Цогц бодлого

“МОНГОЛ УЛСЫН МЯНГАНЫ ХӨГЖЛИЙН ЗОРИЛТОД СУУРИЛСАН ҮНДЭСНИЙ ХӨГЖЛИЙН ЦОГЦ БОДЛОГО”-ЫН БАРИМТ БИЧИГТ ТУСГАГДСАН АЙМАГ, ОРОН НУТАГТ ХАМААРАЛТАЙ СТРАТЕГИЙН ЗОРИЛТУУДЫН ХЭРЭГЖИЛТ

2012.03.21 Арвайхээр сум

Мянганы хөгжлийн зорилтод суурилсан

Үндэсний хөгжлийн цогц бодлогын стратегийн

зорилтууд:

Өвөрхангай аймгийн хөгжлийн бодлого /2007-2015он/, Засаг

даргын 2008-2012 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт

туссан зорилт:

Хэрэгжүүлсэн үйл ажиллагаа, үр дүн, үнэлгээ

НЭГ. МОНГОЛ УЛСЫН ХҮНИЙ ХИЙГЭЭД НИЙГМИЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 1 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:

1.1.Ядуурал, ажилгүйдлийг бууруулах бодлого

Стратегийн зорилт 1.

Ядууст чиглэсэн, харьцангуй чинээлэг дунд давхаргыг төлөвшүүлэх эдийн засгийн бодлого хэрэгжүүлж, орлогын

өсөлтийг хангах замаар ядуурлыг хоѐр дахин

бууруулна.

ЗДҮАХ 1.5.3. Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг өрхийн хэрэгцээтэй уялдуулж, өрхийн 1-ээс доошгүй хүнийг ажилтай болгоход хүү багатай зээл, зээлийн баталгаа, нийтийг хамарсан ажил, мэргэжлийн сургалтанд хамруулах зэрэг цогц арга хэмжээ авч, байнгын болон түр ажлын байр 10000-ыг бий болгож, ажилгүйдлийн түвшинг 2012 оны эцэст 3.0 хувьд хүргэж бууруулна. ЗДҮАХ 1.5.5. Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвд суралцагчдын тоог нэмэгдүүлэх, аж ахуйн нэгж, үйлдвэрийн газрыг түшиглэсэн түргэвчилсэн сургалтаар мэргэжил олгох тогтолцоог урамшуулан дэмжиж, мэргэжлийн зөрүүгээс ажилгүйдэл үүсэх шалтгааныг бууруулна.

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого хөтөлбөр, арга хэмжээний үр дүнд тайлант хугацаанд аймгийн хэмжээнд 5018 байнгын ажлын байр, 5809 түр ажлын байр шинээр бий болж хөдөлмөрийн зах зээлд бүртгэгдэж ажилгүйдлийн түвшин 2008 оны мөн үеэс 0.4 пунктээр буурсан үзүүлэлттэй байна. Шинээр бий болсон ажлын байрыг хөрөнгийн эх үүсвэрээр нь авч үзвэл 21.0 хувь нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 30.7 хувь нь Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан, сум хөгжүүлэх сан, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн зээлээр, 6.6 хувь нь олон улсын төсөл хөтөлбөрөөр, 41.7 хувийн болон арилжааны банкны зээлийн үр дүнд бий боллоо. Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд 15 мэргэжлээр 1848 иргэнийг төгсгөж, төгсөгчдийн 38.1 хувь нь байнгын ажлын байртай боллоо. 2010 онд “Оюу толгой төсөл”-ийн хөрөнгө оруулалтаар мэргэжлийн 6 төрлөөр 120 иргэнийг сургаж сургалтын зардалд 85.8 сая төгрөг, суралцагсдад 251.3 сая төгрөгийн дэмжлэг \цалин хөлс\ олгов. 2011 оны элсэлтийг 10 дугаар сард зохион байгуулж 5 мэргэжлээр 125 иргэнийг сургахаар гэрээ хийгдсэн. Тайлант хугацаанд зам, барилгын салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж буй хувийн хэвшлийн 4 байгууллага үйлдвэр дээрх сургалтаар 105 иргэнийг сургаж, төгсөгчид 100 хувь ажлын байраар хангагдлаа. Уг сургалтын зардалд хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төв болон дэд сангаас 47.3 сая төгрөг зарцуулав. Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцагчдын тоо 2008 онд 905 байсан бол 2011 онд 1498 болж 60.4 хувь өссөн байна.

Хэрэгжилт-90.0

2

1.2.Жендерийн тэгш байдлыг хангах бодлого


Жендерийн тэгш байдлын үзэл

баримтлалыг үндэсний соѐлын дэвшилтэт

уламжлал, хүн төрөлхтний соѐл

иргэншлийн ололттой хослуулан төлөвшүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.4.8. Хүйсийн тэгш байдлыг дэмжин хөгжүүлж, жендерийн статистик мэдээллийг гаргадаг болно.

Хүйсийн харьцаагаар гаргадаг статистикийн мэдээ 2008 онд 36 байсан бол 2011 оны байдлаар 46 болж нэмэгдлээ. Эмэгтэйчүүд аймаг, сумдын ИТХ-ын бүрэлдэхүүний 36.0, аймаг, сумдын удирдлагын 25.5, төсвийн байгууллагуудын удирдлагын 85.0 хувийг бүрдүүлж, төсвийн 172 байгууллагын 105 нь эмэгтэй удирдагчтай байна. Төрийн албан хаагч 4538 хүний 67.0 хувийг эмэгтэйчүүд эзэлж байна. МСүТ, ЕБС-д суралцагчдын хүйсийн харьцаа бага ангид 0.96, дунд ангид 0.93, ахлах ангид 0.82 хувь байгаа ба бүх насанд охидуудын харьцаа давамгайлсаар байна. Өндөр настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, хөдөлмөр эрхлэлт, өрх толгойлсон эрэгтэй, эмэгтэй, зээл тусламжинд хамрагдагсад, ядуучууд нийгмийн халамжинд хамрагдагсдын судалгааг хүйсээр гаргаж, орон нутгийн бодлого шийдвэрт тусгах ажлыг хэрэгжүүллээ.

Хэрэгжилт 90.0

1.3.Гэр бүлийн хөгжил, хүн ам зүйн бодлого


Гэр бүлийг хүний аж төрөх таатай орчин

болгоход чиглэсэн цогц бодлого хэрэгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.4.1 Засгийн газрын “Монгол гэр” хөтөлбөрийн хүрээнд аймгийн “Монгол айл” дэд хөтөлбөр боловсруулан, гэрт амьдарч байгаа иргэдийн тав тухтай амьдрах нөхцлийг бүрдүүлэн, гэр бүлийг хамгаалах, бэхжүүлэх, хүүхдийн хүмүүжилд гэр бүлийн гүйцэтгэх үүргийг өндөржүүлэх зэргээр нийгмийн анхдагч нэгж болох гэр бүлийн харилцааны үнэт зүйл, ѐс зүйг төлөвшүүлэх талаар соѐн гэгээрүүлж, зөвлөн туслах үйлчилгээний шинэ төрлүүдийг хөгжүүлнэ. ЗДҮАХ 1.4.7 Асран хамгаалах хүнгүй, бүтэн болон хагас өнчин, хараа хяналтгүй орхигдсон хүүхдийг төрийн байгууллагын анхаарал

“Монгол айл хөтөлбөр”-ийн боловсруулах ажлын хүрээнд 80 гаруй эмэгтэйчүүдийг оролцуулсан хэлэлцүүлэг хийж, иргэний нийгмийн байгууллага, иргэдийн саналыг авч хөтөлбөрт тусган “Монгол айл” дэд хөтөлбөрийг батлуулан хэрэгжүүлж байна. Гэр бүл хүний хөгжлийн төвийг 460,0 сая төгрөгөөр байгуулж, гэр бүлүүдэд чиглэсэн 11 удаагийн сургалтыг зохион байгуулж 470 гаруй хүн хамрагдлаа. 35 хос залуусын хуримын ѐслолын үйл ажиллагааг үйлдэж гэрлэх зан үйлийн болон угийн бичиг хөтлөх, удам угсаагаа цэвэр ариун байлгах генийн сангийн сургалтыг хийлээ. Олон улсын гэр бүлийн өдрөөр гэр бүлийн өөрсдийн оролцоотойгоор бүтээлч ажлуудыг өрнүүлж “Гэр бүлийн цэцэрлэг” байгуулан, 250 өрх мод тарьж, Гэр бүл хүний хөгжлийн төвөөс 21 гэр бүлийг “Тэнгэрлэг гэр бүл”-ээр шалгарууллаа. Жил бүр амьжиргааны баталгаажих түвшингээс доогуур орлоготой 560 гаруй өрхийг сонгож, тэдний хэрэгцээг тодорхойлох, хэрэгцээнд нь үндэслэн нийгмийн суурь үйлчилгээг цогцоор нь хүргэх замаар ядуурлаас гарахад нь дэмжлэг үзүүлэх ажлыг зохион байгуулж, сум бүрт “Хөгжлийн баг” байгуулагдан, сүүлийн 3 жилд нийт 1709 өрхийн 8123 иргэн хамрагдаж, 22 төрлийн үйлчилгээ хүргэлээ. Сонгогдсон өрхийн 81,2 хувь нь \тодорхой орлоготой болсон, газар өмчлөлийн асуудлаа шийдвэрлэсэн, эрүүл мэнд, нийгмийн халамжийн үйлчилгээндээ хамрагдсан, иргэний бичиг баримттай

3

халамжинд авахын хамт, хүүхдийн эрхийг зөрчиж байгаа байгууллага, хуулийн этгээд, эцэг эхэд хариуцлага тооцож хүүхдийн эрхийн хэрэгжилтийг хангана.

болсон, хишиг хувийн үйлчилгээндээ бүрэн хамрагдсан зэрэг\ хэрэгцээт үйлчилгээгээ авч амьдралын чанарт нь бодит өөрчлөлт ахиц гарсан. Хүүхдийн хүмүүжил төлөвшилд гэр бүлийн үүрэг оролцоог чухалчилсан эцэг, эх асран хамгаалагчдын дунд сургалтын үйл ажиллагааг олон улсын байгууллагуудын санхүүгийн болон арга зүйн дэмжлэг, оролцоотойгоор зохион байгуулж нийт 3300 орчим хүнийг хамрууллаа. 2011 онд “Гэр” хөтөлбөрийн хүрээнд улсын төсвийн 384.0 сая төгрөгийн санхүүжилтээр 320 өрх айлыг шинэ гэртэй болголоо. Аймгийн хэмжээнд гэрт амьдарч байгаа 23148 өрх, 4352 өрх байшинд, 551 өрх орон сууцанд амьдарч байна. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах, хүүхдийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах зорилгоор Хүүхэд хамгааллын баг, Хүүхдийн хууль зүйн хороог байгуулан ажилласнаар хүүхэд оролцсон болон хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийг бууруулах, цаашлаад холбогдогч хүүхдийн эрхийг хамгаалах, нийгэмшүүлэх, хараа хяналтгүй орхигдсон хүүхдийн эрхийг хамгаалах, хүүхдийн эрхийг зөрчсөн байгууллага, хуулийн этгээдэд хариуцлага тооцох механизмийг бүрдүүлэхэд хууль хяналтын байгууллагуудын санаачлага, үүрэг, оролцоог нэмэгдүүлэн ажиллаа. Хүүхдийн асуудлаар дагнасан мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч, өмгөөлөгчтэй болсон нь үндэсний хэмжээнд туршлага болохуйц арга хэмжээ боллоо. Аймгийн хууль зүйн хороотой хамтран гэмт хэргийн холбогдогч болсон 21 хүүхдэд ял хойшлуулах, нийгмээс тусгаарлахгүйгээр хүүхдийг нийгэмшүүлэх хүүхдэд ээлтэй шийдвэр гаргуулж ажиллав. Сүүлийн 3 жилд асран хамгаалах хүнгүй, бүтэн өнчин 3 хүүхдийг хуулийн дагуу төрийн байгууллагын асрамжинд шилжүүлж, хүүхдийн эрхэд халдсан, хүүхдийг гутаан доромжилсон, насанд хүрээгүй хүүхдийг бэлгийн хүчирхийлэл, дарамтанд оруулж гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдсон 5 насанд хүрэгчдэд хууль хяналтын байгууллагуудтай хамтран хариуцлага тооцож, хохирогч болсон 7 хүүхдийн эрхийг хамгаалах, нөхөн сэргээх үйлчилгээг үзүүллээ.



ЗДҮАХ 1.4.3 Залуу гэр бүл, хүүхэд залуучуудын зуны амралт, чөлөөт цагийг зүй зохистой өнгөрүүлэх, тэднийг хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх, чийрэгжүүлэхэд

Хүүхдийн эрэлт хэрэгцээнд нийцсэн чөлөөт цагийг зүй зохистой өнгөрүүлэх, эх оронч үзэл төлөвшүүлэх, экологийн боловсрол олгох, ардын уламжлалт зан үйлд хүүхдийг суралцуулахад чиглэсэн “Хүүхэд хөгжлийн зуны сургалтын хөтөлбөр”-ийг хүүхдийн зуслан, цэцэрлэг, сувиллын газрыг түшиглэн жил бүр Хүүхдийн

4

Хүн амын эмзэг бүлгийн хөгжлийг дэмжих хүний эрхэд суурилсан гэр бүл төвтэй төрийн цогц

бодлого хэрэгжүүлнэ.

чиглэгдсэн зуны сургалтын хөтөлбөр боловсруулж, хүүхдийн зуслан, цэцэрлэгийн зуны сургалтуудыг түшиглэн хэрэгжүүлж, Арвайхээр суманд хүүхэд, залуучуудын соѐл, амралтын хүрээлэн байгуулна. ЗДҮАХ 1.4.5 Ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, хүүхэд, залуучуудын хөгжих боломж, тэдэнд зориулсан үйлчилгээний нэр төрөл, чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэн, зарим сумдад ахмадын танхим байгуулж, төв, суурингийн ахмадыг харъяалалтай болгох асуудлыг шийдвэрлэнэ.

зусланд туршин хэрэгжүүлэв. Хөтөлбөрийн хүрээнд жил бүр 15-аас доошгүй арга хэмжээнд 1000-аас доошгүй хүүхдүүдийг /давхардсан тоогоор/ хамрууллаа. Хүүхдийн төлөө хэлтсийн дэргэдэх Ирмүүн бүжгийн дугуйлан, дуу хөгжмийн үйл ажиллагааг өргөтгөн, нийт 200 орчим хүүхдийг үйл ажиллагаандаа хамруулж, аймаг байгуулагдсаны 80 жилийн ойг угтан Суварга хүүхдийн театрын сурагчдын оролцоотойгоор “Эвтэй 4 амьтан”, “Сэтгэлийн домог” хүүхдийн дуулалт бүжгэн жүжгийг найруулан тавилаа. Уг бүжгэн жүжгүүдэд нийт 130 орчим хүүхэд гол болон туслах дүрийг бүтээж оролцон, бүжгэн жүжигт аймгийн Боловсрол соѐлын газраас 17,0 сая төгрөгийг зарцуулав. Арвайхээр суманд залуу гэр бүл, хүүхэд залуучуудын зуны амралт, чөлөөт цагийг зүй зохистой өнгөрүүлэх, тэднийг хөгжүүлэх, хүмүүжүүлэх, чийрэгжүүлэхэд чиглэгдсэн “Занабазарын нэрэмжит цэцэрлэгт хүрээлэн”, “Хүүхэд залуучуудын парк”-ийг нийт 2527.1 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар бүтээн байгуулснаар давхардсан тоогоор нийт 24500 хүүхэд, залуучууд, иргэдэд үйлчлүүлэв. Аймгийн ахмадын хороог 25,5 сая төгрөгийн санхүүжилтээр 5 өрөө байртай болгож, ахмадууд чөлөөт цагаа зөв өнгөрүүлэх боломжийг бүрдүүллээ. Сумдын ахмадын хорооноос 11 сум ахмадын танхимтай болж, төв суурин газрын ахмадуудаас сүүлийн 3 жилд нийт 1500 гаруй ахмадуудыг аль нэг байгууллагын харъяалалтай болгов. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн аймгийн чуулганыг 2009, 2011 онд 2 удаа зохион байгуулж тулгарч буй асуудлаа тодорхойлон өмнөх чуулганаас дэвшүүлсэн зорилтын биелэлтээ дүгнэлээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ээлтэй орчин бүрдүүлэх, тэдэнд үзүүлэх чанар хүртээмжийг дээшлүүлж 15 байгууллага, аж ахуйн нэгж стандартын шат, налуу замтай болсон. ЕБ-ын II сургуулийн дэргэдэх хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхүүдийн тусгай бүлгийн анги танхимыг тохижуулахад төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын дэмжлэгээр 2.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийж, бүлгийн тоо, багшийн орон тоог нэмэгдүүллээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй болон хүнд нөхцөлд амьдарч байгаа 200 хүүхдийг жил бүр хүүхдийн зусланд амрааж тэдний хөгжих боломжийг нэмэгдүүллээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хэрэгцээнд нийцсэн үйл ажиллагааг “Сайн дурын туслагч” хүүхдүүдийн оролцоотойгоор “Хариу нэхээгүй тус”, “Сэтгэлийн илгээмж”, “Миний илүү чамд”,

5

“Сэтгэлийн дэм” зэрэг аянуудыг жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж хэвшлээ.



Эцэг, эх үр хүүхдээ эрүүл, саруул өсгөн бойжуулж, боловсрол хүмүүжлийн

зөв төлөвшилттэй болгон хөгжүүлэхэд чиглэсэн гэр бүлийн

таатай орчныг бүрдүүлэхийг төрөөс дэмжинэ. Төрөлтийг

дэмжих замаар хүн амын жилийн дундаж өсөлтийг нэмэгдүүлж, улмаар хүн

амаа өсгөх бодлого баримтлана.

ЗДҮАХ 1.1.6 “Эрүүл эхээс эрүүл хүүхэд” зарчмыг хэрэгжүүлж эхийн өвчлөл, эндэгдлийг бууруулж, эхийн эндэгдлийг бууруулна.

“Эрүүл эхээс эрүүл хүүхэд” зарчмыг хэрэгжүүлснээр 2008, 2009, 2010 онд эхийн эндэгдлийг улсын дунджаас 13.5 – 45.5 промилоор буурсан. 2011 онд улсын дунджаас ихэссэн шалтгаан

нь иргэдийн эмнэлгийн тусламж хайх мэдлэг дутмаг, эмнэлэгт оройтож хандсан, эрхтэн тогтолцооны архаг өвчний сэдрэл, эмч,

мэргэжилтний зөвлөгөө өгөх арга зүй, хяналт дутмагтай холбоотой

байна. 2011 онд явуулын амбулаториор нарийн мэргэжлийн эмч нарын баг газар дээр нь очиж тусламж үйлчилгээ хүргэснээр жирэмсний хүндрэлтэй 24, ноцтой хүндрэлтэй 21 эхийг илрүүлэн яаралтай тусламжийг цаг алдалгүй үзүүлснээр ноцтой хүндрэл 2008 оноос 25.0 хувиар буурав.



Хүүхэд эхээс төрсөн цагаасаа зургаан нас хүртэл гэр бүл, эсхүл

түүнтэй дүйцэх орчинд өсөж торних, зөв

хүмүүжил, ѐс суртахуунтай болох,

сургуулийн өмнөх боловсрол олгоход

төрөөс онцгой анхаарна.

ЗДҮАХ 1.2.6 Баг бүрт гэр цэцэрлэг байгуулах, хувилбарт сургалтын төрөл хэлбэрийг олшруулах замаар сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалтыг 2012 онд 60.0 хувьд хүргэнэ.

Багт бүрт гэр цэцэрлэг байгуулах хувилбарт сургалтын төрөл хэлбэрийг нэмэгдүүлэхэд Каталитик сангийн буцалтгүй тусламж, “Бүх нийтийн боловсролын үр дүнд түргэн хүргэх санаачлагын түншлэл” хөтөлбөр болон бусад төслийн санхүүжилтээр иж бүрэн тавилга, тоног төхөөрөмжтэй гэр нийлүүлэн 2011 оны байдлаар нийт 32 гэр цэцэрлэгтэй болж, гэр цэцэрлэгтэй байх шаардлагатай 58 багийн 55.1хувьд нь зорилт хангагдаад байна. 2008 онд 19 суманд 17 гэр цэцэрлэгтэй байснаас 2011 онд 32 гэр цэцэрлэгтэй болсон нэмэгдлээ. 2008 онд сургуулийн өмнөх боловсролын хамран сургалт 65,2 хувь байсан бол 2011 онд 19 сумын 53 багт нүүдлийн гэр цэцэрлэгийн хувилбарт сургалтанд 2-5 насны 3163 хүүхэд, СӨБ-ын үндсэн бүлэгт 4119 хүүхэд хамрагдаж, нийт хамран сургалт 12,3 хувиар өсч 77,5 хувьд хүрлээ.


6

1.4. Боловсролын хөгжлийн бодлого


Суралцагчдад хүртээмжтэй, чанартай,

хэрэгцээнд нь нийцсэн боловсрол эзэмших тэгш

боломж бүрдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 2. Боловсролын бүх шатны байгууллагуудын үйл ажиллагааны шинэчлэлийг гүнзгийрүүлэн сургалтын чанарыг сайжруулж, материаллаг баазыг бэхжүүлж, боловсролын салбарын 2015 он хүртлэх мастер төлөвлөгөөг хэрэгжүүлнэ. ЗДҮАХ 1.2. Боловсролын салбарын өрсөлдөх чадварыг нэмэгдүүлэн сургалт, судалгааны ажлыг үйлдвэрлэл, хэрэглээтэй нягт холбож, иргэдийн сурч боловсрох эрхээ чөлөөтэй эдлэхэд нь илүү өргөн боломж бүрдүүлнэ.

Хүн амын бичиг үсэг тайлагдалт 2008 оноос 0.4 хувиар өсч, албан бус боловсролын гэгээрэл төв нь 100.0 хувь мэргэжилтэй боловсон хүчнээр хангагдан нийт багш нарын 96.8 хувь нь багшлах эрхийн үнэмлэхтэй боллоо. Бичиг үсэгт тайлагдалтын 2008 онд 98.3 хувь байсан бол 2011 онд 98.7 хувь болж өслөө. Иргэдийн амьдрах ухааны сургалтаар хийсэн бүтээлийн үзэсгэлэнг 5 удаа дэлгэн тавьж, мэргэжлийн чиг баримжаа олгох сургалтуудыг нийт 38 удаа зохион байгуулж түүнд 3800 гаруй иргэд хамрагдан 12 төрлийн мэргэжлээр мэргэжлийн чиг баримжаа эзэмшив. Гэгээрэл төвүүд нь өөрийн орон нутгийн боломж, иргэдийн эрэлт хэрэгцээнд нийцүүлэн “өөрийн” тодотголтой бүтээгдэхүүн хийж ард иргэдэд үйлчилж байна. Орон нутгийн төсөв, олон улсын төсөл бусад хандив тусламжаар 2008-2011 онд нийт 19 сумын гэгээрэл төвүүд 88,5 сая төгрөгийн техник, тоног төхөөрөмжөөр хангагдсанаар иргэд суралцах таатай орчин бүрдлээ. Дүйцсэн хөтөлбөрийн сургалтанд хамрагдагсдын тоо 2008 оноос 18 хувиар өсч, нийт 380 иргэн суурь боловролын,132 иргэн бүрэн дунд боловсролын гэрчилгээ авлаа.



Боловсролын бүх

түвшний стандарт, сургалтын хөтөлбөрийг

тухайн үеийн суралцагчийн хэрэгцээ, нийгмийн шаардлагад

нийцүүлэн боловсронгуй болгоно.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 2.29. Бүх шатны сургууль цэцэрлэгийн багш нарын мэргэшлийг дээшлүүлэх, сургалтын арга зүй технологийг өнөөгийн шаардлагад нийцүүлэн шинэчлэх багш, удирдах ажилтны ѐс зүй, ажлын хариуцлагыг өндөржүүлнэ. ЗДҮАХ 1.2.2. ЕБС-иудыг 2012 онд 12 жилийн сургалтын тогтолцоонд бүрэн шилжүүлж, бүх шатны боловсролын байгууллагуудын үйлчилгээний чанар, хүртээмж, үр ашгийг дээшлүүлнэ.

2011-2012 оны хичээлийн жилд I-IV ангийн 7383 сурагч, VIII-IX ангийн 3448 сурагч 12 жилийн сургалтын хөтөлбөрөөр, VII ангийн 2231 сурагч шилжилтийн хөтөлбөрөөр тус тус хичээллэж байгаа нь 2014-2015 оны хичээлийн жилд ЕБС-иуд 12 жилийн хөтөлбөрт бүрэн шилжих боломжийг бүрдүүлж байна. Стандартын хэрэгжилт бага боловсрол 93.2, суурь болосролд 99.2, бүрэн дунд боловсролд 100 хувьд хүрч, сүүлийн 3 жилд тогтвортой өссөн нь сургалтын чанар, үр дүнгийн бодит илэрхийлэл юм. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын аймгийн хэмжээст онооны дундаж 2008-2011 онд 505,3-508,8 байгаа нь улсын дунджаас 7,6-8,7 оноогоор дээгүүр байна.


1690

5213

9310

13062

0

2000

4000

6000

8000

10000

12000

14000

2008 2009 2010 2011

12 жилийн сургалтын хөтөлбөрөөр хичээллэж

байгаа хүүхдийн тоо

7


Багшийн мэргэжил, арга зүйн хөгжил болон цалин

хөлс, урамшуулал, нийгмийн асуудлыг

цогцоор нь шийдвэрлэж, энэ чиглэлд хөрөнгө

оруулалтыг эрс нэмэгдүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.30. ЕБС-ийн удирдлагыг мэргэшүүлэх, захирал, цэцэрлэгийн эрхлэгчийг томилох, чөлөөлөх тогтолцоог боловсронгуй болгоно. ЗДҮАХ 1.2.3. Багшийн мэргэжил, боловсрол, ур чадвар, хариуцлагын тогтолцоог төгөлдөршүүлж, жил бүр өндөр хөгжилтэй оронд багш, захирал, эрхлэгч, менежерүүдийг мэргэжил дээшлүүлэх сургалтад хамруулан, “Багш нарын амралтын газар” байгуулан, тэдний нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх арга хэмжээг дэс дараатай авч хэрэгжүүлснээр хариуцлагатай, оюунжсан, чадамжтай хүний нөөцийг байнга нэмэгдүүлнэ.

2010 онд БСГ-аас Ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн удирдах ажилтан, багш, ажилтнуудыг аттестатчилахад баримт бичгийн үзлэгт нийт 1758 албан хаагч хамрагдаж 330 албан хаагч тэнцэхгүйгээс багшлах эрхгүй 237 багшид багшлах эрх олгож, 18 багшийг ажлаас нь чөлөөлж, 7 багш тэтгэвэртээ гарч, 11 багш сургуулиа төгсөж мэргэжил эзэмшжээ. Одоо 60 албан хаагч, багш мэргэжил эзэмших, мэргэжил боловсролоо дээшлүүлэхээр суралцсан байна. 2008-2011 онд боловсрол, соѐлын байгууллагын 80 гаруй багш, ажилтнуудыг Сингапур, Гонконг, Солонгос, Хятад, ОХУ, Япон зэрэг орнуудад аялж мэргэжил боловсролыг нь дээшлүүллээ. 2008-2011 онд 224 багш, 28 сургалтын менежер, 20 дотуур байрын багш, 25 нийгмийн ажилтанг сургалтанд хамруулан арга зүйд суралцуулснаар 6 настай хүүхдийг амжилттай сурган, төлөвшүүлж байна. 2008-2011 онд ерөнхий боловсролын 20 сургуульд иж бүрэн техник, тоног, төхөөрөмжөөр хангагдсан “Багш хөгжлийн танхим”-ыг байгуулан багш нарыг ажлын байран дээрээ хөгжих орчин нөхцөлийг бүрдүүлэв. 2010, 2011 онд шинээр төгссөн багш нараас мэргэжлийн онолын шалгалтыг авч нээлттэй сонгон шалгаруулалтар 96 багшийг ажлын байраар хангалаа. ЕБС-д мэргэжлийн багшийн хангалт 2008 онд 97.5 хувь байсан бол 2011-2012 оны хичээлийн жилд 99,8 хувьд хүрлээ. 2009-2011 онд боловсролын салбарт ажиллаж байгаа нийт 67 албан хаагч орон сууцны квотод хамруулж, Богд, Төгрөг, Зүүнбаян-Улаан зэрэг сумдад багш ажилчдын орон сууцны асуудлыг шийдвэрлээд байна. Уянга сумын Өвөр хятруун, Бат-Өлзий сумын Хуст, Баруунбаян-Улаан сумын элс зэрэг газруудад гэр барьж багш нарыг ээлж дараатай амрааж байхаар төсөл боловсруулан хэлэлцүүлж байна.


