เอกสารประกอบการสอน

รายวชา

0032004 จตวทยา (Psychology)

สวนท 2 “ความเปนมนษยกบการเรยนร”

(เนอหาหลงสอบกลางภาคเรยน)

หนงสอประกอบรายวชาวชาศกษาทวไป ส านกศกษาทวไป

ตลาคม 2558

2

ค าน า

วตถประสงคของการผลตหนงสอเรยน “จตวทยา” สวนท 2 “ความเปนมนษยและการเรยนร” ฉบบน ไมใชการรวบรวมหรอเรยบเรยง องคความรหรอชดความรตางๆ มาใหนสตศกษา เรยนร ตกตวง หรอคดอาน ทองจา จนสามารถผานการทดสอบตางๆ ได เพราะวตถประสงคและสาระสาคญของรายวชาน ไมไดมงใหนสตคนหา ศกษา เรยนรจากแหลงขอมลจากภายนอกตว แตมงหวงใหนสตแตละคน “รจกตนเอง” เรยนรจากประจกษภายในดวยตนเอง ผานวธการศกษาแบบตางๆ ทงทแสดงไวในหนงสอเลมน หรออาจเปนวธทนสตคนพบดวยตนเอง ซงจะทาใหนสตเปนผมสต สมปชญญะ มความเหนแกตนเองลดลง เออเฟอเผอแผ มจตใจด นนคอ เปนผมจตวญญาณสงขน คณลกษณะของนสตดงกลาวนเอง ทจะทาใหทกคนอยรวมกนไดอยางมความสข อนเปนเปาประสงคของการเรยนรของสงคมมนษย เปนจรงตอไป ทงนเอกสารนมเฉพาะเนอหาสาหรบการจดการเรยนการสอนรายวชา 0032004 จตวทยา (Psychology) ชวงหลงจากการสอบกลางภาคเรยนท 1/2558 เทานน อาจารยผสอน ผรวบรวม & เรยบเรยง

3

สารบญ หวเรอง หนา บทท 5 กระบวนทศนใหมแบบองครวมและการเขาถงความจรง ความด และความงาม ............................ 12

5.1 กระบวนทศนเดมแบบแยกสวน ...................................................................................... 13

5.2 กระบวนทศนใหมแบบองครวม ....................................................................................... 16

5.3 การเขาถงความจรง ความด และความงาม ..................................................................... 18

5.4 บทสรป........................................................................................................................... 20

บทท 6 ธรรมชาตของมนษยกบการเรยนร ................................................................................................ 24

6.1 ระบบประสาท (Nervous system) ............................................................................... 25

6.2 สวนประกอบของสมอง(Brain) ....................................................................................... 26

6.3 การทางานของสมอง ...................................................................................................... 27

6.4 สมองสามชน .................................................................................................................. 30

6.5 ภาวะของคลนสมอง ....................................................................................................... 31

6.6 ปจจยทมผลตอการทางานและการพฒนาของสมอง ....................................................... 34

6.7 สมองกบปญญาสามฐาน ................................................................................................. 36

6.8 บทสรป........................................................................................................................... 38

บทท 7 พฒนาการดานการเรยนรของมนษย ............................................................................................. 40

7.1 เปาหมายทแทจรงของการเรยนรของมนษย ................................................................... 41

7.2 หลกการเรยนรของมนษย ............................................................................................... 42

7.3 การเรยนรผานกระบวนการคด ....................................................................................... 48

7.4 บทสรป........................................................................................................................... 53

บทท 8 การเรยนรดวยใจทใครครวญ (Contemplative Education) ...................................................... 56

8.1 ความหมายและความสาคญของจตตปญญาศกษา(การเรยนรดวยใจทใครครวญ) ........... 57

8.2 กระบวนการเรยนรดวยใจทใครครวญ ............................................................................ 58

บทท 9 หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา ........................................................... 62

9.1 ปรชญาพนฐานของการจดกระบวนการเรยนรแนวจตตปญญาศกษา .............................. 62

4

9.2 หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา ............................................. 63

9.3 บทสรป........................................................................................................................... 66

บทท 10 สนทรยะสนทนา (Dialogue) ....................................................................................................... 70

10.1 ความหมายและความเปนมา .......................................................................................... 71

10.2 แนวคดและวธการสนทนาแบบโบหม ............................................................................. 71

10.3 แนวคดและหลกการเบองตนของสนทรยะสนทนา .......................................................... 72

10.4 การฟงอยางลกซง (Deep Listening) ............................................................................ 74

10.5 การฟงอยางลกซงในทศนคตของ ตช นท ฮนห ............................................................... 75

10.6 ฟงอยางลกซงในทศนะของพระมหาวฒชย วชระเมธ ...................................................... 75

10.7 บทสรป........................................................................................................................... 76

บทท 11 การศกษาเพอเปลยนแปลงดานในอยางลกซง ............................................................................... 80

11.1 ความหมายของการเรยนรสการเปลยนแปลง (Transformative Learning) .................. 80

11.2 กลวธในการจดกระบวนการเรยนร ................................................................................. 83

11.3 องคประกอบททาใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลากดานหลายมต ............................ 85

11.4 ปจจยททาใหผเรยนเกดคณสมบตตามนยามของจตตปญญาศกษา ................................. 88

11.5 บทสรป........................................................................................................................... 91

บรรณานกรม ................................................................................................................................................ 93

5

รายละเอยดของรายวชา

ชอสถาบนอดมศกษา มหาวทยาลยมหาสารคาม

วทยาเขต/ภาควชา สานกศกษาทวไป

หมวดท 1 ขอมลโดยทวไป

1. รหสและชอรายวชา 0032004 จตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) Psychology (Applied Psychology for Learning)

2. จ านวนหนวยกต 2 หนวยกต (2-0-4)

3. หลกสตรและประเภทของรายวชา ปรญญาตร หมวดวชาศกษาทวไป และเปนวชาศกษาทวไปเลอก กลมมนษยศาสตรและสงคมศาสตร

4. อาจารยผรบผดชอบรายวชาและอาจารยผสอน อาจารย ดร.ฤทธไกร ไชยงาม ผประสานงานรายวชา

กลมเรยนท อาจารยผสอน

1 รศ. อดมศกด มหาวรวฒน อาจารยธวช ชนราศร

2 ผศ.ดร.ลดดา แสนสหา ผศ. นารรตน ปรสทธวฒพร

3 ผศ.ดร.ลดดา แสนสหา ผศ. นารรตน ปรสทธวฒพร

4 ผศ.ดร.ลดดา แสนสหา ผศ. นารรตน ปรสทธวฒพร

5 ผศ.ดร.ลดดา แสนสหา ผศ. นารรตน ปรสทธวฒพร

6 อ.ดร.เทอดศกด พรหมอารกษ อ. ดร.สรเชต นอยฤทธ

7 อ.ดร.เทอดศกด พรหมอารกษ อ. ดร.สรเชต นอยฤทธ

8 อ.ดร.เทอดศกด พรหมอารกษ อ. ดร.สรเชต นอยฤทธ

9 อ.ดร.เทอดศกด พรหมอารกษ อ. ดร.สรเชต นอยฤทธ

10 อาจารย วไลลกษณ อนจตร อาจารยธวช ชนราศร

11 อาจารย วไลลกษณ อนจตร อาจารยธวช ชนราศร

12 อาจารย วไลลกษณ อนจตร นพคณ ภกดณรงค

13 อาจารย วไลลกษณ อนจตร นพคณ ภกดณรงค

5. ภาคการศกษา / ชนปทเรยน ภาคการศกษาท 2 /2557 ชนปท 1-4

6

6. รายวชาทตองเรยนมากอน (Pre-requisite) (ถาม) ไมม

7. รายวชาทตองเรยนพรอมกน(Co-requisite) (ถาม) ไมม

8. สถานทเรยน มหาวทยาลยมหาสารคาม

9. วนทจดท าหรอปรบปรงรายละเอยดของรายวชาครงลาสด 4 ธนวาคม 2557

หมวดท 2 จดมงหมายและวตถประสงค

1. จดมงหมายของรายวชา 1.เพอใหนสตเขาใจแนวคดหลกพนฐานเกยวจตวทยากบธรรมชาต การเรยนรของมนษยหลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา เพอใหเกดการเปลยนแปลงดานในตนใหเขาถง ความจรง ความด ความงาม และเกดการเปลยนแปลงดานในอยางยงยน

2. วตถประสงคในการพฒนา/ปรบปรงรายวชา 1.เพอปรบปรงเนอหาและกจกรรมตางๆ ใหมความเหมาะสมสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางสงคม

หมวดท 3 ลกษณะและการด าเนนการ

1. ค าอธบายรายวชา ธรรมชาตทางสมองของมนษยการควบคมอารมณ จตวทยาเพอการดารงชวต แรงจงใจ ในการเรยนร กระบวนการจตตปญญา ศกษาการบมเพาะสภาวะจตตนร การฟงอยางลกซง การเรยนร เพอการเปลยนแปลงตนเองจากภายใน การคดแบบองครวมการปรบตวสสงคมสมยใหม Nature of human brain, emotional control, psychology for living, motivation for learning, contemplative educational processes, creating conscious minds, deep listening, learning paradigms for emphasizing inner self development, holistic paradigms, self-adaptation to modern society

2. จ านวนชวโมงทใชตอภาคการศกษา

บรรยาย สอนเสรม การฝกปฏบต/งาน การศกษาดวยตนเอง

7

ภาคสนาม/การฝกงาน

บรรยาย 30 ชวโมงตอภาคการศกษา

สอนเสรมตามความตองการของนสต

ไมมการฝกปฏบต การศกษาดวยตนเอง 4 ชวโมงตอสปดาห

3. จ านวนชวโมงตอสปดาหทอาจารยใหค าปรกษาและแนะน าทางวชาการแกนสตเปนรายบคคล อาจารยประจาวชาจดเวลาใหคาปรกษาเปนรายบคคล หรอ รายกลมตามความตองการ 1 ชวโมง ตอสปดาห(เฉพาะรายทตองการ)

หมวดท 4 การพฒนาการเรยนรของนสต

1. คณธรรม จรยธรรม

1.1 คณธรรม จรยธรรมทตองพฒนา 1. พฒนาใหผเรยนรจกตนเอง เขาใจธรรมชาตของตนเองและผอน มความรบผดชอบ ตอตนเอง ผอน และสงคม มความเสยสละและซอสตยเคารพในสทธสวนบคคล และไมละเมดสทธของผอน รบฟงความคดเหนของผอน

1.2 วธการสอน 1. เนนการปฏบตใหเกดการเรยนรจากภายในดวยตนเอง โดยใชกระบวนการกลม การแลกเปลยนเรยนรดวยกระบวนการสนทรยสนทนา และการทากจกรรมตางๆ การทาโครงงานความด-จตอาสา

1.3 วธการประเมนผล 1. กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา 2. การเขาชนเรยน

2. ความร

2.1 ความรทตองไดรบ 1. ผเรยนเขาใจธรรมชาตทางสมองของมนษยและการเรยนร หลกการพนฐานของการจดกระบวนการทางจตปญญาศกษาและสามารถประยกตแนวคดจตปญญาศกษาเพอใชในชวตประจาวนไดอยางเหมาะสม

2.2 วธการสอน 1. บรรยายเฉพาะสาระสาคญๆ ทจาเปนเทานน และมอบหมายงานใหไปคนควาหาขอมล ทากจกรรมใบงานทไดรบมอบหมายและโครงงานความด-จตอาสา แลวนามาแลกเปลยนเรยนรในชนเรยน โดยเนนผเรยนเปนศนยกลาง

2.3 วธการประเมนผล 1. กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา 2. การเขาชนเรยน 3. สอบกลางภาค 4. สอบปลายภาค

3. ทกษะทางปญญา

8

3.1 ทกษะทางปญญาทตองพฒนา 1. พฒนาความสามารถในการคดอยางเปนระบบและการคดอยางใครครวญเพอเปนแนวทางในการดารงชวต

3.2 วธการสอน 1. บรรยายเฉพาะสาระสาคญๆ ทจาเปนเทานน และเนนการทากจกรรมทหลากหลาย เชน การฟงอยางลกซง เสยงจากภายใน ผนาสตวสทศ การผอนพกตระหนกร การทางานกลมโครงงานความด-จตอาสา

3.3 วธการประเมนผล 1. กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา 2. สอบกลางภาค 3. สอบปลายภาค

4. ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบ

4.1 ทกษะความสมพนธระหวางบคคลและความรบผดชอบทตองพฒนา 1. พฒนาทกษะการสรางความสมพนธระหวางผเรยนในแตละกลม ความรบผดชอบตอสวนรวมและการมจตสาธารณะ และการมมนษยสมพนธทดและมความเขาใจตนเองและผอน

4.2 วธการสอน 1. เนนการทากจกรรมแลกเปลยนเรยนรในชนเรยน การทากจกรรมบาเพญประโยชน เชน โครงงานจตอาสรวมกบชมชนภายนอก เปนตน

4.3 วธการประเมนผล 1. กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา 2. การเขาชนเรยน

5. ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศ

5.1 ทกษะการวเคราะหเชงตวเลข การสอสาร และการใชเทคโนโลยสารสนเทศทตองพฒนา 1. ทกษะการสบคนขอมลทางอนเตอรเนต และ ทกษะการสอสาร ฟง พด อาน เขยน

5.2 วธการสอน 1. มอบหมายงานการคนควาความรตางๆ ทางอนเตอรเนต และใหนสตนาความรมานาเสนอและแลกเปลยนในชนเรยน

5.3 วธการประเมนผล 1. กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา 2. การเขาชนเรยน

9

หมวดท 5 แผนการสอนและการประเมนผล

1. แผนการสอน

ครงท หวขอ/รายละเอยด จ านวนชวโมง กจกรรมการเรยนการสอน/สอทใช ผสอน

1 ชแจง มคอ. ๓ /ขอตกลง บรรยายและตอบขอซกถาม

2 กรอบแนวคดของจตวทยา 2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

3 ตวตนและจตหรอวญญาณ 2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

4 การเขาใจพฤตกรรมมนษย บคลกภาพและพฤตกรรม

2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

5 แนวทางการพฒนาจตตามกรอบของจตวทยา

2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

6 การแสดงออกทเหมาะสม 2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

7 กระบวนทศนเดมแบบแยกสวนและกระบวนทศนใหมแบบองครวม

2 บรรยายและทากจกรรมในชนเรยน อาจารย

8 สอบกลางภาค สอบกลางภาค อาจารย

9 ธรรมชาตของมนษยกบการเรยนร สมอง ๓ ชน ปญญา ๓ ฐาน

2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

10 หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา

2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

11 สนทรยสนทนาและการฟงอยางลกซง 2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

12 สนทรยสนทนาและการฟงอยางลกซง 2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

13 การเขาถงความจรง ความด ความงามและความสขของชวต

2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

14 การเขาถงความจรง ความด ความงามและความสขของชวต

2 ทากจกรรมในชนเรยน แลกเปลยนเรยนร สะทอนตวเองหลงการเรยนวชาน

อาจารย

15 การเรยนรสการเปลยนแปลง 2 ระดมสมองและสรปแนวทางการเรยนรสการเปลยนแปลงอยางแทจรง (งานกลม)

อาจารย

16 สรปบทเรยน 2 รวมกนสรปบทเรยนตลอดภาคเรยน อาจารย

17 สอบปลายภาค 2

10

2. แผนการประเมนผลการเรยนร

2.1 การวดผล

กจกรรม ผลการเรยนร วธการประเมน สปดาหทประเมน สดสวนของการ

ประเมนผล

1 กจกรรมใบงานและโครงงานจตอาสา

1-15 50%

2 การเขาชนเรยน 1-15 10%

3 สอบกลางภาค 8 20%

4 สอบปลายภาค 16 20%

2.2 การประเมนผล

ชวงเกรด เกรด

80-100 A

70-74 B

75-79 B+

60-64 C

65-69 C+

50-54 D

55-59 D+

0-49 F

หมวดท 6 ทรพยากรประกอบการเรยนการสอน

1. ต าราและเอกสารหลกทใชในการเรยนการสอน 1. เอกสารประกอบการสอน รายวชามนษยกบการเรยนร

2. เอกสารและขอมลส าคญทนสตจ าเปนตองศกษาเพมเตม 1. เอกสารและงานวจยทเกยวของกบเนอหารายวชา

3. เอกสารและขอมลแนะน าทนสตควรศกษาเพมเตม 1. เวบไซตทเกยวกบหวขอในประมวลรายวชา เชน ศนยจตตปญญา มหาวทยาลยมหดล

11

(www.ce.mahidol.ac.th) การเขาถงความจรง ความด ความงามและความสขของชวต (http://www.dent.psu.ac.th/mind/Clip_lecture.html) การเรยนรในศตวรรษท 21 (http://www.youtube.com/

หมวดท 7 การประเมนและปรบปรงการด าเนนการของรายวชา

1. กลยทธการประเมนประสทธผลของรายวชาโดยนสต 1. แบบประเมนผสอนโดยนสต และการแลกเปลยนขอคดเหนระหวางผเรยนและผสอน

2. กลยทธการประเมนการสอน 1. ผสอนประเมนจากการสงเกตพฤตกรรม ผลการเรยน และผลตอบรบความสนใจของผเรยน

3. การปรบปรงการสอน 1. การสนทนากลมระหวางอาจารยผรวมสอนเรองการจดการเรยนการสอน

4. การทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธของนสตในรายวชา 1. มการทวนสอบผลสมฤทธโดยอาจารยอน หรอผทรงคณวฒ ทไมใชอาจารยประจาหลกสตร

5. การด าเนนการทบทวนและการวางแผนปรบปรงประสทธผลของรายวชา 1. ปรบปรงรายวชาทก 3 ป หรอตามขอเสนอแนะตามผลการทวนสอบมาตรฐานผลสมฤทธในรายวชา

12

บทท 5 กระบวนทศนใหมแบบองครวมและการเขาถงความจรง ความด และความงาม

เนอหา 1. กระบวนทศนเดมแบบแยกสวน

2. กระบวนทศนใหมแบบองครวม

3. การเขาถงความจรง ความด และความงาม

แนวคด ธรรมชาตของสรรพสง คอธรรมชาตของทงหมดทงภายในอนไดแกจตใจและภายนอกอนไดแกสงตางๆ

นอกตว การจะมองเหนความเปนจรงของสรรพสงไดตองอาศยกระบวนการเรยนรแบบองครวม คอการ

เชอมโยงทกสรรพสงใหเปนหนงเดยวกนโดยมองวามนษยเปนสวนหนงของสรรพสงและสรรพสงกเปนสวนหนง

ของมนษย การคลายความยดมนในตนจะทาใหเกดปญญาเหนความจรงและสมผสความงามตามธรรมชาต อน

จะนาไปสอสรภาพและความสข

วตถประสงค 1. เพอใหเขาใจแนวคดและรปแบบของกระบวนทศนใหมแบบองครวมและกระบวนทศนเดมแบบ

แยกสวนรวมถงความแตกตางของกระบวนทศนทงสองแบบ

2. เพอใหสามารถนากระบวนทศนใหมเขามาพฒนาปรบเปลยนภาวะภายในตนเองใหเหนถงความ

จรง ความด และความงามโดยการเรยนรแบบองครวมทแทจรง

กจกรรมระหวางเรยน 1. บรรยายเนอหาพรอมภาพประกอบหรอวดทศน

2. ใหผเรยนสรางสญลกษณของตนเองออกมาเปนรปภาพลงในชองวางทกาหนดให พรอมบรรยาย

ประกอบภาพ จากนนใหแบงกลมๆ ละ 5 คน แลวใหทกคนสลบกนพดถงการสรางสญลกษณ

ของแตละคน

3. ใหผเรยนวาดภาพความประทบใจในวยเดกของตนเองลงในชองวางทกาหนดให พรอมบรรยายประกอบภาพ จากนนใหแบงกลมๆ ละ 5 คน แลวใหทกคนสลบกนพดถงภาพความประทบใจในวยเดกของแตละคน

4. ใหผเรยนดผลงานศลปะจากสไลดของอาจารย แลวถามผเรยนวาสงทเหนคออะไรและรสกอยางไร โดยเรมจากการเหนบางสวนของภาพ จนเหนภาพรวมของภาพ เพอตองการใหผเรยนมองทกสงทกอยางไมไดแยกเปนสวนๆ หากแตมสวนเชอมโยงกนเปนองครวม

13

5. การสรปบทเรยนเชงสะทอนขอมลหรอการแลกเปลยนเรยนรรวมกนในหองกอนหมดชวโมง

หมายเหต กจกรรมท 2 หรอ 3 มวตถประสงคเพอใหผเรยนไดเรยนรตวตน อาจเลอกทาเพยงกจกรรมเดยว

สวนเนอหา

5.1 กระบวนทศนเดมแบบแยกสวน

5.1.1 ความเปนมาและรปแบบของกระบวนทศนแบบแยกสวน

แนวคดหรอกระบวนทศนเแบบแยกสวน เชอกนวา เกดขนหลงจากชวงปฏวตอตสาหกรรมในกลมประเทศยโรปทมจดเรมตนจากประเทศองกฤษเมอประมาณ ครสตศตวรรษท 18 ถงครสตศตวรรษท 19 (ประมาณปพทธศกราช 2293 ถง พทธศกราช 2393) และดาเนนเรอยมาตลอดยคอตสาหกรรม

ในยคอตสาหกรรม กระบวนทศนแบบแยกสวนหรอแบงซอย (reductionistic paradigm) หรอ กระบวนทศนแบบชนสวน (fragmentarist paradigm) เปนกระบวนทศนทมองทกอยางแบบแยกยอยหรอแยกชน คอการทมองอะไรตายตวและเนนการวดไดแมนยา (precision of measurement) ทาใหแยกสวนไปเขาใจโลกแตทางดานวตถ โดยเฉพาะดานวทยาศาสตรและเทคโนโลยทเนนความชานาญพเศษหรอความเจรญเฉพาะดาน ซงในยคนน การพฒนาคนหรอความรใหเจรญกาวหนา คอรลกลงไปเฉพาะเรองจนมความเชยวชาญพเศษในดานนนๆ นบเปนเรองสาคญยงเพอสงเสรมความเจรญกาวหนาดานอตสาหกรรม แตความเจรญในแตละดานเหลานนไมไดประสานกลมกลนหรอเชอมโยงกน กลาวคอเปนทรรศนะทไมสอดคลองกบความเปนจรงทวา ทกสรรพสงมความสมพนธเชอมโยงและอาศยซงกนและกน และธรรมชาตเองกมทงทวดไดแมนยาและทวดไมไดแมนยา เชน เรองของจตใจและคณคา กระบวนทศนแบบแยกสวนนทาใหเราปฏบตตอคนเหมอนเปนเครองจกร ยกตวอยางเรองเลาของพระพรหมคณาภรณ (พระพรหมคณาภรณ, 2530) วา บรษทรถยนตใหญแหงหนงในอเมรกาไดออกแบบการทางานใหคนงานประกอบชนสวนตางๆ เขาเปนรถยนต โดยไดแบงงานการประกอบชนสวนออกเปนทงสน 7,882 ชน จากนนไดกาหนดงานใหเหมาะกบคน คอมงานการประกอบทตองอาศยคนทมรางกายสมบรณจานวน 949 ชน และงานประกอบทตองอาศยคนทมกาลงปานกลางหรออยในระดบเฉลยจานวน 3,338 ชน สวนทเหลออกสามพนกวาชนใหใชคนงานเปนผหญง เดก หรอคนทมความบกพรองทางกาย โดยไดแบงยอยคนงานกลมสดทายนไปอกวาเปน คนงานขาดวนทงสองขาง คนงานขาเดยว คนงานแขนดวนทงสองขาง คนงานแขนเดยว และคนงานตาบอด เราอาจจะเหนวาแนวคดแบบนด เพราะรจกแบงงานใหเหมาะกบคนและเปดโอกาสใหคนทมความบกพรองทางกายสามารถทางานได แตถามองอกมมหนงเราจะเหนวาเปนทรรศนะทางธรกจทไมไดมองคนเปนคน แตมองคนเปนเครองจกรและไมไดมองความเสมอภาคของคนในสงคม การปฏบตตอคนทไมสมบรณทางกายเชนนยงมผลโยงไปถงความไมเตมบรบรณหรอบกพรองทางจตดวย เพราะคนเหลานเมอถกแบงแยกเปนกลมไปอยเฉพาะกลมตนกยงรสกวาตนเองไมสมบรณ มความบกพรองไมเหมอนคนอนเขาจงตองมาทางานในหนาททตาตอย ทาใหรสกแปลกแยก

14 จากสงคม นอกจากนแมแตกลมทมรางกายสมบรณเองกอาจจะรสกเบอหนาย เกดการแขงขนในกลม แลวเกดปญหาดานจตใจตามมาไดเชนเดยวกน

ในดานการศกษากเชนเดยวกน ระบบการศกษาในปจจบนเปนแบบแยกสวน คอแยกวาชวตเปนอยางหนง และการศกษาเปนอกอยางหนง เวลาจบการศกษาออกมาแตละคนจะรวชาคนละแขนง เชน เปนคร วศวกร นกเศรษฐศาสตร แพทย พยาบาล นกรฐศาสตร ฯลฯ และแตละคนกนาความรไปใชเปนเครองมอทามาหากนโดยไมเขาใจความเปนจรงและความสมพนธของชวต สงคมและสงแวดลอม ไมเหนความเชอมโยงกนเปนบรณาการ ยกตวอยางเชน ในสาขาวชาการแพทย ซงมความเจรญกาวหนามาก แตสาขาวชานกยงมการจดการความรแบบแยกสวน กลาวคอ มแพทยกมความชานาญเฉพาะดาน เชน แพทยดานสมอง ดานหวใจ ดานกระดก ดานห/คอ/ตา/จมก เปนตน ความเจรญเหลานทาใหแพทยมความรจากดเฉพาะในศาสตรของตน กลาวคอ แพทยทมความชานาญแตละดานจะรกษาอวยวะเฉพาะสวนแยกยอยออกไปโดยไมไดรกษาทงกายและใจ เวลาคนปวยทมหลายโรคไปพบแพทยบางครงจงตองวงเขาวงออกโรงพยาบาลหลายรอบ เพราะแพทยคนเดยวไมสามารถรกษาไดทกโรค บางครงรกษาโรคกายหาย กตองหาจตแพทยเพอรกษาโรคใจตอ จากการทการศกษาวทยาการตางๆ ไดแบงแยกออกไป ซอยละเอยดเปนสาขายอยๆ จนเกดความชานาญ เมอเรยนๆ ไปแตไมไดเชอมโยงเขามาสมพนธกน กอาจหลงลมความเปนคน จนบางทไมเกดการพฒนาภายในตน หรอแมแตในการเรยนการสอนทมคร อาจารยทมความเชยวชาญเฉพาะดาน สอนไปสอนมากอาจกลายเปนการสอนหนงสอหรอสอนวชา แตไมไดสอนคน

5.1.2 การเรยนรดวยกระบวนทศนแบบแยกสวนในระบบการศกษาไทย

สาหรบประเทศไทย กระบวนทศนแบบแยกสวนเขามาพรอมระบบการศกษาสมยใหมในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท5 เนองจากในขณะนนมหาอานาจจากประเทศตะวนตกไดแกองกฤษและฝรงเศสไดเขามาคกคามประเทศรอบขางและประเทศสยาม ดงนนในหลวงรชกาลท 5 จงทรงมพระราชดารทจะทาใหประเทศสยามเปนประเทศทมความทนสมย ไมเปนบานปาลาหลงขาดความรเพอทจะไมตกเปนอาณานคมของประเทศตะวนตกเหลานน โดยวธการทจะทาใหความรและความเจรญเกดขนเรวทสดคอการจดใหมการศกษาสมยใหมในลกษณะการตอทอความรจากยโรปมาไทย(วะส, ระบบการศกษาทแกความทกขยากของคนทงแผนดน, 2553)คาวา “ตอทอความร” หมายถง การนาเอาความรจากแหลงหนงไปยงอกแหลงหนง คลายการตอทอสงนาจากแหลงทมนาไปยงแหลงทไมมนา ซงการตอทอความรจากยโรปมาไทยตองอาศยหนงสอและตาราทงทเปนภาษาตางประเทศและทแปลเปนภาษาไทยเปนสอในการเรยนร นบจากนน การศกษาแบบเอาวชาเปนตวตงหรอแบบทองตาราจงกลายเปนรปแบบของระบบการศกษาไทยมาจนถงปจจบน ซงการเรยนรโดยเอาตาราหรอวชาเปนตวตงนเองทาใหเกดกระบวนการเรยนรแบบแยกสวนคอมองความรเปนของนอกตว ไมสามารถเชอมโยงความรใหเขากบธรรมชาต สงคมและสงแวดลอม รวมถงไมสามารถพฒนาจตของตนจนเกดการเปลยนแปลงภายในได เปนการเรยนทแยกออกจากชวต เรยนแลวไมสามารถกลบไปทางานทเปนพนเพของตนตระกลได ปญหาลกษณะนเกดขนตงแตหลงระบบการศกษาสมยใหมเขามาในประเทศไทยไดไมกสบป ดงเชนทสมเดจฯ กรมพระยาดารงราชานภาพ(กระทรวงศกษาธการ, 2507) ไดม

15 รบสงชแจงในทประชมเทศาภบาลฝายราชการในหนาทกระทรวงธรรมการ เมอพทธศกราช ๒๔๔๙ มความตอนหนงวา

“การศกษาซงไดเรมจดตลอดมาแลวน กเพอฝกหดคนเขารบราชการตามความประสงคของบานเมอง ซงก าลงขยายการงานออกทกแผนกทกทาง แตบบดน ราษรรพากนนยมการเลบาเรยนมากขนแลว เหนไดโดยทเปดโรงเรยนขนทไหนกมนกเรยนเขาเตมทนน หนาทราชการจะหามพอแกบผทประสงคจะเขารบราชการไมบ เมอเชบนนผลซงจะปรากฏในภายหนากคอ ผเรยนไมบสมหวง ความทะเยอทะยานอยากเขาท าการตามวชาทเรยนมาน มตวอยบางคอผทบดามารดาเคยหาเลยงชพทางท านาท าสวน บตรทไดเขาโรงเรยนแลว เมอออกท าการกลบสสมครขางรบจางเปนเสมยนรบเงนเดอนแมแตบเพยงเดอนละ ๒0 บาท ถาชวตบดามารดาหาไมบ บางทจะเลยขายเรอกสวนไรบนา ละทงถนฐานเดมของตวเสยทเดยวกเปนได เชบนนนบวบาการศกษาใหโทษ....”1

เมอเกดปญหาเชนนทางราชการเองกไดพยายามดาเนนการแกไข แตอยางไรกตามอก 7 ปตอมา ปญหากยงคงปรากฏ ดงขอความในประกาศชแจงเรองรปโครงการศกษา พทธศกราช ๒๔๕๖ของเสนาบดกระทรวงธรรมการ(กระทรวงศกษาธการ, 2507) ตอนหนงวา

