สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น 4 ภาค

1 รายวชา 1742313 การทองเทยวเชงประวตศาสตรและวฒนธรรม (Historical and Cultural Tourism)

เอกสารประกอบการเรยน

เรอง สถาปตยกรรมพนถน ๔ ภาค

รายวชา 1742313 การทองเทยวเชงประวตศาสตรและวฒนธรรม

(Historical and Cultural Tourism)

อ.ยพน อนแกว


สถาปตยกรรมพนถน ๔ ภาค

ความน า สงกอสรางตางๆ ทมนษยสรางขนในแตละทองถน มลกษณะแตกตางกนไปตามสภาพแวดลอม เพอสนองความตองการนนๆ รปแบบของสงกอสรางอาจจะพฒนาไปจากรปแบบเดม เพอใหเหมาะสมกบการด าเนนชวตโดยใชวสดกอสรางทหามาไดตามทองถนนนๆ การกอสรางสวนใหญเปนการชวยเหลอกนในชมชนจากบคคลทกเพศทกวนทง เดก ผหญงคนหนม- สาว คาเฒา- คนแก อาจเปนผมประสบการณท างการกอสรางหรอไมมกได การท างานรวมกนในชมชนเปนการถายทอดประสบการณ วฒนธรรม วถชวต และเรองราวตางๆ ของชมชนอยางเปนธรรมชาตตามพนถนทอยอาศยของชมชน ๑. ประวตความเปนมาสถาปตยกรรมไทย ๑.๑ ประวตศาสตรสถาปตยกรรม เรองราวประวตศา สตรของสถาปตยกรรมไทยนบวาเปนยคสมยนอกประวตศาสตรเนองจากมเรองราวและความเกยวของกบแถบอาเซยตะวนออก ภายหลงไทยไดเขาครอบครองดนแดนสวรรณภม ตามทฤษฎทกลาวไววา ชนชาตไทยไดอพยพมาจากเทอกเขาอลไตผานประเทศจนปจจบนนลงมาเปน ๔สมย สถาปตยกรรมไทยมหลกฐานเหลออยทเกาแกทสด คอ สมยอาณาจกรสโขทยลงมาแตไมปรากฏวาเหลอเคาโครงอทธพลจนเหลออย แสดใหเหนวาทงสองชนชาตไมมรากฐานวฒนธรรมรวมกน อาจอางไดวาชนชาตไทยไมอยในดนแดนของจนมากอน จงมผคนบางสวนอางวาชนชาตไทยเป นชนทองถนสวรรณภมตงแตเรมตนแตจะมขอมลบางสวนทแสดงใหเหนวาชนชาตไทยยงหลงเหลออยในประเทศจนเปนบางสวนเนองจากอพยพลงมาไมทน อทธพลทปรากฏเดนชดในเรองศลปวฒนธรรมของชนชาตไทยในสวรรณภม สวนใหญรบมาจากวฒนธรรมภารตะ (อนเดยเกา) และไดมการพฒนาใหเหมาะกบทองถนและเชอชาตตามยคสมย โดยผานทางมอญ ศรวชยและขอมกมพชา (คะแมร ) สวนทผานเขามากเปนอทธพลทางพระพทธศาสนา สงทมสามารถบดเอนได คอ สถาปตยกรรมมความเกยวของกบพระพทธศาสนา ซงปรากฏใหเหนทวแผนดนของสวรรณภ มลวนเปนลกษณะสถาปตยกรรมไทยทงทปรบปรงจากทอนและในสวนทสรางขนมาใหม ดงนนจะเหนไดวาสถาปตยศลปะในดนแดนสวรรณภม (ไทย) ไดสรางขนมาเพอพระพทธศาสนาอยางสนเชง เชน วดวาอารามทางพระพทธศาสนาทวภมภาคในประเทศไทย ดงนนสถาปตยกรรม ประเภทอนยอมมอยเปนธรรมดาของมนษย และนอกจากนองคประกอบทเปนราฐานทกอใหเกดสถาปตยกรรมไทยมรปแบบใกลเคยงกนเปนเอกลกษณของสถาปตยกรรมไทย ดงน - ขนบธรรมเนยมประเพณ ความเชอ - ศาสนา - สภาพภมศาสตร - วฒนธรรมและสงคม ๑.๒ สถาปตยกรรมไทยสมยประวตศาสตร สามารถแบงไดเปนยคๆ ไดดงน


* ยคทวาราวด (พทธศตวรรษท ๑๒-๑๖) * ยคศรวชย (พทธศตวรรษท ๑๓-๑๘) * ยคลพบร (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๒-๑๘) * ยคเชยงแสน (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๖-๒๓) * ยคสโขทย (พทธศตวรรษท ๑๖-๒๐) * ยคลานนา (พทธศตวรรษท ๑๙ เรอยมา) * ยคอทอง (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๗-๒๐) * ยคอยธยา (พทธศตวรรษท ๒๐-๒๓) ยคทวาราวด (พทธศตวรรษท ๑๒-๑๖) จะปรากฏอยในภาคกลางของประเทศไทยแถบจงหวดนครปฐม (ตงราชธานอยทนครปฐม พ .ศ. ๑๐๐๐-๒๐๐๐ ) สพรรณบร สงหบร ลพบร ราชบร และจงกระจายไปอยทกภาคประปรายทวประเทศไทย เชน ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคตะวนออก และภาคใต สถาปตยกรรมแบบทวาราวดมกกออฐและใชสอดน เชน วดพระเมร และเจดยจลปะโทน วดพระประโทน อ าเภอเมองนครปฐม จงหวดนครปฐมบางแหง มการใชศลาแลงบาง เชน กอสรางบรเวณฐานสถป การกอสรางเจดยในสมยทวาราวดทพบมทงเจดยฐานสเหลยม เจดยทรงระฆงคว ามยอดแหลมอยดานบน ๑. สถปเจดย ในสมยทวาราวดทพบอยม ๔ รปแบบ คอ ๑.๑ ฐานกลม ๑.๒ ฐานสเหลยมจตรส ๑.๓ ฐานแปดเหลยม ๑.๔ ฐานสเหลยมจตรสยอมม ๒. เสมา ในสมยทวาราวดทพบอยม ๓ รปแบบ คอ ๒.๑ เสมาแทงสเหลยมปลายแหลม ๒.๒ เสมาแทงแปดเหลยมปลายแหลม ๒.๓ ใบเสมาลกษณะเหมอนใบหอก การปกเสมาจะปกเปนแปดทศลอมรอบบรเวณปรมณฑลอนศกดสทธ แ ละบางครงซอนกน ๓ ชน เชน เสมาทพระพทธบาทบวบาน เสมาสมยทวาราวดพบมากทสดทเมองฟาแดดสงยาง (บานเสมา) จงหวดกาฬสนธ ปจจบนใบเสมาของเมองฟาแดดสงยางถกเกบไวทพพธภณฑสถานแหงชาต ขอนแกน และทวดโพธชยเสมาราม อ าเภอ กมาลาไสย จงหวดกาฬสนธ ยคศรวชย (พทธศตวรรษท ๑๓-๑๘) พบในภาคใต เผยแพรอาณาจกรมายงแหลมมาลายของไทย ระหวางป พ .ศ. ๑๒๐๐-๑๗๐๐ ศนยกลางของอาณาจกรศรวชยไมทราบแนชด ในประเทศไทยจะพบรองรอยการสรางสถปตามเมองส าคญ เชน เมองครห อ าเภอไชยา จงหวดสราษฏรธาน เมอง ตาพรลงค จงหวดนครศรธรรมราช และอ าเภอยะรง จงหวดปตตาน ลกษณะของสถาปตยกรรมแบบศรวชย