1.5. Эрүүл мэндийн хөгжлийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Сум, өрхийн эмнэлгийн анхан шатны тусламж

ЗДҮАХ 1.1.15. Өрхийн эмнэлгийн менежментийг боловсронгуй болгон, тэнд ажиллаж байгаа

“Өрхийн эмнэлгийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэе” аймгийн зөвлөлгөөнийг зохион байгуулан, өрхийн эмнэлгийн дүрмийг боловсруулан мөрдөж, гурвалсан гэрээгээр ажиллуулж, ЭМШУИС,

8

хүргэх, шинжилгээ, оношилгоо, эмчилгээ, дархлаажуулалт хийх, шүдний өвчин эмчлэх,

бэлгийн замаар дамжих халдвар, хүний дархлал

хомсдолын вирус, дархлалын олдмол

хомсдол, сүрьеэгээс сэргийлэх, эх, нялхсын

эрүүл мэндийг хамгаалах чадамжийг цогц байдлаар

хөгжүүлнэ.

эмч, эмнэлгийн ажилтнуудын цалин хөлс, нийгмийн асуудлыг зохистой хэлбэрээр шийдвэрлэнэ. ЗДҮАХ 1.1.11. БЗДХ/ХДХВ/ДОХ-ын эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх, сайн дурын зөвлөгөө өгөх төвийг өргөжүүлэн, үйл ажиллагааг нь тогтмолжуулах замаар ХДХВ/ДОХ-ын халдварын тархалтыг хязгаарлана. ЗДҮАХ 1.1.7. Хүүхдийн өвчлөлийг багасган нялхасын эндэгдлийг өнөөгийн байгаа түвшнээс 10 промилиор бууруулна. ЗДҮАХ 1.1.17. Хүүхдийн шүд цоорох өвчний тархалтыг бууруулна.

АУК-той гэрээ хийж, эмч мэргэжилтнээр бүрэн хангах арга хэмжээ авч байна. Арвайхээр сумын иргэдийг өрхийн эмнэлгээр дамжуулан БОЭТ-д үзүүлж, шинжилгээ хийлгэн, эмчлүүлдэг журамд шилжлээ. Эмч, ажилтны 11 оюутны сургалтын төлбөрт 2.0 сая төгрөгийг олголосон зэргээр тэдний нийгмийн асуудлыг өрхийн эмнэлгийн холбоо, бусад холбогдох байгууллагатай хамтран шат дараатайгаар шийдвэрлэж бйана. Өрхийн эмнэлгийн эмч, мэргэжилтнүүдийг урт болон богино хугацааны сургалтанд хамрууллаа. БОЭТ-ийн БЗДХ-ын кабинетыг түшиглэн сайн дурын зөвлөгөө шинжилгээ өгөх төвийг “Дэлхийн зөн” ОУБ-ын санхүүжилтээр /12 сая/, Уянга суманд “Глобаль сан”-гийн санхүүгийн дэмжлэгтэйгээр /5,1 сая/ кабинетыг нээн, 3 эмч, 8 зөвлөгчийг бэлтгэн оношлогоо, эмчилгээнд шаардлагатай урвалж бодис, эм тариа, бэлгэвч, гарын авлагаар ханган ажиллуулж байна. МГБССН-ийн орон нутгийн салбарын сайн дурын зөвлөгөө, шинжилгээ өгөх төвийг мэргэжлийн эмч, сувилагчаар хангах, үзлэгийн ор, хаалт, оношлогооны ЭХО аппарат ашиглуулах зэрэг дэмжлэг туслалцаа үзүүлэн, үйл ажиллагааг тогтмолжуулан, олон нийтийн оролцоотойгоор БЗДХ/ХДХВ/-ДОХ-аас сэргийлэх арга хэмжээ авч явуулснаар БЗДХ-ыг 2008 оноос 29.3 хувиар буурч, улсын дунджаар доогуур, ХДХВ-ын халдвар бүртгэгдээгүй байна. Нялхсын эндэгдлийг 2008 оны түвшинээс 4,4, урьд оноос 1.2 промиллиор тус тус бууруулсан ч улсын түвшингээс өндөр хэвээр байна. Нялхсын эндэгдлийн шалтгаан нь жирэмсэн эхчүүдийн эрхтэн тогтолцооны эмгэгээс болж ургын өсөлт хөгжилт муу, шилжилт хөдөлгөөнтэй холбоотойгоор эх хүүхдийн идэвхтэй хяналт жигд бус, жирэмсэн эхчүүд, хүүхдийн хоол тэжээлийн дутагдал, эцэг эхийн хайхрамжгүйн улмаас осолд өртөх, тусламж хайх мэдлэг хандлага хангалтгүй, эмнэлэгт оройтож хандах, нярайн эмчийн хүрэлцээ

9

дутмаг, нарийн мэргэжлийн эмчийн ур чадвар, хариуцлага сул зэрэг зүйлүүд нөлөөлж байна. Хүүхдийн шүд цоорох өвчний тархалт, авах арга хэмжээний талаар аймгийн ИТХ-аар хэлэлцүүлж, хувийн хэвшлийн шүдний 5 эмнэлгээр үйлчилгээ явуулах шийдвэр гаргуулан Арвайхээр сумын 2-6 насны 1000 хүүхдийн шүдийг эрүүлжүүлж, “Дэлхийн зөн” ОУБ-ын санхүүжилтээр Уянга, Бат-Өлзий, Хужирт сумдад шүдний кабинетыг байгуулж ажилласнаар хүүхдийн шүд цоорох өвчний тархалт 2008 оноос 1.4 хувиар буурсан байна.



Аймаг, дүүргийн болон улсын клиникийн нэгдсэн

эмнэлэг, мэргэжлийн төвүүдийн үйл

ажиллагааны чадамжийг хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.1.13. Цахим эмнэлгийн сүлжээ, алсын зайн оношлогоо эмчилгээг өргөжүүлж, яаралтай тусламжийн бэлэн байдлыг ханган, өвчнийг эрт оношлох, эмчлэх чадавхийг дээшлүүлэн, хөдөөгийн хүн амд үйлчлэх явуулын эмнэлгийн тогтолцоог бүрдүүлж, хөдөө орон нутаг, алслагдсан багийн иргэдэд үзүүлэх тусламж үйлчилгээг сайжруулна.

Алсын зайн оношлогоо, эмчилгээний 62.9 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмжийг орон нутгийн төсвөөр БОЭТ-д, НҮБ/ХАС-ийн дэмжлэгээр 28.0 сая төгрөгийн компьютер, хэвлэгч, тог баригч, фургон машиныг Хархорин суманд өгч, цахим сүлжээнд оруулснаар зүрх судас, эх, нярайн яаралтай тусламжийн бэлэн байдлыг хангаж, эрт оношлох, эмчлэх чадавхийг дээшлүүллээ. Явуулын амбулаторийн үйлчилгээг бүсчлэн явуулах тогтолцоог бүрдүүлж, явуулын 3 тээврийн хэрэслээр хангаснаар 3 жилд сумын төвөөс алслагдсан 13277 хүнд нарийн мэргэжлийн эмчийн үзлэг шинжилгээ, 15213 хүнд мэдээлэл сурталчилгаа хийж, 11203 хүнд зөвлөгөө өгч, гэрийн эмийн сан, витамины болон нэн шаарлагатай эмийн багц 4600 олгож, тусламж үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулав.



Эрүүл мэндийн байгууллагыг мэргэжлийн

өндөр мэдлэг, ур чадвартай боловсон

хүчнээр хангана.

ЗДҮАХ 1.1.2. Салбарын хүний нөөцийн хөгжлийн бодлогын хэрэгжилтийг эрчимжүүлж баг, сумын эмнэлгийг эмчээр, БОЭТ-ийг нарийн мэргэжлийн эмчээр хангах үйл ажиллагааг бодлогын түвшинд хэрэгжүүлэхийн зэрэгцээ тогтвор суурьшил, үр бүтээлтэй ажилласан эмч нарыг урамшуулах механизмыг боловсронгуй болгож 10000 хүн амд ногдох их эмчийн хангамжийг 17.5 промилд хүргэнэ.

Эрүүл мэндийн салбарын хүний нөөцийг хөгжүүлэх бодлогын хэрэгжилт 92.0 хувьтай байна. ЭМС-ын мастер төлөвлөгөөг хэрэгжүүлснээр БОЭТ нарийн мэргэжлийн эмчээр хангагдаж, сумын эмнэлгүүдэд их эмч 26, багийн эмч 11-ээр нэмэгдсэн. Жирэмсэн эмэгтэйчүүдийн ноцтой хүндрэлийн үед үр бүтээлтэй ажилласан багт урамшуулал олгох журам гарган мөрдөн ажиллаж байна.

10



Хүн амын өвчлөл, цаг бусын нас баралтыг

бууруулж, дундаж наслалтыг ахиулна.

Эрүүл аж төрөх хэв маяг, эрүүл мэндээ хамгаалах

зөв зан үйлийг төлөвшүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.1.3. Иргэдэд эрүүл аж төрөх хэв маяг, эрүүл мэндээ хамгаалах зөв зан үйлийг төлөвшүүлэхэд чиглэгдсэн бодлого баримтлан, эрүүл мэндийг дэмжих төвийн үйл ажиллагааг тогтмолжуулна. ЗДҮАХ 1.1.18. Сум, байгууллага, аж ахуйн нэгжүүдийг биеийн тамирын талбай, амралт, чийрэгжүүлэлтийн танхимтай болгон, “Нийтийн биеийн тамир, спорт” аяныг жил бүр зохион байгуулж, хүн амын 50 хүртлэх хувийн бие бялдрын хөгжлийн түвшинг мэргэжлийн хэмжээнд тогтоон нийтийн биеийн тамирыг сэргээн хөгжүүлнэ.

Эрүүл мэндийг дэмжих төвийг түшиглэн “Олон нийтийн оролцоотойгоор нийгмийн эрүүл мэндийг сайжруулах нь” төслийг хэрэгжүүлж, эрүүл мэндийн сайн дурын идэвхтэнүүдийг бэлтгэж, тэдний оролцоотойгоор эрүүл зан үйлийг төлөвшүүлэх аргыг эзэмшүүлэх бодлого баримтлан ЭММСС-г олон нийтийн оролцоотойгоор эрчимжүүлж ажилласнаар иргэдийн эрүүл аж төрөх хэв маягт өөрчлөлт гарч байна. “Эрүүл мэндийг дэмжигч сум, баг, байгууллага, айл өрх бий болгох” хөтөлбөрийг хэрэгжүүлж, эрүүл мэндийг дэмжих төвийн үйл ажиллагааг тогтмолжуулснаар эрүүл мэндийн сайн дурын идэвхтэн, эрүүл мэндийг дэмжигч байгууллага, аж ахуйн нэгж, айл өрх 2008 оноос 2 дахин нэмэгдэж, иргэдэд хүргэх эрүүл мэндийн мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны хүртээмж өргөжсөн. Иргэдийн эрүүл мэндээ хамгаалах мэдлэг 2008 оноос 30.3 хувиар нэмэгдэж, эрүүл аж төрөх хэв төлөвшиж байна. Эрүүл мэндийг дэмжигч (ЭМД), Улсын тэргүүний байгууллагаар Баянгол сумын сургууль, эмнэлэг шалгарч аймгийн хэмжээнд 17 байгууллага ажиллаж байна. Аймгийн хэмжээний 19 сумын 20 сургуульд нийт 200.0 сая төгрөгийн төсвөөр биеийн тамирын гадна талбай, 400.0 гаруй сая төгрөгийн төсвөөр 90м х 45м-ийн харьцаатай хиймэл зүлэг бүхий хөл бөмбөгийн талбай, Өндөр гэгээний нэрэмжит цэцэрлэгт хүрээлэн, Баянгол, Гучин-Ус сумдын эмнэлэг, аймгийн УЦУОША зэрэг байгууллагууд өөрийн болон төслийн хөрөнгөөр биеийн тамирын гадна талбайг тус тус байгууллаа. Сумдын эмнэлэг тус бүр 1, аймгийн төвд 8, нийт 27 чийрэгжүүлэх танхим байгуулагдаж, Уянга сумын Жаргалант багт 242.0 сая төгрөгөөр шинээр спорт заал баригдсан ба аймгийн БТСГ-ын хуучин спорт заалыг 108.0 сая төгрөгөөр бүрэн засварлаж, “Мэргэд” цогцолбор сургуульд шилжүүлэв. Арвайхээр сумын наадмын талбайн засварыг 40.0 сая

11

төгрөгөөр хийж, гүйлтийн замыг 25.2 сая төгрөгийн төсвөөр хатуу хучилттай болгон улсын чанартай уралдаан тэмцээн зохион байгуулах боломжтой болголоо. ААН, албан байгууллагуудын дэргэд биеийн тамир, спортын 66 хамтлаг байгуулагдаж, нийтийн биеийн тамирын 624 удаагийн арга хэмжээ зохион байгуулан давхардсан тоогоор 63200 хүнийг хамруулаад байна. 2008-2012 онд Бие бялдрын чийрэгжилтийн түвшин тогтоох сорилд 56.0 мянган хүнийг хамруулах зорилттойгоос 44618 хүнийг хамруулсан нь 80.0 хувийн биелэлттэй байна. Нийтийн биеийн тамираар хичээллэгсдийн тоо эрс нэмэгдэж ББЧТүвшин 2008 оныхоос 1.4 хувиар дээшилсэн дүнтэй байна.


1.6. Соѐл, урлагийн хөгжлийн бодлого


Үндэсний соѐлыг эрчимтэй хөгжүүлэх эдийн засаг, зохион

байгуулалтын тааламжтай орчинг

бүрдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 2.25. Соѐлын ажилтнуудын мэдлэг боловсролыг дээшлүүлэх мэргэжлийн сургалтуудыг тогтмолжуулж, мэргэжлийн боловсон хүчнээр хангана. ЗДҮАХ 1.3.6. Соѐлын байгууллагын хүний нөөцийн чадавхийг сайжруулах бодлого боловсруулж хэрэгжүүлнэ.

Аймгийн соѐл урлагийн байгууллагуудын уран бүтээлчид, ажиллагсад шат дараалсан сургалтуудад хамрагдсанаар мэргэжилтэй боловсон хүчний тоо 2008 онд 94 байсан бол 2009 онд 97, 2010 онд 111 болж нэмэгджээ. 2009, 2010 онд СУИС-ийн элсэлтийн шалгалтыг аймаг орон нутагтаа зохион байгуулж, 6 мэргэжлээр нийт 44 сурагчийг элсүүлэн суралцуулаад байна. СУИС-ийн концертмейстрын ангид суралцаж байгаа оюутныг аймгийн Засаг даргын тэтгэлэгт хамруулж, ХДТ өөрийн зардлаар хоѐр оюутныг суралцуулж байна. Сумдын соѐлын төвийн бүжиг, хөгжмийн багшийн ур чадварын түвшин тогтоох шалгалтыг зохион байгуулж 27 хүн хамрагдлаа.“ Чадавхид суурилсан соѐлын ажилтан”сэдэвт 7 хоногийн сургалт зохион байгуулсан. 2008 оноос мэргэжил, боловсролын зэргээ дээшлүүлсэн соѐл урлагийн ажилтан, уран бүтээлч 32 , СУИС- ийн эчнээ сургалтанд 8 хүн суралцаж байна.

Хэрэгжилт 100.0 Стратегийн зорилт 2.

Хүн амд соѐл, урлагийн

үйлчилгээг хүртээмжтэй, чанартай хүргэж,

иргэдийн оюуны хэрэгцээг хангах талаар дорвитой

ахиц гаргана.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 2.23. Соѐлын байгууллагуудын үйлчилгээний цар хүрээг өргөтгөж, соѐн гэгээрүүлэх, танин мэдэхүйн чиглэлтэйгээр хөгжүүлнэ. Хөгжлийн бодлого: Зорилт 1.3. Соѐлын байгууллагуудыг мэргэжлийн боловсон хүчин,

Аймгийн Засаг даргын ивээл дор 6.1 сая төгрөгийн хөрөнгө зардлаар 2010 онд анх удаа Хүүхдийн Урлагийн Их Наадмыг нь 2 үе шаттай зохион байгуулж 19 сумын 24 багын 2300 гаруй хүүхэд, багачууд 3 насны ангилал, 24 төрлөөр зохион байгуулж, шалгарсан авъяаслаг хүүхэд багачуудыг нэгтгэн хүүхдийн “Суварга” чуулга байгуулж, “Эвтэй дөрвөн амьтан”, “Сэтгэлийн домог” дуулалт бүжгэн жүжиг найруулан тавилаа. “Миний нутаг сайхан” спорт урлагийн наадмыг бүх сумдыг хамруулан зохион байгуулж нийт 10000 орчим хүн амд үйлчлээд

12

байр, тоног төхөөрөмжөөр хангаж, үйл ажиллагааг нь тогтмолжуулан, иргэдэд үзүүлэх соѐл, урлагийн үйлчилгээний чанар, төрөл, хүртээмжийг нэмэгдүүлнэ.

байна. Хүүхдийн урлагын их наадам, уртын дууны уралдаануудад морин хуур, уртын дуу, бий биелгээ болон бусад ардын урлагийн төрлүүдийг багтаан зохион байгуулж байгаа нь соѐлын өвийг залуу хойч үедээ зааж сургах, өвлүүлэх ажлын хүртээмжийг нэмэгдүүлэхэд ихээхэн түлхэц өгч байна.


1.7. Шинжлэх ухаан, технологийн хөгжлийн бодлого

Стратегийн зорилт 3. Судалгаа,

боловсруулалтын ажлын үр дүнг хамгаалах,

ашиглах эрх зүйн орчин, тогтолцоог боловсронгуй

болгоно.

Төсөв, төсөл хөтөлбөрийн хүрээнд 2007-2009 онуудад эрдэм шинжилгээ, мэргэжлийн байгууллагатай хамтран ой зохион байгуулалт, хөхтөн амьтны тооллого, аргаль хонины тархалтын судалгаа, зонхилон тохиолдох байгалийн ургамлын судалгаа, гадаргын усны бүртгэл, тооллогыг хийж, судалгааны ажлын дүн мэдээг ашиглаж байна.

/дүгнээгүй/

1.8. Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн бодлого


Гэр бүл, нийгэм хамт олонд тулгуурласан

халамжийн тогтолцоог төлөвшүүлж, халамжийн үйлчилгээг олон улсын

жишигт хүргэж хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.4.2 Гэр бүлд зориулсан сургалт, сурталчилгааг өргөжүүлэхэд иргэд, аж ахуйн нэгж, төрийн бус болон олон улсын байгууллагын оролцоог нэмэгдүүлж, олон нийтэд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээгээр 120 бүлийг чадавхижуулж, эмзэг бүлгийн иргэдийн ахуй амьдралыг дээшлүүлэх чиглэлээр тодорхой арга хэмжээ авч хэрэгжүүлнэ.

Аймгийн ХХҮХ-ийн дэргэд 2009 онд “Гэр бүлийн хөгжлийн төв” байгуулагдаж 924 иргэнд гэр бүлийн харилцаа, ѐс зүй, хувь хүний хөгжилд чиглэсэн сургалтуудыг зохион байгуулав. Олон нийтэд түшиглэсэн халамжийн үйлчилгээний хүрээнд 96 бүл байгуулагдаж, эдгээрт 312 иргэн хамрагдаж хамтын хөдөлмөр эрхэлж байна. Байгуулагдсан бүлийн 97.3 хувь нь хангалттай сайн ажиллаж, бүлийг чадавхижуулах ажлын хүрээнд бизнесийн ур чадвар эзэмшүүлэх сургалт, явцын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ хийх, амжилттай сайн ажиллаж буй бүлүүдийн үйл ажиллагааг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэлээр сурталчилах, ажлын байрны түрээсийн хөнгөлөлт үзүүлэх зэрэг ажлуудыг үе шаттайгаар 7 иргэний нийгмийн байгууллагатай хамтран зохион байгууллаа. Бүлийн үйл ажиллагааг чадавхижуулах сургалтыг 2 удаа зохион байгуулж, үүний үр дүнд 201 иргэн хамрагдаж, иргэдийн 70 хувь нь бүлийн санхүүжилт авч үйл ажиллагаагаа явуулж байна.



ЗДҮАХ 1.5.1. Ажлын байр, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх иргэдийн өөрсдийх нь идэвх, санаачилгыг дэмжих, бизнес эрхлэх орчныг бүрдүүлэх, хүн бүрийг эдийн засгийн идэвхитэй, хөдөлмөрийн чадвартай байлгахад чиглэсэн

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх бодлогын хүрээнд “Хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлж, ажлын байр бий болгох дунд хугацааны стратеги \2011-2013 он\” , ”Ажлын байр олноор бий болгосон ажил олгогч нарыг урамшуулах журам” батлагдан хэрэгжилтийг зохион байгуулан ажиллаж байна. Иргэд, ААН байгууллагуудын санал санаачилгыг өрнүүлэх ажлын хүрээнд “Хөдөлмөрийн бирж”, “Хөдөлмөрийн бага чуулган”, “Хөдөлмөр

13

Иргэний хөдөлмөрлөх эрхийг хамгаалах,

бүтээмж, ур чадварыг хөгжүүлэх үндсэн дээр

цалин хөлсийг нэмэгдүүлэх, бизнесийн орчин, ажлын байрны тогтвортой байдлыг

дэмжих, нийгмийн түншлэлийг

төлөвшүүлэхэд чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогоор дамжуулан

хөдөлмөрийн зах зээлийн зохицуулалтыг оновчтой,

үр ашигтай болгож, иргэдийн амьдралын

түвшинг дээшлүүлэхэд дэмжлэг үзүүлнэ.

бодлогыг хэрэгжүүлж, ядуурлыг бууруулна. ЗДҮАХ 1.5.5 Мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төвд суралцагчдын тоог нэмэгдүүлэх, аж ахуйн нэгж, үйлдвэрийн газрыг түшиглэсэн түргэвчилсэн сургалтаар мэргэжил олгох тогтолцоог урамшуулан дэмжиж, мэргэжлийн зөрүүгээс ажилгүйдэл үүсэх шалтгааныг бууруулна.

эрхлээгүй иргэдийн аймгийн чуулган”, Арвайхээр, Хархорин сумдын нийт өрхийн хөдөлмөр эрхлэлтийн төлөв байдлыг судлах, сум баг бүрээр ажил эрхлээгүй иргэдийг нэг бүрчлэн бүртгэх зэрэг төвлөрсөн арга хэмжээнүүд зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 9800 гаруй иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авлаа. Малчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, хөдөлмөрийн зах зээлд бүртгэл бүхий идэвхтэй ажил хайгч 45-аас дээш, 25 хүртэлх насны иргэн, хүүхэд нь хөдөлмөр эрхэлж буй гэр бүлийн хөдөлмөрийн насны иргэн, хорих ангиас суллагдсан иргэн зэрэг хүн амын тодорхой бүлгүүдэд чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тусгайлсан хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүллээ. Хөтөлбөрийн хүрээнд 574 иргэнд өрхийн аж ахуй, бизнесийн төслийг дэмжих үйл ажиллагаанд 369.0 сая төгрөгийн буцалтгүй дэмжлэг үзүүллээ. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх ажил үйлчилгээ, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан, сум хөгжүүлэх сан, Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих сангийн зээлийн бодлогыг ажлын байр шинээр бий болгох бодлоготой уялдуулан хэрэгжүүлснээр 2423 шинэ ажлын байр бий боллоо. Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд 15 мэргэжилээр 1848 иргэнийг төгсгөж, төгсөгчдийн 38.1 хувь нь байнгын ажлын байртай боллоо. 2010 онд “Оюу толгой төсөл”-ийн хөрөнгө оруулалтаар мэргэжлийн 6 төрлөөр 120 иргэнийг сургаж сургалтын зардалд 85.8 сая төгрөг, суралцагсдад 251.3 сая төгрөгийн дэмжлэг \цалин хөлс\ олгов. 2011 оны элсэлтийг 10 дугаар сард зохион байгуулж 5 мэргэжлээр 125 иргэнийг сургахаар гэрээ хийгдсэн. Тайлант хугацаанд зам, барилгын салбарт үйл ажиллагаа эрхэлж буй хувийн хэвшлийн 4 байгууллага үйлдвэр дээрх сургалтаар 105 иргэнийг сургаж, төгсөгчид 100 хувь ажлын байраар хангагдлаа. Уг сургалтын зардалд хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих төв болон дэд сангаас 47.3 сая төгрөг зарцуулав. Мэргэжил сургалт үйлдвэрлэлийн төвд суралцагчдын тоо 2008 онд 905 байсан бол 2011 онд 1498 болж 60.4 хувь өссөн байна.



ЗДҮАХ 1.5.1. Ажлын байр, ажил эрхлэлтийг нэмэгдүүлэх иргэдийн өөрсдийх нь идэвх, санаачилгыг дэмжих, бизнес эрхлэх орчныг бүрдүүлэх, хүн бүрийг эдийн

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, ажлын байр нэмэгдүүлэх бодлогын хүрээнд “Хөдөлмөр эрхлэлтийг нэмэгдүүлж, ажлын байр бий болгох дунд хугацааны стратеги \2011-2013 он\” , ”Ажлын байр олноор бий болгосон ажил олгогч нарыг урамшуулах журам” батлагдан хэрэгжилтийг зохион байгуулан ажиллаж байна. Иргэд,

14

Хүн амын бүлгүүдийн зохистой хөдөлмөр

эрхлэлт, түүний дотор нийгмийн эмзэг бүлгийн хөдөлмөр эрхлэлтийг

дэмжих бодлого, хөтөлбөр боловсруулж

хэрэгжүүлнэ.

засгийн идэвхитэй, хөдөлмөрийн чадвартай байлгахад чиглэсэн бодлогыг хэрэгжүүлж, ядуурлыг бууруулна.

ААН байгууллагуудын санал санаачилгыг өрнүүлэх ажлын хүрээнд “Хөдөлмөрийн бирж”, “Хөдөлмөрийн бага чуулган”, “Хөдөлмөр эрхлээгүй иргэдийн аймгийн чуулган”, Арвайхээр, Хархорин сумдын нийт өрхийн хөдөлмөр эрхлэлтийн төлөв байдлыг судлах, сум баг бүрээр ажил эрхлээгүй иргэдийг нэг бүрчлэн бүртгэх зэрэг төвлөрсөн арга хэмжээнүүд зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 9800 гаруй иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авлаа. Улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар хийгдэх ажил үйлчилгээ, Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан, сум хөгжүүлэх сан, Жижиг дунд үйлдвэрийг дэмжих сангийн зээлийн бодлогыг ажлын байр шинээр бий болгох бодлоготой уялдуулан хэрэгжүүлснээр 2423 шинэ ажлын байр бий боллоо. Малчид, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, ахмад настны хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих, хөдөлмөрийн зах зээлд бүртгэл бүхий идэвхтэй ажил хайгч 45-аас дээш, 25 хүртэлх насны иргэн, хүүхэд нь хөдөлмөр эрхэлж буй гэр бүлийн хөдөлмөрийн насны иргэн, хорих ангиас суллагдсан иргэн зэрэг хүн амын тодорхой бүлгүүдэд чиглэсэн хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих тусгайлсан хөтөлбөрүүдийг хэрэгжүүллээ. Хөтөлбөрийн хүрээнд 574 иргэнд өрхийн аж ахуй, бизнесийн төслийг дэмжих үйл ажиллагаанд 369.0 сая төгрөгийн буцалтгүй дэмжлэг үзүүллээ.