“...ปรากฏวบานกเรยนผชายทไดเขาเรยนวชา พอถงชนมธยมไดครงๆ กลางๆ ยงมทนจะจบกพากนออกหาการท าในทางเสมยนเสยมาก... ความนยมอนทบมเทไปในทางเดยวกนเชบนน เปนความเขาใจผดของประชาชน จนผคนไปลนเหลออยบในหนาทเสมยน ผทไมบมความสามารถพอ กไมบมใครรบไวใช คนเหลบานนกยบอมขาดประโยชนโดยหาทท าการไมบได ทงการหาเลยงชพทเหลบาตระกลของตนเคยท ามาแตบกบอนกละทงเสย จะกลบไปท ากตบอไมบตดจงเกดความล าบากขน...”2

เราจะเหนวาแมเวลาจะผานมาจนถงปจจบนเกอบหนงรอยป ปญหาเหลานกยงมอย ตางแตเพยงวาปจจบนมคนเรยนจบสงถงระดบอดมศกษาแตกยงวางงาน สวนอาชพการงานของตนตระกลกยงตอไมตดเชนเดม

5.1.3 ขอจ ากดและปญหาทเกดจากการเรยนรดวยกระบวนทศนเดม

ศ.นพ.ประเวศ วะส (วะส, ธรรมชาตของสรรพสง การเขาถงความจรงทงหมด, 2553) ไดสรปปญหาใหญๆ ของการศกษาของมนษยในปจจบนซงเปนการเรยนรดวยกระบวนทศนเดมไว 3 ประการ คอ

1)การเรยนรและคดแบบแยกสบวนตวอยางเชน นทานเรองตาบอดคลาชาง ซงคนตาบอดแตละคนตางกไดคลาสวนตางๆของชางทแตกตางกน คนทคลาขากเชอวาชางเหมอนเสา คนทคลาตวกวาชางเหมอนกาแพง คนคลาหชางกวาชางเหมอนพด คนคลาเจอหางกวาชางเหมอนเชอก แลวตางคนตางกทะเลาะกนใหญเพราะตางยดมนในการรแบบแยกสวนของตวเองวาถกตอง ดงนนการรแบบแยกสวนจงนาไปสความคดคบแคบ บบคน และขดแยง ไมเหนภาพรวมหรอความจรงของสรรพสง แตถาใหคนตาไมบอดดชางกจะเหนชางทงหมดทงตว การรทงหมดตามความเปนจรงกจะไมทาใหเกดความขดแยงขน

1ประวตกระทรวงศกษาธการ หนา ๑๘๔ (อางจาก พระพรหมคณากรณ, 2530) 2ประวตกระทรวงศกษาธการ หนา ๒๒๘ (อางจาก พระพรหมคณากรณ, 2530)

16

2) การเรยนโดยเอาวชาเปนตวตงคอการเรยนรแบบเนนความเชยวชาญเฉพาะสาขาวชา เปนการแยกออกจากชวตไมเหนความเชอมโยงของชวตและวชาเปนบรณาการ คนทจบการศกษามาในแขนงไหนกพยายามพฒนาความเจรญกาวหนาไปตามกรอบวชาของตน เชน การพฒนาโดยเอาเศรษฐกจเปนตวตง แลวกลดทอนแยกสวนวาเศรษฐกจหมายถงเงนเทานน ทาใหหลงลมหรอเสยสมดลในดานอนๆ ของชวต เชน เรองของจตใจ ครอบครว ชมชน วฒนธรรม สงแวดลอม เปนตน ดงนนการคดและทาแบบแยกสวนหรอเอาวชาเปนตวตงจงมกนาไปสการเสยสมดลและวกฤตการณ

3) ปญหาของวทยาศาสตรแบบเกบา แนวคดดานวทยาศาสตรแบบเกาคอการทมองอะไรตายตว และเนนทการวดไดแมนยา แตในความเปนจรงแลว ธรรมชาตมทงทวดไดแมนยาและทวดไมไดแมนยาและไมไดมกฎเกณฑทตายตวดงทกลาวมาแลวขางตน ดงนนแนวคดของวทยาศาสตรแบบเกาจงคอนไปทางการคดแบบแยกสวนทาใหมนษยขาดหรอบกพรองในมตทางจตวญญาณหรอคณคา ความรทปราศจากจตวญญาณหรอคณคาจงมกถกใชในทางทไมถกตอง ดงาม เชน ใชเพอแสวงหาอานาจและผลประโยชน

5.2 กระบวนทศนใหมแบบองครวม

5.2.1 ความหมายของกระบวนทศนแบบองครวม

คณะผวจยเพอพฒนาหลกสตรการอบรมและกระบวนการดานจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล(นลชยโกวทย, 2551)ไดใหความหมายของคาวา กระบวนทศนองครวม (Holistic paradigm) ดงน

“กระบวนทศนองครวม คอ การปฏบตตบอสรรพสงอยบางไมบแยกสบวนจากชวต ดวยทศนะทวบามนษยเปนสบวนหนงของสรรพสง และสรรพสงกเปนสบวนหนงของมนษย มนษยกบสรรพสงตบางเปนองครวมของกนและกน” ศ.นพ. ประเวศ วะส ไดใหความหมายเพมเตมวา

“กระบวนทศนแบบองครวม คอ ทศนะทมองเหนธรรมชาตของสรรพสงคอการเชอมโยงเปนหนงเดยวกน ท าใหปฏบตตบอสรรพสงอยบางไมบแยกสบวนจากชวต ดวยทศนะทมองเหนวบา มนษยเปนสบวนหนงของสรรพสงและสรรพสงกเปนสบวนหนงของมนษย จงไมบยดตนเองเปนศนยกลางของสรรพสง”

5.2.2 จากกระบวนทศนแบบแยกสวนสกระบวนทศนแบบองครวม

ปญหาทเกดจากความเจรญแบบแยกสวนในยคอตสาหกรรมสงผลโดยตรงตอสรรพสงในโลกในดานตางๆ ไดแก ดานจตใจทมนษยมปญหามากขนจากความรสกแปลกแยก ความอางวางวาเหว ความเครยดและดานสงคม เชน การวางงาน อาชญากรรม การตดยาเสพตด ความขดแยงทางความคด ฯลฯ รวมถงวกฤตการณทางธรรมชาต เชน ภยธรรมชาตและวกฤตสงแวดลอมตางๆ ทดจะรนแรงเพมขนเรอยๆ สวนทางกบความเจรญทางวทยาศาสตรและเทคโนโลยของยคอตสาหกรรมทกาวไปขางหนาอยางไมมทสนสด แตความเจรญในดานตางๆ กลบไมสามารถแกปญหาทเกดขนไดเพราะไมไดมองเหนความเชอมโยงของสงตางๆ ทาให

17 คนจานวนไมนอยเรมตระหนกและหวาดกลววาหากความเจรญตามแนวทางทเนนความชานาญเฉพาะดาน แยกตวเองออกจากสรรพสงและขาดความเชอมโยงของกายและจตอยางนยงมตอไปเรอยๆ อาจจะนาโลกไปสหายนะหรอการสญสนเผาพนธของมนษยและสรรพสงทงหลายในทสด ดงนนจงเกดแนวคดแบบใหมทไมมองทกอยางแบบแยกสวนแตมองเหนวามนษยเปนสวนหนงของธรรมชาตและธรรมชาตของสรรพสงทงหลายลวนตองสมพนธเชอมโยงองอาศยซงกนและกน แนวคดในการมองสงทงหลายแบบภาพรวมหรอองครวมนเรมเจรญแพรหลายขน โดยตอนแรกกมองความเชอมโยงระหวางกายกบใจ ตอมากเหนกวางขนวาปญหาทางใจอาจมผลสบเนองมาจากสงคม และปญหาทางสงคมบางทกเกดจากปญหาดานสภาพแวดลอม ดงนเปนตน ทาใหมนษยเรมมองสงตางๆ วาเปนสวนหนงของชวตและความเปนจรงของสรรพสงทงหลาย คอกระแสของเหตปจจยทมความเกยวเนองสมพนธกนและเคลอนไหวเปลยนแปลงไปไมตายตว เมอเรามองโลกดวยกระบวนทศนแบบใหมนกจะเหนวาปญหาทงหมดลวนมเหตปจจยซงเชอมโยงกนจะแยกออกจากกนไมได สาหรบในแงของการศกษา การศกษาดวยกระบวนทศนแบบใหมจะยดเอาชวตเปนตวตง ไมใชวชาเปนตวตง การเรยนกจะไมเนนการทองตาราแตเนนการพฒนาดานจตวญญาณ พฒนาดานในตนเพอใหเหนความเชอมโยงของชวตกบความรในแตละศาสตรการศกษาและการเรยนรไมควรจะเกดเฉพาะในโรงเรยน แตควรจะมอยในทกระดบตงแต ครอบครว ชมชน วด รวมถงสงคมทใหญขน ทงในระดบประเทศและระดบโลก

จากการทมแนวคดแบบองครวมมากๆ บางคนกคดวาเรานาจะกลบไปมชวตแบบเกาเหมอนในยคเกษตรกรรมทมนษยยงพงพงอาศยธรรมชาต อยอยางกลมกลนกบธรรมชาตดกวา ไมเอาแลวความเจรญทงหลาย ความคดเหนเชนนนาจะเปนความเหนทสดโตงหรอเอยงสดๆ ไปอกขางหนงเหมอนกน เพราะถาเราพจารณาดสงคมในยคเกษตรกรรมจรงๆ แมวาเราจะอยกลมกลนกบธรรมชาต เนนวถชวตทเชอมโยงกบผคนและสรรพสงไมวาจะเปน ดน นา ปาไม ฯลฯ แตมนษยเราในยคนนกเพยงอยใหกลมกลนกบธรรมชาตและเปนในลกษณะทขนอยกบธรรมชาต เชน จะปลกขาวกตองรอจนกวาฝนจะตก บางปนามาก บางปนานอย กตองปลอยใหเปนไปตามสภาพ เพราะฉะนนเมอมาถงปจจบนในยคการศกษาทเราเรยกวาวทยาศาสตรใหม หรอฟสกสใหมทมองเหนทกอยางเปนองครวมมากขน เรากไมควรยดความเหนอนตายตวสดโตงไปดานใดดานหนงแตควรนาเอาประโยชนจากความคดเหนทกยคสมยมารวมกนเปนบรณาการ คาวา “บรณาการ” ใหคาจากดความไดวาคอ “การท าใหหนบวยยบอยๆ ทงหลายทสมพนธองอาศยซงกนและกน เขามารบวมท าหนาทประสานกลมกลนเปนองครวมหนงเดยว ทมความครบถวนสมบรณในตว”3 ยกตวอยางในแงของการเรยนร กอยางเชน ถาจะเรยนเรองขาว กคอเราเอาขาวเปนตวตง เรากตองมองวาขาวเปรยบเสมอนชวต แลวเราจะทาชวตนใหสมบรณและสมดลไดอยางไร เรากอาจตองนาความรในหลายๆ แขนงมาเชอมโยงกน เชน ในดานชววทยากอาจตองเรยนรวาขาวเปนพชตระกลใด แพรพนธอยางไร เปนตน ถาดานเกษตรกรรมและภมศาสตรกอาจจะเรยนรวาขาวพนธนเหมาะกบดนแบบใด ตองปลกทไหน ฤดใด จะปลกหรอบารงอยางไรจงจะไดผลด ถาใสปยเคมจะมผลตอระบบนเวศนอยางไร ฯลฯ ในดานวศวกรรมกเรยนรวาจะบรหารจดการนาอยางไรหากฝนไมตกตองตามฤดกาล หรอจะมเครองไมเครองมออะไรมาชวยโดยไมทาลายสงแวดลอม ในดานเศรษฐกจกใหรวา

3(พระพรหมคณาภรณ, 2530) บทท ๒ บรณาการกบพฒนาการ

18 ขาวนมความสาคญกบประเทศอยางไร จะสงออกไปทไหน ฯลฯ ดานคณตศาสตรกตองเรยนรเรองการคานวณตางๆ เชน ปหนงปลกขาวไดกตนตอไร ราคาตนละเทาไร คดรวมแลวจะไดขาวกตน ขายไดกบาท ฯลฯ หรอในดานศลปวฒนธรรมกอาจตองเรยนเกยวกบประเพณทเกยวของกบขาว การรองเพลงเกยวขาว หรอมกจกรรมการวาดภาพทงขาว ฯลฯ รวมถงดานจรยธรรม กใหรวาขาวและผนดนทใชปลกขาวมคณกบเราอยางไร เวลากนขาวกใหคดถงชาวนา เปนตน ดงนนเราจะเหนวาแคเรยนเรองขาวเรองเดยวกใชศาสตรตงหลายดานซงจรงๆ แลวมมากกวาทไดยกตวอยางไว การทเหนความเชอมโยงเกยวเนองกนทงหมดอยางนเรยกวาบรณาการ

5.2.3 ความแตกตางของกระบวนทศนแบบแยกสวนและกระบวนทศนแบบองครวม

ความแตกตางของกระบวนทศนใหมแบบองครวมและกระบวนทศนเดมแบบแยกสวน พอจะสรปไดคราวๆ ดงน

1) กระบวนทศนเดมมองสรรพสงตางๆ ในลกษณะการแยกสวนและตายตว ในขณะทกระบวนทศนใหมมองสงตางๆ อยางเชอมโยงเปนหนงเดยวกนและมการเปลยนแปลงเปนพลวต คอเกดขนเกยวเนองกนไปเปนทอดๆ

2) กระบวนทศนเดมมแนวโนมจะปฏเสธกระบวนทศนอน ซงตางจากกระบวนทศนใหมแบบองครวมทมองเหนสรรพสงในโลกมความสมพนธเชอมโยงกนและไมปฏเสธวฒนธรรมหรอแนวคดทางวทยาศาสตร

3) การเรยนรดวยกระบวนทศนเดมยดเอาความรหรอวชาเปนตวตง แตการเรยนรดวยกระบวนทศนใหมจะเอาชวตเปนตวตง และเนนการรตวเองหรอรจตของตวเองเพอใหจตสามารถมองเหนสรรพสงตางๆ ตามความเปนจรง

5.3 การเขาถงความจรง ความด และความงาม

5.3.1 การเขาถงความจรง

การเขาถงความจรง คอการรเหนสงตางๆ ตามความเปนจรง ซงความจรงของธรรมชาตและสรรพสง คอการเชอมโยงเปนหนงเดยวกน(The Same Oneness) ของทกสงในจกรวาล โดยสรรพสงเหลานเรมตนมาจากสภาวะหนงเดยวกนกอนการเกดบกแบง (Big Bang) เมอประมาณ 15,000 ลานปกอน จากนนจงไดรวมตวกนกลายเปนจกรวาลทรวมตวอดแนนกนอยในสภาพทเลกเปนหนงเดยวอกครงหนง (วะส, 2553)

การทมนษยเราไมเขาใจความจรงของธรรมชาต นนเปนเพราะมนษยเรามความรเหนสนไมเชอมโยงและมจตทขาดความเปนกลาง คาวารเหนสนไมเชอมโยง กอยางเชน มนษยสมยกอนเชอวาโลกแบน เพราะใชประสบการณทจากดและเหนโลกแคเพยงบางสวน จนกระทงมนกเดนเรอชอครสโตเฟอร โคลมบส ออกเดนทางรอบโลกและคนพบวาโลกนนจรงๆ แลวมลกษณะกลมไมใชแบน เพราะถาโลกแบนจรงเขาคงตองตกโลกและไมสามารถเดนทางยอนกลบมาทเดมได หรอเรองตาบอดคลาชางทไดกลาวถงแลวขางตนกเปนตวอยางทดของการมองจากประสบการณทมอยในวงจากด สวนทวาจตทขาดความเปนกลางจะทาใหเราไม

19 เหนธรรมชาตตามความเปนจรงนนอธบายไดงายๆ วาถาเรากาลงมจตอคตไมวาจะเปน ความโกรธ ความโลภ ความหลง ความชอบ/ไมชอบ เรากมแนวโนมทจะละเลยความจรง ยกตวอยางเชน ถาเรามความโลภเรากจะเหนเฉพาะประโยชนตน ไมเหนประโยชนผอน ถาเรามความลาเอยงเพราะรกเรากมองไมเหนความไมดของคนๆ นน

ดงนนการทเราจะรเหนธรรมชาตตามความเปนจรงไดเราตองขจดอปสรรคสองอยางดงทกลาวแลวขางตน นนคอ การรอะไรอยางเชอมโยงเหนความเปนหนงเดยวกนของธรรมชาตรอบตว ไมแยกสวน กจะทาใหคดอยางเปนกลาง การคดอยางเปนกลางกจะเหนความจรงของสงทงหลายทงปวงทงรปธรรมและนามธรรมวาลวนเชอมโยงเกยวเนองกนอยางเคลอนไหวเปลยนแปลงไมตายตายตว การเกดขนของสงหนงยอมเปนปจจยหนนเนองใหเกดอกสงหนงตามมาเปนพลวต

5.3.2 การเขาถงความงาม

ธรรมชาตของสรรพสงมความงาม การจะเขาถงซงความงามของสรรพสงนนขนอยกบสภาวะจตและการรบรของเรา เชน ถาจตไมเปนปกต กระสบกระสาย โกรธ เรากจะมองไมเหนความงามของสงใดๆ ในทางตรงกนขามขณะทจตเปนปกต มสต และมความสงบ จะสามารถรบรธรรมชาตตามความเปนจรงและมองเหนความงามตามธรรมชาตไดอยางชดเจน เราลองถามตวเองดวาเราเคยมประสบการณ ไปเทยวทไหนสกแหง อาจจะเปนทะเล ภเขา นาตก เหนทองฟา เหนปา เหนนก ฯลฯ แลวรสกวาธรรมชาตชางงามจบใจ และใหความรสกดมดา มความสข ความผอนคลาย บางหรอไม ถาเรารบรความรสกไดเชนนแสดงวาเราสามารถสมผสความงามตามธรรมชาต นอกจากน ถาการรบรของเรายงเปนแบบแยกสวน จตใจของเรากจะอดอดคบแคบไมเหนความเชอมโยงและไมเหนความงามจากความเปนจรงทงหมด เชน เรามองมนษยคนหนงงามกเพราะเรามองเขาทงหมดเหนความเหมาะเจาะสมดลของทกอยางในตวเขา แตถาเรามองแบบแยกยอยเปนตา ห จมก ลาไส ตบ ไต เลอด ไขมน ความงามกหมดไป

ดงนนในการเรยนรใดๆ เรากควรฝกใหเหนธรรมชาตของความงามในสงนน และใชใจสมผสกบความงามตามธรรมชาตอยตลอดเวลา

5.3.3 การเขาถงความด

ความดคอการคลายความยดมนถอมนในตวตน ซงถอวาเปนการพฒนาทางจตวญญาณ (spiritual development) คอพฒนาจากภายใน การทคนเรามความยดมนถอมน วาเปน “ตวเรา” เปน “ของเรา” มากเทาใดจตใจของเรากยงคบแคบและไมเปดกวางกบการรบรถงความจรงและความงาม ยกตวอยางเชน ถาเราใสแวนตาสตางๆ เชน สแดงหรอสฟา เรากจะมองทกอยางเปนสแดงหรอสฟาตามแวนทเราใส ทงๆ ทความเปนจรงแลวสงทเรามองนนอาจจะมหลากหลายสสน แตถาเราลองถอดแวนสนนออกเรากจะมองเหนสงตางๆ ตามความเปนจรง และเหนความงามตามธรรมชาตของสงนน นนกคอเราเขาถงความดคอคลายความยดเอาตวเองเปนศนยกลางของสรรพสง ไมตดสนความด/ความไมด ความถกตอง/ความไมถกตอง หรอความงาม/ความไมงาม โดยอาศยความคดเหนของตนเองเปนใหญ การมความยดมนถอมนในทฐของตน

20 หรอในทฤษฎหรอหลกวชาบางอยางทตนไดเรยนหรอถอปฏบตมายอมทาใหขาดอสรภาพในการรเหนสงตางๆ ตามความเปนจรงเมอไมเหนความจรง กจะมองไมเหนความงามเชนเดยวกน

ดงนนการฝกฝนตนเพอใหเขาถงความดจงปฏบตไดโดยพยายามลดการยดตวเองเปนศนยกลางและมองตวเองเปนสวนหนงของสรรพสงฝกฝนทาไปเรอยๆ จนจตของเราคลายความยดมนถอมนลงไดหมด

5.3.4 การเขาถงความสขและอสรภาพ

การทเราเขาถงความดโดยการคลายความยดมนในตวเองลง จะทาใหเรามองเหนความจรงวาธรรมชาตของสรรพสงลวนเกยวของเชอมโยงกนเปนหนงเดยว จตของเรากจะหลดพนจากความทกข เพราะความทกขคอความบบคน ความคบแคนใจ ความไมสบายใจ เมอจตหลดพนจากความทกขกจะมองเหนความงามตามความเปนจรง และจตทหลดพนจากความทกขกจะเปนจตทเปนอสระและเตมไปดวยความสขทลกลา ดมดา

5.4 บทสรป

กอนจะกลาวถงบทสรปของบทเรยนน ขอใหเราลองพจารณาภาพตามรปท 1ดานลางชาๆ ทละภาพ วาเราเหนอะไรจากภาพเหลานและรสกอยางไร

หลงจากนนลองดวาเรารสกเหนความเชอมโยงของภาพทงหมดเหลานหรอไม เราสามารถเชอมโยงภาพเหลานเขากบชวตของเราไดวาอยางไร และเรารสกถงอารมณความรสกของศลปนทเขยนรปนหรอไมวาตองการสออะไร

รปท 1 เรยนรใจตนเองดวยภาพแบบแยกสวน

21 แตละคนอาจจะมคาตอบทแตกตางกนหรอคลายคลงกน ขนอยกบประสบการณและจตของเราเองขณะทมองภาพเหลานวามความเปนกลางหรอไม

คราวนลองดใหม ลองดภาพตอไปดานลาง (ดรปท 2) แลวลองถามตวเองดวยคาถามเดมวาเราเหนอะไรและรสกอยางไรกบภาพนเราเหนความเชอมโยงของภาพทเราเหนกอนหนานและความเชอมโยงกบชวตของเราหรอยง เราเหนคาตอบทชดเจนมากขนหรอไม

รปท 2เรยนรใจตวเองดวยภาพแบบองครวม การมองภาพดานบนทงสองภาพ เปนตวอยางของการมองสรรพสงแบบแยกสวน (ภาพแรก) และการ

มองสรรพสงแบบองครวม (ภาพทสอง) เราจะเหนวา เมอเรามองสงตางๆ เปนแบบตายตวหรอแยกสวนดงในรปแรกและยดเอาความเหนของตนเปนศนยกลาง เรากจะไมเหนสงตางๆ ตามความเปนจรง แตเมอเรามองสงตางๆ เปนองครวม ดงในรปทสอง เราจะเหนความเชอมโยงเปนหนงเดยวกนของสรรพสงซงจะทาใหเราเหนความเปนจรงไดชดเจนขน และถาเราคลายการยดตนเองเปนศนยกลางและพยายามมองใหเหนถงใจของศลปนผเขยนภาพน เรากใหเหนถงความงาม เหนความเชอมโยงกบชวต และเหนถงจตหรอใจของเราทเปนอสระมากขน จากนนเราคงตองถามตวเองวาใจเราสมผสถงความสขหรอยง

22

การฝกฝนตนเองใหใกลชดกบธรรมชาตและมองเหนธรรมชาตของสรรพสงในลกษณะองครวม มความมงหมายเพอใหเกดปญญามองเหนความเชอมโยงระหวางตนเองและสรรพสงทงภายนอกและภายในและเพอใหเกดการเปลยนแปลงดานในตนเองอยางลกซง การเขาถงความดโดยการคลายการยดตนเองเปนศนยกลาง จะทาใหเรามอสระในการมองเหนสรรพสงตามความเปนจรง การมองเหนและยอมรบสรรพสงตามความเปนจรง จะสงผลทาใหเรามองเหนความงาม และสมผสถงความสขในใจ

23

ใบกจกรรมท 6 ชอกจกรรม สงเกตความคดและความรสกอยางมสต กลมเรยนท.......................... รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต.......................... ...............

ใหนสตพจารณารปภาพแลวเขยนบรรยายอธบายรปภาพโดยใชความคด vs ความรสก ความคดทมตอภาพ

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

.......................................................................................................................................................... ความรสกทมตอภาพ

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

24

บทท 6 ธรรมชาตของมนษยกบการเรยนร

เนอหา 1. สวนประกอบและการทางานของสมอง

2. ปจจยทมผลตอการทางานและการพฒนาของสมอง

3. การเรยนรทแทจรงของมนษย

4. สมองกบปญญาสามฐานและโหมดของชวต

แนวคด มนษยมสงทประเสรฐอยสามสงคอกาย ใจ และความคด หรอจะใชคาวา ฐานกาย ฐานใจ และฐาน

ความคดกคงไมผดอะไรนก ฐานกายนนขนอยกบการควบคมของสมองรอยเปอรเซนต ไมวาจะเปนการ

เคลอนไหวจากการทางานของกลามเนอ อวยวะตางๆลวนถกควบคมดวยสมอง แตสงทนกวทยาศาสตร

สมยใหมประหลาดใจกคอสงทควบคมสมองกคอจตใจหรอความรสกทมาจากความคดหรอฐานคด เราสามารถ

ควบคมการทางานของสมองดวยความคดและความรสกได ถาความคดเปนไปในทางบวกมนษยกมความรสกด

มความสข ถาในทางตรงขามถามความคดในเชงลบ กจะมความรสกทไมดกทาใหเปนทกข การมทศนคตเชง

บวก ทาใหสขภาพด การคด พด และกระทาในดานบวกทาใหมนษยมพลงมากขน มความพอใจมากขน ทาให

การตดสนใจของมนษยดขนชดเจนขน และทาใหมนษยอยดมสขมากขน สมองเปนเพยงกายภาพทมนษยใช

เปนเครองมอในการจดจาเรยนรแตความดและความจรงมนษยเราทกคนสามารถใชสงทควบคมสมองนนคอ

ความคดและความรสกในการเรยนรภายในและภายนอกของตวเองไดการใชสมองในการดารงชพของมนษยแต

เพยงอยางเดยวคงไมเพยงพอ ตองอาศยศกยภาพดานในทมอยในมนษยทกคนมาประกอบจงจะทาใหการดารง

ชพของมนษยบนโลกทมชวตชวานมคณคาและมความหมาย ดงเชนนกวทยาศาสตรชอ อลเบรต ไอนสไตนได

ทาใหมนษยบนโลกไดประจกษวามนษยมศกยภาพมากหากมนษยตองการทาอะไรกสามารถทาไดทกอยาง แต

วาถาเปนไปในเชงบวกกจะเปนประโยชนตอมนษยและสรรพสงทอาศยในโลกใบเดยวกน

วตถประสงค 1. เพอใหนสตเขาใจตนเองจากการทางานของสมอง

2. เพอใหนสตรและเขาใจ ปจจยการทางานของสมอง

3. เพอใหนสตไดเรยนรตนเองโดยผานกระบวนการเรยนรจากบทเรยน

4. เพอใหนสตไดประยกตใชความรและเขาใจโหมดของชวต ปญญาสามฐานและคลนสมองในการ

เรยนและใชในชวตประจาวน

25 กจกรรมระหวางเรยน

1. ใหนสตทดสอบความถนดหรอการใชสมองซกซายขวา

2. ดวดทศนตามผสอนกาหนด

3. เขาสคลนอลฟา ดวยกจกรรมผอนพกตระหนกร

4. นสตแบงกลม รวมกนทากจกรรมตามใบกจกรรมท 2.1 และ 2.2

สวนเนอหา

6.1 ระบบประสาท (Nervous system)

ระบบประสาททาใหสตวสามารถตอบสนองตอสงตางๆ รอบตวแบงออกเปน 2 สวน คอ ระบบ

ประสาทสวนกลาง (ดรปท 3) ประกอบดวย สมอง (Brain) ไขสนหลง (Spinal cord) และเซลลประสาท

(Nervous cell) และระบบประสาทรอบนอก ไดแกเสนประสาท

ทงหมดในรางกาย ทใชในการรบรและตอบสนองตอสงเรา มทงสวน

ทอยภายใตการควบคมของอานาจจตใจ และสวนททางานอตโนมต

ซงควบคมดวยสมองหรอไขสนหลงโดยตรง เชน การเตนของหวใจ

การกระตกหนเมอโดนไฟจ เปนตน

การตอบสนองตอสงเราของระบบประสาทสวนทอย

นอกเหนออานาจจตใจม 2 ลกษณะ คอ การตอบสนองแบบสหรอ

หน (fight or flight response) หรอเรยกวาโหมดปกปอง สมองจะ

ทางานในระบบซมพาเทตก (sympathetic system) ระบบนจะ

ทางานมากขนเมออยในภาวะเครยด อกลกษณะหนงคอการการ

ตอบสนองแบบผอนคลาย (relaxation) เรยกวาโหมดปกต สมองจะ

ทางานในระบบพาราซมพาเทตก (parasympathetic system)

รายละเอยดการทางานของทงสองระบบน แสดงในรปท 4 รปท 3 ระบบประสาทสวนกลาง

26

รปท 4 การทางานของระบบประสาทซมพาเทตกและพาราซมพาเทตก

6.2 สวนประกอบของสมอง(Brain)

สมองเปนสวนหนงของระบบประสาทบรรจอยในกะโหลกศรษะ โดยทวไปมนาหนกประมาณ 1.4

กโลกรมเชลลประสาทมากกวารอยละ 90 ของทงหมดบรรจอยในกะโหลกศรษะ (ซงสามารถปองกนการ

กระทบกระเทอนไดด)สตวทมอตราสวนระหวางนาหนกสมองตอนาหนกตวมาก มแนวโนมทจะทาใหฉลาดและ

เรยนรไดดกวา ขณะทยงเปนตวออนหรอเอมบรโอสมองของสตวมกระดกสนหลงมลกษณะเปนหลอดกลวง (ด

รปท 5) แบงออกเปน 3 สวน คอสมองสวนหนา (Forebrain) สมองสวนกลาง (Midbrain) และสมองสวน

หลง (Hindbrain)ซงอยกอนไขสนหลง

27

รปท 5 ภาพตวออนในระยะเอมบรโอของสตวเลยงลกดวยนานม

6.3 การท างานของสมอง

6.3.1 สมองสวนหนา

สมองสวนหนาทาหนาทเกยวของกบการเรยนร และความทรงจาประกอบดวยสวนตางๆ (ดรปท 6) ไดแก1)ออลแฟกทอรบลบ (olfactory bulb) สมองสวนนของคนจะเปนสวนทอยทางดานหนาสดและไมคอยเจรญ(ไมไดแสดงในภาพ) ทาหนาทเกยวกบการดมกลน2)ไฮโพทาลามส (hypothalamus) เปนสวนทอยดานลางของสมองสวนหนาทาหนาทควบคมอณหภมของรางกายการเตนของหวใจ ความดนเลอดและความตองการพนฐานของรางกาย เชน นา อาหารการพกผอน ความตองการทางเพศ และการสรางฮอรโมนหลายชนดซงควบคมการหลงฮอรโมนของตอมใตสมองสวนหนา 3)ทาลามส(thalamus) อยเหนอไฮโพทาลามสมหนาทเปนศนยรวมกระแสประสาททผานเขาออกแลวแยกกระแสประสาทไปยงสมองสวนทเกยวของกบกระแสประสาทนนๆ4)ซรบรม (cerebrum) หรอสมองใหญ

