יומא אריזאנעמצות

שקבלנו והעתקות מכתבים עוד הרה"ג מכתב / 38 מהפראפעסארן שליט"א קרעמניץ אהרן זקן אבד"ק 39 / מכתב הרה"ג רבי דוד ראזענבערג של הצינוריות בענין / 48 שליט"א שנתפרסמה והתמונה מלמעלה מים בגליון "די וואך" בשנה שעברה 50 /

מדורמיוחד

ספעציעלע אפטיילונגאין דער אידישער שפראך — זייטן 64-55

גליון ב'

ש:שון הקוד

ל

פעלשונגען — אנשטאט בירורים

למי החותמת ולמי הפסילים: די נייע שערורי'

/ 55

62

בעזהשי"ת, יום רביעי פרשת תזריע, כ"ד אדר ב', תשע"א לפ"ק

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

38

העתק עוד שאלות שנשאלו מאת הפראפעסאר הראשי ב"אוניווערזיטעט"

של אריזאנע המחלקה של החקר לגידולי קרקע, והתשובות אשר השיב בכתב

ונעתקו מלשון "ענגליש" בדקדוק גדולע"י תלמידי חכמים הבקיאים בשפת ענגליש

שאלה:

אני מקוה שאתה יכול לעזור לי להבין הענין.

מדינת אריזאנע היא מקום יבשה עם מעט גשמים. ובכל זאת

]למה[ גדלים שם הרבה חיטים ושאר גידולים, ע"י 'איריגעישאן'.

אע"ג שאין שם הרבה גשמים, ]למה[ גבוה הדרגא של הפיכת

.Yuma-בפרט ב ,)Evaporation Rate( 'מים ל'גאז

האיך וא"כ בהקרקע, מלח של גדול סכום שם אין האם

הנטיעות קיימים עם מלחים אלו. האם משתמשים עם קעמיקלס

נוספים להסיר התוספת של המלח.

תשובה:

יש תוכן גבוה של מלח בהרבה קרקעות באריזאנע. משתמשים

שבה להשטח מחוץ המלח להעביר 'איריגעישאן', של במים

לגדל שיכולים קודם קרקעות, בכמה התבואה. של השרשים

ואח"כ מהקרקע, המלח לחלק קעמיקעלס מוסיפים תבואה,

יכולים להעביר המלח ע"י המים של איריגעישאן.

מי אם או הקרקע, מן המלח להעביר יכולים אין אם

נטיעות אותן לנטוע יכולים אז מלוחים, בעצמם האיריגעישאן

כה הקרקע מאוד, הרבה במקום שהמלח מלח. לקבל שיכולים

מלוח, שאין יכולים לנטוע בה כלל.

שאלה:

]ב-יומע- המלח את להעביר משתמשים קעמיקעלס באיזה

אריזאנע[, ומה הסכום שנותנים מהם לכל ACRE ]מדת קרקע[?

תשובה:

הסכום של הקעמיקלס שנותנים להעביר המלח, תלוי בהסכום

מלח סוגי לשאר במקביל ,Sodium ]דהיינו[ מסוים מלח של

בהקרקע.

משתמשים ]בהקעמיקל

Gypsum ששמו[

))Calcium Sulfate

ששמו המלח סוג להעביר

שנצרך הסכום .Sodium

להיות Gypsumיכול מה-

ועד אחת )Ton( מ'טאן'

לכל יותר, או לעשר טאנס

.)Acre( עיקער

From: Kashrusy@Aol.com Sent: Wed. March 23, 2011 2:03 PMTo: kltnbch@ag.arizona.edu Subject: Growing wheat in Arizona

Dear Mr. Colin Kaltenbach, I hope you can help me understand an issue.Arizona is a dry little rain area, yet there is an abundance of wheat & many other crops grown there with irrigation. Besides not having much rain to speak of, the evaporation rate is very high, especially in Yuma.Isn't there a high content of natural ground salt?, how do the plants compensate for that salt, are there additional chemicals used to balance it out? I'm sure you see where I'm going, I hope you can give me clarity, or refer me to someone that can. Thank you,Yehuda Shain