Нийгмийн даатгалын тогтолцоог

боловсронгуй болгоно.

ЗДҮАХ 1.4.4. Иргэдийн нийгмийн даатгалын сайн дурын даатгал, эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдалтыг урьд оны хүрсэн түвшингээс жил бүр 5.0-аас доошгүй хувиар нэмэгдүүлнэ. ЗДҮАХ 1.4.6. Нийгмийн даатгалын сангуудын шимтгэл, хураамжийн орлогыг жил бүр дунджаар 3.0 хувиар нэмэгдүүлэх замаар сангийн нийт орлогын 30.0-аас доошгүй хувийг аймаг өөрөө хангах боломжийг бүрдүүлнэ.

Нийгмийн даатгалын хууль, тогтоомж шийдвэрийг иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжид тогтмол сурталчилан, гарын авлага материал тарааж хуулийн ач холбогдлыг сурталчилснаар нийгмийн даатгалын сайн дурын даатгал, эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдалтыг урьд оны түвшингээс жил бүр 5.0-аас доошгүй хувиар нэмэгдүүлэв.

Нийгмийн даатгалын сайн дурын даатгал, эрүүл мэндийн даатгалын хамрагсадыг тоон үзүүлэлт харуулбал /4 жилийн өссөн

үзүүлэлтээр/ Он Урьд

оны мөн үеэс

өссөн хувь

Сайн дурын даатгалд

хамрагдсан хүний тоо

ЭМД хамрагдсан хүний тоо

Нийт сайн дур болон ЭМД хамрагдсан

даатгуулагчдын тоо

2008 6 2014 13568 15582

2009 6,4 2062 13671 15733

2010 14,4 2480 15463 17943

15

2011.10 сар

47,4 3687 22766 26453


ХОЁР.ЭДИЙН ЗАСГИЙН ӨСӨЛТ, ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 2 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:

2.1.Макро эдийн засгийн бодлого

2.1.1.Улсын төсвийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Төсвийн төлөвлөлтийг Монгол Улсын Мянганы

хөгжлийн зорилтод суурилсан Үндэсний

хөгжлийн цогц бодлогыг хэрэгжүүлэхэд нийцүүлэн боловсронгуй болгоно.

ЗДҮАХ 2.1.1. Дунд хугацааны төлөвлөлтийг бүх төсвийн ерөнхийлөн захирагчдын 2009-2011 оны төсөвт нэвтрүүлнэ.

Сангийн яамнаас ирүүлсэн “Төсвийн ерөнхийлөн захирагч нарын 2012-2014 оны төсвийн төсөл бэлтгэх удирдамж”-ийг баримтлан төсвийн төслийг хөтөлбөрт суурилсан байдлаар дунд хугацаагаар боловсруулаад байна. Төсвийн гүйцэтгэлийн тайланг зориулалт, хөтөлбөрөөр тайлагнах бэлтгэл ажил хийгдэж, бүх салбарын төсвийг дунд хугацаанд хөтөлбөрт суурилсан байдлаар боловсруулж холбогдох яам болон Сангийн яаманд хүргүүлж хянуулж байна.



Төсвийн хөрөнгө оруулалтыг Мянганы

хөгжлийн зорилтуудтай уялдуулан нэмэгдүүлж,

урт дунд хугацааны хөгжлийн хөтөлбөр, төслүүдэд суурилан


Хөгжлийн бодлого: 4.1.2. Аймгийг хөгжүүлэхэд чиглэсэн хөрөнгө санхүү, хөрөнгө оруулалтын нөөцийг эдийн засаг, нийгмийн ач холбогдолтой, хөгжилд хүргэх арга хэмжээнд ээлж дараатай, оновчтой байдлаар хуваарилан хэрэгжүүлнэ.

“Улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөр боловсруулах нийтлэг журам”, ийн дагуу Өвөрхангай аймгийн 2010-2015 оны УХОХөтөлбөрийг боловсруулсан. Энэ онд 2011-2016 оны улсын хөрөнгө оруулалтын хөтөлбөрийг тодотгон боловсруулж, ҮХШХороо, салбарын яамдад хүргүүлсэн. Улс, орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалт, дотоод, гадаадын зээл тусламжийг аймгийн хөгжлийн бодлого, зорилтуудтай нийцсэн аймгийн эдийн засгийн тэргүүлэх чиглэлүүдэд төлөвлөж, аймагт 2009 онд орж ирсэн нийт хөрөнгө оруулалт 12.2 тэрбумд хүрч, үүнээс улсын төсвийн хөрөнгө оруулалт 4.9 тэрбум, орон нутгийн хөрөнгө оруулалт 1.4 тэрбум, гадаадын хөрөнгө оруулалт 4.5 тэрбум, иргэдийн хөрөнгөөр 1.3 төгрөг санхүүжигдсэн байна. 2010 онд нийт 21,8 тэрбум төгрөгний хөрөнгө оруулалт хийгдсэн байна. Мянганы хөгжлийн зорилтуудтай уялдуулан Урт хугацааны хөрөнгө оруулалтын хуваарь гарган хөрөнгө оруулалтаа хуваарилаж байна. 2011 онд аймгийн эдийн засаг , нийгмийн хөгжилд 33.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийснээс 58.8 хувь буюу 19.7 тэрбум нь улсын төсвийн хөрөнгө, 5.0 хувь буюу 1.7 тэрбум орон нутгийн төсвийн хөрөнгөөр, 14.1 хувь буюу 4.7 тэрбум. төгрөгийн хөрөнгө оруулалт нь нь гадаадын хөрөнгө оруулалт, 22.1 хувь буюу 7.4 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт нь сумын өөрийн хөрөнгө, иргэдийн хөрөнгөөр тус тус санхүүжигдсэн байна.2010 онтой харьцуулахад хөрөнгө

16

оруулалтын хэмжээ 57.3 хувь буюу 12.2 тэр.бум төгрөгөөр нэмэгдсэн байна. Хөрөнгө оруулалтын ажлын 61.2 хувийг барилга угсралт,их засварын ажилд,15.1 хувийг зам засвар, арчлалтад, 14.1 хувийг худаг шинээр гаргах болон засварлах , гэрэлтүүлэг, дулааны шугам засварт, 9.6 хувийг бусад үйл ажиллагаануудад зарцуулсан байна.



Хүн амын орлого багатай ядуу болон дунд

орлоготой хэсэгт түлхүү хандсан төсвийн

зарлагын бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 1.5.3. Хөдөлмөр эрхлэлтийн бодлогыг өрхийн хэрэгцээтэй уялдуулж, өрхийн 1-ээс доошгүй хүнийг ажилтай болгоход хүү багатай зээл, зээлийн баталгаа, нийтийг хамарсан ажил, мэргэжлийн сургалтанд хамруулах зэрэг цогц арга хэмжээ авч, байнгын болон түр ажлын байр 10000-ыг бий болгож, ажилгүйдлийн түвшинг 2012 оны эцэст 3.0 хувьд хүргэж бууруулна.

Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих бодлого хөтөлбөр, арга хэмжээний үр дүнд тайлант хугацаанд аймгийн хэмжээнд 5018 байнгын ажлын байр, 5809 түр ажлын байр шинээр бий болж хөдөлмөрийн зах зээлд бүртгэгдэж ажилгүйдлийн түвшин 2008 оны мөн үеэс 0.4 пунктээр буурсан үзүүлэлттэй байна. Шинээр бий болсон ажлын байрыг хөрөнгийн эх үүсвэрээр нь авч үзвэл 21 хувь нь улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар, 30.7 хувь нь Хөдөлмөр эрхлэлтийг дэмжих сан, сум хөгжүүлэх сан, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангийн зээлээр, 6.6 хувь нь олон улсын төсөл хөтөлбөрөөр, 41.7 хувийн болон арилжааны банкны зээлийн үр дүнд бий боллоо.

Шинээр бий болсон ажлын байрыг эдийн засгийн салбарын ангилалаар харуулбал

Эдийн засгийн салбараар

он Нийт шинэ

ажлын байр

2009 2010 2011 тоо хувь

хөдөө аж ахуй, ан агнуур, ойн аж ахуй

396 369 785 1550 43,9

уул уурхайн олборлох үйлдвэр

106 129 199 434 11,1

боловсруулах үйлдвэр 213 125 178 516 9,9

барилга 9 16 145 170 8,1

цахилгаан, хий, уур агааржуулалт

186 151 11 348 0,6

ус хангамж, бохир ус зайлуулах систем, хог хаягдлын менежмент

2 2 0,1

бөөний болон жижиглэн худалдаа, машин, мотоцикль засварлах

186 234 111 531 6,2

зочид буудал, байр сууц болон нийтийн хоолны

24 259 79 362 4,4

17

үйлчилгээ

мэдээлэл холбоо 1 1 0,1

тээвэр, агуулахын аж ахуй, холбоо

18 29 9 56 0,5

санхүүгийн болон даатгалын үйлчилгээ

9 18 9 36 0,5

мэргэжлийн шинжлэх ухаан болон техникийн үйл ажиллагаа

3 3 0,2

төрийн удирдлага батлан хамгаалах

46 29 17 92 1

боловсрол 129 81 21 231 1,2

эрүүл мэнд, нийгмийн халамж

46 30 10 86 0,6

үл хөдлөх хөрөнгийн үйл ажиллагаа

1 1 0,1

урлаг, үзвэр тоглоом наадам

1 1 0,1

үйлчилгээний бусад үйл ажиллагаа

135 256 207 598

бүгд 1503 1726 1789 5018


Стратегийн зорилт 4. Төрөөс стратегийн ач холбогдолтой ашигт

малтмалын орд газруудыг ашиглан олон

улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн

санхүүгийн механизмуудыг хэрэглэн хуримтлал бий болгож,

“Монгол улсыг хөгжүүлэх сан”-д төвлөрүүлж, эдийн засаг, нийгмийн хөгжлийг

хурдасгахад зохистой ашиглана. “Ашигт малтмал” үндэсний

хөтөлбөр боловсруулж хэрэгжүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 3.1. Аймгийн нутаг дэвсгэрт илэрсэн ашигт малтмалын орд газруудын лицензийн хяналтыг аймгийн ИТХ-ын мэдэлд тевлөрүүлж, орон нутгийн эзэмшил, оролцоотойгоор ашиглах орд газруудын жагсаалтыг гаргана.

Алт, зэс, ховор ба өнгөт металл, барилгын материалын түүхий эд, нүүрс, шатах металл зэрэг 33 төрлийн ашигт малтмалын 200 орчим орд, илэрц байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон бөгөөд цаашид эдгээр орд, илэрцүүдэд нарийвчилсан судалгаа явуулж, нөөцийг нь тогтоох үнэлэх, ажлууд хийгдэж байна. Аймгийн нийт нутаг дэвсгэрийг аймгийн ИТХ-ын шийдвэрээр тусгай хэрэгцээнд аваад байна.


18


Экологийн татварыг бий болгож, татварын суурийг өргөтгөн

татвар хураалтыг сайжруулж, төсвийн орлогыг зохистой

нэмэгдүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.1.6. Татвар төлөгчдийн бүртгэл, татвар хураалтын үйл ажиллагааг боловсронгуй болгож, татвар ногдуулалт, төлөвлөлтөд тавих хяналтыг сайжруулах замаар улс, орон нутгийн татварын болон татварын бус орлогын хэмжээ, хамрах хүрээг нэмэгдүүлнэ.

Татварын бааз суурийг өргөтгөн бүртгэлийг төгөлдөршүүлж, татвар төлөгчдийн тоог нэмэгдүүлэх чиглэлээр татвар төлөгчдийн тооллогыг жил бүр зохион байгуулж, орлогыг тодорхойлох боломжгүй иргэд, патентаар татвар төлөгч иргэд 2008 онд 305 байсан бол 2011 онд 1184 болж 88.2, аж ахуй эрхэлсний орлогын албан татвар төлөгч 773 байсан бол 2084 болж 69.6, жишиг татвар төлөгч 255-аас 442 болж 73.3 хувиар, газрын төлбөр төлөгч 464 байснаас 616 болж 32.7 хувиар, нэмэгдсэн өртгийн албан татвар төлөгч 92 байснаас 147 болж 59.7 хувиар тус тус нэмэгдсэн байна. Суутган татвар төлөгч 2008 онд 468-аас 592 болж 26.5 хувиар тус тус өсч, 2008 онд татвар төлөгч 29492 байсан бол 2011 онд 36202 болж 22.7 хувиар өсч, 2008 онд хөрөнгийн татвар төлөгч 7907 байсан бол 2011 онд 10406 болж 31.6 хувиар тус тус өссөн байна. Цахимаар тайлан гаргагч 2011 оны байдлаар 398 болж, нийт аж ахуйн нэгжийн 62.5 хувьд хүрч, татвар төлөгчийн тоо өссөнөөр төсвийн орлогын хэмжээ 1172.0 сая төгрөгөөр нэмэгдэв.


2.1.3. Мөнгө, зээлийн бодлого


Имфляцийг оновчтой удирдан, төгрөгийн ханшийг зохистой түвшинд байлгана.

2011 оны эцсийн байдлаар хэрэглээний бараа, үйлчилгээний үнэ тарифын индекс 2010 оныхоос 8.3 хувиар , өмнөх 11 сартай харьцуулахад 1.0 хувиар тус тус өссөн байна. Хэрэглээний үнийн индексийн өсөлтөд хүнсний барааны үнэ бүлгийн дүнгээр 5.4 хувиар, хувцас гутал бөс барааны үнэ бүлгийн дүнгээр 10.2 хувиар, орон сууц, түлш, цахилгааны үнэ бүлгийн дүнгээр 26.5 хувиар, гэр ахуйн барааны үнэ бүлгийн дүнгээр 8.4 хувиар, тээврийн үйлчилгээний үнэ бүлгийн дүнгээр 13.9 хувиар, боловсролын үйлчилгээний үнэ бүлгийн дүнгээр 12.1 хувиар, зочид буудал нийтийн хоолны үйлчилгээний үнэ бүлгийн дүнгээр 17.4 хувиар, бусад бараа үйлчилгээний үнэ бүлгийн дүнгээр 1.0 хувиар нэмэгдсэн нь нөлөөлсөн байна. Хүнсний барааны үнэ бүлгийн дүнгээр өмнөх оны мөн үеийнхээс 5.4 хувиар өссөний дотор мах махан бүтээгдэхүүний дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 29.1 хувиар, талх, гурил, будааны дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 2.8 хувиар, сахар зөгийн бал, чихрийн дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 1.5 хувиар, согтууруулах бус ундааны дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 0.9 хувиар, согтууруулах ундаа тамхины дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 0.4 хувиар өссөн нь нөлөөлжээ. Орон сууц, түлш, цахилгааны үнэ

19

бүлгийн дүнгээрээ 26.5 хувиар өсөхөд цахилгаан, хий болон бусад түлшний дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 42.7 хувиар, усан хангамж болон орон сууцны бусад үйлчилгээний дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 3.2 хувиар, орон сууцны техникийн болон засвар үйлчилгээний дэд бүлгийн үнэ дүнгээрээ 1.1 хувиар өссөн нь нөлөөлжээ. 2010 онтой харьцуулахад үхрийн махны үнэ 42.4 хувиар, хонины махны үнэ 26.7 хувиар, адууны махны үнэ 45.8 хувиар, А-80 бензиний үнэ 18.9 хувиар, АИ-92 бензиний үнэ 16.2 хувиар, дизель түлшний үнэ 22.3 хувиар, орон сууцны цахилгааны үнэ 5.3 хувиар, гэр хорооллын цахилгааны үнэ 5.5 хувиар, орон сууцны 1метр.кв-ийн халаалтын үнэ 2.0 дахин өссөн нь хэрэглээний үнийн индекс өсөхөд нөлөөлөв.

/дүгнээгүй/


Банк, санхүүгийн тогтолцоо, үйлчилгээг боловсронгуй болгоно.

ЗДҮАХ 2.1.11. Хадгаламж, харилцахын шинэ үйлчилгээ, төлбөр тооцооны орчин үеийн төрөл, хэлбэрийг нэвтрүүлнэ.

Аймгийн Засаг дарга, Монголбанкны салбар, арилжааны банкуудтай хамтран ажиллах “Санамж бичиг” солилцон үр дүнг жилд 2 удаа дүгнэн ажиллаж, 23.4 мянган зээлдэгчдэд 42.3 тэрбум төгрөгийн зээл олгосноос, 2.6 тэрбум төгрөг буюу 6.1 хувийг хөдөө аж ахуй, 354.8 сая төгрөг буюу 0.8 хувийг боловсруулах үйлдвэр, 2.6 тэрбум төгрөг буюу 6.1 хувийг барилгын салбар, 14.3 тэрбум төгрөг буюу 33.8 хувийг худалдаа, 647.3 сая төгрөг буюу 1.5 хувийг тээвэр, 21.8 тэрбум төгрөг буюу 51.5 хувийг бусад чиглэлээр олгов. ХААН, Хадгаламж, Хас, Төрийн банкны 4 салбар 46 тооцооны төв, 2 өргөтгөл бүрэн онлайн сүлжээнд холбогдож, 4 АТМ, 90 орчим POS машинаар банкны үйлчилгээ үзүүлж байна. ХААН mobile банк, ХАС АМАР үйлчилгээ, Төрийн банк интернетээр 24 цагийн турш бэлэн бусаар шинэ үйлчилгээ, төлбөр тооцоог орчин цагийн цахим үйлчилгээний төрлүүдийг нэвтрүүлснээр иргэдийн цаг зав хэмнэгдэж, хүссэн үйлчилгээгээ богино хугацаанд авах боломж нөхцөл бүрдэв.



Зээлийн хүүг бууруулж, хөрөнгө оруулалт,

ЗДҮАХ 2.1.7. Аймаг, орон нутгийн хөгжилд бодитой хувь нэмэр болохуйц гадаад, дотоодын хөрөнгө оруулалт татан оруулсан иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад

Болзол, журмын төслийг боловсруулан бэлтгэж аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчид, Засаг даргын зөвлөлд танилцуулан болзол, журам гаргах шаардлагагүй гэж үзэв. Аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа Мерси Кор, Дэлхийн зөн ОУБ, “Тогтвортой амжиргаа” төслийн байгууллагатай цаашдын хамтын үйл ажиллагаа, хөрөнгө оруулалтын чиглэлээр мэдээлэл, санал солилцож, хүндэтгэл үзүүлэх арга хэмжээг зохион байгуулав. Тус аймаг дахь ХАҮТ-ын салбартай хамтран жил бүр хөрөнгө

20

бизнесийн таатай орчин бүрдүүлнэ.

тусгай журмын дагуу урамшуулал олгодог болно.

оруулалтын номинацаар аймгийн тухайн оны тэргүүний байгууллага, аж ахуйн нэгжийг шалгаруулан шагнаж байна. НҮБ-аас 2009-2013 онд хэрэгжүүлэх “Цөлжилтийг бууруулах газрын тогтвортой менежмент” төслөөр дамжуулан аймагт бодитой, бүтээлч хөрөнгө оруулалт хийж байгааг үнэлж, НҮБ-ын Ази, Номхон далайн бусийн товчооны захирал, НҮБ-ын Монгол дахь суурин төлөөлөгч, Швейцарийн хөгжлийн агентлагийн суурин төлөөлөгч нарыг аймгийн хүндэт өргөмжлөл, дурсгалын зүйлээр шагнаж урамшуулав. Хэрэгжилт 90.0

2.1.5. Өрсөлдөх чадварыг сайжруулах бодлого


Монгол хүнийг хөгжүүлж, өрсөлдөх чадварыг нь

дээшлүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.2.4 Аймгийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурласан шинэ, тэргүүний техник, технологийг нутагшуулж, орон нутгийн түүхий эд боловсруулах, хэвлэл, гар урлал, бэлэг дурсгалын зүйл үйлдвэрлэх жижиг, дунд үйлдвэрүүдийг төрийн бодлогоор дэмжинэ.

Орон нутгийн эрэлт хэрэгцээнд тулгуурлан жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн сангийн хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээс Арвайхээр суманд ариун цэврийн цаасны, уурын тогооны, кимчиний блон хэвлэх үйлдвэр, тоосгоны үйлдвэр, сийлбэр эд хувилж олшруулах машин зохион бүтээх үйл ажиллагаа, Хархорин суманд тоосгоны үйлдвэрийг шинээр байгуулахад нийт 7 төсөлд 188.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн дэмжлэг үзүүлж, шинэ бүтээгдэхүүний нэр төрөл, үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлж, өргөжүүлээд байна. Үүний үр дүнд аймгийн хэмжээгээр хэвлэх үйлдвэрлэл 2010 онтой харьцуулахад 123.4 хувиар өсч, борлуулалт 118.0 хувиар, 1095.0 мянган ширхэг тоосго үйлдвэрлэж байсан бол 2278.2 мянган ширхэг болж үйлдвэрлэлт 208.0 хувиар тус тус өссөн байна



Үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд өндөр технологийг

нэвтрүүлж, өрсөлдөх чадварыг дээшлүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.5.19. Орчин үеийн үйлдвэрлэл, техник технологи ашиглаж байгаа үйлдвэрүүдийг дэмжиж ажиллана.

Xүнд машин механизмын засвар үйлчилгээ хариуцсан “Универсаль Жоиет” ХХК-иар “Баянтээг” ХК-ний машин механизм, техникт арчлалт, насжилт, эвдрэл гэмтэл, цаашид ашиглах боломжийн талаар дүгнэлт гаргуулан баталгаажуулж, мөрдөн ажиллаж байна. 2011 онд Хархорин сумын “Мөнгөт хайрхан” гурил тэжээлийн үйлдвэрийг дэмжиж, жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас 35.0 сая төгрөгийн санхүүжилт олгож, аймгийн хүнсний манлай үйлдвэр “Дэлгэрэх хүнс” ХХК улсын хэмжээнд анх удаа хөдөө орон нутагт 500.0 сая төгрөгийн технологийн шинэчлэлт хийсэн байна. Тус аймаг дахь ХАҮТ-ийн салбараас санаачлан БНХАУ-ын

21

“Манжуур” хотод зохиогдсон “Олон улсын орчин үеийн үйлдвэрлэл, техник технологи” сэдэвт үзэсгэлэн худалдаа болон ОХУ, БНХАУ, Монгол улсын худалдаа хөгжүүлэх 3 талт уулзалтад хувийн хэвшил, ТББ, бизнесийн төлөөллийг оролцуулсан байна.



Бизнесийн орчинг сайжруулж, өрсөлдөх

чадварыг дээшлүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.3.2. Төр, иргэний нийгмийн байгууллагын хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргаж, төр-иргэний харилцан итгэлцлийг бэхжүүлэн, нутгийн захиргааны бүх шатны байгууллагад иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагаас хяналт тавих, нөлөө үзүүлэх, дэмжлэг авах, ажил гүйцэтгэх зэрэг гурван талт түншлэлийг хөгжүүлнэ.

Жил бүр Төр, Төрийн бус байгууллага, бизнес эрхлэгчдийн “Гурван талт түншлэл” аймгийн зөвлөлгөөнийг зохион байгуулж, тухайн жилд хамтран ажиллах чиглэлээ тогтоон ажиллаж байна. Сумдад “Бизнес хөгжлийн төв” байгуулах ажил хийгдэж байна. Аймгийн ЗДТГазар, “Орон нутгийн санаачлага” төрийн бус байгууллагатай хамтран жил бүр зохион байгуулдаг Нутгийн захиргаа, Иргэний нийгэм, Хувийн хэвшлийн “Гурван талт түншлэл” аймгийн зөвлөлгөөнийг “Төрийн бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авалтыг ил тод болгох нь” нэрийн дор зохион байгуулав. Зөвлөлгөөнөөс нутгийн захиргааны байгууллага тендерийг харьцуулалтын аргаар зохион байгуулах, сургалтад иргэдийг хамруулах, арга зүйн туслалцаа үзүүлэх, төсвийн багцад тохируулан гэрээний үндсэн дээр гүйцэтгүүлэх, хяналт тавих, аж ахуйн нэгж, бүлийг тендерт оролцох боломжоор хангах зэрэг санал гарч, саналыг үндэслэн төсөвт байгууллагуудын зөөлөн эдлэл, нормын хувцсыг орон нутгийн оѐдолчдоор хийлгэх, ажлын хэсгийг нутгийн захиргаа, иргэний нийгэм, хувийн хэвшлийн байгууллагуудаас тус бүр 3 төлөөлөл бүхий 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулан ажиллуулав. Мөн ТББ-аас бизнесс эрхлэгчдийг чадавхжуулах “Бизнесээ хэрхэн эхлэх вэ?”, “ТБОНӨБАҮХАвах тухай хууль”-ийн сургалтыг бизнес эрхлэгчдийн дунд зохион байгуулсан.


2.1.6. Гадаад худалдааны бодлогын стратегийн зорилтууд


Экспортын бүтээгдэхүүний нэр

төрөл, хэмжээг зохистой өсгөнө.

ЗДҮАХ 2.2.3. Олон улсын чанар, стандартад нийцсэн сүү, цагаан идээ, мах, махан бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, савлах, экспортлох үйлдвэрийг Арвайхээр, Бат-Өлзий зэрэг сумдад байгуулна.

Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас Бат-Өлзий сумын “Сүүн далай трейвэл” ХХК-д ХАС банкаар дамжуулан 15.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээл олгож, “Сүү” хөтөлбөрийн хүрээнд тус компанид ХХААХҮЯ-аас савлагааны болон лабораторын тоног төхөөрөмж буцалтгүй тусламжаар олгуулж, тус суманд хоногт 500-1000 л сүү боловсруулах хүчин чадал бүхий сүү, сүүн бүтээгдэхүүн боловсруулах үйлдвэр ашиглалтанд орлоо. Арвайхээр суманд “Жаст“ группын “Жаст-Агро” компани 1000тн мах хадгалах зоорь бүхий хоногт 250 бод, 500-1000 бог нядлах

22

хүчин чадалтай мах боловсруулах үйлдвэр баригдаж байна. Одоогоор 2.5 тэрбум төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэж, үйлдвэрийн барилгын ажил 70.0 хувийн гүйцэтгэлтэй байгаа бөгөөд 2012 оны 04 дүгээр сард ашиглалтанд хүлээн авах зорилттой ажиллаж байна.



Импортын бүтээгдэхүүний нэр

төрөл, хэмжээг эдийн засгийн хөгжлийн хэтийн

чиг хандлагатай оновчтой уялдуулан

сайжруулна.

ЗДҮАХ 2.3.9. Хүн амын хүнсний хэрэгцээт мах, гурил, төмсийг 100 хувь, сүү, хүнсний ногооны 90.0 хувийг эх орны болон орон нутгийн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээр хангаж, импортын төмс, хүнсний ногооны хэрэглээг 30.0 хувиар бууруулан, Арвайхээр, Хужирт, Хархорин сумдын хүнсний зах, төвлөрсөн газруудын хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, үйлчилгээний технологи, стандартын хэрэгжилтийг хангуулах замаар хүнсний аюулгүй байдлыг сайжруулна.

