บทสนทนาระหว่างโสกราตี�สและเคว่นตี�น สก�นเนอร� ในประเด็�นเก��ยว่ก�บท�ศนะตีอคว่ามจร�ง คว่ามร" # และธรรมชาตี� น า ย ศ ศ� น ด็� ศ ว่ น น ท� น� ส� ตี ป ร� ญ ญ า เ อ ก ค ณ ะ ร� ฐ ศ า ส ตี ร� จ) ฬ า ล ง ก ร ณ� ม ห า ว่� ท ย า ล� ย

“บทสนทนาระหว่างโสกราตี�สและเคว่นตี�น สก�นเนอร� ในประเด็�นเก��ยว่ก�บท�ศนะตีอคว่ามจร�ง คว่ามร" # และธรรมชาตี� และ ห�ว่ข้#อ ” “คว่ามค�ด็เห�นจากการอานบทน,าในหน�งส-อประว่�ตี�ปร�ชญาการเม-อง (History

of political philosophy) ข้องล� โอ สเตีราส� และโจเซ็�ฟ ค ร� อ ป ซ็� ย� ”

ประว่�ตี�ยอข้องโสกราตี�สโสกราตี�ส (Socrates/ 470 BC–399 BC) ถื-อว่าเป1นผู้"#ให#

ก,าเน�ด็สาข้าข้องปร�ชญาท��เก��ยว่ข้#องก�บตี�ว่มน)ษย�โด็ยตีรง เน-�องจากเป1นผู้"#เร ��มตี�4งค,าถืามประเภทอะไรค-อคว่ามด็�? อะไรค-อคว่ามกล#าหาญ? อะไรค-อคว่ามย)ตี�ธรรม? ข้74น ซ็7�งท,าให#มน)ษย�ตี#องถืามค,าถืามเก��ยว่ก�บช�ว่�ตี ศ�ลธรรม ส��งท��ด็� และส��งท��ช� �ว่ โสกราตี�สเป1นบ)คคลใน

ประว่�ตี�ศาสตีร�ท��ไมได็#ม�ผู้ลงานการเข้�ยนอะไรคงเหล-ออย"ถื7งป8จจ)บ�น *( ) 1 อยางไรก�ตีาม ตี�ว่ตีนและคว่ามค�ด็ข้องเข้าย�งคงอย"ถื7งป8จจ)บ�นผู้านงานเข้�ยนข้องบ)คคลอยาง เพลโตี

(Plato) อร�สโตีเตี�ล (Aristotle) อร�สโตีฟานเนส (Aristophanes) หร-อ

ซ็�โนฟอน (Xenophon) นอกจากน�4นย�งม�ท�4งน�กเข้�ยน น�กค�ด็ และน�กปราชญ�อ-�นๆ ท��เก�บเร-�องราว่ข้องโสกราตี�ส ซ็7�งเราไมสามารถืร" #ว่าข้#อม"ลเร-�องเลาถื7งช�ว่�ตีข้องโสกราตี�สน�4นจร�งห ร- อ เ ท� จ ไ ด็# อ ย า ง แ น น อ น

*( )สมบ�ตี� จ�นทรว่งศ�, ปร�ชญาการเม-องเบ-4องตี#น : บทว่�เคราะห�โสเกรตี�ส , กร)งเทพ :

ส .น .พ .ค บ ไ ฟ , 2546, ห น# า 5

ตี า ม ธ ร ร ม เ น� ย ม โ บ ร า ณ โ ส ก ร า ตี� ส น�4 น เ ป1 น ล" ก ข้ อ ง โ ส โ ฟ ร น� ก� ส (Sophronicus) ผู้"#เป1นพอ และ แฟนาเรตี (Phaenarete) ผู้"#เป1นแม โสกราตี�สได็#แตีงงานก�บซ็านท�ปป; (Xanthippe) และม�ล"กชายถื7ง 3 คน เม-� อเท�ยบก�บส�งคมสม�ยน�4นซ็านท�ปป;ถื7งได็#ว่าเป1นผู้"#หญ�งอารมณ�ร#าย และโสกราตี�สเองได็#กลาว่ว่า เพราะเข้าสามารถืใช#ช�ว่�ตีก�บซ็านท�ปป;ได็# เข้าใช#ช�ว่�ตีก�บมน)ษย�คนใด็ก�ได็# เหม-อนก�บผู้"#ฝึ=กม#าท��สามารถื

1 สมบ�ตี� จ�นทรว่งศ�, ปร�ชญาการเม-องเบ-4องตี#น : บทว่�เคราะห�โสเกรตี�ส , กร)งเทพ : ส,าน�กพ�มพ�คบไฟ, 2546, หน#า 5

1

ทนก�บม#าป>าได็# โสกราตี�สได็#เห�นและรว่มรบในสมรภ"ม� และ ตีามส��งท��เพลโตีได็#กลาว่ว่า โสกราตี� ส ไ ด็# ร� บ เ ห ร� ย ญ เ ก� ย ร ตี� ย ศ ส,า ห ร� บ ค ว่ า ม ก ล# า ห า ญ ใ น ส ม ร ภ" ม�

ข้#อม"ลทางประว่�ตี�ศาสตีร�ม�ได็#กลาว่อยางช�ด็เจนว่าโสกราตี�สประกอบอาช�พใด็ ในเร-�อง” ซ็�มโพเซ็�ยม” (Symposium) ซ็�โนฟอนกลาว่ว่า โสกราตี�สใช#ช�ว่�ตีก�บการสนทนาปร�ชญา โสกราตี�สไมนาท��จะม�เง�นมรด็กจากครอบคร�ว่ เพราะบ�ด็าข้องโสกราตี�สเป1นเพ�ยงศ�ลป?น และตีามการบรรยายข้องเพลโตี โสกราตี�สไมได็#ร�บเง�นจากล"กศ�ษย� อยางไร

ก�ตีาม ซ็�โนฟอนกลาว่ใน "ซ็�มโพเซ็�ยม" ว่า โสกราตี�สร�บเง�นจากล"กศ�ษย�ข้องเข้า และอาร�สโตีฟานเนสก�เลาว่าโสกราตี�สได็#เป?ด็โรงเร�ยนข้องตีนเอง ข้#อส�นน�ษฐานอ�กอยางหน7�งท�� เป1นไปได็#ก�ค-อ โสกราตี�สเล�4 ยงช�พผู้านเพ-� อนท�� ร ,�า รว่ยข้องเข้า เชนเอลซ็�ไบเด็ส

(Alcibiades) 2*( )

*( ) ข้#อม"ลจาก http://www.1911encyclopedia.org/Socrates_%28philosopher%29 และ http://en.wikipedia.org/wiki/Socrates ส-บค#นเม-�อว่�นท�� 12 ส�งหาคม 2552

ในการศ7กษาแนว่ค�ด็ข้องโสกราตี�ส ป8ญหาท��ส,าค�ญประการหน7�งก�ค-อ เราจะศ7กษาโสกราตี�สข้องใคร? และศ7กษาอยางไร? ด็�งท��กลาว่ไว่#ในตีอนตี#นว่า เราร" #จ�กโสกราตี�สจากกงานเข้�ยนข้องเพลโตี เซ็โนฟอน และอร�สโตีเตี�ล แตีเราก�ย�งไมอาจตีกลงก�นได็#ว่า โสกราตี�สตี�ว่จร�งม�ล�กษณะเหม-อนก�บโสกราตี�สท��ปรากฏในงานข้องใคร ท�4งน�4เน-� องจากว่าแม#เราจะร" #ว่าเคยม�โสกราตี�สจร�งๆ อย" แตีเข้าก�ไมเคยเข้�ยนอะไรไว่#เลย ด็�งน�4นจ7งเป1นไปไมได็#ท��จะสร#างโสกราตี�สอยางท��ปรากฏในประว่�ตี�ศาสตีร�ข้74นมา ส,าหร�บในท��น�4จะใช#งานข้องเพลโตีในบทสนทนาเร-�อง “ย"ไทโฟร ” เป1นหล�ก เพราะเป1นท��ยอมร�บก�นอยางกว่#างข้ว่างว่า โสกราตี�สข้องเพลโตีม�ก,า เน�ด็จากโสกราตี�สตี� ว่จร�ง ป ร ะ ว่� ตี� ย อ ข้ อ ง เ ค ว่ น ตี� น ส ก� น เ น อ ร� 3

*( )2 ข้#อม"ลจาก http://www.1911encyclopedia.org/Socrates_%28philosopher%29 และ http://en.wikipedia.org/wiki/Socrates ส-บค#นเม-�อว่�นท�� 12 ส�งหาคม 25523 สร)ปและเร�ยบเร�ยงจาก http://www.jyu.fi/yhtfil/redescriptions/Yearbook%202002/S

2

*( )สร)ปและเร�ยบเร�ยงจาก http://www.jyu.fi/yhtfil/redescriptions/Yearbook%202002/Skinner_Interview_2002.pdf และ http://en.wikipedia.org/wiki/Quentin_Skinner ส-บค#นข้#อม"ลเม-�อว่�นท�� 12 ส�งหาคม 2552

เ ค ว่ น ตี� น ส ก� น เ น อ ร� (Quentin Robert Duthie

Skinner) เก�ด็ เม-� อว่�นท�� 26 พฤศจ�กายน ค .ศ .1940 ได็# ร�บตี,า แหนง Regius Professors of History ข้องมหาว่�ทยาล�ยเคมบร�ด็จ�เม-�อปB 1996 ป8จจ)บ�น (ปB 2008) เป1นศาสตีราจารย�ทางด็# า น ม น) ษ ย ศ า ส ตี ร� (humanities) ณ Queen Mary, University of London

ในด็#านช�ว่ประว่�ตี� เคว่นตี�น สก�นเนอร�เป1นบ)ตีรคนท��สองข้อง Alexander Skinner ก�บ Winifred Rose Margaret, nee Duthie แตีงงานก�บ Susan James ในปB 1979 สก�นเนอร�ได็#ร�บการศ7กษาท�� Bedford School และ Gonville and Caius College, Cambridge ในปB 1982 เข้าได็#ร�บตี,าแหนงท��ส,าค�ญในการเป1นน�กว่�ชาการทางด็#านประว่�ตี�ศาสตีร� ค-อ “double-starred first in History” แ ล ะ เ ร��ม ส อ น ใ น Christ's College, Cambridge ตีอมาในปB 1978 เข้าได็# เป1นศาสตีราจารย�ด็#านร� ฐ ศ า ส ตี ร� ข้ อ ง ม ห า ว่� ท ย า ล� ย เ ค ม บ ร� ด็ จ�

งานเข้�ยนทางด็#านประว่�ตี�ศาสตีร�ข้องสก�นเนอร� มาจากคว่ามสนใจท��จะฟC4 นฟ"แนว่ค�ด็ในชว่งแรกๆ ข้องน�กเข้�ยนทางด็#านร�ฐศาสตีร�ในย)คสม�ยใหม และหม"น�กเข้�ยนท��เร �ยกว่า Renaissance republican authors เ ช น Machiavelli, John Milton, James Harrington, and Algernon Sidney. สก�นเนอร�ถื-อเป1นหน7�งในสองบ)คคล ท��ม�อ�ทธ�พลตีอการศ7กษาประว่�ตี�ศาสตีร�

คว่ามค�ด็ทางการเม-องข้องมหาว่�ทยาล�ยเคมบร�ด็จ� ('Cambridge School' of

kinner_Interview_2002.pdf และ http://en.wikipedia.org/wiki/Quentin_Skinner ส-บค#นข้#อม"ลเม-�อว่�นท�� 12 ส�งหาคม 2552

3

the study of the history of political thought) โด็ยอ�กคนหน7�งค-อ J.G.A. Pocock ซ็7�งท�� Cambridge School น�4เป1นท��ทราบก�นด็�ว่าใ ห# ค ว่ า ม ส,า ค� ญ ก� บ เ ร-� อ ง “ ภ า ษ า ใ น ก า ร ศ7 ก ษ า ค ว่ า ม ค� ด็ ท า ง ก า ร เ ม- อ ง ”

ส,าหร�บสก�นเนอร� เข้าม�บทบาทในการเร�ยกร#องให#ม�การสร#างทฤษฎี�การตี�คว่าม (theory of interpretation) ซ็7�งเน#นไปท��การกล�บไปด็" (recovering) คว่ามตี�4งใจข้องน�กเข้�ยนงานคลาสส�กท�� เก��ยว่ก�บคว่ามค�ด็ทางการเม-อง (โด็ยเฉพาะ Machiavelli, Thomas More, แ ล ะ Thomas Hobbes) ใ นทฤษฎี�ด็�งกลาว่ เน#นคว่ามจ,าเป1นท��จะตี#องม�การศ7กษาน�กเข้�ยนท��ไมม�ช-�อเส�ยง โด็ยมองว่าจะเป1นว่�ธ�การท��จะน,าไปส"การร" #จ�กน�กเข้�ยนท��คลาสส�ก ผู้ลประการหน7�งท��ตีามมาก�ค-อ ทฤษฎี�ด็�งกลาว่ได็#โจมตี�ฐานคตี�ท��มองว่างานคลาสส�กทางด็#านการเม-องน�4นม��นคงและลอยตี�ว่ (monolithic and free-standing) เ ช น แ น ว่ ค� ด็ ข้ อ ง Leo Strauss

การท��สก�นเนอร�ค,าน7งถื7งถื#อยค,าตีางๆ ข้องงานเข้�ยนทางการเม-องได็#น,าไปส"การเร��มตี#นบทบาทข้องงานประเภท neo-classical

rhetoric ในทฤษฎี�การเม-องสม�ยใหม (ชว่งทศว่รรษท�� 1990s) ซ็7�งเป1นผู้ลมาจากการศ7กษางานเร-�อง Reason and Rhetoric in

the Philosophy of Hobbes ข้องเข้า ซ็7�งเข้�ยนข้74นในปB 1996

โด็ยจ)ด็ส,าค�ญข้องพ�ฒนาการด็�งกลาว่ก�ค-องานท��ช-� อ history of

ideas ท�� ได็#ว่�พากษ�ว่�จารณ�งานตีางๆ ว่า น,า มาใช#ผู้�ด็กาลเทศะ (anachronism) ซ็7�งสก�นเนอร�ได็#พ�ฒนาม)มมองด็�งกลาว่มาเป1นเปGาหมายหน7�งในการศ7กษาประว่�ตี�คว่ามค�ด็ทางการเม-อง เพ-�อท��จะด็7ง (excavate) เอาแนว่ค�ด็ในอด็�ตีมาใช#ในการย-นย�นคว่ามส,าค�ญข้องการถืกเถื�ยงทางการเม-องในป8จจ)บ�น โด็ยสก�นเนอร�ได็#กลาว่ว่า เรา“

ตี#องท,ามากกว่าท��จะค�ด็เก��ยว่ก�บตี�ว่เราเอง ” (do more thinking

on our own.) ซ็7�งในการศ7กษาคร�4งน�4ผู้"#เข้�ยนจะข้อย7ด็งานเข้�ยนข้องส ก� น เ น อ ร� เ ร-� อ ง Meaning and Understanding in the

History of Ideas เ ป1 น ห ล� ก ใ น ก า ร ส ร# า ง ตี� ว่ ตี น ข้ อ ง เ ข้ า

น,า เ ร-� อ ง

4

ค-นหน7�งข้ณะท��เคว่นตี�น สก�นเนอร� น�กว่�ชาการผู้"#ซ็7�งย7ด็ม��นในแนว่ทางการศ7กษาเช�งประว่�ตี�ศาสตีร� ก,าล�งคร) นคร�ด็ถื7งค,าถืามข้องน�กศ7กษาปร�ญญาเอกท��เข้าสอน ณ Queen Mary, University

of London ซ็7�งได็#ซ็�กถืามเม-�อตีอนบายในประเด็�นเก��ยว่ก�บคว่ามจร�ง คว่ามร" # และธรรมชาตี� แตีไมนานน�ก เน-�องด็#ว่ยภารก�จอ�นหน�กหนว่งก�บ Susan James ภรรยาข้องเข้า ก�ท,าให#เข้าก�ผู้ล�อยหล�บไปโด็ยไมร" #ตี�ว่ แตีเน-�องด็#ว่ยค,าถืามท��ค#างคาใจอย"ท,าให# โสกราตี�ส ฟ?ลโลโซ็เฟอร�ในสม�ยกร�กโบราณได็#เข้#ามาสนทนาก�บเข้าในคว่ามฝึ8น โด็ยท��ในคว่ามฝึ8นน�4น สก�นเนอร�ก,าล�งถื"กโสกราตี�สซ็�กไซ็#ไลเร�ยงในรายละเอ�ยด็ตี า ง ๆ ด็� ง น�4

ตีอนท�� 1 ภาพรว่มแนว่ค�ด็ข้องสก�นเนอร�

โสกราตี�ส: ข้#าทราบมาว่าในชว่งเว่ลาข้องทาน เหลาผู้"#ท��เช-�อในคว่ามส,าค�ญข้องการศ7กษาบร�บททางประว่�ตี�ศาสตีร�ข้องงานคลาสส�กเก��ยว่ก�บปร�ชญาการเม-อง ม�กจะอานและย7ด็ม��นในแนว่ค�ด็และงานเข้�ยนข้ อ ง ค) ณ เ ป1 น ห ล� ก