From: Mike Ottman Date: 3/24/2011 12:54:59 P.M.To: Kashrusy@Aol.com Subject: Re: Growing wheat in Arizona

Dear Mr. Shain, There is a high content of salt in many of the soils in Arizona. Irrigation water is used to wash the salts out of the crop rooting zone. Before crops can be grown in certain soils, additional chemicals have to be applied to help release the salt from the soil so the salt can be washed out of the soil by irrigation water. If the salt cannot be washed out of the crop rooting zone, or if the irrigation water itself is too salty, then salt tolerant crops can be grown. In extreme cases, the soil may be so salty that crops cannot be grown.

__________________________

Michael J. Ottman, Ph.D. The University of ArizonaExtension Agronomist Plant Sciences Department P.O. Box 210036 - Forbes 303

עוד מכתבים והעתקות שקבלנו מהפראפעסארן

From: Kashrusy@Aol.com Sent: Thu. March 24, 2011 10:03 AMTo: kltnbch@ag.arizona.edu Subject: Re: Growing wheat in AZ

Thanks for the informationWhat chemicals are used to release the salt, & in what quantities to the acre?Thanks again,Yehuda Shain

From: Mike Ottman Date: 3/24/2011 5:19:54 P.MTo: Kashrusy@Aol.com Subject: Re: Growing wheat in Arizona

The amount of chemicals used to release the salt depends on the amount of a specific salt (sodium) relative to other salts in the soil. Gypsum (calcium sulfate) is used to release the type of salt I was referring to (sodium). The gypsum requirement can vary from 1 to 10 or greater tons gypsum per acre. Sulfur can be applied at a rate of 0.2 to 2 tons or more of sulfur per acre. Sulfuric acid may be applied at a rate of 0.6 to 6 tons or more per acre, but usually not in a single application.__________________________

Michael J. Ottman, Ph.D.

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

39

ב'ון

ליג

בדבר אשר בקש לכתוב בענין חיטי אריזאנע, אשר יש אנשים שמרגישים בה טעם מלח ויש שאינם מרגישים, ומעלתו דרש בלאבארטאריע והסאדיעם משונה בריבוי, ולעומת זה רבו האומרים כי לא מצינו בפוסקים אלא מלח ומוסיפים ולא חלקו חכמים בטעמם, דרשינן טעמא דחטי לא בעיסה אבל לאמר כי גם המים שלנו יש בה כח המלח בלאבארטאריע, ומעלתו טוען כי טעם המלח מן המים מלוחים שמשקין שם בשדות ומזה מרגישין טעם המלח

והרי זה מה שדברו בה הפוסקים עכ"ד.

והנה לכל לראש בענין המים שלנו מחויב אני להעיד כי זה יותר מארבעים שנה שאני משתמש בהם בכל ימי הפסח וגם אבי ע"ה השתמש בהם ומעולם לא הרגשנו בהם טעם משונה, והיכא דלא ידעינן ולא הרגשנו שום ריעותא

ודאי במופלא ממך בל תדרוש.

אל ממך במופלא ריעותא שום בהם ידענו לא אשר חטים לענין וכ"כ

תדרוש וגם לא דרשינן טעמא דחיטי, והרי יש חמש מאות מיני חטים ולא משונה טעמם אשר בחטים בוחר הייתי לא בעניי אם ואף חכמים, חילקו

בחריפות, אבל אין זה נוגע לדינא לפוסלם.