Аймгийн хэмжээгээр 2011 онд хүн амын хэрэгцээт гурилын 41.4, гурил, гурилан бүтээгдэхүүний 17.0 хувийг хангах, улаан буудай, төмсний хэрэгцээг 53.0, хүнсний ногооны хэрэгцээг 21.2 хувиар хангах ургац хураан авлаа. 2008 онд хүн амын хэрэгцээг махны 164.1, гурилийн 60.3, төмсний 58.0, хүнсний ногооны 29.0, сүүний 36.7 хувийг тус тус хангаж байсан бол 2011 онд махны 165.8, гурилийн 90.0, төмсний 82.2, хүнсний ногооны 63.0, сүүний 90.0 хувийг тус тус эх орны болон орон нутгийн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээр хангаж, импортын төмс, хүнсний ногооны хэрэглээг 39.1 хувиар бууруулаад байна. Арвайхээр сумын төв захыг сумын Засаг даргын 2011 оны 04 дүгээр сарын 12 өдрийн 68 дугаар захирамжаар төрөлжүүлж, тохижуулах ажлыг зохион байгуулав. Арвайхээр сумын Засаг даргын 2011 оны 126 дугаар захирамжаар түүхий эдийг “Мөнх-Арвин” “Өгөөмөр”, түлээ нүүрс, өвс тэжээлийг “Хангамж”, Авто сэлбэг, угаалгын машин гагнуур, дугуй засварийн үйлчилгээг “Орд-өргөө” техникийн зах рүү нийт 117 цэг байгууламжийг нүүлгэж, төрөлжүүлэн байршуулснаар үйлчилгээний технологи, стандартын шаардлага хангагдаж, хүнсний аюулгүй байдал сайжрах нөхцөл бүрдэв. “Худалдаа-90” аяны хүрээнд Хужирт, Хархорин сумдын хүнсний захын орчин нөхцлийг сайжруулах зорилгоор мэргэжлийн байгууллагууд хамтран сургалт сурталчилгаа, мэргэжил арга зүйн заавар зөвлөгөөгөөр хангах замаар хэрэглэгчдийг баталгаатай аюулгүй, эрүүл хүнсний бүтээгдэхүүнээр хангах, эрүүл орчин бүрдүүлэхэд анхаарч ажиллав.


2.1.7. Хувийн хэвшлийн хөгжил


ЗДҮАХ 3.3.2. Төр, иргэний нийгмийн байгууллагын хамтын

Иргэний нийгмийн байгууллагын сүлжээтэй хамтран жил бүр зохион байгуулдаг Нутгийн захиргаа, Иргэний нийгэм, Хувийн хэвшлийн “Гурван талт түншлэл” аймгийн зөвлөлгөөнийг 2009 онд “Төрийн бараа, ажил үйлчилгээ худалдан авалтыг ил тод болгох нь” нэрийн дор зохион байгуулав. Зөвлөлгөөнөөс төсөвт

23

Хувийн хэвшил, Засгийн газрын байгууллагуудын

түншлэлийг дэмжин хөгжүүлж, бэхжүүлнэ.

ажиллагааг шинэ шатанд гаргаж, төр-иргэний харилцан итгэлцлийг бэхжүүлэн, нутгийн захиргааны бүх шатны байгууллагад иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагаас хяналт тавих, нөлөө үзүүлэх, дэмжлэг авах, ажил гүйцэтгэх зэрэг гурван талт түншлэлийг хөгжүүлнэ.

байгууллагуудын зөөлөн эдлэл, нормын хувцсыг орон нутгийн оѐдолчдоор хийлгэхээр шийдвэрлэж, эрүүл мэндийн салбарт шаардагдах нормын хувцас, зөөлөн эдлэлийг тендер зарлан, орон нутгийн оѐдолчдоор оѐуллаа. Ажлын хэсгийг нутгийн захиргаа, иргэний нийгэм, хувийн хэвшлийн байгууллагуудаас тус бүр 3 төлөөлөл бүхий 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулан ажиллуулав. Арвайхээр сумын ЕБ-ын 4 сургууль, “Оюуны ундраа” бага сургуулийн “Үдийн цай” хөтөлбөрийн үйл ажиллагаанд аймгийн Скаутын холбооноос хяналт тавьж ажиллан дүнг аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүллээ. Аймгийн Засаг дарга, Үйлдвэрчний эвлэлүүдийн холбоо, Ажил олгогч эздийн холбоотой гурвалсан хамтын хэлэлцээрийг жил бүр байгуулж, хөдөлмөр, нийгмийн зөвшлийн 3 талт салбар хорооны хамтын хэлэлцээр байгуулан ажиллаж байна.



Бизнесийн үйл

ажиллагааны эрх зүйн орчинг боловсронгуй

болгож, хувийн хэвшлийн үйл ажиллагаанд оролцох Засгийн газрын оролцоог

зохистой түвшинд хүртэл хязгаарлана.

ЗДҮАХ 3.3.3. Улсын болон орон нутгийн төсвийн гүйцэтгэл, хөрөнгө оруулалт, тендерийн шалгаруулалтыг хянах, төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд хэрэглэгчид, олон нийтийн үнэлгээ өгүүлэх, иргэдийн санал, хүсэлтийг хүлээн авч нэгтгэн дүгнэх, орон нутгийн тулгамдсан асуудлуудаар хэлэлцүүлэг зохион байгуулах, төрийн зарим чиг үүрэг, ажил, үйлчилгээг гэрээгээр гүйцэтгүүлж, төсвөөс санхүүжүүлэх зэргээр иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллана.

Орон нутгийн төсвийн гүйцэтгэлийн жилийн тайланд судалгаа, шинжилгээ хийж, дүгнэлт боловсруулан аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн хурлаар хэлэлцүүлэн судалгаа шинжилгээний материалыг мэдээллийн самбарт байршуулан хэрэглэгчдэд тогтмол мэдээлж байна. Сүүлийн 2 жилд аймгийн хөрөнгө оруулалт, их засварын ажлуудад объект нэг бүрээр хяналтын инженер томилж ажиллуулан, тендерийн урилгыг Засгийн газрын худалдан авах ажиллагааны цахим сүлжээ болон орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслэлээр нээлттэй, ил тод мэдээлж байна. Төрийн зарим чиг үүргийг гэрээгээр гүйцэтгүүлэх ажлын хүрээнд ТББ-уудад урилга хүргүүлэн, ажлын хэсгээр төслийг сонгон шалгаруулан 11 чиглэлээр 34.7 сая төгрөгийн ажлыг сүүлийн 3 жилд гэрээгээр гүйцэтгүүлэв. Аймгийн ЗДТГазар, Худалдаа Аж Үйлдвэрийн Танхим, “Mercy Cor” ОУ-ын байгууллагууд хамтарч “Худалдан авах үйл ажиллагааны гүйцэтгэл дахь иргэдийн хяналт” –ын хэлэлцүүлгийг зохион байгуулж, 2011 онд орон нутагт хийгдэж буй автозам, барилгын тендерийн үйл ажиллагаанд иргэний нийгмийн төлөөллийг оролцуулан хөндлөнгийн хяналтыг хэрэгжүүлээд байна. “Орон нутгийн санаачлага” ТББ Засгийн газрын 143 дугаар тогтоолын дагуу аймгийн ЗДТГазар, Хужирт, Хархорин сумын ЗДТГ, аймгийн Нийгмийн даатгалын хэлтэс, Эрүүл мэндийн газар

24

зэрэг байгууллагуудад төрийн нээлттэй, ил тод байдлын шалгуур үзүүлэлтийг үнэлж, зөвлөмж хүргүүлэв.


ГУРАВ. ЭДИЙН ЗАСГИЙН БОДИТ САЛБАРУУДЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 3 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:

3.1. Аж үйлдвэрийн хөгжлийн бодлого

3.1.1. Геологи, уул уурхай, эрдэс баялаг, хүнд үйлдвэрийн хөгжлийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Стратегийн орд

газруудыг ашиглана. Улсын зардлаар

геологийн хайгуул хийж, нөөцийг нь тогтоосон

стратегийн орд газруудад төрийн

мэдлийн хувийг 51-ээс дээш байлгах бодлогыг

баримтлана.

Хөгжлийн бодлого: Зорилт 3.1.2. Уул уурхайн олборлох, боловсруулах үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж, 2010 онд аймгийн ДНБ-ний 9.3 хувь, 2015 онд 22.7 хувьд хүргэнэ,

Алт, зэс, ховор ба өнгөт металл, барилгын материалын түүхий эд, нүүрс, шатах металл зэрэг 33 төрлийн ашигт малтмалын 200 орчим орд, илэрц байгаа нь судалгаагаар тогтоогдсон. Цаашид эдгээр орд, илэрцүүдэд нарийвчилсан судалгаа явуулж, нөөцийг нь тогтоох үнэлэх, ажлууд хийгдэж байна. Аймгийн нийт нутаг дэвсгэрийг аймгийн ИТХ-ын шийдвэрээр тусгай хэрэгцээнд аваад байна.



Уул уурхайн салбарт байгаль орчныг

хамгаалж, экологийн тэнцвэрт байдлыг

хадгална.

Хөгжлийн бодлого 3.1.1.5. Шинээр бий болгох үйлдвэрлэл, үйлчилгээнд байгаль орчинд сөрөг нөлөөгүй техник, технологи нэвтрүүлэхэд хяналт тавих салбарын болон аймгийн хамтарсан тогтолцоог бүрдүүлнэ. ЗДҮАХ 2.4.6. Уул уурхайн салбарт технологийн шинэчлэл нэвтрүүлж, нөөц багатай алтны шороон орд, ой, усан сан бүхий газар нутагт ашигт малтмал олборлохыг хориглон, гар аргаар алт олборлолтыг орчин үеийн бичил уурхай болгон хөгжүүлж, уул уурхайн явцад эвдэрсэн талбайн нөхөн сэргээлтийг 80.0 хувьд хүргэнэ.

Тус аймагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа “Гацуурт” ХХКомпани уул уурхайн салбарт үйлдвэрлэлийн хаягдалгүй, байгаль орчинд сөрөг нөлөөлөл багатай дотоод овоолгын технологийг нэвтрүүлээд байна. Уул уурхайн салбарт дотоод овоолгын болон хаягдал багатай техник ашиглаж ажилласнаар үйлдвэрлэлийн хаягдалгүй технологийг нэвтрүүлж, байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай үйл ажиллагаа явуулж байна. Гол мөрний урсац бүрэлдэх эх, ойн сан бүхий газарт ашигт малтмалыг эрж хайх, ашиглахыг хориглох тухай хуулийг хэрэгжүүлэх зорилгоор Засгийн газрын 2011 оны 144 дүгээр тогтоолын дагуу тус аймгийн нутагт ажиллаж байсан алтны шороон орд ашиглах тусгай зөвшөөрөл бүхий 4 аж ахуйн нэгжийн үйл ажиллагааг зогсоосон. Бичил уурхайн нөхөн сэргээлт хийсэн талбайн хэмжээ урд жилээс нэмэгдэж, 2008-2011 онд нийт 476.3 га талбайд техникийн, 403.3 га талбайд биологийн нөхөн сэргээлт хийсэн бөгөөд нийт хөндөгдсөн газрын 50.0 хувьд нөхөн сэргээлтийн ажлыг хийж гүйцэтгэсэн.


3.1.2. Боловсруулах аж үйлдвэрийн хөгжлийн бодлого

25


Гадаад зах зээлд өрсөлдөх

чадвартай эцсийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.1.3. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн техник, технологийн шинэчлэл хийж, хүчин чадлын ашиглалтыг сайжруулах, бүтээгдэхүү ний нэр төрлийг олшруулах замаар 2010 онд дотоодын нийт бүтээг дэхүүний 6.0 хувь, 2015 онд 20.3 хувийг үйлдвэрлэдэг болно. ЗДҮАХ 2.1.1. …. 2012 онд 10 хувьд хүргэнэ.

Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих аймгийн дэд хөтөлбөр, болон жижиг, дунд үйлдвэр хөгжүүлэх чиглэлийг батлан хэрэгжүүлж ажилласаны үр дүнд аж үйлдвэрлэлийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 2011 онд 10.1 тэрбум төгрөг болсон нь урьд оноос 1.5 дахин, 2008 онтой харьцуулахад 2.9 дахин өссөн. 2010 онд аж үйлдвэрлэлийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 6.3 хувьтай байсан байна.



Бүс нутгуудын хөгжлийн дотоод, гадаад нөөц боломжтой оновчтой уялдуулан үйлдвэрлэл,

технологийн паркуудыг байгуулж хөгжүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.1.4. Барилгын материалын нөөцдөө түшиглэн бүс нутгийн барилгын материалын хэрэгцээг хангах зорилгоор энэ салбарын үйлдвэрлэлийг эрчимтэй хөгжүүлэх, аймгийн дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд барилгын салбарын эзлэх хувийн жинг 2010 онд 2.8 хувь, 2015 онд 5.8 хувьд хүргэх зорилт дэвшүүлж байна.

Орон нутгийн эрдэс, түүхий эдийн нөөцөд тулгуурлан даацын хүрмэн болон хайрган блокны үйлдвэрүүд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан болон аж ахуйн нэгжийн өөрийн хөрөнгөөр Арвайхээр, Уянга, Бат-Өлзий, Нарийнтээл зэрэг сумдад шинээр байгуулагдаад байна. Даацын болон өнгөлгөөний тоосгоны үйлдвэрийг Арвайхээр, Хархорин сумдад шинээр байгуулахад жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас 105.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр тус тус дэмжиж, аймгийн хэмжээнд блокны цех 32, барилгын тоосгоны үйлдвэр 5 байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж байна. Дээрх ажлын үр дүнд барилгын ханын материал болон хашааны материалыг орон нутагтаа үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээр бүрэн хангадаг боллоо.


3.1.3. Жижиг, дунд үйлдвэрлэл, үйлчилгээний хөгжлийн бодлого


Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн хөгжлийг дэмжих эрх зүйн таатай

орчинг бүрдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.1.3. Жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн техник, технологийн шинэчлэл хийж, хүчин чадлын ашиглалтыг сайжруулах, бүтээгдэхүүний нэр төрлийг олшруулах замаар 2010 онд дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 6.0 хувь, 2015 онд 20.3 хувийг үйлдвэрлэдэг болно.

2009-2011 онд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас нийт 6.6 тэрбум төгрөгийн 194 төсөл хөнгөлөлттэй зээлд хамрагдаж, 54 үйлдвэр, аж ахуйн нэгж, 138 өрхийн үйлдвэрлэл шинээр байгуулагдав. “Сум хөгжүүлэх сан”-гийн хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр 138 өрхийн үйлдвэр, жижиг аж ахуйн нэгж байгуулагдаж, үүний үр дүнд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлт 2008 онд 1606.8 сая төгрөг байсан бол 2011 онд 3436.2 сая төгрөг болж 213.8 хувиар, борлуулалт 1441.2 сая төгрөг байсан бол 2784.8 сая төгрөг болж 193.2 хувиар тус тус өссөн байна. Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих аймгийн дэд хөтөлбөр, болон жижиг, дунд үйлдвэр хөгжүүлэх чиглэлийг батлан хэрэгжүүлж ажилласаны үр дүнд аж үйлдвэрлэлийн нийт

26

бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл 2011 онд 10.1 тэрбум төгрөг болсон нь урьд оноос 1.5 дахин, 2008 онтой харьцуулахад 2.9 дахин өссөн. 2010 онд аж үйлдвэрлэлийн нийт бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэл дотоодын нийт бүтээгдэхүүний 6.3 хувьтай байсан байна.



Жижиг, дунд үйлдвэрлэл эрхлэгчдэд үзүүлдэг төрийн үйлчилгээг

чирэгдэлгүй, түргэн шуурхай болгоно.

ЗДҮАХ 2.3.9. Орон нутгийн хэмжээнд аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг хөнгөвчилж шуурхай, ил тод, нээлттэй болгоно.

Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн аймгийн зөвлөлийн ажиллах журмыг 2009 онд шинэчлэн боловсруулж, аймгийн хэмжээнд худалдааны 296, үйлчилгээний 41 цэгт согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх тусгай зөвшөөрөл, 37 иргэн, аж ахуйн нэгжид орон нутгийн нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэх тусгай зөвшөөрөл, эрүүл мэндийн чиглэлээр 69 байгууллагад тусгай зөвшөөрөл олгогдож, ЕБС-ийн чиглэлээр 3 сургуульд нэмж тусгай зөвшөөрөл олгох ажил хийгдэж байна. 2010 онд аймгийн хэмжээнд худалдааны 33, үйлчилгээний 18 цэгт согтууруулах ундаа худалдах, түүгээр үйлчлэх тусгай зөвшөөрлийг олгож, зөрчил гаргасан цэгүүдийн зөвшөөрлийг хүчингүй болгож байна. Тусгай зөвшөөрөл олгож буй үйл ажиллагааны талаарх мэдээллийг орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр ил тод мэдээлэх ажлыг зохион байгуулж байна. Аймгийн МХГ, Татварын хэлтэс, Стандартчилал хэмжилзүйн хэлтэс, Цагдаагийн газар, ХХААЖДҮГ, Нийгмийн хөгжлийн хэлтэс, Хууль зүйн хэлтсийн бүрэлдэхүүнтэй аймгийн тусгай зөвшөөрлийг зохицуулах зөвлөл байгуулагдан мэргэжлийн байгууллагын дүгнэлтийг үндэслэн Тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд нийцүүлэн орон нутгийн хэмжээнд аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрөл олгож байна. Тусгай зөвшөөрөл олгосон талаар аймгийн ЗДТГ-ын вэб сайтад байршуулан мэдээллийн хэрэгслээр иргэдэд мэдээлэл хийж хэвшсэн байна.


3.1.4. Хөдөө аж ахуй, хүнсний үйлдвэрлэлийн хөгжлийн бодлого


Бүс нутгийн онцлогыг харгалзан бэлчээрийн

болон эрчимжсэн мал аж ахуйг хослуулан

хөгжүүлж, халдварт

ЗДҮАХ 2.3.1 Аймгийн мал сүрэг дахь бүтээмж өндөртэй малын тоог нэмэгдүүлэн 10.0-аас доошгүй хувьд хүргэж, мал сүргийн чанарыг сайжруулан, нэгжийн ашиг шимийг нэмэгдүүлж, мал аж ахуй эрхлэх оновчтой

”Мал аж ахуйн талаар баримтлах аймгийн бодлого”-ын баримт бичгийг боловсруулж ажилласны үр дүнд аймаг, сум, баг, малчдын түвшинд нэгдсэн ойлголтой болж, мал аж ахуй эрхлэх оновчтой менежментийг төлөвшүүлэх боломжийг бүрдүүлэв. Мал сүргийн чанарыг сайжруулах зорилгоор сүүлийн 3 жилд улсын төсөв, Засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээл, гадаад, дотоодын төсөл, хөтөлбөр, хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар гадны аймгуудаас Баяд үүлдрийн хуц 210, Өлгийн

27

өвчний гаралт, тархалтыг эрс бууруулан

малыг эрүүлжүүлж, мал аж ахуйн бүтээгдэхүүний

үйлдвэрлэл, боловсруулалт,

экспортыг нэмэгдүүлнэ.

менежментийг төлөвшүүлэн, малчдын ашиг орлогыг нэмэгдүүлэх, амьжиргааны түвшинг дээшлүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

улаан омгийн ухна 100, Тэрхийн бор сарлагын бух 100, Галбын улаан, Ханын хэцийн омгийн буур 10, Хэнтий, Галшир удмын адуу 400 толгойг авчирч үндсэн сайжруулагчаар ашиглаж байгаагийн үр дүнд нутгийн шилдэг омог болон омог үүлдэрээр сайжирсан мал сүргийн тоо хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлээр 2008 онтой харьцуулахад 8.0 хувиар өслөө. 2011 оноос МААЭШХ-тэй хамтран “Өвөрхангай аймгийн мал сүргийн ашиг шимийн түвшин, удамшлын чанарыг сайжруулах иновацийн төсөл”-ийг хэрэгжүүлж, Архангай аймгаас 50 сарлагийн бух, Хэнтий аймгаас 240 барга омгийн хуц авч сайжруулагчаар ашиглаж малын ашиг шим үүлдэрлэг байдлыг сайжруулах, малчдын ашиг орлогыг нэмэгдүүлж, амжиргааны төвшинг нэмэгдүүлэх боломжийг бүрдүүлж эхлээд байна. Дээрх ажлын үр дүнд сүүлийн 2 жил дараалан бүтээмж өндөртэй малын тоо толгой өсч, 2011 оны хүлээгдэж байгаа гүйцэтгэлээр 253.0 мянган толгой цэвэр болон эрлийз мал байгаа нь аймгийн мал сүргийн 11.0 хувийг эзэлж байна.



Газар ашиглалтыг сайжруулж, усалгаатай тариаланг хөгжүүлэн

биотехнологи нэвтрүүлэн газар

тариалангийн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.1.5. Газар тариалангийн үйлдвэрлэлийг сэргээн хөгжүүлж 2010 он гэхэд хүн амынхаа хэрэгцээг бүрэн хангах, 2015 онд аймгийн ДНБ-ний 12 хувийг үйлдвэрлэдэг эрчимжсэн усалгаатай газар тариаланг хөгжүүлнэ.

Төмс, хүнсний ногоо, малын тэжээлийг нийт 610 га-д усалгаатай тариалж, 57 га хадлангийн талбай усалж, усалгаатай тариалангийн талбай урьд оноос 16.2 %-иар нэмэгдэн, аймгийн хэмжээнд усалгаатай талбай нийт тариалсан талбайн 37.1 хувийг эзэлж байна. 2010 онд аймгийн хэмжээгээр 3659 га атаршсан талбайг үр тариа, төмс, хүнсний ногоо, малын тэжээл, жимс жимсгэнэ тариалах чиглэлээр эзэмшүүлэв. Энэ оны газар тариалангийн салбарын үр дүнг тооцоход үр тарианы үйлдвэрлэл 50,6%, төмс, хүнсний ногооны үйлдвэрлэл 9.2 %, ногоон тэжээлийн үйлдвэрлэл 55,4% урьд оноос өсч, хүн амын хэрэгцээ хангалт улаан буудай 2,1 хувиар, төмс,хүнсний ногоо 1,1-4,7 хувиар тус тус дээшилсэн байна. Улсын төсвийн 358.3 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Хайрхандулаан, Өлзийт, Сант зэрэг 8 суманд 30 худаг шинээр гаргаж, “Тогтвортой амжиргаа-2” төслийн 25.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Зүүнбаян-Улаан, Тарагт, Хужирт, Өлзийт, Гучин-Ус сумдад 50 гар худаг сэргээн засварлав. Мөн НҮБ-ийн Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн “Цөлжилтийг бууруулах бэлчээрийн тогтвортой менежмент” төслийн 139.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Зүүнбаян-Улаан, Уянга, Баруунбаян-Улаан, Богд

28

зэрэг сумдад 7 худаг шинээр гаргав. Эдгээр арга хэмжээний үр дүнд аймгийн хэмжээгээр сүүлийн 3 жилд инженерийн хийцтэй 115 гүн өрмийн худаг шинээр гаргаж, 16 худаг сэргээн засварлаж, ундрага нь дарагдсан 50 гар худгийг лайдаж сэргээн засварлан 301.4 мянган га бэлчээрийн усан хангамж сайжрав



Хүнсний үйлдвэрлэлд

орчин үеийн дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлж, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх

чадварыг сайжруулна.

ЗДҮАХ 2.3.9. Хүн амын хүнсний хэрэгцээт мах, гурил, төмсийг 100 хувь, сүү, хүнсний ногооны 90.0 хувийг эх орны болон орон нутгийн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээр хангаж, импортын төмс, хүнсний ногооны хэрэглээг 30.0 хувиар бууруулан, Арвайхээр, Хужирт, Хархорин сумдын хүнсний зах, төвлөрсөн газруудын хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, үйлчилгээний технологи, стандартын хэрэгжилтийг хангуулах замаар хүнсний аюулгүй байдлыг сайжруулна.

Аймгийн хэмжээгээр 2011 онд хүн амын хэрэгцээт гурилын 41.4, гурил, гурилан бүтээгдэхүүний 17.0 хувийг хангах, улаан буудай, төмсний хэрэгцээг 53.0, хүнсний ногооны хэрэгцээг 21.2 хувиар хангах ургац хураан авлаа. 2008 онд хүн амын хэрэгцээг махны 164.1, гурилийн 60.3, төмсний 58.0, хүнсний ногооны 29.0, сүүний 36.7 хувийг тус тус хангаж байсан бол 2011 онд махны 165.8, гурилийн 90.0, төмсний 82.2, хүнсний ногооны 63.0, сүүний 90.0 хувийг тус тус эх орны болон орон нутгийн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнээр хангаж, импортын төмс, хүнсний ногооны хэрэглээг 39.1 хувиар бууруулаад байна. Арвайхээр сумын төв захыг сумын Засаг даргын 2011 оны 04 дүгээр сарын 12 өдрийн 68 дугаар захирамжаар төрөлжүүлж, тохижуулах ажлыг зохион байгуулав. Арвайхээр сумын Засаг даргын 2011 оны 126 дугаар захирамжаар түүхий эдийг “Мөнх-Арвин” “Өгөөмөр”, түлээ нүүрс, өвс тэжээлийг “Хангамж”, Авто сэлбэг, угаалгын машин гагнуур, дугуй засварийн үйлчилгээг “Орд-өргөө” техникийн зах рүү нийт 117 цэг байгууламжийг нүүлгэж, төрөлжүүлэн байршуулснаар үйлчилгээний технологи, стандартын шаардлага хангагдаж, хүнсний аюулгүй байдал сайжрах нөхцөл бүрдэв. “Худалдаа-90” аяны хүрээнд Хужирт, Хархорин сумдын хүнсний захын орчин нөхцлийг сайжруулах зорилгоор мэргэжлийн байгууллагууд хамтран сургалт сурталчилгаа, мэргэжил арга зүйн заавар зөвлөгөөгөөр хангах замаар хэрэглэгчдийг баталгаатай аюулгүй, эрүүл хүнсний бүтээгдэхүүнээр хангах, эрүүл орчин бүрдүүлэхэд анхаарч ажиллав.



ЗДҮАХ 2.3.10. Инженерийн хийцтэй болон гар худаг шинээр

Аймгийн хэмжээнд сумдаас өгсөн захиалгын дагуу усны нөөц тогтоох геофизикийн хайгуулыг “Хайгуул интернэйшнл” ХХК 19 сумын 50 цэгт хийж гүйцэтгэв. Азийн хөгжлийн банкны “Уст цэг ба нэвтрүүлэх төв байгуулах” төслийн 470.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Бат-Өлзий, Хархорин, Хужирт, Баян-Өндөр, Бүрд,

29

Газар тариалангийн болон бэлчээрийн усан хангамжийг сайжруулж,

хөдөөгийн хүн амын ундны усны хэрэгцээ,

шаардлагад тохирсон усны нөөцийг нэмэгдүүлнэ.

гаргах, сэргээн засварлах ажлын явц, чанар, хөрөнгө оруулалтын гүйцэтгэл, үр өгөөж, ашиглалтад тавих хяналтыг сайжруулж, зарим сумдад төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлэх замаар бэлчээрийн болон тариалангийн усан хангамжийг нэмэгдүүлнэ.

Есөнзүйл, Нарийнтээл, Баянгол, Төгрөг, Гучин-Ус сумдад нийт 22 худаг шинээр гаргаж, 5 худаг сэргээн засварлав. Улсын төсвийн 358.3 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Хайрхандулаан, Өлзийт, Сант зэрэг 8 суманд 30 худаг шинээр гаргаж, “Тогтвортой амжиргаа-2” төслийн 25.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Зүүнбаян-Улаан, Тарагт, Хужирт, Өлзийт, Гучин-Ус сумдад 50 гар худаг сэргээн засварлав. Мөн НҮБ-ийн Хөдөө аж ахуйн хөгжлийн “Цөлжилтийг бууруулах бэлчээрийн тогтвортой менежмент” төслийн 139.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Зүүнбаян-Улаан, Уянга, Баруунбаян-Улаан, Богд зэрэг сумдад 7 худаг шинээр гаргав. Эдгээр арга хэмжээний үр дүнд аймгийн хэмжээгээр сүүлийн 3 жилд инженерийн хийцтэй 115 гүн өрмийн худаг шинээр гаргаж, 16 худаг сэргээн засварлаж, ундрага нь дарагдсан 50 гар худгийг лайдаж сэргээн засварлан 301.4 мянган га бэлчээрийн усан хангамж сайжрав.


