ญาณอมพร, แมพมพลองลก

รปท 98 “สภาวะจตใตสานกของขาพเจา7 ” มานส แกวโยธา, เทคนคผสม

เสนกบงานประตมากรรม

1. การเนนเสน งานออกแบบทศนศลปเปนงานทตองแสดงออกใหผชมไดเกดความ

เขาใจในรปราง รปทรง ตลอดจนเนอหาและเอกลกษณทางวฒนธรรม ตามความมงหมาย

ของศลปนหรอจนตนาการของนกออกแบบสรางสรรค

59

ศลปนบางคนสรางงานประตมากรรมดวยเสนโลหะเชอมตอกนเปนรปทรง บางคน

ใชเสนลวดผกมดเชอมตอแลวชบปนปลาสเตอร ฯลฯ เพอใหเกดเปนรปทรงตามทตองการ

รปท 99 “ภายใตหวงเวลาของความรสกทเคลอนไหว ” ณฐพล มวงเกลยง, เชอมโลหะ

รปท 100 “Instinct ” อรรถพล เศรษฐกลบตร, หลอสารด

2. การไมเนนเสน ศลปนบางคนมไดน าการใชเสนมาใชใหปรากฏโดยตรง แตน า

คณสมบตดานน าหนกออนแก แสงเงา ลกษณะผว หรออนๆมาสรางใหปรากฏเดนกวาการ

60

น าเสนอโดยใชเสน แตถงอยางไรเสนทเกดจากขอบกยงคงเปนตวก าหนดรปทรง และ

เรองราวของประตมากรรมใหเกดการรบรและเขาใจไดตามความปรารถนาของศลปน

รปท 101 “โลกแหงความสข” อสราพร อนพนธ, ไฟเบอรกลาส เชอมโลหะ ตดกระดมส

รปท 102 “The Shepherd of Clouds ” ฮนส อารป, ปนปลาสเตอร

61

เสนกบงานศลปะประยกต

นกออกแบบน าเสนมาใชในการออกแบบตกแตงดงน

การออกแบบตกแตงภายใน

เสนเปนองคประกอบพนฐานทส าคญในการออกแบบ เสนสามารถน าไปใช

ประโยชนเกยวกบงานออกแบบเขยนแบบไดมาก เชน

1. เสนท าใหเกดรปรางรปทรงของเครองเรอนและสวนประกอบอนๆ

2. เสนท าหนาทแบงขอบเขตของทวาง

3. เสนประแสดงสวนทมองไมเหนใหปรากฏ

4. เสนชวยใหเกดทศนยภาพ

5. เสนชวยในการเขยนและการอานแบบแปลน

6. เสนท าหนาทบอกขนาด สวนสดของรปทรงเครองเรอนและทวางในการเขยน

แบบ

การออกแบบตกแตงภายนอก

เสนมความส าคญตองานออกแบบตกแตงภายนอกอยางมาก เนองจากผออกแบบ

ตองใชเสนในการก าหนดรปรางลกษณะโดยรวมของงานเพอใหเกดลกษณะเดนเปน

เอกลกษณของอาคารสถานท ซงเปนสงทนกออกแบบทกคนตองการ นอกจากน ยงตองใช

เสนในการก าหนดรายละเอยดตางๆขององคประกอบในงาน เชน รปราง สวนสด ขนาด

ฯลฯ เพอใหการตกแตงสามารถท าไดอยางถกตอง รวดเรว จนเกดความสวยงามและความ

พงพอใจแกผพบเหนอกดวย

การใชประโยชนของเสนในการออกแบบตกแตงภายนอกอาศยอทธพลจากลกษณะ

ของเสนทท าใหเกดความรสกตางๆ ดงตวอยางเชน

1. เสนตรงแนวนอน ท าใหเกดความรสกกวางขวาง มนคง สงบ ราบเรยบ

2. เสนตรงแนวตง ท าใหเกดความรสกแขงแรง สงเดน สงางาม

3. เสนโคง ท าใหเกดความรสกเคลอนไหว ออนโยน นมนวล

3.3 รปราง รปทรง มวล

รปราง(shape) หมายถง

62

1. การน าเสนมาประกอบกนใหเกดความกวางและความยาว ไมมความหนาหรอความลก มลกษณะ

2มต

2. รปแบบทเปน 2 มต แสดงพนทผวเปนระนาบแบนไมแสดงความเปนปรมาตร

รปท 103 shape

รปทรง (form) หมายถง

1. การน าเสนมาประกอบกนใหเกดความกวาง ความยาว และความหนาหรอความลก มลกษณะ

3มต

2. สงทมลกษณะแนนทบแบบ 3มต เชน งานประตมากรรม สถาปตยกรรม หรอลกษณะท

มองเหนเปน 3 มต ในงานจตรกรรม

63

รปท 104 form

มวล (mass) หมายถง

1. การรวมกลมของรปราง รปทรงทมความกลมกลน