ועוד הנה יעוין בפ"ת יו"ד סי' צ"ח סק"ג ובמ"ז סי' מ"ב סק"ב ובש"ד

שם סק"ד שאינו דבר פשוט לסמוך אטעימה אפילו בישראל במי שאינו אומן ומומחה, וכ"ז אפילו לענין או"ה דישראל ודאי רמי אנפשי' ביותר מ"מ עלול האדם להיות טועה בדמיונות, ובפרט במערכה מול מערכה דהחוש והנסיון הדמיון דכח בצהרים בשמש אפי' הטעיות רבו מערכה דבמקום יעיד

מתגבר מאוד והשכל אבד ובמקום ממשלת כח הדמיון בתוקפו עלול אפי'

והנסיון והחוש הנאמן ביותר להכחיש אפי' שמש בצהרים באין מרגיש

יוכיח, וכ"ש דמוקצה מהדעת להחזיק היכא דליכא ריעותא.

וכן לחקור אצל חוקרי הטבע היכא דליכא שום ריעותא אינה מן השם, מה לנו בסודות הטבע אשר יסד השם כח המלח בכל צומח כל חד לפום שיעורין דילי', ודאי בלי ספק החמש מאות מיני חטים שאמרו חכמים אין אחד דומה לחבירו בכח המלח שבו, ובמופלא ממך אל תדרוש היכא דליכא ריעותא ואין

לנו עסק בו.

ותו דבאמת אפי' במלח ממש בהוויתו ובצורתו פליגי בה הראשונים אם

יבואר יש לה שייכות לחימוץ יש פלוגתא ברב ומהם פליגי במעט כאשר להלן, ואף אם נקטינן להחמיר כדלהלן די לנו להחמיר במלח ממש בהווייתו ובצורתו אבל הבו דלא להוסיף עלה בדליכא שום ריעותא ממלח ממש רק יש כי ונאמר השם מן זה אין יתירות בחקירות הנגלים ובכחות בטעמים דברים בגו בסודות הטבע אשר לא ידענו, ולא מחזיקנן ריעותא היכא דלא

ידעינן שום ריעותא.

אבל ממש, בטבעם קרירים ובעינן חכמים חילקו דבאמת שאני ובמים

בחטים שלא חילקו חכמים וכח המלח מצינו ראשונים אשר מפיהם אנו חיים רותח דין שמצינו ממה יסודם והמחמירים לחימוץ שייך שאינה הסוברים באו"ה והטמנה ולהזיק הכותל, ובודאי בטעמים ובכחות ומלח אין לא מצינו אלה הדינים א"כ מאין הרגלים להוסיף חומרות בלי מקור היכא דליכא שום

ריעותא.

אכן כל זה כאשר הכל בצורה אשר דברו בה החכמים אין לנו להוסיף על מה שאמרו חכמים, אבל במציאות משונה ממה שדברו חכמים ויש ליתן בה טעמא לפגם אז נהפוך הוא וכל מה שיש לדרוש בה לריעותא דרשינן,

ודרך כלל אמרו הבא לשנות ידו על התחתונה ותולין הקלקלה במקולקל

וכל שינוי לצד הריעותא מוסיף ריעותא וכל חשש מוסיף לחוש.

וגדולה מזו מצינו בדיני ממונות בב"מ י"ח בשטר שנפל ונמצא חיישינן

לשני שוירי, והקשו בתוס' ד"ה חיישינן לשני שוירי וא"ת א"כ לר"ה האיך יגרש כל אדם את אשתו לר"מ דאינו מוכיח מתוכן כיון דחיישינן לשני שוירי וי"ל כיון דלא הוחזקו הוי שפיר מוכיח מתוכו ומ"מ כשנפל חיישינן עכ"ל התוס', הרי דאפי' לא תלי הא בהא דבסתם לא חיישינן לשני שוירי ומה יוסיף לחוש בנפילה מ"מ כך הוא המדה דבמקום ריעותא חוששין אפי' לצד רחוק ויסוד גדול הוא בתורה, וקיי"ל גבי תחלתו בפשיעה וסופו באונס דכל דלא שמר כדשמרי אינשי הוי פשיעה בשמירה ואם אירע אונס יש מקום רחוק לתלות איזה גורם היזק אפי' מחוץ לטבע חייב יעוין בחו"מ סי' ש"ח ש"ט מוציאין ועכ"ז ממון להוציא כמו בתורה דבר קשה לך דאין וידוע ש"מ,

ממון.