Стратегийн зорилт 5. Малын тэжээлийн

үйлдвэрлэлийг сэргээн хөгжүүлж, тэжээлийн

шимт чанар, тэжээллэг байдлыг сайжруулах,

хангамж, хүртээмжийг нэмэгдүүлэх цогц арга

хэмжээг авч хэрэгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.3.2 Аймаг, сумдын мал хамгаалах сангийн хөрөнгийг нэмэгдүүлэхийн зэрэгцээ тэжээлийн тариалалт, үйлдвэржилт, улсын тэжээлийн фондыг нэмэгдүүлэх замаар мал сүргийг цаг агаарын болзошгүй аюулаас хамгаалах нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Аймгийн аюулаас хамгаалах нөөцийн фондоос 18 суманд 675.0 тн тэжээлийн будааг хуваарилан хүргүүлж, сумдын мал хамгаалах сангийн хөрөнгийг 90.0 сая төгрөгөөр нэмэгдүүлэв. 2011-2012 онд Сант, Нарийнтээл, Хархорин сум дахь Улсын аюулаас хамгаалах нөөцийн фондод өвс 600, тэжээл 400, аймгийн нөөцийн фондод өвс 1100, тэжээл 220, сумдын нөөцийн фондод өвс 1740, тэжээл 472 тн-ын нөөц бүрдүүлэлт хийж, мал сүргийг цаг агаарын болзошгүй эрсдлээс өвс, тэжээлээр дутагдуулахгүй байх нөхцлийг бүрдүүлээд байна. 2011 онд 19 сум 106 баг 16.5 мянган малчин өрх 30.6 мянган тн өвс, 5.8 мянган тн гар тэжээл бэлтгэж, 557.6 га талбайд малын тэжээл тариалж, 996.0 тн ногоон тэжээл хураан авсан нь 2008 онтой харьцуулахад тариалсан талбай 289 га-гаар, ургац 158 тн-оор тус тус нэмэгдэж мал сүрэгтээ хадлан тэжээл бэлтгэх талаар малчдын сэтгэл зүйд зохих өөрчлөлт хандлага бий болсон.



Аймгийн хэмжээгээр усалгаатай тариалангийн талбай болон ургацын хэмжээ 2008 онтой харьцуулахад 75.5 хувиар нэмэгдэж, сумдад усалгаатай тариалан эрхлэх чиглэлээр орон нутгийн төсвөөс 190.0 сая төгрөгийн дэмжлэг үзүүлсний дүнд усалгаатай талбай нэмэгдэж, усалгаатай талбайд шинээр 295 ажлын байр бий болсон байна. Мөн Тарагтын Арвайн тал, Төгрөгийн Мазар, Бүрдний Боригдойн услалтын системүүдийг сэргээн засварлаж,

30

Хөрсийг эвдрэлээс хамгаалах, үржил шимийг

хадгалах, чийгийн ууршилтыг багасгахад чиглэсэн дэвшилтэт технологийг газар

тариаланд нэвтрүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.3.6. “Атрын 3 дахь аян”-ыг үргэлжлүүлэн усалгаатай тариалан эрхлэх, техникийн шинэчлэл хийх ажлыг эрчимжүүлж, хамгаалагдсан хөрсний тариаланг нэмэгдүүлэн, өрхийн тариаланг дэмжиж, хүлэмж, зоорь барих ажлыг нэмэгдүүлнэ.

Хархорин суманд 5.0, Баянгол суманд 10.0 га услалтын систем шинээр байгуулж, услалтын системүүдийг сэргээн засварлахад орон нутгийн төсвөөс 100.0, улсын төсвөөс 545.0 сая, ФАО-гийн төслөөс 40.0 мянган доллар, иргэдээс 6.0 сая төгрөг зарцуулав. Сүүлийн жилүүдэд газар тариалангийн үйлдвэрлэлд техник, технологийн шинэчлэл хийхэд байнга анхаарч ажилласнаар төмс, хүнсний, ногооны болон хадлангийн иж бүрдэл бүхий дунд оврын трактор 21, том оврын трактор, хагалгааны тоног төхөрөмжийн хамт 2 ш, комбайн 1 шинээр нэмэгдэж, Хархорин, Бүрд, Арвайхээр сумдад 298.5 сая төгрөгийн санхүүжилт бүхий техник нийлүүлэгдэж, “Техник дундын үйлчилгээний төв” шинээр байгуулагдлаа. Аймгийн хэмжээнд 5872 өрх хөтөлбөрт хамрагдаж, 517.9 га талбайд төмс, хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ тариалж, 4588 тн ургац хураан авч, аймгийн хэмжээнд иргэд 26.0 га талбай бүхий 479 хүлэмж эрхэлж, хүлэмжийн тоо 2008 оноос 56–аар, хураан авсан ургац 11.5 тн-оор тус тус нэмэгдэж, 174 зооринд 821.6 тн үрийн төмс, 914.6 тн таваарын төмс, хүнсний ногоо нөөцөлсөн нь 2008 оноос зоорийн тоо 21-ээр, хадгалсан үрийн төмсний хэмжээ 428.6 тн-оор тус тус нэмэгдсэн байна. Дээрх үйл ажиллагаа, дэмжлэгүүдийн үр дүнд 2008 оноос тариалсан талбай төмс 66.0, хүнсний ногоо 31.4 га-аар, хураасан ургац төмс 841.9, хүнсний ногоо 284.0 тн-оор, нэгжийн ургац 0.2-7.3 цн-ээр тус тус өсч хүн амын газар тариалангийн гаралтай хүнсний бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл, хэрэглээ жил дараалан нэмэгдэж байна.


3.1.5. Аялал жуулчлалын хөгжлийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Жуулчин тээвэрлэх болон жуулчин хүлээн авах хүчин чадлыг дээшлүүлж, аялал

жуулчлалын гол бүс нутгийн зам харилцаа, холбоо, эрчим хүчний

хангамжийг сайжруулна.

ЗДҮАХ 2.4.9. Зам, гүүрийг засварлах, шинээр барих, эрчим хүчний хангамжийг нэмэгдүүлэх замаар жуулчлалын бүсийн дэд бүтцийг сайжруулж, жуулчдад зориулсан бүтээгдэхүүний нэр төрөл, тоо хэмжээ, чанарыг нэмэгдүүлэн, аймгийн аялал жуулчлалын брэнд бүтээгдэхүүнтэй болно

2008-2028 он хүртэл хэрэгжих Хархорин, Эрдэнэ-Зуу орчмыг хот тохижилтын орчин үеийн аргачлалаар жуулчдын төв бүс болгон хөгжүүлэх хөтөлбөр, Аялал жуулчлалын үндэсний төв “Хархорум XIII зуун” хөтөлбөрүүдийг боловсрууллаа. 2010 онд БОАЖЯам, АЖҮТөв, Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг, Авто тээврийн газар, аймгийн БОАЖГазар, Аялал жуулчлалын тогтвортой хөгжлийн төв, Хөдөөгийн хөрөнгө оруулалтыг дэмжих төв зэрэг байгууллагуудтай хамтран аялал жуулчлалын үйлчилгээний байгууллага, аж ахуй нэгжүүдийн дунд нийт 8 удаагийн сургалт семинар, зөвлөлгөөнийг зохион байгууллаа. Эдгээр сургалт зөвөлгөөнүүд нь жуулчны үйлчилгээний байгууллагуудын хүний нөөцийг хөгжүүлэх


31

Аялал жуулчлалын

томоохон цогцолборуудыг барьж

байгуулан, аялагч жуулчдын сонирхлыг

татсан аялалын төрлүүдийг бүс нутгаар төрөлжүүлэн хөгжүүлнэ.

чиглэлээр “Жуулчны аюулгүй байдалд-жолоочийн үүрэг”, “Тогтвортой аялал жуулчлал ба бизнес төлөвлөлт”, “Аялал жуулчлалын маркетингийн хуваарлилт ба түүний бүрдүүлэлт”, “Хариуцлагатай аялал жуулчлал ба тогтвортой аялал жуулчлал” гэсэн сэдвүүдийн хүрээнд аялал жуулчлал эрхлэгч байгууллага, аж ахуй нэгжүүд, малчдын бүлэг нөхөрлөлүүдийн дунд зохион байгуулагдав. Аялал жуулчлалын маршрутын дагуу орон нутгийн чанартай зам гүүрийн судалгааг гаргаж Хархорин, Хужирт чиглэлийн 47 км хатуу хучилттай зам, гүүрийг барьж байгуулан, Хужирт-Төвхөн хийд-Улаан-Цутгалан чиглэлийн 90 км замын зураг төсвийн ажил хийгдэж дууссан бөгөөд 2012 оны төсөвт 44 тэрбум төгрөг батлагдсан. Мөн Богд сумын Мансуйн даваа, Хужирт сумын Мөстийн голын гүүрийг засварлаж, Төвхөн хийд чиглэлийн замыг тэмдэгжүүлж, аялал жуулчлалын бүс нутгууд Ж-Мобайл, Мобиком, Скайтел, Юнител зэрэг үүрэн телефоны сүлжээнд холбогдсон нь жуулчдын аюулгүй байдал болон орон нутгийн иргэд аялал жуулчлал эрхлэх таатай орчинг бүрдсэн.


ДӨРӨВ. ДЭД БҮТЦИЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 4 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:

4.1. Зам, тээврийн хөгжлийн бодлого


Зам, тээврийн салбарын хөгжлийн эрх зүйн орчинг

боловсронгуй болгоно.

Хөгжлийн бодлого 3.2.1. Улсын болон

орон нутгийн тээврийн сүлжээг сайжруулж, орчин үеийн түвшинд хүргэнэ.

Аймгийн Засаг даргын дэргэд Тээвэр, авто замын газрыг шинээр байгуулан орон нутгийн болон хот хоорондын нийтийн зорчигч тээврийн үйл ажиллагааг зохицуулан ажиллуулж байна. Тээвэр, авто замын газрын дүрэм, бүтэц орон тоог аймгийн Засаг даргын Зөвлөлийн хурлаар батлуулан ажиллаж байна. Орон нутгийн 10.5 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Арвайхээр суманд 10 автобусны зогсоол, замын 40 тэмдэгийг барьж байгуулан Нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэх аж ахуйн нэгж байгууллагуудын дунд төсөл сонгон шалгаруулан үйлчилгээ явуулж байна. Уг сонгон шалгаруулалтанд “Өв Баянбүрд” ХХКомпани шалгаран үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулж байна. Уг аж ахуйн нэгжид 2009 онд 9.5 сая төгрөг, 2010 онд 10 сая, 2011 онд 15 сая төгрөгийн татаас олголоо.


Арвайхээр-Баянхонгорын чиглэлийн 23 км хатуу хучилттай авто замыг “Заабар” ХХК, 27 км замыг “Төв АЗЗА”, “Ялгуусан” компаниуд барьж ашиглалтанд орууллаа. Цааших 57 км хатуу

32


Авто замын сүлжээг өргөжүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.2.1. Хархорин-

Хужирт-Арвайхээр, Хархорин-Улаан цутгалангийн хатуу хучилттай авто зам барина. Өверхангай-Баянхонгор

ын хэвтээ чиглэлийн, Хархорин -Цэцэрлэгийн босоо чиглэлийн авто замыг хайрган хучилттай болгоно.

хучилттай авто замын зураг төсөв боловсруулагдаж дуусан гүйцэтгэгч сонгон шалгаран ажил эхлээд байна. Хархорин-Хужиртын чиглэлийн 39 км хатуу хучилттай авто замын 21.4 км замыг “Хархорин АЗЗА” ТӨХКомпани барьж ашиглалтанд оруулсан. 16,4 км хатуу хучилттай авто замыг “Заабар” ХХКомпани барьж дуусч байна. Одоо 4 км орчим замын асьфальто бетон хучилт хийх ажил үлдээд байна. Хужирт-Төвхөн хийд-Улаан цутгалангийн чиглэлийн 90 км хатуу хучилттай авто замын зураг төсөв боловсруулагдаж дууссан. Уг ажлын нийт төсөвт өртөг 44,5 тэр бум төгрөг болж байгаа бөгөөд ирэх онд улсын төсөвт 4 тэрбум төгрөг суугаад байгаа. Уг замууд ашиглалтанд орсноор тээврийн үйлчилгээний аюулгүй байдал сайжирч, зорчигч, тээвэрчид ая тухтай зорчих нөхцөл бүрдэх юм.



Авто замын салбарт дэвшилтэт техник

технологи нэвтрүүлж, авто зам, замын

байгууламжийн чанарыг дээшлүүлж, ашиглалт, үйлчилгээг сайжруулна.

ЗДҮАХ 2.5.12. Байгаль орчинд сөрөг нөлөө багатай авто замын сүлжээг хөгжүүлж, орон нутгийн авто замын сангийн болон улс, орон нутаг, гадаадын хөрөнгө оруулалтаар орон нутгийн чанартай зам, гүүрийг барьж засварлах, арчлах ажлыг шат дараатайгаар хэрэгжүүлнэ.

Орон нутгийн чанартай зам гүүр, даваа, голын гармуудын судалгаа хийгдэж, Богд сумын “Мансуйн даваа”-г орон нутгийн замын сангийн 6.5 сая төгрөгийн зардлаар аймгийн Онцгой байдлын хэлтсийн ажилтнуудаар гүйцэтгүүлэв. Орон нутгийн авто замын сангийн хөрөнгөөр Арвайхээр сумын 5.4.8.2.7 дугаар багуудын чиглэлд 1.7 км хатуу хучилттай авто замыг явган хүний замын хамт 589.6 сая төгрөгөөр, Хархорин сумын төвд 0.6 км хатуу хучилттай авто замын ажлыг явган замын хамт улсын төсвийн 199.9 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар барьж байгуулан ашиглалтад оруулав. Арвайхээр хотын төвийн бетон хучилттай авто зам, авто машины зогсоолуудыг шинээр сэргээн засварлаж, Хархорин сумын Харзтай голын гүүр, Арвайхээр сумын Дэлгэрэхийн гүүрийг сэргээн засварлаж, иргэдийн ая тухтай зорчих нөхцлийг бүрдүүлж, улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар Хужирт, Хархорин сумдын төвд тус бүр 1.0 км хатуу хучилттай авто зам шинээр ашиглалтад орлоо.



Авто тээврийн хэрэгслээс хүрээлэн

байгаа орчин, хүн ам,

Хөгжлийн бодлого 3.2.1 Улсын болон

орон нутгийн тээврийн сүлжээг сайжруулж, орчин үеийн түвшинд хүргэнэ.

Улсын болон орон нутгийн тээврийн үйлчилгээг сайжруулах зорилгоор Арвайхээр хотод Авто вокзалын барилгыг 350 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар худалдан авч иргэд, тээвэрчидэд ая тухтай зорчих дамжин өнгөрөх нөхцлийг бүрдүүлээд байна. Мөн Арвайхээр хотын зүүн талын тээврийн хяналтын постыг шинээр барьж ашиглалтанд орууллаа.

Орон нутгийн 10.5 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Арвайхээр суманд 10 автобусны зогсоол, замын 40 тэмдэгийг барьж байгуулан Нийтийн тээврийн үйлчилгээ эрхлэх аж ахуйн нэгж байгууллагуудын дунд төсөл сонгон шалгаруулан үйлчилгээ явуулж байна. Уг сонгон шалгаруулалтанд “Өв Баянбүрд”

33

замын хөдөлгөөнд үзүүлэх сөрөг нөлөөллийг эрс

бууруулна.

ХХКомпани шалгаран үйл ажиллагаагаа тогтмол явуулж байна. Уг аж ахуйн нэгжид 2009 онд 9.5 сая төгрөг, 2010 онд 10 сая, 2011 онд 15 сая төгрөгийн татаас олголоо.


4.2. Эрчим хүчний салбарын хөгжлийн бодлого


Сум, суурин газрын болон малчдын цахилгаан эрчим

хүчний хангамжийг сайжруулна.

Хөгжлийн бодлого 3.2.2. Аймгийн эрчим хүчний системийг өргөтгөж, эрчим хүчний хямд, найдвартай эх үүсвэрээр хангана.

2009 онд Арвайхээр суманд Спорт цогцолбор, 250 хүүхдийн цэцэрлэг сургуулийн дэргэд дэд станц, цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг 119.0 сая төгрөгөөр мөн Арвайхээр сумын 6,9-р багийн хүчдлийн уналттай гэр хороололд 2 ш дэд станц, 2,7 км цахилгаан дамжуулах агаарын шугамыг 68,7 сая төгрөгөөр хийж байнгын ашиглалтанд оруулснаар дээрхи багуудын гэр хорооллуудад цахилгааны хүчдлийн уналтгүй боллоо. 2010 онд Арвайхээр сумын хүчдлийн уналттай 3,8-р багт дэд станц, 1000 метр сип кабель, 850 метр цахилгаан дамжуулах агаарын шугам, цэцэрлэгт хүрээлэн болон Соѐл амралтын хүрээлэнд шинээр эрчим хүчээр хангах зорилгоор дэд станц, ЦДАШ шинээр суурьлууллаа. Бат-Өлзий, Нарийнтээл сумын 10кв-ын ЦДАШ, дэд станц, 0,4кв-ын ЦДАШ-ийн шинэчлэлийн ажлыг улсын төсвийн 75 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Санконстракш ХХК барьж ашиглалтанд орууллаа. Төгрөг сумын төвд 0,4 кв-ын ЦДАШ-ын шинэчлэлийн ажлыг зураг төсвийг Дэд-Өртөө ХХК-иар хийлгүүлээд байна. Сант сумын 10 кв-ын АШ, Баянгол суманд 35/10 кв-ын дэд станцууд шинээр сурьлуулагдлаа. Уянга сумын хүчдэлийн уналтыг буруулах, дэд станц барих ажил хийгдэж дуусах шатандаа байна. 2011 онд Улсын төсвийн 1.500.0сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Баруунбаян-Улаан, Богд чиглэлийн 15 кв-ын 80 км ЦДАШ-ыг “Электро-Монсэт” ХХКомпани барьж дуусган ашиглалтанд хүлээлгэж өгөөд байна. Ингэснээр Богд сумын иргэд хөдөлмөрчид найдвартай цахилгааны эх үүсвэрээр хангагдаад байна. 19 сум ЦДАШугамд холбогдлоо.


4.3. Түлшний салбарын хөгжлийн бодлого


Нүүрс хийжүүлж, бага

оврын цахилгаан станцуудыг түлшээр

хангана.

Хөгжлийн бодлого 3.2.2. Баянтээгийн

нүүрсний уурхайн менежментийг сайжруулж жилдээ 50.0-аас доошгүй мян.тн нүүрс олборлон бүс нутгийн нүүрсний хэрэгцээний тодорхой хувийг найдвартай хангах нөхцлийг бүрдүүлнэ.

Баянтээг ХК-ний менежментийг нь боловсронгуй болгох асуудлаар хүнд машин механизмын засвар үйлчилгээ хариуцсан “Универсаль Жоиет” ХХК-иар тус компаний хүнд машин механизмын бүх техникт арчлалт, насжилт, эвдрэл гэмтэл, цаашид ажиллах боломжийн талаар дүгнэлт гаргууллаа. Баянтээг ХК нь 100 хувь аймгийн хэрэглээг хангаж байна.


34

4.4. Мэдээлэл, харилцаа холбооны технологийн хөгжлийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Мэдээлэл харилцааны

технологийн салбарын программ хангамж, технологи, эрх зүй,

бүтэц, зохион байгуулалт, санхүү, эдийн засгийн болон хүний нөөцийн нэн

таатай орчинг бүрдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.2.3. Мэдээлэл,

холбооны орчин үеийн үйлчилгээг бүрэн нэвтрүүлнэ.

“Цахим-Өвөрхангай” хөтөлбөр боловсруулж, хөтөлбөрийн хүрээнд одоогоор 19 сумаас 10 сумд “Мэдээлэл Харилцаа Сүлжээ” ХК-ний шилэн кабелийн сүлжээнд, 5 сумд Мобикомын шилэн кабелийн сүлжээнд тус тус холбогдоод байна. Ирэх жил Тарагт, Уянга, Зүүнбаян-Улаан, Бат-Өзий сумд “Мэдээлэл Харилцаа Сүлжээ” ХК-ний шилэн кабелийн сүлжээнд холбогдсноор үндэсний сүлжээний гол зангилаа аймаг болно. Аймгийн бүх сумд үүрэн холбооны үйлчилгээг авч 51360 хүн үүрэн холбооны үйлчилгээнд хамрагдаж байгаа бөгөөд 5 сумаас бусдад нь үүрэн холбооны 2-оос дээш компани үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Хөдөөгийн 83 багийн төвүүдээс 1000-аас дээш хүн амтай 29 багийн судалгааг гарган эхний ээлжинд үүрэн холбооны сүлжээнд холбох ажлыг эхлүүлээд байна. 2010 онд Бүрд, Есөнзүйл, Өлзийт, Баян-Өндөр, Сант, Баянгол, Арвайхээр, Төгрөг, Гучин-Ус, Баруунбаян-Улаан сумд “Мэдээлэл Харилцаа Сүлжээ” ХК-ний шилэн кабелийн сүлжээнд, Хархорин, Хужирт, Арвайхээр, Хайрхандулаан, Нарийнтээл сумд Мобикомын шилэн кабелийн сүлжээнд тус тус холбогдоод байна. 2010 онд аймгийн ИТХТ, Засаг даргын зөвлөлийн хамтарсан хурлаар төсөв, төлөвлөгөөг хэлэлцэн 2011 онд Орон нутгийн төсвөөс 45 сая төгрөгөөр санхүүжүүлэхээр болон ажиллаж байна. 2011 онд говийн сумдыг холбож эхлэхээр төлөвлөж байна. 2012 оны эхний 2 улиралд бүрэн хийгдэж дуусна. Одоо 11 сумдын, 14 сургууль шилэн кабель, adsl, утасгүй интернетийн үйлчилгээнд бүрэн холбогдож багш сурагчид интернетийн үйлчилгээгээ ашиглаж байгаа бол үүрэн холбооны skytell, ge mobile зэрэг оператерүүдийн хөдөлгөөнт модем ашиглан иргэд, малчид интернетийн үйлчилгээ ашиглах боломжтой болоод байна. Арвайхээр хотын байгууллага, аж ахуй нэгж, зарим айл өрхүүд шилэн кабельд холбогдлоо.



Мэдээлэл харилцааны технологийн ололтыг

нийгэм, эдийн засгийн бүх салбарт өргөн

нэвтрүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.2.3. Мэдээлэл,

холбооны орчин үеийн үйлчилгээг бүрэн нэвтрүүлнэ.

4.5. Хот байгуулалт, барилгын хөгжлийн бодлого


Хүн амын нутагшилт,

Хөгжлийн бодлого 3.3.1. Хүн амд төрөлх нутагтаа мэдлэг боловсрол эзэмших, сурч боловсрох, чөлөөтэй сонголт хийх, өөрийгөө хөгжүүлэх, эрүүл, аюулгүй орчинд амьдрах,

Аймгийн хэмжээнд 5 сум Хөгжлийн Ерөнхий төлөвлөгөө хийлгэсэн. Үүнд Арвайхээр сумын ХЕТөлөвлөгөөг 2009 онд, Хархорин сумын ХЕТөлөвлөгөөг 2004 онд, Уянга сумын ЕТ-г 2000 онд, Хужирт, Баянгол сумдын ХЕТөлөвлөгөө 2011 онд тус тус батлагдаж ЕТөлөвлөгөөг хэрэгжилүүлэх мөрдүүлэх зорилгоор “Хэсэгчилсэн ерөнхий төлөвлөгөө, газар зохион байгуулалтын

35

суурьшлын зохистой тогтолцоог хөгжүүлж, хот, суурингийн оршин суугчдад таатай орчин

бүрдүүлнэ.

сонгосон мэргэжлээрээ ажил, хөдөлмөр эрхлэх, өөрийн болон гэр бүлийнхээ амьжиргааг дээшлүүлэх нөхцөл бололцоогоор хангагдах, төрийн шуурхай, иргэнд ээлтэй үйлчилгээг хүртэх, нийгмийн үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцох, үүрэг хүлээх, санал санаачлага гаргах, дэмжлэг урамшуулал хүртэх зэрэг тааламжтай орчин, нөхцлийг бүрдүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

төлөвлөгөө, боловсруулж батлуулах, барилга байгууламжийн байршил тогтоох, барилгын техникийн нөхцөл олгох ажлын хэсгийн ажиллах журам”-ыг боловсруулан аймгийн Засаг дарын 351-р захираж гаргуулан мөрдөж ажиллаа. “Шинэ бүтээн байгуулалт дунд хугацааны зорилтот хөтөлбөр”-ийн орон сууцны хангамжийг нэмэгдүүлэх зорилтод чиглэсэн Орон сууцжуулах ажлыг эрчимжүүлэх Үндэсний хорооноос зарласан “100 мянган айлын орон сууц” хөтөлбөрт хувийн хэвшлийн хөрөнгө оруулалтаар хэрэгжих орон сууцны техникийн төсөл шалгаруулалтаар Дэлгэрэх ХХК-ын 80 айлын орон сууц шалгаран хамрагдсан мөн Цагаан бургалтай ХХК-ны 25 айлын орон сууц, Хархорин-Өргөө ХХК-ны 20 айлын орон сууцыг хамруулж өгөх талаар засаг даргын албан хүсэлт гарган ЗТБХБЯ-д хүргүүлсэн.



Орчин үеийн чанарын

шаардлага бүхий барилга, шинэ нэр төрлийн

барилгын материалын үйлдвэрлэл, нийтийн аж

ахуйн салбарыг бий болгон хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 2.2.5. Байгаль орчинд халгүй техник, технологи бүхий барилгын материалын үйлдвэрийг Арвайхээр, Хархорин, Уянга, Бат-Өлзий, Нарийнтээл зэрэг сумдад байгуулан аймгийн барилгын үйлдвэрлэлийн хэрэгцээт хана, хучилт, хашааны материалын 50-иас доошгүй хувийг орон нутагтаа үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээр хангадаг болно.

Орон нутгийн эрдэс, түүхий эдийн нөөцөд тулгуурлан даацын хүрмэн болон хайрган блокны үйлдвэрүүд жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сан болон аж ахуйн нэгжийн өөрийн хөрөнгөөр Арвайхээр, Уянга, Бат-Өлзий, Нарийнтээл зэрэг сумдад шинээр байгуулагдаад байна. Даацын болон өнгөлгөөний тоосгоны үйлдвэрийг Арвайхээр, Хархорин сумдад шинээр байгуулахад жижиг, дунд үйлдвэрлэлийг дэмжих сангаас 105.0 сая төгрөгийн хөнгөлөлттэй зээлийн санхүүжилтээр тус тус дэмжиж, аймгийн хэмжээнд блокны цех 32, барилгын тоосгоны үйлдвэр 5 байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж байна. Дээрх ажлын үр дүнд барилгын ханын материал болон хашааны материалыг орон нутагтаа үйлдвэрлэсэн бүтээгдэхүүнээр бүрэн хангадаг боллоо.



Хүн амын орон сууцны хангамжийг эрс

сайжруулна. “Орон сууц” үндэсний хөтөлбөр


ЗДҮАХ 2.5.9. Залуу болон орлого багатай гэр бүл, төрийн албан хаагчдыг орон сууцаар хангах бодлогыг үргэлжлүүлэн “Нийслэл болон орон нутагт 100000 айлын орон сууц барих” төслийн хүрээнд аймгийн хэмжээнд нийтийн 200 айлын орон сууц барьж ашиглалтанд оруулан, орон нутгийн нөөцөд тулгуурлан хямд үнэтэй амины орон сууцны

Хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд аймгийн хэмжээнд 2009-2011онд шинээр 60, 40, 20, 12, 25, 20, 12 айлын нийт 7 орон сууц тус тус ашиглалтад орж нийт 189 өрх шинэ орон сууцанд ороод байна. Одоо баригдаж байгаа “Цагаан бургалтай”, “Хархорин Өргөө” ХХК, “Дэлгэрэх хүнс” ХК-ний барьж байгаа 40 айлын 2, 25 айлын 2 нийт 130 айлын орон сууц 2012 онд буюу бүрэн эрхийн хугацаанд ашиглалтад орно. Аймгийн бүх сумдад эмчийн орон сууц баригдан ашиглалтад орж, 4000 төрийн албан хаагчдыг орон сууцжуулах зорилготой хөнгөлөлттэй квот боловсрол, эрүүл мэндийн салбарт тараагдаж иргэд нийслэл болон аймагтаа орон сууц худалдан авч байна.