สก�นเนอร�: คงเป1นเชนน�4น

โสกราตี�ส: นอกจากน�4ข้#าย�งได็#ย�นมาว่า ผู้"#คนเหลาน�4นกลาว่ข้ว่�ญว่าทานเป1นบ)คคลส,าค�ญท��ว่�พากษ�ว่�จารณ�แนว่ทางการศ7กษาเฉพาะตี�ว่บท (textual approach) ข้องงานคลาสส�ก โด็ยมองว่าการศ7กษาบร�บทเช�งประว่�ตี�ศาสตีร� (historical context) จ,าเป1นในการชว่ยให#เก�ด็คว่ามเข้#าใจตี�ว่บทท��ช�ด็เจนและแมนย,ามากกว่าการศ7กษาเฉพาะตี� ว่ บ ท ข้ อ ง ม� น เ อ ง

สก�นเนอร�: ถื"กแล#ว่คร�บ

โสกราตี�ส: ถื#าเชนน�4นบร�บทตีางๆ ก�จะเป1นส��งท��มาก,าหนด็คว่ามร" #และเน-4อหาท��เราพบในงานเข้�ยนเชนน�4นหร-อ

5

สก�นเนอร�: ไมใชอยางน�4นหรอกคร�บ ผู้มเพ�ยงเห�นว่าผู้"#ท��ย7ด็ม��นในตี�ว่บท (textualist) ท��มองว่าเฉพาะตี�ว่บทก�เป1นส��งท��เพ�ยงพอแล#ว่ในการค#นคว่#าและท,าคว่ามเข้#าใจน�4น เป1นการศ7กษาท��ย7ด็ตี�ด็ว่าตี�ว่บทเป1นคว่ามร" #ท��เป1นเร-�องข้#ามเว่ลา (timeless) และสากล ซ็7�งไมถื"กตี#อง เพราะคว่ามจร�งแล#ว่เราตี#องม�คว่ามร" #เก��ยว่ก�บบร�บททางส�งคม เพ-�อใช#ในการหาคว่ามตี�4งใจ (intentions) ท��แท#จร�งข้องผู้"#เข้�ยน หร-อเร�ยกว่าการศ7กษาประว่�ตี�ข้องคว่ามค�ด็ (history of idea) ข้องน�กเข้�ยนตีางๆ น��นเอง เพราะผู้"#ท��เข้�ยนงานตีางๆ ยอมตี#องการให#งานเข้�ยนน�4นออกมาเป1นอยางท��ตี�ว่เองตี�4งใจไว่# จ7งค�ด็ว่าไมม�น�กค�ด็คนใด็สามารถืท��จะถื"กกลาว่ได็#ว่าม�คว่ามหมายหร-อท,าอะไรก�ตีามท��เข้าไมได็#ยอมร�บว่าเป1นส��งท��ถื"กตี#องข้องท��ท��เข้าหมายคว่ามหร-อได็#กระท,าลงไป 4

*( )

*( )… no agent can eventually be said to have meant or done something which he could never be brought to accept as a correct description of what he had meant done. (Skinner, 1988, p 48)

โสกราตี�ส: ถื#าข้#าจะอน)มานท��ทานว่า ไมเพ�ยงแตีตี�ว่บทท��เราไมสามารถืน,ามาใช#ในการตี�4งและตีอบค,าถืามได็#เทาน�4น แตีม�นย�งไมม�ป8ญหาเร-�องใด็ท��ด็,ารงอย"ตีลอด็ไปในทางปร�ชญาตีามแนว่ทางข้องทาน ม�นม�เพ�ยงค,าตีอบสว่นบ)คคลส,าหร�บค,าถืามเฉพาะบ)คคล และแตีละค,าถืามท��แตีกตีางก�นก�ข้74นอย"ก�บผู้"#ถืามท��แตีกตีางก�น ถื#อยค,า (statement)

ตีางๆ ในงานคลาสส�กน�4นจ7งหน�ไมพ#นท��จะเป1นส��งท��รว่มเอาคว่ามตี�4งใจเฉพาะในโอกาสหน7�งๆ และใช#ในการหาทางออกให#ก�บเร-�องเฉพาะหน7�งๆ เทาน�4น คว่ามพยายามท��จะท,า ให#ม�นเป1นเร-� องท��ข้#ามกาลเว่ลา (transcend) จ7 ง เ ป1 น เ ร-� อ ง ท�� ไ ร# เ ด็� ย ง ส า

4 … no agent can eventually be said to have meant or done something which he could never be brought to accept as a correct description of what he had meant done. (Skinner, 1988, p 48)

6

สก�นเนอร�: ถื"กตี#อง ผู้มเห�นเป1นอยางท��ค)ณว่ามา หร-อค)ณว่าส��งท��ผู้มค�ด็น�4นไมเป1นจร�ง

โสกราตี�ส: อาจจะจร�ง หร-อไมจร�งก�เป1นได็#

สก�นเนอร�: ผู้มไมคอยเข้#าใจ ลองข้ยายคว่ามหนอยคร�บ

โสกราตี�ส: ถื#าเชนน�4น ข้#าม�ค,าถืามจะถืามทาน หากทานตีอบค,าถืามข้#าได็#จนส�4นข้#อสงส�ย ข้#าก�จะเช-�อว่าเป1นจร�ง แตีหากข้#าย�งม�อาจคลายข้#อสงส�ยคว่ามจร�งข้องท าน ข้# าก�ย�งม�อาจเช-� อ ได็#อย างสน�ท ใจ

สก�นเนอร�: เช�ญค)ณถืามมาได็#เลยคร�บ

โสกราตี�ส: ทานเห�นว่าคว่ามหมายท��แท#จร�งน�4นจะได็#มาจากการศ7กษาบ ร� บ ท เ ช� ง ป ร ะ ว่� ตี� ศ า ส ตี ร� เ ท า น�4 น ใ ช ห ร- อ ไ ม

สก�นเนอร�: ไมเช�งอยางท��ค)ณกลาว่มาเทาไหรน�ก คว่ามจร�งแล#ว่ผู้มม�ว่�ตีถื)ประสงค�ท��แท#จร�งเพ�ยงแคตี#องการหาว่�ธ�การท��เหมาะสมในการท��จะท,าคว่ามเข้#าใจก�บงานเข้�ยนตีางๆ ซ็7�งในสม�ยข้องผู้ม ว่�ธ�การหล�กๆ จ ะ ม� อ ย" ส อ ง แ น ว่ ท า ง

- แนว่ทางแรก เป1นฝึ>ายท��ย7ด็ม��นในคว่ามเป1นเอกเทศข้อง “ตี�ว่บท” (autonomy of the text itself) ว่าเป1นก)ญแจส,า ค�ญท��จะร" #คว่ามหมายในตี�ว่ข้องม�นเอง และจะไมสนใจหร-อพยายามท��จะสร#างห ร- อ ห า บ ร� บ ท ใ น ภ า พ ร ว่ ม (total context)

- อ�กแนว่ทาง ซ็7�งตีรงข้#ามก�บท��ว่ามา ค-อจะย-นย�นว่า “บร�บท” ไมว่าจะเป1นป8จจ�ยทางด็#าน ศาสนา การเม-อง หร-อเศรษฐก�จตีางก�เป1นตี�ว่ก,าหนด็ (determine) คว่ามหมายข้องตี�ว่บทท��น,ามาศ7กษา และบร�บทจะให#กรอบค�ด็ (ultimate framework) ในการท,าคว่ามเข้#าใจม�น ซ็7�งในคว่ามค�ด็ข้องผู้มเม-�อพ�จารณาแล#ว่ การใช#แนว่ทางใด็แนว่ทางหน7�งเพ�ยงแนว่ทางเด็�ยว่น�4นไมเพ�ยงพอ แม#ว่าจะด็"เหม-อนว่า

7

เพ�ยงพอ เพราะว่�ธ�การท�4งสองตีางสามารถืท��จะให#ข้#อสร)ปท��ผู้�ด็พลาด็ ด็�งน�4นจ7งน,ามาส"การศ7กษาในแนว่ทางท��เร�ยกว่าประว่�ตี�ศาสตีร�คว่ามค�ด็ (history of ideas) ซ็7�งเป1นแนว่ทางการศ7กษาแบบใหม

โสกราตี�ส: แ ล# ว่ ท�� ม า ข้ อ ง แ น ว่ ค� ด็ ข้ อ ง ท า น ล ะ เ ป1 น อ ย า ง ไ ร

สก�นเนอร�: แนว่ทางข้องผู้มเร��มมาจากคว่ามม)งม��นท��จะหาคว่ามจร�งในอด็�ตีอยางถื"กตี#อง โด็ยม�รากฐานการพ�ฒนาจากทฤษฎี�หร-อการตี�คว่ามท�� เร�ยกว่า hermeneutics ค-อเช-� อว่า อด็�ตีม�ป8ญหาและเหตี)การณ�ในตี�ว่ข้องม�นเองท��เก�ด็ข้74นและจบลงในแตีละย)ค การท��จะเข้#าใจอด็�ตีหร-อเข้�ยนเร-�องราว่ในอด็�ตีได็#อยางถื"กตี#องน�4น จะตี#องมองป8ญหาและส��งท��เก�ด็ข้74นจากสายตีาข้องคนย)คน�4นเอง โด็ยตี#องไมใสคาน�ยมข้องผู้"#ศ7กษาลงไป และพยายามน7กค�ด็เหม-อนคนในอด็�ตีด็#ว่ย ป8ญหาข้องคนในป8จจ)บ�นก�เป1นป8ญหาท��เก�ด็และข้74นและถื"กตีอบโด็ยคนป8จจ)บ�น แม#ด็"เผู้�นๆ เราจะมองว่าเป1นป8ญหาเด็�ยว่ก�น แตีในเน-4อแท#น�4นจ ะ เ ป1 น ค น ล ะ ป8 ญ ห า ก� น

โสกราตี�ส: ข้อทานยกตี�ว่อยางให#ข้#าเข้#าใจอยางแจมแจ#งท� เถื�ด็

สก�นเนอร�: ยกตี�ว่อยางหร-อ เอาเป1นว่าหากพ"ด็ค,าว่า “ประชาธ�ปไตีย” ในสม�ยข้องค)ณก�บในสม�ยข้องผู้มก�แตีกตีางก�นแล#ว่ ร"ปแบบประชาธ�ปไตียในสม�ยข้องค)ณจะให#ประชาชนม�สว่นรว่มทางการเม-องโด็ยตีรง ตีางจากประชาธ�ปไตียสม�ยใหมท��ประชาชนม�สว่นรว่มผู้านตี�ว่แทน ในสม�ยข้องทานหร-อสม�ยโบราณประชาธ�ปไตียม�น�ยคว่ามหมายในแงลบ ค-อเป1นร"ปแบบการปกครองท��ใช#อ,านาจข้องคว่ามเป1นคนสว่นใหญและเป1นไปเพ-�อประโยชน�ข้องคนสว่นใหญเอง ในข้ณะท��ประชาธ�ปไตียสม�ยข้องผู้มหร-อสม�ยใหมน�4น เร��มจากข้บว่นการทางการเม-องท��เคล-�อนไหว่ตีอส"#เพ-�อคว่ามเทาเท�ยม นอกจากน�4ระบบตี�ว่แทนน�4ไมได็#หว่�งให#อ,านาจการปกครองอย"ในม-อข้องประชาชนแตีม)งหมายเพ-�อใช#ในการตีรว่จสอบและถืว่งด็)ลอ,านาจการปกครองเป1นส,าค�ญ

8

จะเห�นได็#ว่าการตี�4งค,า ถืามตีางๆ อยางเชน “ร"ปแบบการปกครองท��ด็�ท��ส)ด็ค-ออะไร” ก�มาจากเง-�อนไข้ทางส�งคมการเม-องท��แตีกตีางก�น ด็�งน�4นการตีอบค,าถืามก�ยอมแตีกตีางก�น และสามารถืเป1นประโยชน�ได็#ในแตีละส�งคมย)คน�4นๆ ด็�งน�4น ผู้มจ7งพยายามท��จะเข้#าใจอ ด็� ตี อ ย า ง ท�� ค น ใ น อ ด็� ตี เ ข้# า ใ จ

โสกราตี�ส: ถื#าเชนน�4น คว่ามร" #ท��ทานได็#มาจากการค�ด็แบบคนในอด็�ตีก�ไมสามารถืน,า มาใช#ป8จจ)บ�นได็#นะส� แล#ว่จะม�ประโยชน�อ�นใด็เลา

สก�นเนอร�: ผู้มยอมร�บ ค)ณโสกราตี�ส ประโยชน�จากคว่ามเข้#าใจในอด็�ตีจะไมม�ผู้ลตีอป8จจ)บ�นหร-อส�มพ�นธ�ก�บอนาคตีเทาใด็น�ก นอกจากประว่�ตี�ศาสตีร�จะร" #อด็�ตีเพ-� อสนองคว่ามอยากร" #เทาน�4น (for the

sake of historical knowledge) คว่ามร" #ด็�งกลาว่ไมสามารถืน,ามาใช#ก�บป8จจ)บ�นได็#เทาไรน�ก การศ7กษาตีามแนว่ทางข้องผู้มจะเน#นให#ค) ณ ค า ก� บ ค ว่ า ม ส,า ค� ญ ข้ อ ง ตี� ว่ อ ด็� ตี ใ น แ ตี ล ะ ย) ค ส ม� ย เ อ ง

โสกราตี�ส: เอาเถือะสก�นเนอร� คราว่น�4ข้#าอยากร" #ว่าทานม�ว่�ธ�การห า ค ว่ า ม ร" # อ ย า ง ไ ร

สก�นเนอร�: ผู้มม�กฎีเก��ยว่ก�บการหาคว่ามตี�4งใจม�สองประการ ประการแรกเราคว่รท��จะเน#นการพ�จารณาท��ไมเพ�ยงแคการตี�คว่ามจากตี�ว่บท แตีตี#องพ�จารณาระเบ�ยบแบบแผู้นท��ครอบคล)มประเด็�นหร-อใจคว่ามท��ตี�ว่บทน�4นค,าน7งถื7ง ประการท��สองเราคว่รท��จะพ�จารณาโลกข้องผู้"#เข้�ยนห ร- อ โ ล ก แ ห ง ค ว่ า ม เ ป1 น จ ร� ง ข้ อ ง เ ข้ า 5

*( )

*( ) First, we should “focus not just on text to be interpreted but on the prevailing conventions governing the treatment of issues or themes with the text is concerned.” Second, we should “focus on the writer’s

5 First, we should “focus not just on text to be interpreted but on the prevailing conventions governing the treatment of issues or themes with the text is concerned.” Second, we should “focus on the writer’s mental world, the world of his empirical beliefs.” (Skinner, 1988, p. 77)

9

mental world, the world of his empirical beliefs.” (Skinner, 1988, p. 77)

จากกฎีสองประการน�4 ได็#น,าไปส"การก,าหนด็ระเบ�ยบว่�ธ�ในการศ7กษาค-อ การว่าด็ภาพ (delineate) ภาพรว่มข้องการส-� อสารท��ส า ม า ร ถื ด็,า เ น� น ก า ร ไ ด็# บ น โ อ ก า ส ท�� ม� โ ด็ ย ก า ร แ ส ด็ ง อ อ ก (utterance) ท��สามารถืแสด็งออกได็# และการส-บค#นคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างการแสด็งออกท��บร�บททางภาษาท��กว่#างข้74นเหม-อนเป1นว่�ธ�ในการถือด็รห�ส (decoding) คว่ามตี�4งใจท��แท#จร�งข้องผู้"#ท��เข้�ยนงาน 6(*)

*( )… the appropriate methodology for the history of ideas must…delineate the whole range of communication which could have been conventionally performed on the occasion by the utterance of the given utterance, and next…trace relations between the given utterance and this wider linguistic context as a mean of decoding the actual intention of the given writer. (Skinner, 1988, p 63-64)

ผู้ลจากระเบ�ยบว่�ธ�ด็�งกลาว่ ท,าให#ว่�ธ�การข้องผู้มม�พ-4นฐานคว่ามค�ด็ว่า คว่ามร" #ข้องคว่ามตี�4งใจผู้"#เข้�ยนในงานเข้�ยน ไมได็#เป1นเพ�ยงส��งท��ตีรง (relevant) ก�บคว่ามร" #เทาน�4น แตีย�งเท�ยบเทา (equivalent)

ก�บคว่ามร" #ท��ผู้"#เข้�ยนได็#เข้�ยนอ�กด็#ว่ย 7 *( ) ด็�งน�4นโด็ยพ-4นฐานแล#ว่ อ�ตี

6 … the appropriate methodology for the history of ideas must…delineate the whole range of communication which could have been conventionally performed on the occasion by the utterance of the given utterance, and next…trace relations between the given utterance and this wider linguistic context as a mean of decoding the actual intention of the given writer. (Skinner, 1988, p 63-64)7 … a knowledge of the author’s intensions in writing…is not merely relevant to, but is actually equivalent to, a knowledge of the [meaning] of what he write. (Skinner, 1988, p 75)