รปท 6 องคประกอบของสมองสวนหนา

28

สมองสวนซรบรมแบงไดเปน 5 พ (ดรปท 7 ) เพอควบคมการทาหนาทเฉพาะเจาะจงในสวนตางๆไดแก 1) พดานหนา (Frontal Lobe) อยดานหนาตดกบกระดกหนาผาก ทาหนาทเกยวกบการพด ความจา ความคด และความฉลาด ตลอดจนสงงานไปยงกลามเนอตางๆได 2) พขางศรษะ (Parietal Lobe) อยตดกบกระดกโหนกศรษะ ทาหนาทเกยวกบการรสกตว การเขยน และมสวนชวยรบความรสกจากสวนตางๆ ของรางกาย 3) พขมบ (Temporal Lobe) อยตดกบกระดกขมบ ทาหนาทเกยวกบการดมกลน การไดยน การแปลความหมายของคาพด การอานและความเขาใจ 4) พทายทอย (Occipital Lobe) อยตดกบกระดกทายทอย ทาหนาทเกยวกบการมองเหนและ 5) พอนซลา (Insula Lobe) อยลก โดยถกปกคลมดวยพดานหนาและพขมบ ทาหนาทเกยวกบการรรสเลกๆ นอยๆ แตหนาทสวนใหญ ยงไมทราบแนชด

รปท 7 องคประกอบของสมองสวนซรบรม

สมองสวนหนานสามารถแบงไดเปน 2 ซก คอสมองซซายกบสมองซกขวา โดยสมองใหญซกซายจะควบคมรางกายซกขวาสมองใหญซกขวาจะควบคมรางกายซกซาย สมองซกซายทาหนาทเกยวกบการคดวเคราะหแยกแยะองคประกอบใหแยกสวนลง สวนสมองซกขวาคดแบบองครวมและสรางสรรค ดานซายคดอยางเปนเหตเปนผลทาใหเกดความรใหมๆ ได สวนดานขวาสามารถหยงรไดดวยตนเอง ดานซายเกยวกบความสามารถดานภาษา วทยาศาสตร และคณตศาสตร ในขณะทความสามารถเกยวกบศลปะและดนตรนนใชสมองซกขวา นอกจากนแลว เมอเราทางานหรออานหนงสอ สมองซกซายและขวานยงทางานแตกตางกน รายละเอยดดงในรปท 8

การเขยนแผนทความคด(Mind Mapping) สามารถทาใหเกดการทางานผสมผสานกนระหวางสมองซกซายกบซกขวา ซงจะชวยใหเราจดจาไดดขน เนองจากไดใชสมองอยางคมคา คอสมองทงสองซกในการทาความเขาใจและจดจา ใชซกขวาชวยจดจาภาพ ส หรอสญลกษณ และใชสมองซกซายอธบายเรองราวตางๆ ไดอยางมเหตมผล

29

รปท 8 การทางานของสมองซกซายและซกขวา

รปท 9 คณใชเวลาหาหวคนในภาพนกวนาท ถานอยกวา 25 วนาท แสดงวาสมองดานขวาคณดกวาปกต ถาทาไดภายใน 1 นาท ถาชากวานแตภายใน 3 นาท นบวาคอนขางชา ควรบารงโปรตนมากขน แตถานานกวา 3 นาท แสดงวาปฏกรยาชาเกนไป ตองทากจกรรมทฝกสมองดานขวาโดยดวน (ใชไดเพยงครงแรกเทานน)

30

6.3.2 สมองสวนกลาง

สมองสวนนพฒนาลดรปเหลอเฉพาะออพตกโลบ (optic lobe) มหนาทควบคมการเคลอนไหวของนยนตา ทาใหลกตากลอกไปมา ควบคมการปดเปดของรมานตา ใหเหมาะสมกบปรมาณแสงสวางทเขามากระทบ โดยถาแสงมากรมานตาจะเลกแสงสวางนอยรมานตาจะขยาย

6.3.3 สมองสวนหลง

สมองสวนนประกอบดวย3 สวนยอยทาหนาทแตกตางกน ไดแก 1)ซรเบลลม (cerebellum) ทาหนาทประสานการเคลอนไหวของรางกายใหราบรน เทยงตรงสามารถทางานทละเอยดออน และควบคมการทรงตวของรางกาย2)เมดลลาออบลองกาตา (medulla oblongata ) เปนสมองสวนสดทายซงตอนปลายอยตดตอกบไขสนหลง ทาหนาทควบคมการเตนของหวใจ การหายใจความดนเลอด การกลน การจาม การสะอกและการอาเจยนและ 3)พอนส (pons) ควบคมการเคยว การหลงนาลาย การเคลอนไหวของใบหนา การหายใจ

6.4 สมองสามชน

หากเปรยบเทยบสมองของมนษยกบสมองของสตวประเภทอนๆ ตงแตสตวชนตาจนถงสตวเลยงลกดวยนม เชอวามนษยไดววฒนาการมาจากสตวเลอยคลาน มาเปนลง กอนทจะมาเปนมนษย ตามลาดบ โดยสามารถเปรยบใหเหนความแตกตางอยางชดเจน ดวยการแบงสมองออกเปน 3 ชน ดงรปท 10

รปท 10 องคประกอบและหนาทของสมอง 3 ชน

31

สมองสวนแรก เรยกวา อารเบรน (R-brian) หรอ เรปทเลยนเบรน (Reptilian brain) แปลวามาจาก สตวเลอยคลาน ปราชญบางทานเรยกวา “สมองตะกวด”4 สมองทอยทแกนสมองหรอกานสมอง มหนาท ขนพนฐาน ทงายทสดเกยวกบ การเตนของหวใจการหายใจ ประสาทสมผส และสงงานใหกลามเนอมการเคลอนไหว ปราศจาก อารมณเหตผล เชน สญชาตญาณการมชวตอยเพอ ความอยรอด โดยการหากน ตอส วงหน และสบพนธ เปนตน และทาหนาทเกบขอมลเกยวกบการเรยนรจากสมองหรอระบบประสาทสวนถดไป เพอสงการระบบตอบสนองอตโนมต ตางๆ ดงทกลาวมาแลวขางตน

สมองสวนทสองเรยกวา ลมบกเบรน (Limbic brain) หรอ โอลดแมมมาเลยนเบรน (Old Mammalian brain) คอ สมองของสตวเลยงลกดวยนมสมยเกา ทาหนาทเกยวกบ ความจา การเรยนร พฤตกรรม ความสข อารมณขนพนฐานความรสก เชน ชอบ ไมชอบ ด ไมด โกรธหรอมความสข เศราหรอสนกสนาน รกหรอเกลยด สมองสวนลมบก จะทาใหคนเราปรบตวไดดขน มความฉลาดมากขนและสามารถเรยนรโลกได กวางขน เปนสมอง สวนทสลบซบซอน มากขนทาใหคนเรามความสามารถในการปรบตว ปรบพฤตกรรมใหเขากบสงแวดลอมไดมากขน ถาหากมสงกระตนทไมดเขามา สมองสวนนจะแปลขอมลออกมาเปน ความเครยดหรอไมมความสข

สมองสวนทสามเรยกวา นวแมมมาเลยนเบรน (New Mammalian brain) หรอสมองของสตวเลยงลกดวยนมสมยใหม คอสมองใหญทงหมดโดยเฉพาะบรเวณพนผวของสมองททาหนาทเกยวกบความรสกนกคด การเรยนรสตสมปชญญะ และรายละเอยดทสลบซบซอน มขนาดใหญกวาสมองอก 2 สวนถง 5 เทาดวยกน สมองสวนนเปนศนยรวมเกยวกบ ความฉลาด ความคดสรางสรรคการคานวณ ความรสก เหนอกเหนใจผอน ความรกความเสนหาเปนสมองสวนททาใหมนษยรจกคด หาหนทางเอาชนะธรรมชาตหรอควบคมสงแวดลอมในโลกน

6.5 ภาวะของคลนสมอง

จากการศกษาคลนสมองในอดต เชอกนวาคลนสมองและสารทหลงจากสมองเปนสงทไมสามารถบงคบได แตปจจบนไดมการทดลองและตรวจวดคลนสมองดวยเครองมอทางวทยาศาสตร พบวาคนเราสามารถควบคมการทางานของสมองไดหากมการฝกฝนทางจตใหควบคมสภาวะทางอารมณ ความคดและความรสกได สงเหลานไมใชเรองเหนอธรรมชาตหรออภนหารอกตอไป พนฐานความเขาใจเรองคลนสมองและกลไกการทางานจะเปนจดเรมตนททาใหมนษยไดเรยนรดานในของตนเองและมองเหนผอน ภาวะคลนสมองทเหมาะสมและสารทหลงในสมองจะชวยเปดพนทการเรยนรและเพมศกยภาพของมนษยไดมากขน สงผลตอความคดรเรมสรางสรรค ความสามารถในการเรยนรสงตางๆ เปดรบขอมลปรมาณมากและรวดเรว เชอกนวามนษยใชศกยภาพตวเองเพยงแค 5 ใน 100 สวน ถาผานการฝกฝนทางจตจะสามารถเพมการใชศกยภาพไดมากขน ทาใหประสทธภาพสงมากในการทากจกรรมและสรางสรรคผลงาน ดงเชนนกวทยาศาสตรหลายๆทาน เชน กาลเลโอ อารคมดส เซอรไอแซคนวตน และคนสาคญอยาง อลเบรต ไอนสไตน จงเปนเรองท

4ธรรมชาตของสรรพสง หนา 77

32 นาสนใจอยางยงสาหรบคนรนใหมทควรจะหนมาศกษาชวตดานในเพอดงศกยภาพของมนษยทแทออกมาใชอก 95 สวนทเหลอ หลงจากยคปฏวตอตสาหกรรมใหมเปนตนมา มนษยไดทาไดศกษาแตเพยงภายนอกและใชศกยภาพของสมองไปตามยถากรรมและตดอยในกรอบความคดทมนษยสรางขนมาปกครองกนเองการศกษาดานในหรอดานจตใจของมนษยดวยกระบวนการทางวทยาศาสตรกเรมตนจากการคดคนเครองมอมาใชวด

นกประสาทวทยาไดใชเครองมอทางวทยาศาสตรทชอวา Electroencephalogram (EEG) ตรวจวด

คลนสมอง กไดรบความจรงวา การเลอกตอบสนองของสมองมผลมาจากปจจยภายนอก แตไดแบงการ

ตอบสนองนนๆ ตามความถของคลนสมองได 4 กลมใหญๆ ดงน

คลนเบตา (beta brainwave) มความถประมาณ 14-21 รอบตอวนาท (Hz) เปนชวงคลนทเรวทสดและในขณะทสมองใชในการทางานในชวตทรบเรง ควบคมดวยจตใตสานกไมมการใครครวญ ไตรตรอง เชนการนง เดน กน ทางานหรอกจกรรมใดกตามททาไปตามอาเภอใจ ใชในกรณทจตใจสบสน วนวาย ฟงซาน เชนภารกจในชวตประจาวนของคนปจจบนทมการเรงรบ แกงแยง แขงขนกนทกขณะ สมองจะสงการอยางไมเปนระเบยบ ความถคลนของสมองจะขนๆลงๆไมสมาเสมอและมความถสงไดถง 40 Hz โดยเฉพาะคนทอยในภาวะเครยดมาก ถกบบคน เรงรบ ตนเตนตกใจ อารมณไมด โกรธจด ดใจมากๆ เสยใจมากๆ สมองจะมการทางานในชวงคลนเบตามากเกนไป แตกระนนหากไมมคลนเบตาเสยเลยกไมดเพราะมนษยจะไมสามารถเรยนรหรอทาหนาทไดสมบรณในโลกทปนปวน สบสน วนวาย แตอยางไรกตามสมองสรางเสนทางดวนในการรบความรสกททาใหสงการโดยไมตองใครครวญมากนก เหมาะกบการใชชวตแบบกลางๆ ชวยยนยอ จดจา เรองราว เรองซาจาเจ ดวยการคดซาไปซามา แตกมประโยชนในการรอดพนจากอนตราย ในสถานการณคบขน เชนการไปสมผสความรอน เขมแหลมแลวดงมอกลบทนท การใชชวตแบบซาๆ จดจาเรองเดม หรอดหนงละครแบบเดมๆ สรางความเคยชนโดยการรบขอมลซาๆ การปอนขอมลซาๆ ของเราเองจะกลายเปนการใชงานแบบอตโนมต ไมวาจะเปนขอมลทางบวกหรอทางลบ ขอมลแบบซาๆเหลานจะถกสงผานไปเกบไวในสมองชนกลางซงจะอธบายไดอธบายไปแลวขางตน สมองสวนนจะเกบขอมลดานอารมณไวเปนจานวนมาก ดงนนจงขนอยกบเราวาจะใสขอมลดานบวกหรอลบของอารมณไวมากนอยเพยงใด กจะทาใหสมองจดจาและตอบสนองโดยการแสดงออกในทศทางนนๆ หากเราปลอยใหสมองทางานตอบสนองแบบอตโนมตโดยเฉพาะหากเกบขอมลเชงลบไวมาก โดยไมมการควบคม ฝกฝน กาหนดรและปลอยใหสมองทางานตามลาพง กจะทาใหเราตดกบ กบดกทางอารมณหรอรองอารมณทไมด คดเชงลบอยตลอดเวลา สมองของเราจะทางานอยในเฉพาะชวงคลนเบตาเทานน ซงถาอยในสภาวะนจะเรยกวา อยในโหมดปกปองคอมแตความบบคน หอเหยว เครยด ปดกน ไมเรยนร มผลใหความคดถดถอย ทางานอยบนฐานของความกลว มลกษณะตอตานการเปลยนแปลง สภาวะโหมดปกปองนสมองจะหลงสารดานลบออกมาทชอวา อะดรนาลน ซงจะทารายรางกายเปนลกโซ ตรงขามกบสารดานบวก เอนโดรฟน ซงหลงเมออยโหมดปกต คอการผอนคลาย สบายๆ หรอเรยกวาสารแหงความสข

คลนอลฟา (Alpha brainwave) มความถประมาณ 7-14 รอบตอวนาท เปนคลนสมองทปรากฏขนในคนทมความสข สงบนง ภาวะสบายๆ ผอนคลาย เชนเวลาสบายใจ กอนหลบ ทาอะไรเพลนๆ มสมาธในการ

33 จดจอทากจกรรมทเราชอบจนลมเวลาและสงรอบๆตว คลายกบวาเวลาหยดหมน ลกษณะเชนนสมองอยในคลนความถอลฟา เปนการเกดสมาธขนตนซงจะนาไปสการทาสมาธในระดบลกตอไป ถอวาเปนคลนทดทสด ในการปอนขอมลใหแกจตใตสานก สมองสามารถเปดรบขอมลไดอยางเตมทและเรยนรไดอยางรวดเรว มความคดสรางสรรค จตมประสทธภาพสง

คลนเธตา (Theta brainwaves) มความถประมาณ 4-11 รอบตอวนาท เปนชวงทสมองทางานชาลง มความผอนคลายสง มความสข สบาย ปตสข สมองสภาวะนมความเชอมโยงกบการเหนภาพตางๆ เปนแหลงเกบแรงบนดาลใจ ความคดสรางสรรคทอยในจตสวนลกของมนษย สะทอนการทางานของจตใตสานก เปนลกษณะทคดคานงเพอแกปญหา พบไดทงลกษณะทรสานกและไรสานกปรากฏออกมาเปนความคดสรางสรรค เกดความคดหยงร มความสงบทางจตและมองโลกในแงด เกดสมาธแนวแนและเกดปญญาญาณ มศกยภาพสาหรบความจาระยะยาวและระลกร

คลนเดลตา (Delta brainwaves) มความถประมาณ 0-4 รอบตอวนาท เปนคลนสมองทชาทสด สภาวะนจะทาใหรางกายเกดความผอนคลายในระดบทสงมาก เปนคลนสมองททางานเชอมตอกบสวนทเปนจตไรสานก เชน ในขณะทรางกายหลบลกโดยไมมการฝนหรอการเขาสมาธลกๆในระดบฌาน ในชวงนคลนสมองแสดงใหเหนวารางกายกาลงดมดากบการพกผอนลงลกอยางเตมท เปรยบไดกบการประจพลงงานเขาสรางกายใหม ผทผานการหลบลกในชวงเวลาทพอเหมาะพอดจะรสกไดถงความสดชนมากเปนพเศษ ทาใหเกดความสขใจ มใบหนาผองใสเตมอมไปดวยความสข

รปท 11 ความถคลนสมองคลนเบตา (Beta), คลนอลฟา (Alpha), คลนเธตา (Theta), คลนเดลตา (Delta)

34

6.6 ปจจยทมผลตอการท างานและการพฒนาของสมอง

6.6.1 พนธกรรม

พนธกรรม คอ ขอมลทอยในเซลทก ๆ เซลในรางกายของเราขอมลนมาจากสายพนธทเราเรยกวากรดนวคลแอลค หรอ ดเอนเอ (DNA) ในแตละเซลจะมขอมลทเปนโคด (Code) ททาใหเกดการสงเคราะหโปรตนชนดตาง ๆในรางกาย โปรตนทไดจากการสงเคราะหจะกลายเปนสวนประกอบตาง ๆ ของรางกายทาใหเซลเนอเยอตาง ๆ ของรางกายมการทางาน และมลกษณะตาง ๆ กน พนธกรรมเปนสงทเราไดรบการถายทอดมาจากพอแมไอควหรอความฉลาดของลกจงไดจากพอแมสวนหนงสมองของลกจะมาจากการกาหนดลกษณะทางพนธกรรมจากพอแม เชน พอแมมความสามารถทางดนตร ลกกมกมความสามารถทางดนตรไปดวย

6.6.2 อาหาร

อาหารนบเปนสงทมความสาคญ โดยเฉพาะเดก ๆทกาลงอยในวยเจรญเตบโต เพราะอาหารสาหรบเดกในระหวางกาลงเจรญเตบโตนนมบทบาทในการกระตนพฒนาการของสมอง แลวมอทธพลตอพฤตกรรม สตปญญาและความเฉลยวฉลาดของเดกเปนอยางมากโดยเฉพาะเดกในวย แรกเกดถง 6 ขวบ การขาดสารอาหารจะทาใหเซลลสมองเจรญไมเตมท ความฉบไวและประสทธภาพในการทางานจะลดลงไปดวย

ผลกระทบทเกดกบสมองของเดกเปนโรคขาดสารอาหาร คอเมอเดกวยกาลงเตบโต สมองกาลงแตกกงกานสาขาซงกงกานทแตกผนออกไปนตองการสารอาหารพวกโปรตนเปนโครงสรางหากในชวงนไดรบสารอาหารไมเพยงพอกงกานของสมองกจะไมสามารถแตกกงกานยนออกไปไดสมองกหยดการเจรญเตบโตอยแคนน จนกลายเปนเดกปญญาออนสมองพการ

6.6.3 สงแวดลอม

เปนปจจยทมผลอยางมากสาหรบการพฒนาของสมอง สภาพแวดลอมทดจะชวยใหการเรยนรเพมขน เชนมสงกระตนสมองใหทางาน เดกแรกเกดนนกมการรบรทางสมองแลว การไดยนเสยง ไดเหนภาพ ไดเหนการเคลอนไหว ไดสมผส ไดดมกลน สมองจะถกกระตนใหทางานอยางมากสมองทถกกระตนใหทางานมากๆ ยอมไดรบรและประสบการณมาก ทาใหเปนคนฉลาดมาก การจดสงแวดลอมทดจะชวยพฒนาสมองใหมการทางานทมประสทธภาพและสามารถสงการไดอยางฉบไว คดไดเรว เรยนรไดเรวเปนคนฉลาด ฉะนนในหองทางาน ในหองเรยนจงจาเปนตองจดสภาพแวดลอมใหสงเสรมการเรยนรและสงเสรมประสทธภาพการทางานของสมอง

คอลลน เบลคมอร (Colin Blakemore) นกวทยาศาสตรชาวองกฤษไดทาการทดลองกบแมวโดยใหแมวทมพนธกรรมเหมอนกนและจดใหอยในสงแวดลอมทตางกน พบวาในสมองของแมวทเลยงในสงแวดลอมตางกนจะมเซลประสาททตอบสนองตอสงแวดลอมนนตางกนตามทไดรบ ซงการทดลองของเบลคมอรแสดงใหเหนวาสงแวดลอมนนมผลตอการพฒนาของสมองและการเจรญเตบโตของเดกทนททเดกเกด

35 และมองเหนไดภาพทเหนจะกระตนใหเดกเกดการเรยนรรบรและตอบสนอง แลวกาหนดพฤตกรรมออกไปและหากไมมภาพเหลานนเลย เดกกจะไมเกดการกระตนและไมเกดการเรยนร

มรายงานการวจยหลายชน พบวาไอควมาจาก 2 สวน คอ สวนท 1 เรองของพนธกรรมซงมผลตอไอคว หรอศกยภาพสมองเพยงประมาณรอยละ 50 อกรอยละ 50 มาจากสงแวดลอม สงแวดลอมในทนหมายถงสงแวดลอมทใกลตวเดกทสด นนคอเรมตงแตทบานตงแตมนษยทอยรอบขางเดกกอนทเดกจะเขาโรงเรยนคอพอแม คนเลยงปยา ตายาย แลวหลงจากนนกเปนระบบโรงเรยนคณครกเปนสงแวดลอมอกอนหนงทจะมผลตอกระบวนการพฒนาสมองของเดก

งานวจยจากหลายมหาวทยาลยในสหรฐอเมรกาและกระทรวงศกษาธการของสหรฐอเมรกา ศกษาในเดกแรกเกด โดยแบงเดกออกเปน 2 กลม ซงมสภาพสงคมทเหมอนกน คอ สถานะเศรษฐกจทางสงคมของครอบครวเหมอนกนอยในกลมดอยโอกาส พอแมมระดบการศกษาเทาเทยมกน รวมทงโภชนาการและการใหภมคมกนโรคกลมหนงปลอยใหเลยงตามธรรมชาตเทาทครอบครวมความรอกกลมหนงใหความรเรองการเลยงดทถกตองสภาพของสงแวดลอมในการเลยงดถกตอง คอใหขอมลพดคยกบเดก สอนเดกทกอยางตงแตชวงแรกเกด มศนยเดกเลกทมครพเลยงทจะใหขอมลการตดตามเดกกลมนโดยวดไอควเมอเดกอาย 3 ขวบพบวาเดกมความแตกตางของไอคว 17 คะแนนโดยเดกในกลมทสงแวดลอมไมเออมไอคว 87 สวนเดกในกลมทสงแวดลอมเออมไอคว 90 กวา - 100 กวาจากการตดตามเดกทอาย 5 ขวบ 8 ขวบ และ 12 ขวบ ในวยเรยนพบวาเดกในกลมทสงแวดลอมเหมาะสมถกตองมไอควสงกวาประสทธภาพคะแนนสอบเลขคณต การอานการเขยนทกวชาสงกวามเปอรเซนตการเขาเรยนในระดบอดมศกษามากกวา มปญหาวยรนนอยกวาจากผลการวจยดงกลาวแสดงใหเหนวาสงแวดลอมมผลตอศกยภาพสมองหรอประสทธภาพศกยภาพของมนษย แตอยางไรกตามอปสรรคของการพฒนาของสมองกมเชนเดยวกน อาทเชนการทสมองถกกระทบกระเทอน การรบมลภาวะแวดลอมททาใหรางกายออนแอเชนการรบสารเปนโทษจากอาหาร การออกกาลงกาย , พกผอนไมเพยงพอ การคดสงราย การเครยดขาดสมาธและไมกลาเผชญปญหา

6.6.4 ความเครยดและความผอนคลาย

การศกษาดานประสาทวทยาสมยใหมพบวา มนษยสามารถเรยนรไดดเมอสมองทางานในโหมดปกต เมอรสกสบาย ผอนคลาย นนคอจะเรยนรไดดเมอเรยนอยางผอนคลาย เรยนอยางมความสข แตจะหยดเรยนรถาอยในโหมดปกปอง การทางานของสองโหมดนพอสรปไดดงน

โหมดปกต (รางกายอยในสภาวะพก สงบ ผอนคลาย)

โหมดปกปอง (รางกายอยในภาวะเครยดหอเหยว)

รางกายเจรญเตบโต หยดการเจรญเตบโต

ซอมแซมสวนทสกหรอ หยดการซอมแซมสวนทสกหรอ พรอมทจะเรยนร เปดรบ มพลง สดชน สดใส หยดการเรยนร ไมสดใส ไรพลง

36

เมอรางกายอยในสภาวะพก สงบ ผอนคลาย คลนสมองมความถในยานของคลนอลฟา รางกายจะเจรญเตบโต มการซอมแซมสวนทสกหรอ สงผลใหรางกายสดชน สดใส มพลง จตใจสบายจะเปดรบ พรอมทจะเรยนร ตรงขามกบสภาวะทรางกายเมออยในสภาวะเครยด หอเหยว จมอยกบความทกข หรอเมอกาลงถกบงคบใหเรยนโดยไมอยากเรยน นอกจากรางกายจะหยดเจรญเตบโต หยดระบบซอมแซมรางกายแลว จตใจจะปดการเรยนรไปดวย คลนสมองในสภาวะนจะอยในยานความถเบตา

6.7 สมองกบปญญาสามฐาน

6.7.1 ปญญาสามฐาน

ฐานกายหมายถง รางกายทประกอบสวนดวยอวยวะตางๆ อนซงประกอบขนดวยเนอเยอ เซลล ออกาเนลล โมเลกลและอะตอม เปนสงทจบตอง มองเหนดวยตาเปลาหรอเครองมอได ถาเปรยบเทยบกบคอมพวเตอรกเทยบไดกบตวเครองคอมพวเตอร (hardware) ในอดตเมอสมยศตวรรษท 17 นกปรชญาชอ เรอเน เดสการตส (Rene’ Descates) ไดตงขอสงเกตเกยวกบจตกบกาย และใหคานยามฐานกายหรอรางกายวาเปนเหมอนหนยนตจะเคลอนไหวไดกตอเมอมสงกระตนและสงเรา นอกจากนยงมจตซงจะบบบงคบรางกายผานสมองใหรางกายทาตามอยางทจตตองการ5 เพราะฉะนนมนษยจงมฐานกายเปนผทถกรและจตหรอจตใจเปนผรหรอผเฝาสงเกตถาเราเรยนรโดยใชฐานกายอาจจะเปนสมองเรยนรโดยเกดจากการทาซาบอยๆ จนจาได หรอเรยนรจากประสบการณทเคยพบเหนมากอน กลาเผชญตามสญชาตญาน หรอนกนงสมาธใหกาหนดทฐานกาย เชน รสกถงลมหายใจเขา-ออก อาการทองยบ-พอง อาการเหยยบ-ยาง-ยก เปนตน

ฐานกาย ฐานใจ ฐานคด กอใหเกดปญญา

ฐานคด หมายถง ความคดทผานการไตรตรอง คดเปนเชงตรรกะเหตผล คดโดยใชสมองชนนอก

(neocortex) เรยนรตามความเปนจรงความคดรเรมสรางสรรคการเรยนรดวยฐานคดจะใชสมองเปนองคประกอบหลกและสาคญทสด มการรบสงกระตนหรอสงเราแลวมกลไกสงไปยงสมอง แลวสมองทาหนาท

5จากหนงสอธรรมชาตของสรรพสง: หนา 86-87

37 ประมวลผล คดวเคราะหแลวจงตอบสนองตอบกลบไปยงสงเราดวยกลไกการสงสญญาณเปนประจไฟฟาไปยงอวยวะตอบสนองใหทางาน การเรยนรดวยฐานคดเกยวของกบการทางานของสมองซกซาย-ขวาดวย

ฐานใจ หมายถงจตใจหรอตวร เกยวของกบอารมณ ความรสกของมนษย เชน ชอบ รก ชนชม อภย ขอบคณ ตวอยางเชน เรยนวชานเพราะชอบ รกวชานจงอานไดเปนเวลานานๆ อานหนงสอเลมนสนกดจนวางไมลง เหลานเปนการเรยนรทมประสทธภาพมากกวาใชเฉพาะฐานกาย การเรยนรดวยฐานใจกคอใสอารมณเขาไปดวย ใสความสนกเขาไปในงานหรอกจกรรมทเราทาในปจจบนขณะ

6.7.2 สมองสามชนกบปญญาสามฐาน

สมองชนแรกหรอชนตนเปนสมองระดบสตวเลอยคลาน ใชฐานกายในการดารงชวต การกน การหายใจ การตน การนอน การเคลอนไหวรางกายโดยอตโนมตตามสญชาตญาณ มนษยในชวงอายแรกเกดจนถง 7 ขวบ จะใชสมองสวนนเปนสวนใหญจะเหนไดวาทารกจะใชเวลากนและนอนมาก เมอเตบโตขนในวย 3-7 ขวบ เดกแสดงพฤตกรรมทเราเรยกวาปราศจากการแสแสรง อยากทาอะไรกทาตามสบายเชนรสกสนกกหวเราะ เลนกนแรงๆแลวเจบตวกรองไหเสยงดง สงสยกอะไรกถามแลวตองไดคาตอบเดยวนน เปนวยทไมคดมาก คอใชฐานกาย มแรงบนดาลใจมาก มจนตนาการ กลาเผชญ เรยนรโดยการทาซา ถาสงใดททาแลวไมดกบตวเองกจะไมทาอก ทงนเพอวตถประสงคหลกของการใชสมองชนนกคอเพอทจะอยรอด มชวตตอไปได (Willing) สมองชนแรกจงเชอมโยงกบปญญาฐานกาย

สมองชนทสองหรอสมองชนกลางเปนสมองระดบสตวเลยงลกดวยนานมหรอมนษยโบราณ 3-7 ลานปกอนทจะววฒนาการมาเปนมนษยปจจบน ใชฐานใจมาเกยวของในการอยรวมกน อยเปนสงคม เรมมอารมณ (Feeling) หลากหลายในการมาอยรวมกนเปนสงคม เดกอายตงแต 7-14 ป จะใชฐานใจเพราะชวงอายนตองการการยอมรบจากเพอน ตองการสงคมเพอการอยรวมอยางมความสข อารมณความรสกจะเกดขนมากในวยน เชน ขอบคณ ขอโทษ ใหอภย รก ชอบ ชนชม ฯลฯ หรออารมณดานลบซงอยในโหมดปกปอง เชน โกรธ เกลยด โมโห ฯลฯสมองชนกลางจงเชอมโยงกบปญญาฐานใจ