36

угсармал барилгын хийцийн үйлдвэр байгуулна

Арвайхээр суманд баригдах 20 айлын орон сууц ОССК-ийн 2010 оны төлөвлөлтөөс шалтгаалан хойшилж, Хархорин суманд 20 айлын орон сууц барих саналыг ОССК-д хүргүүлж, Арвайхээр хотод 20 айлын амины орон сууцны цогцолборын угсралтын ажил эхэлж, амины сууцны зориулалттай газрыг иргэдэд олгож байна.


Стратегийн зорилт 4. Хот суурингийн газар

ашиглалтыг сайжруулж, эд хөрөнгийн бүртгэлийн

тогтолцоо, үйл ажиллагааг боловсронгуй

болгоно.

Хөгжлийн бодлого 3.3.1. "Өвөрхангай аймгийн газар зохион байгуулалтын ерөнхий төлөвлөгөө"-г боловсруулна. ЗДҮАХ 2.4.10. Иргэн бүрт газар өмчлүүлэх ажлыг эрчимжүүлэн, газрыг эдийн засгийн эргэлтэнд оруулна.

Аймгийн хэмжээнд 2009-2011 онд 2467 иргэн газар өмчлөн авснаар нийт 13.1 мянган өрхийн 39.6 мянган иргэн 1.1 мянган га газрыг өмчилж аваад байна. Иргэдэд өмчлүүлэх боломжтой газрын нөөцийг нэмэгдүүлэх шаардлагын дагуу 8 сумын 10 байршилд 44.4 мянган га талбайн судалгааг хийж, өмчилсөн болон эзэмшил газраа арилжааны банканд барьцаалан 3766 иргэн 22.4 тэрбум төгрөгийн зээл авч газраа эдийн засгийн эргэлтэнд оруулаад байна.


ТАВ. БҮС НУТАГ, ХӨДӨӨГИЙН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 4 дүгээр тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:


Бүсчилсэн хөгжлийн

төлөвлөлт, удирдлагыг боловсронгуй болгож, бүс

нутгийн хөгжлийг түргэсгэнэ.

Хөгжлийн бодлого 2.1. Хархорин хотыг Хангайн бүсийн тулгуур төв, Арвайхээр хотыг аймгийн хөгжлийн тулгуур төв болгон хөгжүүлнэ.

Монгол улсын Засгийн газрын 2009 оны 320 дугаар тогтоолоор эхний ээлжинд хэрэгжүүлэх томоохон төслүүдийн жагсаалтанд “Аялал жуулчлалын Хархорин 13-р зуун” цогцолборыг 500 сая ам.долларын өртөг бүхий энэ төслийг 2010-2015 онуудад хэрэгжүүлнэ. Монгол улсын нийгэм эдийн засгийг 2011 онд хөгжүүлэх үндсэн чиглэлд энэхүү төсөлд 0.8 тэрбум төгрөг баталж, цогцолборын техник эдийн засгийн үнэлгээг Дэлхийн аялал жуулчлалын байгууллага, АЖҮТөв, орон нутгийн байгууллагууд хамтран хийхээр боллоо.


ЗУРГАА. БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 5 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:


Хөгжлийн бодлого 3.4.1. Байгаль

орчинд ээлтэй бус аж ахуйн аливаа үйл

Аймгийн байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, зүй зохистой ашиглах дунд хугацааны хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлж байна. Аймгийн геомэдээллийн нэгдсэн бааз, сан бүрдүүлэх ажлыг энэ оноос эхлүүлээд байгаа бөгөөд уул уурхайн ашиглалтын явцад эвдэрсэн газрын судалгааг гарган нөхөн сэргээх ажлыг эхлүүлээд байна. “Цэвэр орчин-2010” аяны дор зохион байгуулж бүх нийтээр хог цэвэрлэх ажилд албан байгууллага, аж ахуйн нэгжийн 5998 албан хаагч, 16 багийн 6500 иргэн дайчилгаанд оролцож 136 га

37

Байгаль орчны бохирдол, доройтлыг хязгаарлан

зогсооно.

ажиллагааг таслан зогсоох, байгалийн нөхөн сэргээлтэд зориулах хөрөнгийн хэмжээг нэмэгдүүлэх, нутгийн иргэдэд байгаль орчныг хамгаалах, нөхөн сэргээх, даацад нь зохицуулан оновчтой байдлаар мал аж ахуй болон бусад аж ахуйн үйл ажиллагаа эрхлэх, иргэд эрүүл, аюулгуй орчинд амьдрах баталгааг хангах эрх зүйн таатай орчин, нөхцлийг бүрдүүлэх бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

талбайгаас 6800 тонн хогийг цэвэрлэсэн. Уянга сумын ЗДТГазар уул уурхайн аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран сумын төвийн орчмын хог хаягдлыг ландфиллын аргаар дарж булах ажлыг амжилттай зохион байгуулж, ББУлаан сум 3 га талбайг бүрэн нөхөн сэргээгээд байна. Арвайхээр суманд хуучин барилга байгууламжийн туурь, хог хаягдал, овоолго, цэвэр, бохир ус, халаалтын шугам даган үүссэн овоолго болох 36 цэгийн тоо, эзэн холбогдогчдыг тогтоож 13 байгууллагад МХГазар, БОАЖГазар, Арвайхээр хотын захиргаатай хамтарсан мэдэгдлийг өгч 8 цэгийн 2.5 га талбайг бүрэн цэвэрлүүлж ажилласан. Онцгой байдлын хэлтэс, Арвайхээр, Нарийнтээл, ББУлаан, Гучин-Ус,Баянгол сумд иргэний хамгаалалтын иж бүрэн сургуулийг “Цэвэр орчин-2010” аяны дор зохион байгуулж бүх нийтээр хог цэвэрлэх ажилд албан байгууллага, аж ахуйн нэгжийн 5998 албан хаагч, 16 багийн 6500 иргэн дайчилгаанд оролцож 136 га талбайгаас 6800 тонн хогийг цэвэрлэсэн. Уянга сумын ЗДТГазар уул уурхайн аж ахуйн нэгжүүдтэй хамтран сумын төвийн орчмын хог хаягдлыг ландфиллын аргаар дарж булах ажлыг амжилттай зохион байгуулж, ББУлаан сум 3 га талбайг бүрэн нөхөн сэргээгээд байна. Арвайхээр суманд хуучин барилга байгууламжийн туурь, хог хаягдал, овоолго, цэвэр, бохир ус, халаалтын шугам даган үүссэн овоолго болох 36 цэгийн тоо, эзэн холбогдогчдыг тогтоож 13 байгууллагад МХГазар, БОАЖГазар, Арвайхээр хотын захиргаатай хамтарсан мэдэгдлийг өгч 8 цэгийн 2.5 га талбайг бүрэн цэвэрлүүлж ажилласан. Аймгийн хэмжээнд 140 гаруй халаалтын зуух ажиллаж байгаагаас Арвайхээр сумын хэмжээнд 54 халаалтын зуух үйл ажиллагаа явуулж байгаатай холбогдуулж сумын ЗДТГ хаалтын зуух бүхий аж ахуйн нэгжийн удирдлага, зуухны эзэдтэй2 удаа уулзалт зохион байгуулж зуухнуудад технолгийн шинэчлэл хийх шийдвэрийг өгч ажиллаж байна Агаар бохирдуулагч NO2 SO2- бодисийн хэмжилтийг өдөрт 3 удаа, нүүрсхүчлийн хийг өдөр бүр 30 минут дутам, тоосны хэмжилтийг долоо хоногт 2-3 удаа 24 цагаар, цацрагийн түвшний ажиглалтыг өдөрт 2 удаа, тоосонцорын сорьцийг 10 хоног тутам хийж байна. Шинжилгээ судалгаанын дүнг үндэслэн Арвайхээр сумын Засаг дарга, аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хуралд илтгэл тавьж тодорхой үе шаттай ажлуудыг зохион байгуулж байна.


38


Газар, газрын хэвлийн баялагийг зохистой

ашиглах нэгдсэн бодлого хэрэгжүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.4.3. Өвөрхангай

аймгийн газар зүйн өвөрмөц онцлог, байгаль орчныг хамгаалах, зүй зохистой ашиглах, эдийн засаг, нийгмийг хөгжүүлэх шаардлагад нийцүүлэн тусгай хамгаалалттай газар нутгийн цогцолборыг бүрдүүлэн хөгжүүлж, 2015 он гэхэд нийт нутаг дэвсгэрийн 30 хувийг тусгай хамгаалалтад авна.

Иргэд олон нийтэд түшиглэсэн байгаль хамгаалах, нөхөн сэргээх, зүй зохистой ашиглах зөв бодлогыг хэрэгжүүлэх бодлогын зорилтын хүрээнд Уул уурхайн үйлдвэрлэл эрхлэгчдийн аймгийн зөвлөгөөнийг ЗДТГ, МХГ, БОАЖГазар хамтран Арвайхээр суманд зохион байгуулж ашигт малтмал ашиглах тусгай зөвшөөрөлтэй аж ахуйн нэгжтэй аймгийн Засаг дарга батламжийн гэрээ, эфель ашиглах түрээсийн гэрээ байгуулан ажилладаг 37 аж ахуйн нэгжтэй харилцан ойлголцлын санамж бичгийн гэрээ байгуулан орон нутгийн хэмжээнд уул уурхай эрхлэгчдийн хариуцлагыг өндөржүүлэх хариуцлагатай уул уурхайг хөгжүүлэх арга хэмжээг авч ажиллаа.



Усны нөөцийг бохирдол хомсдлоос хамгаалах, зохистой ашиглах, хүн

амын эрүүл ахуйн шаардлагад нийцсэн

усаар хангах нөхцөлийг бүрдүүлнэ. “Ус” үндэсний хөтөлбөр хэрэгжүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.4.4. Усны

нөөцийг хамгаалах, арвижуулах, хүн ам, малыг эрүүл ахуйн шаардлага хангасан, хүрэлцээтэй усаар хангаж, бохир усыг цэвэршүүлэх усалгааны дэвшилтэт технологийг нэвтрүүлнэ.

“Ус” үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэх арга хэмжээний

төлөвлөгөө боловсруулан, хэрэгжүүлж байна. 2009 онд сумдын ундны

усны эх үүсвэрийг бохирдохоос хамгаалах зорилгоор усны эрүүл ахуйн бүсийг тогтоон 16

булгийн эхүүдэд хамгаалалтын бүс тогтоож, хашаажуулан нутгийн

иргэдэд хариуцуулан ажиллаж байна. Улсын төсвийн хөрөнгөөөр 2011 онд 10 суманд 10, “Цөлжилтийг бууруулах газрын тогтвортой менежмент” төслийн хөрөнгөөр 4 суманд 8, “Тогтвортой амжиргаа-II” төслийн хөрөнгөөр 12 суманд 26, “Малчин өрхүүдэд уст цэг ба нэвтрүүлэх төв байгуулах” төслийн хөрөнгөөр 10 суманд 16 булаг шанд, рашаан, голын эхийг тус тус хашиж хамгаалан нутгийн иргэд малчны бүлэгт хариуцуулан өглөө. Улсын төсвийн 83.3 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Баян-Өндөр сумын Харзтайн голын адагт 2.3 га талбай бүхий газар хөв цөөрөм байгуулах ажлыг “Онги-Ээж” ХХКомпани хийж гүйцэтгэн улсын комисст хүлээлгэн өглөө. Хөв нь 3202.6 м3 ус хуримтлуулан 10 мянга гаруй га бэлчээрийг усжуулж бэлчээрийн усан хангамжийг нэмэгдүүлээд байна. Бүрд сумдын Боригдой хэмээх газар 30 га талбай услах хүчин

чадалтай услалтын системийг шинээр байгуулах ажлыг улсын

төсвийн 248.0 сая төгрөг, Төгрөг сумын Мазрын услалтын

системийн /37 га талбай/ их засварын ажлын 170.0 сая төгрөгийн

хөрөнгө оруулалтаар “Усны барилга” ХХКомпани тус тус хийж

гүйцэтгэн улсын комисст хүлээлгэн өгч, 67 га талбайн усан

хангамжийг шийдвэрлэсэн.


39


Ойн нөөцийг тогтвортой ашиглаж, ой хамгаалах, нөхөн сэргээх, экологийн

тэнцвэрийг хадгалах нөхцөлийг хангана.

Хөгжлийн бодлого 3.4.4. Ойн нөөцийг

хамгаалах цогцолбор арга хэмжээ авч, нөхөн сэргээлтийг эрчимжүүлэх замаар ойн санг нэмэгдүүлнэ.

2011-2013 онд ойг зүй зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх, хамгаалах үйл ажиллагааг цогц байдлаар төлөвлөсөн аймгийн Ойн менежментийн төлөвлөгөөг шинэчлэн боловсруулж Ойн газраар батлуулсан. Энэхүү төлөвлөгөөг үндэслэн ой бүхий сумдын болон, нөхөрлөл, аж ахуйн нэгжүүдийн менежментийн төлөвлөгөөг боловсруулж ойг экологийн даац чадавхид нь тохируулж, бэлтгэх модыг хэрэглээний зохистой түвшинд ашиглах, ойн аж ахуйн арга хэмжээг жил бүр төлөвлөж хэрэгжүүлэх боломжтой болсон.Тус аймагт ойн бодлогын шинэтгэлийн хүрээнд ой цэвэрлэгээний ажлын хэмжээг нэмэгдүүлж мод бэлтгэлийг ойн мэргэжлийн байгууллага, нөхөрлөлүүдээр гүйцэтгүүлэх, тус аймгаас өөр аймаг, нийслэл хот руу түлшний мод тээвэрлэхийг хориглох шийдвэрийг аймгийн ИТХурлаар батлуулан ажиллаж байна. Хархорин, Бат-Өлзий, Хужирт, Арвайхээр сумдад модны төрөлжсөн зах 6, ойн мэргэжлийн байгууллага 4 ажиллаж хууль бусаар мод бэлтгэх зөрчил 2008 онтой харьцуулахад 80%-аар буурлаа. Хууль бус мод бэлтгэлтэй тэмцэх ажлыг эрчимжүүлж энэ чиглэлээр ажиллаж байгаа байгууллагуудын ажлын уялдаа холбоог сайжруулах зорилгоор аймгийн Засаг даргын орлогчоор ахлуулсан Байгаль орчны зөвлөл байгуулан авах арга хэмжээний төлөвлөгөөг батлаж хэрэгжүүлж байна. Шахмал түлшний үйлдвэрлэлийг дэмжих төсөл бүх сумдад хэрэгжиж шахмал түлшний хэрэглээ, үйлдвэрлэлийг нэмэгдүүлэх, ажлын байр бий болгох, сургалт сурталчилгаа явуулах зэрэг ажлыг бүх сумдад зохион байгуулж 335 ширхэг гар багажийг 19 сумын 335 өрх, 3 цехэд олгож, 1121600 ширхэг буюу 365.6тн шахмал түлш үйлдвэрлэн хэрэглэгчдэд нийлүүллээ. Аймгийн хэмжээнд хийн түлш хэрэглэдэг аж ахуйн нэгж, айл өрх, нийтийн хоолны газрууд нэмэгдэж байгаатай холбогдуулан хийн түлшний борлуулалт үйлчилгээний цэг байгуулах төсөл боловсруулан ТЭЗҮндэслэлийг боловсруулж, хүсэлт ирүүлсэн 1 иргэнд газар олгосон. Сүүлийн жилүүдэд төв суурин газруудад нийтийн орон сууц олноор баригдаж айл өрхүүд халаалт болон ахуйн хэрэгцээндээ цахилгаан, хийн, шахмал түлш хэрэглэх хэмжээ нэмэгдсэнээр ой мод, бутлаг ургамал, заг, харганыг түлшинд ашиглах явдал 2008 оны түвшингээс 25%-аар багаслаа. Иргэд, аж ахуйн нэгжүүдийн шахмал түлшний борлуулалт 2010 оны мөн үетэй харьцуулахад 2 дахин нэмэгдсэн байна.

40



Амьтан, ургамлын аймгийн нөөцийн

хомсдолыг хязгаарлаж, тэдгээрийг байгалийн жамаар нөхөн сэргээх, тогтвортой ашиглах нөхцөлийг бүрдүүлнэ.

Хөгжлийн бодлого 3.4.5. Биологийн төрөл зүйлийн нөөцийг тогтоох, хамгаалах талаар цогцолбор судалгаа хийж, биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах, зохистой ашиглах, нөхөн сэргээх бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

“Байгаль орчны шинэчлэл-2” төслийн хүрээнд Дэлхийн банк, Дэлхийн байгаль хамгаалах сангийн Монгол дахь хөтөлбөрийн газар, Алтай Саяны биологийн төрөл зүйлийг хамгаалах төслийн санхүүжилтээр 2009 онд тус аймгийн уулын тууртны популяцийн нөөцийн үнэлгээний ажлыг Баруунбаян-Улаан, Богд, Хайрхандулаан, Зүүнбаян-Улаан сумдад ШУА-ын биологийн хүрээлэнтэй хамтран хийж гүйцэтгэн, цаашид хийж хэрэгжүүлэх ажлын төлөвлөгөө боловруулж байна. Уянга сумын Жаргалант багийн нутаг Баруун, Зүүн асагт ууланд нутагшсан 80 гаруй тооны янгирын сүрэгт өвс тэжээл, хужир шүү тавьж өгөх, биотехникийн арга хэмжээг аймгийн БОАЖГазар, Уянга сумын ЗДТГазар, Жаргалант багийн малчид, байгаль хамгаалагчидтай хамтран зохион байгуулав. 2010 онд ШУАкадемийн Биологийн хүрээлэнгийн эрдэмтэд ойн тууртан амьтдын судалгааг тус аймгийн ой бүхий сумдад зохион байгуулсан. Зэрлэг ан амьтдын ус, бэлчээр, малын бэлчээртэй давхцаж амьдрах орчныг нь хязгаарлан нөөц, байршилд нь тодорхой хэмжээгээр сөргөөр нөлөөлсөн, цаг уурын хүндэрлээс зэрлэг амьтдын идэш тэжээл хомсдсонтой холбогдуулан нэн ховор, ховор амьтдын хамгаалалт, биотехникийн арга хэмжээнд зориулж “Монголын анчдын нийгэмлэг”-ээс Баруунбаян-Улаан суманд 1500.0 мян.төг, Нарийнтээл суманд 500.0 мян.төгрөгийг тус тус зарцуулсан. Уянга сумын Жаргалант багийн нутаг Баруун, Зүүн асагт ууланд нутагшсан 80 гаруй тооны янгирын сүрэгт орон нутгийн төсвөөс 500.0 мян.төгрөгний өвс тэжээл, хужир шүү тавьж өгөх, биотехникийн арга хэмжээг аймгийн БОАЖГазар, Уянга сумын ЗДТГазар, Жаргалант багийн малчид, байгаль хамгаалагчидтай хамтран зохион байгуулав.



Уур амьсгалын өөрчлөлт, цөлжилтөд дасан зохицож, сөрөг үр

Хөгжлийн бодлого 3.4.2. Цөлжилт

үүсч байгаа шалтгааныг судлан тогтоож, ургамлын бүрхэвчийг хамгаалах, ургамалжуулах арга хэмжээ авч, говь, хээрийн бүсийн эмзэг орчны унаган төрхийг хадгалах

2010 онд НҮБайгууллагын ЦТГТМ төслөөр Уянга, Зүүнбаян-Улаан, Богд, Баруунбаян-Улаан сумдад тус бүр 6 га талбайг хашиж цөлжилтийг бууруулах, нийгэм эдийн засагт үзүүлж буй сөрөг нөлөөг багасгах, экосистемийн тэнцвэрийг хадгалах, нөхөн сэргээх зорилготой ой бэлчээрийн цогц систем байгуулан 12000 мянган мод бут тариалж ойн зурвас байгуулсан. Баруунбаян-Улаан сум хашаалсан талбайгаас 450 тонн , Богд сум 180 тонн, Зүүнбаян-Улаан 70 тонн байгалийн хадлан бэлтгэн өөрсдийн хэрэгцээг хангаж 200 гаруй тонн хадланг нутгийн бусад малчдад

41

дагаврыг бууруулах чадавхийг бүрдүүлж


бодлого хэрэгжүүлнэ.

борлуулаад байна. 2010 онд Богд сумын Гүүн усны багт нутгийн иргэдийн байгаль хамгаалах “Шар хөв” нөхөрлөл 3200 ширхэг бортгонд ургуулсан загийг шилжүүлэн суулгаж, 3 төрлийн 600 модыг суулгацаар тарин ойн зурвас байгууллаа. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үндэсний хөтөлбөрийг хэрэгжүүлэхийн тулд тус аймгийн 18 сумын цаг уурын өртөө, харуул бүрт уур амьсгалын судалгааг тасралтгүй хийж байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтийг нарийвчлан судлах зорилгоор Хужирт өртөөнд CAMS-620, Хархорин өртөөнд MMS-01, Арвайхээр өртөөнд MAWS-301, Шар шороон шуурганы автомат станц суурилуулсан. 10-р сарын 1-ны байдлаар Онги бороо-1 экспедиц 16 удаа, Онги бороо-2 экспедиц 3 удаа гарч 56 цэгт байрлан 171 удаагийн харвалтаар хур тунадас нэмэгдүүлэх үйл ажиллагаа явууллаа. 05, 06-р сард нутгийн 50%-аас илүү хэсгийг хамарч ахиу хэмжээтэй нэмэгдэж орсон 5 тохиолдлын үр ашгийг тооцож үзвэл 318.1 сая төгрөгний үнэ бүхий 15 943 630 м3 хурын усыг зориудаар буулгаж орох хур тунадасны хэмжээг 0.5-23.0мм-ээр буюу дунджаар 5.3-61.7%-иар нэмэгдүүлжм 258.1 сая төгрөгний ашигтай ажилласан тооцоо гарлаа.


ДОЛОО. ЭРХ ЗҮЙ, ТӨРИЙН БАЙГУУЛЛЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГО Монгол Улсын хөгжлийн 6 дугаар тэргүүлэх чиглэлийн хүрээнд:

7.1. Эрх зүйн шинэтгэл


Төрийн институцүүдийг чадавхжуулж, төрийн

үйлчилгээг ил тод, хүртээмжтэй болгох эрх

зүйн зохицуулалтыг

ЗДҮАХ 3.1.4. Төрийн хууль, тогтоомж, тогтоол, шийдвэр, улсын болон орон нутгийн хөгжлийн бодлогын хэрэгжилт, нутгийн захиргаа, төрийн үйлчилгээний байгууллага, төрийн албан хаагчдын үйл ажиллагаа, ажил үйлчилгээнд

хийх, хяналт, шалгалт, хяналт-шинжилгээний чанар, үр дүн, үр

“Хууль тогтоомж, шийдвэрийг хэрэгжүүлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих, үр дүн гүйцэтгэлийг мэдээлэх журам”, “Аймгийн Засаг даргын шийдвэр гаргах журам”-ыг тус тус батлан, хэрэгжүүлж ажиллаж байна. Аймгийн Засаг даргаас нийтээр дагаж мөрдүүлэхээр эрх зүйн хэм хэмжээ тогтоосон 2008–2009 оны эрх зүйн актуудыг ХЗДХЯ-нд хянуулж, улсын нэгдсэн бүртгэлд бүртгүүллээ. Сумын Засаг даргын захирамж, ЗДТГазрын даргын тушаалын эрх зүйн үндэслэлийг татан авч хянах, холбогдох дүгнэлтийг гаргах ажил тогтмолжсон байна. Аймгийн төрийн болон орон нутгийн өмчит аж ахуйн нэгж, төсвийн байгууллагын удирдлагаас гаргасан тушаал, шийдвэрүүдийн хууль эрх зүйн үндэслэл, архив, албан хэрэг хөтлөлтийн стандарт, зааврын хэрэгжилтийн байдалд хяналт, шинжилгээ хийж, зөрчилтэй тушаал, шийдвэрүүдийн зөрчлийн тэмдэглэлүүдийг тухайн байгууллагын болон дээд шатны удирдлагуудад нь хүргүүлж, цаашид байгууллага, аж ахуй нэгжүүд

42

боловсронгуй болгоно. дагаварын үнэлгээ, дүгнэлт гаргах үйл ажиллагааг тогтмолжуулан чанаржуулж, үнэлгээний бодит байдлыг ханган, нийтэд мэдээлэх, хэрэглэгчдийн үнэлгээ авах ажлыг иргэний нийгмийн байгууллагуудын оролцоотойгоор хийж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд сурталчилж хэвшүүлнэ.

байгууллагын дотоод журам, дүрэм, аливаа эрх зүйн акт боловсруулахад мөрдлөг болгох зөвлөмжийг боловсруулан хүргүүлж байна. “Нэг цонхны үйлчилгээний төв”-ийг 2009 онд Хархорин, 2010 онд Арвайхээр сумын ЗДТГ-т байгуулан ажиллуулж, “Хүний аюулгүй байдлын судалгааны төв” ТББ байгуулан, комьютер, тавилга, техник хэрэгслийг суурилуулж, үйл ажиллагаа нь төлөвшиж тогтмолжлоо. 2011 оны 11 дүгээр сараас хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тасаг нь аймгийн ЗДТГ-ын даргын шууд удирдлагад шилжиж ажлын чиг үүрэг шинэчлэгдэн төрийн хууль, тогтоомж, тогтоол, шийдвэр, хөгжлийн бодлогын хэрэгжилт, төрийн байгууллага, төрийн албан хаагчдын үйл ажиллагаанд үр дагавар, үр нөлөөний хяналт-шинжилгээг хийх, зөвлөмж гаргах үйл ажиллагааг ханган ажиллав. “Аймгийн ЗДТГ-ын хэлтэс, Засаг даргын дэргэдэх агентлаг, сумдын Засаг дарга, ЗДТГ-ын үйл ажиллагаанд хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний журам”-ыг 2010 оны 390 дүгээр захирамжаар шинэчлэн баталлаа. Засгийн газарт жил бүр тайлагнагдаг Хяналт-шинжилгээний, үнэлгээний үйл ажиллагааны үр дүнгээр аймаг /2008, 2010/ 2 удаа улсад тэргүүн байр эзлэв. Сүүлийн 3 жилд бүх сумдын ЗДТГазар, аймгийн ЗДТГ-ын 5 хэлтэс, Засаг даргын дэргэдэх 18 агентлаг, 95 төсвийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд иж бүрэн болон хэсэгчилсэн, явцын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг батлагдсан журам, аргачлал, ажлын удирдамжийн дагуу хийж байна.



Хүний эрхийг

баталгаатай хангана.

ЗДҮАХ 3.4.1. Хүний эрх, эрх чөлөөг дээдлэх, иргэдийн эрх зүйн боловсрол мэдлэгийг дээшлүүлэх, эрх зүйн сургалт, сурталчилгааг тогтмол, үр дүнтэй зохион байгуулах ажлыг боловсронгуй болгоно.