คอ การสรางสถปทรงมณฑปใหมฐานและเรอนธาตรปสเหลยมจตรส สวนยอดเปนเจดยแปดเหลยม สวนฐานปากระฆงสรางเปนชนลดหลนกนไป มเจดยประดบมมและซมบนแถลงในแตละทศ ตวอยางเชน พระบรมธาตไชยา จงหวดสราษฏรธาน ยคลพบร (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๒-๑๘) พบบรเวณ ภาคกลาง ภาคตะวนออกและภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มรปแบบคลายศลปะขอม เชน เทวาลย ปราสาท พระปรางคตางๆ นยมใชอฐ หนทรายและศลาแลง โดยใชอฐและหนทรายส าหรบสรางเรอนปราสาทและใชศลาแลงสรางสวนฐาน ตอมากสรางดวยศลาแลงทงหลง สถาปตยกรรมทยงคงสภาพสมบรณอย เชน ปรางควดพระพายหลวง จงหวดสโขทย และพระปรางคสามยอด จงหวดลพบร ยคเชยงแสน (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๖-๒๓) พลในภาคเหนอ สถาปตยกรรมสวนใหญสรางเพอเปนศาสนสถาน อาณาจกรเชยงแสนไดรบเอาศลปวฒนธรรมมาจากดนแดนแหงอนเขาผสมผสาน ทงศลปะสโขทย ศลปะทวราวด ศลปะศรวชย ศลปะพมา ยคสโขทย (พทธศตวรรษท ๑๙-๒๐) ศลปะสโขทยเรมตนประมาณป พ.ศ. ๑๗๘๐ เมอพอขนศรอนทราทตยสถาปนากรงสโขทย เอกลกษณของสถาปตยกรรมสโขทยจะออกแบบใหกอเกดความศรทธาดวยการสรางรปทรงอาคารในเชงสญลกษณ เชน การออกแบบเจดยทรงดอกบวตม หรอเจดยทรงกลม และปนรปชางลอมรอบฐานเจดย เจดยแบบสโขทยแบงออกเปน ๓ แบบคอ * เจดยแบบสโขทยแท หรอเจดยทรงพมขาวบณฑ * เจดยทรงกลมแบบลงกา * เจดยแบบศรวชย ยคอทอง (ประมาณพทธศตวรรษท ๑๗-๒๐) เปนศลปะทเกดจากการรวมกนของศลปะทวาราวด และอารยธรรมขอม ตวอยางของสถาปตยกรรมอทอง เชน พระปรางคองคใหญในวดพระศรรตนมหาธาต จงหวดลพบร ยคอยธยา (พทธศตวรรษท ๒๐-๒๓) เอกลกษณของสถาปตยกรรมในยคน คอ การออกแบบใหแสดงถงความยงใหญ ร ารวย สถาปตยกรรมจงมขนาดและรปรางสงใหญตกแตงดวยการแกะสลก ปดทอง โบสถวหาร ในสมยกรงศรอยธยาไมนยมสรางใหมชายคายนออกมาจากหวเสามากนก ส วนใหญมบวหวเสาเปนรปบวตม และนยมเจาะผนงอาคารใหเปนลกรางเลกๆ แทนชองหนาตาง ลกษณะเดนของการกอสรางโบสถวหารอกอยาง คอ การปลอยแสงใหสาดเขามาในอาคารมากขน โดยจะออกแบบใหแสงเขามาทางดานหนาและฉายลงยงพระประธาน สมยอาณาจกรอยธยาตอนปลาย ร ปแบบสถาปตยกรรมถอวาอยในจดสงสด คอ เปนสถาปตยกรรมทสามารถตอบสนองความตองการของมนษยไดทกประการ และมความงดงานออนชอยตามลกษณะแบบไทยๆ แตการพฒนาทางสถาปตยกรรมตองหยดลงหลงกรงศรอยธยาพายแพแกพมาในป พ .ศ. ๒๓๑๐ นบเปนจดเปลยนแปลงทส าคญใน ทกๆ ดานไมวาจะเปนทงดานการปกครอง ดานสงคม ดานเศรษฐกจ ดานวฒนธรรม ฯลฯ


สถาปตยกรรมสมยกรงรตนโกสนทร สมยกรงรตนโกสนทรตอนตน เม อพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬา โลกมหาราช เสดจขนครองราชยและสถาปนากรงเทพมหานครขนเปนเมองหลวงกรงรตนโกสน ทร และมพระราชประสงคทจะท าใหกรงเทพมหานครเปนเหมอนกรงศรอยธยาแหงทสอง กลาวคอ ไดมการสรางสถาปตยกรรมทส าคญ โดยเลยนแบบอยางมาจากกรงศรอยธยารวมไปถงสถาปตยกรรมประเภทบานพกอาศย เรอนไทยบางเรอนทยงคงเหลอจากการท าศกสงครามกบพมา กถกถอดจากกรงศรอยธยามาประกอบทกรงเทพมหานคร กรงเทพมหานครกลายเปนมหานครศนยกลางแหงหนงทรวบรวมเอาผคนหลายชาตวฒนธรรมเขามารวมอยดวยกนไมวาจะเปน แขก (อนเดย ) ฝรง (ชาตตะวนตก ) และจน ทมการซมซบวฒนธรรมอนมาทละนอย หลกฐานในยคนนไมปรากฏเท าไร เนองจากผพงไปตามสภาพกาลเวลา แตจะเหนไดจากภาพตามจตรกรรมฝาผนงของวดตางๆ ทสรางขนในสมยนน รวมถงรปแบบบานพกอาศยซงมตกปนแบบจนอยคอนขางมาก ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว นบเปนยคทองแหงศลปะจน มการใชการกออฐถอปนแล ะใชลวดลายดนเผาเคลอบประดบหนาบนแทนแบบเดม สมยรชกาลท ๔ เรมมการตดตอกบชาตตะวนตกมากขน ดงเชน วดนเวศธรรมประวตในจงหวดพระนครศรอยธยา ซงเปนศลปะแบบกอทก ตอมาในยคทมการลาอาณานคมพระมหากษตรยของไทยกทรงพระปรชาสามารถเลอกหนทางการ ประรประนอมไมใหเสยเอกราชไปโดยทเราตองปรบเปลยนพฤตกรรมความเปนอยของตวเอง สถาปตยกรรมไทยในสมยนนจงมหนาตาเปนแบบสถาปตยกรรมตะวนตกบานเรอนเปลยนรปแบบเปนตกกออฐถอปนมการวางผงแบบสากลและตายตว ไมใช Open Plan แบบเกา มการกนหองเพอท ากจกรรมตางๆ เชน รบแขก รบประทานอาหาร และนงเลน เปนตน สมเดจฯ กรมพระยาด ารงราชานภาพไดแบงประเภทของบานตามวฒนธรรมออกเปนสามแบบ คอ ๑. แบบเดม คอ แบบเรอนของผมฐานะ (ระดบ) เดยวกน คอท ามาอยางไรกท ามาอยางนนมไดคดเปลยนแปลง ยกตวอยางเชน วงเจาบานนายขน ๒. แบบผสม คอเอาตกฝรง หรอเกงจนมาสรางแทรกเขาบาง เขาใจวาเกดขนในรชกาลท ๔ และตอมาจนตนรชกาลท ๕ ดงตวอยางทมเกง และการแกไขต าหนกทวงทาพระ เปนตน ๓. เปลยนเปนอยางใหม คอ เลกสรางเรอนแบบไทยเดมและเกง จน คดท าเปนตกฝรงทเดยว เกดขนในสมยรชกาลท ๕ อยางไรกตามรปแบบของสถาปตยกรรมในสมยนนกคงเอกลกษณไทยเอาไวบาง เชน การน าสถาปตยกรรมไทยเขามาผสมดานหนาของตกไมวาจะเปน ลายฉลไม หลงคาทรงจว ๑.๓ เอกลกษณสถาปตยกรรมไทย เมอกลาวถงเอกลกษณสถาปตยกรรมไทยจะเหนไดวาสถาปตยกรรมไทยนนมรปแบบลกษณะคงความเปนเอกลกษณทโดดเกน เมอพลเหนอาคาร วด โบสถ สม เจดยสถป ตกรามบานชอง ฯลฯ กจะสามารถบอกไดทนทวาน คอ สถาปตยกรรมไทย เอกลกษณของสถาปตยกรรมไทยมลกษณะทเฉพาะและคงความเปนไทยมานานกวา ๑,๐๐๐ ป สถาปตยกรรมไทยมความคลคลายทางดานศลปะตามกาลเวลา แตจะไมทงความเปนเอกลกษณดงเดมและแตกตางมากนก ในอดตสถาปตยกรรมไทยมรปแบบเปน