10

ล�กษณ�ทางประว่�ตี�ศาสตีร�เฉพาะข้องตี�ว่บทน�4น จะบงบอกถื7งล�กษณะเ ฉ พ า ะ ข้ อ ง ค ว่ า ม ตี�4 ง ใ จ ข้ อ ง ผู้"# เ ข้� ย น ใ น ก า ร เ ข้� ย น ง า น เ ข้� ย น*( )… a knowledge of the author’s intensions in writing…

is not merely relevant to, but is actually equivalent to, a knowledge of the [meaning] of what he write. (Skinner, 1988, p 75)

ตีอนท�� 2 ภาพรว่มแนว่ค�ด็ข้องโสกราตี�สจากงานเร-�องย"ไทโฟร

สก�นเนอร�: เอาละโสกราตี�ส ผู้มเคยอานบทสนทนาท��ค)ณพ"ด็ค)ยก�บย"ไทโฟร ค)ณได็#ถืาม ย"ไทโฟรว่า “ส)ทธ�ธรรมยอมคงสภาพอยางไมแปรเปล��ยนตีลอด็ไป ไมว่าในการกระท,าใด็ๆ และอส)ทธ�ธรรมก�ค-อธรรมอ�นตีรงข้#ามก�บส)ทธ�ธรรมเสมอไป ม�ล�กษณะเป1นหน7�งเด็�ยว่อ�นบงให#เห�นช�ด็ถื7งสภาว่ะข้องอส)ทธ�ธรรม ใชหร-อไม ?” ซ็7�งผู้มมองว่าตีรงน�4เป1นการพ"ด็ถื7งทฤษฎี�เร-�องร"ปแบบ (theory of forms) ด็#ว่ยการกลาว่ถื7งส��งท��เป1นสาระข้องส)ทธ�ธรรมซ็7�งคงท��ตีลอด็ไป ไมม�การเ ป ล�� ย น แ ป ล ง

โสกราตี�ส: อาจสร)ปด็�งท��ทานว่าก�ได็# แตีย"ไทโฟรม�ได็#ให#ค,าตีอบอ�นเป1นท��พอใจแกข้#า เข้าตีอบว่าการปฏ�บ�ตี�ส)ทธ�ธรรมค-อการกระท,าแบบท��เข้าก,าล�งท,าอย" (การฟGองร#องบ�ด็าข้องตีนเอง) น��นค-อเข้าไมได็#บอกว่าอะไรค-อส)ทธ�ธรรม แตีกล�บพ"ด็ถื7งการกระท,าท��เป1นส)ทธ�ธรรม ย"ไทโฟรไมเข้#าใจค,าถืามว่าข้#าพเจ#าก,าล�งแสว่งหาค)ณสมบ�ตี�ข้องส)ทธ�ธรรม ซ็7�งจะตี#องม�อย"ในการกระท,าท)กอยางท��เป1นส)ทธ�ธรรม ด็�งน�4นส��งท��เข้าตีอบข้#าเป1นเพ�ยงการกระท,าเฉพาะกรณ�ข้องเข้า ซ็7�งจะเป1นค,าตีอบท��ถื"กตี#องไมได็# ม�เชนน�4นแล#ว่ ย"ไทโฟรจะตี#องคอยช�4การกระท,าเฉพาะร า ย ท) ก ๆ ก ร ณ� ไ ป ว่ า เ ป1 น ส) ท ธ� ธ ร ร ม ห ร- อ ไ ม

สก�นเนอร�: แล#ว่ท��เข้าตีอบว่า “อะไรท��เทพชอบค-อ”ส)ทธ�ธรรม” แ ล ะ อ ะ ไ ร ท�� เ ท พ ไ ม ช อ บ ค- อ ” อ ส) ท ธ� ธ ร ร ม ” ล ะ ค ร� บ

11

โสกราตี�ส: เน-�องจากศาสนาในช)มชนข้องข้#าน�4นเช-�อว่าม�เทพเจ#าหลายองค� และเทพเจ#าน�4นก�ม�กจะทะเลาะเบาะแล#ว่ก�นเอง ท,าให#การยอมร�บเทพเจ#าเป1นมาตีรฐานก,าหนด็การกระท,าข้องมน)ษย�น�4นไมได็#ผู้ล

สก�นเนอร�: น��นหมายคว่ามว่า ถื#าหากศาสนาในช)มชนข้องทานม�การน�บถื-อเทพเจ# าท�� ม�ล�กษณะสากล หร-อท�� เ ร�ยกว่า เอกเทว่น�ยม (monotheism) ก�จะท,าให#ค,าตีอบข้องย"ไทโฟรใช#ได็#ผู้ล ซ็7�งแสด็งว่าค)ณก�ย�งเช-�อในเร-�องบร�บททางส�งคมเหม-อนผู้มอย" เพราะมาตีรฐานค,าตีอบท��ท,า ให#ค)ณพ7งพอใจก�แปรเปล��ยนไปตีามส��งแว่ด็ล#อมเป1นส,า ค� ญ

โสกราตี�ส: ไมหรอกสก�นเนอร� ถื#าหากย"ไทโฟรย�งย-นย�นและย7ด็มาตีรฐานตีามท��เข้าอ#างตี�4งแตีแรกว่า “ซ็)สเป1นเทพเจ#าท��ด็�ท��ส)ด็ และย)ตี�ธรรมท��ส)ด็” และเข้าเล-อกท��จะเช-�อเพ�ยงเทพเจ#าท��ตีนค�ด็ว่าม�อ,านาจส" ง ส) ด็ ก� จ ะ ท,า ใ ห#ค,า ตี อ บ ข้ อ ง เ ข้ า ม� น,4า ห น� ก แ ล ะ ส ม เ ห ตี) ผู้ ล

สก�นเนอร�: เชนน�4นผู้มค�ด็ว่าค)ณเพ�ยงตี#องการแคการย)ตี�คว่ามเห�นตีางๆ ท��ไมตีรงก�นด็#ว่ยการว่�ด็ ด็�งท��ค)ณกลาว่ไว่#ว่า “ถื#าเราเห�นไมตีรงก�นในเร-�องข้นาด็ข้องส��งตีางๆ เราก�คว่รย)ตี�การเห�นไมตีรงก�นน�4นเส�ยด็# ว่ ย ก า ร ว่� ด็ ” ใ ช ห ร- อ ไ ม

โสกราตี�ส: ก�ไมผู้�ด็ เพ�ยงแตีข้#าพเจ#าข้อแบงประเภทข้องข้#อข้�ด็แย#งตี า ง ๆ ท�4 ง ห ล า ย อ อ ก เ ป1 น ส อ ง ป ร ะ เ ภ ท ด็# ว่ ย ก� น - ประเภทแรก เป1นข้#อข้�ด็แย#งท��สามารถืม�มาตีรฐานซ็7�งค"กรณ�

สามารถืยอมร�บเป1นเคร-�องตี�ด็ส�นได็# หร-อพ"ด็งายๆ ก�ค-อข้#อข้�ด็แย#งท��ม�ศาสตีร�หร-อศ�ลป;ท��ท)กคนยอมร�บได็#ว่าเป1นศาสตีร�หร-อศ�ลป;ข้องเ ร-� อ ง น�4 น ๆ

- สว่นข้#อข้�ด็แย#งประเภทท��สองน�4น เป1นข้#อข้�ด็แย#งท��ย�งไมม�ศาสตีร�หร-อศ�ลป;ท��ให#ค,าตีอบซ็7�งท)กคนยอมร�บได็# สว่นมากข้#อข้�ด็แย#งประเภทน�4ได็#แกข้#อข้�ด็แย#งเร-�องถื"ก ผู้�ด็ ด็� เลว่ ซ็7�งข้#อข้�ด็แย#งหร-อข้#อพ�พาทประเภทน�4จะม�คว่ามส,าค�ญตีอช�ว่�ตีข้องมน)ษย�มากกว่า

12

เน-4อหาข้องข้#อพ�พาทประเภทแรก แตีม�กจะได็#ร�บคว่ามสนใจน#อยกว่าท��คว่รจะได็#ร�บ หร-อไมเชนน�4นก�ม�กจะม�การยอมร�บเอาค,าตีอบตีอค,าถืามประเภทน�4ท��ตีกทอด็ก�นมาในร"ปศาสนาประเพณ�ว่าเป1นค,าตี อ บ ท�� ถื" ก ตี# อ ง อ ย" แ ล# ว่

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ค)ณได็#ใช#ว่�ธ�ท��สม�ยผู้มเร�ยกก�นว่าว่�ภาษว่�ธ� (dialectic) หร-อการสนทนาแบบป)จฉา ว่�ป8สสนา หร-อการสนทนาท��โตี#แย#งก�นด็#ว่ยเหตี)ผู้ลเพ-�อหาข้#อย)ตี�หร-อข้#อสร)ป โด็ยท��ค)ณจะเร��มตี#นด็#ว่ยการสอบถืามบ)คคลท��เช-�อถื-อได็#เพ-�อให#เข้าเสนอแนว่ค�ด็ (หร-อทฤษฎี�) เก��ยว่ก�บเร-�องร"ปแบบข้องสภาว่ะน�4นๆ ด็#ว่ยการถืามว่าอะไรค-อ…? 8

*( ) เม-�อบ)คคลด็�งกลาว่เสนอแนว่ค�ด็เก��ยว่ก�บเร-�องร"ปแบบข้องสภาว่ะน�4นๆ แล#ว่ ค)ณก�จะใช# “การตี�4งค,าถืาม” ตีามหล�กเหตี)ผู้ลในการห�กล# าง (refutation/elenchus) หร-อตีรว่จสอบว่ า ข้#อสมม)ตี�ฐานเบ-4องตี#นท��บ)คคลน�4นน,าเสนอเป1นการแสด็งถื7งสภาว่ะท��เป1นหน7�งเด็�ยว่ ใช#ได็#เป1นการท��ว่ไปและไมข้74นอย"ก�บกาลเว่ลาจร�งหร-อไม

*( ) Leo Strauss ช�4ว่า การท�� โสกราตี�สตี�4งค,า ถืามในล�กษณะน�4เน-�องจากม�ว่�ตีถื)ประสงค�ท��จะท,าให#ธรรมชาตี�ข้องชน�ด็ข้องส��งท��เป1นประเด็�น น��นค-อ ร"ปแบบ (form) หร-อค)ณล�กษณะข้องส��งน�4นๆ เด็นช�ด็ข้74 น

โสกราตี�ส: เป1นจร�งด็�งทานว่า ข้#าใช#ว่�ธ�การตี�4งค,า ถืามก�บบรรด็าผู้"#(อว่ด็)ร" #ท�4งหลาย (หร-อท��เร�ยกว่าโสฟ?สตี�) เพ-�อตี#องการพ�ส"จน�ว่าพว่กเข้าร" #เร-�องน�4นๆ จร�งอยางท��เข้าประกาศหร-อไม หร-อกลาว่อ�กอยางหน7�ง ข้#าตี#องการท,าคว่ามกระจางว่า เว่ลาท��ใครก�ตีามบอกว่าตีนเองร" #เร-�องใด็เร-�องหน7�งเป1นอยางด็�น�4น จร�งๆ แล#ว่ส��งท��เข้าร" #ม�นค-ออะไรก�นแน เชน คว่ามด็�ค-ออะไร คว่ามงามค-ออะไร คว่ามบร�ส)ทธ�Iค-ออะไร คว่ามร�กค-ออะไร คว่ามย)ตี�ธรรมค-ออะไร? ฯลฯ ว่�ธ�การข้องข้#าค-อการ

8 Leo Strauss ช�4ว่าการท��โสกราตี�สตี�4งค,าถืามในล�กษณะน�4เน-�องจากม�ว่�ตีถื)ประสงค�ท��จะท,าให#ธรรมชาตี�ข้องชน�ด็ข้องส��งท��เป1นประเด็�น น��นค-อ ร"ปแบบ (form) หร-อค)ณล�กษณะข้องส��งน�4นๆ เด็นช�ด็ข้74น

13

ซ็�กไซ็#ไลเล�ยง โตี#แย#งห�กล#างเพ-�อหาคว่ามช�ด็เจน ซ็7�งเร�ยกก�นอยางท��ทานว่ามา ค-อว่�ธ�การแบบ "ว่�ภาษว่�ธ� ” (dialectic) อ�นม�กระบว่นการสามประการด็#ว่ยก�น ประการแรกค-อข้#อเสนอ หร-อการเป?ด็ประเด็�น (thesis) ประการท��สองค-อการโตี#แย#ง (anti-thesis) และประการส)ด็ท#ายค-อการสร)ปส�งเคราะห�เพ-�อน,าไปส"การเก�ด็ข้#อเสนอใหม และด็#ว่ยว่�ธ�การเชนน�4 แนว่ค�ด็หร-อคว่ามร" #ใด็ถื"กโตี#แย#งห�กล#างได็#ด็#ว่ยเหตี)ผู้ลก�จะคงอย"ไมได็# สว่นแนว่ค�ด็หร-อคว่ามร" #ใด็ท��ทนตีอการพ�ส"จน�โตี#งแย#งก�จะย�งคงอย"และได็#ร�บการปร�บปร)งพ�ฒนาให#ก#าว่หน#าย��งข้74นๆ

สก�นเนอร�: ค)ณใช#ว่�ธ�การเชนน�4นเพ-� ออะไร ท,า ไมค)ณไมไปค#นคว่#าเอกสารหร-อใช#ว่�ธ�การส�มภาษณ�แบบธรรมด็าๆ ละ เพราะสว่นมากคนท��ถื"กค)ณซ็�กไซ็#ไลเล�ยงม�กจะจนม)ม เส�ยหน#า อ�บอายประชาช�เ ส� ย ม า ก ก ว่ า ท,า ใ ห# ค) ณ ถื" ก ก ล า ว่ ห า แ ล ะ ล ง โ ท ษ ใ น ท�� ส) ด็

โสกราตี�ส: ข้#าม�คว่ามเช-� อว่า โด็ยท��ว่ไปแล#ว่มน)ษย�ม�แนว่โน#มท��จะยอมร�บว่าส��งท��ด็�ค-อส��งท��สอด็คล#องก�บข้นบธรรมเน�ยมท��ได็#ปฏ�บ�ตี�ตี�ด็ตีอก�นมาเป1นเว่ลาช#านาน และส��งท��เป1นท��ยอมร�บก�นมานานน�4นเป1นสว่นหน7�งข้องตีนเองและเป1นข้องท��ด็� และยอมเป1นท��แนนอนว่าในช)มชนท��ย7ด็ม��นก�บข้นบธรรมเน�ยมเชนว่าน�4 ปร�ชญาอ�นเป1นแนว่ค�ด็ท��แปลกและใหม ท��พยายามแยกแยะระหว่างส��งท��ด็�ก�บส��งซ็7�งเป1นข้องด็�4งเด็�มยอมถื"กม อ ง ว่ า เ ป1 น ข้ อ ง ท�� เ ล ว่ ร# า ย

การค#นพบธรรมชาตี� (nature) ท��แท#จร�ง จ7งไมอาจเก�ด็ข้74นได็#ถื#าหากว่าอ,านาจหร-อว่�ถื�ช�ว่�ตีท��เคยเป1นอย"ในช)มชนน�4นไมถื"กตี�4งข้#อสงส�ยเอาเส�ยกอน แตีการตี�4งข้#อสงส�ยเอาก�บข้นบธรรมเน�ยมประเพณ�โด็ยปร�ชญาน�4น แท#จร�งแล#ว่ก�ค-อคว่ามพยายามท��จะแทนท��ส��งเกาด็#ว่ยส��งท��ด็� โด็ยเฉพาะอยางย��ง ส��งท��ด็�โด็ยธรรมชาตี�น�4นเป1นส��งท��เกาแกย��งกว่าข้นบประเพณ�ใด็ๆ ท�4งส�4น เพราะธรรมชาตี�ยอมม�มากอนข้นบประเพณ�ใด็ๆ ท�4งปว่ง และเพราะธรรมชาตี�ยอมอย"เหน-อข้#อจ,าก�ด็หร-อข้อบเข้ตีข้องส��งท�� เ ร� ย ก ว่ า ป ร ะ ว่� ตี� ศ า ส ตี ร� ส� ง ค ม ศ� ล ธ ร ร ม แ ล ะ ศ า ส น า

14

พว่กโสฟ?สตี�ในสม�ยข้#าม�กจะอ#างว่า คว่ามร" #ข้องพว่กเข้าน�4นเป1นคว่ามร" #ท��สามารถืน,าไปส"ช�ว่�ตีอ�นประเสร�ฐได็# ข้#าจ7งตี#องการท��จะช�4ให#เห�นว่าพว่กโสฟ?สตี�น�4นไมร" #ว่าคว่ามร" #ท��ตีนม�อย"น� 4น หาใชคว่ามร" #ไม คว่ามจร�งแล#ว่พว่กเข้าไมร" #เส�ยด็#ว่ยซ็,4า ว่าช�ว่�ตีท��ด็�เป1นอยางไร ตี�ว่ข้#าม)งหาคว่ามจร�งหร-อกฎีท��อย"เหน-อแคกฎีท��มน)ษย�สร#างข้74น ข้#าตี#องการเข้#าถื7งคว่ามจร�งแท#ข้องสรรพส��งโด็ยเฉพาะประเด็�นคว่ามร" #ท��แท#จร�ง และคว่ามร" #ท��แท#จร�งเก��ยว่ก�บค)ณคาตีางๆ เชนคว่ามด็� คว่ามย)ตี�ธรรม เ ป1 น ตี# น