ואם בשמירה שהוטל עלינו מבנ"א כן הדין, ק"ו בן בנו של ק"ו בשמירה

שחייב אותנו הבוי"ת בתורה הקדושה שאמרה ושמרתם את המצות ועשנו התורה לשומרים על דעת החכמים, בעינן דוקא כדשמרי אינשי בסדורא דפת אשר ממנה דברה התורה והחכמים כי התורה נתנה על דעת החכמים, ואז ולא עומדת והשמירה במקומה הוי פשיעה בשמירה לא אירע מקרה אפי' מחזיקנן ריעותא, אבל בצורה אחרת ממה שדברו החכמים ואשר הלכו בה החכמים לא הוי שמירה כדשמרי אינשי עפ"י התורה והחכמים, והוי פשיעה

בשמירה ותלינן בכל ריעותא להחזיק ריעותא אפי' יש לתלות בצד רחוק.

*

ובקונטרס מודעה לבית ישראל בת' הגרש"ק זצוק"ל בא"ד כתב בזה"ל,

חדא כי מי יודע אם עסק המאשין מבטל שלא יחמיץ אנו לא מצינו בפוסקים יוכל לשער הטבע עכ"ל, וכתב יותר ומי רק בעסק אדם בידים דהוי בכח ג"כ בזה"ל אין נוח לי כל תקנותיו של כבודו מכמה טעמים, הראשון הוא

אפרים צבי שמילאוויטשאבדק"ק זקן אהרן קרעמניץ

ברוקלין יצ"ו

בס"ד

אל כבוד המה"ג לממשלת התורה והיראה מורינו הרב אברהם לויפער שליט"א רב בקהל דאראג

מכתב הרה"ג אבד"ק זקן אהרן קרעמניץ שליט"א

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

40

כל הזה ובדור בעולם אופן בזה"ז בשום לעשות חדשות לי נראה אין כי המוסיף גורע ולא אכשר דרא ואף שלא הי' בידינו שום טעם למנעו הי' ראוי למנעו כי אין לחדש חדשות בימים הללו, ותמה אני על כבודו איך הביא ראי' מן האייזינבאהן ומה ענין שמיטה אצל הר סיני בדבר הרשות יכול אדם לעשות כרצונו איזה מלבוש שייטיב לו אבל בדבר מצוה אין לנו רק מנהג ראשונים ואבותינו הקדושים, היעשה לו אדם טלית של מצוה בתמונה אחרת שאינו מימות עולם וכו' עכ"ל, וכמה הדברים ק"ו בן בנו של ק"ו בדורינו אשר הגדולים אמתיים הלכו למנוחות ואותנו עזבו לאנחות ואנחנו כעורים

המגששים באפלה לא ידעו דרך.

זה בענין והנה ד"ה ג' אות י' סי' חומ"צ מע' דינים באסיפת ובשד"ח

כתב )לענין מאשין מצות( בא"ד בזה"ל, הנה ידוע כי מרגלא בפומא דרבנן קשישאי שהחדש אסור מה"ת בכל מקום, ולדון בכל דבר הנעשה בדבר חדש יש להתבונן בשבע עינים ובשבע חקירות לבל יהרס ח"ו מזה גדר התורה עכ"ל, ומתאמרא משמי' דהחפץ חיים זצ"ל כי הדור הזה כמו גוסס ובכל הזזה

ממקומו אפי' לטובה הוי רוצח.

כצורתו שם דבריו הובא זצ"ל להגה"צ מסעקלהיד יהודה אמרי ובספר

בקונטרס מודעא לבית ישראל, והביא שם בסי' א' בשם החי' הרי"ם זצוק"ל שנתן טעם לדבריו על איסור המאשין מצות, כי חכז"ל שיערו השיעור חימוץ בכדי הילוך מיל במצה נעשית ביד ולא דברו ממצה הנעשה במאשין מאן יימר שבהעשי' החדשה ע"י מכונות המאשין ג"כ ככה השיעור חימוץ עכ"ד החי' הרי"ם, ויען כי הרבה מהנדזין מה חי' יש אם נערך במכונות של עץ

בסיבובו כנהוג מימי קדם או שנערך ע"י מכונות של ברזל במאשין וכו'.