สเหลยมผนผา หรอสเหลยมจตรสอยางไร ปจจบนกคงไวเชนนน ไมวาจะเปนเจดยทเคย มรปกลม แปดเหลยม หรอสเหลยมปจจบนกยงคงสรางพระเจดยตามรปแบบทรงนน ปลายยอดของพระเจดยยงคงมความเรยวแหลมทกยคทกสมย เปนตน

๒. ประเภทของสถาปตยกรรมไทย ๑. เจดย ๒. อโบสถ ๓. หอพระไตรปฎก ๔. พระวหาร ๕. เรอนไทย เจดย ม ๔ ประเภท คอ ๑ . พระธาตเจดย หมายถง สงกอสรางทบรรจพระบรมธาตของพระพทธเจา พระมหากษตรย และจกรพรรด ๒. บรโภคเจดย หมายถง สงเวชนยสถานอนเปนสถานทส าคญทางพระพทธศาสนา หรอทซงพระพทธเจาเคยประทบ เชน ทประสต ตรสร และปรนพพาน ๓. ธรรมเจดย หมายถง คาถาแสดงพระอรยสจ หรอคมภรในพระพทธศาสนา เชน พระไตรปฎก ๔. อเทสกเจดย คอ เจดยทสรางขนโดยเจตนาอทศแดพระพทธเจา รปแบบของเจดย ๑. เจดยประธาน สรางเปนหลกของวด มขนาดใหญทสดในบรรดาเจดยองคอนภายในวด ๒. เจดยประจ าทศ ระบต าแหนงของเจดยวาอยประจ ามมทงส ๓. เจดยราย คอ เจดยทมขนาดเลกสรางเรยงรายรอบบรเวณของเจดยประธาน ๔. เจดยทรงปราสาท หมายถง รปแบบของเรอนทมหลายชนซอนกน หรอทมหลงคาลาดชนซอน จ าแนกเปน ๔ ประเภท คอ ๔.๑ เจดยทรงปราสาทแบบหรภญชย ๔.๒ เจดยทรงแปดเหลยม ๔.๓ เจดยทรงปราสาทแบบลานนา ๔.๔ เจดยทรงปราสาทแบบสโขทย ๕. เจดยทรงปรางค คอ เจดยทมทรงคลายดอกขาวโพดมาจากรปแบบของปราสาทขอม เชน ปราสาทบายนในประเทศกมพชา ปราสาทหนพมาย จงหวดนครราชสมา ๖. เจดยทรงระฆง คอ เจดยทมองคระฆงเปนลกษณะเดน โดยมแทนฐานรองรบอยสวนลาง เหนอทรงระฆงเปนสวนยอด มบลลงกเปนรปสเหลยม และทรงกรวยเปนปลองไฉนและปล


๗. เจดยทรงยอดดอกบวตม คอ เจดยทรงนบางองคท ากลบบวประดงทรงดอกบ วตมนดวย ทเรยกชอเจดยโดยตดค าวายอดออกเปนเจดยทรงดอกบวตม ทรงทะนาน หรอทรงพมขาวบณฑกม ๘. เจดยทรงเครอง คอ เจดยทรงเครองยงมกมลายประดบทเรยกวา บวคอเสอประดบอยทสวนบนขององคระฆง ๙. เจดยยอมม คอ เจดยทรงระฆงส เหลยมยอมม การทเรยกเจดยยอมมแสดงถงลกษณะส าคญทแตกตางจากเจดยทรงระฆงกลม จ านวนมมทยอกมระบ เชน เจดยยอมมไมสบสอง เจดยยอมมไมยสบ อโบสถ ถอเปนอาค ารทส าคญภายในวดเนองจากเปน ศาสนสถานประเภทหนงทพระภกษใชเปนศาสนสถานท ท ากจกรรมเกยวกบสงฆกรรมตางๆ ไดแก ท าอโบสถ อปสมบทรบกฐน เปนตน อโบสถจะมอยตามวดตางๆ ทวไป เขตอนเปนทตงของอโบสถ หรอ โบสถ เรยกวา สมา ซงแปลวา เขตแดนทก าหนดขนเพอการท าสงฆกรรม รปแบบของอโบสถ ๑. มหาอด คอ มหาอดเปนชอเร ยกอโบสถอกแบบหนงมขนาดเลก แตกพอทจ านวนภกษตามพทธบญญตเขาไปท าสงฆกรรมได ๒. แบบทรงโรงรปทรงของอโบสถแบบทรงโรงจะมลกษณะความกวางมากกวาความสง หลงคาจะไมสงจากพนมากนก หลงคาจะมทง ๒ ซอนและ ๓ ซอน หลงคาตบลางสดทงดานหนาและดานหลง ๓. แบบมมขหนา ๔. แบบมระเบยงรอบและมขหนามขหลง ๕. แบบมมขเดจดานหนาและดานหลงจะเปนอโบสถขนาดใหญ ๖. แบบมมขเดจดานหนา ดานหลงและมขลดดานหลงชนดมเสาหนหนาและหลง ๗. แบบมมขเดจดานหนาหลงและพาไลดานขาง ๘. แบบมระเบยงรอบเฉลยงดานหนาดานหลงและลานประทกษณ ๙. แบบจตรมข ๑๐. อโบสถไม หอพระไตรปฎก คอ อาคารทสรางขนเพอเกบรกษาใบลาน หนงสอ หรอคมภรพระไตรปฎกทจารกพระธรรมค าสอนอนใชเปนหลกอางองในการศกษาของพระภกษสงฆและสามเณรในพระพทธศาสนา หอพระไตรปฎกทมความงาม เชน หอพระไตรปฎกวดสระเกศ วดอปสรสวรรค วดอรณราชวราราม วดพชยญาตการาม วดพระเชตพนวมลมงคลาราม เปนตน


พระวหาร โดยทวไป หมายถง อาคารอนเปนอเทสกเจดยทประดษฐานพระพทธรปทส าคญของวด ซงมกจะอยในเขตพทธาวาส พระวหารอน เปนทประดษฐานพระพทธรปส าคญ เชน พระวหารวดมงคลบพตร