สมองชนทสามหรอชนนอก (neocortex) เปนสมองระดบมนษยทแทจรง มนษยทววฒนาการมาถงปจจบนทเรยกวา Homo sapiensมอายอยบนโลกตงแต 2 แสนปมาแลว ใชสมองเพอการสรางสรรคและอยอยางมความหมาย ตระหนกรถงคณคาของชวต ทาประโยชนเพอความเปนไปของโลกในแงของความสรางสรรค การอยอยางมความหมายบนโลกตองผานกระบวนการคดดวยสมองจงอยบนฐานคด (Thinking) ชวงอาย 14-21 ป เปนชวงวยทตองใชสมองในการเรยนรมาก ความคดเปนกญแจสาคญในการใชชวตของมนษย เปลยนความคด ชวตเปลยน ในหนงสอ คดถก โปรงใส ใจสงของทาน ว. วชรเมธ กลาววาความคดคอตวกาหนดสงทมาอยรอบๆ ตวเรา ใครคดทาอะไรกจะไดอยางนน ในหนงสอ เดอะซเครต (The secret) กลาวถงพลงแหงความคด “ไมเคล เบอรนารด เบควธ กลบาววบา คณจะดงดดสงทคณนกคดและยดมนอยบในส านกเขามาหาตวเอง ไมบวบาคณจะตงใจหรอไมบตงใจคดถงสงนน ลซานโคลล กลาววา คณคดอะไรกไดอยบางนน ทกสบวนในชวตของคณคอการปรากฏเปนจรงของสงตบางๆทคณคดอยบในหว นคอจกรวาลแหบงการรวมเขา มใชบแยกออก ไมบมอะไรรอดพนกรแหบงแรงดงดดได ชวตของคณคอภาพสะทอนของสงทคณคด สงมชวตทงปวงบน

38 โลกนด าเนนชวตดวยกรดงดด แตบมนษยจะตบางจากสงมชวตอนตรงทมนษยมสมองทจะคดและเขาใจ เราเลอกคดไดโดยเสร มอ านาจทจะคดโดยเจตนาและสรางชวตของตนขนมาดวยความคด”6

6.8 บทสรป

สมองของมนษยประกอบดวยสวนตางๆ ททางานแตกตางกน หากพจารณาถงความแตกตางจากสมอง

ของสตวอนแลว อาจแบงออกเปน 3 ชน ไดแก สมองชนในสดทาหนาทเกยวกบสญชาตญาณเพอใหมชวตรอด

เชน การเตนโดยอตโนมตของหวใจ การกน การอย การสบพนธ เปนตน สมองสวนนอาจเรยกวา “สมอง

ตะกวด” เพราะสตวเลอยคานอยางตะกวดกมสมองสวนนเชนกน ชนท 2 คอสมองชนกลาง ทางานเกยวกบ

ความรสก อารมณ เชน รก เกลยด ชอบ ไมชอบ เปนตน สตวเลยงลกดวยนมตางๆ เชน เสอ สนข แมว ลวนม

สมองสวนนชวยใหรบรถงอารมณ ความรสกตางๆ ดงกลาว อาจเรยกวา “สมองแมว”7 และสมองชนนอกสด

นบเปนสมองมนษยอยางแทจรง ในสตวเลยงลกดวยนมอนสมองสวนนจะไมเจรญเตบโตมากนก สมองสวนน

ทาใหมนษยสามารถตระหนกรถงความหมายของชวต สามารถแสวงหาและสรรคสรางความรใหมจาก

กระบวนการคด มจนตนาการ คดอยางสรางสรรค สามารถอยรวมกนเปนสงคมไดอยางมความสข มความยง

คด มคณธรรม จรยธรรม สามารถเขาถงความด ความงาม และความจรงของธรรมชาต

นาเสยดายทในปจจบน มนษยสวนหนง ถงแมวาจะมสมองครบถวนสมบรณ หากแตไมไดใชสมอง

ชนนอกมากนก เชอกนวา การดารงชวตในปจจบนนน ใชศกยภาพของสมองเพยงแค 5% เทานน แนวทางการ

นาศกยภาพของสมองใหมากขนนน กาลงเปนทสนใจกนอยางกวางขวาง

6จากหนงสอเดอะซเครต: หนา 18-19 7เรยกตาม ศ.นพ. ประเวศ วะส จากหนงสอ “ธรรมชาตของสรรพสง”

39

กจกรรมท 7 ชอกจกรรม Mind Map กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...................................................................................... .....รหสนสต................................................... นสตแตละคนเขยนแผนผงความคด (Mind Map) เกยวกบสวนประกอบและหนาทของสมองมนษย

จงบอกวเคราะหวาตนเองถนดสมองซกใด เพราะเหตใด แลวเลาใหเพอนในกลมฟง

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

40

บทท 7 พฒนาการดานการเรยนรของมนษย

เนอหา 1. เปาหมายทแทจรงของการเรยนร

2. หลกการเรยนรของมนษย

3. การเรยนรผานกระบวนการคด

แนวคด นสตทกคนควรตระหนกรวาตนเองมาเรยนเพออะไร รวาเปาหมายในการเรยนรของตนคออะไร รถง

เปาหมายของการเรยนรทแทจรงของมนษย นนคอ การรแจงถงความจรงของสรรพสงจนบรรลถงความสขและ

อสรภาพ ในฐานะทนสตเปนมนษยคนหนง นสตควรรถงความสามารถในการเรยนรและการพฒนาตนเองของ

มนษย ซงเปนคณสมบตเฉพาะทแตกตางจากสตวประเภทอนๆ โดยเฉพาะการสงเกตและเรยนรตนเองนน ม

เพยงมนษยเทานนทสามารถทาได นอกจากนนแลว มนษยยงสามารถถายทอดองคความรของตนสผอน ส

สงคม ผานภาษาและวฒนธรรม จนเกดปรชญา ทฤษฎ หลกการ หรอองคความรตางๆ เกยวกบธรรมชาตของ

สรรพสง ทงองคความรภายนอกจากการฟง การด การอาน และองคความรภายในจากกระบวนการคด จตนา

การ และจากการลงมอปฏบตหรอภาวนา

วตถประสงค 1. เพอใหนสตรถงเปาหมายทแทจรงของการเรยนรของมนษย

2. เพอใหนสตรและเขาใจ ปรชญา ทฤษฎ และหลกการพฒนาการเรยนรของมนษย

3. เพอใหนสตไดฝกทกษะการคดผานกระบวนการคดแบบตางๆ

4. เพอใหนสตไดรและเขาใจแนวทางการเรยนรเพอกอใหเกดเปลยนแปลงภายใน

กจกรรมระหวางเรยน 1. บรรยายประกอบสอวดทศนเกยวกบปรชญา ทฤษฎ และหลกการพฒนาการเรยนรโดยใหนสตจด

บนทกดวยการเขยนแผนผงความคดลงในใบกจกรรมท 2.1

2. การเรยนรแบบรวมมอเพอฝกทกษะการคดผานกระบวนการคดตางๆ เกยวกบขาวหรอเหตการณ

ยอดนยม หรอปญหาทกาลงไดรบความสนใจจากสงคมแตละกลมระดมสมองวเคราะหปญหา

เสนอแนวทางการแกไข ตวแทนสรปผลการอภปรายลงในใบกจกรรมท 2.2 และนาเสนอหนาชน

เรยนโดยกลมอนๆ รวมกนวพากษ

41 สวนเนอหา

7.1 เปาหมายทแทจรงของการเรยนรของมนษย

ธรรมชาตของสรรพสงทงหมดทมนษยรบรไดอาจแบงเปน 2 สวน คอ “รปธรรม” และ “นามธรรม” สวนทเรยกวา “รปธรรม” ไดแก อะตอม รางกาย สมอง สงแวดลอม โลก จกรวาล เปนตน สวนทเปน “นามธรรม” ไดแก จต จตวญญาณ ความด ความสข เปนตน สมพนธภาพของ “รปธรรม-นามธรรม” กอใหเกดสรรพสงทซบซอนมากขน เชน สงคม วฒนธรรม การววฒนาการ เปนตน ดงนน หากเรยนรจนเขาใจและรแจงถงความจรงของ “รปธรรม นามธรรม” มนษยจะมจตวญญาณทสงสงจนสามารถบรรลถงความสขและอสรภาพอนเทยงแททชาวพทธเรยกวา “นพพาน”

ความสมพนธจต รางกาย สงแวดลอม และจกรวาล แสดงไดดงแผนภาพดงรป ซงผเขยนไดดดแปลงจากหนงสอ “ธรรมชาตของสรรพสง” ของ ศ.นพ. ประเวศ วะส

แผนภาพแสดงถงการรวมกนของจต สงแวดลอมทางกายภาพ (รางกาย วตถ สสาร ฯลฯ) สงแวดลอม

ทางชวภาพ (สงมชวต จตอนๆ) และสงแวดลอมทางสงคม ทบรณาการกน มความตอเนองอยางเปนพลวต เชอมโยงกบจกรวาล จตวญญาณหรอมตทางคณภาพเปนมตทสงของจต มนษยสามารถพฒนาจตวญญาณของตนเองจนบรรลถงความเปนอสระ รวมเปนหนงเดยวกบจกรวาล กคอ นพพาน ซงเปนสภาวะทจตปราศจากกเลสเครองเศราหมอง พนจากทกข เขาถงความสขทเทยงแท

ในการเรยนรหรอศกษาเรองอะไร ควรคานงภาพรวมของสรรพสงเสมอ ไมหลงไปตดอยในเรองนนๆ อยางแยกสวน แตเชอมโยงกลบมาสเปาหมายปลายทางของการเรยนร นนคอ การยกระดบจตใจหรอจตวญญาณของตนเองใหสงขนทกครงไป ทาดงนแลวจงนบวากาวเขาสความเปนมนษยทสมบรณทแทจรง

42

7.2 หลกการเรยนรของมนษย

7.2.1 การเรยนรตามหลกพทธธรรม

มนษยสามารถเรยนรและพฒนาตนเองใหเปนผมปญญา คอ มความร ความเขาใจ หรอฝกฝนตนเองใหเกดทกษะในดานตางๆ ไดจาก 3 แนวทาง ไดแก 1) ปญญาจากการฟง การอาน 2) ปญญาจาการคด จนตนาการ และ 3) ปญญาทเกดจากการลงมอปฏบตดวยตนเอง

ปญญาทเกดจากการฟงมา อานมา (สตมยปญญา)คอความรทไดจากแหลงความรภายนอกตว เชน การฟงบรรยายจากอาจารย การอานหนงสอ ตารา บทความ เปนตน ผฟงมาก อานมาก จะเปนผมความรมาก มกจะถกเรยกวา “พหสต” หรอ “ผคงแกเรยน” เครองมอทสาคญในการเรยนรดวยกระบวนการนคอ ความสามารถและทกษะทางภาษา ประกอบกบสมาธ ความตงมน จดจอของใจ ตอการฟงและการอาน

ปญญาทเกดจากการคด (จนตมยปญญา) คอความร ความเขาใจทเกดจากการคดพจารณาหาเหตผล หลงจากทไดรบรสงตางๆ เมอหไดยนเสยง ตามองเหนรป จมกสดดมกลน ลนไดชมรส ผวกายไดสมผส จตใจจะเรมกระบวนการคด คนทมทกษะการวเคราะห คดสงเคราะห คดอยางมระบบ จะสามารถเรยนรไดด การมโยนโสมนสการหรอการคดโดยแยบคาย จะชวยใหเรยนรไดอยางถกทาง ซงจะเปนประโยชนทงตอตนเอง และผอน ในปจจบน การคดเชงสรางสรรค หรอ จนตนาการทดไดรบการยกยองวา เปนสงสาคญกวาองคความรใดๆ ดงจะคาพดทโดงดงของอลเบรต ไอนสไตน ทวา“จตนาการนนสาคญกวาความร” “Imagination is more important than knowledge”

ปญญาทเกดจากการลงมอปฏบต (ภาวนามยปญญา) คอความรแจงทเกดจากปฏบตดวยตนเอง เปนประสบการณและทกษะทเกดกบผปฏบตในเรองตางๆรเฉพาะตนผปฏบตเทานน ในทางรปธรรม เปนการประดษฐ ทดลอง ลองผดลองถก ในทางนามธรรม คอการเจรญสต ภาวนา คนจะมปญญารแจงอรยสจ พนทกขได ตองเรยนรพฒนาตนเองผานการเจรญสตภาวนาเทานน จตตปญญาศกษาหรอการเรยนรดวยใจอยางใครครวญซงเปนหวเรองหลกในรายวชาน กมงเนนใหเกดปญญาภายในอนนเอง

ตามหลกพทธศาสนา ม 2 ปจจยสาคญ ททาใหการเรยนรของมนษยเปนไปอยางถกตอง ถกทาง คอ

1) แหลงความรอนดงาม (ปรโตโฆสะ) คอ การไดรบความรทดหรอรบความรจากแหลงกลยาณมตรทสอนหรอ

เผยแพรขอมลขาวสารไดอยางถกตองตรงตามความเปนจรง และ 2) การคดพจารณาโดยแยบคาย (โยนโส

มนสการ) คอการคดพจารณาขอมลอยางรอบคอบเพอกลนกรองหาความจรงคดเปนคดแลวไดความรคด

วเคราะหและยอยขอมลทไดจากแหลงกลยาณมตร จนเกดความร ความเขาใจ

7.2.2 ทฤษฎพหปญญา (Theory of multiple intelligences)

ความจรงของสรรพสงในธรรมชาตอยางหนงคอความแตกตาง ผทความเขาใจตนเองและความแตกตางระหวางบคคล โดยเฉพาะคนทสามารถรวาตนเองถนด มพรสวรรค หรอมอจฉรยภาพดานใด ยอมมโอกาสทจะประสบความสาเรจ ทาคณประโยชนใหตนเองและผอนไดมาก มชวตทมความสข

43

ดร. โฮเวรด การดเนอร (Howard Gardner)แหงมหาวทยาลยฮารวารดไดนาเสนอเกยวกบความสามารถในการเรยนรของมนษยไวทแตกตางกนไวทงหมด8ดานชใหเหนถงความหลากหลายทางปญญาของมนษย ซงมหลายดาน หลายมม แตละดานกมความอสระในการพฒนาตวของมนเองใหเจรญงอกงาม ในขณะเดยวกนกมการบรณาการเขาดวยกน เตมเตมซงกนและกน แสดงออกเปนเอกลกษณทางปญญาของมนษยแตละคนเรยกวา ทฤษฎพหปญญา มนษยแตละคนอาจเกงเพยงดานเดยว หรอเกงหลายดาน หรออาจไมเกงเลยสกดาน แตทชดเจน คอ แตละคนมกมปญญาดานใดดานหนงโดดเดนกวาเสมอ ไมมใครทมปญญาทกดานเทากนหมด หรอไมมเลยสกดานเดยว ดงน

1) ดานภาษาหมายถงความสามารถในการใชถอยคาไดอยางมประสทธภาพสามารถใชในการแสดงความคดความรสกของตนเองสามารถรบร เขาใจภาษา และสามารถสอภาษาใหผอนเขาใจไดตามทตองการ ผทมปญญาดานนโดดเดน กมกเปน กว นกเขยน นกพด นกหนงสอพมพ คร ทนายความ หรอนกการเมอง

2) ดานตรรกและคณตศาสตรหมายถง ความสามารถในการเขาถงหลกการของเหตและผล มความสามารถในการคดคานวณการจดกระทากบตวเลข และการปฏบตการทางคณตศาสตรอยางคลองแคลวการคดเชงนามธรรม การคดคาดการณ และการคดคานวณทางคณตศาสตร ผทมปญญาดานนโดดเดน กมกเปน นกบญช นกสถต นกคณตศาสตร นกวจย นกวทยาศาสตร นกเขยนโปรแกรม หรอวศวกร

3) ดานดนตรหมายถง ความสามารถในการคดเปนดนตร ไวตอระดบเสยงความสามารถในการซมซบ และเขาถงสนทรยะทางดนตร ทงการไดยน การรบร การจดจา และการแตงเพลง สามารถจดจาจงหวะ ทานอง และโครงสรางทางดนตรไดด และถายทอดออกมาโดยการฮมเพลง เคาะจงหวะ เลนดนตร และรองเพลง สาหรบผทมปญญาดานนโดดเดน มกจะเปนนกดนตร นกประพนธเพลง หรอนกรอง

4) ดานรบางกายและการเคลอนไหวหมายถง คนทมความสามารถดานน จะมความสามารถในการเคลอนไหวของกายความสามารถในการใชรางกายทงหมดหรอบางสวน เชน ใชนว ใชมอ ใช และมความสามารถทจะจดการสงตางๆ ไดอยางคลองแคลวสามารถมองเหนพนท รปทรง ระยะทาง และตาแหนง อยางสมพนธเชอมโยงกน แลวถายทอดแสดงออกอยางกลมกลน มความไวตอการรบรในเรองทศทาง สาหรบผทมปญญาดานนโดดเดนสายวทย กมกเปน นกประดษฐ วศวกร สวนสายศลป กมกเปนศลปนในแขนงตางๆ เชน จตรกร วาดรป ระบายส เขยนการตน นกปน นกออกแบบ ชางภาพ หรอสถาปนก เปนตน

5) ดานมตสมพนธหมายถง ความสามารถในการเชอมโยงสวนยอยใหมารวมกนเปนสงประดษฐหรอรปทรงแบบใหมทแตกตางไปจากเดม คอ มความสามารถทจะสรางภาพ 3 มต ของสงตาง ๆ ขนในสมองของตนเองได รวมถงความสามารถในการใชมอประดษฐ ความคลองแคลว ความแขงแรง ความรวดเรว ความยดหยน ความประณต และความไวทางประสาทสมผส สาหรบผทมปญญา

44

ดานนโดดเดน มกจะเปนนกกฬา หรอไมกศลปนในแขนง นกแสดง นกฟอน นกเตน นกบลเลย หรอนกแสดงกายกรรม

6) ดานความสมพนธระหวบางบคคล/การสอสารหมายถง ความสามารถดานมนษยสมพนธ ดานการเขากบคนอน หรอความสามารถทจะสรางความสมพนธกบคนอน และสามารถรกษาความสมพนธกนอยางตอเนอง สามารถแสดงความคดเหนใหผอนเขาใจไดงายชอบทางานกบคนเปนกลม มากกวาการทางานคนเดยวความสามารถในการเขาใจผอน ทงดานความรสกนกคด อารมณ และเจตนาทซอนเรนอยภายใน มความไวในการสงเกต สหนา ทาทาง นาเสยง สามารถตอบสนองไดอยางเหมาะสม สรางมตรภาพไดงาย เจรจาตอรอง ลดความขดแยง สามารถจงใจผอนไดด เปนปญญาดานทจาเปนตองมอยในทกคน แตสาหรบผทมปญญาดานนโดดเดน มกจะเปนครบาอาจารย ผใหคาปรกษา นกการฑต เซลแมน พนกงานขายตรง พนกงานตอนรบ ประชาสมพนธ นกการเมอง หรอนกธรกจ

7) ดานการเขาใจตนเองหมายถง ความสามารถในการรจก ตระหนกรในตนเอง สามารถเทาทนตนเอง ควบคมการแสดงออกอยางเหมาะสมตามกาลเทศะ และสถานการณ รวาเมอไหรควรเผชญหนา เมอไหรควรหลกเลยง เมอไหรตองขอความชวยเหลอ มองภาพตนเองตามความเปนจรง รถงจดออน หรอขอบกพรองของตนเอง ในขณะเดยวกนกรวาตนมจดแขง หรอความสามารถในเรองใดมความรเทาทนอารมณ ความรสก ความคด ความคาดหวง ความปรารถนา และตวตนของตนเองอยางแทจรง เปนปญญาดานทจาเปนตองมอยในทกคนเชนกน เพอใหสามารถดารงชวตอยางมคณคา และมความสข สาหรบผทมปญญาดานนโดดเดน มกจะเปนนกคด นกปรชญา หรอนกวจย

8) ดานความเขาใจธรรมชาตหมายถง ความสามารถในการรจก และเขาใจธรรมชาตอยางลกซง เขาใจกฎเกณฑ ปรากฏการณ และการรงสรรคตางๆ ของธรรมชาต มความไวในการสงเกต เพอคาดการณความเปนไปของธรรมชาตมความฉบไวตอการเขาใจธรรมชาต การเขาใจสภาพทเกดขนตามธรรมชาตการธารงรกษาและการอนรกษธรรมชาต การใชประโยชนจากธรรมชาตอยางสรางสรรคความรอบรในวทยาศาสตร สงแวดลอม รจกรก และตระหนกในความสาคญของปรากฏการณตามธรรมชาต มความสามารถในการจดจาแนก แยกแยะประเภทของสงมชวต ทงพชและสตว สาหรบผทมปญญาดานนโดดเดน มกจะเปนนกธรณวทยา นกวทยาศาสตร นกวจย หรอนกสารวจธรรมชาต

7.2.3 กระบวนการทางปญญาของ นายแพทย ประเวศ วะส

กระบวนการทางปญญาของประเวศ วะส เปนกระบวนการในการพฒนาปญญาของผเรยนจากการฝกการคดในระดบพนฐาน ไปจนถงการคดระดบสง การสรางความรดวยตนเอง และการเผยแพรโดยการเขยนเชงวชาการ ประกอบดวยกจกรรมหลกในการฝก 10 ขนตอน ไดแก

45

1) การสงเกต โดยการสงเกตจากสงทพบเหนในธรรมชาต หรอสงแวดลอมในชมชนซงจะสงผลทาใหเกดปญญา โลกทศน และวธคด

2) การบนทก เมอสงเกตแลว ควรบนทกสงทพบไว ซงอาจจะเปนการเขยนบรรยายวาดภาพ ถายภาพ หรอเขยนแผนทความคด(Mind mapping) ตามความสามารถของแตละคน

3) ฝกการน าเสนอ เมอสรางสรรคผลงานขนมาแลว ควรมการนาผลงานมานาเสนอใหแกบคคลอนไดรบทราบ ซงเทคนคการนาเสนอมหลายวธ.ใหเลอกตามความเหมาะสม

4) ฝกการฟง เปนการฟงอยางมฉนทะ สต และสมาธ เพอชวยใหเขาใจเรองทฟงไดเรวขน 5) ฝกปจฉา-วสชนา เมอมการนาเสนอ และการฟงแลว ควรมการฝกปจฉา และวสชนาหรอการถาม

ตอบ ซงเปนการฝกใชเหตผลวเคราะห สงเคราะห ทาใหเกดความแจมแจงในเรองนน ๆ เพอใหเกดความเขาใจแจมแจงมากขน

6) ฝกตงสมมตฐาน และตงคาถาม เมอเรยนรสงใดไปแลว ควรตงคาถามวา สงทเรยนรคออะไร เกดจากอะไร มประโยชนอยางไร ทาอยางไรจงจะสาเรจ การตงคาถามทมคณคา และคาถาม ทมความสาคญ จะทาใหอยากไดคาตอบมากขน

7) ฝกการคนหาค าตอบ เมอตงคาถามแลว ควรฝกคนหาคาตอบจากหนงสอ หองสมดอนเตอรเนต สมภาษณ สอบถามจากผร หรอศกษาเรยนรจากแหลงการเรยนรตาง ๆ

8) การวจย เพอหาคาตอบ หรอเพออธบายสงทเปนปญหา หรอสงทเกดขน เพอใหไดความรใหม ทาใหเกดความภาคภมใจ และเกดประโยชนแกตนเอง การวจยทควรฝกใหเดก คอการทาโครงงานในรปแบบตาง ๆ

9) การเชอมโยงบรณาการ เปนการแสดงใหเหนความเปนไปทงหมด และเหนตวเองในการบรณาการความรทไดเรยนรมา ใหรความเปนไปทงหมด และเหนตวอยาง เกดการเรยนรวาตนเองเปนอยางไรตามความเปนจรง ชวยใหหลดพนจากการไมร เกดอสรภาพ และความสข ซงจะทาใหอยรวมกนอยางสงบสข

10) การฝกเขยนเชงวชาการ เปนการเรยบเรยงกระบวนการเรยนร และความรทไดมาการเรยบเรยงทเปนการเขยนงานเชงวชาการ เปนการจดระเบยบความคดใหประณตขน ทาใหคนควาหลกฐาน ทมา และการอางองของความรใหถถวน แมนยาขน การฝกเขยนเชงวชาการเปนการพฒนาปญญาทสาคญเปนอยางยง และกอใหเกดประโยชนแกการเรยนรของผอนใหกวางขวางออกไป

7.2.4 การเรยนรตามทฤษฎของบลม (Bloom’s Taxonomy)

บลมและคณะแบงการเรยนรออกเปน 3 ดาน ไดแก ดานพทธพสย ดานจตพสย และดานทกษะพสย ทฤษฎการเรยนรของบลม เปนอยางไร

1. พทธพสย (Cognitive Domain) เปนการเรยนรเพอใหเกดสตปญญา ความร ความคด ความเฉลยวฉลาด ความสามารถในการคดเรองราวตางๆ อยางมประสทธภาพ ซงเปนความสามารถทางสตปญญาพฤตกรรมการเรยนรทางพทธพสยม 6 ระดบ ไดแก

46

1) ความร ความจ า(Knowledge)เปนความสามารถในการระลกถงสงทมความหมายเชงรปธรรม และสญลกษณความร ความจา เปนการทางานขนตาสดของสมอง อารมณ และความสนใจมผลตอความจา สมาธ การเรยนร สตปญญา และการทางานของสมอง การกระตนใหเกดการคดระดบน มกเนนคาถาม ใคร ทาอะไร ทไน โดยไมมการประยกตใช เชน เมองหลวงของไทยชออะไร เปนตนความเขาใจ

2) ความเขาใจ(Comprehension)เปนความสามารถทางปญญา ในการจบใจความสาคญของเรอง แลวแปล หรอยอ ขยายใหผอนเขาใจความเขาใจ เปนกระบวนการคดอยางงาย และมกเกดขนรวมกบความจา การกระตนใหเกดการคดระดบน มกเนนคาถามทาไม จงอธบาย จงบรรยายจงแยกแยะ จงสรป เชน เมองหลวงคออะไร ซงเดกตองเขาใจวาเมองหลวงคออะไร แลวจงจะตอบได ซงคาตอบมหลายคาตอบ แลวแตจดมงหมายในการตงเมองหลวงของแตละประเทศ

3) การน าไปใช(Application)เปนความสามารถในการนาหลกการ กฎเกณฑ ทฤษฎตาง ๆไปประยกตใชในสถานการณตาง ๆ เนนคาถามเพอแกปญหา ทดลอง คานวณ ทาใหสมบรณตรวจสอบ เปนตน

4) การวเคราะห(Analysis)เปนความสามารถในการแยกแยะเรองราวตาง ๆ ออกเปนสวนยอยวา แตละสวนมความสมพนธกนอยางไรการวเคราะห เปนการเปรยบเทยบความเหมอนความตาง ขอด ขอเสย อาจจะเปนการวเคราะหสง/เรองทใกลตว หรอวเคราะหสถานการณทเกดขนเชน ในชวงทเกดไขหวดนกระบาด ถาใหรบประทานไก หรอไขไก จดรบประทานหรอไม เพราะอะไร เปนตน

5) การสงเคราะห(Synthesis)เปนความสามารถในการรวบรวมเรองราว องคประกอบตาง ๆ หรอผสมผสานองคประกอบเหลานนใหเปนสงใหม เชน การประดษฐหลอดไฟของโทมสเอดสน การประดษฐเครองบนของพนองตระกลไรท เปนตน การสงเคราะหเกดจากการกระตนสมองใหคด เปนกระบวนการแกปญหาโดยใชเรองใกลตว เนนการใชคาถามใหลองทาใหได ลองประดษฐ ลองออกแบบ หรอคาถามทใหคดวาถาเปนอยางน จะเกดอะไรขน

6) การประเมนคบา(Evaluation)เปนความสามารถในการวนจฉย ตดสนคณคาของสงของหรอเรองราวใดเรองหนง โดยอาศยขอเทจจรง หรอเกณฑมาตรฐาน เปนการทางานของสมองเกยวกบการประเมนสถานการณแลวตดสนใจวาจะทาอะไร เชน ถาเปนอยางน จะทาอยางไรกาหนดทางเลอก 1 2 3 4 จะเลอกทางเลอกอะไร เพราะอะไร (เปนกระบวนการแกปญหา)

2. ดานจตพสย (Affective Domain) เปนการเรยนรใหเกดพฤตกรรมทพงประสงคดานคานยม ความรสก ความซาบซง ทศนคต ความเชอ ความสนใจและคณธรรม พฤตกรรมดานนอาจ

47

ไมเกดขนทนท ดงนน การจดกจกรรมการเรยนการสอนโดยจดสภาพแวดลอมทเหมาะสม และสอดแทรกสงทดงามอยตลอดเวลา ประกอบดวยพฤตกรรมยอย ๆ 5 ระดบ ไดแก

1) การรบร เปนความรสกทเกดขนตอปรากฏการณ หรอสงเราอยางใดอยางหนงซงเปนไปในลกษณะของการแปลความหมายของสงเรานนวาคออะไร แลวจะแสดงออกมาในรปของความรสกทเกดขน

2) การตอบสนองเปนการกระทาทแสดงออกมาในรปของความเตมใจ ยนยอม และพอใจตอสงเรานน ซงเปนการตอบสนองทเกดจากการเลอกสรรแลว

3) การเกดคบานยมการเลอกปฏบตในสงทเปนทยอมรบกนในสงคม การยอมรบนบถอในคณคานน ๆ หรอปฏบตตามในเรองใดเรองหนง จนกลายเปนความเชอ แลวจงเกดทศนคตทดในสงนน

4) การจดระบบการสรางแนวคด จดระบบของคานยมทเกดขนโดยอาศยความสมพนธถาเขากนไดกจะยดถอตอไปแตถาขดกนอาจไมยอมรบอาจจะยอมรบคานยมใหมโดยยกเลกคานยมเกา

5) บคลกภาพการนาคานยมทยดถอมาแสดงพฤตกรรมทเปนนสยประจาตว ใหประพฤตปฏบตแตสงทถกตองดงามพฤตกรรมดานน จะเกยวกบความรสกและจตใจ ซงจะเรมจากการไดรบรจากสงแวดลอม แลวจงเกดปฏกรยาโตตอบ ขยายกลายเปนความรสกดานตาง ๆ

3. ทกษะพสย (Psychomotor Domain) เรยนรเพอใหเกดพฤตกรรมทบงถงความสามารถในการปฏบตงานไดอยางคลองแคลวชานชานาญ ซงแสดงออกมาไดโดยตรงโดยมเวลาและคณภาพของงานเปนตวชระดบของทกษะพฤตกรรมดานทกษะพสย ประกอบดวย พฤตกรรมยอย ๆ 5 ขน ดงน

1) การรบรเปนการใหผเรยนไดรบรหลกการปฏบตทถกตอง หรอ เปนการเลอกหาตวแบบทสนใจ

2) กระท าตามแบบ หรอ เครองชแนะ เปนพฤตกรรมทผเรยนพยายามฝกตามแบบทตนสนใจและพยายามทาซา เพอทจะใหเกดทกษะตามแบบทตนสนใจใหได หรอ สามารถปฏบตงานไดตามขอแนะนา

3) การหาความถกตอง พฤตกรรมสามารถปฏบตไดดวยตนเอง โดยไมตองอาศยเครองชแนะ เมอไดกระทาซาแลว กพยายามหาความถกตองในการปฏบต

4) การกระท าอยบางตบอเนองหลงจากตดสนใจเลอกรปแบบทเปนของตวเองจะกระทาตามรปแบบนนอยางตอเนอง จนปฏบตงานทยงยากซบซอนไดอยางรวดเรว ถกตอง คลองแคลว การทผเรยนเกดทกษะได ตองอาศยการฝกฝนและกระทาอยางสมาเสมอ

48

5) การกระท าไดอยบางเปนธรรมชาต พฤตกรรมทไดจากการฝกอยางตอเนอง จนสามารถปฏบต ไดคลองแคลววองไวโดยอตโนมต เปนไปอยางธรรมชาต ซงถอเปนความสามารถของการปฏบตในระดบสง