ומבאר שם דמצינו דרך ממהר להחמיץ וא"כ איך השוו חכמים מדותיהן

בין רך בין קשה שיעור א', ומבאר דהרי רכות העיסה וקרותה תלוי בשיעור המים ומצינו דמים בעיסה מונע החימוץ כמא"ד תטיל בצונן, וע"כ ברכה לעומת הרכיכות שגורם מהירות החימוץ הרי לעומת זה ריבוי המים מונע והקשה להיפך, וע"כ במאשין אשר כחה רב אפי' במים מועטין נעשה רכה

ובזה לא דברו החכמים ומאן יימר ששיעורה שוה, יעו"ש באורך.

כי ראוי לחוש לה אלא הי' זה מצד עצמה לא כי חשש יבין והמשכיל

ודרשינן התחתונה על ידו החכמים דברו ממנה אשר מצורה לשנות הבא לגריעותא כל מה שיש לדרוש ומרחקינן, ובפרט באיסור חימוץ בעיסה אשר לנו ואין ודק, עמוק ענין והוא הטבע משכל נעלמו החימוץ וטבע דרכי הטבע תעלומות כל קדשם ברוח נגלה אשר ז"ל חכמינו של רוה"ק אלא ושיערו ברוח קדשם כל הטבעים והשיעורים וכל דבריהם קבל משה בסיני כמו שדרשו ז"ל להורותם זו גמרא, ואין לנו אלא מה שאמרו חכמים במקום ובאופן ובמהות אשר דברו חכמים והבא לשנות ידו על התחתונה ואין אנו הפוסקים מהלך לפי מקום יש אם ובפרט ושיעורי' וטבעה דרכה יודעין

להשתנות לריעותא.

וכל ברי' חדשה ומציאות מחודש ואופן מחודש אשר לא דנו בה חכמים

לריעותא בה לדרוש שיש מה כל הרי ברוה"ק המדברים הדורות וחכמי דרשינן ומרחקינן.

והנה כל משכיל יודע כי כל הרעיונות וסברות והשכלות הנולדים בלב

האדם נבנים על יסודות המושרשים בתוכיות ותעלומת לבבו, ועל אלה

היסודות נבנים ונולדים כל ההשכלות באין מרגיש.

וע"כ אומר אני דמי שאינו מושרש בקרב לבבו כיתד בל תמוט דאין

לנו בחמץ אלא מה שדנו בה חכמים המדברים ברוה"ק לא יועילו לו כל

חכמת שלמה, וחוששני על הדיו והנייר משום בל תשחית.

אכן דעת כזה בלא"ה פסולה לדון בחטים ובשמירתם להקל ולהחמיר כי יפנה לבבו מכל דרכי הפוסקים ימין ושמאל, ועל זאת אנו מתודים את אשר

אשר את הוידוי מהו דלכאורה הקלתי, החמרת אשר ואת החמרתי הקלת זצוק"ל במאמריו, דאם במקום הקלת החמרתי, ומבאר הרה"ק בעל התניא הקלתי, החמרת אשר את מזה יצמח בע"כ החמרתי הקלת אשר את אחד

ועינינו רואות זאת בחוש.