๓. สถาปตยกรรมพนถน ๔ ภาค สถาปตยกรรมพนถน หมายถง สถาปตยกรรมทถอก าเนดขนมาจากภมปญญาของชมชนทสวนใหญจะอยตามภมภาคตางๆ อนเปนชนบทหางไกลความเจรญทางดานวตถ ดงเชน สถาปตยก รรมพนถนของภาคอสาน ภาคใต เปนตน อทธพลตางๆ ทหลอหลอมใหชางหรอสถาปนกพนบานแตละภมภาคเหลานน ไดสรางสรรคผลงานออกมายอมมความแตกตางกนออกไปตามสภาพแวดลอมของแตละทองถน ซงพอทจะจ าแนกอทธพลทสงผลใหเกดความแตกตางไดดงน * อทธพลทางสภาพภมประเทศ * อทธพลทางเชอชาต ชนเผา * อทธพลทางความเชอและศาสนา * อทธพลทางสภาพเศรษฐกจ * อทธพลทางวสดและอปกรณการกอสราง * อทธพลเพอความอยรอดของชวต ถงแมสถาปตยกรรมพนถนแตละทจะมความแตกตางกนเชนไร แตมจด ส าคญจดหนงซงเปนจดเดนรวมกน คอ การสรางทมงเนนใหมประโยชนใชสอยมากกวาความงามซงเปนอดมคตทวไปของงานศลปะพนบานทกแขนง เชน งานปน ทอ หลอ ถก จกสาน เปนตน ซงเชนเดยวกนกบงานสถาปตยกรรมทการมงเนนเอาประโยชนใชสอยมาเปนหลกกอ นความงามนน จงกอใหเกดงานสถาปตยกรรมทคลายคลงกนแตมความแตกตางทเกดขนตามอทธพลทสงผลใหเกดความแตกตางในเบองตน สถาปตยกรรมพนถน ๔ ภาค ซงไดแก ภาคกลาง ภาคเหนอ ภาคอสาน และภาคใต โดยยกตวอยางของเรอนพนถน ดงน เรอนไทยภาคกลาง เรอน หมายถง สงปลกสรางส าหรบเปนทอย เรอนไทยภาคกลาง หมายถง เรอนทปลกสรางขนโดยไดรบอทธพลจากภาคกลาง ลกษณะสรางดวยไมเปนสวนใหญ หลงคาทรงสง ฝาเรอนเปนลกษณะฝาไมตกแตงฝาดานนอกเปนลายแบบตางๆ เชน ฝาปะกนหรอฝาลกฟก ฝาสายบว และฝา ส ารวจ เปนตน ยกถอดประกอบกนได ชนเดยวใตถนสงมชายคายนยาว ชานกวาง มจวสงประดบดวยปนลมทแหลมเรยว นยมปลกสรางกนในภาคกลางโดยทวไป และนยมปลกกนรมแมน าล าคลอง เพราะเปนเสนทางคมนาคมหลกกลาวกนวา เรอนรมน าสายหนง มกจะผดแผกไปจากเรอน รมน าอกสายหนง เรอนไทยภาคกลางมลกษณะฐานใหญ ปลายสอบทแปหวเสา พบตามพนบานทวไป ชนบทและแถบชานเมอง สรางดวยวธการ “สบปาก” หรอเจาปากไม หรอตอตวไม ซงจะท าเปนเรอนใหตดกนดวยการเขาลมเขาสลก มไดใชประต เรอประเภทนไดรบการปลกสรา งขนดวยวสดพนถนเปนเรอนทมรปแบบงายๆ ขนาด


และสดสวนเหมาะสมกบสภาพพนถนและสภาพภมอากาศจงเปนเรอนทไดรบความนยมแพรหลายตามพนบานในชนบททวไป เรอนชนดนจงสามารถกลาวไดวา เปนเรอนพนฐานของสงคมไทย ตวเรอนใหญ หรอเรยกอกอยางวา เรอนประธาน มลกษณะแผนผงเปนรปสเหลยมผนผาขนาดยาว ๓ ชวงเสาบาง ๕ ชวงเสาบาง ทงนขนอยกบความตองการของเจาของเรอน กนฝารอบดนหนงออกไปสระเบยงเรอน ซงมทงทตอพนลดต าลงและพนระดบเดยวกบพนในเรอนประธาน พนระเบยงแลนยาวตลอดดานขางเรอนประธาน พนสวนหนงของระเบยงจะกนเปนครวไฟกนฝาหมหวระเบยงและขางหนาระเบยงไวครงหนง ตอจากหนาระเบยงออกมาท าเปนพนลดต าลงแลนไปตามยาว เรยกวา ชาน หวชานดานใดดานหนงท าบนไดทอดไวส าหรบขนหรอลง เรอนประธานท าหลงคาคลมทรงจ ว ดานหนงตอหลงคาลาดลงปกคมระเบยงเรยก พาไล สวนชานเปดโลงโถง สงใดๆ ในทางชางเรยกนน พวกชางเรยกไมเหมอนกนกม ซงจะขนอยกบพนท ตางภาษาตางคร ซงเรยกตางกนแคชอเทานนแตองคประกอบของเรอนเปนเชนเดม ฤกษปลกเรอนในภาคกลาง บางครงความเชอในการปลกเรอนของคนภาคกลางกแตกตางกนออกไปในแตละจงหวด แตบางจงหวดกเหมอนกนและบางจงหวดกมการเพมเตมแตกตางกนไป สงทมความเชอคลายๆ กน กคอ ปลกเรอนในเดอน ๕ ทกขเทาฟามาถงตน เดอนนนมเปนผลจะเกดพยาธบฑา ปลกเรอนในเดอน ๖ ส าเรจยกมหมา ขาวของทาจะมาสารพด ทรพยมากเนองนอง ปลกเรอนในเดอน ๗ เสยเศราหมองศร ทรพยสนอนตนครอง เสยทงของอนชอบใจ ปลกเรอนในเดอน ๘ โจรรายแวดเวยนระไว สงสนเทาใดไวบคง ปลกเรอนในเดอน ๙ ยกศกดเจาอยยนยง สงสนเทาใดไวบคง ปลกเรอนในเดอน ๑๐ เขาจะหยบเอาความมาบฑา เกดทกขาอปราไมเปนผล ปลกเรอนในเดอน ๑๑ หยบเอาความเทจมาใสตน เดอนนบเปนผล จะเกดพยาธถงตาย ปลกเรอนในเดอน ๑๒ คลงเงนทองมากเหลอหลาย ขาหญงชายมาก เหลอหลายพนประมาณ ปลกเรอนเดอนอาย มขาบรวารหลาย เพราะกะการในเดอนนนนจ าเรญผล คตความเชอเกยวกบเรอน เรอนไทยหรอเรอนไทยภาคกลางไดรบการปลกสรางขนเนองดวยคตความเชอตางๆ อนถอเปนประเพณเฉพาะเรองมดงตอไปน - การปลกเรอน ถอคตไมปลกเรอนขวางตะวนค อวาปลกเรอนตามยาวไปตามตะวนขนและตะวนตก เพอใหไดรบลมเหนอและลมใตตลอดทงป - เรอนทรงไทยถอวาไมควรท าเรอนมจ านวนหองเปนจ านวนค แตควรท าใหมจ านวนหองเปนจ านวนค