ЗДҮАХ 3.4.6. Төрийн байгууллагын нэхэмжлэлтэй улсын орлогод орох төлбөрийн гүйцэтгэх баримт бичигт шийдвэр гүйцэтгэлийн ажиллагаа явуулах, цагдан хорих байрыг олон улсын

“Иргэдийн эрх зүйн боловсрол” аймгийн хөтөлбөрийг батлуулан, “Эрх зүйн мэдээллийн танхим”-ыг нийт 10.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар 11 суманд байгуулж, ХЗДХЯам, НҮБ-ийн хөгжлийн хөтөлбөрийн 20,0 сая төгрөгийн санхүүжилтээр Хархорин сумын ЗДТГазарт “Эрх зүйн туслалцааны төв”-ийг тус тус байгуулан ажиллуулав. Эрх зүйн сургалт сурталчилгааны нэгдсэн төлөвлөгөөг батлан хэрэгжүүлснээр сүүлийн 3 жилийн байдлаар хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа эрх зүйн сургалт, сурталчилгааг сумдууд болон, иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжид нийт 36 удаагийн сургалтыг зохион байгуулж давхардсан тоогоор 4650, хүний эрх эрх чөлөөг хангах 17 удаагийн сургалтыг зохион байгуулж, давхардсан тоогоор 1500 иргэнийг тус тус хамруулав. Хүний эрхийг хангах, шударга ѐсыг бэхжүүлэх талаар “Ёс зүй шударга ѐсны аян”, “Аюулгүй амар тайван орчин”, “Байгаль орчны

43

стандарт, жишигт нийцүүлэн тохижуулах, харуул хамгаалалтыг орчин үеийн тоног төхөөрөмж, техник хэрэгсэл, ажиллах нөхцөл боломжоор хангахад дэмжлэг туслалцаа үзүүлж ажиллана.

ЗДҮАХ 1.4.5 Ахмад настан, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, хүүхэд, залуучуудын хөгжих боломж, тэдэнд зориулсан үйлчилгээний нэр төрөл, чанар, хүртээмжийг нэмэгдүүлэн, зарим сумдад ахмадын танхим байгуулж, төв, суурингийн ахмадыг харъяалалтай болгох асуудлыг шийдвэрлэнэ.

ЗДҮАХ 1.4.7. Асран хамгаалах хүнгүй, бүтэн болон хагас өнчин, хараа хяналтгүй орхигдсон хүүхдийг төрийн байгууллагын анхаарал халамжинд авахын хамт, хүүхдийн эрхийг зөрчиж байгаа байгууллага, хуулийн этгээд, эцэг эхэд хариуцлага тооцож хүүхдийн эрхийн хэрэгжилтийг хангана.

аян”, “Эрүүл мэнд эрх зүйн боловсрол” зэрэг 7 аяныг зохион байгуулан, аймгийн ЗДТГ-аас 3 орчим сая төгрөгийг зарцуулав. Эрх зүйн мэдээлэл, зөвлөгөөг иргэдэд ойртуулах зорилгоор “Иргэн таны өврийн ном”-ийг 25000 хэвлүүлэн аймгийн нийт өрхүүдэд хүргүүлэв. Аймгийн ахмадын хороог 25,5 сая төгрөгийн санхүүжилтээр 5 өрөө байртай болгож, ахмадууд чөлөөт цагаа зөв өнгөрүүлэх боломжийг бүрдүүллээ. Сумдын ахмадын хорооноос 11 сум ахмадын танхимтай болж, төв суурин газрын ахмадуудаас сүүлийн 3 жилд нийт 1500 гаруй ахмадуудыг аль нэг байгууллагын харъяалалтай болгов. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн аймгийн чуулганыг 2009, 2011 онд 2 удаа зохион байгуулж тулгарч буй асуудлаа тодорхойлон өмнөх чуулганаас дэвшүүлсэн зорилтын биелэлтээ дүгнэлээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд ээлтэй орчин бүрдүүлэх, тэдэнд үзүүлэх чанар хүртээмжийг дээшлүүлж 15 байгууллага, аж ахуйн нэгж стандартын шат, налуу замтай болсон. ЕБ-ын II сургуулийн дэргэдэх хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхүүдийн тусгай бүлгийн анги танхимыг тохижуулахад төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын дэмжлэгээр 2.0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийж, бүлгийн тоо, багшийн орон тоог нэмэгдүүллээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй болон хүнд нөхцөлд амьдарч байгаа 200 хүүхдийг жил бүр хүүхдийн зусланд амрааж тэдний хөгжих боломжийг нэмэгдүүллээ. Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хэрэгцээнд нийцсэн үйл ажиллагааг “Сайн дурын туслагч” хүүхдүүдийн оролцоотойгоор “Хариу нэхээгүй тус”, “Сэтгэлийн илгээмж”, “Миний илүү чамд”, “Сэтгэлийн дэм” зэрэг аянуудыг жил бүр уламжлал болгон зохион байгуулж хэвшлээ. Хүүхдийн эрхийг хамгаалах, хүүхдийн нийгмийн хамгааллыг сайжруулах зорилгоор Хүүхэд хамгааллын баг, Хүүхдийн хууль зүйн хороог байгуулан ажилласнаар хүүхэд оролцсон болон хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийг бууруулах, цаашлаад холбогдогч хүүхдийн эрхийг хамгаалах, нийгэмшүүлэх, хараа хяналтгүй орхигдсон хүүхдийн эрхийг хамгаалах, хүүхдийн эрхийг зөрчсөн байгууллага, хуулийн этгээдэд хариуцлага тооцох механизмийг бүрдүүлэхэд хууль хяналтын байгууллагуудын санаачлага, үүрэг, оролцоог нэмэгдүүлэн ажиллаа. Хүүхдийн асуудлаар дагнасан мөрдөн байцаагч, прокурор, шүүгч, өмгөөлөгчтэй болсон нь үндэсний хэмжээнд туршлага болохуйц арга хэмжээ боллоо. Аймгийн хууль зүйн хороотой хамтран гэмт

44

хэргийн холбогдогч болсон 21 хүүхдэд ял хойшлуулах, нийгмээс тусгаарлахгүйгээр хүүхдийг нийгэмшүүлэх хүүхдэд ээлтэй шийдвэр гаргуулж ажиллав. Сүүлийн 3 жилд асран хамгаалах хүнгүй, бүтэн өнчин 3 хүүхдийг хуулийн дагуу төрийн байгууллагын асрамжинд шилжүүлж, хүүхдийн эрхэд халдсан, хүүхдийг гутаан доромжилсон, насанд хүрээгүй хүүхдийг бэлгийн хүчирхийлэл, дарамтанд оруулж гэмт хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдсон 5 насанд хүрэгчдэд хууль хяналтын байгууллагуудтай хамтран хариуцлага тооцож, хохирогч болсон 7 хүүхдийн эрхийг хамгаалах, нөхөн сэргээх үйлчилгээг үзүүллээ.



Нийгэм дэх аюулгүй орчныг бий болгох эрх

зүйн орчинг боловсронгуй болгоно.

ЗДҮАХ: Хариуцлагын тогтолцоог өндөржүүлж, эрх зүйн шинэтгэлийг гүнзгийрүүлнэ.

3.4.5. Архидалт, согтуурлын хор хөнөөлийг бууруулах ажлыг эрчимжүүлж, согтууруулах ундаа үйлдвэрлэх, худалдаалах, түүгээр үйлчлэхэд тавих хяналтыг чангатгана.

Аймгийн ИТХ-ын Тэргүүлэгчдийн хурлаас 2011 оныг архидалтгүй зан үйлийг хэвшүүлэх жил болгож, “Архигүй Монголын төлөө” “УРИАЛГА” гаргалаа. “Аюулгүй амар тайван орчин” 1 сарын аяны хүрээнд “Аюулгүй амар тайван орчин ба хүний эрх” сэдэвт онол практикийн бага хурал, “Архи, тамхи–Шинэ үеийн сонголт биш” сэдвээр телевизийн цуврал шууд нэвтрүүлэг хийлээ. “Архи, тамхины хэрэглээний талаарх охидын бодол”, төслийг 2011 оноос эхлэн мэргэжлийн байгуулаглагуудтай хамтран хэрэгжүүллээ. Орон нутгийн телевизтэй хамтран ажиллах гэрээ хийж, гэрээний дагуу 2 удаа “архи тамхины хор уршиг, түүнээс сэргийлэх” талаар цуврал нэвтрүүлэг явуулав. Хорт зуршлын талаар 2 цагийн сургалт хийж өссөн дүнгээр 350 гаруй хүн хамрагдаж, мэдээллээр хангагдав. Дээрхи үйл ажиллагаануудын үр дүнд оюутан, өсвөр насны хүүхдүүдийн дундах хорт зуршлын талаархи мэдлэг нэмэгдэж, хандлагад эерэг нөлөөлж байна. Аймгийн Цагдаагийн газраас “Архидалтгүй орчин бидний гэрэлт ирээдүй” тугийг 18 сумаар аялуулж, архитай тэмцэх хөдөлгөөнийг өрнүүллээ. Хуулийн байгууллагууд хамтран архи согтууруулах ундаа худалдаалдаг 300 дэлгүүр, үйлчилгээний 34 ресторан зоогийн газарт аттестатчилал явуулж, стандартын шаардлага хангаагүй 125 дэлгүүр, 8 ресторан зоогийн газрын үйл ажиллагааг зогсоож, аймгийн хэмжээнд архи согтууруулах ундаа худалдаалах цэгийг 41.7, үйлчлэх цэгийг 23.5 хувиар бууруулав. Архидан согтуурахтай тэмцэх тухай хууль тогтоомжоор 140 зөрчил илрүүлж 921.0 мянган төгрөгний торгууль оногдуулсан. Хууль бусаар согтууруулах ундаа худалдан борлуулсаны улмаас 150 литр архи, 20.6 литр пиво хурааж холбогдох журмын дагуу улсын орлого болгов.

45

Архидан согтуугаар үйлдэгдсэн гэмт хэрэг эхний 11 сарын байдлаар 125 гарч урьд оны мөн үеэс 24 хэргээр буюу 16.1 хувиар буурав.



Улс төрийн тогтолцоог боловсронгуй болгож,

ардчилалыг гүнзгийрүүлэн хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.3.2. Төр, иргэний нийгмийн байгууллагын хамтын ажиллагааг шинэ шатанд гаргаж, төр-иргэний харилцан итгэлцлийг бэхжүүлэн, нутгийн захиргааны бүх шатны байгууллагад иргэд, иргэний нийгмийн байгууллагаас хяналт тавих, нөлөө үзүүлэх, дэмжлэг авах, ажил гүйцэтгэх зэрэг гурван талт түншлэлийг хөгжүүлнэ. ЗДҮАХ 3.3.5. Олон нийтийн мэдээллийн эрх чөлөөг ханган, олон нийт, хэвлэл мэдээлэл, иргэний нийгмийн байгууллагуудад мэдээллээр нээлттэй үйлчлэх, иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авах зориулалт бүхий мэдээллийн төв байгуулж, үйлчилгээний хүрээг өргөтгөнө.

Аймгийн ЗДТГазар, “Орон нутгийн санаачлага” төрийн бус байгууллагатай хамтран жил бүр “Гурван талт түншлэл” аймгийн зөвлөлгөөнийг тогтмол зохион байгуулж байна. Төсөвт байгууллагуудын зөөлөн эдлэл, нормын хувцсыг орон нутгийн оѐдолчдоор хийлгэх, ажлын хэсгийг нутгийн захиргаа, иргэний нийгэм, хувийн хэвшлийн байгууллагуудаас тус бүр 3 төлөөлөл бүхий 9 хүний бүрэлдэхүүнтэй байгуулан ажиллуулав. Арвайхээр сумын ЕБ-ын 4 сургууль, “Оюуны Ундраа” бага сургуулийн “Үдийн цай” хөтөлбөрийн үйл ажиллагаанд аймгийн Скаутын холбооноос хяналт тавьж ажиллан дүнг аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүллээ. Аймгийн Засаг дарга, Авилгалтай тэмцэх газар, ТББ-уудын 3-н талт түншлэлийн хүрээнд төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлэв. Орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн болон төрийн бус, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах гэрээ байгуулж, хэвлэлийн бага хурлыг 5 удаа, нээлттэй хэлэлцүүлгийг 18 удаа зохион байгууллаа. Аймгийн ЗДТГазраас хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр явуулах мэдээ, мэдээллийн хуваарийг батлан мөрдүүлж ажилласнаар 62 гаруй мэдээ, мэдээллийг иргэд, олон нийтэд хүргээд байна. Аймгийн “Сэтгүүлчдийн нэгдсэн холбоо”-г шинээр байгуулж, МҮОНРадио, орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн байгууллагуудтай жил бүр ажил гүйцэтгүүлэх гэрээ байгуулан, төрийн бодлого, зорилт, үйл ажиллагааг мэдээлэх, сурталчлах ажлыг тогтмол зохион байгуулж хэвшив. Аймгийн Засаг дарга, түүний Тамгын газрын үйл ажиллагааг иргэдэд нээлттэй сурталчлах зорилгоор албан ѐсны цахим хуудас /www.uvurkhangai.gov.mn/ -аар төрийн мэдээ, мэдээллийг тогтмол шинэчлэн ажиллаж байна. Нутгийн Удирдлагын Ордоны 1 давхарт орон нутгийн мэдээллийн төвийг байгуулан иргэдэд мэдээллээр үйлчлэх, иргэдийн санал хүсэлтийг хүлээн авах, УИХ-аас гаргасан хууль, тогтоомж, шийдвэрийг сурталчлах зэргээр үйлчилгээний олон хэлбэрээр мэдээллээр үйлчилж байна. Арвайхээр хотын төвд иргэдэд төрийн мэдээллийг шуурхай дамжуулах электрон самбар, аймгийн ЗДТГ-т мэдээллийн цахим самбар зэргийг байршуулан төрийн мэдээллийг

46

иргэдэд хүртээмжтэй, нээлттэй хэлбэрээр хүргэж хэвшээд байна. Хэрэгжилт 100.0

7.2. Монгол Улсын төрийн байгуулал, төрийн удирдлагын хөгжил


Парламентын тогтолцоог

төлөвшүүлэн хөгжүүлж, төрийн бодлогын

тогтвортой байдлыг хангана.

ЗДҮАХ 3.1. Нутгийн удирдлагын байгууллага, тэдгээрийн албан хаагчдын чадавхийг дээшлүүлж, үүрэг, хариуцлагыг өндөржүүлнэ. “Удирдах ажилтны сахилга, хариуцлагын аймгийн зөвлөлгөөн” зохион байгуулж, хариуцлагын шалгуур үзүүлэлт бий болгоно.

Монгол Улсын Засгийн газрын “Аймаг, сумын Засаг даргын Тамгын газрын бүтцийг шинэчлэн тогтоох тухай” 2008 оны 67, 2009 оны 13, 2010 оны 223 дугаар тогтоолуудаар баталсан жишиг орон тоотой дүйцүүлэн аймаг, сумын ЗДТГазар, аймгийн Засаг даргын дэргэдэх газар, хэлтэс, албадын бүтэц, орон тоог шинэчлэн тогтоож, тэдгээрт 1127 төрийн албан хаагч, төрийн үйлчилгээний байгууллагуудад 3400 гаруй ажилтан, ажилчид ажиллаж аймгийн 110 мянга гаруй иргэдэд төрийн үйлчилгээ хүргэж байна. Аймгийн төрийн бус байгууллагуудын сүлжээ хамтран аймгийн ЗДТГ, аймгийн Засаг даргын дэргэдэх Нийгмийн даатгалын хэлтэс, Хархорин, Хужирт сумдын ЗДТГ-ын үйл ажиллагаанд Засгийн газрын 2009 оны 143 дугаар тогтоолоор батлагдсан “Ил тод байдлыг илтгэх шалгуур үзүүлэлт”-ийн дагуу хяналт-шинжилгээ хийж, Төрийн болон орон нутгийн өмчөөр бараа ажил үйлчилгээ худалдан авалт, улсын болон орон нутгийн төсвийн зарцуулалт, гүйцэтгэл, аймгийн вэб сайтын ашиглалт, хүний нөөцийн ил тод байдлыг хангалттай гэж үнэллээ.



Төрийн удирдлагын шийдвэр гаргах үйл явцын

ил тод байдал, түүнд иргэд оролцох боломжийг

хангана.

ЗДҮАХ 3.3.1. Иргэд, байгууллагын санал, хүсэлт, өргөдөл, гомдлыг шуурхай шийдвэрлэн, бодлого зорилт тодорхойлох, шийдвэр гаргах, гүйцэтгэлийн хяналт шалгалт, үр дүнгийн хяналт шинжилгээ, үнэлгээний үйл ажиллагаанд иргэдийн бүтээлч, ажил хэрэгч оролцоог нэмэгдүүлнэ.

Байгууллага, иргэдээс аймгийн Засаг дарга, Тамгын газарт ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг хянан шийдвэрлэх аймгийн зөвлөлийг шинэчлэн байгуулав. Уг зөвлөлийн хурлыг зохион байгуулж, байгууллага, иргэдээс ирүүлсэн өргөдөл, гомдлыг 14 хоног тутамд хэлэлцэж хэлэлцэж, сүүлийн 3 жилд 259 иргэнд 14.8 сая төгрөгийн буцалтгүй мөнгөн тусламж олгов. Аймаг, сумдын ЗДТГ, аймгийн Засаг даргын дэргэдэх агентлагуудаас ирүүлсэн өргөдөл, гомдлын мэдээнд хяналт-шинжилгээ хийж, эргэх мэдээллээр хангаж, Засгийн газарт улирал тутамд мэдээлж байна. Нутгийн захиргааны байгууллагын бодлого, шийдвэрт иргэдийн санал хүсэлтийг тусгах, гарч буй шийдвэрийг тэдэнд хүргэх чиглэлээр аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хуралдаанаар хэлэлцүүлж, шийдвэрлэсэн иргэдэд хамааралтай 72 асуудлыг хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд мэдээлэв.



ЗДҮАХ 3.1.5. Сум, багийг хөгжүүлэх, бие даасан байдлыг

“Баг бэхжүүлэх аймгийн хөтөлбөр”-ийг хэрэгжүүлэх ажлын хүрээнд аймгийн 79 багийн Засаг даргыг унаажуулахад 37.5 сая төгрөг, 12 багийн төвийг сэргээн засварлахад 57,4 сая төгрөг, 29

47

Засаг захиргаа, нутаг

дэвсгэрийг эдийн засгийн чадамж, хүн амын нөөцөд

тулгуурлан томсгоно.

нэмэгдүүлэхэд онцгойлон анхаарч хөдөөний төвгүй багийг төвтэй болгож, нийт сумдын 30.0 хувь, багийн 20.0 хувийг аймгийн жишиг сум, баг болгож, улсын хэмжээний тэргүүний сум, баг төрүүлж, аймгийнхаа улсад тэргүүлж ирсэн амжилтыг хадгалж, ахиулна.

багийн төвийг шинээр барихад 951,6 сая төгрөг, 8 багийн төвийг цахилгааны эх үүсвэрээр хангахад 3.2, нийт 1049,7 сая төгрөгийг орон нутгийн болон улсын төсвийн хөрөнгө оруулалтаар бүрэн шийдвэрлэв. Аймгийн жишиг сум, баг болох хөгжлийн хөтөлбөрөө боловсруулан 2009 онд ирүүлсэн Баянгол, Арвайхээр сум, Арвайхээр сумын III, Хархорин сумын VIII, Уянга сумын I, Хайрхандулаан сумын V, Баянгол сумын II багуудын 2 жилийн хугацаатай хөгжлийн хөтөлбөрийг аймгийн Засаг даргын захирамжаар баталгаажууллаа. Хөгжлийн хөтөлбөр нь батлагдсан дээрх 2 сум, 5 багийн гарааны түвшинг шалгуур үзүүлэлт, шалгаруулах журмын дагуу дүгнэх ажлыг гүйцэтгэж байна. 2010 онд аймгийн жишиг сум болохоор Нарийнтээл сум, жишиг баг болохоор Зүүнбаян-Улаан сумын Дэвшил баг хөгжлийн хөтөлбөрөө ирүүлснийг журмын дагуу 2012 онд дүгнэнэ.



Төрийн бүртгэл, мэдээллийг тогтолцоог

шинэтгэж, бодитой, үнэмшилтэй цахим

мэдээллийн тогтолцоо, сан байгуулна.

ЗДҮАХ 3.2.3. Аймагт Улсын бүртгэлийн байгууллага байгуулж, иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад чирэгдэлгүй, хөнгөн шуурхай үйлчилгээ үзүүлж, улс, аймаг, сум, төрийн байгууллагуудын хооронд мэдээлэл, лавлагааг цахим сүлжээгээр шуурхай солилцох нөхцлийг бүрдүүлнэ. ЗДҮАХ 3.2.5. Нийт сумдын 70-аас доошгүй хувийг өндөр хурдны шилэн кабельд холбосноор орон нутгийн төрийн захиргааны байгууллагуудын цахим мэдээллийн нэгдсэн сүлжээт сантай болж иргэд, байгууллага, аж ахуйн нэгжид үзүүлэх үйлчилгээ, мэдээллийг тогтмол, шуурхай, найдвартай болгоно.

ИИррггээнниийй ууххааааллаагг үүннээммллээхх ооллггоохх аажжллыынн ссууууррьь ММооннггоолл ууллссыынн

ииррггээнниийй шшииннээччииллссээнн ббүүррттггээллииййнн аажжиилл 22001100 оонныы 77 ддууггаааарр 55--нныы

өөддррөөөөсс ааййммггииййнн ххээммжжээээнндд 1199 ссууммаанндд ззээррээгг ээххээллжж,, 22001100 оонныы 1122

ддууггаааарр ссааррыынн 2200--нныы өөддррииййнн ббааййддллаааарр ииррггээнниийй шшииннээччииллссээнн

ббүүррттггээллдд ххааммррааггддвваалл ззооххиихх 1166--аааасс ддээээшш ннаасснныы 7744115588 ххүүнн

ббааййггааааггаааасс 6699778855 ииррггээнн ббүүррттггээллдд ххааммррааггддаажж 9944,,11 ххууввььттаайй,, 1166--аааасс

ддоооошш ннаасснныы ххааммррааггддвваалл ззооххиихх 3377881199 ииррггээнн ббааййггааааггаааасс 3322110000 нньь

ббүүррттггээллдд ххааммррааггддаажж 8855,,00 ххууввььттаайй ббааййннаа..

ДДээээррххии аажжллыынн ххүүррээээнндд 22 өөддррииййнн ссууррггааллтт,, 22 өөддррииййнн шшииннээччииллссээнн

ббүүррттггээллииййнн ттоонноогг ттөөххөөөөррөөммжж ддээээрр аажжииллллаахх ддааддллааггаа аажжллыыгг ззооххииоонн

ббааййггууууллжж,, ххээллттссииййнн аажжииллттннуууудд 1199 ссууммнныы ббүүррттггээллииййнн аажжииллттаанн,,

ггээррээээтт 2244 аажжииллттнныыгг ххааммррууууллллаааа.. ББүүхх ссууммддаадд 22001100 оонныы 77 ддууггаааарр

ссааррыынн 1144--өөөөсс ббүүррттггээллииййнн аажжииллллааггаааа ззээррээгг ээххээллжж,, ииррггээнниийй

шшииннээччииллссээнн ббүүррттггээллииййнн ммээддээээгг ссууммддаааасс 1144,, 77 ххоонноогг ттууттааммдд ннээггттггээнн

УУББЕЕГГааззаарртт ххүүррггүүүүллжж ббааййннаа.. ТТөөввөөөөсс 5588,,00 ммяянн//шшииррххээгг ИИУУББ--3311 ммааяяггтт,,

117700 шшииррххээгг DDVVDD,, 1199 шшииррххээгг ккооммппаакктт ССДД ххүүллээээнн ааввчч ббүүррттггээллжжүүүүллээнн

ххууввааааррииллааллтт ххииййжж,, ссууммддаааасс ннииййттддээээ 6644559922 шшииррххээгг ИИУУББ--3311 ммааяяггтт

ххүүллээээнн ааввссннаааасс ххүүччииннттээйй 6633558822 шшииррххээгг ИИУУББ--3311 ммааяяггттыыгг,, ииррггээнниийй

шшииннээччииллссээнн ббүүррттггээллииййнн ммээддээээллээлл ааггууууллааггддссаанн ССDD--1199,, DDVVDD--116699

шшииррххээггииййгг ддааггааллддаахх ххууууддссууууддыынн ххааммтт УУББЕЕГГааззаарртт ххүүррггүүүүллссээнн

ббааййннаа.. Орон нутагт Улсын бүртгэлийн хэлтэс байгуулагдан үйл ажиллагаа явуулж эхэлсэнээр тодорхой үр дүнд хүрч байна. 2011 оны 12 сараас сумын ажилтнууд босоо тогтолцоотой болж, улсын

48

бүртгэгчээр ажиллаж байна. Ингэснээр улсын бүртгэгч нарын ажлын хариуцлага, аймаг, сум, төвийн ажлын уялдаа холбоо сайжирч, мэдээллийн чанар, хурд шуурхай болох боломж бүрдсэн байна. Иргэний бүртгэлийн тасаг нь мэдээллийн нэгдсэн санд ОНЛАЙН-аар холбогдож, иргэний 8 төрөл, шилжилт хөдөлгөөний мэдээ 14 хоног тутамд нэгдсэн сүлжээнд шивэгдэн баталгаажиж, иргэд, байгууллагад хүрэх иргэний лавлагаа, мэдээлэл шуурхай чирэгдэлгүй болох эхлэл тавигдсан байна. Цаашид иргэд, байгууллага цахим хэлбэрээр лавлагаа, мэдээлэл авах боломж нээлттэй болж, туршилтын ажил хийгдэж байна.


7.3. Монгол Улсын төрийн захиргаа, төрийн албаны шинэтгэлийн бодлого

Стратегийн зорилт 1. Төрийн албаны

стратегийн төлөвлөлт, гүйцэтгэлийн удирдлагын

чадамжийг хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.1.3. Төрийн албыг мэргэшсэн чадварлаг, хариуцлагатай менежер, албан хаагчдаар бэхжүүлэхэд тэднийг сонгон шалгаруулах, үйл ажиллагааг нь үнэлж дүгнэх ажлыг чанартай, нээлттэй, ил тод болгож, “Төрийн албаны сургалт, хөгжлийн төв” байгуулан төрийн албан хаагчдын мэдлэг, боловсрол, дадлага, туршлага, ур чадварыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сургалтыг системтэй зохион байгуулан, тэдний ажиллах нөхцөл, баталгааг бүх талаар хангах замаар төрийн албыг чадавхижуулна.

Аймгийн Засаг даргын захирамжаар “Суралцагч байгууллага” аймгийн хөтөлбөрийг баталж, төрийн байгууллагын хүний нөөцийн сургалт, хөгжлийг хангах сургалтын эхний шатны үйл ажиллагааг эхлүүлээд байна. Сургалтын хөтөлбөрийн дагуу 2009. 2010 онд тусгайлан бэлтгэгдсэн сургагч багш нар ерөнхий менежерүүдийн манлайллын 3 үе шаттай сургалтыг аймгийн төв болон бүх сумдыг хамруулан бүсчлэн зохион байгуулж, 160 ерөнхий менежер хамрагдав. 2010 онд батлагдсан хөтөлбөрийн дагуу аймгийн ЗДТГ-ын хэлтэс, Засаг даргын дэргэдэх агентлагын удирдах ажилтан, мэргэжилтэн, сумдын ЗДТГ-ын төрийн захиргааны ажилтнуудад зориулсан “Төрийн албаны стандарт” сэдэвт нэгдсэн сургалтыг зохион байгуулав. “Төрийн албаны сургалт, мэдээллийн төв”-ийн ажиллах журмыг аймгийн Засаг даргын захирамжаар баталж, орон нутагт үйл ажиллагаа явуулж байгаа хэвлэл мэдээллийн болон төрийн бус, иргэний нийгмийн байгууллагуудтай хамтран ажиллах гэрээ байгуулж, хэвлэлийн бага хурал, нээлттэй хэлэлцүүлгийг 4 удаа зохион байгуулав.Төрийн албан хаагчийн нийгмийн баталгааг хангах аймгийн хөтөлбөр /2007-2010/ 3 дахь жилдээ хэрэгжиж байна. Төрийн албан хаагчдын 40 мянган айлын орон сууц төсөлд эрүүл мэнд, боловсрол, соѐл, нутгийн захиргааны байгууллагын төрийн албан хаагчдыг хамруулж, Улаанбаатар, Арвайхээр хотуудад баригдаж байгаа орон сууцанд орох зээлд хамрагдаж байна. Зүүнбаян-Улаан суманд Тогтвортой амжиргаа төслийн 31.0 сая төгрөгийн санхүүжилтээр ашиглалтгүй байсан дотуур байрыг засварлан 23 төрийн албан хаагчдыг орон сууцтай болголоо.