7.3 การเรยนรผานกระบวนการคด

7.3.1 ความคดและการคด

การคดจะเกดขนเมอประสาทรบรไดรบการกระตนจากสงแวดลอมซงสมองจะเลอกรบรสงทมากระตนนนสมองของมนษยสามารถคดไดตงแตขนตาคอการคดอยางงายไมซบซอนจนถงการคดขนสงซงเปนการคดซบซอน(กระทรวงศกษาธการ, 2548)การเกดการคดเรมจากประสาทไดรบสงเราแลวประสาทจะเลอกรบรสงเราทมากระตนทสนใจโดยใชทกษะพนฐานเชนการสงเกตการสารวจจากนนจะเกดความสงสยหรอปญหาจงคดหาแนวทางการแกขอสงสยหรอปญหานนและดาเนนการแกไขขอสงสยหรอแกไขปญหานน

ในทางพทธธรรมนน กระบวนการคดเกดจากสวนทเปนนามธรรม คอ จตใจ โดยใชสมองเปนเครองมอในการทางาน เมอกาลงคดเรยกวา “จตผคด” เมอกาลงรเรยกวา “จตผร” โดยจตสองดวงนจะไมเกดรวมกน ดงคาสอนทวา “ขณะคดไมร หยดคดแลวจงร”8 ทผานมาองคความรสวนใหญเกดจากการคดและลงมอปฏบตทดลอง ปจจบนองคความรทเกดเมอหยดคดกาลงเปนเรองทาทายและไดรบความสนใจจากผปฏบตธรรมรนใหมอยางมาก เรยกวา “การหยงร” ซงเปนแนวทางทจะทาใหเกดการ “รแจง”ถงความจรงของสรรพสง จนเกดปญญารเหนอรยสจ 4 เขาถงสภาวะนพพาน

7.3.2 วธการคดตามแนวพทธธรรม

วธคดแบบโยนโสมนสการ 10 ประการ คอ การกระทาในใจโดยแยบคาย เปนการใชความคดอยางถกวธ มองสงทงหลายดวยความคดพจารณาสบคนถงตนเคาสาวหาเหตผลจนตลอดสายแยกแยะออกพเคราะหดดวยปญญาอยางเปนระเบยบและโดยอบายวธใหเหนสงนนๆหรอปญหานนๆ ตามสภาวะและตามความสมพนธแหงเหตปจจย ดงจะขยายความไดดงน (พระราชวรมน)

1) วธคดแบบสบสาวเหตปจจยคอพจารณาปรากฏการณตางๆใหรจกสภาวะตามทมนเปนจรงหรอพจารณาปญหาคนหาหนทางแกไขดวยการสบสาวหาสาเหตและปจจยตางๆทสมพนธสงผลสบทอดกนมาจะเรยกวาวธคดแบบอทปปจจยตาหรอวธคดแบบปจจยตามการกไดวธคดแบบสบสาวเหตปจจย หรอเรยกวา วธคดแบบอทปปจจยตา คอการคดอยางเปนกลางและเชอมโยง9

2) วธคดแบบแยกแยะองคประกอบ หรอกระจายเนอหา เปนวธคดทมงเพอเขาใจสงตางๆตามสภาวะของมน ตามธรรมดาสงทงหลายกด ปรากฏการณตางๆกด เรองราวตางๆทอบตขนกด เกดจาก

8คาสอนหลวงปดลย อตโล 9ธรรมชาตของสรรพสง หนา ๔๔

49

สวนประกอบยอยๆมารวมกนเขา เมอแยกแยะกระจายออกไปใหเหนองคประกอบยอยๆตางๆไดแลว จงจะรจกสงนน เรองราวนนๆไดถกตองแทจรง จงจบจดทเปนปญหาได จงจะแกปญหาได ตวอยางของการคดแบบนเชนทพระพทธศาสนาแยกแยะชวตออกเปนสวนประกอบยอยตางๆเชน เปนขนธ 5 เปนตน

3) วธคดแบบรเทบาทนธรรมดา คอ มองเหตการณ สถานการณ ความเปนไปของสงทงหลายอยางรเขาใจธรรมดาธรรมชาตของมน ซงจะตองเปนไปอยางนน ในฐานะทมนเปนสงซงเกดจากเหตปจจยตางๆปรงแตงขน จงจะตองเปนไปตามเหตปจจยเหลานน กลาวคอ การทมนเกดขนแลวจะตองดบไป ไมเทยง ไมคงท ไมคงอยตลอดไป มภาวะทถกปจจยตางๆทขดแยง บบคนได ไมมอยและไมสามารถดารงอยโดยไตรลกษณ หรอ สามญลกษณ จงเรยกความคดแบบนไดอกอยางหนงวา วธคดแบบสามญลกษณ

4) วธคดแบบแกปญหาหรอวธคดแบบอรยสจส เปนวธคดทตอเนองจากวธคดแบบรเทาทนธรรมดานนเอง คอ เมอเขาใจคตธรรมดาของสงทงหลายวางใจไดและตกลงใจวาจะแกปญหาทตวเหตตวปจจย จากนนกดาเนนความคดตอไปตามวธคดแบบอรยสจสน วธคดแบบนมหลกการสาคญคอ การเรมตนจากปญหาหรอทกขโดยกาหนดร ทาความเขาใจปญหาหรอความทกขใหชดเจน แลวสบคนหาสาเหตเพอเตรยมแกปญหา พรอมกนนนกกาหนดเปาหมายของตนใหแนชดวาคออะไร จะเปนไปไดหรอไม จะเปนไปไดอยางไร แลวคดวางวธปฏบตทจะกาจดสาเหตของปญหาโดยสอดคลองกบการทจะบรรลจดหมายทไดกาหนดไวนน

5) วธคดแบบอรรถธรรมสมพนธ หรอคดตามหลกการและความมบงหมาย เปนวธคดในระดบปฏบตการหรอลงมอทา คอ การทจะกระทาการตางๆโดยรและเขาใจถงหลกการและความมงหมายของเรองนนๆ วาจะดาเนนไปเพอจดหมายอะไร เพอใหเปนการปฏบตทไดผลตามความมงหมายนน ไมกลายเปนการปฏบตทคลาดเคลอนเลอนลอยงมงาย เชน เมอจะลงมอทางานอะไรนน กตรวจสอบตนเองใหชดเจนวาเขาใจหลกการและความมงหมายของงานนนดแลวหรอไม โดยอาจคอยตงคาถามวา อนนเพออะไรๆ เปนตน

6) วธคดแบบคณโทษและทางออก คอ มองใหครบทงขอด ขอเสย และทางแกไขหาทางออกใหหลดรอดปลอดพนจากขอบกพรองตางๆ เปนวธมองสงทงหลายตามความเปนจรงอกแบบหนง เนนการศกษาและยอมรบความจรงตามทสงนนๆเปนอยทกแงทกมมเพอให รและเขาใจถกตองตามความเปนจรงทงดานด ดานเสย จดออน จดแขง ศพททางธรรมเรยกวา วธคดโดยรอสสาทะ อาทนวะ และนสสรณะ วธคดแบบนพระพทธเจาทรงเนนมาก เพราะคนทงหลายมกจะตนตามกนและเอนเอยงงายพอจบไดอะไรด กมองเหนแตดไปหมด พอจบไดวาอะไรไมด กเหนแตเสยไปหมด ทาใหพลาดทงความรจรงและการปฏบตทถกตอง อนทจรงนนปกตของสงทงหลายยอมมทงสวนด สวนเสย จดออน จดแขง เปนตน อาจดมาก หากอยในกรณแวดลอมอยางหนง หรออาจจะดนอย หากไดอยในกรณแวดลอมหรอเงอนไขอกอยางหนง เมอไดตระหนกและยอบรบถง

50

ขอด ขอเสย จดออน จดแขงแลว เรากจะไดระมดระวง ปดกนทางเสยหรอหาสงชดเชยทดแทนใหประโยชนทไดสมบรณตอไป

7) วธคดแบบรคณคบาแท – คณคบาเทยม หรอการพจารณาเกยวกบปฏเสวนา คอ การใชสอยหรอบรโภค เปนวธคดแบบสกดหรอบรรเทาตณหา ตดทางไมใหกเลสเขามาครอบงาจตใจแลวชกจงพฤตกรรมตอไป วธคดแบบนใชมากในชวตประจาวน เพราะเกยวของกบการบรโภคใชสอยปจจยส และวสดอปกรณอานวยความสะดวกตางๆ ทางเทคโนโลย มหลกการโดยยอวา คนเราเขาไปเกยวของกบสงตางๆเพราะเรามความตองการ สงใดทสามารถสนองความตองการของเราได สงนนกมประโยชน มคณคาแกเรา คณคานจาแนกไดเปน 2 ประเภท ตามชนดของความตองการ คอ

- คณคาแท หมายถง ความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทสนองความตองการของชวตโดยตรง มนษยนามาใชในการแกปญหาของตน เพอประโยชนสขทงของตนเองและผอน คณคานอาศยปญญาเปนเครองตคา จะเรยกวาคณคาทสนองปญญากได เชน อาหาร มคณคาเปนประโยชนสาหรบหลอเลยงรางกายใหดารงชวตอยตอไปได มสขภาพด มกาลงเกอกลแกการปฏบตหนาท เปนตน (คณคานเกยวเนองดวยธรรมฉนทะ)

- คณคาเทยม หมายถง ความหมาย คณคา หรอประโยชนของสงทมนษยพกใหแกสงนนเพอปรนเปรอการเสพเสวยเวทนา เพอเสรมความมงคงยงใหญของตวตนทยดถอไว คณคานอาศยตณหาเปนเครองตคา จะเรยกวาคณคาทสนองตณหากได เชน อาหาร มคณคาอยทความเอรดอรอย เสรมความสนกสนาน หรอความโกหรหราของรถยนต มราคา ความสวยงามเปนเครองแสดงหรอวดฐานะ เปนตน

8) วธ คดแบบอบายปลกเราคณธรรมเรยกงบายๆวบาวธคดแบบเรากศล หรอคดแบบกศลภาวนา เปนวธคดในแนวสกดกนหรอบรรเทาและขดเกลาตณหา สงเสรมความเจรญงอกงามแหงกศลธรรมและสรางเสรมสมมาทฐทเปนโลกยะ

9) วธคดแบบเปนอยบในขณะปจจบนคอวธคดแบบมปจจบนธรรมดาเปนอารมณความจรง วธคดแบบ นเปนเพยงสวนหนงของวธคดแบบท 8 ทแยกแสดงออกมาเปน อกขอหนงตางหากนนเปนเพราะมแงทควรทาความเขาใจเปนพเศษ และเปนวธคดทมความสาคญโดยลาพงตวของมยเองขอทจะตองทาความเขาใจเปนพเศษนนคอ การทผเขาใจผดเกยวกบความหมายของการเปนอยในปจจบน โดยเขาใจไปวา พทธศาสนาสอนใหคดถงสงทอยเฉพาะหนากาลงเปนไปในปจจบนเทานน ไมคดพจารณาเกยวกบอดต หรออนาคต ตลอดจนไมคดเตรยมการวางแผนเพอกาลภายหนาลกษณะ ความคดชนดทเปนอยในปจจบน เปนการคดทอยในแนวทางของความรหรอคดดวยอานาจปญญา เปนการคดทสามารถรวมเอาเรองทเปนอยในขณะน เรองทลวงผานมาแลว และเรองของกาลภายหนาเขาในการเปนอยในปจจบน เชน การคดพจารณาเกยวกบเรองในอดต ถอ

51

เปนการคดทนามาใชเปนบทเรยน กอใหเกดความไมประมาทระมดระวงปองกนภยในอนาคต เปนตน

10) วธคดแบบวภชชวาท ค าวบาวภชชวาทแปลวา การพดแยกแยะจาแนกแจกแจง แถลงความแบบวเคราะห เปนการมองและแสดงความจรง โดยแยกแยะออกใหเหนแตละแงแตละดานใหครบทกดาน ไมใชจบเอาบางแงขนมาวนจฉยตคลมลงไปอยางนนทงหมด ความจรงวภชชวาทเปนชอเรยกระบบความคดของพระพทธศาสนาทงหมด มความหมายครอบคลมวธคดทไดกลาวมาแลวขางตนหลายๆอยางวธคดแบบนทาใหความคดและการวนจฉยเรองราวตางๆ ชดเจนตรงไปตรงมาตามความเปนจรง เทาความจรง พอดกบความจรง เพอใหเขาใจความหมายของวภชชวาทชดเจนยงขน ขอจาแนกวธคดแบบวภชชวาทออกไปในลกษณะตางๆดงน

ก. จาแนกโดยแงดานของความจรง แบงได 2 อยางเปน - จาแนกตามทเปนอยจรงของสงนนๆ คอ ของความจรงใหตรงตามทเปนอยในแงนนดาน

นน ไมใชจบเอาความจรงเพยงแงหนงมาตคลมเปนอยางนนไปหมด - จาแนกโดยมองความจรงของสงนนๆ ใหครบทกแงทกดาน คอ ไมมองแคบๆ ไมตดอย

กบสวนเดยวแงเดยวของสงนน แตมองใหหลายแงหลายดาน เชน คนๆหนงอาจจะดในแงนน แตไมดในแงน การคดจาแนกในแงน เปนสวนเสรมกนกบขอแรกใหไดผลสมบรณ และมผลรวมไปถงการเขาใจในภาวะทองคประกอบตางๆมารวมกนโดยครบถวน จงเกดขนเปนสงนน ๆ เปนการเหนทกวางไปถงลกษณะดานตางๆและองคประกอบตางๆของมน

ข. จาแนกโดยสวนประกอบ คอ วเคราะหแยกแยะใหรวาสงนนเกดขนจากองคประกอบยอย ๆ ตาง ๆ มาชมนมกนเขา ไมตดอยภายนอกหรอถกลวงโดยภาพรวมของสงนน ๆ เชน การแยกแยะคนออกเปนนามและรปเปนขนธ 5 แบงซอยออกจนเหนภาวะทไมเปนอตตา

ค. จาแนกโดยลาดบขณะ คอ แยกแยะวเคราะหปรากฏการณตามลาดบแหงเหตปจจย ใหมองเหนตวเหตปจจยทแทจรงทเกดขนในแตละขณะ เปนวธทใชมากในฝายอภธรรม ตวอยางเชน โจรปลนบานและฆาเจาทรพยตาย หากคดจาแนกโดยลาดบขณะแลว จะเหนวา โจรโลภอยากไดทรพย แตเจาทรพยเปนอปสรรคตอการใชทรพยนน ความโลภทรพยจงเปนเหตใหโจรมโทสะตอเจาทรพย โจรจงฆาเจาทรพย ตวเหตทแทของการฆาคอโทสะ หาใชโลภะไมโลภะเปนเพยงเหตใหลกทรพย และเปนปจจยใหโทสะเกดเทานน ในภาษาสามญจะพดวา โจรฆาคนเพราะความโลภ แตถาพจารณาตามขบวนธรรมทเปนไปตามลาดบขณะ ความโลภเปนเพยงตวการเรมตนในเรองนนเทานน

ง. จาแนกโดยความสมพนธแหงเหตปจจย คอ สบสาวหาเหตปจจยตาง ๆ ทสมพนธสบทอดกนมาของสงหรอปรากฏการณตาง ๆ ทาใหมองเหนความจรงทสงทงหลายไมไดตงอย

52

ลอย ๆ แตเกดขนโดยอาศยเหตแหงปจจย การคดจาแนกในแงนตรงกบวธคดแบบท 2 คอ วธคดแบบสบสาวหาเหตปจจย

7.3.3 วธคด 10 มต โดย เกรยงศกด เจรญวงศศกด

เพอใหสามารถปกปองตนเองใหพนจากภยตางทงจากมนษยหรอจากธรรมชาตเพอไมใหคนถกหลอก ดวยการตความ หรอยอมรบการตความขอมลอยางผดๆ และไมเชอถอสงตางๆ อยางงายๆ แตจะวนจฉยไตรตรอง และพสจนความจรง อยางรอบคอบ กอนตดสนใจเลอก ศาสตราจารย ดร. เกรยงศกด เจรญวงศศกด.ไดใหขอเสนอแนะไววา ควรมการพฒนาทกษะการคดใหแกคนไทยใน 10 มต 10

1) การคดเชงวพากษ(critical thinking) หมายถง ความตงใจทจะพจารณาตดสนเรองใดเรองหนง โดยการไมเหนคลอยตามขอเสนออยางงายๆ แตตงคาถามทาทาย หรอโตแยงสมมตฐาน และขอสมมตทอยเบองหลง และพยายามเปดแนวทางความคด ออกลทางตางๆ ทแตกตางจากขอเสนอนน เพอใหสามารถไดคาตอบทสมเหตสมผล มากกวาขอเสนอเดม

2) การคดเชงวเคราะห (analytical thinking) หมายถง การจาแนกแจกแจงองคประกอบตางๆ ของสงใดสงหนง หรอเรองใดเรองหนง และหาความสมพนธเชงเหตผล ระหวางองคประกอบเหลานน เพอคนหาสาเหตทแทจรง ของสงทเกดขน

3) การคดเชงสงเคราะห (synthesis thinking) หมายถง ความสามารถในการดงองคประกอบตางๆ มาผสมผสานเขาดวยกน เพอใหไดสงใหม ตามวตถประสงคทตองการ

4) การคดเชงเปรยบเทยบ (comparative thinking) หมายถง การพจารณาเทยบเคยงความเหมอน และ/หรอ ความแตกตาง ระหวางสงนน กบสงอนๆ เพอใหเกดความเขาใจ สามารถอธบายเรองนนไดอยางชดเจน เพอประโยชนในการคด การแกปญหา หรอการหาทางเลอดเรองใดเรองหนง

5) การคดเชงมโนทศน (conceptual thinking) หมายถง ความสามารถในการประสานขอมลทงหมด ทมอย เกยวกบเรองหนงเรองใด ไดอยางไมขดแยง แลวนามาสรางเปนความคดรวบยอด หรอกรอบความคดเกยวกบเรองนน

6) การคดเชงสรางสรรค (creative thinking) หมายถง การขยายขอบเขตความคดออกไป จากกรอบความคดเดมทมอย สความคดใหมๆ ทไมเคยมมากอน เพอคนหาคาตอบทดทสด ใหกบปญหาทเกดขนการคดเชงประยกต (Applicative thinking) ฝกนาสงตาง ๆ ทมอยเดมไปใชประโยชนในวตถประสงคใหม

7) การคดเชงประยกต(Applicative thinking) หมายถง ความสามารถในการนาเอาสงทมอยเดม ไปปรบใชประโยชนในบรบทใหม ไดอยางเหมาะสม โดยยงคงหลกการของสงเดมไว

10"สยามรฐ" วนพฤหสบดท 3 มกราคม พทธศกราช 2545

53

8) การคดเชงกลยทธ (strategic thinking) หมายถงความสามารถในการกาหนดแนวทางทดทสด ภายใตเงอนไขขอจากดตางๆ ทเกยวของ เขาหาแกนหลกไดอยางเหมาะสม เพออธบาย หรอใหเหตผลสนบสนนเรองใดเรองหนง

9) การคดเชงบรณาการ(integrative thinking) หมายถงความสามารถในการเชอมโยงแนวคด หรอองคประกอบตางๆ ทเกยวของ เขาหาแกนหลกไดอยางเหมาะสม เพออธบาย หรอใหเหตผลสนบสนนเรองใดเรองหนง

10) การคดเชงอนาคต (futuristic thinking) หมายถงความสามารถในการคาดการณสงทอาจเกดขน ในอนาคต อยางมหลกเกณฑทเหมาะสม

7.4 บทสรป

มนษยสามารถพฒนาตนเองดวยการเรยนรไดจาก 3 แนวทาง ไดแก การเรยนรจากการฟง การอาน

การเรยนรจากการคดพจารณาตามเหตผล คดวเคราะห คดสงเคราะห คดสรางสรรค คดโดยแยบคายหรอม

โยนโสมนสการ และการเรยนรจากการลงมอปฏบตภาวนา มนษยแตละคนอาจมศกยภาพในการเรยนรได

หลากหลายดานทแตกตางกนตามทฤษฎพหปญญา การมกลยาณมตรและการเจรญสตภาวนารกายรใจของ

ตนเองอยางมสต ใครครวญดวยโยนโสมนสการ ตามหลกธรรมคาสอนตามแนวพทธธรรม จะชวยยกระดบของ

จตใจใหสงขน คอมจตวญญาณสงขน ความเหนแกตวนอยลง นอกจากจะทาใหตนเองถอยหางจากทกขไดแลว

ยงจะสงผลใหมนษยอยรวมกนไดอยางมความสขในสงคม

54

กจกรรมท 8 ชอกจกรรม Mind Map กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล......................................................................................... ..รหสนสต................................................... นสตแตละคนเขยนแผนผงความคด (Mind Map) เกยวกบการเรยนรของมนษยทไดรบฟงจากการบรรยาย

พจารณาอยางใครครวญเกยวกบตนเอง ถนดหรอชนชอบวธการเรยนรหรอวธการคดแบบใด

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

55

กจกรรมท 8 ชอกจกรรม การคดอยางใครครวญกอนตดสนใจ กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต..................... .............................. นสตแบงกลม ฝกทกษะการคดผานกระบวนการคดตางๆ เกยวกบขาวหรอเหตการณยอดนยม หรอปญหาทกาลงไดรบความสนใจจากสงคมแตละกลมระดมสมองวเคราะหปญหา เสนอแนวทางการแกไข ตวแทนสรปผลการอภปรายลงในใบกจกรรมท 2.2 และนาเสนอหนาชนเรยนโดยกลมอนๆ รวมกนวพากษ

บทสรปการอภปราย

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

56

บทท 8 การเรยนรดวยใจทใครครวญ (Contemplative Education)

เนอหา 1. ความหมายและความสาคญของจตตปญญาศกษา(การเรยนรดวยใจทใครครวญ)

2. กระบวนการเรยนรดวยใจทใครครวญ

แนวคด การเรยนรดวยใจทใครครวญหรอจตตปญญาศกษาเปนกระบวนการเรยนรดวยใจอยางใครครวญ เนน

การพฒนาความคด จตใจอารมณภายในตนเองอยางแทจรงทงนเพอใหเกดการตระหนกรในตนเองรคณคาของ

สงตางๆ โดยปราศจากอคตเกดความรกความเมตตาออนนอมตอธรรมชาต มจตสานกตอสวนรวมและสามารถ

ประยกตเชอมโยงกบศาสตรตาง ๆในการดาเนนชวตประจาวนไดอยางสมดลและมคณคาดวยเหตนจตตปญญา

ศกษาจงเปนทงแนวคดและแนวปฏบตทมจดมงหมายใหเกดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง ในระดบตางๆ

ไดแก การเปลยนแปลงภายในตนการเปลยนแปลงภายในองคกร และการเปลยนแปลงภายในสงคมโดยทการ

เปลยนแปลงดงกลาวไมใชเปนการเปลยนแปลงเลกๆนอยๆ แตเปนการเปลยนแปลงขนพนฐานอยางลกซงโดย

จตตปญญาศกษาเปนแนวคดและแนวปฏบตสวนการเรยนรสการเปลยนแปลงเปนเปาหมาย

วตถประสงค 1. การเกดการเปลยนแปลงขนพนฐานในตนเอง ไดแกการเกดความร ความเขาใจในตนเองผอน

และสรรพสงอยางลกซงและสอดคลองกบความเปนจรง เกดความรกความเมตตา ความออน

นอมถอมตน

2. การเกดจตสานกตอสวนรวมตงอยบนพนฐานของการเขาถงความจรงสงสด คอ ความจรง

ความดความงามและนาไปสการลงมอปฏบตเพอเปลยนแปลงสงคมและโลก

กจกรรมระหวางเรยน 1. นสตแตละคนฝกคดอยางใครครวญ ตามใบกจกรรมท 3.1

2. นสตแบงกลม รวมกนทากจกรรมตามใบกจกรรมท 3.2

57 สวนเนอหา

8.1 ความหมายและความส าคญของจตตปญญาศกษา(การเรยนรดวยใจทใครครวญ)

จตตปญญาศกษา(Contemplative Education)คอ การศกษาททาใหเขาใจดานในของตวเอง รตว

เขาถงความจรงทาใหเปลยนมมมองเกยวกบโลกและผอน เกดความเปนอสระ ความสข ปญญาและความรกอน

ไพศาลตอเพอนมนษยและสรรพสง หรออกนยหนงคอเกดความเปนมนษยทสมบรณจตตปญญาศกษาม

รากฐานจากแนวคดเรองไตรยางคแหงการเรยนรอนไดแก1)การเรยนรในฐานวฒนธรรม เพอการทาเปนคอเอา

วถชวตรวมกนเปนตวตง ไมเอาวชาเปนตวตง 2)การเรยนรดวยกระบวนการทางวทยาศาสตร เพอการคดเปน

คอใชเหตผลวเคราะหสงเคราะหใหสงทรบรกลายเปนความรทคมชดลกยงขน และ 3)การเรยนรดวย

จตตปญญาศกษา เพอความรแจงคอการศกษาจากการดจตของตนเองแลวเกดปญญาโดยมเปาหมายหลกให

ผเรยนตนร เกดจตสานกใหม เกดการเปลยนแปลงขนพนฐานในตนเอง (Individual transformation)

เปลยนแปลงความรสกนกคดเกยวกบเพอนมนษยและธรรมชาต เพอเปนรากฐานของการเปลยนแปลงขน

พนฐานในองคกร (Organization transformation) ทาใหคนในองคกรและชมชนเคารพศกดศรและคณคา

ของกนและกนอยางลกซงจนเชอมประสานเปน การเปลยนแปลงขนพนฐานทางสงคม

(Socialtransformation) เพอการอยรวมกนโดยสนตอยางแทจรง

เมอพจารณาเปรยบเทยบหลกปรชญาของจตตปญญากบหลกธรรมของพระพทธศาสนาแลว จะเหนชดถงความลงกนได ไมขดแยง สอดคลองสนบสนนกน คอมงเรยนรตนเองใหเกดปญญาเกยวกบจตของตน เมอรเหนจตของตนแลว จะกอใหเกดปญญาทแทจรงขน ทางจตตปญญาศกษามงเรยนรมตภายใน ตระหนกร สงเกตอยางมสต เทยบไดกบการเจรญสตภาวนา ใหมสต รกายรใจ ดวยจตใจทตงมนและเปนกลางตามหลกพทธธรรมนนเอง อยางไรกตาม อาจมความแตกตางกนบานในดานเปาหมายของการศกษา แนวทางของพระพทธศาสนานนเปนไปเพอความพนทกข เพอความพอเพยง สนโดษ มงใหบรรลถงนพพาน ในขณะทจตตปญญาศกษานน มงเปาหมายใหเกดการเปลยนแปลงขนพนฐานอยางลกซงในตนเอง ซงจะนาไปสการเปลยนแปลงขนพนฐานในองคกรและสงคม จนเกดสงคมใหมทผคนอยรวมกนไดอยางมความสข (ดรปท 12)

58

รปท 12 แผนผงแนวคดเกยวกบจตตปญญาศกษา สเปาหมายการเปลยนแปลงขนพนฐานอยางลกซง

การปฏบตภาวนาฝกสงเกตธรรมชาตของจต จะทาใหเราเหนความเชอมโยงจากภายในสภายนอก

เหนความเปนจรง ทพนไปจากอานาจ แหงตวตนของตนทหาไดมอยจรงตามธรรมชาต เปนเพยง การเหนผดไป

ของจตเพยงเทานน การเรยนรดวยใจอยางใครครวญ เปนกระบวนการเรยนรทพรงพรอมดวยศลสมาธ อนเปน

บาทฐาน ของการเรยนรทพรงพรอมดวยศล สมาธ อนเปนบาทฐานของการกอกาเนดความรทถงพรอม นนคอ

ปญญา ทสามารถมองเหนสรรพสงตามทเปนจรง เหนถงความสมพนธ เชอมโยง การเปลยนแปลง ไหลเลอนไม

หยดนงเหนถงความไมแนนอนของชวต ทจะทาใหเรากลบมาเหน คณคาของการมชวตอยในปจจบนขณะ ดวย

สตสมปชญญะ ทสมบรณ...เปนการศกษา ดวยความออนนอมถอมตนดวยสายตา แหงความสดใหม อยเสมอ

ผลทงอกงามภายใน จะสกงอมหอมหวานกอเกดผลเปนการงานอนสรางสรรคเพอประโยชนอนกวางขวางตอ

สงคมและผคนรอบขาง

8.2 กระบวนการเรยนรดวยใจทใครครวญ

การเอาใจใสจตใจในกระบวนการการเรยนรนน สามารถทาไดใน ๓ ลกษณะ คอ

๑. การฟงอยางลกซง (Deep Listening) หมายถง ฟงดวยหวใจ ดวยความตงใจ อยางสมผสไดถงรายละเอยด ของสงทเราฟง อยางลกซง ดวยจตทตงมนในทนยงหมายถงการรบรในทางอน ๆ ดวย เชน การมอง การอาน การสมผส ฯลฯ กจกรรมฟงอยางลกซงอยางละเอยด จะกลาวถงในบทท 7

59

๒. การนอมสใจอยางใครครวญ (Contemplation) เปนกระบวนการตอเนองจากการฟงอยางลกซง กอปรกบ ประสบการณทผานเขามาในชวต ในทางอนๆ เมอเขามาสใจแลวมการนอมนามาคด ใครครวญด อยางลกซง ซงตองอาศยความสงบเยนของจตใจเปนพนฐาน จากนนกลองนาไป ปฏบตเพอ ใหเหนผลจรงกจะเปนการพอกพนความรเพมขนในอกระดบหนง

๓. การเฝามองเหนตามทเปนจรง (Meditation) การปฏบตธรรมหรอการภาวนาคอการเฝาด ธรรมชาตทแทจรงของจต นนคอ การเปลยนแปลง ไมคงท ความบบคนทเกดจากการเปลยนแปลง และ สภาวะ ของการเปนกระแส แหงเหตปจจยทเลอนไหลตอเนอง

กระบวนการการเรยนรดวยใจอยางใครครวญทเกดขนอยางตอเนองจะสงผลใหผเรยนรจกใครครวญ ตงคาถามอยตลอดเวลาจนกระทงชวตของเขาทงชวตกลายเปนเสนทางการแสวงหาความร ("the path is the goal")การศกษาเชนนจะเปยมไปดวยความชดเจน สมบรณ และแมนยาแทบจะไมมทวางของการตดสนผดถก ใหขอสรปกบตวกของกเลยกวาไดเพราะทกประสบการณไดถกหลอมรวมเขาสกระบวนการการเรยนรอยตลอดเวลาชวตกลายเปนพลงอนยงใหญทเตมเปยม เลอนไหล เตบโตผลบานอยางไมมขอจากด ในวถแหงพทธะ เราเขาใจกนดวา "ตนเปนทพงแหงตน" นนคอ บนเสนทางแหงการเรยนรไมมใครจะมาชวยเราไดนอกจากเราจะชวยตวเราเอง เราสามารถทจะเขาถงความดความงาม และความจรงแหงชวตได กดวยการฝกฝนตนเองคนพบศกยภาพภายในแหงความเปนมนษยอนเปนศกยภาพอนยงใหญของพนทการเรยนรภายในอนไรขดจากดการเรยนรดวยใจอยางใครครวญจะเปนหนทางทจะทาใหเราไดรจกตวเองและเปนตวของตวเองไดอยางเตมภาคภม อยางทไมตองอาศยอมยม หรอเกมกดมาลอแตทงหมดนกขนอยกบตวเราเองเทานน วาจะมกนพอ กลาพอ (และบาพอ)ทจะฝกฝนตนเองในกระบวนการสลายความยดมนแหงตวตนอนคบแคบจนกระทงชวตทแขงทอของเราคอยๆคลและคลายกลายเปนพลงแหงการศกษาทยงใหญ ไดในทกๆลมหายใจเขาออก