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ตี,าตีอบข้องค)ณท,าให#ผู้มน7กถื7งภาพยนตีร�เร-�องห น7� ง ใ น ส ม� ย ข้ อ ง ผู้ ม

โสกราตี�ส: เ ร-� อ ง ใ ด็ ห ร- อ ท า น

สก�นเนอร�: เ ร-� อ ง เ ด็ อ ะ เ ม ท ร� ก ซ็� (The Matrix)

โสกราตี�ส: เ พ ร า ะ เ ห ตี) ใ ด็

สก�นเนอร�: ตีามเน-4อเร-�องในภาพยนตีร�จะม�โลกสองโลก 9*( ) ค-อ

โลกเมตีร�กซ็� และ ไซ็ออน เมตีร�กซ็�ค-อโลกท��ถื"กสร#างจากห)นยนตี� (AI)

แตีมน)ษย�ค�ด็ว่าน��นค-อโลกจร�ง มน)ษย�ด็,าเน�นช�ว่�ตีไปตีามปกตี�เหม-อนคนเราท)กว่�นน�4 ท,างาน ก�น ด็-�ม เซ็�กซ็� ท)กอยางท��มน)ษย�ส�มผู้�สด็#ว่ยร"ป รส กล��น เส�ยง และส��งท�� AI สร#างให#มน)ษย�ได็#ร�บอยางน�4น เพราะคว่ามตี#องการพ-4นฐานข้องมน)ษย�เป1นอยางน�4น ในหน�งจะใช#จ)ด็น�4สร#างให# AI

9 การแบงออกเป1นสองโลกน�4คล#ายก�บหล�กปร�ชญาข้องเพลโตี ใน The Republic ท��เช-�อว่า โลกแบงออกเป1นสอง สว่น (divided line) ซ็7�งก�ค-อ Visible Realm ซ็7�งก�ค-อโลกท��ว่�ตีถื)สามารถืมองเห�นได็#เสม-อนโลกแหงคว่ามจร�งในภาพยนตีร� และ Intelligible Realm ค-อโลกท��ตี#องใช#คว่ามร" #และเหตี)ผู้ลในการร�บร" #ส��งตีางๆ เสม-อนโลกเมตีร�กซ็�ในภาพยนตีร� (อานเ พ�� ม เ ตี� ม ใ น http://summaphilosophiae.wordpress.com/2007/01/10/platos-divided-line/)

15

ใช#คว่ามย7ด็ตี�ด็ใน”กายหยาบ”ข้องมน)ษย� (อ�ตีตีา) เป1นส��งท��หลอเล�4ยงม น) ษ ย� ใ ห# ย� ง ค ง ห ล ง อ ย" ใ น โ ล ก เ ม ตี ร� ก ซ็� 10

**( )

*( ) การแบงออกเป1นสองโลกน�4 คล#ายก�บหล�กปร�ชญาข้องเพลโตี ใน The Republic ท��เช-� อว่า โลกแบงออกเป1นสองสว่น (divided

line) ซ็7�งก�ค-อ Visible Realm ซ็7�งก�ค-อโลกท��ว่�ตีถื)สามารถืมองเห�นได็#เสม-อนโลกแหงคว่ามจร�งในภาพยนตีร� และ Intelligible Realm ค-อโลกท��ตี#องใช#คว่ามร" #และเหตี)ผู้ลในการร�บร" #ส��งตีางๆ เสม-อนโลกเมตีร�ก ซ็� ใ น ภ า พ ย น ตี ร� (อ า น เ พ�� ม เ ตี� ม ใ น http://summaphilosophiae.wordpress.com/2007/01/10/platos-divided-line/)

**( ) ตี�ว่ละครในเร-�องม�กจะกลาว่ว่า I think, therefore I am

(ซ็7�งเป1นแนว่ค�ด็ข้อง Rene Descartes) อ�กอยางในภาพยนตีร�ท��อาจตี�คว่ามได็#ว่า ตี�ว่ละครท)กตี�ว่ล#ว่นไมม�ใครร" #ว่าตีนเองม�ตี�ว่ตีนอย"เพ-�ออะไร ค,าตีอบเด็�ยว่ท��ท)กคนพ"ด็ก�ค-อ "เราอย"เพ-�อท,าในส��งท��เราตี#องท,าเ ท า น�4น " อ ย า ง ท�� ตี� ว่ ล ะ ค ร ใ น เ ร-� อ ง เ ชน Oracle, Keymaker,

Merovingian และแม#แตี Agent Smith ตีางก�พ"ด็ถื7งน�ยยะในน�4ท�4งส�4 น

แตีม�กล)มคนท��พบว่าโลกเมตีร�กซ็�ไมม�อย"จร�ง เป1นเพ�ยงส��งลว่งตีาท�� AI สร#างให#จ�ตีม�มโนภาพข้74นมาในตี�ว่มน)ษย� น��น ค-อ ส��งท��มน)ษย�ย7ด็ตี�ด็ในคว่ามไมม�อย"จร�ง จ)ด็น�4 AI เป1นเหม-อนจ�ตีข้องมน)ษย� เป1นเพราะจ�ตีท,าให#เก�ด็ท)กอยาง อ�นเป1นสาเหตี)แหงท)กข้� เพราะมน)ษย�ย�งย7ด็ตี�ด็อย"ท��จ�ตี การว่นเว่�ยนอย"ในว่�ฎีสงสาร ก�ค-อการท�� AI เล�4ยงมน)ษย�มาใช#เป1นพล�งงาน ซ็7�ง AI ตี#อง ท,าแบบน�4น เพราะ AI ข้าด็

10 ตี�ว่ละครในเร-�องม�กจะกลาว่ว่า I think,therefore I am (ซ็7�งเป1นแนว่ค�ด็ข้อง René Descartes) อ�กอยางในภาพยนตีร�ท��อาจตี�คว่ามได็#ว่าตี�ว่ละครท)กตี�ว่ล#ว่นไมม�ใครร" #ว่าตีนเองม�ตี�ว่ตีนอย"เพ-�ออะไร ค,าตีอบเด็�ยว่ท��ท)กคนพ"ด็ก�ค-อ "เราอย"เพ-�อท,าในส��งท��เราตี#องท,าเทาน�4น" อยางท��ตี�ว่ละครในเร-�อง เชน Oracle, Keymaker, Merovingian และแ ม# แ ตี Agent Smith ตี า ง ก� พ" ด็ ถื7 ง น� ย ย ะ ใ น น�4 ท�4 ง ส�4 น

16

พล�งงานไมได็# มน)ษย�เป1นบอเก�ด็พล�งงานอยางด็� แตีจะท,าอยางไรให#มน)ษย�ไมกบฏ น��นก�ค-อการสร#างโลกให#มน)ษย�ร" #ส7กว่าตี�ว่เองเป1นอย"อยางน�4น ท)กอยาง AI คว่บค)มได็# ซ็7�งก�เป1นจ�ตี ท��สร#างอ�ตีตีาให#มน)ษย�ย7ด็ตี�ด็น��นเอง และผู้มก,าล�งจะบอกว่าตี�ว่ค)ณเปร�ยบเหม-อนน�โอ11

*( ) พระเอกในเร-�อง ซ็7�งเป1นผู้"#ท��ตี-�นข้74นจากเมตีร�กซ็�และจะมาปลด็ปลอยมน)ษย� และกลาว่ว่าไมม�ใครท��จะท,าให#คนอ-�นเห�นคว่ามจร�งได็# แตีตี#องเป1นคนคนน�4นเองท��จะค#นว่าเมตีร�กซ็�ค-ออะไร คนอ-�นเพ�ยงแคสามารถืช�4ท า ง ใ ห# ไ ด็# เ ท า น�4 น

(*) ได็#ม�การตี�คว่ามว่า Neo / Thomas Anderson - น�โอ หร-อช-�อเด็�ม โทม�ส แอนเด็อร�ส�น ก�บค,าว่า 'Neo' ม�ล�กษณะเป1นอนาแกรมข้องค,าว่า 'eon' และ 'One' จากค,าว่า The One หร-อ (พระผู้"#เป1นเจ#า)ผู้"#ปลด็ปลอย (อนาแกรมค-อการสล�บท��ตี�ว่อ�กษรในค,าแล#ว่กลายเป1นค,าอ-�นได็#) Neo เป1นภาษากร�กซ็7�งแปลว่า "ใหม" 'new' ซ็7�งอาจเป1น (ม�ตีอ) คว่ามหมายแฝึง เก��ยว่ก�บคว่ามเป1นพระผู้"#ไถืในฐานะท�� Neo มาปฏ�บ�ตี�ภารก�จในโลกข้อง เด็อะ เมตีร�กซ็� สว่นช-�อ "Thomas Anderson" ด็"เหม-อนจะใกล#เค�ยงก�บบทสว่ด็ Gospel of Thomas และค,าภาษากร�ก "man", andras, ซ็7�งในภาษากร�กโบราณค-อ andros

11 ได็#ม�การตี�คว่ามว่า Neo / Thomas Anderson - น�โอ หร-อช-�อเด็�ม โทม�ส แอนเด็

อร�ส�น ก�บค,าว่า 'Neo' ม�ล�กษณะเป1นอนาแกรมข้องค,าว่า 'eon' และ 'One' จากค,าว่า The One หร-อ ผู้"#ปลด็ปลอย (อนาแกรมค-อการสล�บท��ตี�ว่อ�กษรในค,าแล#ว่กลายเป1นค,าอ-�นได็#) Neo ( Νέο ) เป1นภาษากร�กซ็7�งแปลว่า "ใหม" 'new' ซ็7�งอาจเป1น (ม�ตีอ) คว่ามหมายแฝึง เก��ยว่ก�บคว่ามเป1นพระผู้"#ไถืในฐานะท�� Neo มาปฏ�บ�ตี�ภารก�จในโลกข้อง เด็อะ เมตีร�กซ็� สว่นช-�อ "Thomas Anderson" ด็"เหม-อนจะใกล#เค�ยงก�บบทสว่ด็ Gospel of Thomas และค,าภาษากร�ก "man", andras (Άνδρας), ซ็7�งในภาษากร�กโบราณค-อ andros (เป1นค,าแสด็งคว่ามเป1นเจ#าข้อง เหม-อนภาษาอ�งกฤษในร"ปเตี�ม 's) จากค,าแผู้ลงน�4 "andros-son" อาจจะแปลได็#ว่า Son of Man (บ)ตีรข้องมน)ษย�) ซ็7�งเป1นค,าหน7�งท��เคยถื"กใช#เร�ยกพระเยซ็"คร�สตี� Thomas อาจจะส-�อถื7ง Doubting Thomas ซ็7�งเป1นช-�อข้องสาว่กคนหน7�งข้องพระเยซ็"ท�� เคยสงส�ยในการเก�ด็ใหม (ฟC4 นจากตีาย) ข้องพระเยซ็"คร�สตี�ในท�แรก

นอกจากน�4การตี�4งช-�อตีางๆ ในภาพยนตีร�ก�ได็#ม�การตี�คว่ามไว่# เชน เร-อท��ช-�อ Logos (บ�ญชาการโด็ย Captain Niobe) ซ็7�งในแนว่ปร�ชญาย)คกร�กค,าว่า Logos (Λόγος) (การค�ด็, ถื#อยค,า, การค,านว่ณ, ตีรรกะ) เป1นแกนส,าค�ญท��ครอบคล)มจ�กรว่าลท�4งระบบ รว่มท�4งการใช#เหตี)ผู้ลข้องมน)ษย�เก��ยว่ก�บจ�กรว่าล ในศาสนาย"ด็าย (Judaism) ค-อโลกข้องพระเจ#า และในศาสนาคร�สตี� ค-อโลกแหงการสรรค�สร#างข้องพระผู้"# เป �นเจ#า (ท��มา: http://whatisthematrix.warnerbros.com/rl_cmp/new_phil_partridge.html)

17

(เป1นค,า แสด็งคว่ามเป1นเจ#าข้อง เหม-อนภาษาอ�งกฤษในร"ปเตี�ม 's) จากค,า แผู้ลงน�4 "andros-son" อาจจะแปลได็#ว่า Son of Man (บ)ตีรข้องมน)ษย�) ซ็7�งเป1นค,าหน7�งท��เคยถื"กใช#เร�ยกพระเยซ็"คร�สตี� Thomas อาจจะส-�อถื7ง Doubting Thomas ซ็7�งเป1นช-�อข้องสาว่กคนหน7�งข้องพระเยซ็"ท��เคยสงส�ยในการเก�ด็ใหม (ฟC4 นจากตีาย) ข้องพระเยซ็"คร�สตี�ในท�แ ร ก

นอกจากน�4การตี�4งช-�อตีางๆ ในภาพยนตีร�ก�ได็#ม�การตี�คว่ามไว่# เชน เร-อท��ช-�อ Logos (บ�ญชาการโด็ย Captain Niobe) ซ็7�งในแนว่ปร�ชญาย)คกร�กค,าว่า Logos (การค�ด็, ถื#อยค,า, การค,านว่ณ, ตีรรกะ) เป1นแกนส,าค�ญท��ครอบคล)มจ�กรว่าลท�4งระบบ รว่มท�4งการใช#เหตี)ผู้ลข้องมน)ษย�เก��ยว่ก�บจ�กรว่าล ในศาสนาย"ด็าย (Judaism) ค-อโลกข้องพระเจ#า และในศาสนาคร�สตี� ค-อโลกแหงการสรรค�สร#างข้องพระผู้"#เป�นเ จ# า (ท�� ม า : http://whatisthematrix.warnerbros.com/rl_cmp/new_phil_partridge.html)

โสกราตี�ส: อ า จ เ ป1 น เ ช น น�4 น ส ก� น เ น อ ร�

สก�นเนอร�: ผู้มสงส�ยว่าท,าไมค)ณถื7งพยายามท��จะเข้#าถื7งคว่ามจร�งแท#น� ก เ ล า

โสกราตี�ส: สก�นเนอร�เอKย เจ#าลองค�ด็ด็"ส�ว่า มน)ษย�ท)กคนตีางก�ปรารถืนาส��งท��ด็�ด็#ว่ยก�นท�4งส�4น โด็ยม�เง-�อนไข้ว่า ส��งท��ด็�น� 4นท,าให#เข้าม�คว่ามส)ข้ ด็�งท��อร�สโตีเตี�ลศ�ษย�ข้องศ�ษย�ข้#าได็#กลาว่ไว่#ว่า “…all actions of all mankind are done with a view to what they think to be good.” 12 แตีม�ได็#หมายคว่ามว่า ส��งท��แตีละคนท,าหร-อม)งหว่�งน�4นจะเป1นส��งท��ด็�จร�งๆ ส,าหร�บตี�ว่เข้า เพราะถื#ามน)ษย�ท)กคนร" #และเข้#าใจว่าอะไรค-อส��งท��ด็�จร�งๆ ท��จะน,าคว่ามส)ข้ท��แท#จร�งมาให#เข้า ป8ญหายอมจะไมเก�ด็ข้74นเพราะคว่ามส)ข้คว่ามด็�ท��แท# ยอมน,ามาซ็7�งคว่ามส)ข้คว่ามด็�ในการม�ช�ว่�ตีอย"ข้องมน)ษย� และถื#าเห�นพ#อง12 Aristotle trans by Rackham, H., Aristitle XXI Politics, Great Britain : St. Edmundsberg Press, 1990, p 3.