*

והנה כבר כתבנו והארכנו באריכות גדול מאוד מדברי הפוסקים ראשונים ואחרונים בענין החטים שאין לכל הערעור יסוד בפוסקים, ונזרע ונצמח כל הערעור באיסור כלאים לערב שכל חוקרי הטבע של הגוים עם להבדיל לאין קץ שכל חכמי התורה ברוה"ק המכוון לדעת עליון אשר יסד הטבע ובפרט בסודות הטבע של חימוץ שאין להם השגה בה, ובודאי השתמשו לפעמים חכמי התורה עם דברי חכמי הטבע, אכן זהו אחר הידיעה גמורה וברורה בשכל התורה ומבלי לזוז ממנה זיז כל שהוא ביסוד מוסד כיתד בל תמוט, וכהדין גרמיזא הבא בבתרייתא להוסיף תבלין ולפעמים לצורך נתנה רשות, אכן זה שייך רק במי שדעתו רחבה בשכל התורה ודעתו יפה לעשות ממנה אזנים לתורה ולא יותר אחר הבירור מש"ס ופוסקים שנתן לנו מאדון הטבע, ושכל אחד מחכמי התורה המושפעים מאדון הטבע דוחה רבבות וכו' משכל להרב ושלחתי' ומבוארים, ברורים בדברים ונתברר הטבע חוקרי הגוים

המערער ושם הארכנו גם בחיטי אריזאנע שיש בהם לחוש טובא.

ומוקצה מהדעת להשליך אחרי גיוו חטים שדנו בה חכמי הדורות אשר

מפיהם אנו חיים ואכלוה בחג הפסח ולילי הסדר, ולהמירה בחדשות שנבנה על סברות כרסיות שנולדו בדור של שכחת התורה ושבשנות לדמות הודו עם כוש כמ"ד הודו וכוש בהדי הדדי הוו קיימי, אכן כאן הקיצור המכוון

ובעיקר בנקודה שהתחלנו בה.

ומשקים ובאים גשמים, אלא חסרון שם אין כי בנפשם המדמין והנה

לנו וחלילה הם טועים ברגלך, השקית אשר במצרים שהי' כמו השדות מזאת לבנות יסוד בהלכות חמץ שאסור לאכול בפסח מצה שהשקוה ברגלים ביאורים כמצרים והא לחמא עניא די אכלו אבהתנא בארעא דמצרים עם משה ואהרן ובזכותה יצאנו ממצרים וקבלנו התוה"ק והיינו לעם השם, וכל המצות

אשר אנו אוכלים בפסח ובלילי הסדר מאותה מצה הם מושפעים ומקבלים.

אמנם יש שתי' לרוות הצמאון ואין גוף אחד דומה לחבירו במדה הצריכה ויש שתי' ממי גשמים ויש שתי' ממעינות ונהרות והצד השווה שבהן להחיות

בהן נפש כל חי אכן יש שתי' לרפאות החולה וזו מדה אחרת לגמרי.

וכח בארץ הצומח אשר בכח הצמיחה טבע יסד הנה השם בזה ורצוני

המים מעורר כח הצמיחה ע"י כח הרטיבות אשר בארץ וכח השמש מגדל הרבה תלוי הצריכה השקאה ומדת שמש, תבואת וממגד כמ"ש התבואה בטבע היבשות והלחות אשר בקרקע עצמה ובמדת החום המכלה הרטיבות בכל והצד השווה בכאלה, תלוי באדם צורך השתי' וכמו ועוד, במהירות ההשקאות להשלים מדת המים והרטיבות הצריכה לצמיחה וגידול התבואה, ובמקום שאין מטר יורד מן השמים מ"מ כח הצומח אשר בארץ ההיא בריא ועומד הכן לקבל מים לעוררה, אלא כי לא המטיר השם בארץ ההיא נעשה ההשקאה בידי אדם כמ"ש אשר השקית ברגליך, ויש ארץ הצריכה לשניהם שהגשם יורד אבל לא בכדי הצורך לצמיחה וגידול וצריכין להשלים בהשקאה בידי אדם, ובודאי לית דחש בכל אלה ולא חילקה התורה באופן ההשקאה

לעורר כח הצומח הבריא אשר בארץ.