- บนไดเรอนหามมใหท าขนบนไดเปนจ านวนคใหท าบนไดแตทเปนจ านวนค ท งนมคตวา “กระไดขนคกระไดผ กระไดขนคกระไดคน” - ประต มคตเปนขอหามไมใหท าประตเรอนครงกบประตชานและประตรว - หามมใหท าเรอนมรสามจวเรยงกน เนองดวยพองกนกบ “วมานของเทวดา” - หามปลกเรอนครอมตอ เพราะจะท าใหปลวกพามาขนเรอน - หามปลกเรอนขวางค ขวางคลอง จะท าใหเรอนชน - หามปลกเรอนใกลวด ไมกวาดหลงคา - หามปลกประตเรอน ๙ ประต เพราะไปตรงกบทวารทงเกา ทานวารกษาทรพยยาก - หามพาดบนไดเรอนเปนทางขนลงทางทศตะวนตกและตะวนออก เรอนลานนา เรอนลานนา ห มายถง เรอนพกอาศยของชนทมเชอสาย “ไท” ในดนแดนแถบภาคเหนอของประเทศไทย อนประกอบดวย ๙ จงหวด คอ เชยงใหม เชยงราย พะเยา ล าพน ล าปาง แพร นาน ตาก และแมฮองสอน ทแสดงถงลกษณะรปแบบทางสถาปตยกรรมเฉพาะถนของตน เรอนในจงหวดเขตเหลานถอเปนเรอ นลานนากลมเดยวกน ทงนเพราะมลกษณะพนฐานของวฒนธรรมอยบนกรอบโครงสรางทคลายคลงกน แมบางพนทจะตางสายพนธกตามลกษณะภมประเทศแถบนเตมไปดวยปาและภเขาสง มอากาศหนาวเยน ประชากรประกอบอาชพเกษตรกรรมท าไรท านาเปนหลก ลกษณะรปแบบของบานเรอนจงมลกษณะทเหมาะสม คอ โดยทวไปแลวจะเปนเรอนใตถนสง มหองมดชด มชานกวางและตงรานน าไวดานหนงบานมบรเวณกวาง จะมยงขาวปลกไวใกลๆ ตวเรอน โดยทวไปของแบบอยางเรอนลานนานนสามารถแยกออกเปนประเภทๆ ไดแก ๒ ลกษณะ คอ ก. แยกตามชนดของวสด ข. แยกตามลกษณะการใชสอยทวางอาคาร ก. แยกตามชนดของวสด หมายถง การใชวสดกอสรางเปนตวก าหนดประเภทอาคาร ซงสามารถจ าแนกแยกยอยไดเปนสองแบบ คอ ๑. เรอนไมบว หรอเรอนเครองผก คอ เรอนพกอาศยขนาดเลกทสรางขนดวยไมไผทงโค รงสรางอาคารและสวนประกอบตางๆ อาท พนฟาก ฝาขดแตะ เปนตน โดยใชวธการรอยยดองคประกอบดงกลาวดวยการฝงเดอยและรดตอกหวายเขาดวยกน สวนใหญจะพบเหนในพนทแถบชนบท ๒. เรอนไมจรง หรอเรอนเครองสบ คอ เรอนทสรางขนดวยไมจรงทงหลง นบแต ฐานราก โครงสราง ตลอดจนองคประกอบตางๆ โดยยดโยงสวนประกอบเหลานนดวยการบาก สบ สอด เกยว ตามอยางเทคนคเครองไมเขาดวยกน เรอนประเภทนถอเปนเรอนถาวรทวไป

ข. แยกตามลกษณะการใชสอยทวางอาคาร หมายถง การใชคณลกษณะของการใชสอยทวางอาคารเพอการอยอาศยเปนหลก


ลกษณะรปทรงอาคาร เรอนลานนา เปนเรอนไมยกพน มความสงจากเดยวลางประมาณ ๒.๐๐-๒.๕๐ เมตร และเดยวบนประมาณ ๓.๐๐-๓.๕๐ เมตร รปทรงหลงคาจะท ามมประมาณ ๕๐-๕๖ องศา ซงการท าเปนเร อนยกใตถนสงมหลงคาคลมเชนน ดเหมอนเปนลกษณะรวมทวไปของเรอนในแถบภมภาคน เรอนกาแล มความโดเดนทเปนลกษณะเฉพาะตว ดวยรปลกษณะปอมๆ มฝาดนขางผายแบะออกมา ซงท าใหตวเรอนดใหญขน ลกษณะดงกลาวถกเนนใหชดเจนขนอกดวยระนาบหลงคาแผนใหญผนเดยวททอดยาวคลมลงมา นอกจากนจดส าคญอกแหงหนงคอแผนไมสองแผนทเรยกกนวา “การแล” คอ สวนปลายดานบนปานลมทยนเลยจากสวนททบกนออกไปในลกษณะการไขวไมโดยทสวนนจะแกะสลกลวดลายสวยงาม ซงดวยต าแหนงแลวท าใหกาแลเปนจดเดนส าคญ ทเข าใจวาเปนรปแบบเฉพาะของเรอนไทยภาคเหนอไป ความเชอในการปลกเรอนของภาคเหนอ ชาวลานนาจะมความเชอเรองผบรรพบรษ คอ เชอวามสวนบนดาลความสวสดและความวบตแกลกหลานทจงคงมชวตอย หากคนรนหลงทมชวตอยไมปฏบตตามทบรรพบรษไดวางเอาไวยอมเกดความวบตกจะถอวาเปนการผดผ หรอเปนการผดจารต “ฮตฮอย” การแบงเนอทพกอาศยภายในเรอนถอวามความส าคญตอการนบถอผ ชาวลานยาเชอวาม “ผปยา” หรอบางครงเรยกวา “ผเรอน ” สงสถตอยภายในบานเรอน ทสงสถตของผปยา ค อ ศาล หรอทเรยกกนวา “หอผ” ตงอยทดนดานหวนอน เครองบชา คอ ขนดอกไมธปเทยน เชยนหมาก น าตน (คนโทน า) บานทมหอผเรยกวา “บานเกาะผ” (คอบานทเปนตนตอของผบรรพบรษในกลมเครอญาตตระกลเดยวกน ) คอเปนบานของหญงในตระกลทอายอาวโสทสด ถาคนในตระกลมการแยกเรอนเปนครอบครวกจะแบงผเอาไปดวย คอ เอาดอกไมบชาผทหอผไปไวทเรอนของตนน าไปสรางทงไวทหวนอนโดยทไมตองท าการสรางศาล ภายในหองนอนใกลกบเสามงคล ภายในหองนอนในโลกทศนของชาวลานนาถอวาเปนทสงสถตของชาวปย าดวย และถอวาเปนบรเวณส าหรบเครอญาตทถอผเดยวกน เปนบรเวณหวงหามไมใหบคคลภายนอกหรอคนนอกตระกลทไมใชผเดยวกน เขตหวงหามแบงโดยธรณประต ถาเกดการลวงล าเขาไปเกนเขต เจาของบานจะท าพธในหองนอน ผทแยกเรอนออกไปจากบานเกาผจะเปนฝายหญงเพราะเปนการสบทอดทางฝายหญง สวนหงพระทเกบเครองรางของขลงจะอยทฝาเรอนดานตะวนออกอนเปนบรเวณสวนนอกเนองจากเปนสงทชาวลานนาโดยทวไปเคารพบชา สวนหงผปยาจะอยในหองนอน เนองจากเปนคนในตระกลเทานนทเคารพบชา


เรอนไทยมสลม ในภาคใตของประเทศไทย สะทอนใหเหนอทธพลของศาสนาอสลามทมอทธพลอยางยงตอการสรางบานเรอนใหคลอยตามวถแบบผนบถออสลามอยางแทจรง ทงในรปแบบการใชพนท การอยอาศย การประกอบกจกรรมในการด าเนนชวต การประดบตกแตงตวเรอนใหดงดงาม ลกษณะเดนทางดานสถาปตยกรรมของเรอนไทยมสลม คอ การผลตสวนประกอบของเรอนกอนแลวจงน าสวนประกอบตางๆ นนขนประกอบกนเปนเรอน ซงพบวา เมอแหงนดสวนตางๆ ของโครงหลงคาของเรอนไทยมสลมจะไดเหนหมายเลขและเครองหมายตดอยบนสวนตางๆ ของตวเรอนแล ะตวเรอนสามรถแยกออกไดเปนสวนๆ เมอตองการจะยายไปประกอบในพนทอน เสาเรอนจะไมฝงลงดนแตจะเชอมยดกบตอมอหรอฐานเสา เพอปองกนมดปลวก เนองจากสภาพอากาศของภมภาคทมความชนสง มหลงคาสงชน เพอระบายน าฝนไดรวดเรว มชายคากวางมากเพอปอง กนฝนสาดรวมไปถงชานทเชอมหองตางๆ กมหลงคาคลมดวยเพอกนฝน ลกษณะอกอยางหนง คอ เรอนไทยมสลมจะแยกสวนทอยอาศย คอ แมเรอนออกไปจากครว ซงเปนทประกอบอาหาร โดยใชเฉลยงเชอมตอกน เนองจากเชอวาบรเวณแมเรอนเปนบรเวณทสะอาด สวนบรเวณครวสามารถท าสกปรกได ลกษณะเรอนทวไป มกจะเปนเรอนแฝดและสามาร ถตอขยายได ตามลกษณะของครอบครวขยาย โยทชานเชอมกน โดยเชอวาสามารถแบงแยกใหบรรดาลกหลานทจะแยกยายตวเรอนไปประกอบใหม ณ บรเวณอนได ภาคใตนยมใหบตรทแตงงานแลวแยกยายออกไปอยบานหลงใหม สมยกอนจงเหนการยายบานทงหลง โดยอาศยการรวมแรงลงแขกกนของคนในชมชน