18

ตี#องก�นแล#ว่ คว่ามข้�ด็แย#งก�คงไมเก�ด็ข้74น และปร�ชญาการเม-องก�คงไ ม จ,า เ ป1 น ตี# อ ง เ ก� ด็ ข้74 น ห ร- อ ด็,า ร ง อ ย"

สก�นเนอร�: แตีผู้มกล�บค�ด็ว่า ว่�ธ�ว่�เคราะห�เช�งบร�บท (contextual

analysis) ท��ผู้มน�ยมใช# น�4นก�มองว่า คว่ามค�ด็คว่ามร" #ตีางๆ น�4นตีางก�ถื"กก,าหนด็โด็ย “บร�บท” และเร-�องบร�บททางส�งคมน�4ไมยอมร�บว่า ม�ส��งท��เป1นเร-�องข้#ามเว่ลาและสากล ด็�งน�4นจ7งสร)ปว่า มน)ษย�เราไมตี#องไปหว่�งท��จะค#นหาประว่�ตี�ข้องคว่ามค�ด็ข้องน�กเข้�ยนตีางๆ ซ็7�งม)งเน#นไปท��การตีอบค,าถืามท��ข้#ามกาลเว่ลา ปร�ชญาการเม-องท��ทานว่ามาก�เป1นองค�คว่ามร" #ชน�ด็หน7�ง ซ็7�งเก�ด็ข้74นจากอ�ทธ�พลข้องบร�บทเชนเด็�ยว่ก�น ค-อ บร�บทเง-� อนไข้หล�กท��ว่า “ธรรมชาตี�มน)ษย�น�4นปรารถืนาส��งท��ด็�” โ ด็ ย ม� เ ง-� อ น ไ ข้ ว่ า ส�� ง ท�� ด็� น� 4 น ท,า ใ ห# เ ข้ า ม� ค ว่ า ม ส) ข้

โสกราตี�ส: อ า จ เ ป1 น เ ช น ท�� ท า น ว่ า

สก�นเนอร�: ถื#าเชนน�4นค)ณก�นาจะยอมร�บว่า การศ7กษาโด็ยย7ด็แนว่คว่ามค�ด็เร-�องบร�บทเป1นส,าค�ญตีามแนว่ทางข้องผู้มก�ได็#ท,าลายคว่ามเ ป1 น อ ม ตี ะ (philosophia perennis) ห ร- อ ล� ก ษ ณ ะ ส�จธรรมข้องปร�ชญาคว่ามค�ด็ข้องทานและล"กศ�ษย� เพราะปร�ชญาคว่ามค�ด็ การมองป8ญหา และการแก#ไข้ป8ญหาตีามแนว่ทางข้องทาน ถื"กจ,าก�ด็ข้อบเข้ตีให#อย"ภายใตี#กาลเว่ลาและสถืานท��หร-อบร�บททางส� ง ค ม ข้ อ ง ท า น เ อ ง

โสกราตี�ส: ช#ากอน สก�นเนอร� หากย7ด็ตีามแนว่ทางบร�บทท��ทานว่ามา ในท�ศนะข้องข้#า “บร�บทเง-�อนไข้หล�ก ” ท��ทานว่าน�4ก�คงเป1นส��งท��ด็,ารงอย"มาตีลอด็ และก�จะด็,ารงอย"ตีลอด็ไป ด็�งน�4นเม-�อเง-� อนไข้หร-อส��งแว่ด็ล#อมข้องมน)ษย�ย�งคงเป1นเชนน�4 ม�นก�หล�กเล��ยงไมได็#ท��ป8ญหาภายใตี#บร�บทด็�งกลาว่น�4จะย�งคงเป1นป8ญหาเด็�มๆ ท��ไมเปล��ยนแปลงมาโด็ยตีลอด็ และเป1นป8ญหาท��ท,าให#เก�ด็การค�ด็แก#ป8ญหาด็�งกลาว่ และการค�ด็แก#ป8ญหาด็�งกลาว่ก�ค-อการแสว่งหาหร-อคว่ามร�กในคว่ามร" #ใน

19

ก�จกรรมหร-อการกระท,าในก�จกรรมสว่นรว่ม หร-อก�ค-อองค�คว่ามร" #ท��เ ร� ย ก ว่ า “ ป ร� ช ญ า ก า ร เ ม- อ ง ” น�� น เ อ ง

เอาละสก�นเนอร�ผู้"#รอบร" # หากทานเป1นพว่กท��ย7ด็ม�นในเร-�องบร�บท (contextualism) น�ก ข้#าข้อถืามทานว่า อะไรค-อแนว่คว่ามค�ด็ว่าด็# ว่ ย บ ร� บ ท

ตี อ น ท�� 3 ข้# อ ถื ก เ ถื� ย ง ใ น ป ร ะ เ ด็� น เ ร-� อ ง บ ร�บ ท ( context )

สก�นเนอร�: ไมยากหรอกโสกราตี�ส แนว่คว่ามค�ด็ว่าด็#ว่ยบร�บทก�ค-อ แนว่คว่ามค�ด็ท�� เน#นล�กษณะเฉพาะและคว่ามจ,า ก�ด็ข้องส��งหร-อเหตี)การณ�ท��เก�ด็ข้74นในอด็�ตี โด็ยพ�จารณาว่าเว่ลาและสถืานท��เป1นตี�ว่ก,าหนด็คว่ามเฉพาะหร-อคว่ามจ,าก�ด็ข้องส��งหร-อเหตี)การณ�ท��เก�ด็ข้74น ด็�งน�4นค)ณคาและคว่ามหมายข้องส��งหร-อเหตี)การณ�ใด็ๆ ท��เก�ด็ข้74นจะสามารถืเข้#าใจได็#อยางถื"กตี#องก�โด็ยการน,าส��งหร-อเหตี)การณ�น�4นๆ ว่างลงในบร�บทข้องม�น และศ7กษาคว่ามส�มพ�นธ�ข้องส��งหร-อเหตี)การณ�น�4นๆ ก�บส��งหร-อเหตี)การณ�อ-� นๆ ในบร�บทเด็�ยว่ก�น ซ็7�งน�กประว่�ตี�ศาสตีร�ได็#พยายามจ�นตีนาการและพยายามมองอยางรว่บยอด็สร#างเป1นภาพรว่มข้74นมาจากข้#อคว่าม ข้#อม"ล และเอกสารตีางๆ 13

*

) *( ) The social meanings of texts or utterances are

equivalent with author’s intentions in writing (“illocutionary force”) and can be fully explained by reconstructing the conversation around text’s occurrence. ตี�ว่อยางเชนท��สก�นเนอร�กลาว่ว่า …Thus, to understand Defoe,

13 The social meanings of texts or utterances are

equivalent with author’s intentions in writing (“illocutionary force”) and can be fully explained by reconstructing the conversation around text’s occurrence. ตี�ว่อยางเชนท��สก�นเนอร�กลาว่ว่า …Thus, to understand Defoe, we need to recover his intentions, what he was doing in writing (question and ridiculing intolerance).

20

we need to recover his intentions, what he was doing in writing (question and ridiculing intolerance).

โสกราตี�ส: ข้#าเห�นว่าแนว่ทางข้องทานอาจไมสามารถือธ�บายคนท��อย"ในบร�บทเด็�ยว่ก�นแตีค�ด็ตีางก�นได็# ตี�ว่อยางเชน ในข้ณะท��โลกก,าล�งเผู้ช�ญก�บภาว่ะเศรษฐก�จตีกตี,�า อด็�ม สม�ทมองว่าคว่รใช#กลไกตีลาด็แบบท)นน�ยมในการแก#ป8ญหา แตีคาร�ล มาร�กซ็� กล�บมองว่าตี#องใช#ระบบเศรษฐก�จแบบส�งคมน�ยม ท�4งๆ ท��ท�4งสองเป1นบ)คคลรว่มสม�ยก�น เ ป1 น ตี# น

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส หากผู้มลองแบงบร�บทออกเป1นบร�บทระด็�บมหภาค (บร�บทในภาพรว่มข้องส�งคมหน7�งๆ) และบร�บทระด็�บจ)ลภาค (บร�บทข้องบ)คคลใด็บ)คคลหน7�งโด็ยเฉพาะ)14 ข้#อจ,าก�ด็ท��กลาว่ถื7งข้#างตี#นในทางหล�กการถื-อว่าไมใชคว่ามผู้�ด็พลาด็ เพ�ยงแตีเป1นข้#อจ,าก�ด็ในรายละเอ�ยด็ปล�กยอย หร-อด็#าน “เคร-�องม-อ ” หร-อด็#าน “คว่ามสามารถื ” ท��ย�งไมสามารถืหาบร�บทในระด็�บจ)ลภาคข้องแตีละคนได็#เทาน�4น เพราะถื#าจะพ�จารณาก�นจร�งๆ บร�บทสามารถืไลลงไปถื7งเร-�อง DNA ข้องแตีละคนท��ม�คว่ามแตีกตีางก�นไป ซ็7�งม�ปฏ�ส�มพ�นธ�ก�บสภาพแว่ด็ล#อมอ�นสงผู้ลให#เก�ด็การกอตี�ว่ข้องคว่ามค�ด็ท��แตีกตีางก�น ซ็7�งในป8จจ)บ�นย�งเป1นเร-� องเก�นคว่ามสามารถืท��จะตีรว่จสอบได็#

โสกราตี�ส: เอาละสก�นเนอร� ท��ทานบอกข้#าว่าเราจะสามารถืเข้#าใจคว่ามหมายข้องส��งตีางๆ ได็#อยางถื"กตี#อง ก�โด็ยการน,าส��งหร-อเหตี)การณ�น�4นๆ ว่างลงในบร�บทข้องม�น ข้#าอยากทราบว่าทานจะแยกแยะระหว่างส��งท��เป1นตี�ว่บท (text) ก�บส��งท��เป1นบร�บท (context) ได็#อยางไร หร-อทานจะเอาอะไรมาก,าหนด็หร-อเล-อกสรรว่างข้อบเข้ตีตี�ว่บทท��เราจะศ7กษาและประกอบข้74นเป1นบร�บทข้74นมาเพ-�อน,าเอาเร-�องท��เราศ7 ก ษ า ข้74 น ม า ว่ า ง ล ง ใ น ตี,า แ ห น ง ข้ อ ง ม� น ใ น บ ร�บ ท ข้ อ ง ม� น

14 Ben-Arni Scharfstein ได็#แบงบร�บทออกเป1น 5 ระด็�บค-อ microcontext, correlative context, macrocontext, metacontext, และ meta-metacontext (อ#างใน ไชย�นตี� ไชยพร, 2536, หน#า 68-70.)

21

สก�นเนอร�: ค)ณหมายคว่ามว่าเราจะข้�ด็เส#นตี�กรอบบร�บทท��เราศ7กษาอ ย า ง ไ ร ใ ช ห ร- อ ไ ม

โสกราตี�ส: ถื" ก แ ล# ว่

สก�นเนอร�: ผู้มยอมร�บว่าส��งท��ค)ณว่าน�4น เก��ยว่ข้#องก�บเร-�องข้#อจ,าก�ด็ข้องมน)ษย� ผู้มร" #ว่าค)ณก,าล�งจะบอกว่าแนว่ทางการศ7กษาข้องผู้มม�ทางตี�นเน-�องมาจากป8ญหาข้องบร�บท ค-อเราไมสามารถืท��จะทราบได็#ว่าเราจะเร��มบร�บทท��ได็#ท��ใด็ ป8ญหาจะม�ล�กษณะเป1นว่งกลมท��ไมร" #จะเร��มตีรงไหน เหม-อนป8ญหาท��ถืามว่าไกก�บไข้อะไรเก�ด็กอนก�น และโด็ยแท#จร�งผู้มยอมร�บว่า ส��งท��เราจะน,ามาสร#างเป1นบร�บทก�ล#ว่นแตีเป1นเอกสารหร-อหล�กฐานบางอยางเทาน�4น ส��งตีางๆ ท��ประกอบเป1นบร�บทจร�งๆ ในย)คน�4นๆ ได็#ถื"กแปรร"ปหร-อถืายทอด็ออกมาเป1นตี�ว่หน�งส-อภายใตี#บร�บทข้องผู้"#ท��ผู้ล�ตีงานเข้�ยนออกมา ด็�งน�4นเราจะตี#องศ7กษาบร�บทข้องแตีละคนผู้"#บ�นท7กเอกสารน�4นๆ ซ็7�งถื#าจะกลาว่ไปแล#ว่ คว่ามเป1น ไปได็#ม�น#อยมากก�บงานท�� ยากเย�นและมหาศาลเชนน�4น

โสกราตี�ส: แล#ว่ไมจร�งหร-อท��บร�บทอ�นไมสถื�ตี ท,าให#เราไมสามารถืก,าหนด็ได็#ว่าส��งใด็เป1นอ�ทธ�พลตีอการพ�ฒนาคว่ามค�ด็ข้องน�กค�ด็ ค-อ เราไมสามารถืท��จะก,าหนด็ “ข้อบเข้ตี” ได็#อยางช�ด็เจนว่าบร�บทในชว่งเว่ลาใด็ชว่งเว่ลาหน7�งเป1นตี�ว่ก,าหนด็คว่ามค�ด็ข้องน�กค�ด็แตีละคนอ ย า ง ม� น� ย ส,า ค� ญ

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ไมใชท)กส��งท)กอยางท��จะม�อ�ทธ�พลหร-อม�คว่ามส,าค�ญเทาเท�ยมก�นหมด็ตีอการก,าเน�ด็คว่ามค�ด็ข้องน�กเข้�ยนงานคลาสส�ก บางเหตี)การณ�ท�� เก�ด็ข้74นอาจจะไมม�คว่ามส,า ค�ญหร-อม�อ�ทธ�พลมากมายอะไรก�ได็# ฉะน�4นแม#ว่าบร�บททางประว่�ตี�ศาสตีร�จะม�ข้อบเข้ตีกว่#างและไมสถื�ตี แตีในการศ7กษารายละเอ�ยด็ท)กอยางท��เก�ด็ข้74นในช�ว่�ตีข้องเข้า เพ�ยงแตีพยายามค�ด็ถื7งส��งส,าค�ญๆ ในบร�บททางป ร ะ ว่� ตี� ศ า ส ตี ร� ข้ อ ง น� ก เ ข้� ย น ท�� น า จ ะ ม� อ� ท ธ� พ ล ตี อ เ ข้ า

22

โสกราตี�ส: แล#ว่ทานจะร" #ได็#อยางไรว่าส��งท��ทานหย�บมาศ7กษาน�4นม�นถื"กตี# อ ง

สก�นเนอร�: ในการศ7กษาเร-�องใด็เร-�องหน7�งในเช�งบร�บท งานศ7กษาน�4นๆ ไมจ,าเป1นจะตี#องถื"กตี#องท�4งหมด็เสมอไป การศ7กษาเร-�องเด็�มท��เคยม�ผู้"#ศ7กษาแล#ว่ก�สามารถืน,าเอามาศ7กษาใหมได็#โด็ยสามารถืเสร�ม หร-อห�กล#างด็#ว่ยหล�กฐานหร-อข้#อค#นพบใหมๆ ท��หน�กแนนและเป1นท��ย อ ม ร� บ ม า ก ก ว่ า ไ ด็#

โสกราตี�ส: เอาละ แม#ว่าส��งท��ทานว่ามาข้#างตี#นจะสามารถืแก#ป8ญหาให#ล)ลว่งไปได็# แตีทานจะแก#ป8ญหาข้#อจ,าก�ด็ทางบร�บทข้องตี�ว่ทานเองได็#อยางไร เพราะถื#าอด็�ตีม�นม�บร�บทข้องม�นและสรรพส��งท�4งหลายตีกอย"ในบร�บทข้องม�น ตี�ว่ทานซ็7�งอย"ในป8จจ)บ�นก�จ,าตี#องถื"กจ,าก�ด็ภายใตี#บร�บททางคว่ามค�ด็หร-อประสบการณ�ข้องตี�ว่ทานในป8จจ)บ�นด็#ว่ย ส��งท�4งหลายท��ทานมองหร-อเข้#าใจตีางก�เป1นผู้ลผู้ล�ตีภายใตี#บร�บทป8จจ)บ�นท�4งส�4น การมองประว่�ตี�ศาสตีร�ด็#ว่ยส��งท��ทานเร�ยกว่ากรอบข้องทฤษฎี�ป8จจ)บ�น เชน ทฤษฎี�โครงสร#าง ล#ว่นแตีเป1นการเอาบร�บทป8จจ)บ�นไปมองบร�บทอด็�ตี ซ็7�งน�บว่าเป1นส��งท��ผู้�ด็ย)คผู้�ด็สม�ย (anachronism)

ด็�งน�4นการอ#างคว่ามเข้#าใจหร-อการเข้#าถื7งคว่ามร" #ในบร�บทอด็�ตี ก�เป1นเพ�ยงการเข้�ยนประว่�ตี�ศาสตีร�หร-อเร-�องราว่ข้องป8จจ)บ�นเพ�ยงเทาน�4นเ อ ง

ข้ณะท��สก�นเนอร�ก,าล�งค�ด็ทบทว่นอย"น� 4น อ.ไชย�นตี� ไชยพร ก�ได็#เด็�นเ ข้# า ม า แ ล ะ ก ล า ว่ ว่ า อ.ไชย�นตี�: สก�นเนอร� ทานอยาได็#ก�งว่ลใจไปเลย แนว่ทางข้องทานน�4นเป1นส��งท��เร�ยกว่าประว่�ตี�ศาสตีร�แหงประว่�ตี�ศาสตีร� ท��สะท#อนให#เห�นถื7งคว่ามพยายามข้องมน)ษย�ท��จะร" #เห�นเข้#าใจเร-�องราว่ข้องมน)ษย�ในกาลเว่ลา หากคว่ามพยายามข้องมน)ษย�ม�ข้#อจ,าก�ด็เพ�ยงเทาน�4 แตีถื#าการกระท,า ด็�งกลาว่เป1นการกระท,า ท��จงใจและร" #ตี�ว่ ก�เป1นคว่ามพยายามท��จะเอาชนะธรรมชาตี�ข้องตี�ว่มน)ษย� หร-อช�4ให#เห�นธรรมชาตี�

23

ข้องมน)ษย�ท��แท#ว่าไมได็#จ,าก�ด็อย"เพ�ยงท��เข้#าใจอย" แตีคว่ามพยายามน�4ไมแนนอนว่าจะส,าเร�จหร-อไมและเม-�อไหร และคงตี#องปลอยก�นและด็"ไปตีามทางข้องใครข้องม�นว่า มน)ษย�จะเจร�ญก#าว่หน#าก�นไปถื7งไหน และคว่ามเจร�ญน�4นจะว่�ด็ก�นด็#ว่ยอะไร? แตีถื#าเป1นการกระท,าท��ล-มหว่นมองถื7งข้#อจ,าก�ด็ข้องตี�ว่เองแล#ว่ ประว่�ตี�ศาสตีร�แหงประว่�ตี�ศาสตีร�ก�อาจจะชว่ยให#หว่นกล�บมาน7กถื7งข้#อจ,าก�ด็ข้องมน)ษย�ได็# ป8ญหาส,าค�ญอย"ตีรงท��ธรรมชาตี�ข้องมน)ษย�ค-ออะไร มน)ษย�ม�ธรรมชาตี�หร-อไม หร-อมน)ษย� เปล�� ยนแปลงไปตีามกาลเว่ลาประว่�ตี�ศาสตีร�? 15

*( )

*( ) ไชย�นตี� ไชยพร, “ประว่�ตี�ศาสตีร� : ว่�ถื�แหงคว่ามพยายามข้องมน)ษย�ตีอคว่ามร" #ข้องเทพเจ#า,” ว่ารสารธรรมศาสตีร�, ปBท�� 19, ฉบ�บท�� 2, 2536, ห น# า 71 - 72

โสกราตี�ส: อ.ไชย�นตี� ทานได็#กลาว่ถื7งธรรมชาตี�ข้องมน)ษย�และข้#อจ,าก�ด็ น��นแสด็งว่าทานเช-� อม��นในแนว่ทางการศ7กษาตีามปร�ชญาการเม-อง เน-� องจากแนว่ค�ด็ข้องทานเก��ยว่ข้#องก�บค,า ถืามอ�นไมเปล��ยนแปลง และม�ค,าตีอบอ�นเป1นส�จธรรม ไมได็#ตีกอย"ภายใตี#กาลเ ว่ ล า

แตีนาเส�ยด็ายกอนท��จะได็#ตีอบค,าถืามข้องโสกราตี�ส อ.ไชย�นตี� ไ ช ย พ ร ก� ไ ด็# เ ด็� น ท า ง ไ ป อ ย า ง ร� บ ร# อ น เ ส� ย ก อ น

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ส��งท�� อ.ไชย�นตี�ได็#พ"ด็ไปก�ถื"ก แตีในแนว่ทางการศ7กษาข้องผู้ม ผู้"#ศ7กษาตี#องพยายามท,า ตี�ว่ให#ปลอด็จากคาน�ยม (value free) ให#มากท��ส)ด็เทาท��จะเป1นไปได็#เพ-� อพยายามศ7กษาท,าคว่ามเข้#าใจบร�บทตีางๆ ท��ม�อ�ทธ�พลตีอการก,าหนด็คว่ามค�ด็ข้องน�กค�ด็ แม#บางคร�4งอาจจะเผู้ลอเอาบร�บทตีนเองไปใช#ในการตี�คว่าม แตีเราก�ไมสามารถืท��จะละเลยคว่ามส,าค�ญข้องตี�ว่บร�บทไปได็# เน-�องจากบร�บทเปร�ยบได็#เหม-อนภาพท�� เป1นตี�ว่อยางในการเลนภาพตีอ

15 ไชย�นตี� ไชยพร, “ประว่�ตี�ศาสตีร� : ว่�ถื�แหงคว่ามพยายามข้องมน)ษย�ตีอคว่ามร" #ข้องเทพเจ# า ,” ว่ารสารธรรมศาส ตีร�, ปBท�� 19, ฉบ�บท�� 2, 2536, หน# า 71 - 72

24

(jigsaw) ซ็7�งเป1นการเอาช�4นสว่นตีางๆ มาปะตี�ด็ปะตีอก�นเพ-�อเตี�มเตี�มภาพให#ได็#มากข้74นเร-�อยๆ ตีามร"ปแบบภาพท��เป1นตี�ว่อยางน�4นๆ

จร�งอย"ท��ไมม�น�กค�ด็ใด็ท��จะสามารถืค�ด็ได็#เก�นจากบร�บทข้องตีนเอง หร-อเราไมสามารถืค�ด็อะไรได็#เก�นไปจากกรอบภาษาข้องเราเอง แตีในแงม)มน�4ไมถื-อว่าเป1นข้#อจ,าก�ด็ข้องการศ7กษาเช�งบร�บท เพราะฐานค�ด็ (premise) ข้องแนว่ค�ด็น�4ค-อ บร�บทม�คว่ามส,าค�ญในฐานะท��ม�อ�ทธ�พลตีอการกอตี�ว่สร#างคว่ามค�ด็ข้องน�กค�ด็ หร-อบร�บทเป1นเง-�อนไข้สภาว่ะแว่ด็ล#อมข้องน�กค�ด็ท��ม�อ�ทธ�พลตีอการกอตี�ว่ข้องคว่ามค�ด็เข้า ด็�งน�4นน�กค�ด็จ7งไมสามารถืค�ด็อะไรได็#เก�นไปจากภาษาห ร- อ ส� ญ ล� ก ษ ณ� ท�� เ ป1 น ส-� อ ใ ห# เ ข้ า ร� บ ร" # บ ร� บ ท ไ ด็#

อยางไรก�ตีามในแงม)มน�4หากปรากฏเป1นท��แนช�ด็หร-อเช-�อถื-อได็#ว่า ม�น�กค�ด็คนหน7�งคนใด็ท��สามารถืค�ด็ไปเก�นจากบร�บทหร-อกรอบภาษาข้องตีนเอง ยอมถื-อว่าการว่�เคราะห�เช�งบร�บทตีามแ น ว่ ท า ง ข้ อ ง ผู้ ม น�4 น ก� ไ ม ม� ค ว่ า ม จ,า เ ป1 น อ� ก ตี อ ไ ป

ตีอนท�� ส�� ปร ะ เด็�น เร-� องภาว่ว่�ทยา ญาณว่�ทยา และว่�ธ� ว่�ทยา

สก�นเนอร�: เอาละโสกราตี�ส ผู้มค�ด็ว่าท��เรามาถืกเถื�ยงก�นอย"น�4 เป1นเพราะ เราม�คว่ามแตีกตี างก�น ในด็# านภาว่ว่�ทยา (ontology)

ญาณว่�ทยา (epistemology) และว่�ธ�ว่�ทยา (methodology)

โสกราตี�ส: หากทานได็#โปรด็ข้ยายคว่ามส��งท��ทานกลาว่มาให#ข้#าได็#เ ข้# า ใ จ ข้# า จ ะ ไ ด็# ส น ท น า ก� บ ท า น ตี อ ไ ป ไ ด็#

สก�นเนอร�: จร�งส�นะ การใช#ถื#อยค,า (terminology) เหลาน�4เป1นส��งท��ไมม�ในสม�ยข้องค)ณ เอาเถือะ ผู้มจะอธ�บายให#ค)ณเข้#าใจเอง เร��มจากภาว่ว่�ทยาค-อ ทฤษฎี�ว่าด็#ว่ยสรรพส��ง (theory of being) เป1นการศ7กษาแนว่ค�ด็เก��ยว่ก�บคว่ามจร�งหร-อส�จธรรม (reality) ส��งท��ด็,ารงอย" (existence) และคว่ามจร�งในธรรมชาตี�ท��เหน-อการมองเห�นและส�มผู้�สได็#ทางกายภาพ (metaphysics) ท�4งน�4ในทางปร�ชญา

25

ภาว่ว่�ทยาพยายามท��จะค#นหาค,าอธ�บายและจ�ด็ว่างประเภทและคว่ามส� ม พ� น ธ� ข้ อ ง แ ก น แ ท# แ ล ะ ค ว่ า ม จ ร� ง ท�� ด็,า ร ง อ ย" 16

*( )

*( ) ตี า ม พ จ น า น) ก ร ม ฉ บ� บ The American Heritage®

Dictionary of the English Language: 4th Edition ปB ค.ศ.  2000 ให#คว่ามหมาย ภาว่ว่�ทยา “ (ontology)” ไว่#ว่า “The branch of metaphysics that deals with the nature of being”

และหากม)มมองทางภาว่ว่�ทยาสะท#อนท�ศนะข้องผู้"#ศ7กษาท��ม�ตีอธรรมชาตี�ข้องโลก ม)มมองด็#านญาณว่�ทยาหร-อปร�ชญาคว่ามร" #ก�เป1นการสะท#อนท�ศนะท��ผู้"#ศ7กษาม�ตีอการตีอบค,าถืามว่าอะไรค-อส��งท��ร" #เก��ยว่ก�บโลกและเราร" #ส��งน�4นได็#อยางไร? ญาณว่�ทยา จ7งเป1น ทฤษฎี�“

ว่าด็#ว่ยคว่ามร" # ” (a theory of knowledge) เป1นสาข้าหน7�งข้องว่�ชาปร�ชญา ศ7กษาเร-�องก,าเน�ด็ ท��มาข้องคว่ามร" # คว่ามร" #ว่�ด็ได็#อยางไร คว่ามจร�งก�บคว่ามเท�จตีางก�นอยางไร เราใช#อะไรเป1นเคร-� องตี�ด็ส�น17

*( ) ซ็7�ง Plato ศ�ษย�ข้องทานเช-�อว่า คว่ามร" #ค-อส��งท��มาจากคว่ามจร�ง (truths) ผู้สมก�บคว่ามเช-�อ (beliefs). ญาณว่�ทยาเป1นค,า ศ�พท�ท��แปลมาจากภาษาตีะว่�นตีก ม�ท��มาจากภาษากร�ก ว่า “episteme” แปลว่า คว่ามร" # และ “logos” แปลว่า เหตี)ผู้ล รว่มค ว่ า ม ว่ า เ ห ตี) ผู้ ล ข้ อ ง ค ว่ า ม ร" #“ ”

16 ตีามพจนาน)กรมฉบ�บ The American Heritage® Dictionary of

the English Language: 4th Edition ปB ค.ศ.  2000 ให#คว่ามหมาย ภาว่ว่�ทยา “ (ontology)” ไว่#ว่า “The branch of metaphysics

that deals with the nature of being”17 ตีามพจนาน)กรม The American Heritage ได็#ให#คว่ามหมายข้องญาณว่�ทยาไว่#ว่า “The branch of philosophy that studies the nature of knowledge, its presuppositions and foundations, and its extent and validity”

26

*( ) ตีามพจนาน)กรม The American Heritage ได็#ให#คว่ามหมายข้องญาณว่�ทยาไว่#ว่า “The branch of philosophy that studies the nature of knowledge, its presuppositions and foundations, and its extent and validity”

สว่นว่�ธ�ว่�ทยาหมายถื7งแบบแผู้นในการหาคว่ามร" # ซ็7�งประกอบด็#ว่ยการเก�บรว่บรว่มข้#อม"ลและการว่�เคราะห�ข้#อม"ล ท��จ,าเป1นในการตีอบค,าถืามข้องป8ญหาข้องการศ7กษา 18

*( ) โด็ยว่�ธ�ว่�ทยาจะข้74นอย"ก�บคว่ามเช-�อในเร-�องภาว่ว่�ทยาและญานว่�ทยาข้องตี�ว่ผู้"#ศ7กษา

*( ) The American Heritage ได็#ให#คว่ามหมายข้องว่�ธ�ว่�ทยาไว่#ว่า “1 a. A body of practices, procedures, and rules used by those who work in a discipline or engage in an inquiry; a set of working methods: the methodology of genetic studies; a poll marred by faulty methodology. b. The study or theoretical analysis of such working methods. 2. The branch of logic that deals with the general principles of the formation of knowledge. 3. Usage Problem Means, technique, or procedure; method”

โสกราตี�ส: แล#ว่เราท�4งสองน�4นม�คว่ามแตีกตีางก�นอยางไร

สก�นเนอร�: ค)ณเช-�อว่าอะไรค-อร"ปแบบหร-อธรรมชาตี�ข้องคว่ามจร�ง และส��งท��เก�ด็ข้74นน�4นอย"ในการร�บร" #อยางไร?

18 และตีามพจนาน)กรมฉบ�บเด็�ยว่ก�นได็#ให#คว่ามหมายข้องว่�ธ�ว่�ทยาไว่#ว่า “1a. A body of practices, procedures, and rules used by those who work in a discipline or engage in an inquiry; a set of working methods: the methodology of genetic studies; a poll marred by faulty methodology. b. The study or theoretical analysis of such working methods. 2. The branch of logic that deals with the general principles of the formation of knowledge. 3. Usage Problem Means, technique, or procedure; method”

27

โสกราตี�ส: ข้#าเช-�อม��นในการด็,ารงอย"ข้องสภาว่ะท��เป1นนามธรรม (abstract entities) หร-อล�กษณะท��ว่ไป (universals) ท�4งหลาย ซ็7�งการด็,ารงอย"ข้องสภาว่ะด็�งกลาว่ ไมว่าจะเป1นคว่ามด็� คว่ามงาม หร-อส��งอ-�นๆ น�4นไมข้74นอย"ก�บกาลเว่ลาและสถืานท�� และไมว่าเราจะร" #จ�กถื7งส��งน�4นหร-อไม หร-อม�ท�ศนะตีอม�นในแงใด็ ส��งน�4นก�ย�งคงม�อย"

สก�นเนอร�: น��นไงโสกราตี�ส ค)ณก�บผู้มม�คว่ามค�ด็ในเร-�องภาว่ว่�ทยาแตีกตีางก�นจร�งๆ เพราะผู้มค�ด็ว่าคว่ามจร�งแท#ท��เป1นสากล และเป1นท��เข้#าใจรว่มก�นข้องท)กคนน�4นไมม� มน)ษย�ไมสามารถืร�บร" #ส��งตีางๆ หร-อท,าคว่ามเข้#าใจส��งตีางๆ ได็#โด็ยปราศจากอคตี� หร-อคาน�ยมท��ตีนย7ด็ถื-อ ส��งท��ค)ณถื-อว่าเป1นคว่ามร" #เป1นคว่ามส,าเร�จในการศ7กษาน�4น จ7งไมใชส��งท��ผู้"#ศ7กษาในแนว่ทางข้องผู้มมองว่าเป1นคว่ามร" #ท��สมบ"รณ�แบบ การท��ใครคนหน7�งไปศ7กษาเร-�องอะไรแล#ว่ได็#ส��งท��เข้าเร�ยกว่าคว่ามร" #น� 4น เป1นเพ�ยงแคคว่ามร" #ในม)มมองข้องผู้"#ท��ศ7กษาคนน�4น (หร-ออาจจะเป1นคว่ามร" #ในสายตีาข้องคนอ-�นๆ ท��เช-�อผู้"#ศ7กษาคนน�4น)เทาน�4น หร-อส��งท��เป1นคว่ามร" #ข้องคนหน7�ง อาจจะไมเป1นคว่ามร" #ในสายตีาข้องคนอ-�นก�ได็#

แนว่ค�ด็ท��สอด็คล#องก�บว่�ธ�การตีามแนว่ทางข้องผู้ม (หร-อท��เร�ยกว่าศาสตีร�แหงการตี�คว่าม) แตีม�ม)มมองท��ส)ด็โตีงมากกว่าก�ค-อ แนว่ค�ด็แบบท��เร�ยกว่า Relativism หร-อ”ส�มพ�ทธน�ยม” ซ็7�งหมายถื7ง คว่ามเช-�อท��ว่าเราไมสามารถืท��จะบอกได็#ว่าอะไรด็�กว่าอะไร เพราะแตีละส��งแตีละอยางน�4นจะม�ค)ณคา หร-อจะด็�ไมด็�เพ�ยงใด็ ข้74นอย"ก�บคว่ามค�ด็ข้องคนท��เข้#าไปส�มผู้�สส��งน�4น โด็ยคนแตีละคนก�ไมจ,าเป1นตี#องค�ด็เหม-อนก�น หร-อถื#ามองในแงข้องคว่ามร" #ก�จะมองได็#ว่า ไมม�คว่ามร" #เร-�องใด็ หร-อคว่ามร" #ข้องใครด็�กว่าใคร ท)กแนว่ค�ด็ม�ค)ณคามากน#อยไปตีามคว่ามค�ด็ คว่ามเช-�อ หร-อคาน�ยมข้องผู้"#ตี�คว่าม เพราะฉะน�4นเราจ7งไมสามารถืท��จะเปร�ยบเท�ยบได็#ว่าคว่ามร" #ใด็เป1นคว่ามร" #ท��ถื"กตี#อง เพราะการจะบอกว่าอ�นหน7�งอ�นใด็ด็�กว่า น��นหมายคว่ามว่าตี#องม�เกณฑ์�ใน

28

การเปร�ยบเท�ยบ โด็ยเกณฑ์�ท��แตีละคนยอมร�บน�4นไมจ,า เป1นตี#องเหม-อนก�น

โสกราตี�ส: แล#ว่ถื#าหากข้#าจะกลาว่สร)ปว่า ตีามแนว่ทางข้องข้#าน�4น ส��งท��เป1นคว่ามร" #เป1นผู้ลมาจากการน,าคว่ามค�ด็ข้องผู้"#ศ7กษาเข้#าไปอธ�บายส��งท��ถื"กศ7กษา แตีในทางตีรงก�นข้#าม แนว่ค�ด็แบบเน#นการตี�คว่ามข้องทานมองว่า คว่ามร" #เก�ด็จากการเข้#าใจผู้"#ท��ถื"กศ7กษาอยางท��เข้าเป1น ไมใชการน,าเอาระบบค�ด็ข้องผู้"#ศ7กษาไปอธ�บายพฤตี�กรรมข้องผู้"#ท��ถื"กศ7 ก ษ า จ ะ ถื" ก ห ร- อ ไ ม