אבל טבע המדבר מדה אחרת יש בה דלא רק שחסר גשמים להחיותה אבל חולי יש בה ויסוד ושורש החולי מיסוד תוקפו של השמש במקומות הדרומים השורף ומכלה ומיבש ומקלקל העפר והצומח והחי ועושהו ארץ מלחה, ואף כי מצינו שוכני מדבריות זהו מחמת הרגל טבעם, אבל המדה שבה דרכה להזיק ולקלקל ולשרוף וליבש את כל אשר בה וזהו הסבה שאין שם צמיחה

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

41

ב'ון

ליג

וגידול, ודורות האחרונים המציאו תחבולות להתחכם על החולי וללחום עם גוון נבנה והתחבולה המלחמה סדר יסוד ועל ותחבולה, במלחמה המזיק

ההשקאה וכל עניני' והקעמיקעל'ס וכיוצא.

ודרך כלל מענה בפיהם כי אין זה מדבר אלא כי לא המטיר השם בארץ למה"ד משל ואמשיל פירושים, בה מפרשים דעזערט שנקרא ומה ההוא, לשדכן שהציע לא' בחור מופלג בתורה וביראה בעל תפלה בעל קורא בעל רח"ל קשה הלב במחלת חולה זה בחור הלא הלה לו השיב וכו', דרשן וראיתי בפתקאות של אדמו"ר אחד שמו בבקשת רפו"ש, השיב לו השדכן מה שראית בפתקא רפו"ש זהו משבר יד שעבר עליו ומה שאומרים עליו אי"ז אלא מרוב קנאה על הפלגת מעלות אפקוה לקלא, השיב לו הלה הלא הועד לי מעדים נאמנים שראו אותו לוקח תרופות קשות למחלת הלב וגם מנשימות שלו ניכר מחלתו הקשה רח"ל, והמשל הוא הנמשל דוק ותשכח, ובודאי לא נדמה אותם למדבר הגדול והנורא שהלכו בה ישראל ארבעים שנה, אבל הוא ארץ מלחה אשר לא יזרע ולא יצמיח אלא ברפואות ותחבולות. והועד לי בפי' מאגריקאלטור דשם כי ריבוי והפלגת ההשקאה והכעמיקעל'ס בא לרפאות חולי המלח ואגלי בהתי' כי משונה אלו החטים לרעה מכל החטים אשר על

פני האדמה מיום שנבראת החטה.

*

הגוים, נבערי חכמות על השמש בחולי יסודות לבנות נפנה לא והנה

כי תהלה לקל חכמים אתנו אשר חכמתם מחכמת אדון הטבע כביכול וגם להבדיל לאין קץ חכמת חוקרי הטבע לא נעלם מהם, ומבואר בשבילי אמונה ובספר ונעים נחמד ובספר להרחו"ו התכונה ובספר הרא"ש תלמיד שהי' מחמת היא זרועה לא וארץ המדבר סבת כי התכונה, ספרי ובכל הברית הפלגת תוקף חום השמש השורף כל חי וצומח, ומבואר במקראות ומפרשי

המקרא כי שרפת השמש עושהו ארץ מלחה.

וז"ל בשביל אמונה בנתיב השני בהשביל השני בסד"ה ודע כי כל אחד

ואחד וכו', וזה שאין ישוב בחצי ארץ הדרומי לפי שגלגל השמש נוטה תמיד בסיבובו לצד דרום כו' ומפני זה יתחזק החום באותו הצד בענין שאינו יכול

לעמוד חי ולא צומח ולכן הוא מדברות ושממה וכו' עכ"ל.

פ"ח ט' מאמר הברית וספר ע"ה סי' ונעים נחמד בספר באורך ויעוין

שבמקומות אשר באותן ארצות אשר גזר השם שם לישוב הכין היוסד ארץ להם תרופה עבים להגן מפני השמש ומטרות ימים ונהרות יעוין שם.

ומובן דמ"ש שאינו יכול לעמוד בו חי ולא צומח אין המכוון ששורף בפועל את העובר שמה, אלא מפני שהצומח והחי יסודם בלח והפלגת ממשלת חום השמש שם פועל הפלגת החום והיובש וכן הוא טבע העפר שם ולא יצליח

כל צמיחה הצומח מרטיבת הארץ דוקא.