การใชพนทกเปนลกษณะหนงทมอทธพลตอรปแบบของเรอนโดยเฉพาะการก าหนดกจกรรมประเภทตางๆ ในสวนตางๆ ของตวเรอน โดยใชการเพม หรอลดระดบชนเรอนเพอแยกกจ กรรมตางๆ ออกจากกน จงท าใหเรอนไทยมสลมมการเลนระดบพนลดหลนกนไป เชน พนบรเวณเฉลยงดานบนไดหนาแลวยกพนไปเปนระเบยง จากพนระเบยงจะยกระดบไปเปนพนตวเรอนหลก หรอแมเรอน บรเวณนจะเหนไดชดวาตวเรอนหลกเปนบรเวณสวนตวของเจาของบา น จากตวเรอนหลกจะบดระดบไปเปนพนครว จากพนครวจะลดระดบเปนพนฐานซกลางซงอยตดกบบนไดหลง การลดระดบพนจะเหนไดชดวามการแยกสดสวนจากกนในการประกอบกจกรรมตางๆ สวนตวหลงคานน พอจะแบงแยกไดเปน ๔ ลกษณะ คอ หลงคาจว หลงคาปนหยา หลงคาบรานอร หลงคามนลา บางตวเรอน เมอสรางตวเรอนหลกเสรจแลวยงตองก าหนดพนทใหเปนบรเวณทจะใชท าพธละหมาด ซงเปนกจวตรทตองกระท าวนละ ๕ ครง การกนหองเพอเปนสดสวนกจะกนแตเทาทจ าเปน จะนยมพนทโลง เพราะชาวไทยมสลมจะใชเรอนเปนทประกอบพธทางศาสนาตามคตความเชอของศาสนาอสลาม และเนองจากทางภาคใตมอากาศรอนและฝนตกชก เรอนจงไมนยมตฝาเพดาน และมกจะเวนชองลมใตหลงคาใหลมกรรโชกอยตลอดเวลานอกจากนนยงใชหนาตางซงบานจะเปดไดจรดพนมลกกรงนนไวกนเดกตก ท าใหรบ ลมไดเมอนงอยบนพนเรอน การทตวเรอนยกพนสงพอลอดได เรอนไทยมสลมจงสามารถใชใตถนประกอบกจกรรมตางๆ เพอสนบสนนการด ารงชวต เชน ท ากรงนก สานเสอกระจด หรออาจจะใชวางแครเพอ


พกผอน บางสวนอาจจะกนไวเกบขางของเครองมอเครองใช บางบ านกท าเปนคอกสตว โดยไมตองกลวขโมยในยามค าคน อาคารอนๆ ทอยในบรเวณบานกเปนเครองแสดงอาชพของผอยอาศย เชน การสรางยงเกบขาวเปลอก ซงมลกษณะเปนกระทอม ไมมหนาตางยกพนสง มงกระเบองหรอสงกะสสวนฝาเปนไมไผสาน จะมประตเปดป ดเพยงบานเดยว ซงตางจากการใชยงขาวของภาคกลางกระทอมเกบขาวเปลอกนชาวเมองเรยกวา “เรอนขาวเปลอก” ความเชอเกยวกบการปลกเรอนภาคใต ความเชอเรองเสาภม เสาภมเปนเสาเอกของการปลกเรอนเชอวาเปนทสงสถตของเจาทโดยมการผกผาสขาวบรเวณทองลอดสงจากระดบดนพอประมาณ เมอเวลามงานทจะตองท าพธกรรมเมอตองบชาเจากจะจดเครองบชามาประกอบพธยกเสาภม เดมจะตองใชสาวพรหมจารและจะตองดฤกษ กอนยกจะเลอกวนขน ๑๓ ค า เดอน ๖ ปจจบนเรอนอาศยไดเปลยนแปลงไปมการปลกเรอนตดดน ดงนนเสาภมเรมหายไป จงมศาลพระภมแบบทพบเหนโดยทวไปมาทดแทน ความเชอเรองวนมงคลและอปมงคล ในการด าเนนวถชวต ความเชอดงกลาวเกยวเนองกบการถอโชคลาง โดยเฉพาะเรองวนทเปนอปมงคลซงจะมการเปลยนแปลงไปในแตละป เฮอนอสาน เฮอน เปนภาษาถนอสาน หมายถง เรอนทเปนทอยอาศยของชาวอสาน แตละครอบครวจะปลกเรอนใหมเนอทใชสอยใหมขนาดพอเหมาะ โดยทวไปเปนเรอนลกษณะระบบครอบครวเดยว (Single Family) กลาวคอ เมอครอบครวขายกจะออกเรอนใหม หรอแยกเรอนไปสรางหลงใหมในบร เวณใกลๆ เรอนของพอแม จากระบบวงจรครอบครวดงกลาว จงท าใหการตงบานเรอนในหมบานหนงๆ เกดกลมหนาแนน วางตวเรอนดานยาวตามตะวนยกเยองไปมา บรเวณทวางรอบตวเรอนแตละหลง ก าหนดใหเปนลานบานใชเปนทางสญจรตดตอถงกนไดตลอด ภายในคมของหมบานหนงๆ จากลกษณะสภาพแวดลอมทางภมศาสตรทคอนขางรอนและแหงแลง ตลอดจนการด ารงชวตในสายวฒนธรรมไทย- ลาว เรอนอสานจงมลกษณะทแตกตางไปจากเรอนในภมภาคอนๆ ตรงทเปนเรอนยกใตถนสง เพอใหลมพดผานและเกดทวางบรเวณใตถน มความรมเยนสนองป ระโยชนใชสอยทส าคญแกชาวอสานหลายอยาง เชน ท าคอกโค กระบอ ใชเกบเครองมอการเกษตร ใชเกบเกวยนท าแครนงพกผอนและรบแขกในเวลากลางวน ต าแหนงใกลกบบรเวณท าหตถกรรมพนบานและเครองมอเครองใช เชน ตงทต าหกทอผา จกสานและปนหมอ และนอกจากน ในบรเวณบานบางครงบางครอบครวจะมการสรางเลา หรอยงเกบขาวไวไมหางจากบรเวณตวบานมากนก เปนตน เรอนอสานสวนใหญจะมลกษณะเปดโลงและโปรงลม เพอใหสอดคลองกบสภาพภมอากาศ ตวเรอนจะมฝาปดกนเฉพาะสวนทเปนเรอนนอนและฝาดานนอกบางสวน เรอ นพนถนอสานแยกตามประเภทและลกษณะใหญได ๓ ลกษณะ ดงน