สก�นเนอร�: ถื"กตี#องคร�บ และส��งท��ค)ณกลาว่มาก�จะน,าไปส"คว่ามแตีกตี า ง ใ น เ ร-� อ ง ญ า ณ ว่� ท ย า

โสกราตี�ส: อยางไรก�น

สก�นเนอร�: ไหนค)ณลองอธ�บายคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่าง “ผู้"#แสว่งหาคว่ามร" # ” ก�บ “คว่ามร" #” และการท,าคว่ามเข้#าใจข้องผู้"#ศ7กษามาหนอยส�คร�บ

โสกราตี�ส: ข้#าเห�นว่าคว่ามร" #หร-อส��งท��ถื"กศ7กษายอมม�คว่ามเป1นอ�สระจากการร�บร" #ข้องผู้"#แสว่งหาคว่ามร" #หร-อผู้"#ศ7กษา19

*( ) และส��งท��ศ7กษาน�4นม�คว่ามจร�งแท#แนนอนอย"ในตี�ว่ข้องม�นเอง ไมว่าเราจะเข้#าไปศ7กษาม�นหร-อไมก�ตีาม ม�นก�จะเป1นอย"อยางน�4นเสมอ20

**( ) นอกจากน�4ย�งม�คว่ามเช-�อว่ามน)ษย�สามารถืท��จะศ7กษาส��งตีางๆ ได็#อยางเป1นกลาง 19 หร-ออาจเร�ยกม)มมองเร-�องคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างส��งท��ศ7กษาก�บการร�บร" #ข้องผู้"#ศ7กษาท��เป1นแบบน�4 ไ ด็# ว่ า เ ป1 น ม) ม ม อ ง แ บ บ foundationalism20 ตี�คว่ามจากค,ากลาว่ข้องโสกราตี�สท��กลาว่ก�บย"ไทโฟรในเร-�องส)ทธ�ธรรมท��ว่า “… the holy is loved because it is holy, and it is not holy because it is loved …” ซ็7�งเป1นจ)ด็เร��มท��โสกราตี�สพยายามช�4ให#ย"ไทโฟรเห�นว่า คว่ามค�ด็ข้องย"ไทโฟรท��จะให#ส��งซ็7�งเป1นท��ร �กข้องเทพเจ#าก�บส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมเป1นส��งเด็�ยว่ก�นน�4นเป1นไปไมได็# ถื#าไมยอมร�บว่าส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�รรมมากอน และม�คว่ามส,าค�ญเหน-อคว่ามค�ด็ข้องเทพเจ#าท��จะร�กส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรม หร-ออ�กน�ยหน7�งถื#าย"ไทโฟรเช-� อว่าเหตี)ผู้ลข้องเทพเจ#าท��ร �กส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมน�4นก�เน-�องจากว่าส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่ ส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมก�ไมอาจน�ยามว่าเป1นส��งท��เทพเจ#าร�กไ ด็#

29

ไมม�การน,าเอาคาน�ยมข้องตีนเข้#าไปบ�ด็เบ-อนคว่ามจร�งข้องส��งท��ศ7กษา หร-อกลาว่ในอ�กแงหน7�งก�ค-อ หากม�ส��งหน7�งก,าล�งถื"กมน)ษย�หย�บยกข้74นมาศ7กษา ไมว่ามน)ษย�คนใด็มาศ7กษาก�จะได็#คว่ามร" #แบบเด็�ยว่ก�น หากท,าการศ7กษาอยางถื"กตี#อง ตี�ว่อยางเชน หากก#อนห�นก#อนหน7�งถื"กน,าไปช��งน,4าหน�กว่าม�น,4าหน�กเทาใด็ ไมว่าจะเป1นมน)ษย�คนใด็น,าก#อนห�นก# อ น น�4 น ไ ป ช�� ง ก� จ ะ ไ ด็# ผู้ ล ก า ร ช�� ง น,4า ห น� ก เ ท า ก� น

*( ) หร-ออาจเร�ยกม)มมองเร-�องคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างส��งท��ศ7กษาก�บก า ร ร�บ ร" #ข้ อ ง ผู้"# ศ7 ก ษ า ท�� เ ป1 น แ บ บ น�4 ไ ด็# ว่ า เ ป1 น ม) ม ม อ ง แ บ บ foundationalism

**( ) ตี�คว่ามจากค,ากลาว่ข้องโสกราตี�สท��กลาว่ก�บย"ไทโฟรในเร-�องส)ทธ�ธรรมท��ว่า “… the holy is loved because it is holy, and it

is not holy because it is loved …” ซ็7�งเป1นจ)ด็เร��มท�� โสกราตี�สพยายามช�4ให#ย"ไทโฟรเห�นว่า คว่ามค�ด็ข้องย"ไทโฟรท��จะให#ส��งซ็7�งเป1นท��ร �กข้องเทพเจ#าก�บส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมเป1นส��งเด็�ยว่ก�นน�4นเป1นไปไมได็# ถื#าไมยอมร�บว่าส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�รรมมากอน และม�คว่ามส,าค�ญเหน-อคว่ามค�ด็ข้องเทพเจ#าท��จะร�กส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรม หร-ออ�กน�ยหน7�งถื#าย"ไทโฟรเช-� อว่าเหตี)ผู้ลข้องเทพเจ#าท��ร �กส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมน�4นก�เน-�องจากว่าส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่ ส��งซ็7�งเป1นส)ทธ�ธรรมก�ไมอาจน� ย า ม ว่ า เ ป1 น ส�� ง ท�� เ ท พ เ จ# า ร� ก ไ ด็#

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส เราม�คว่ามเช-� อตีางก�นอ�กแล#ว่ เพราะผู้มจะปฏ�เสธคว่ามเช-�อท��ว่ามน)ษย�สามารถืท��จะท,าคว่ามเข้#าใจปรากฏการณ� หร-อส��งตีางๆ ได็#อยางเป1นกลาง หร-อปราศจากอคตี�ท��จะเข้#าไปเจ-อปน แตีกล�บมองว่าแท#จร�งแล#ว่เม-�อมน)ษย�ได็#ร�บร" #อะไรก�จะร�บร" #โด็ยผู้านการ

30

ตี�คว่ามส��งท��ได็#ร�บร" #ไปตีามคาน�ยมข้องตีนเอง และม�การน,าเอาคาน�ยมเ ข้# า ไ ป เ จ- อ ป น ไ ม ม า ก ก� น# อ ย 21

*( )

*( ) พว่กท��ย7ด็ถื-อแนว่ค�ด็แบบเน#นการตี�คว่ามแบบส)ด็โตีงก�มองว่าเป1นเร-�องคาน�ยมอยางสมบ"รณ� แตีพว่กท��ไมได็#ย7ด็ถื-อแนว่ค�ด็น�4แบบส)ด็โตีง ก�อาจมองว่าม�คาน�ยมเข้#ามาเก��ยว่ข้#องแตีไมใชครอบง,าการร�บร" # โ ด็ ย ส ม บ" ร ณ�

เพราะฉะน�4นคว่ามจร�งท��เป1นสากลในสายตีาข้องผู้มน�4นเป1นเพ�ยงคว่ามจร�งท��ผู้านการตี�คว่ามข้องคนๆ หน7�ง หร-อข้องระบบคาน�ยมหน7�งจนท,าให#ได็#ร�บการยอมร�บจากคนหลายๆ คนเทาน�4น แตีไมใชว่าท)กคนจะตี#องเข้#าใจคว่ามจร�งน�4นในแบบเด็�ยว่ก�น ตี�ว่อยางเชน การศ7กษาน,4าหน�กข้องก#อนห�นหน7�งก#อน อาจม�ท�4งคนท��มองว่าก#อนห�นก#อนน�4นหน�ก และคนท��มองว่าก#อนห�นก#อนน�4นเบาก�ได็# แม#ว่าจะได็#ช��งน,าหน�กก#อนห�นแ ล ะ บ� น ท7 ก ค า อ อ ก ม า เ ป1 น ตี� ว่ เ ล ข้ แ ล# ว่ ก� ตี า ม 22

*( )

*( ) แนว่ค�ด็เก��ยว่ก�บคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างส��งท��ถื"กศ7กษาก�บผู้"#ศ7กษาแ บ บ น�4 เ ร� ย ก ว่ า ม) ม ม อ ง แ บ บ anti – foundationalism

โสกราตี�ส: สก�นเนอร� ข้#าไมเข้#าใจ

สก�นเนอร�: ท,าไมละคร�บ

โสกราตี�ส: ทานลองค�ด็ด็"ส�ว่า กอนท��ทานจะตี�คว่ามส��งตีางๆ ได็#น�4น ทานจะตี#องม�คว่ามร" #เก��ยว่ก�บแบบข้องส��งตีางๆ อย"บ#างม�ใชหร-อ

สก�นเนอร�: ใชแล#ว่

21 พว่กท��ย7ด็ถื-อแนว่ค�ด็แบบเน#นการตี�คว่ามแบบส)ด็โตีงก�มองว่าเป1นเร-�องคาน�ยมอยางสมบ"รณ� แตีพว่กท��ไมได็#ย7ด็ถื-อแนว่ค�ด็น�4แบบส)ด็โตีงก�อาจมองว่าม�คาน�ยมเข้#ามาเก��ยว่ข้#องแตีไมใชครอบง,าก า ร ร� บ ร" # โ ด็ ย ส ม บ" ร ณ�22 แนว่ค�ด็เก��ยว่ก�บคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างส��งท��ถื"กศ7กษาก�บผู้"#ศ7กษาแบบน�4เร�ยกว่าม)มมองแบบ anti – foundationalism

31

โสกราตี�ส: ถื#าเชนน�4น ทานยอมร�บหร-อไมว่าหากเปร�ยบคว่ามค�ด็มน)ษย�เหม-อนด็��งกระจกเงา หากไมม�ส��งท��แท#จร�ง ไฉนเลยจะม�ภาพสะท#อนปรากฏออกมาจากกระจกเงาได็# คว่ามค�ด็ข้องมน)ษย�ก�เชนเด็�ยว่ก�น หากไมม�ส��งท��ด็,ารงอย"แล#ว่โด็ยตี�ว่ข้องม�นเอง มน)ษย�จะม�ค ว่ า ม ค� ด็ เ ก�� ย ว่ ก� บ ส�� ง น�4 น อ อ ก ม า ไ ด็# อ ย า ง ไ ร

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ค)ณเคยได็#ย�นค,าว่า “จ�ตีเป1นนาย กายเป1นบาว่” หร-อไม เรเน เด็ส�คาร�ตีส� ได็#เคยกลาว่ไว่#ว่า “ในเม-�อคว่ามค�ด็และการร�บร" #อยางเด็�ยว่ก�นซ็7�งเราม�ในยามท��เราตี-�น ก�อาจปรากฏได็#ในยามท��เราหล�บ โด็ยในข้ณะท��ม�นปรากฏน�4นก�ม�ได็#เป1นจร�งแตีอยางใด็ ข้#าพเจ#าจ7งจ,าตี#องถื-อเชนก�นว่า ท)กส��งท)กอยางท��เข้#ามาส"จ�ตีใจข้องข้#าพเจ#า ก�ไมได็#จร�งไปกว่ามายาภาพข้องคว่ามฝึ8นข้องข้#าพเจ#า แตีท�นท�ท�นใด็หล�งจากท��ค�ด็เชนน�4น ข้#าพเจ#าส�งเกตีว่า ในข้ณะท��ข้#าพเจ#าปรารถืนาท��จะค�ด็ว่า ส��งท�4งปว่งไมม�อย"จร�งน�4น เป1นส��งจ,าเป1นอยางย��งท�� “ตี�ว่ฉ�น ” จะตี#องม�อย" และเม-�อได็#พบว่าคว่ามจร�งประการน�4ท��ว่า “ฉ�นค�ด็ เพราะฉะน�4น ฉ�นจ7งม�อย"”(I Think Therefore I am)

เป1นคว่ามจร�งท��แนนอน และม��นใจอยางย��งว่า ข้#อสมมตี�ฐานมากมายมหาศาลข้องน�กตี�4งแงสงส�ยท�4งหลาย ก�ไมอาจส��นคลอนคว่ามจร�งข้#อน�4ได็# ข้#าพเจ#าจ7งมาถื7งข้#อสร)ปท��ว่า ข้#าพเจ#าสามารถืยอมร�บม�นโด็ยปราศจากเง-�อนไข้ ในฐานะหล�กการอ�นเป1นปฐมข้องปร�ชญาท��ข้#าพเจ#าก,า ล� ง แ ส ว่ ง ห า อ ย" ” 23

*( )

*( ) Rene Descartes อ#างใน ว่�ระ สมบ"รณ�, แบบแผู้นและคว่ามหมายแหงองค�รว่ม, กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�ม"ลน�ธ�โกมลค�มทอง,

2550, ห น# า 37.

23 René Descartes อ#างใน ว่�ระ สมบ"รณ�, แบบแผู้นและคว่ามหมายแหงองค�รว่ม,

กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�ม"ลน�ธ�โกมลค�มทอง, 2550, หน#า 37.

32

แนนอนว่า การค�ด็จะเก�ด็ข้74นไมได็#ถื#าหากปราศจากส��งกระทบหร-อการร�บร" #ท��ตี#องอาศ�ยรางกาย ซ็7�งเรเน เด็ส�คาร�ตีส� เองก�ยอมร�บว่า จ�ตีตี#องอาศ�ยสภาพและองค�ประกอบข้องอว่�ยว่ะตีางๆ ในรางกายอยางส"ง แตีก�ไมได็#หมายคว่ามว่าท�4งสองสว่นจะเป1นส��งเด็�ยว่ก�น แท#ท��จร�งจ�ตีก�บสสาร หร-อจ�ตีก�บกายน�4นม�ธรรมชาตี�ข้องการด็,ารงอย"เป1นเอกเทศจากก�น 24

*( ) จ�ตีค-อส��งท��ค�ด็ ในข้ณะท��ร างกายและว่�ตีถื)ท�4งหลาย รว่มท�4งส�ตีว่�และส��งม�ช�ว่�ตีอ-�นๆ ปราศจากค)ณสมบ�ตี�น�4 ม�เพ�ยงมน)ษย�เทาน�4นท��ด็,ารงอย"ในฐานะข้องส��งท��ค�ด็ (res cogitans) ส��งอ-� นๆ ล#ว่นเป1นว่�ตีถื)หร-อสสารท��ด็,ารงอย"ในฐานะส��งท��ก�นเน-4 อ (res

extensa) ซ็7�งว่�ตีถื)หร-อสสารยอมม�ว่�นเส-�อมสลาย รางกายยอมม�ว่�นตีาย ในข้ณะท��จ�ตีม�เจตีจ,านงท��เล-อกได็#ในหลายส��งหลายอยาง 25

*

*)

*( ) เร�ยกว่าเป1นการแบงแยกเด็�ด็ข้าด็แบบคาร�ท� เช�ยน หร-อ Cartesian Dualism

**( ) René Descartes อ#างใน ว่�ระ สมบ"รณ�, แบบแผู้นและคว่ามหมายแหงองค�รว่ม, กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�ม"ลน�ธ�โกมลค�มทอง,

2550, ห น# า 38 – 39.

โสกราตี�ส: สก�นเนอร� คว่ามจร�งแล#ว่ข้#าก�ตีระหน�กอย"ว่าโด็ยเน-4อแท#แล#ว่ “ธรรมชาตี� ” ก�ค-อ “ร"ปแบบ ” หร-อ “มโนภาพ ” น��นเอง ข้#าม�ได็#ม)งศ7กษาธรรมชาตี�ท�� เป1นว่�ตีถื) หากแตีศ7กษาธรรมชาตี�ข้องจ�ตี (soul) ข้องมน)ษย� ข้#าเองมองว่าธรรมชาตี�ข้องมน)ษย�ม�คว่ามส,าค�ญย��งกว่าธรรมชาตี�ข้องด็ว่งอาท�ตีย� 26

*( ) ซ็7�งเราไมอาจจะเข้#าใจธรรมชาตี�มน)ษย�ได็# ถื#าเราไมเข้#าใจธรรมชาตี�ข้องส�งคมมน)ษย� แตีส��งท��แตีกตีางก�นก�บทาน (หร-อเด็ส�คาร�ตีส�) ก�ค-อทานย7ด็ม��นในคว่ามม�อย"

24 เร�ยกว่าเป1นการแบงแยกเด็�ด็ข้าด็แบบคาร�ท�เช�ยน หร-อ Cartesian Dualism 25

René Descartes อ#างใน ว่�ระ สมบ"รณ�, แบบแผู้นและคว่ามหมายแหงองค�รว่ม, กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�ม"ลน�ธ�โกมลค�มทอง, 2550, หน#า 38 – 39.26 ล�โอ สเตีรMาส� เข้�ยน สมบ�ตี� จ�นทรว่งศ� แปล, ประว่�ตี�ปร�ชญาการเม-อง เลมท�� 1 , กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�คบไฟ, 2550, หน#า 7.