49

Улсын төсвийн 97,0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Арвайхээр сумын ЗДТГ, орон нутгийн 136,0 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар Төгрөг, Сант, Зүүнбаян-Улаан, Бүрд, Баруунбаян-Улаан, Ёсөнзүйл, Баянгол сумдын ЗДТГ-т их засвар хийж төрийн албан хаагчдыг ажиллах нөхцөл бололцоогоор хангалаа. Баруунбаян-Улаан, Сант сумдын ЗДТГ-т 30,0 сая төгрөгийн орон нутгийн төсвийн хөрөнгө оруулалтаар материаллаг баазыг бэхжүүлж, бүх багийн Засаг дарга нарын албан хэрэгцээнд зориулж BAZ netbook олгов.


. Стратегийн зорилт 2.

Төрийн албаны бодлого, дүн шинжилгээний болон төрийн албан хаагчийн манлайллын чадамжийг шинэ түвшинд хүргэнэ

ЗДҮАХ 3.1.3. Төрийн албыг мэргэшсэн чадварлаг, хариуцлагатай менежер, албан хаагчдаар бэхжүүлэхэд тэднийг сонгон шалгаруулах, үйл ажиллагааг нь үнэлж дүгнэх ажлыг чанартай, нээлттэй, ил тод болгож, “Төрийн албаны сургалт, хөгжлийн төв” байгуулан төрийн албан хаагчдын мэдлэг, боловсрол, дадлага, туршлага, ур чадварыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн сургалтыг системтэй зохион байгуулан, тэдний ажиллах нөхцөл, баталгааг бүх талаар хангах замаар төрийн албыг чадавхижуулна.

Төрийн жинхэнэ албан тушаалын 120 сул ажлын байрны шалгалтыг ил тод, нээлттэйгээр сонгон шалгаруулж 626 иргэн хамрагдаж 352 иргэн тэнцэн төрийн жинхэнэ албан тушаалд анх орох иргэний нөөцийн жагсаалтад бүртгэгдэн 260 гаруй иргэн ажлын байраар хангагдлаа. Төрийн жинхэнэ албаны удирдах ажилтан болон төсвийн байгууллагын менежер /дарга, эрхлэгч, захирал /-ийн сонгон шалгаруулалтыг 20 удаа зарлан явуулж 89 иргэн хамрагдан 71 иргэн тэнцэн нөөцөд бүртгэгдэн 32 иргэн төрийн жинхэнэ албаны удирдах албан тушаалд томилогдсон болно. “Суралцагч байгууллага” аймгийн хөтөлбөр, “Төрийн албан хаагчийн ажиллах нөхцөл, нийгмийн баталгааг хангах аймгийн хөтөлбөр”-ийг батлан хэрэгжүүлж “Суралцагч байгууллагыг хөгжүүлэх манлайлал” сэдэвт сургалтын хөтөлбөрийн дагуу тусгайлан бэлтгэгдсэн сургагч багш нар Ерөнхий менежерүүдийн манллайллын 3 үе шаттай сургалтыг зохион байгуулж, 121 ерөнхий менежерийг сургаж, төрийн албан хаагчдаас 47 ажилтан гадаадад, 843 гаруй ажилтан Улаанбаатар хотод болон бусад аймагт, 1558 албан хаагчид орон нутагт зохион байгуулсан сургалтанд хамрагдан төрийн байгууллагууд төрийн албан хаагчдын сургалтын болон нийгмийн баталгааг хангах арга хэмжээнд 76,0-320,0 сая төгрөгийг зарцуулж, Удирдлагын академид Засгийн газрын тэтгэлгээр 13, хувийн зардлаар 28, магистрийн сургалтанд 8 төрийн жинхэнэ албан хаагч ба удирдах ажилтан суралцаж төгссөн ба суралцаж байгаа нь төрийн албан хаагчдын мэдлэг чадварыг бий болгох, нийгмийн баталгааг хангах арга хэмжээний үр дүн мөн.


ЗДҮАХ 3.1.2. Тодорхой

2009 онд төрийн албан хаагчдын аймгийн зөвлөлгөөнийг зохион байгуулж, ажлын хариуцлага сахилгыг сайжруулах талаар

50


Байгууллагын болон хүний нөөцийн хөгжлийг

хангана.

чиглэлүүдээр төрөлжсөн хурал, зөвлөгөөн, уулзалт, ярилцлагыг жил бүр зохион байгуулж, үр дүнг тооцон, төрийн албаны стандартыг чанд мөрдүүлсний үндсэн дээр удирдах албан тушаалтны манлайлал, төрийн албан хаагчийн сахилга, хариуцлага, бүтээлч санаачилга, ѐс зүйг өндөржүүлэн, хууль дээдлэх, авлигыг үл тэвчих ухамсар, соѐлыг хэвшүүлэн нутгийн удирдлагын чадавхийг дээшлүүлнэ.

зөвлөмж, “Төрийн албан хаагчдын манлайлал, ажлын хариуцлагыг өндөржүүлэх тухай”, “Төсвийн гүйцэтгэлд тавих хяналтыг сайжруулах тухай” аймгийн Засаг даргын I, II албан даалгаврыг гаргаж, хэрэгжүүллээ. Багийн Иргэдийн Нийтийн Хурлын дарга, Засаг дарга нарын аймгийн зөвлөлгөөн, нэгдсэн сургалтыг зохион байгуулж, “Багийн үйл ажиллагаанд хяналт-шинжилгээ хийж, үр дүнг үнэлэх”, “Аймгийн тэргүүний баг шалгаруулан шагнах журам”-ыг шинэчлэн баталж, аймгийн Засаг даргын “Зөвлөлгөөний шийдвэрийг хэрэгжүүлэх зарим арга хэмжээний тухай” албан даалгавар гарган, хэрэгжилтийг зохион байгуулан ажиллав. “Аймгийн малчдын, Мэргэжлийн хяналтын байгууллагын байцаагчдын, боловсрол, эрүүл мэндийн, Уул, уурхай эрхлэгчдийн, Аялал жуулчлал эрхлэгчдийн аймгийн зөвлөлгөөн, төрөлжсөн семинар, сургалтуудыг зохион байгуулж, тухайн нэгжүүдийн хэтийн ба ойрын зорилт тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх талаар бодлого чиглэл гарган ажиллав. “Төрийн албан хаагчдын манлайлал, ажлын хариуцлагыг өндөржүүлэх тухай” I албан даалгаврын хэрэгжилт, сахилга хариуцлага, ѐс зүйн чиглэлээр хийж хэрэгжүүлсэн ажлын үр дүнгийн тухай жилд 2-3 байгууллагын дарга, эрхлэгчийн сонсголыг аймгийн Засаг даргын зөвлөлийн хурлаар хэлэлцүүлж, төрийн захиргааны болон үйлчилгээний байгууллага, төрийн өмчит хувьцаат компанийн 64 дарга, эрхлэгч нарт төрийн албан хаагчдын сахилга, хариуцлага, манлайлалтай холбоотой үүрэг, даалгавар өгөгдөж, ажлын хариуцлага алдсан 56 төрийн албан хаагч, 8 ерөнхий менежерт сануулах болон цалин, албан тушаал бууруулах, 7 төрийн албан хаагчийг төрийн албанаас халах зэрэг сахилгын шийтгэл ногдуулав. Төрийн захиргааны 10 дээш албан хаагчидтай байгууллага бүр ѐс зүйн хороог байгуулан, байгууллагын дотоод журамд сахилга, хариуцлага ѐс зүйн чиглэлээр заалтуудыг тусган оруулж, төрийн байгууллага бүр төрийн албан хаагчийн эрмэлзэх ѐсөн зүйлийг ил тод байршуулан ажиллаж байна.


ЗДҮАХ 3.1.4. Төрийн хууль, тогтоомж, тогтоол, шийдвэр, улсын болон орон нутгийн хөгжлийн бодлогын хэрэгжилт, нутгийн захиргаа, төрийн

“Хяналт-шинжилгээ, үнэлгээ”-ний онол, арга зүйн сургалтыг сумдын ИТХ, Засаг дарга нарт, “Үр дүнд суурилсан хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тогтолцоог хөгжүүлэх 10 алхам” сургалтуудыг аймгийн ЗДТГ-ын хэлтсийн мэргэжилтнүүд, 19 сумдын ЗДТГ-ын дарга нар, 4 сумдын ЗДТГ-ын болон төсвийн

51


Төрийн албаны оновчтой хэмжээг хангаж, төрийн

үйлчилгээний чанар, хүртээмжийг дээшлүүлнэ.

үйлчилгээний байгууллага, төрийн албан хаагчдын үйл ажиллагаа, ажил, үйлчилгээнд хийх хяналт, шалгалт, хяналт-шинжилгээний чанар, үр дүн, үр дагаврын үнэлгээ, дүгнэлт гаргах үйл ажиллагааг тогтмолжуулан чанаржуулж, үнэлгээний бодит байдлыг ханган, нийтэд мэдээлэх, хэрэглэгчдийн үнэлгээ авах ажлыг иргэний нийгмийн байгууллагуудын оролцоотойгоор хийж, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд сурталчилж хэвшүүлнэ.

байгууллагуудын албан хаагчдад хийж, үр дагавар, үр нөлөөнд суурилсан хяналт-шинжилгээ үнэлгээний тогтолцоог хэрэгжүүлж байна. ХШҮ-ний чадавхийг дээшлүүлэх, үр дүнд суурилсан ХШҮ-ний тогтолцоог бүрдүүлэхэд чиглэсэн арга зүй, зохион байгуулалтын шинэчлэл хийж, 2011 оны 11 дүгээр сараас хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний тасаг нь аймгийн ЗДТГ-ын даргын шууд удирдлагад шилжиж ажлын чиг үүрэг шинэчлэгдэн төрийн хууль, тогтоомж, тогтоол, шийдвэр, хөгжлийн бодлогын хэрэгжилт, төрийн байгууллага, төрийн албан хаагчдын үйл ажиллагаанд үр дагавар, үр нөлөөний хяналт-шинжилгээг хийх, зөвлөмж гаргах үйл ажиллагааг ханган ажиллав.“Аймгийн ЗДТГ-ын хэлтэс, Засаг даргын дэргэдэх агентлаг, сумдын Засаг дарга, ЗДТГ-ын үйл ажиллагаанд хийх хяналт-шинжилгээ, үнэлгээний журам”-ыг 2010 оны 390 дүгээр захирамжаар шинэчлэн баталлаа. Засгийн газарт жил бүр тайлагнагдаг Хяналт-шинжилгээний, үнэлгээний үйл ажиллагааны үр дүнгээр аймаг /2008, 2010/ 2 удаа улсад тэргүүн байр эзлэв. Сүүлийн 3 жилд бүх сумдын ЗДТГазар, аймгийн ЗДТГ-ын 5 хэлтэс, Засаг даргын дэргэдэх 18 агентлаг, 95 төсвийн байгууллагуудын үйл ажиллагаанд иж бүрэн болон хэсэгчилсэн, явцын хяналт-шинжилгээ, үнэлгээг батлагдсан журам, аргачлал, ажлын удирдамжийн дагуу хийж хэвшив.


7.4. Үндэсний аюулгүй байдлын бодлого


Олон улсын чанартай

уламжлалт бус аюулаас урьдчилан сэргийлэх

болон байгалийн гамшиг ослоос хүн амыг

хамгаалахад чиглэсэн гадаад хамтын

ажиллагааг хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.5.4. Террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаа болон террорист үйлдлийн хор уршиг, хохирлыг арилгахад оролцох үндэсний аюулгүй байдлыг хангах тусгайлсан чиг үүрэг бүхий байгууллагатай хамтарч тусгай төлөвлөгөө гарган хэрэгжүүлнэ.

“Үндэсний аюулгүй байдлыг хангах асуудлаар харилцан ажиллах, мэдээлэл солилцох журам” боловсруулан ажиллаж байна. Энэ журмаар оршин тогтнохуйн аюулгүй байдал, эдийн засгийн аюулгүй байдал, дотоод аюулгүй байдал, хүний аюулгүй байдал хүрээлэн байгаа орчны аюулгүй байдал, мэдээллийн аюулгүй байдлын хүрээнд хамтран ажиллаж мэдээлэл шуурхай солилцож байна. Террорист үйлдлийн сөрөг тусгай ажиллагаа болон хор уршиг хохирлыг арилгах сэдвээр төрийн албан хаагчдад сургалт, мэдээлэл хийж, энэ чиглэлээр хүчний байгууллагуудын бэлэн байдлыг нэмэгдүүлж ажиллаа. Иргэдэд болзошгүй аюул заналаас урьдчилан сэргийлэх сурталчилгаа, анхааруулга өгч ажиллаж байна. 2011 оны 6 дугаар сарын 29, 30-ний өдрүүдэд Арвайхээр хотод “Онцгой объектод гарч болзошгүй халдлагын үеийн ажиллагаа” сэдэвт сургалт дадлага зохион явагдаж, хангалттай үнэлэгдэв.

52



Эдийн засгийн эрчимтэй хөгжил, улс төр,

нийгмийн тогтвортой байдлыг хангах, байгаль

орчныг хамгаалахад чиглэсэн үндэсний аюулгүй байдлын

бодлогыг хэрэгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.4.2. Гэмт хэрэгтэй тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журам хамгаалах ажлын үр дүнг дээшлүүлж, иргэд аюулгүй орчинд ажиллах, амьдрах баталгааг хангахад чиглэсэн цогц арга хэмжээ хэрэгжүүлнэ.

“Аймгийн хууль хяналтын байгууллагуудтай ажиллах журам”-ыг аймгийн ГХУСАЗЗөвлөлөөс батлан хэрэгжүүлснээр хуулийн байгууллагуудын мэдээлэл сурталчилгааны давхардал арилж, иргэдэд хүртээмжтэй сэдвээр тогтмол хугацаанд эрх зүйн сургалт сурталчилгаа явуулж хэвшээд байна. Аймгийн ГХУСАЗЗөвлөлөөс “Гэмт хэрэг хэв журмын зөрчилгүй” сум, баг, иргэн шалгаруулах болзлыг батлан ажиллаж байна. Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажлын хүрээнд 13,5 сая төгрөгийн хөрөнгө оруулалтаар тусгай тоноглогдсон 2 машин, 10 мотоцикль, 3 машинд 2,5 сая төгрөгний засвар үйлчилгээ хийснээр Арвайхээр, Хархорин сумдад хөдөлгөөнт эргүүл тогтмол ажилласнаар гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх, нийгмийн хэв журам сахиулах ажлыг сайжруулах боломж бүрдлээ. Иргэдийн дунд хуулийн нэгдсэн арга хэмжээ, өдөрлөг, аяныг зохион байгуулснаар гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх ажилд иргэд төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын оролцоог нэмэгдүүлэв. Дарамт шахалтанд өртөх, бусдыг аливаа хэлбэрээр дарамтлахаас урьдчилан сэргийлэх зорилгоор Ерөнхий боловсролын сургууль, МСҮТөвийн сурагчдын дунд хэлэлцүүлэг явууллаа. Арвайхээр сумын 8 дугаар багт байгуулагдсан “Цагдаа-Олон нийттэй харилцах төв” нь иргэдэд ГХУС мэдээлэл түгээж, ухуулга сурталчилгаа, мэдээлэл тогтмол явуулж, санамж сэрэмжлүүлэг тараан иргэдийн санал хүсэлтийг авч ажиллаж байна. Иргэдийн аюулгүй орчинд амьдрах нөхцөлийг бүрдүүлэх зорилгоор Арвайхээр сумын гудамж, талбайн гэрэлтүүлэгт 238580.0 мянган төгрөгийн хөрөнгө оруулалт хийгдэв.


7.5. Гадаад бодлого


Энхийг эрхэмлэсэн, идэвхтэй гадаад улс

төрийн бодлогыг

ЗДҮАХ 3.5.1. Иргэдэд эх оронч үзэл, хүмүүжил төлөвшүүлэхэд чиглэсэн төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжиж, идэвхитэй хамтран ажиллана.

Батлан хамгаалах бодлого, зорилт Зэвсэгт хүчнийг сурталчлах арга хэмжээний хүрээнд Хайрхандулаан, Гучин-Ус, Баян-Өндөр, Сант сумдад тусгай удирдамжаар арга хэмжээ зохион байгуулж, Арвайхээр, Нарийнтээл сумдад Батлан хамгаалах салбарын байгууллага, аж ахуйн нэгж, Зэвсэгт хүчний анги, салбарын төлөөлөл, ЗХ-ний 084-р ангийн шүхрийн буулт, зэвсэг, техникийн үзэсгэлэн, Зэвсэгт хүчний “Алдар” спорт хороо, Монгол цэргийн музей, “Бөртэ” дүрэмт хувцасны үйлдвэр, ЗХ-ний 150 дугаар ангийн гардан тулааны үзүүлэх тоглолт БХИС, ЦДБЭЧ, ЗХКТГ-ийн мэргэжлийн эмч нарын үзлэг, оношлогоо зэрэг арга хэмжээг авч

53

хэрэгжүүлнэ. хэрэгжүүлэв. БХИС-ийн БХЭШХ-ийн эрдэмтэн судлаач БХЯ-ны “Дуулга” теле студтай хамтран “Батлан хамгаалах бодлого, зорилт уламжлал, шинэчлэл” сэдвээр аймгийн төр захиргааны болон төрийн бус байгуулагуудад лекц уншиж, яриа таниулга хийж, Монголын цэргийн албан хаагчид НҮБ, Олон улсын энхийг дэмжих ажиллагаанд оролцож буй бахархам үйл явдлууд, улс ороныхоо хөгжил дэвшлийн төлөөх бүтээн байгуулалтад хувь нэмрээ оруулж байгааг харуулсан баримтат кино, нэвтрүүлгийг үзүүллээ. Жил бүр ЕБС-ийн ахлах ангийн сурагчдын дунд Цэрэгжилтийн спортын “Дөл” уралдаант тэмцээн, ЗХ-ний 256 дугаар ангитай хамтран ЕБС-ийн сурагчдаас бүрдсэн Эх орны төлөө сэдвийн дор “Энхийн манаанд” спорт өдөрлөгийг зохион байгуулан оролцуулсан нь тэднийг цэргийн амьдралтай танилцуулж, эх орон ч үзэл төлөвшүүлэхэд ихээхэн ач холбогдолтой болсон. Уг арга хэмжээнд нийт 6000 гаруй иргэд оролцсон байна. Эдгээр арга хэмжээнүүдийн үр дүнд цэргийн насны залуучууд цэрэг техникийн анхан шатны мэдлэгтэй болж, цэргийн алба хаах хүсэл сонирхол нь нэмэгдэж сүүлийн 3 жилийн байдлаар цэргийн хяналтын тоо 100 хувиар биелсэн.



Эдийн засгийн үр ашигтай гадаад

харилцааг хөгжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.6.1. ОХУ, БНХАУ, БНСУ, БНАСАУ, Япон, Франц зэрэг орнуудтай уламжлалт харилцаа, хамтын ажиллагаагаа хөгжүүлж, боловсрол, эрүүл мэнд, худалдаа, аялал жуулчлал, жижиг, дунд үйлдвэрлэл, хөдөө аж ахуйг дэмжсэн хөрөнгө оруулалтыг татах, ажиллах хүчин солилцох, дадлагажуулах, туршлага судлах аялал, хамтарсан сургалт зохион байгуулах зэрэг чиглэлээр аймгийн эдийн засаг, нийгмийн зорилтыг тэтгэсэн бодлого

ОХУ-ын Алтай хязгаар Барнаваль мужийн Алески хот - Арвайхээр хоттой хамтран ажиллах гэрээ байгуулан, боловсрол, соѐл, нийгмийн салбарт уламжлалт хөршийн харилцааг бэхжүүлэн ажиллаж байна. БНХАУ-ын Өвөрмонголын өөртөө засах орны Хөх хотын эмнэлгийн дээд сургуулийн харъяа Хараат эмнэлэгтэй байгуулсан гэрээг сунгаж, хамтын үйл ажиллагааны чиглэлээ шинэчилэн ажиллаж байна. Аймгийн Эрүүл Мэндийн Газар, Бүсийн Оношлогоо Эмчилгээний Төвийн 9 эмч, мэргэжилтэн тус эмнэлгийн үйл ажиллагаатай танилцан, туршлага судаллаа. Япон улсын Окаяма мужийн Шѐо-Оу-Чу хоттой байгуулсан харилцаагаа өргөжүүлэн, хоѐр тал багш, сурагчдын солилцоог үргэлжлүүлэх, сургалтын арга зүй, туршлагыг шинээр нэвтрүүлэх, Мэргэд сургуулийн өргөтгөлийг барих, аймгийн Спорт ордонд хандив өргөх, суралцагчдын суралцах таатай орчинг бүрдүүлэх зэрэг ажлуудыг хамтран хэрэгжүүлээд байна. БНСУ-ын Зүүн хойд азийн бүс нутгийн Засаг захиргаадын холбоо /NEAR/ -оос зохион байгуулж буй төр захиргаа, эдийн засаг, бизнес, аялал жуулчлалын салбарын олон талт харилцаанд идэвхтэй оролцож, олон улсын засаг захиргааны бүгд хурал,

54

хэрэгжүүлнэ. форум, үзэсгэлэн, туршлага судлах аялал болон бусад арга хэмжээнд жил бүр орон нутгийн төлөөллийг оролцуулаад байна. Мөн БНСУ-ын Гүми хотын “Шинэ тосгон хөдөлгөөн”-тэй хамтран ажиллах санамж бичгийн хүрээнд нийт 40.0 сая төгрөгийг Арвайхээр суманд Хүний хөгжлийн төвийн гадна тохижилт, Баян-Өндөр суманд малчдын бүлгийг дэмжихэд зориулж, орон нутагт бодит хөрөнгө оруулалтанд хийгдээд байна. Франц, Итали, Герман улсуудын мэс засал, чих, хамар хоолой зэрэг бусад нарийн мэргэжлийн эмч нарын бүрэлдэхүүн БОЭТ-д ажиллаж, сүүлийн 3 жилд амбулаторид 334 хүн үзэж зөвлөгөө өгч, эрүү, нүүр, хамар, уруул тагнай, ивэрхий, сорви арилгах чиглэлээр 38 өвчтөнд мэс ажилбарыг хамтран гүйцэтгэв. Францийн Аллери мужийн APAU нийгэмлэгтэй хамтран Богд сумын ЕБС-ын дотуур байранд нарны цахилгаан эх үүсвэр, Хархорин суманд үр тарианы туршилт, аймаг дахь БОЭТ-д Франц эмч нарын сургалт, мэс ажилбар хийх, тоног төхөөрөмж нийлүүлэх зэрэг нь иргэдийн сэтгэлд хүрч, цаашид аялал жуулчлал, хөдөө аж ахуй, жижиг дунд үйлдвэрийн чиглэлээр хамтран ажиллах чиглэлээ тодорхойлов.


7.6. Батлан хамгаалах салбарын бодлого


Орон нутгийн хамгаалалтад

тулгуурласан батлан хамгаалах нэгдмэл

тогтолцоог бүрдүүлэн бэхжүүлнэ.

ЗДҮАХ 3.5.1. Иргэдэд эх оронч үзэл, хүмүүжил төлөвшүүлэхэд чиглэсэн төрийн болон төрийн бус байгууллагуудын үйл ажиллагааг дэмжиж, идэвхитэй хамтран ажиллана. ЗДҮАХ 3.5.2. Дайчилгааны бэлтгэл нөөцийн бүрэлдэхүүнийг орон нутагт бэлтгэх тогтолцоог төгөлдөршүүлж, бүсийн төвд байршилтай Зэвсэгт хүчний анги, салбарыг түшиглэн сургалт явуулах нөхцлийг бүрдүүлнэ. ЗДҮАХ 3.5.3. Экологийн сүйрлээс

Цэргийн насны болон өмнөх насны залуучуудын дунд эх оронч үзэл, хүмүүжил төлөвшүүлэх талаар төлөвлөгөөт сургалт, ахмад дайчидтай уулзалт ярилцлага хийх зэрэг арга хэмжээ явуулсаны гадна, боловсрол, эрүүл мэндийг дээшлүүлэх талаар БСГ, ЭМГазруудтай хамтран тусгай төлөвлөгөө гарган ЕБС-ийн сурагчдын дунд Цэрэгжилтийн спортын “Дөл” спорт уралдаант тэмцээн, “Энхийн манаанд” спорт өдөрлөг, Ард иргэдийн дунд “Цэргийн хүүгийн бодол” яруу найраг, “Цэргийн дууг хэн сайн дуулах вэ?” цэргийн дууны уралдаануудыг зохион байгуулан явуулсан. 1945 оны чөлөөлөх дайны ялалтын 65 жилийн ойг тэмдэглэн өнгөрүүлсэн арга хэмжээний хүрээнд Цэргийн гавьяаны одон болон чөлөөлөх дайны ялалтын 65 жилийн ойн медалиар 16 ахмад дайчныг шагнаж ахмад дайчдыг хүлээн авч, хүндэтгэл үзүүлж, хүүхэд залуучуудын дунд түүхэн ялалтын үнэ цэнэ, цэрэг эрсийнхээ байгуулсан гавьяаг сурталчилж хөгжөөнт уралдаант нэвтрүүлгийг зохион байгуулан явуулсан. Цэргийн штабын дэргэд 8.7 сая төгрөгийн хөрөнгө шийдвэрлэж, сургалтын төвтэй болгов. 2009-2010 Цэргийн дүйцүүлэх албыг биеэр хаах 169 иргэний

55

сэрэмжлэн хамгаалах, ойжуулах, цөлжилттэй тэмцэх, байгалийг нөхөн сэргээх зэрэг үйл ажиллагаанд цэргийн дүйцүүлэх албаны оролцоог нэмэгдүүлнэ.

анхан шатны сургалтыг зохион байгуулж, бэлтгэл офицер, 1-р зэргийн бэлтгэл үүрэгтэн 150 иргэнийг давтан болон шинээр мэргэжил эзэмшүүлэх сургалтанд хамруулсан. Цэргийн дүйцүүлэх албыг биеэр хааж байгаа иргэдээр орон нутгийн бүтээн байгуулалт, ой хээрийн түймэр, байгалийн гамшигаас урьдчилан сэргийлэх, ойжуулах, байгалийг нөхөн сэргээх, хүмүүнлэгийн ажилд оролцуулж нийт 27.7 сая төгрөгийн ажил үүрэг гүйцэтгэсэн байна.Аймгийн Засаг даргын 2011 оны 138 дугаар захирамжаар дайчилгааны бэлтгэл нөөцийн бүрэлдэхүүн бэлтгэл офицер 22 / артиллерийн командын 11, зенитийн командын 11 шинээр /, 1 дүгээр зэргийн бэлтгэл үүрэгтэн 58, /хуягт танкийн засварчин-20 шинээр мэргэжил эзэмшиж, ЯЦБМ-ны наводчик-операторчин-19, планшетчин-19 давтан сургалтаар/ бүгд 80 хүний сургалтыг 2011 оны 05 дугаар сарын 25-аас 06 дугаар сарын 03-нд ЗХ-ний 256 дугаар ангитай хамтран зохион байгуулан явуулж дайчилгааны даалгаврын дагуу оногдуулан данслалт хийлээ.


ДУНДАЖ ХУВЬ (ОНОО) 96.6 (4.8)

ӨВӨРХАНГАЙ АЙМГИЙН ЗАСАГ ДАРГЫН ТАМГЫН ГАЗРЫН ХӨГЖЛИЙН БОДЛОГЫН ХЭЛТЭС

Documents

Цогц бодлого