๑. เฮอนแฝดมเรอนโขง เปนเรอนปลกสรางคกน ๒ หลงระหวางเรอนใหญ หรอเรอนนอน และเรอนโขง (เรอนระเบยง) โดยหลงคาเรอน ๒ หลงมาจรดกนมฮางรน (รางน า) ไม ๒ แผน ยา (อด) ดวยขชในการเ ชอมตอระหวางเรอนทงสอง เรอนโขงจะมโครงสรางของตนเองสามารถรอไปปลกทอนไดในกรณทสมาชกในครวเรอนตองการเรอนเหยา เรอนโขงภายในจะเปดโลงไมกนหอง จงท าใหเกดทวางบรเวณฮางรนกบเรอนโขงทสอนงประโยชนไดหลายอยางทงยงเปนศนยกลางภายใ นทเชอมตอกบสวนอนบนเรอน เชน เรอนใหญ ครว ชาน ทงดานหนาและดานหลง จงนบไดวาเปนเรอนทนยมปลกสรางแบบหนงของเรอน พนถนอสาน และนอกจากนยงมเรอนทสรางในลกษณะคลายกน แตตางกนทเปนเรอนแฝด โดยโครงสรางแตกตางกนสรางในลกษณะ ทมโครงสราง เสา พน และจวยดตอตดกนกบเรอนใหญ และมระดบพนเทากนเรยกตามภาษาถนวา “เรอนแฝด” รปรางและประโยชนใชสอยเหมอนเฮอนโขงซงจะพลไมมากนก

๒. เฮอนเดยวไมมเฮอนโขง เปนเรอนขนาดเลกกวาเรอนแฝด สวนประกอบของเรอนมเรอนใหญ (เรอนนอน ) เพยงหลงเดยวหนาเรอนเปนเฉลยงมโครงสรางหลงคาตอจากเรอนใหญ ดานหนาเฉลยงเปนชาน (ซาน) และฮานแองน า (รานโองน า ) เรอนเดยวมบนไดขนลงมาทางเดยว แตอยางไรกตามพนถนอสานลกษณะนนยมปลกสรางซงจะพบมากเชนเดยวกนเรอนแฝดทมเรอนโขง

๓. เฮอนชวคราว เปนเรอนทปลกสรางขนชวคราวของผทออกเรอนใหมทมฐานะไมมนคงพอ กจะสรางเปนเรอนชวคราวอยระยะหนงใกลกบเรอนพอแม เรอนชวคราวม ๒ ลกษณะ กลาวคอ ท าโครงสรางลกษณะเกย (เพง) ตออาคาร เชน เกยตอเลาขาว (เพงตอยงขาว) ชนดทเปนตบหรอกระตอบเลกๆ ปลกสรางจากวสดทหาไดในทองถน เชน ไมไผ หญา ใบไม และวสดอนๆ เรอนชวคราวเปนเรอนขนาดเลกจงไมแบงกนหอง เรอนพนถน ๔ ภาคเปนเพยงตวอยางสวนหนงของสถาปตยกรรมพนถนของไทยซงมมากมายหลากหลาย และในปจจบนก าลงสญหายไปจากสงคม ซงหากไมมการอนรกษสถาปตยกรรมพนถนเหลานคงจะสาบสญไปอยางแนนอน เฉกเชนเดยวกบวฒนธรรมประเพณอนๆ ทนบวนยงลดนอยถอยหายออกไปเชนเดยวกน การปลกเรอนของไทยอสาน ควรเลอกดวา วนเวลา เดอน ป โสกหรอโฉลก ถาท าถกจะดเปนมงคล ดงน วนอาทตย ทานหามปลก ความอบาทวจญไร จะเกด วนจนทร ทานวาปลกไดจะมลาภ ผาผอนทอนสไบบงเกดแกเจาของบาน วนองคาร ทานหามปลก จะเกดอนตรายจากไฟ วนพธ ทานวาด มลาภเปนของขาวเหลอง วนพฤหสบด ทานวาด จะสขเถดจะไดลาภและความสขพนทว วนศกร ทานวา หามปลกจะมทกข และสขเทากนแล

วนเสารท ทานหามปลกเดดขาด จะเกดถอยความ มคนเบยดเบยนและมเรองเดอดรอนใจ


ปลกเรอนเดอนอาย (เดอนเวยง) ท าการคาขน จะไดเปนเศรษฐ เพราะกจการคา เดอนย ดมสรในการปองกนศตรทงมวล เดอน ๓ หามปลกจะมภยศตรเบยดเบยน เดอน ๔ ปลกดจะมลาภ จะมความสขกาย สบายใจ เดอน ๕ จะเกดทกขรอนไมสบายใจ เดอน ๖ ประเสรฐ จะสงผลใหเงนทองไหลมาเทมา เดอน ๗ ทานหามปลก จะเปนอนคายแกทรพยทหาไวไดแลวจกถกโจรลกหรอ ไฟไหม เดอน ๘ ทานหามปลกเรอน เชนกน เงนทองขาวของทเกบไวจะมอยคงทแล เดอน ๙ ทานใหเรงปลก ถารบราชการจะไดรบการปนบ าเหนจ และถามไดรบ

ราชการกเจรญในการประกอบอาชพ เดอน ๑๐ ทานหามปลกจะไดรบอนตรายจากโทษทณฑอาญาแผนดน และการ

เจบไขไดปวย เดอน ๑๑ ทานหามปลก จะถกคนหลอกลวงเอาของและสงทหวงแหน เดอน ๑๒ ทานวาเรงปลกจะไดเงนทอง ขาวของ ชางมา ขาทาสผซอสตยแล

๔. ค าศพทเกยวกบสถาปตยกรรมไทย วด Temple, monastery

วดหลวง Royal monastery

วดราษฎร Common monastery

อโบสถ Ubosot or bot, ordination hall, a place where Buddhist ordinations and rituals are performed, and monks gather to worship and meditate. The area is marked by eight boundary stones called sima.

เสมา Sima, Boundary stones mark the sacred ground of the ordination hall. One sima marker is set at each of the four corners and one in the middle of each of the four sides. Under these sima markers, sima stones (luk nimit) are buried.


วหาร Viharn, vihara, assembly hall, a place where monks and the laymen gather to conduct merit-making rituals and where the principal Buddha image is enshrined.This building is not marked by boundary stones.

เจดย Chedis, stupas were originally used to enshrine relics of the Buddha.

Later, they came to be used as repositories for relics of holy men, kings, etc. Nowadays, they may contain the ashes of deceased monks or laymen.

ปรางค Prang is a stupa of corn-cop shape which originated from the khmer sanctuary tower. It has three niches and one entrance door reached by means of a very steep staircase. It contains Buddha images.

มณฑป Mondop is a block-shaped building with a stepped pyramidal roof, built to house important objects such as a Buddha image, Buddha’s footprint, or Tripitaka, a collection of Buddhist scriptures.

วหารคด L - Shaped building at the corners of the religious area of a Buddhist monastery.

หอระฆง Bell tower, belfry

หอไตร Ho trai, library

ศาลาการเปรยญ Sala kan parien, preaching hall

ศาลา Sala, open pavilion used for resting

กฏ Kuti, monastic residence

ระเบยง Gallery surrounding the assembly hall (vihara) or the ordination hall (ubosot)

เครองบนของหลงคา Roof structure

สวนประดบหลงคา Roof decoration

หลงคาทรงจว Gable Roof


หลงคาชนเดยว Simple roof, single roof (of the common monastery)

หลงคา ๒ ชน Double-tiered roof (of the royal monastery)

หลงคาซอนหลายชน Multi-tiered roof

หลงคาทรงจตรมข Roof with four gable ends

หนาบน Gable end, pediment ornamented with luxuriant floral motif and motifs of deities.

ชอฟา Cho fa, sky tassel, horn - like finial on the roof ridge, representing the fin on the back of a naga.

ใบระกา Tooth – like ridges on the sloping edges of a gable, representing the fin on the back of a naga.

หางหงส Small finials jutting out of the two side – corners of the gable, representing the heads of naga.