33

จร�งข้อง “กระบว่นการ ” กอตี�ว่ข้องม�น แตีข้#าพยายามท��จะแยกล� ก ษ ณ ะ อ� น เ ป1 น “ ส า ร� ตี ถื ะ ” ข้ อ ง ม� น

*( ) ล�โอ สเตีรMาส� เข้�ยน สมบ�ตี� จ�นทรว่งศ� แปล, ประว่�ตี�ปร�ชญาการเม-อง เลมท�� 1 , กร)งเทพฯ : ส,าน�กพ�มพ�คบไฟ, 2550, หน#า 7.

เอาเถือะ แม#ว่ามน)ษย�อาจจะค�ด็เองได็#อยางท��ทานว่ามา แตีข้#าเห�นว่าส��งท��มน)ษย�เช-�อว่าเป1นธรรมชาตี�ข้องส��งโน#นส��งน�4 (กอนท��จะได็#ลว่งร" #ธรรมชาตี�ข้องส��งน�4นจร�งๆ) น�4นเป1นแตี เพ�ยงคว่ามเห�น (opinion) ซ็7�งอาจจะถื"กหร-อผู้�ด็ก�ได็# น��นก�ค-อคว่ามเห�นข้องมน)ษย�เก��ยว่ก�บธรรมชาตี�น�4อาจเป1นคว่ามร" # (knowledge) หร-อไมเป1นก�ได็# เพราะฉะน�4นคว่ามพยายามข้องข้#าหร-อปร�ชญาก�ค-อ คว่ามพยายามท��จะทด็แทนคว่ามเห�นด็#ว่ยคว่ามร" # หร-อคว่ามจร�งอ�นเก��ยว่ก�บธรรมชาตี�น��นเอง สก�นเนอร� ถื#าเชนน�4น “ทานจะเร�ยกส��งใด็ว่าคว่ามร" #เลา หร-อทานจะบอกก�บข้#าว่าท)กส��งล#ว่นแล#ว่แตีเป1นเพ�ยงคว่ามค�ด็เห�นข้องมน)ษย�เ ท า น�4 น ”

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส การท��ใครส�กคนอ#างว่าได็#พบคว่ามจร�งหร-อคว่ามร" # คว่ามจร�งหร-อคว่ามร" #น� 4นๆ จะไมใชตี�ว่คว่ามจร�งหร-อคว่ามร" #ท��แท# แตีเป1นเพ�ยง “ภาพสร#าง” ข้องคว่ามจร�ง/คว่ามร" # หร-อท��ค)ณเร�ยกม�นว่า “คว่ามเห�น ” เทาน�4น เพราะคว่ามจร�ง/คว่ามร" #ท��แท#น�4นถื7งจะม�อย"ก�ไมใชส��งท��มน)ษย�จะสามารถืเข้#าถื7งได็#อยางสมบ"รณ� ประเด็�นข้องผู้มก�ค-อว่า ปรากฏการณ�ทางส�งคมม�คว่ามซ็�บซ็#อนมากและไมสามารถืหาคว่ามหมายท��แท#จร�งได็#จากว่�ธ�การทางว่�ทยาศาสตีร�หร-อว่�ธ�การใด็ๆ และหากตี#องการจะเข้#าใจในปรากฏการณ�ท��เก�ด็ข้74นข้องมน)ษย�จะตี#องร" #ถื7งเจตีนาข้องผู้"#กระท,า ซ็7�งการเข้#าใจเจตีนาข้องผู้"#กระท,าจะไมม�ทางเก�ด็ข้74นได็#เพ�ยงการศ7กษาพฤตี�กรรมท��บ)คคลน�4นแสด็งออกมาให#เห�นได็#จากประสาทส�มผู้�สข้องมน)ษย� แตีจะตี#องพยายามท,าคว่ามเข้#าใจอยางล7กซ็74ง (verstehen) ก�บเหตี)ผู้ลท��หลากหลายข้องการสร#างคว่ามจร�งน�4น หร-อบร�บท (context) รอบๆ ตี�ว่ผู้"#ท��แสด็งพฤตี�กรรม

34

ในชว่งเว่ลาน�4น หร-ออ�กน�ยหน7�งค-อจะตี#องเอาตี�ว่เองเข้#าไปน��งในห�ว่ใจคว่ามร" #ส7กข้องบ)คคลน�4นในชว่งเว่ลาและสภาพแว่ด็ล#อมเด็�ยว่ก�น เพ-�อจะได็#เข้#าใจว่าท,าไมบ)คลน�4นจ7งท,าให#เก�ด็ปรากฏการณ�น�4นข้74นมา โด็ยถื-อว่าคว่ามเป1นจร�งย�งไมเก�ด็ข้74นจนกว่าจะได็#ม�การร�บร" #คว่ามเป1นจร�ง

ด็�งน�4นแนว่ทางข้องผู้มจะให#คว่ามสนใจก�บกระบว่นการในการสร#างคว่ามหมาย หร-อการท,าคว่ามเข้#าใจโลกรอบตี�ว่มน)ษย� ผู้านการเข้#าใจการท,างานข้องจ�ตีส,าน7กข้องมน)ษย� โด็ยการศ7กษาแบบตี�คว่ามจะม)งคว่ามสนใจไปท��จ�ตีส,าน7ก ไมว่าจะเป1นจ�ตีส,าน7กข้องผู้"#ศ7กษาหร-อส��งท��ศ7กษาว่าเข้าม�คว่ามตีระหน�กร" # หร-อระล7กร" #โลกรอบตี�ว่ได็#อยางไร

อยางไรก�ด็�อาจจะม�คว่ามค�ด็เห�นใด็คว่ามค�ด็เห�นหน7�งท��ได็#ร�บ “การยอมร�บ ” ในระด็�บท��มากกว่าคว่ามค�ด็เห�นอ-�นๆ อ�นเน-�องมาจากเหตี)ผู้ลบางประการ เชน คว่ามค�ด็เห�นด็�งกลาว่เป1นข้องผู้"#อาว่)โส ข้องคร"อาจารย� หร-อข้องกษ�ตีร�ย� ซ็7�งตี�ว่ตีนในส�งคมได็#ร�บการยอมร�บเป1นอยางมาก ด็�งน�4นคว่ามค�ด็เห�นอยางเด็�ยว่ก�น แตีคนท��พ"ด็เป1นคนละคนก�อาจม�ระด็�บการยอมร�บตีางก�น ซ็7�งล�กษณะเชนน�4ผู้มเร�ยกว่า “คว่ามส�มพ�นธ�เช�งอ,านาจ” และมน)ษย�อาจจะเช-�อม��นว่าน��นเป1นคว่ามร" #ท��แท#จร�งท�4งๆ ท��คว่ามจร�งแล#ว่ม�นเป1นเพ�ยงส��งท��จะท#อนคว่ามค�ด็เห�นข้ อ ง ผู้"# ม� อ,า น า จ ใ น ส� ง ค ม เ ท า น�4 น

โสกราตี�ส: ส ก� น เ น อ ร� ข้# า ไ ม เ ห� น จ ะ ค ล# อ ย ตี า ม ท า น

สก�นเนอร�: โสกราตี�ส ค)ณอาจจะย�งไมเข้#าใจ เอาเป1นว่าว่�ธ�การข้องผู้มน�4นม)งเน#นท��จะท,าคว่ามเข้#าใจ (understanding / verstehen)

ก�บส��งท��เก�ด็ข้74นในเร-�องการให#คว่ามหมายและการตี�คว่าม แรงจ"งใจ คว่ามตี�4งใจท��บ)คคลใช#ในช�ว่�ตีประจ,าว่�น และก,าก�บว่�ถื�ช�ว่�ตีข้องพว่กเข้า นอกจากน�4ม)มมองท��ม�ตีอล�กษณะข้องคว่ามเป1นจร�งท��ส�งคมย�งมองว่าเป1นผู้ลมาจาก social construct ข้องตี�ว่แสด็งทางส�งคม และเม-�อผู้"#ศ7กษาได็#ท,าคว่ามเข้#าใจแนว่ค�ด็ คว่ามหมาย และเหตี)ผู้ลข้องผู้"#ท��ถื"ก

35

ศ7กษาจากช�ว่�ตีประจ,าว่�นข้องพว่กเข้าได็#ระด็�บหน7�งแล#ว่ ผู้"#ศ7กษาก�จะสร#างแบบในอ)ด็มคตี� (ideal type) ข้องส��งท��ศ7กษาข้74นมา เพ-� ออ ธ�บ า ย ป ร ะ เ ด็� น ท�� ศ7 ก ษ า อ ย า ง เ ป1 น น า ม ธ ร ร ม ใ น ภ า พ ร ว่ ม

ใ น ข้ ณ ะ ท�� ว่� ธ� ก า ร ข้ อ ง ค) ณ น�4 น ม) ง เ น# น ท�� จ ะ อ ธ� บ า ย (explanation) คว่ามจร�งโด็ยการหาคว่ามส�มพ�นธ�ระหว่างเหตี)ก�บผู้ลอยางรอบด็#าน น��นค-อเป1นการอธ�บายท��ไมพ�ยงจะให#ค,าตีอบว่าท,าไมปรากฏการณ�หน7�งเก�ด็ข้74นเทาน�4น แตีย�งช�4ให#เห�นว่าม�อะไรเป1นสาเหตี)ท��เก��ยว่ข้#องและสาเหตี)เหลาน�4นน,าไปส"ผู้ลได็#อยางไร ซ็7�งจากการศ7กษาว่�ธ�การข้องท��ค)ณพ"ด็ค)ยก�บย"ไทโฟร ผู้มพบว่าม�ว่�ธ�การหล�กๆ ท��ค)ณใช#อย"ห# า ป ร ะ ก า ร

ประการแรก ค)ณจะท,าตี�ว่เป1นไมร" #อะไรเก��ยว่ก�บเร-�องท��ตี#องการร" # ค-อท,าเป1นสงส�ยไปท)กส��ง (skeptical method) อ�นเป1นว่�ธ�การข้�4นตี# น ท�� จ ะ ใ ช# ใ น ก า ร แ ส ว่ ง ห า ค ว่ า ม ร" # ตี อ ม า

ประการท��สอง ค)ณจะใช#ว่�ธ�การสนทนา ซ็7�งไมเป1นเพ�ยงการโตี#ตีอบหร-อโตี#แย#งค"สนทนาเทาน�4น แตีย�งเป1นว่�ท��ใช#แสว่งหาคว่ามจร�งได็#เป1นอยางด็� เพราะการสนทนาก�ค-อการว่�พากษ�น��นเอง และการว่� พ า ก ษ� ก� จ ะ ท,า ใ ห# เ ก� ด็ ค ว่ า ม ค� ด็ ท�� แ จ ม แ จ# ง ข้74 น ก ว่ า เ ด็� ม

ประการท��สาม ค)ณจะน,าเอาส��งท��เป1นข้#อเสนอมาทด็สอบหร-อพ�ส"จน�ก�บกรณ�เฉพาะ (particular) ประย)กตี�เข้#าก�บส��งท��เห�นในเช�งประจ�กษ� เหม-อนก�บการน,า เอาทฤษฎี�ไปทด็สอบก�บกรณ�ศ7กษา

36

27*( ) ซ็7�งในสม�ยข้องผู้มเร�ยกว่�ธ�น�4ว่าว่�ธ�อ)ปน�ย (empirical หร-อ

inductive method)

*( ) เชน การท��โสกราตี�สทด็สอบข้#อเสนอ (หร-อทฤษฎี�) เก��ยว่ก�บร"ปแบบส)ทธ�ธรรมข้องย"ไทโฟรท��ว่า “อะไรท��เป1นท��ร �กข้องเทพเจ#ายอมเป1นส)ทธ�ธรรม และอะไรท��ไมใชท��ร �กข้องเทพเจ#าเป1นส��งท��ข้�ด็ก�บส)ทธ�ธรรม ” โด็ยการน,ากรณ�ท��ส��งใด็ส��งหน7�งน�4นถื#าหากเทพเจ#าค�ด็เห�นไมเหม-อนก�นในเร-�อง ถื"ก-ผู้�ด็ ด็�-ช��ว่ ก�จะท,าให#ส��งน�4นเป1นได็#ท�4งส)ทธ�ธรรมและอส)ทธ�ธรรม ซ็7�งท,า ให#ทฤษฎี�ข้องย" ไทโฟรใช#การไมได็#

ประการท��ส�� ค)ณจะตี#องม�การตีรว่จสอบว่าข้#อสร)ปใด็เป1นเหตี)หร-อตี�ว่แปรตี#น และส��งใด็เป1นผู้ลหร-อตี�ว่แปรตีาม เพ-�อน,าไปส"ส��งท��เร�ยกว่าข้#อสร)ปท��ว่ไป (general statement) โด็ยการพ�จารณาว่าสามารถืแยกยอยไปส"ตี�ว่แปรหล�กๆ อะไรได็#อ�กบ#าง เพ-�อหาว่าตี�ว่แปรตี#นจร�งๆ ท��ส)ด็แล#ว่ค-อข้#อสร)ปใด็ 28 *( ) ซ็7�งในสม�ยข้องผู้มเร�ยกว่�ธ�น�4ว่ า ว่� ธ� น� ร น� ย (deductive method)

*( ) เชน การท��โสเกรตี�สถืามย"ไทโฟรว่า ส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมเพราะเทพเจ#าร�ก หร-อเพราะส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่จ7งท,าให#เทพเจ#ามาร�ก (อะไรเป1นเหตี)อะไรเป1นผู้ล) ซ็7�งโสเกรตี�สค�ด็ว่า ส)ทธ�ธรรมนาจะเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่ ท,าให#เทพเจ#ามาร�ก (อยางหล�ง) หร-อกลาว่อ�กอยางหน7� งก�ค-อส)ทธ�ธรรมเป1นส��งท�� ไมข้74นก�บการก,า หนด็ข้องเทพเจ#า

27 เชน การท��โสกราตี�สทด็สอบข้#อเสนอ (หร-อทฤษฎี�) เก��ยว่ก�บร"ปแบบส)ทธ�ธรรมข้องย"ไทโฟรท��

ว่า “อะไรท��เป1นท��ร �กข้องเทพเจ#ายอมเป1นส)ทธ�ธรรม และอะไรท��ไมใชท��ร �กข้องเทพเจ#าเป1นส��งท��ข้�ด็ก�บส)ทธ�ธรรม ” โด็ยการน,ากรณ�ท��ส��งใด็ส��งหน7�งน�4นถื#าหากเทพเจ#าค�ด็เห�นไมเหม-อนก�นในเร-�องถื"ก-ผู้�ด็ ด็�-ช��ว่ ก�จะท,าให#ส��งน�4นเป1นได็#ท�4งส)ทธ�ธรรมและอส)ทธ�ธรรมซ็7�งท,าให#ทฤษฎี�ข้องย"ไทโฟรใช#การไมได็# 28 เชน การท��โสเกรตี�สถืามย"ไทโฟรว่าว่าส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมเพราะเทพเจ#าร�ก หร-อเพราะส��งน�4นเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่จ7งท,าให#เทพเจ#ามาร�ก (อะไรเป1นเหตี)อะไรเป1นผู้ล) ซ็7�งโสเกรตี�สค�ด็ว่าส)ทธ�ธรรมนาจะเป1นส)ทธ�ธรรมอย"แล#ว่ ท,าให#เทพเจ#ามาร�ก (อยางหล�ง) หร-อกลาว่อ�กอยางหน7�งก�ค-อส)ทธ�ธรรมเป1นส��งท��ไมข้74นก�บการก,าหนด็ข้องเทพเจ#า

37

ประการท�� ส)ด็ท# าย ค)ณจะ ใช#ว่�ธ�น�ยาม (conceptual or

definition method) โด็ยม�เปGาหมายข้องคว่ามร" #ค-อ การให#ได็#มาซ็7�งค,าน�ยามหร-อคว่ามค�ด็รว่บยอด็ท��ถื"กตี#องในเร-�องท��ค)ณตี#องการร" # เชน น�ยามข้องค,าว่าส)ทธ�ธรรม คว่ามย)ตี�ธรรม เป1นตี#น ซ็7�งว่�ธ�การตีางๆ ท��แตีกตีางก�นน�4ก�อ�นเน-�องมาจากคว่ามแตีกตีางในเร-�องภาว่ว่� ท ย า แ ล ะ ญ า ณ ว่� ท ย า ด็� ง ท�� เ ร า ไ ด็# พ" ด็ ค) ย ก� น ม า น�� เ อ ง

และกอนโสกราตี�สจะได็#กลาว่ส��งใด็ออกมา ภาพข้องเข้าก�คอยๆ เล-อนหายไปพร#อมๆ ก�บท��สก�นเนอร�ได็#ย�นเส�ยงเร�ยกข้อง Susan ภรรยาข้องเข้าให#ตี-�นข้74นมาเพ-�อเตีร�ยมท,าอาหารเช#า และอาบน,4า แ ตี ง ตี� ว่ เ ตี ร� ย ม ไ ป ถื ก ป8 ญ ห า ก� บ ล" ก ศ� ษ ย� ตี อ ไ ป

265.

38