2. วตถทมความหนา มน าหนก

รปท 105 “รปทรงจากโคลนตม” พสษฐ หตถกรวจตร, เชอมโลหะ

64

รปท 106 งานออกแบบกราฟกของนางสาวสธาสน ไชยโชตวฒน

ประเภทของรปทรง

รปทรงแบงออกเปน 3ประเภท ดงน

1. รปทรงเรขาคณต

รปท 107 รปทรงเรขาคณต

รปทรงเรขาคณต (geometric form) หมายถงรปทรงทเกดจากการประกอบกนของรป

เรขาคณต ซงไดแก วงกลม วงร สามเหลยม สเหลยม หาเหลยม ฯลฯ ท าใหเกดความหนาเปน

รปทรงลกษณะตางๆ เชน

รปทรงปรซม เกดจาการซอนทบกนของรปสามเหลยมขนาดเทากน

65

รปทรงพระมด เกดจากการซอนทบกนของรปสามเหลยม หรอรปสเหลยมทมขนาดเลกลง

เรอยๆจนเปนศนยทยอดพระมด

รปทรงลกบาศก เกดจากการซอนทบกนของรปสเหลยม จตรสจนมความหนาเทากบความ

ยาวของรปสเหลยมนน

รปทรงกระบอก เกดจากการซอนทบกนของรปวงกลมทมขนาดเทากน

รปทรงกรวย เกดจากการซอนทบกนของรปวงกลมทมขนาดพนทเลกลงเรอยๆ จนเปนศนย

ทยอดกรวย

รปท 108 “มนษยทเรยกวาสงมชวต” พจชรตน อตถะมง, เทคนคผสม

รปท 109 “สนทรย…สเหลยม” เอกชย นลพฒน, ไมประกอบ

66

รปทรงเรขาคณตเปนรปทรงทศลปนหรอนกออกแบบนยมใชมากกวารปทรงประเภทอน

เนองจากเปนรปทรงทมความสวยงาม มขอบเขตชดเจน สามารถค านวณหาพนทผว ปรมาตร และ

น าหนกไดงาย อกทงยงสามารถเขยนแบบ ยอแบบ ขยายแบบ ดดแปลง หรอท าซ าไดงายอกดว ย

ท าใหสะดวกตอการน าแบบมาใชสรางสรรคงาน

2. รปทรงอนทรยรป

รปท 110 รปทรงอนทรยรป

รปทรงอนทรยรป (organic form) หมายถงรปทรงของสงมชวตทมอยในธรรมชาต จาก

ผลงานศลปะในอดตของโลกจะเหนวาศลปนไดเกดความประทบใจในรปทรงอนทรยรป และไดน า

ความประทบใจนนมาสรางสรรคผลงานทกประเภท ทงกราฟก จตรกรรม ประตมากรรม และงาน

ออกแบบสรางสรรคตางๆ ดวยเหตผลตามความคดของศลปนทวา ธรรมชาตคอครทดทสดของนก

ออกแบบสรางสรรค

รปท 111 “สามชวต” ภชงค บญเอก,เชอมโลหะ

67

รปท 112 “ลางสงหรณ” ชชวาล อาสมคด ,หลอเรซนใส-ไฟฟา

3. รปทรงอสระ

รปท 113 รปทรงอสระ

นอกจากรปเรขาคณตและรปทรงอนทรยรปแลว ศลปนบางกลมยงมความประทบใจใน

รปทรงอสระ (free form) จนเกดแรงดลใจใหสรางงานทศนศลปประเภทตางๆ ไมวาจะเปนกราฟก

จตรกรรม ประตมากรรม ภาพพมพ สอผสม หรอแมแตงานสถาปตยกรรมซงเปนงานทศนศลปทม

ขนาดใหญทสดอกดวย

68

รปท 114 “ภาพสะทอนจากมลภาวะในจนตนาการ หมายเลข2” สนตสข แหลงสนาม ,โลหะ

รปท 115 “เสยง” บญเกด ศรสขา ,ประกอบเหลก

ความรสกทมตอรปราง และรปทรง

ศลปนและนกออกแบบใชความรสกทมตอรปราง และรปทรงมาออกแบบสรางสรรคงาน

ทศนศลปทกประเภทเพอใหไดผลงานตามความมงหมาย โดยใชประโยชนไดมากหรอนอยแลวแต

69

ลกษณะของงานแตผลงานทกชนยอมท าใหผพบเหนเกดอารมณและความรสกไดหลากหลายแตกตาง

กนไป เชน

รปสเหลยมผนผาแนวนอน ใหความรสกกวางขวาง

รปสเหลยมผนผาแนวตง ใหความรสกสงเดน สงางาม

รปสเหลยมจตรส ใหความรสกสมดล แขงแรง ไมเอนเอยง

รปสเหลยมคางหม ใหความรสกหนกแนน มนคง ปลอดภย

รปสามเหลยม ใหความรสกสงเดน สงางาม รนแรง

รปทรงกลม ใหความรสกกลมกลน ไมมนคง

รปทรงอสระ ใหความรสก เคลอนไหว ไมแนนอน