เสา Pillar, column

บวหวเสา Lotus capital

คนทวย Eaves bracket

เสานางเรยง Colonnade

บานประต Door panel

บานหนาตาง Window panel

เจดย สถปเจดย Chedi, stupa, a reliquary tower enshrining relics of the Buddha, his disciples, or the ashes of important persons, religious or royal. It originated from the stupas of India and Sri Lanka.

เจดยทรงระฆง Bell – shaped stupa

เจดยทรงกลมแบบลงกา Ceylonese – style circular stupa

เจดยเหลยมยอมมไมสบสอง Square stupa with indented corners


เจดยทรงดอกบวตม Lotus – shaped stupa

สาลาโถง Open pillared building or gazebo

พลบพลาส าหรบพระราชพธ Ceremonial pavilion

พลบพลาโถงแบบจตรมข Open pavilion with four porches

ศาลาเปลองเครอง Disrobing pavilion

พระทนงทประทบ Hall of residence

พระทนงบนก าแพงวง Open pavilion on the wall

ทองพระโรงเสดจออกวาราชการ Audience hall

หลงคาชนลด Multi – tiered roof or saddle roof

หลงคาชนลด ๔ ชน Four – tiered roof. (reserved only to halls used by the king)

หลงคาชนลด ๒ ชน double – tiered roof

ปกนก ๒ ชน Two overlapping eaves

เสานางเรยง Colonnade of square pillars

อาคารกออฐถอปน Musonry building

อาคารไม Building of wood, wooden building

ผงอาคารรปกากบาท Greek – cross floor plan

เครองบนเครองยอด Superstructure

หลงคาทรงปราสาท ๗ ชน Seven – tiered spire – like roof

ยอดปราสาท Spire

คอระฆง Angular bell

เหม Three tiers of elongated lotus petals


บวกลม Seven superimposed lotus flowers

ปองไฉน Circular disks

ปล หรอปลยอด Pli, Plantain – shaped pinnacle

ลกแกว Glass ball

พมขาวบณฑ Cone – shaped arrangement of flowers

ครฑรบไขรา Bracket supporting the base of the spire in a form of garuda holding its traditional enemy.

หนาบน Pediment or gable

หนาบนจ าหลกพระนารายณ Pediment depicting Visnu mounted on the garud ทรงสบรรณ

หนาบนจ าหลกสมเดจพระ Pediment depicting Indra seated above an abode อมรนทราธราชประทบเหนอ of three spires วมานปราสาทสามยอด

หนาบนจ าหลกพระมหามงกฎ Pediment carrying a royal crown and the royal และพระราชลญจกร insignia.

ปนลม Bargeboard

ชอฟา Finial

หางหงส Decorative roof – end having the form of a broad goose tail

นาคเบอน Decorative roof – end having the form of a three – headed naga

เรอนแกว Stucco casing of doors and windows

เรอนแกวทรงซมบนแถลง Window or door casing of a miniature ornamental gable

เรอนแกวทรงซมปราสาท Window or door casing of a spired hall


ฐานสงห Decorative base supporting the window frame which is in the shape of a low table with concave legs.

บานประตเขยนรปเทวดายนแทน Door panel of the door depicting standing deva

บานประตจ าหลกทวารบาล Door panel depicting guardian angels

พระวมาน Hall containing the royal bedchamber and a big sitting room.

พระปรศวซาย-ขวา The annexes on the left and the right that flank the inner audience hall

หอพระ Chapel to house important Buddha images and sacred objects and the ashes of royal ancestors

ทองพระโรงใน Inner audience hall

พระทนง Throne hall

พระแทนบลลงกประดบมก Throne of mother – of – pearl

พระแทนราชบรรจถรณประดบมก Bed of mother – of – pearl


เอกสารอางอง

กรมศลปากร. กองสถาปตยกรรมและกองพพธภณฑสถานแหงชาต. (๒๕๓๘) สถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : อมรนทรพรนตงแอนดพลบลชชง

การทองเทยวแหงประเทศไทย. (๒๕๕๑). คมออบรมมคคเทศก เลนท ๑ ภาคความรทางวชาการ. กรงเทพฯ : กองเผยแพรความรดานการทองเทยว

__________. (๒๕๕๑). คมออบรมมคคเทศก เลมท ๕ ภาคความรภาษาตางประเทศ. กรงเทพฯ : กองเผยแพรความรดานการทองเทยว

เฉลม รตรทศนย. (๒๕๓๙). ววฒนาการศลปะสถาปตยกรรมไทยพทธศาสนา. กรงเทพฯ : สมาคม สถาปนกสยาม ในพระบรมราชปถมภ.

โชต กลยาณมตร. (๒๕๓๙). สถาปตยกรรมแบบไทยเดม. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : โรงพมพ มหาวทยาลยธรรมศาสตร ทาพระจนทร

ไทยประกนชวต. (๒๕๕๒). บานเรอนไทยภาคอสาน. [อางเมอ ๒๓ มนาคม ๒๕๕๒], จาก http://th.wikipedia.org

ธดา สทธธรรม. (๒๕๔๒). สถาปตยกรรมไทย. ขอนแกน : คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน

นงนช ไพรบลยกจ. (๒๕๔๒). เรอนไทยภาคเหนอ. [อางเมอ ๓๐ มนาคม ๒๕๕๒], จาก http://th.wilipedia.org/wiki/

บานเรอนไทยภาคกลาง (๓). [อางเมอ ๒๗ มนาคม ๒๕๕๒], จาก http://th.wikipedia.org บญช โรจนเสถยร. (๒๕๔๘). ต านานสถาปตยกรรมไทย ๒ สถาปตยกรรม. กรงเทพฯ : โรงพมพ

กรงเทพฯ. มหาวทยาลยเกษตรศาสตร. โครงการวชาบรณาการหมวดศกษาทวไป. (๒๕๔๕). ไทยศกษา. พมพครง

ท ๓. กรงเทพฯ : ส านกพมพมหาวทยาลยเกษตรศาสตร ลมล จนทรหอม. (๒๕๔๗) ประเพณความเชอการปลกเรอนในลานนาและเรอนกาแล. พมพครงท

๒. เชยงใหม : โรงพมพมงเมอง. ___________. (๒๕๕๒). บานเรอนไทยภาคเหนอกาแล. [อางเมอ ๒๗ มนาคม ๒๕๕๒], จาก

http://th.wikipedia.org วชต คลงบญครอง. (ม.ป.ป.). สถาปตยกรรมทอยอาศยชาวไทยอสานและชาวไทยผไทย. ขอนแกน

: คณะสถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยขอนแกน วชต คลงบญครอง และไพโรจน เพชรสงหาร. (๒๕๔๖). อสานสถาปตย ฉบบพ เศษ : สถาปตยกรรม

อสาน. ขอนแกน : โรงพมพคลงนานาวทยา.

http://th.wikipedia.org/

http://th.wilipedia.org/wiki/




เอกสารอางอง (ตอ)

วบลย ลสวรรณ. (๒๕๒๙). สถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : โรงพมพองคการคาครสภา. สงศร ประพฒนทอง. บรรณาธการ. (๒๕๓๘) สถาปตยกรรมไทย. กรงเทพฯ : กรมศลปากร.

สทธพร ภรมยรน. (๒๕๔๔). ความหลากหลายของเรอนพนถนไทย. พมพครงท ๒. กรงเทพฯ : คณะ สถาปตยกรรมศาสตร มหาวทยาลยศลปากร.

อรศร ปาณนท. (๒๕๔๖). ภมปญญาชาวบานในเรอนพนถนไทพวนในประเทศไทย : การน าไปส สถาปตยกรรมพนถนใหมบนฐานของภมปญญาและเทคโนโลยทองถน. ม.ป.ท. : ม.ป.พ.

Documents

สถาปัตยกรรมพื้นถิ่น 4 ภาค