60

กจกรรมท 3.1 ชอกจกรรม สตวสทศ กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต..................... .............................. นสตพจารณาใครครวญถงบคลกลกษณะและนสยของตนเอง วาตรงกบลกษณะตามคาบรรยายของผสอนของสตวประเภทใดมากทสด วาดวงกลม 1 วง แลวแบงวงกลมออกเปน 4 สวน ใหทละสวนมพนทมากนอยตามบคลกลกษณะของตนมากทสด จากนนใหเขยนตวอยางเหตการณทแสดงวามลกษณะแบบสตวประเภทนนๆ ลงในพนทแตละสวน

ขอคดเหนของเพอนในกลม

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

61

กจกรรมท 9 บทท 3 ฟงอยางลกซง กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0023019 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต..................... .................... นสตแบงกลมๆ ละ 5 คน หาสถานทๆ สามารถนกลอมวงกนได ไมมเสยงดงรบกวนมากนก จากนนใหสมมต “กอนหนศกดสทธ”ขน 1 กอน มกตกาวาผทมกอนหนศกดสทธในมอเทานนทสามารถพดได นอกนนตองเปนผฟง ฟงอยางตงใจ ไมวจารณ โดยไมตดสนวาผดหรอถก ดหรอไมด ในขณะทฟงคอยสงเกตความรสกของตนเองอยางมสต เขยนแผนผงทมชอผพด และความรสกของตนเองหลงจากจบการสนทนาลงในกระดาษ

ความคดเหนและขอเสนอแนะตอกระบวนกร (อาจารยผสอน)

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

62

บทท 9 หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา

เนอหา 1. ความเชอมนในความเปนมนษย

2. หลกการจตตปญญา 7

แนวคดหลก ทกคนมความเปนมนษยเทาเทยมกน สามารถพฒนาไดเหมอนกน มศกยภาพทจะเขาถงความจรง

ความด และความงามไดเหมอนกน เราไมรสกวาเรามอานาจเหนอคนอนแตมองเหนคณคาในตวของผอนและ

เคารพคณคาในตวของผนน มใจทเปดกวาง ไมตดสนหรอประเมนผอนกอนทจะเรยนรในตวของผนน การมองเหนสรรพสงเชอมโยงเปนหนงเดยวกนตามความเปนจรงตามธรรมชาต มองเหนวามนษยเปน

สวนหนงของสรรพสง และสรรพสงกเปนสวนหนงของมนษย โดยไมยดเอาตนเองเปนศนยกลาง มนษยกบ

สรรพสงตางเปนองครวมของกนและกนซง หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา

ไดแก หลกการพจารณาดวยใจอยางใครครวญหลกความรกความเมตตาหลกการเชอมโยงสมพนธหลกการ

เผชญความจรง หลกความตอเนอง หลกความมงมน หลกชมชนแหงการเรยนร

วตถประสงค 1. เพอใหผเรยนตระหนกถงคณคาของความเปนมนษย

2. เพอใหผเรยนมความรในหลกพนฐานของกระบวนการจตตปญญาศกษา

กจกรรมระหวางเรยน 1. การสงบนงกอนทากจรรม

2. กจกรรมการมองแบบองครวม ตามใบกจกรรมท 4.1

3. การพจารณาเรองราว บทกว หรอสงตางๆ ดวยความสงบ

สวนเนอหา

9.1 ปรชญาพนฐานของการจดกระบวนการเรยนรแนวจตตปญญาศกษา

ปรชญาพนฐานของการจดกระบวนการเรยนรแนวจตตปญญาศกษาม 2 ประการคอ

63

9.1.1 ความเชอมนในความเปนมนษย (Humanistic Value)

จตตปญญาศกษาเปนกระบวนการเรยนรสการเปลยนแปลง ซงมความเชอมนวามนษยมศกยภาพทสามารถเรยนรและพฒนาตนเองไดอยางตอเนองและการเปลยนแปลงนนไมไดเกดขนเฉพาะในตวของตนเองเทานน แตเกดขนไปพรอมๆ กนกบในตวของผอนดวย ตนเองสามารถมองเหนความจรงทวาตนไมใช “ผร” เพยงอยางเดยว แตตองเปนผทมการ “เรยนรสการเปลยนแปลง” อยตลอดเวลา เมอตวเรามความเขาใจวาทกคนมความเปนมนษยเทาเทยมกน สามารถพฒนาไดเหมอนกน มศกยภาพทจะเขาถงความจรง ความด และความงามไดเหมอนกน กทาใหเราไมรสกวาเรามอานาจเหนอคนอนแตมองเหนคณคาในตวของผอนและเคารพคณคาในตวของผนน มใจทเปดกวาง ไมตดสนหรอประเมนผอนกอนทจะเรยนรในตวของผนน เปดรบมมมองทแตกตาง และพรอมทจะรวมเรยนรไปกบผอน เหนความเชอมโยงระหวางมนษยกบมนษย มนษยกบสงคม และมนษยกบธรรมชาต ไมไดถอวามนษยเปนศนยกลาง แตมนษยเปนสวนหนงของธรรมชาต

9.1.2 กระบวนทศนองครวม (Holistic Paradigm)

คอการมองเหนสรรพสงเชอมโยงเปนหนงเดยวกนตามความเปนจรงตามธรรมชาต มองเหนวามนษยเปนสวนหนงของสรรพสง และสรรพสงกเปนสวนหนงของมนษย โดยไมยดเอาตนเองเปนศนยกลาง มนษยกบสรรพสงตางเปนองครวมของกนและกน และปฏบตตอสงตางๆ โดยไมแยกสวนของจากชวต การกระทาของมนษยสามารถสงผลกระทบตอสรรพสง และผลกระทบนนกยอนกลบมาสตวมนษยดวยเหมอนกน

ดงนนจากหลกการของการะบวนทศนองครวมน การสรางกระบวนการเรยนรจงจะตองสรางใหมความสมดลระหวางการเรยนรภายในและภายนอก เนนความเปนหนงเดยวกนระหวางการเปลยนแปลงตนเองและเปลยนแปลงของสงตางๆ และมองเหนความเชอมโยงของสวนตางๆทเปนฐานการเรยนรของมนษย คอ กายใจ ความคด และจตวญญาณ

9.2 หลกการพนฐานของการจดกระบวนการจตตปญญาศกษา

สามารถสงเคราะหออกมาไดเปน “หลกจตตปญญา 7” หรอเรยกในชอยอภาษาองกฤษวา 7 C’s

ไดแก

1. หลกการพจารณาดวยใจอยางใครครวญ (Contemplation)คอการเขาสสภาวะจตใจท

เหมาะสมตอการเรยนร และนาจตใจดงกลาวไปใชทางานอยางใครครวญทงในดานพทธปญญา (cognitive)

ดานระหวางบคคล (interpersonal) และดานภายในบคคล (intrapersonal)การใครครวญนนตองเปนการ

ใครครวญทงทางดานกาย ใจ ความคด และจตวญญาณ พจารณาใครครวญบนพนฐานของความเชอมโยงและ

สมพนธกนของสรรพสง เพอใหเกดการเรยนรสการเปลยนแปลงทงกบตนเอง ผอน และโลก หลกสาคญของ

การจดกระบวนการเรยนรจงตองเปนกระบวนการเรยนรทตองสรางเงอนไข และกระตนใหผเรยนเกดการคด

64 ใครครวญอยางลกซงเกยวกบความสมพนธของตนเอง กบผอนและสงแวดลอมตวอยางกจกรรมตามหลกการ

พจารณาดวยใจอยางใครครวญ เชน

o การสงบนงกอนทากจรรม o สนทรยสนทนา o การพจารณาเรองราว บทกว หรอสงตางๆ ดวยความสงบ o การทบทวนในสงทเรยนรมาหรอจากการทากจกรรมตางๆ o การหยดใครครวญและบนทกการเรยนรหลงจากทากจกรรม

2. หลกความรกความเมตตา (Compassion) คอ การสรางบรรยากาศของการเรยนรดวยความ

รกความเมตตา มความไววางใจ ความเชอใจ ความเขาใจ ยอมรบและเกอหนนซงกนและกน ทงระหวางผสอน

และผเรยน และผเรยนกบผเรยน เพอใหผเรยนกลาแสดงความคดเหน กลาแสดงความรสกทแทจรงรวมถงกลา

เปดเผยตนเอง เพอทจะใหเกดการเรยนรสการเปลยนแปลงขนเหตผลของหลกความรกความเมตตาตอการจด

กระบวนการเรยนรแนวจตตปญญา ไดแก

o บรรยากาศของความรกความเมตตาจะชวยสรางพนทในการเรยนร ทเปนพนททปลอดภย เพราะมความไววางใจ เขาใจ รบฟงและยอมรบซงกนและกน ทาใหผเรยนกลาเปดเผยตวตน ความรสกและความคดของตนเอง โดยไมรสกอบอาย

o เปนบรรยากาศของความสมพนธดวยความรกความเมตตาอยางบรสทธใจทอยบนพนฐานของการยอมรบและไววางใจซงกนและกน

o เปนบรรยากาศทเปนมตร เปดกวาง ยอมรบ ไมตดสนถกผด ทาใหผเรยนไมเครยดหรอเกดความกดดน จงทาใหเกดการเรยนร

o บรรยากาศของความรกความเมตตา ความเขาใจ ความไววางใจ การเกอหนนซงกนและกน ทาใหมความรสกทดในเชงบวกเกดขนในตนเอง

3. หลกการเชอมโยงสมพนธ (Connectedness) คอ เปนการนาความรจากภายนอกเชอมโยงกบ

ตนเอง บรณาการการเรยนรตางๆ แลวนามาเชอมโยงกบชวตและสรรพสง สามารถแบงการเชอมโยงออกเปน

4 ดาน ไดดงน

1) ดานท 1 การชวยใหผเรยนสามารถเชอมโยงประสบการณในกระบวนการเรยนรเขากบชวตได กคอ การใหผเรยนสามารถนาประสบการณทเรยนรใหมไปใชปรบความรสกนกคดทมอยเดม และนาไปสการปฏบตในชวตจรงไดตวอยางเชน การสรางสถานการณจาลองแลวใหผเขารวมสถานการณนนพจารณาอารมณ ความรสกนกคด หรอพฤตกรรมตางๆ ทเกดขนนนสะทอนถงความเปนจรงในชวตอยางไร

2) ดานท 2 การเออใหเกดการเชอมโยงและลดชองวางระหวางผเรยนกบผสอน และผเรยนกบผเรยนดวยกนเอง เปนการสรางบรรยากาศใหเกดความไววางใจ การยอมรบซงกนและกน

65

เพอใหทกคนเขาใจทมาหรอเหตผลของความรสกนกคดหรอการกระทาของผอนมากขน ตวอยางกจกรรม เชน การแนะนาตว การเลาเรองตางๆ เชน เรองทตนเองประทบใจ หรอเรองทตนเองเสยใจมากทสด เปนตน

3) ดานท 3 การเชอมโยงตนเองกบชมชนและธรรมชาต เปนการเรยนรจากความเปนจรงและมความลกซง ไมตดขาดจากสงคม ทาใหมมมมองทกวางขน สามารถปรบเปลยนทศนคตหรอมมมองของตนเองไดจากความเปนจรง ตวอยางกจกรรม เชน จตอาสา การเขาไปเรยนรวถชมชน เปนตน

4) ดานท 4 การเชอมโยงระหวางองคประกอบตางๆ ของกจกรรม ซงแตละกจกรรมควรครอบคลมดานตางๆ ทง 4 ดาน คอ การรผานประสบการณตรง (Experiential knowing) การรผานสญลกษณและจนตนาการ (Presentational Knowing) การรผานมโนทศน (Propositional Knowing) และการรผานการปฏบต (Practical Knowing) ซงจะชวยใหเกดการเรยนรอยางลกซง รอบดานและเปนองครวม เชน การจดกจกรรมทใชทงฐานกาย ฐานใจและฐานหว เปนตน

4. หลกการเผชญความจรง (ConfrontingReality) คอ การเปดโอกาสใหเผชญกบความจรง ทง

ความของตนเอง ของผอน ของสงคม หรอของโลกการทตวเราไดเผชญกบความเปนจรง จะทาใหเกดการ

เปลยนแปลงไดอยางแทจรง การเผชญกบความจรงแบงเปน 2 ดานใหญๆ คอ

1) ดานท 1 ใหเผชญกบความเปนจรงภายในตนเอง ทงความรสกนกคด และการกระทาทงในดานดและไมด ในดานดนนเกดจากการขาดความเชอมนในตนเอง ทาใหเรามองเหนวาสงทดหรอศกยภาพในตวเราไมมอยจรง สวนดานทไมดนน โดยปกตคนเราจะพยายามหลกเลยง หลกหนหรอไมยอมรบความรสกนกคดทไมดในตวตนของเรา จนคดวามนไมมอยจรง เนองจากเกดจากความกลว ความอาย ความนารงเกยจหรอความไมเหมาะสม เราจงพยายามปกปด ซอนเรนมนเอาไว ดงนนถาเราสามารถรถงความรสกนกคดทแทจรงของตวเราเองไดกจะสามารถทาใหเกดการเปลยนแปลงทดขนได

2) ดานท 2 การใหเผชญกบความเปนจรงทแตกตางกนไปจากความเคยชนเดมของตน คอ การใหเผชญกบสงทไมเคยพบเจอหรอไมเคยทาในชวตประจาวนมากอน เชน การไปเยยมผปวยหนกในโรงพยาบาล การไปดแลผพการหรอเดกกาพรา การอยกบผทมนสยใจคอแตกตางกน เปนตน จะทาใหเรามองเหนความเปนจรงมากขน กระตนใหเกดการเรยนร ใหมองยอนกลบมาทตวเราแลวมการปรบเปลยนตวเราใหสอดคลองกบความเปนจรงมากขน

5. หลกความตอเนอง (Continuity) คอ การทาใหเกดการเรยนรเพอการเปลยนแปลงอยาง

ตอเนอง กจกรรมททาตองสบเนองกนอยางมความหมาย มลาดบขนชดเจนและสอดรบกน เพอใหเกดการ

ใครครวญอยางตอเนองและนาไปสการเรยนรเพอการเปลยนแปลงองคประกอบททาใหเกดความตอเนองไดแก

66

o ความตอเนองลนไหลของกระบวนการในการจดกระบวนการเรยนรแตละครง กคอให

ผเขารวมกจกรรมไดคดใครครวญอยางตอเนองกน

o การจดกจกรรมการเรยนรในแตละครงใหมความตอเนองและสอดรบกน เปนการจดกจกรรม

ใหเกดการเรยนรอยางตอเนอง

6. หลกความมงมน (Commitment) เปนองคประกอบทสาคญทสด เพราะวาถาเราไมมความ

มงมนในการเปลยนแปลงตนเองแลว กจะไมสามารถนาการเรยนรไปเปลยนแปลงความรสกนกคดหรอทศนคต

ทมตอตนเอง ผอน และสรรพสงตางๆ ได การเปลยนแปลงทเกดขนกจะไมยงยนและถาวรความมงมนในการ

เปลยนแปลงตนเองอาจเกดขนจากเงอนไขตางๆ ดงน

o เกดจากความตองการของตนเองทจะทาใหเกดการเปลยนแปลงภายในตนเอง

o เกดจากการสรางสถานการณทมเงอนไขททาใหเกดการตระหนกหรอมองเหนความสาคญใน

การเปลยนแปลงตนเอง

o เกดจากกระบวนการเรยนรททาใหลดการยดมนถอมนในตนเอง ทาใหมองเหนประโยชนของ

การเรยนรทเกดขนและมงมนทจะเปลยนแปลงตนเองอยางจรงจง

7. หลกชมชนแหงการเรยนร (Community) คอ เปนการสรางชมชนขนมาเพอใหเกดการเรยนร

รวมกน หากไมมชมชนทจะทาใหเกดการแลกเปลยนเรยนรซงกนและกน กจะไมมการเรยนรอยางตอเนองและ

ถาวรเหตผลของการสรางชมชนแหงการเรยนร

o ชมชนแหงการเรยนร เปนพนททปลอดภย ทาใหเกดการเรยนรอยางลกซง

o ชมชนแหงการเรยนรเปนแหลงของการเรยนรทหลากหลาย เนองจากผเขารวมแตละคนม

ประสบการณหลากหลายและแตกตางกน ทาใหไดรบความรอยางมากมาย

o ชมชนแหงการเรยนร ทาใหเกดการแสดงความคดเหน มการพดคยดวยสนทรยสนทนา ได

เรยนรจากกจกรรมตางๆ และไดสะทอนความคดนนออกมา ซงมความหลากหลายและม

ความแตกตางกน หลงจากเขารวมกจกรรม ผเขารวมไดกลบมาคดใครครวญกทาใหเกดการ

เรยนรและเกดการเปลยนแปลงภายในตนเองขน

o ชมชนแหงการเรยนร เปนชมชนทมเปาหมายและอดมการณเดยวกน ทาใหมกาลงใจ มแรง

บนดาลใจและมความมงมนทจะเปลยนแปลงตนเอง

9.3 บทสรป

ในสงคมไรระเบยบละวกฤต ความเปลยนแปลงและการตอสทางความคดของคนไทยทวความรนแรงขนตามลาดบ ผคนแตละคน พากนพด โหรอง เดนวงกนไปคนละทศคนละทาง คนบางกลมออกมาเรยกรองให

67 หยดนง ฟง สนทนา หาทางออกรวมกน กมไดเกดการตอบรบ ความอหงการ มหงการ คอตวตนของก วธการของก ถกตองตรงใจแตฝายเดยว ปรากฏการณทงหมดน กเปนในผลของการศกษาสวนหนงสงคมไทยมความซบซอนเกนกวาทจะผาตด แตตองการเยยวยาดวยการรกษา ซอมแซม เสรมหนน ดวยกระบวนการขดเกลาทางสงคม จตตปญญาศกษาเปนยาเยนขนานหนง ทจะบรรเทาความเรงรอนรนแรง ทจะสรางพลงจตของคนหนมสาว ใหแขงแกรงขน ลดความเหนแกตวลง ฟงกนมากขน เพมพนความเมตตาตอกนและกน

68

กจกรรมท 4.1 ชอกจกรรม การมองแบบองครวม กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต...................................... ............. นสตยกตวอยางการมองแบบองครวม 1 ตวอยาง อาจวาดเปนภาพ เขยนเปนแผนผงความคด หรอเขยนแบบบรรยาย

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

69

กจกรรมท 10 ชอกจกรรม ชมชนแหงการเรยนร กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0023019 ชอ-สกล................................................................................. ..........รหสนสต......................................... นสตแบงเปนกลมๆ ละ 5-10 คน สลบกนเลาถงประสบการณ เหตการณทประทบใจทสด ผฟง ฟงอยางลกซงและใครครวญ

สรปองคความรทไดจากกลม

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

70

บทท 10 สนทรยะสนทนา (Dialogue)

เนอหา 1. สนทรยะสนทนา (Dialogue): ความหมายและความเปนมา

2. แนวคดและวธการสนทนาแบบโบหม

3. แนวคดและหลกการเบองตนของสนทรยะสนทนา

4. การฟงอยางลกซง (Deep Listening)

5. บทสรป

แนวคด การสอสารกนดวยความรกและสนตเปนวถททาใหจตใจของมนษยออนโยน เมอจตใจของมนษย

ออนโยนลงกจะเกดความเหนใจกนและกนมากขน ไมมการใชคาพดทรนแรงตอกน สนตสขในใจ ในหมมวล

มนษย ในสงคมและในโลกกเกดขน

สนทรยะสนทนา (Dialogue) ตามแนวทางของ David Bohm เปนการสอสารกนระหวางมนษย

รปแบบหนงททาใหคนเขาใจกนอยางแทจรงเปนการสอสารทสรางสรรค ปราศจากอคต ไมเอาความคดของตน

เปนใหญเพอครอบงาหรอตองการเอาชนะกนเปนการสนทนาโดยไมมหวขอหรอวาระ (agenda) และเปาหมาย

ทตายตวไวลวงหนา เปนการพดคยเพอคนหาขอสรปรวมกน โดยผรวมสนทนาตองฝกตนเองใหมลกษณะไม

ดวนสรปหรอตดสนคาพดและความคดของผอน ฟงลกเปดใจใหไดยนสงทคนอนพดอยางแทจรง (deep

listening) และเขาใจทศนะของทกคนดขนไมวพากษวจารณ ไมตดสนชวยสรางบรรยากาศแหงความไววางใจ

กนในกลมสนทนา มฝกสงเกตความคดของตวเองขณะทกาลงเกดขน การสงเกตเหนและตามทนความคดของ

ตนเองจะทาใหสามารถมองโลกแตกตางออกไปและจะทาใหเคารพคนอน ยอมรบคนอน แมกระทงคนทคดตาง

จากเรามองเหนวาทกคนทแตกตางกน สามารถมสวนในการเรยนรและสรางสรรคได

วตถประสงค 1. เพอใหนสตเขาใจความหมาย แนวคดและหลกการเบองตนของสนทรยะสนทนา

2. เพอใหนสตเขาใจแนวคดและวธการสนทนาแบบโบหม

3. เพอใหนสตเขาใจแนวคดและหลกการการฟงอยางลกซง

4. เพอใหนสตสามารถปฏบตสนทรยะสนทนา และสามารถปฏบตการฟงอยางลกซง (Deep

Listening) ได

71 กจกรรมระหวางเรยน

1. บรรยายโดยใช slide power point เอกสารการสอน และสรปเนอหาการบรรยาย

2. เรยนรจากสอวดทศน

2. ฝกปฏบตการฟงอยางลกซง

3. แบงกลมฝกปฏบตสนทรยะสนทนา

4. แลกเปลยนเรยนร และสรปองคความร การเปลยนแปลงภายในตนทเกดขนหลงจบบทเรยน

สวนเนอหา การสนทนาแบบ “สนทรยะสนทนา” (Dialogue) ตามแนวทางของนกฟสกส ทมความเชอดานการ

สอสารคอ David Bohm ทเรยกวาการสนทนาแบบโบหม กาลงไดรบความสนใจและมแนวโนมวาจะถก

นาไปใชอยางกวางขวางเนองจากสอดคลองกบวถไทยซงเปนวฒนธรรมแบบปากตอปาก (oral tradition)

นอกจากนยงเหมาะสาหรบใชเปนเครองมอในการระดมความคดเพอคนหาวธการและความรใหมๆในการ

ทางานรวมทงสามารถแกไขปญหาความขดแยงในระดบบคคลไดด

10.1 ความหมายและความเปนมา

คาวา Dialogue มผนาไปใชในสานวนภาษาไทยทหลากหลาย เชน “สนทรยะสนทนา” “สนทนา

แลกเปลยน” “วาทวจารณ” “การสนทนาอยางสรางสรรค” หรอ “การสนทนาเพอคดรวมกน” ซงปจจบนคา

วา “สนทรยะสนทนา” ถกใชอยางกวางขวาง แทนคาวา Dialogue ในความหมายของการสนทนาแบบโบหม

โดย David Bohm นกฟสกส ทมความเชอดานการสอสารวาการสอสารทมพนฐานอยบนกระบวนทศนแบบ

องครวม จะนาไปสการแกปญหาตางๆของมนษยชาตตงแตระดบบคคล ครอบครว ชมชน องคกรไปจนถง

ปญหาในระดบประเทศและระหวางประเทศโบหมไดเขยนหนงสอ “On Dialogue” ซงเปนหนงสอทเสนอ

แนวคดในเชงทฤษฎ และไดเสนอวธปฏบตในการสอสารเพอความสมานฉนทของมนษยชาต ทตอมาเรยกกนวา

Bohm’s Dialogue หรอเรยกสนๆ วา Dialogue

10.2 แนวคดและวธการสนทนาแบบโบหม

การสนทนาแบบโบหม คอการสอสารกนระหวางมนษยรปแบบหนงททาใหคนเขาใจกนอยางแทจรง

เปนการสอสารทสรางสรรค ในทศนะของโบหมการสอสารสวนใหญททากนอยโดยทวไปเปนการสอสารทไม

ลกซงพอทจะทาใหคนเขาใจกนอยางแทจรงเนองจากมอคตแฝงอยดวยโดยไมรตว เปนการสอสารทเอา

ความคดของตนเปนใหญเพอครอบงา ตองการเอาชนะกนการสนทนาแบบโบหมจงตางจากการพดจากนแบบท

72 มการตงประเดนมขอโตแยง มการแสดงเหตผลเพอลบลางเหตผลของอกฝายไมใชการสนทนาทเกดผลแพ-ชนะ

แตหวใจของการสนทนาแบบนคอการเรยนรผเขารวมสนทนาแบบโบหมจะตองฝกตวเองใหมอปนสยตอไปนคอ

1) ไมบดบวนสรป (suspending of judgment) ชะลอการตดสนคาพดและความคดของผอนเปดใจใหไดยนสงทคนอนพดอยางแทจรงและเขาใจทศนะของทกคนไดดขนไมวพากษวจารณ ไมตดสนซงเปนการชวยสรางบรรยากาศแหงความไววางใจกนในกลมสนทนา

2) ฟงลก (deep listening)นนคอฟงโดยไมตองไปใหคณคาวาดหรอเลวนาเชอหรอไมนาเชอ เปนการฟงเพอใหไดยนทงความหมาย (meaning) ทแทจรงทแตละคนสอ และทงความหมายทออกมาจากสนทนาของกลม

3) คนหาขอสมมตฐานของตน (Identifying Assumption)การเรยนรทจะคนใหพบขอสมมตฐานของตวเองทาไดโดยการฝกสงเกตความคดของตวเองซงผรวมวงสนทนาสามารถชะลอกระบวนการคดใหชาลง เพอใหสามารถสงเกตความคดขณะทกาลงเกดขน การเหนขอสมมตฐานของตวเองจะทาใหสามารถมองโลกแตกตางออกไปและจะทาใหเคารพคนอน ยอมรบคนอน แมกระทงคนทคดตางจากเรามองเหนวาทกคนทแตกตางกน สามารถมสวนในการเรยนรและสรางสรรคได

4) ตดตามตรวจตราและไตรบตรอง (Inquiry and Reflection)เปนการตงคาถามเพอใหเกดการคนหาและเรยนรรวมกนเมอเราไมเขาใจในความหมายทคนอนพด หรอเปนการตงคาถามเพอขดความคดความเหนทใหมๆทอยลกลงไปขนมาเปนคาถามทชวยใหทกคนในกลมไดไตรตรองและพฒนาความเขาใจรวมกน ซงตางจากการตงคาถามเพอวพากษวจารณทจะทาใหผรวมสนทนารสกถกคกคามไมปลอดภย

สงสาคญยงยวดเลยกคอการสนทนาแบบนจะตองไมมการตดสนใจใดๆ ทงสนการสนทนาแบบโบหม

ยงเปนเครองมอสาหรบใหแตละบคคลไดสอสารกบตวเองโดยผานการสงเกตความคดและกระบวนการคดของ

ตวเอง

10.3 แนวคดและหลกการเบองตนของสนทรยะสนทนา

หลกการของสนทรยะสนทนาคอ การพดคยกนโดยไมมหวขอหรอวาระ (agenda) และเปาหมายท

ตายตวไวลวงหนา เปนการพดคยเพอคนหาขอสรปรวมกนคนในวงสนทนาสามารถพดเรองอะไรกไดถามอะไร

ขนมากได คนในวงสนทนาจะตอบหรอไมตอบกได แตกมไดหมายความวาสนทรยะสนทนาเปนการพดคยแบบ

ลมเพลมพด หรอตลกโปกฮา เพราะอารมณแบบสรวลเสเฮอาจะกลายเปนอปสรรคตอความสงบ และรบกวน

สมาธของผเขารวมวงสนทรยะสนทนา

การเขาไปอยในวงสนทรยะสนทนาทกคนจะตองใหความเคารพตอบรรยากาศของความเงยบสงบ

ปลอยอารมณใหผอนคลายพดจากนพอไดยน พดเรองอะไรกได หลกเลยงการแนะนาและการตอบคาถาม

สนทรยะสนทนาไมอนญาตใหมการโตแยง หรอสนบสนนจนเกดการปะทะกนทางความคดใดๆ เพราะถาปลอย

73 ใหสงเหลานเกดขนนนหมายถงการปลอยใหแตละคนนาเอาฐานคตของตนออกมาประหตประหารกนและจบ

ลงดวยความคดของฝายใดฝายหนงถกซงผดหลกการของสนทรยะสนทนา

หลกการสาคญของสนทรยะสนทนาอกประการหนงคอ “การฟงใหไดยน” (deep listening) โดย

พยายามไมใสใจวาเสยงทไดยนเปนเสยงของใคร เพยงแคกาหนดใจใหรไดวา เสยงทไดยนคอเสยงของ

กลยาณมตรคนหนงทปรารถนาจะใหผรวมสนทนาไดยนไดฟงแตสงดๆเทานน นอกจากนจะตองมการเฝา

สงเกตอารมณและความรสกของตนเองในขณะทไดยนเสยงตางๆทผานเขามากระทบเสยงเหลานนอาจจะเปน

เสยงของตนเองทพดคยกบตนเอง เสยงของคนในวงสนทนาหรอเสยงจากธรรมชาต เชนเสยงนกรอง นาไหล

เปนตน ถาหากฟงอยางตงใจและฟงเพอใหไดยนอาจจะมความคดบางอยางวาบขนมาในใจ และความคดนนจะ

ถกนา ไปใชในการเรมตนของการทาอะไรบางอยางทมคณคาตอตนเองและสงคมไดในอนาคต

การตงวงสนทรยะสนทนา ประกอบดวยคนสองคน ถง 7-8 คน ถอวากาลงดแตถาจาเปนกอาจมไดถง

20 คนนงลอมวงเปนวงกลมใหทกคนสามารถมองเหนหนากนไดทงหมดตงกตกาการพดคยไวอยางหลวมๆ เชน

หลกเลยงการเสนอแนะ การโตแยงการผกขาดเวท การทาใหผอนเสยหนา พดใหสน หลงจากพดแลวควรรอให

คนอนๆไดมโอกาสพดผานไปกอนสองหรอสามคน คอยกลบมาพดอกการตงกตกาขนมาจะชวยเตอนสตในการ

สนทนาไดดขนในตอนแรกอาจตองมใครสกคนทาหนาทจดการกระบวนการ (facilitator) เพอชวยลดความ

ขลกขลก แตถาผรวมวงสามารถนากตกาเขาไปอยในใจไดแลวเขาจะควบคมการสนทนาไดเองและไม

จาเปนตองมใครทาหนาทนอกตอไป

สงทจะเกดขนในตอนแรกคอความอดอด ทาอะไรไมถกเพราะคนเคยชนกบการพดคยตามวาระท

เตรยมไวลวงหนามเปาหมายในการพดคยทชดเจน รบรรวมกนอยางเปนลาดบขนแตถาผานชวงนไปได

บรรยากาศจะดขนเรองใดกตามทเหนวามความสาคญ กจะมคนเขามารวมพดคยมากแตบางเรองไมมคนสนใจ

หรอรบลกตอ กอาจเงยบหายไปจากวงสนทนา ซงถอเปนเรองธรรมดาในวงสนทนาแบบน

สนทรยะสนทนาไมสามารถหวงผลไดในระยะเวลาอนจากด แตมการยนยนวาสนทรยะสนทนาจะเกด

มรรคผลเมอเวลาผานไปสกระยะหนงแลวเพราะความคดในขณะทคดรวมกนอยนน ไมไดหายไปไหน ความคด

คาพดของคนหนงอาจไปชวยกระตนใหอกคนหนงนกอะไรขนมาไดและสงนนอาจเปนสงทมคณคาซงสามารถ

นาไปแปลงลงสการปฏบตไดในอนาคตพลงจากการคดรวมกนในวงสนทรยะสนทนา จะงอกเงยไดอยางไมท

สนสด

ในความคดเหนของ David Bohm พดถงสนทรยะสนทนาวาเปนเพยงการเรมตนของการแกปญหาท

มนษยสรางขนนบจากอดตจนถงปจจบนซงสอดคลองกบปรชญาตะวนออก หรอความเชอทวาถาคนสามารถ

74 ถอดถอนอานาจ อปาทาน ความคดความเชอทถกหอหมอยอยางแนนหนาแลวมานงพดคยกนแบบมนษย

สมผสมนษยไดกนาจะเปนการเรมตนของการแกปญหาของสงคมของโลกได

10.4 การฟงอยางลกซง (Deep Listening)

มนษยมการสอสารผานการสนทนาเปนสวนใหญ ซงการสนทนาจาเปนตองอาศยอวยวะทม

ความสมพนธกนและทางานรวมกน ไดแกปากทาหนาทผลตเสยงพด และหทาหนาทรบฟงและชวยประมวลผล

ยนยนสงทเราพดออกไปวามความถกตอง ตรงกบใจทเราตองการสอออก ไปหรอไม เรยกวามนษยโดย

ธรรมชาตตองฟงเสยงของตนเองตลอดเวลา

กระบวนการฟงเสยงของตนเองเรยกวา Reflexive audio-evaluation หรอการรบฟงแบบสะทอน

กลบในตวเอง เปนการทางานรวมกนตลอดเวลาของปากกบห คนทหหนวกมาแตกาเนดจงพดไมไดแมจะม

อวยวะในการออกเสยงครบถวนสมบรณ เพราะไมมหทาหนาทเปน ‘self-reflection’ เสยงของตนเองได การ

ทเรามปากเพยงหนงปากแตมหถงสองขางนน แสดงใหเหนวาธรรมชาตออกแบบเพอใหฟงมากกวาใหพดการท

มนษยนาคาพดของตนเองไปพวพนกบคนอนตลอดเวลาคาพดของคนเราจงสามารถกระตกความรสกของคน

อนไดหลายแบบ เชนทาใหคนอนยมหวเราะ รองไห ดใจ เสยใจ โกรธแคน นงเงยบ อยากตอบโต ฯลฯเพราะใน

ขณะทมนษยพด มนษยไมสามารถทาตวใหปลอดจากทศนะใดๆไดจากสงทเชอหรอไมเชอสงทอยากใหเปน

หรอไมอยากใหเปน จากทชอบหรอไมชอบดงนนความรสกหรอทศนะนนๆ กมกจะเขามามสวนรวมอยในคาพด

ของมนษยเสมอและนาออกมาใชในการตดสนสงทมนษยเขาไปเกยวของ และเมอมนษยไปสมพนธกบคนอนๆ

เชนนาเอาความร ความคดทเหนวาด หรอถกตอง ออกมาเสนอแนะ ชกจงโนมนาวใหคนอนคลอยตาม หรอ

นาไปตอบโตกบสงทไมสอดคลองกบสงทตนเชอจนเกดการโตเถยงเพอเอาชนะ และในขณะเดยวกนอาจทาให

ผอนขาดความเปนอสระเกดความรสกตอตาน

ดงนนการพดคยภายใตธรรมเนยมสนทรยะสนทนา หรอDialogue จงเปนการเปดใจรบฟงมากกวา

การพด ฟงอยางไมมเงอนไข ฟงอยางลกซงฟงใหไดยน ฟงโดยไมมการสรปหรอการตดสนคณคาของสงทได

ฟง แตเปนการฟงใหไดยนทงเสยงของตนเอง และเสยงของผอน ในขณะเดยวกนกตงสตพจารณาความรสกท

เกดขนกบตวเอง ฟงเสยงตวเองขณะโตตอบกบสงทเขามากระทบวาเพราะเหตใดตวเราจงมปฏกรยาออกไป

เชนนน ซงเรยกการฟงเชนนวา (Deep Listening) ซงถาการฟงแบบพจารณากลบไปกลบมาแบบนกจะทาให

ไดคาตอบบางอยางและมความคดใหมๆเกดขน

75

10.5 การฟงอยางลกซงในทศนคตของ ตช นท ฮนห

การฟงอยางลกซงในทศนคตของทานตช นท ฮนห คอความเมตตา กรณา มจดมงหมายเพยงประการ

เดยว คอเพอปลดปลอยใหอกฝายมความทกขนอยลงมผคนมากมายทมความทกขใหญหลวงแตไมมใครฟงเขา

อยางลกซง นนจงเปนเหตผลวาทาไมเขาจงตองหนไปหา นกจตบาบด เพอหาใครสกคนทจะรบฟงเขาอยาง

ลกซงการฟงอยางลกซงจะชวยใหอกฝายระบายความทกขออกมาโดยเราผฟงจะไมหยดคาพดของเขา ไมสวน

กลบ จะฟงอยางนงสงบ แมจะรวาเขาพดผด เขามขอมลทผด

ทานตช นท ฮนหไดยกตวอยางของนาการฟงอยางลกซงมาเลาใหฟงวา ทานไดเคยนาชาวปาเลสไตน

กบชาวอสราเอลมาปฏบตรวมกน โดยอยรวมกนกบกลมของทานในหมบาน พลมในชวงแรกทงชาวปาเลสไตน

และชาวอสราเอล ตางฝายตางกไมเชอถอกนโดยทงสอง ตางกมความกลว ความเกลยด ความระแวงสงสยและ

ทงสองฝายไมสามารถมองหนากนและกนได ในสปดาหท 1 ทานใหทงสองฝาย ปลดปลอยความตงเครยดดวย

การอยกบลมหายใจ มสตในการเดนและการนง เพอตระหนกรในความทกข และความเจบปวดในสปดาหท 2

ทานตช นท ฮนหเปดโอกาสใหทงสองฝายไดฝก “การฟงอยางลกซง (Deep Listening)” ใชวาจาแหงสต

วาจาแหงความรก เพอใหเขาไดรบฟงความทกข ความยากลาบากของอกฝาย นาความโกรธ ความกลว มาบอก

เลาวาเขาระแวงสงสยอะไรบางซงการฟงอยางมสต จะทาใหสองฝาย คอยๆเขาใจกนเมอแตละฝายเหนความ

ทกขของกนและกน กจะชวยปลดปลอยความ โกรธ เกลยด ทมตอกนได และสามารถมองอกฝายดวยสายตา

แหงความกรณา โดยมความเขาใจเปนพนฐาน สงเหลาน ชาวปาเลสไตนและอสราเอลสามารถปฏบตได

ในชวงวนสดทาย ทานใหแตละฝายขนเวทเพอรายงานผลของการฝกปฏบต ซงแตละฝายทาไดอยางด

และทานตช นท ฮนหสรปไววาการใชวาจาแหงสต วาจาแหงความรก การฟงอยางลกซง (Deep Listening)

สงเหลานมนษยทกคนกสามารถฝกปฏบตได มใชเพยงชาวปาเลสไตนและอสราเอลเทานน

10.6 ฟงอยางลกซงในทศนะของพระมหาวฒชย วชระเมธ

ในทศนะของพระมหาวฒชย วชระเมธ ไดใหขอสรปความหมายของการฟงอยางไววา การฟงอยาง

ลกซง หมายถง

1) การฟงอยางมสต 2) การฟงอยางออนนอมถอมตน โดยไมมตวกของกขณะฟง 3) การฟงอยางปราศจากอคต ไมลาเอยงดวยรก ชง หลง หรอกลว 4) การฟงดวยจตทปรารถนาจะฟงความจรงตามทมนเปนจรง 5) การฟงดวยเจตนาอนบรสทธ โดยไมคดจะจองจบผด หรอจองจดจาคาคม 6) การฟงโดยปราศจากการประเมนคา หรอตความขณะฟง

76

7) การฟงดวยทาททเคารพตอผพดอยางจรงใจ 8) การฟงตงแตตนจนจบกระแสความ

10.7 บทสรป

สนทรยะสนทนา เปนการพดคยเพอแสวงหาคลนของพลงงานความรและความคดรวมกนโดยจะไมให

ความสนใจเฉพาะสงทไดยนไดฟงเพยงอยางเดยวเทานนแตจะตองทาหนาทเปนผสงเกตอารมณความรสกของ

ตนเองในขณะทไดยนไดฟงสงเหลานนดวยการฟงอยางลกซง การฟงใหไดยน (Deep listening) คอการสงบ

ระงบการตามความรสกใหเทาทนเพอปองกนอคต (bias) ทกอใหเกดความรสกบางอยางตามมา เชนราคาญ

หมนไส เคลบเคลม ขา ชนชม ฯลฯและการสงบระงบคอการสรางปญญาทเกดจากการฟง เมอสามารถจดการ

กบความรสกตวเองไดแลวกสามารถเรมตนสนทนาเพอคดรวมกนไดเลย

77

กจกรรมท 7.1 ชอกจกรรม ฟงอยางลกซง กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต...................................... .............

ใหนสตนงลอมกนเปนวงบนพน นงนง ๆหลบตาฟงเสยงเพลงทเปดบรรเลงเบา ๆ หลงจากไดยนเสยงระฆงกงวานขนใหเขยนสงทเหน เสยงทไดยนลงไป มขอแมอยวา“ชวงทเขยน ไมวาจะคดไมได จะเขยนไมออกหรอไมวาจะเกดอะไรขน เราจะไมยกปากกาขน

จากกระดาษ”

……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….…………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

78

กจกรรมท 7.2 ชอกจกรรม สนทรยะสนทนา กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต..................... ..............................

แบงกลมนสต 4 - 5 คน นงลอมวงกน ใหนสตชนปทสงทสดในกลม เลาชวตในวยเดกใหคนในกลมฟงกน เงอนไขคอคนทเปนคนฟง ตองทาหนาทเปนผฟงทด ตงใจฟงอยางเดยว หามพดโตแยงและใหฟงเสยงภายในตวเองไปดวย ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

79

กจกรรมท 11 ชอกจกรรม สนทรยะสนทนา กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนส ต...................................................

แบงกลมนสต นงลอมวง 2 วง โดยวงในนงหนเขาหนาวงนอก มองหนากนมองแบบเขาไปถงขางใน ไมพดอะไรกน (ใหรจกกน) อานเสยงภายในตวเองไปดวย

ใหคนทนงวงใน“พดถงคนชนดไหนทเราเกลยดทสด” แบบวานกถงแลวจดขนมาเลยเชน คนตอแหล คนโกหก สวนคนทนงวงนอกใหฟงอยางเดยวกอนพอเพอนพดจบ แลวกเปนทปรกษาผพดหาวธพดใหผพดหายเกลยดคน ๆ นนใหได ……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….……………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………………………………………………………………………

80

บทท 11 การศกษาเพอเปลยนแปลงดานในอยางลกซง

เนอหา 1. แนวคดการเรยนรสการเปลยนแปลง

2. กลวธในการจดกระบวนการเรยนร

3. องคประกอบททาใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลากดานหลายมต

แนวคดหลก การเรยนรสการเปลยนแปลงเปนกระบวนการเรยนรทไปไกลเกนกวาการเรยนรเพอใหไดรบความรเชง

ขอเทจจรงเพยงอยางเดยว สการเรยนรทผเรยนจะเปลยนแปลงจากสงทตนไดเรยนรไปในทศทางทม

ความหมายหรอความสาคญยง ทงน การเรยนรดงกลาวจะทาใหเกดการตงคาถามตอสมมตฐาน ความเชอ และ

คณคาตางๆทได และการทบทวนใครครวญมมมองตาง ๆ ทหลากหลายบนพนฐานของการใชเหตผลท

เหมาะสม

วตถประสงค

1. เพอใหนสตเขาใจแนวคดการเรยนรสการเปลยนแปลง 2. เพอใหนสตไดฝกปฏบตการใครครวญ การเปลยนแปลงภายในจตใจของตนเอง

กจกรรมระหวางเรยน

1. ปฏบตภาวนากอนเรมเรยน ประมาณ5-10นาท

2. การรบฟงดวยใจอยางลกซง

3. สะทอนการเรยนร

11.1 ความหมายของการเรยนรสการเปลยนแปลง (Transformative Learning)

ชลลดาทองทวและคณะ(2551:32-35) ไดกลาวถงการเรยนรสการเปลยนแปลงวากอกาเนดจาก

ทฤษฎของแจคเมสโรว (JackMeziro) แหงมหาวทยาลยโคลมเบยเรองการเปลยนแปลงคณลกษณะเชงมมมอง

(perspectiveTransformation)ซงมมโนทศนคลายคลงกบแนวคดของฮาเบอรมาส(JurgenHabermas)เรอง

EmancipatoryActionในการเรยนร

คาอธบายเรองการเรยนรสการเปลยนแปลงทสาคญประการหนงตามแนวคดของ

เมสโรวคอ “การสรางความหมาย (MeaningMaking)ซงเปนวธการดานการศกษาในแนวคดทฤษฎคอนสตรสตวสม (Constructivism)ทตงอยบนฐานแนวคดของจอนหดวอ(JohnDewey)มาเรย มอนเตสเซอร(Marein

81 Montessori) ฌอง เพยเจต (Jean Piager) เจอโรม บรเนอร (Jerome Bruner) และ เลฟ ไวกอทสก (Lev Vygotsky)

สาหรบเมสโรว การเรยนรสการเปลยนแปลง (Transformative Learning หรอ (Transformation

Learning) เปนกระบวนการเรยนรทไปไกลเกนกวาการเรยนรเพอใหไดรบความรเชงขอเทจจรงเพยงอยาง

เดยว สการเรยนรทผเรยนจะเปลยนแปลงจากสงทตนไดเรยนรไปในทศทางทมความหมายหรอความสาคญยง

ทงนการเรยนรดงกลาวจะทาใหเกดการตงคาถามตอสมมตฐานความเชอและคณคาตางๆทไดและการทบทวน

ใครครวญมมมองตางๆทหลากหลายบนพนฐานของการใชเหตผลทเหมาะสม

เมสโรวอธบายวา“การเปลยนแปลงคณลกษณะเชงมมมอง(Perspective Transformation)เปน

กระบวนการเปลยนแปลงสการเกดการตระหนกรเปนอยางยงวาสมมตฐานของเรากาหนดกรอบวธการรบร

เขาใจความรสกตอโลกอยางไรและเหตใดจงเปนเชนนนและเกดการตระหนกเขาใจในการเปลยนแปลง

โครงสรางของความคาดหวงทคนชนตางๆดงกลาวเพอใหเกดมมมองทบรณาการไมแบงแยกและมลกษณะ

หลอมรวมเปดรบสงตางๆมากยงขนรวมทงเกดการตระหนกรในการตดสนใจเลอกหรอกระทาสงตาง ๆบนฐาน

ของความเขาใจใหมทเกดขนดงกลาวน

ทฤษฎดงกลาวเสนอวาผเรยนจะสามารถเปลยนแปลงโครงสรางการใหความหมายของตนไดกลาวคอ

ความเชอทศนคตและปฏกรยาเชงอารมณดวยการใครครวญสะทอนความคดในเชงวพากษตอประสบการณ

ตางๆของตนซงทายทสดจะนาสการเปลยนแปลงคณลกษณะเชงมมมอง

โครงสรางเชงความหมาย(MeaningStructure)เปนกรอบการมองโลกทตงบนฐานของประสบการณ

เชงวฒนธรรมและบรบทของแตละบคคลและมอทธพลตอความประพฤตและการตความเหตการณตางๆของ

เขาโครงสรางเชงความหมายประกอบขนจากแบบแผนเชงความหมาย (MeaningScheme)ซงจะเปลยนไปได

ตามแนวคดตางๆทแตละบคคลบรณาการเขามาดงนนการเปลยนแปลงแบบแผนเชงความหมายจงเปนสงท

เกดขนเปนประจาตลอดเวลาทเรามการเรยนรทงนแบบแผนเชงความหมายเปนวธทเราใหความหมายตอ

ประสบการณตางๆรอถอนมนออกมาและกระทาตอบสนองกบมนบนพนฐานของเหตผลการเปลยนแปลง

คณลกษณะเชงมมมองนาสการเรยนรสการเปลยนแปลงอยางไรกตามเมสโรวเชอวาปกตแลวการเปลยนแปลง

คณลกษณะเชงมมมองจะเกดจากการมทางเลอกทขดแยงภายในบางประการททาใหเสยศนยซงเปนสภาวะท

วกฤตหรอเปนสภาวะเปลยนผานทสาคญในชวตทงนแนวคดของเมสโรวไดรบการวพากษวาตงอยบนฐานของ

การใชเหตผลมากเกนไปโดยนกคดหลายคนแยงวาปจจยเชงอารมณและญาณทศนควรจะมนาหนกเทาเทยม

กนในการกอใหเกดการเปลยนแปลงดงกลาว(Mezirow.2000)

แนวคดของเมสโรวสงอทธพลใหเกดขบวนการดานการเรยนรสการเปลยนแปลง

82 ในการศกษาระดบอดมศกษาขนนบตงแตปค.ศ 1978ทงนเมสโรวเสนอแนวคดเรองการเปลยนแปลงคณลกษณะเชงมมมองใหเปนกระบวนการเรยนรหลกในหลกสตรของมหาวทยาลยเขามทศนะตอกระบวนการดงกลาววามลกษณะโดยพนฐานเปนเชงญาณวทยาตามธรรมชาตกลาวคอเปนกระบวนการเชงวพากษ (Critical)และเชงเหตผล(Rational)ทผเรยนซงเปนผใหญจะสามารถตระหนกเขาใจบทบาทความเชอ และสมมตฐานของตนเองในระดบจตใตสานกไดกระบวนการดงกลาวจะนาสชวงแหงพฒนาการเชงสรางสรรค(Constructive)หรอเชงสรางสรรคตนเอง(Selfauthoring)ขนเปนชวงทบคคลจะละวางคณคาและความหมายตอสงแวดลอมทางสงคมของตนซงกลมกลนไปในวถชวตอยางปราศจากการวพากษและจะเปลยนมาเรยนรทจะสรางคณคาและความหมายใหมสาหรบตนเองขนมาแทนทในทศนะของเมสโรวกระบวนการดงกลาวเปนกระบวนการทสาคญยงตอการทางานของระบอบประชาธปไตยทเหมาะสมซงตงอยบนฐานของเสรภาพ

แนวคดเรองการเรยนรสการเปลยนแปลงบนฐานทเปนกระบวนการเชงญาณทศนะ (Intuition)และ

เชงอารมณพฒนาขนจากงานของโรเบรตบอยด(RobertBoyd)ซงคดทฤษฎ

เรองการศกษาเชงการเปลยนแปลง(TransformativeEducation)บนฐานของจตวทยาเชงวเคราะห(หรอเชงลก) (Analytical(Depth)Psychology)

ในทศนะของบอยดการเปลยนแปลงภายใน(Transformation)เปนการเปลยนแปลง

ในระดบรากฐานของบคลกภาพของบคคล ซงเกดขนจากการไดขอสรปจากทางเลอกทขดแยงสวนตวและการขยายจตสานก(Consciousness)ซงเกดขนจากการบรณาการเชงบคลกภาพโดยอาศยสงทเหนอกวาเหตผลเชนสญลกษณภาพพจน(Images)และแบบฉบบ (Archetypes)ตางๆในการชวยใหเกดวสยทศนหรอความหมายสวนตวในการใหความหมายวาการเปนมนษยคออะไร

ทงนประการแรกปจเจกบคคลจะตองเปดรบตอการรบการแสดงความหมายกระแสทางเลอกตางๆ

และตระหนกยอมรบความจรงแทของความหมายใหมนนในกระบวนการดงกลาวขนตอนทสาคญคอชวงท

ปจเจกบคคลเกดสภาวะทเศราเสยใจเมอตระหนกเหนวาแบบแผนรบรเดมของตนนนไมสามารถจะใชไดอก

ตอไปและจะเปลยนสการยอมรบแบบแผนการรบรใหมทจะบรณาการทงแบบแผนดงเดมและแบบแผนใหมเขา

ดวยกนแนวคดของบอยดแลไมเออรนนมลกษณะเชงจตวทยาสงคม(Psychosocial)มากกวาแนวคดของเมส

โรวซงเนนตวตน(Ego)และเหตผลเปนหลก(BoydandMyer.1988:261-284)

โอซลลแวน(O' Sullivan)ใหนยาม“การเรยนรสการเปลยนแปลง(Transformative

Learning )ไววาเปนการเรยนรทเกยวของกบการเปลยนยายอยางลกซงเชงโครงสรางในดานความคด ความรสกและการกระทาเปนการเปลยนยายของจตสานก(Consciousness)ทกอใหเกดการเปลยนแปลงอยางรนแรงและไมอาจเปลยนกลบมาสสภาพเดมไดในวถการดารงอยของเราในโลกการเปลยนยายดงกลาวเปนการเปลยนความเขาใจตอตวเองตอการกาหนดเขาใจวาตนเองอยณตาแหนงใดในโลกตอความสมพนธของเรากบมนษยอนและโลกธรรมชาตตอความสมพนธเชงอานาจซงกาหนดโครงสรางของชนชนเชอชาตและเพศสภาวะตอการตระหนกเขาใจในรางกายของเราและตอวสยทศนของเราในการเลอกวถชวตทเปนแนวทางกระแส

83 ทางเลอกอนๆรวมทงเปลยนความเขาใจของเราตอสานกความรบผดชอบในเรองความยตธรรมทางสงคมสนตภาพและความปตสวนบคคล(O' Sullivan.2003:326-333)

คง(King)ไดสรางแบบจาลอง(Model)ของโอกาสในการเรยนรสการเปลยนแปลงขนจากการวจยเชง

meta-analysis แบบจาลองดงกลาวยนยนมมมอง โอ'ซลลแวนวาเราจะตองมองใหพนกรอบเดมๆเพอทาความ

เขาใจเรองการเรยนรของผใหญในการจดการกบความขดแยงทงภายในและภายนอกการสอสารสนทนาการ

เปลยนแปลงและการบรณาการใหมในแงมมทหลากหลายยงขน (King.2005:250-275)

11.2 กลวธในการจดกระบวนการเรยนร

กลวธในการจดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงแนวจตตปญญาศกษาทดธนานลชยโกวทย

(2551:151-154)ไดเสนอวาการจดกระบวนการจตตปญญาศกษาจาเปนอยางยงทจะตองมงเนนความสมดลใน

ความแตกตางซงสามารถแยกแยะไดเปน

1.การจดกจกรรมทสมดลของการเรยนรในฐานกายฐานใจและฐานหวโดยเนนรปแบบวธหลากหลาย

ในการเรยนรทตอบสนองตอฐานตางๆทงทางกายใจความคดและจตวญญาณและสงเสรมการเรยนรในทก

ระดบทงระดบประสบการณตรง(Experiential learning) ทเปนการเรยนรจากการไดเผชญและสมผส

เหตการณหรอสงตางๆโดยตรงการเรยนรผานจตนาการ(ImaginableLearning)ทเปนการเรยนรผานสญลกษณ

เชนการเรยนรผานเสน สรปทรงสดสวนลาดบทตอเนองเสยงจงหวะการเคลอนไหวการอปมาอปมยบทกว

วรรณกรรมการเรยนรในระดบนมกจะยงเปนองครวมและกอใหเกดประสบการณตรงทไปกระทบใจและรสกได

การเรยนรเชงมโนทศน(ConceptualLearning)ซงเปนการเรยนรในระดบความคดรวบยอดหรอแนวคดทใช

ภาษาพดเปนหลกและการเรยนรเชงปฏบต(PracticalLearning)เปนการเรยนรทจะลงมอปฏบตจรงโดยนาสงท

ไดเรยนรในการเรยนรระดบตาง ๆ ทกลาวมาแลวมาปฏบตในชวตจรง (Heron.1993:3)

2.การสรางความสมดลระหวางพนทปลอดภย(ComfortZone)คอการจดกจกรรมทเปดโอกาสให

ผเขารวมกระบวนการตองเผชญกบสงทไมคนชนตองอาศยความกลาตองฝนตนเองในการกระทาบางสง

บางอยางทแตกตางไปหรอตองเผชญกบความขดแยงทตนพยายามหลกเลยงเพอใหเกดการเรยนรใหมๆและ

กาวพนความเปนตวตนของตนเองหรอขยายขอบเขตของความรบรและทกษะในกรณนนแตในขณะเดยวกนก

ยงคงรกษาความรสกมนคงปลอดภยและระมดระวงไมใหเกดพนทอนตราย(DangerZone)ทจะสงผลกระทบ

ดานลบตอการเรยนร

3.การเคลอนเขา-ออกจากศนยกลางการเรยนรเกยวกบตนเอง(Decent ringvscentering) เปนการ

ออกแบบกจกรรมใหเกดการเคลอนออกจากการคดเกยวกบตนเองรวมทงสถานการณหรอปญหาทกาลงเผชญ

เขาสสนามประสบการณใหมทมองคประกอบของการ “เลน”หรอการ“หลด”ออกจากชวตประจาวนเพอแกไข

84 สถานการณหรอปญหาสมมตททาทายอยเบองหนาในเวลาอนจากดเชนการใหเลนเกมหรอทากจกรรมศลปะท

ทาใหผเขารวมการเรยนรแสดงความคดความรสกนสยความเคยชนและตวตนของตนเองออกมาอยางสมดลกบ

การเคลอนเขาสการยอนคดใครครวญเกยวกบแบบแผนพฤตกรรมนนๆเพอใหเหนแบบแผนความเคยชนท

ตนเองมกนามาใชในการแกไขสถานการณหรอปญหาทเกดขนทงเฉพาะหนาและในระยะยาวโดยมกไมรตว

กลาวโดยสรปคอการจดสมดลระหวางการทาให“เผลอ”หรอ“หลด”เพอใหเหนตนเองกบการยอนกลบมาตงสต

และใครครวญเพอใหเกดความเขาใจทลกซงขน

4.การสรางสมดลระหวางการมเวลาใครครวญตามลาพงและการใชเวลาอยรวมกบผอน

(SolitudeVSSolidarity)คอการจดกจกรรมทใหแตละคนมโอกาสไดรวมเรยนรไปพรอมกบผเขารบการอบรม

คนอนๆในลกษณะของชมชนรวมรบฟงและแลกเปลยนเรยนรจากกนเพอใหเกดการเรยนรทหลากหลายได

สมผสและเผชญกบประสบการณตรงทเปดโลกทศนของตนใหกวางขนในขณะทตองมจงหวะทเปดใหมชวงเวลา

ของการไดอยตามลาพงเพอใครครวญตอประสบการณทไดรบในแตละชวงกจกรรมหรอสารวจอารมณ

ความรสกทกาลงเกดขนในระหวางการทากจกรรมเพอนอมนาการเรยนรเขาสใจ

5.สมดลของการแบงกลมเรยนรคอการกาหนดขนาดและวธแบง(SizeandSelectionProcedure)กลม

เรยนรในลกษณะตางๆโดยกระบวนกรจะตองตระหนกถงขอดและขอเสยทแตกตางกนออกไประหวางการ

แบงกลมเรยนรขนาดเลก(2-4คน)ขนาดกลาง(6-10 คน)และขนาดใหญ(มากกวา8คนขนไป)ตลอดจนการจด

กระบวนการทใหสมาชกทงหมดเขารวมเปนกลมเดยวกนรวมถงวธการแบงกลมทจะเลอกใชคอการแบงกลม

โดยใหสมาชกเลอกกนเองกลมทใชการแบงแบบสมกลมทกาหนดหวขอการแบงทงนตองคานงถงจดมงหมาย

ของกระบวนการและการแบงกลมในจงหวะนนเปนสาคญวาจะเลอกใชการแบงกลมอยางไรเพราะเหตใด

ตวอยาง เชนกลมขนาดเลกมขอดเรองการประหยดเวลาเนองจากมสมาชกจานวนไมมากทาใหสามารถใช

เวลานานและลงลกไดและยงชวยใหสมาชกกลมมความรสกใกลชดผกพนพรอมทจะรบฟงกนและกนอยาง

ลกซงแตมขอเสยคอขาดความหลากหลายและมมมองทกวางขวางหรอการใหสมาชกเลอกแบงกลมกนเองม

ขอดคอสมาชกสามารถจะเลอกกลมคนทตนเองรสกสะดวกใจทจะเรยนรรวมกน โดยเฉพาะในเวลาทตองการ

แลกเปลยนในเรองสวนตวทตองอาศยความเขาใจและการยอมรบระหวางกนสงแตมขอเสยคอการเลอก

แลกเปลยนเรยนรเฉพาะกบคนทตนเองรสกสะดวกใจอาจนาไปสการหลกเลยงการเผชญหนากบมตบางดาน

ของตนเองหรอสมาชกคนอนๆทไมตองการสารวจหรอปฏเสธทจะยอมรบเปนตน

6.ความยดหยนภายใตกรอบโครงสราง(FlexibilitywithinStructure)หมายถงการสรางสมดลระหวาง

ความยดหยนในระหวางการดาเนนกระบวนการกบกรอบโครงสรางของกระบวนการตามเปาหมายของการจด

กระบวนการเรยนรนน ๆคอกระบวนกรจาเปนตองวางโครงสรางของกระบวนการทสะทอนเปาหมายและ

85 เนอหาของกระบวนการเรยนรตามทกาหนดดวยความเขาใจอยางถองแทพรอมทงคาดการณลวงหนาวา

กระบวนการแตละชวงรวมทงกจกรรมแตละอยางจะสงผลอยางไรตอพลวตของกลมและจะนาไปสการเรยนร

และการเปลยนแปลงในลกษณะและมตใดบางแตในขณะเดยวกนเนองจากสภาพการณทเกดขนจรงมก

แตกตางจากสงทคาดการณไวลวงหนาทาใหกระบวนกรตองมความยดหยนและสามารถแกไขปญหาเฉพาะหนา

ปรบกระบวนการไปตามสถานการณไดอยางมประสทธภาพสามารถลนไหลไปตามความเหมาะสมไดในขณะท

ยงคงรกษาเปาหมายของกระบวนการเรยนรนนๆไวเพอใหเกดประโยชนสงสดตอผเขารวมทกคน

11.3 องคประกอบทท าใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลากดานหลายมต

ปรดาเรองวชาธร(2551:181-188)ไดเสนอองคประกอบททาใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลาก

ดานหลายมตดงน

1.จดวางเนอหาการเรยนรใหเชอมโยงถงความจรงอนเกยวกบสภาวะภายในของคน กระบวนกรควร

ทาเนอหาของบทเรยนใหเชอมโยงเขาใกลตวผเรยนใหมากทสดโดยเฉพาะดานในของมนษยทาบทเรยนให

สอดคลองสมพนธกบบรบทรอบตวผเรยนทเปนสถานการณในชวตจรงนอกจากนเนอหาของบทเรยนจะตอง

เปนปลายเปดไมหยดนงตายตวและตองพรอมทจะถกตรวจสอบถกตงคาถามจากผเรยนไดเสมออกทงควรเปน

บทเรยนทเปนปลายเปดเพอโยงสมพนธกบองคความรดานอนศาสตรสาขาอน

2.การใชกระบวนการเรยนรทหลายหลายและทรงพลง ซงมลกษณะสาคญดงน

2.1การใหผเรยนไดเรยนผานประสบการณตรง 2.2กจกรรมหรอกระบวนการเรยนรทใชควรสอดคลองกบจดมงหมายการเรยนรเนอหาการ

เรยนร ตวผเรยนและขอจากดเรองเวลา 2.3เปนกจกรรมหรอกระบวนการเรยนรททาใหเกดการกระทบสมผสกบความรสกภายในไดงาย

หรอเปนกบดกหรอหลมพรางทเมอผเรยนไดทาหรอไดผานแลวทาใหเกดการฉกคดใครครวญเกดปญญาไดงายทาใหมองเหนความจรงภายในทมกมองขามหรอไมเคยใสใจมองรวมถงทาใหเกดการเผชญหนากบตวตนทแทจรงภายในไดงาย

2.4เปนกจกรรมทกระบวนการเรยนรทบางครงบางขณะทาใหผเรยนเกดความนงสงดเกดสภาวะทใครครวญหรอตระหนกรไดอยางแจมชด

2.5เปนกจกรรมหรอกระบวนการเรยนรททาใหผเรยนรสกเชอมนไววางใจในระดบทจะยอมเปดตวลงมาเรยนรอยางเตมทแตบางครงกระบวนการอาจจาเปนตองใชกระบวนการเรยนรททาใหผเรยนเกดความรสกเสยงหวนไหวหมนเหมตอการเปดเผยตวตนซงกระบวนการเรยนรทเสยงระดบหนงจะทาใหบทเรยนมความลกซงซงผเรยนบางคนถงกบเปลยนแปลงภายในอยางชนดถอนรากถอนโคนเลยทเดยวทงนกระบวนกรจาตองประเมนตวกระบวนกรเองผเรยนจงหวะสถานการณในขณะเรยนรเปนสาคญ

3.การจดบรรยากาศการเรยนรทสรางสรรคการสรางบรรยากาศการเรยนร

86 ทสรางสรรคแบงเปน2นย

ประการแรกบรรยากาศในดานกายภาพในทนหมายถงสถานทเรยนรตองเหมาะสมสอดคลองกบเนอหากระบวนการเรยนรเชนหากจะเรยนรเรองนเวศวทยาเรากควรเลอกใชผนปาอนอดมสมบรณแตถาหากเปนเนอหาการเรยนรทวๆไปกระบวนกรควรใชหองเรยนทโปรงโลงและเงยบสงด ทสาคญควรจดหองเรยนใหเปนพนทวางพอทจะนงลอมเปนวงกลมได

ประการทสองบรรยากาศดานความสมพนธของกลมผเรยนรวมถงกระบวนกร ในทนมงเนนการสรางความสมพนธในกลมผเรยนรวมถงกระบวนกรใหเกดความเปนเพอนอนลกซงซงหมายถงความรสกไววางใจกนมากพอจนทกคนสามารถแบงปนประสบการณไดอยางเตมทสามารถเปดเผยตวตนดานในไมวาดหรอรายเพอหยบเปนบทเรยนแหงการเตบโตใหแกกนและกนไดและเมอถงคราวทบทเรยนนาไปสความเจบปวดภายในกยงสามารถาชวยเหลอเยยวยาภายในใหกนได

4.การสรปหรอถอดบทเรยนเพอใหบทเรยนทแฝงฝงในตวผเรยนและจากกระบวน

การเรยนรโผลปรากฏเปนบทเรยนทผลบานงอกงามและเหนเปนประจกษรวมกน จงมวธการดงเชน 4.1การใชสนทรยสนทนาโดยกระบวนกรไมจาเปนตองดาเนนรายการมากคงปลอยใหกลม

แลกเปลยนแบงปนกนไปตามจงหวะของความสดในแตละขณะ 4.2การใชกลมยอยสรปการเรยนรโดยตงประเดนกวางๆใหแลกเปลยนกนการใชพลงคาถามท

เชอมโยงลงลกเพอดงบทเรยนใหโผลปรากฏการตงคาถามเพอสรปบทเรยนทเหนบอยแบบหนงในหลายแบบกคอกระบวนกรมกจะเรมตนถามถงประสบการณตรงทเกดขนสดๆกอนวาเปนอยางไรทควรถามถงความรสกทเกดขนเปนลาดบแรกกเพราะความรสกภายในของคนมกเปนดานแรกททาใหเกดความหมายบางอยางภายในและมกจะนาไปสการนกคดปรงแตงเปนความเหนหรอความเชอหรอทศนคตหลงจากนนกระบวนกรอาจตงคาถามตอโดยถามจากประสบการณตรงแลวพลกแพลงไปสการเรยนรแลวอาจถามเชอมโยงจากบทเรยนทเกดขนไปสการประยกตบทเรยนไปใชในชวตจรงเปนการปดทาย

4.3การสรปบทเรยนโดยการเขยนบนทกอยางใครครวญหรอผานกจกรรมอนๆนอกเหนอจากการพดคยเชน การวาดรปเพอสะทอนสงทไดเรยนรเปนตน

4.4การสรปหรอการถอดบทเรยนดวยการสนทนาแบบตวตอตวเปนการเฉพาะระหวางกระบวนกรกบผเรยนซงมกจะเปนบทเรยนทเปนการเตบโตภายในและผเรยนตองการความเปนสวนตวและความไววางใจสงทจะเปดเผยตวตนทอยลกขางในแตบางครงผเรยนคนนนกอาจไววางใจผเรยนคนอนจงใหกระบวนการสนทนากบตนอยางเปดเผยตอกลมใหญกเปนไปไดเชนกน

4.5การใหผเรยนแลกเปลยนประสบการณผานการเลาเรองอยางเดยวหรอ สลบกบการตงคาถามเพอลงลก

ธนา นลชยโกวทย(2551:9-12)สรปถงองคประกอบของกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงกรอบ

อางองตามทศนะของเมซโรววาประกอบดวยสาระสาคญ 3 ประการดงน

1.ประสบการณ (Experience)

87

เมซโรวมองวาประสบการณเปนจดเรมตนของการเรยนรเพอการเปลยนแปลงเพราะประสบการณจะตองถกตความและรบรผานกรอบอางองหากกรอบอางองสามารถอธบายประสบการณไดดประสบการณนนกจะกลบไปเสรมกรอบอางองเดมแตถาประสบการณนนไมสอดคลองกบกรอบอางองเรากจะตองขยบขยายกรอบอางองหรอถงกบตองปรบเปลยนกรอบอางองใหมถาประสบการณใหมนนมความสาคญและขดแยงกบกรอบอางองเดมอยางรนแรงดงนนประสบการณสามารถนามาใครครวญและกระตนใหเกดการใครครวญได

2.การใครครวญอยางมวจารณญาณ(CriticalReflection)

เมซโรวถอวาการใครครวญอยางมวจารณญาณเปนหวใจในกระบวนการของการปรบเปลยนกรอบอางองหรอกระบวนทศนและมความสาคญทงในกระบวนการเรยนรทเชอมโยงกบการปฏบตหรอการเรยนรเพอแกปญหา(instrumentallearning)และการเรยนรเพอการสอสารการตความและแปลความหมายทเกดขนในการสอสารโดยแบงการใครครวญออกเปน 3 ระดบคอ

1)การใครครวญเนอหา(CriticalReflectionofContent) 2)การใครครวญกระบวนการ(CriticalReflectionofProcess) 3)การใครครวญกระบวนทศน(CriticalReflectionofPremises)

3.การแลกเปลยนความคดเหนอยางมเหตผล(CriticalSelf-ReflectionofAssumptions)

ตามความเหนของเมซโรวการแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผลเปนเครองมอสาคญทสดทจะทาใหเกดการปรบเปลยนกรอบอางองหรอกระบวนทศนdiscourseหรอ วาทกรรมในทนหมายถงการแลกเปลยนทางความคดเพอตรวจสอบความเชอความรสกและคณคาตางๆของกนและกนในกระบวนการแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผลนเราจะตองทาความเขาใจและตงคาถามทงกบกระบวนทศนของตนเองและผอน

เมซโรวเสนอวาบคคลจะตองมความสามารถในเชงการเรยนรทเปนพนฐานสองประการจงจะสามารถทาการแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผลและเปนอสระไดอยางแทจรงคอขอแรกจะตองสามารถใครครวญเกยวกบตนเองอยางมวจารณญาณ(CriticalSelf - Reflective)ไดขอตอมาคอสามารถทาการตดสนใจอยางใครครวญ(Reflective-Judgment)ในระหวางการกระบวนการแลกเปลยนความคดเหนเชงวภาษอยางมวจารณญาณ(Critical- DialecticalDiscourse)คอการประเมนความเหมาะสมของขอสรปพนฐานและความคาดหวงในระดบลกทเปนพนฐานของความคดความเชอคณคาและความรสกของทงตนเองและบคคลอนในกระบวนการแลกเปลยนทางความคดอยางมเหตผลได ทกษะทจาเปนในการจดการเรยนรททาใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลากดานหลายมต

ปรดาเรองวชาธร(2551:191-192)ไดเสนอทกษะทจาเปนในการจดการเรยนรททาใหการเรยนรเปลยนแปลงคนไดหลากดานหลายมตดงน

1.การรบฟงดวยใจอยางลกซง เปนกระบวนกรจาเปนตองฝกรบฟงผเรยนอยางลกซง ฟงดวยสตจนสามารถจบประเดนหรอเขาถงเรองราวตางๆของผเรยนทกาลงแลกเปลยนแบงปนการฟงอยางลกซงยงชวย

88 ทาใหกระบวนกรเขาถงอารมณความรสกของผเรยนแตละคนซงการเขาถงประเดนและอารมณความรสกจะเปนประตสาคญของการทาใหบทเรยนกลมลกโผลปรากฏขนมา ทาใหกระบวนกรสามารถเชอมโยงวเคราะหสงเคราะหประสบการณของผเรยนไดอยางแมนยาและแหลมคม

2.วธคดหรอกระบวนการคดเพอใชเปนเขมทศนาทางในการวางแผนและการสรปบทเรยนในการจดการเรยนรทเอากลมผเรยนเปนตวตงและจะตองสกดความเหนและประสบการณออกจากผเรยนแลวทาใหปะทะสงสรรคจนเกดบทเรยนทลกซงนนกระบวนกรจาตองมวธคดหรอกระบวนการคดเพอใชเปนเขมทศบงบอกทางในการวางเนอหาและการสรปบทเรยนเขมทศของกระบวนการคดทวานนจะชวยทาใหกระบวนกรรชดไดวาบทเรยนกาลงอยจดใดกาลงเคลอนไปอยางไรประเดนกาลงเชอมโยงสมพนธหรอยอนแยงกนอยางไรซงถากระบวนกรรตาแหนงแหงทของบทเรยนชดเจนกจะชวยผเรยนเขาถงบทเรยนไดงาย

3.การจบประเดนนอกจากการรบฟงอยางลกซงแลวกระบวนกรจาตองหมนฝกฝนการจบประเดนหรอจบแกนของเรองไดเพราะหากกระบวนกรจบประเดนไดแมนยาไมหลดมอ กยอมชวยทาใหทกคนเขาถงบทเรยนไดงายไมผดพลาดคลาดเคลอนไปจากความหมายทผเรยนตองการสอซงนนกจะเปนประตสาคญของการทาใหบทเรยนอนลกซงซงโผลปรากฏขนมาและเทากบเปนการตอกยาวาการรบฟงอยางลกซงและการจบประเดนตองทางานควบคกน

4.การสอสารทเขาใจงายและทรงพลงทกษะดานนถอเปนเสนหอยางยงทจะทาใหผเรยนเขาถงบทเรยนไดงายและมพลงตนตวตอการเรยนรไดอยางตอเนองดงเชนการเลาเรองสนๆหรอการพดใหขอคดหรอเสนอมมองใหมๆของกระบวนกรดงเรามกจะประทบใจกระบวนกรบางทานทสามารถพดไดอยางคมคายและทรงพลงจนทาใหผเรยนเกดมโนธรรมสานกหรอเกดการฉกคดอยางใครครวญไดอยางนาทงโดยเฉพาะทาใหเราเหนเรองภายในหรอเรองใกลตวทเรามกมองขามเสมอเปนตน

5.การตงคาถามทลงลกและเชอมโยงทกษะดานนจดเปนเครองมอสาคญทจะทาใหผเรยนเกดการเรยนรจากภายในและทาใหเกดปะทะสงสรรคบทเรยนภายในกลมซงชวยทาใหองคความรชดเจนลมลกและขยายเชอมโยงไปสบรบทอนไดอยางทรงพลง

11.4 ปจจยทท าใหผเรยนเกดคณสมบตตามนยามของจตตปญญาศกษา

จรฐกาลพงศภคเธยร(2551:39-40)ไดเสนอปจจยทมความสาคญและมผลตอการจดการศกษาตามแนวทางจตตปญญาศกษาดงน

ปจจยภายใน 1.มกจกรรมบมเพาะความรกความเมตตาโดยเฉพาะอยางยงกจกรรมอาสาสมครหรอการ

ทางานบรการชมชน 2.มกจกรรมทบมเพาะการตระหนกรและปญญาญาณเชนกจกรรมนงสมาธเรยนชงชาฝกวาด

ภาพเขยนและเขยนพกนจนเจรญสตการแสดงความเคารพเปนตน 3.มกจกรรมทเปนการเรยนรผานประสบการณตรง 4.มกจกรรมทกอใหเกดความคดใครครวญเหนความเชอมโยงการคด

89 เชงวพากยและการมวจารณญาณ

ปจจยภายนอก 1.เนนการเรยนรแบบองครวม(มนโยบาย/ เปาหมาย/ พนธกจของสถาบนสนบสนน มเนอหา

หลกสตรและกจกรรมสนบสนน) 2.เนนความเปนกลยาณมตรบรรยากาศของความรกความเมตตาและการแลกเปลยนเรยนร

(มความใกลชดระหวางอาจารยและนกศกษา) 3.เนนความเปนแบบอยางของผสอน(ผสอนตองเปนตนแบบทดผสอนรวมปฏบตแนวจตต

ปญญา ในชมชนเรยนรทใกลชดเปนสวนตว) ปจจยเกอหนน 1.บรรยากาศสงแวดลอมทเกอกลตอการเรยนรแนวจตตปญญา มความเปนธรรมชาตมพลง

ดานจตวญญาณมความสวยงามมพนทสาหรบปฏบตกจกรรมแนวจตตปญญาเชนการภาวนาศลปะเจรญสตมความเปนชมชนทใกลชด(เชนมทพกในมหาวทยาลยมการเรยนรอยางเปนสวนตวมชนเรยนขนาดเลก)มการใหคณคาตอวถปฏบตแบบจตตปญญา(เชนมสถานทฝกปฏบตจดบรการอาหารมงสวรต)

2.การกาหนดเนอหาแนวจตตปญญา สอดแทรกคณคาความด ความงามความจรงมงเนนการสรางคนทสมบรณการสอนสรรพวชาบนฐานความเปนมนษย เปนความรเชงสหวทยาการ เนนการปฏบตแนวบรณาการ กาย จตวญญาณ และผสานทฤษฎเขากบการปฏบต

3.การจดหลกสตรกระบวนการเรยนรทมกจกรรมเชงจตตปญญาเชนงานอาสาสมครการภาวนาการปฏบตบรณาการเชงองครวมในทกมตการเปดรบความแตกตางหลากหลาย

4.มวฒนธรรมองคกรแนวจตตปญญาใชหลกพรหมวหาร4มงเนนการรเทาทนปจจบนขณะ บมเพาะความเปดกวาง สรางสรรคชมชนแหงการเรยนรเหนคณคาและความเทาเทยมของความเปนมนษย เปดรบความหลากหลาย สนบสนนความยงยนเนนการบรณาการเชงองครวม และสรางสรรคในการปฏบตในการเรยนการสอน และการบรหารจดการ

5.มแหลงเรยนรทเหมาะสม(เรยนรจากประสบการณตรงเชนจดใหมโรงพยาบาลสาหรบการทางานอาสาสมครมสถานปฏบตภาวนาของมหาวทยาลยมหองสมดขนาดใหญมอาจารยผเชยวชาญทยดผเรยนเปนศนยกลางการเรยนรผานชมชนแหงการเรยนร

การศกษาทผานมา หากพจารณาทจดเนนและจดหมายเปนตวตง สามารถแยกออกไดเปน 5 ประเภทใหญๆไดแก

1) การศกษาทเนนการถายทอดความรหรอแบบครปอนให (Spoon Feeding) 2) การศกษาทเนนการคดเชงวเคราะห วพากษ วจารณ (Critical Thinking) 3) การศกษาทเนนประสบการณ (Experiential Learning) 4) การศกษาทเนนการบรณาการ (Integrative Education) และ 5) จตตปญญาศกษา (Contemplative Education)

90

เพอใหเหนความเหมอน ความตางของการศกษาทง 5 แบบ จะขออธบายแนวคด และแนวปฏบตของการศกษาทง 5 แบบโดยสรปดงตอไปน

1) การศกษา/การเรยนรแบบครปอนให จะเนนการถายทอดความร/ทกษะจากครสลกศษย เปนการเรยนรจากการทองจาและการฝกฝนตามรปแบบทครสอน ไมเนนเรองการคดวเคราะห/ หรอความคดสรางสรรค จงไมใหความสาคญกบการระดมสมอง อภปรายหรอโตแยงทางความคดระหวางครกบผเรยน และระหวางผเรยนดวยกนเอง

2) การศกษาทเนนการคดวเคราะหวพากษวจารณ จะมงเนนทการตรวจสอบอยางระมดระวงรอบดานเกยวกบขอมล/ขาวสาร/ความร ขอตกลงเบองตน (Assumptions) และทมาของขอมล/ขาวสาร/ความรเหลานน มการพจารณาและแลกเปลยนขอมลขาวสาร ขอสรปและการนาไปประยกตใช ผานการอภปรายโตแยงดวยเหตผล อางองขอมลและทฤษฎทหลากหลาย ในประเดนทศกษา การคดเชงวเคราะหมความสาคญและจาเปน ทงระหวางครกบผเรยน และระหวางผเรยนดวยกนเองเพอหาขอสรปทดทสด การศกษาแบบนใหความสาคญกบการคดทเปนระบบ มขอมล เปนการคดแบบเสนตรง( Linear)เปนสวนใหญ จงมลกษณะทเปนกลไก(Mechanistic)

การศกษาทงสองแบบเนนเรองการอาน แตแบบแรกอานเพอทองจา แบบทสองอานเพอสารวจตรวจสอบขอมล/ขาวสารเพอการอภปราย (Discussion) โตแยง (Argument) แลกเปลยน (Sharing) เพอเปรยบเทยบ (Comparison) เพอขดแยง (Contrast) เพอหาขอสรป

ทงสองแบบเนนเรองการฟง แตแบบแรกฟงเพอเขาใจและจาตามทครสอน แบบทสองฟงเพอพจารณา วเคราะห วพากษ วจารณเพอหาขอสรปในประเดนทศกษา แบบแรกไมใหความสาคญกบความคดสรางสรรค แบบทสองใหความสาคญกบความคดสรางสรรค แตเปนแบบแตกขยาย (Divergent Thinking) และเปนเสนตรง (Linear)

แบบแรกเนนความรวมมอ (Cooperative) ในลกษณะผเรยนใหความรวมมอกบผสอน แบบสองเนนความรวมมอแบบใหความเหนทหลากหลาย

3) การศกษาทเนนประสบการณ เปนการศกษาทเนนใหผเรยนเรยนรจากประสบการณตรง ผสอนเปนผจดประสบการณและทาหนาทเปนผเออใหเกดการเรยนรโดยใหผเรยนมประสบการณตรงกบสงทเรยนโดยเชอวา การเรยนรจะเกดขนภายในตวผเรยน ประสบการณตรงจะชวยใหผเรยนเกดความเขาใจทลกซงขน ทงในแงอารมณ ความคด จตใจ และความร

แบบทสามตางจากแบบแรกและแบบทสอง ทการใหผเรยนไดมประสบการณตรง การเผชญกบสถานการณจรงหรอสถานการณจาลองทเหมอนจรง จะชวยใหผเรยนเรยนรแบบองครวมไดมากกวา

4) การศกษาทเนนการบรณาการ เปนการศกษาทผสานศาสตรตางๆเขาดวยกน ไมแยกเปนศาสตรเฉพาะหรอรายวชาเดยวๆ แนวปฏบตหนงทใชกนอยคอการศกษาทเนนปญหาเปนฐาน (Problem Based) คอมโจทยปญหา โครงการหรอกจกรรมเปนตวตง แลวนาความรและทกษะจากศาสตรตางๆมาใชในกระบวนการเรยนการสอน

91

5) จตตปญญาศกษา เปนการศกษาทเนนและใหความสาคญกบการพฒนาความตระหนกรและการเรยนรมต/โลกดานใน (อารมณ ความรสก ความคด ความเชอ ทศนะ/มมมองตอชวตและโลก) ของตนเอง ใหคณคาในเรองการเรยนรดวยใจอยางใครครวญ ซงหมายถงการสงเกตอยางมสตตอการเปลยนแปลงภายในของตนเองทเกดขนจากการเผชญกบผอนและโลกภายนอก ผานกระบวนการ/วธการและกจกรรมทหลากหลาย (การนงสงบอยกบตนเอง/การเจรญสต ภาวนา self and group reflection, dialogue, deep listening, journaling, กจกรรมอาสาสมคร/บาเพญสาธารณประโยชนศลปะ ดนตร...ไปจนถงพธกรรมทางศาสนา) มเปาหมายกอใหเกดการเปลยนแปลงขนพนฐาน (Fundamental) อยางลกซง(Profound) ทางความคดและจตสานกใหมเกยวกบตนเองและโลก สงผลตอการประพฤตปฏบตและการดาเนนชวตอยางมสตและปญญา มความรกความเมตตาตอตนเองและสรรพสงทงในฐานะทเปนสวนหนงและเปนหนงเดยวกบธรรมชาต

จตตปญญาศกษาเหมอนกบการศกษาทเนนประสบการณ ตรงทตางกเนนประสบการณตรง แตจตตปญญาศกษาเนนประสบการณตรงภายในเปนหลกใหความสาคญกบการตระหนกรโลกภายในของตนเองทสมพนธกบโลกภายนอก

จตตปญญาศกษาเหมอนกบการศกษาทเนนการคดวเคราะห วพากษ วจารณ ตรงทมการใหขอมล ขาวสาร ความร ระหวางกน เพยงแตจตตปญญาศกษาเนนการแลกเปลยนเรยนรขอมล ขาวสาร ความรภายใน (Tacit Knowledge) ไมวพากษ วจารณ ไมตดสน ภายใตบรรยากาศของการเคารพ ยอมรบระหวางกนแบบไมมเงอนไข เปนบรรยากาศแบบเปด เออใหผเรยนรสกมนคงปลอดภยทจะเปดเผยตนเอง (Self Disclosure)

11.5 บทสรป

จตตปญญาศกษาเปนทงแนวคดและแนวปฏบต ทมจดมงหมายใหเกดการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

ภายในตน ภายในองคกรและการเปลยนแปลงภายในสงคมโดยทการเปลยนแปลงดงกลาวไมใชเปนการ

เปลยนแปลงเลกๆนอยๆ แต เปนการเปลยนแปลงขนพนฐานอยางลกซงโดยนยน จตตปญญาศกษา เปน

แนวคดและแนวปฏบต สวนการเรยนรสการเปลยนแปลง เปนเปาหมายจตตปญญาศกษาเปนการศกษาทเนน

และใหคณคาในเรอง “การเรยนรดวยใจอยางใครครวญ” เพอเขาใจ เขาถง และพฒนา (รเทาทน) มต/

ปรากฏการณดานในของมนษย (อารมณ ความรสก ความคด ความเชอ) ทมความสมพนธเชอมโยง (ไดรบ

ผลกระทบจากและมผลกระทบตอ) กบมต/ปรากฏการณภายนอก (คนอน สงคม เทคโนโลย ระบบนเวศน)

ผานกจกรรมและกระบวนการทหลากหลาย มเปาหมายกอใหเกดการเปลยนแปลงขนพนฐานทางความคดและ

จตสานกใหม เกยวกบตนเองและสรรพสง สงผลสการประพฤตปฏบตอยางมสตและปญญา มความรกความ

เมตตาตอเองและสรรพสง ทงในฐานะทเปนสวนหนงและเปนหนงเดยวกบธรรมชาต

92

กจกรรมท 12 ชอกจกรรม สายธารแหงชวต กลมเรยนท................................. รายวชาจตวทยา(ประยกตเพอการเรยนร) รหสวชา 0032004 ชอ-สกล...........................................................................................รหสนสต...................................... ............. ใหนสตทบทวน ใครครวญ ในตนเอง ตงแตเลกจนถงปจจบน มการเปลยนแปลงทางความคดอยางไร ทเปนจดเปลยนของชวต อาจวาดเปนภาพ เขยนเปนแผนผงความคด หรอเขยนแบบบรรยาย

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

..........................................................................................................................................................

93

บรรณานกรม กระทรวงศกษาธการ. (2507). ประวตกระทรวงศกษาธการ 2435-2507. กรงเทพฯ: โรงพมพครสภา กฤษณมรต. การศกษาและสาระส าคญของชวต. แปลโดย นวลคา จนภา. กรงเทพมหานคร:

อมรนทรพรนตงพบลชชง, 2548 จมพล พลภทรชวน .(2552).จตตปญญาศกษาและการเรยนรสการเปลยนแปลง, ตพมพในโพสตทเดยวน

อาทตยท 18 มค. 2552

ชลลดา ทองทว และคณะ. จตตปญญาพฤกษา: การส ารวจและสงเคราะหความรจตตปญญาศกษาเบองตน. (รายงานวจย) กรงเทพ : โครงการวจยและการจดการความรจตตปญญาศกษา ศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2551.

ทมงานวชาการ สรส.สวนกลาง (2547). การเรยนรจากวาทพจารณ. โครงการเรยนรเพอชมชนเปนสข (สรส).จลสารปนความรสกระบวนทศนใหม ปท 1 ฉบบท 2 ธนวาคม-มกราคม 2547.

ทวศกด สรรตนเรขา.ทฤษฎพหปญญา. [Online] 2549; Available from: URL: http://www.happyhomeclinic.com/a01-multiple intelligence.htm

ธนา นลชยโกวทย. การเรยนรเพอการเปลยนแปลงและจตตปญญาศกษา. นครปฐม : โครงการศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2551. ธนา นลชยโกวทย. (2551). ชดความรการอบรมกระบวนการแนวจตตปญญาศกษา: นพลกษณเพอการพฒนา

ตน (Enneagram). กรงเทพฯ: บรษท พรกหวานกราฟฟค จากด. ธนา นลชยโกวทย และ อดศร จนทรสข (2552). ศลปะการจดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง : คมอ

กระบวนกรจตตปญญา. บรษท เอส.พ.เอน. การพมพ จากด. กรงเทพฯ ประเวศ วะส. (2553). ธรรมชาตของสรรพสง การเขาถงความจรงทงหมด. กรงเทพฯ: สานกพมพกรน-ปญญา

ญาณ. ประเวศ วะส. (2553). ระบบการศกษาทแกความทกขยากของคนทงแผบนดน. กรงเทพฯ: ศนยจตตปญญา

ศกษา มหาวทยาลยมหดล. ประสาน ตางใจ (2547). การบรรยายเกยวกบ “การเสรมสรางศกยภาพการบรหารจดการการวจยบรณาการ

Transdisciplinary Commons” มหาวทยาลยมหดล. 15 สงหาคม 2547 ณ พนาศรม ต.คลองโยง พทธมณฑล นครปฐม

พระพรหมคณากรณ. (27 พฤศจกายน 2530). การศกษา: พฒนาการหรอบรณาการ. เรยกใชเมอ 11 พฤษภาคม 2554 จาก tungsong.com: http://www.tungsong.com/e_Library/integrate/inte.html

เรจนลด เรย (2551). บนเสนทางแหบงการฝกตน สบสายธารแหบงพทธธรรมในโลกสมยใหม. บรษทแปลน พรนทตง จากด. กรงเทพฯ

วรภทร ภเจรญ (2552). Dialogue คดลงสบใจไหลเปนปญญา. หจก.สามลดา กรงเทพฯ

94 วศษฐ วงวญญ (2547). ปฐมบทของการสนทนาอยบางสรางสรรค.โครงการเสรมสรางการเรยนรเพอชมชนเปน

สข (สรส.).จลสารปนความรสกระบวนทศนใหม ปท 1 ฉบบท 3 กมภาพนธ-มนาคม 2547 หนา 21-23. สนบสนนโดย สานกงานกองทนสนบสนนการวจยและสานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

สมน อมรววฒน .(2552). หาทางออกใหสงคมไทย ดวยจตตปญญาศกษา. เอกสารประกอบ โครงการเพมขดความสามารถของคณะครศาสตร/ศกษาศาสตร สการเปนสถาบนพฒนาบคลากรทางการศกษาทมความเปนมนษยทสมบรณ

. ศลปะการจดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงแนวจตตปญญาศกษา. นครปฐม : โรงพมพโครงการศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2551. โครงการศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2551. . ศลปะการจดกระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลงแนวจตตปญญาศกษา. นครปฐม : โรงพมพโครงการศนยจตตปญญาศกษา มหาวทยาลยมหดล, 2551.

Bohm, David (1996). On Dialogue. edited by Lee Nichol, Routledge, London บงอร ชนกลกจนวฒน. "บทแนะนาจตวทยา (Introduction to Psychology)" ใน จารอง เงนด และทพยวลย สรนยา (บรรณาธการ). จตวทยาทวไป. พมพครงท 8. กรงเทพฯ: คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. 2545.

หลย จาปาเทศ. จตวทยาการจงใจ. ภาควชาจตวทยา คณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพมหานคร. 2533.

หลย จาปาเทศ. จตวทยาการบรหาร. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพมหานคร. 2542.

หลย จาปาเทศ. จตวทยาสมพนธ. โรงพมพจฬาลงกรณมหาวทยาลย. กรงเทพมหานคร. 2533.

ประวตศาสตรของตนกาเนดภาควชาจตวทยาแหงแรกของประเทศไทย. ออนไลน. มหาวทยาลยธรรมศาสตร (สบคนเมอ สงหาคม 2555)