ובסה"ק עטרת ראש לאדמו"ר האמצעי מליבאוויטש זצוק"ל שער ר"ה סי' כ"ד כתב בזה"ל, ושורש הצמיחה באה דווקא מן הארץ שהוא יסוד המים והרוח שבעפר עד שמן העפר הכל הי', ולכך בירך על פירות האילן בפה"א ולזה צמיחתו, עיקר ומשם האילן יונק שבארץ השרשים דמן משום יצא בארץ יבשה במדבר לא יצמח כלום וכו', וכן בהמות וחיות וצומח כל תבואה ואילנות יש בה שנויים באופני טבעם והכל לפי אופן טבע הדומם שבעפר הארץ שמורכב בה ד' יסודות ארמ"ע כו' וד"ל עכל"ק, ומבאר כי סבת המדבר היא יבשות הארץ מחום השמש ומבואר ג"כ כי טבע התבואה והאילנות לפי

טבע הדומם בהרכבת ד' יסודות שבה.

דרך על מליח הארץ טבע נעשה ההיא במקום השמש שריפת ובסבת

ימא חריצי יונתן תרגום ופירש"י מים משרפות ח', י"א ביהושע שאמר שעושין חריצין ומי הים יוצאין לתוכן ונשרפים מחום השמש ונעשים מלח עכל"ק וברד"ק כתוב לאמר תרגום יונתן חריצי ימא והם המלחיות שעושין

עכ"ל מלח ונעשים לשמש ונשרפין מלוחים מים עליהם ומושכין חריצין וברש"י כתובות ע"ח חריצין עשויין שמי הים נכנסין בהן והחמה מייבשתן ועושין מלח והן משרפות מים האמורין במקרא ומתרגמינן חריצי ימא עכ"ל.

ובירמי' י"ח ו', ושכן חררים במדבר ארץ מלחה ולא תשב ופירש"י חררים יובש כמו חרה מני חורב, ארץ מליחה, ארץ שהוא מליחה ולא תהא מיושבת עכ"ל, ובמצודות דוד, ארץ מלחה והיא ארץ שעפרה מלוח ואינה מיושבת והוא כפל ענין עכ"ל, ובמצודות ציון, חררים ענינו יובש מלחה מלשון מלח והיינו הך היינו המכוון דמצד היינו ענין כפל והוא דמ"ש ונראה עכ"ל, דמלחה ג"כ המכוון כי חום השמש שורף ועושהו מלח ואינו ראוי לצמיחה וישוב, והיותר נראה הכוונה על במדבר ואמר שוב ארץ מלחה ולא תשב

והיינו הך.

ובתהלים ק"ז ארץ פרי למלחה ופירש"י להיות כארץ מלחה מעשות פרי

ע"כ ובמצודות דוד ארץ פרי ואז הארץ העושה פרי תהי' נהפך להיות עפרה מלוח בל יעשה פרי עכ"ל.

גזרה מלשון מלח של המלות פי' עצם מפרש השרשים בספר והרד"ק

ישכון הוא חררים במדבר, שהעץ ושכן י"ז בירמי' וז"ל יעוי"ש, ושממון וזהו במדבר במקום שלא יפול שם מטר מרוב החום במקום שהוא חררים וחררים ענין שרפה ודלקה מרוב חמימות וכו', ואמר ארץ מלחה ולא תשב ונגזרה מן הישוב, וכן ברית מלח ברית ומלחה תיאור לארץ שלא תצמיח נגזרה וכן ארץ פרי למלחה ותהי' כארעא סדום דלא אתיהבת וכו' עכ"ל הנה מפרש מלחה מלשון נגזרה, אכן זהו מפני שכן מפרש כל ענין פי' המלות של

מלח כמבואר בספר השרשים ולא פליגי במציאות.

וזהו פשטות פי' המלות של גפרית ומלח שרפה כל ארצה, שלא ירד מלח מן השמים, אלא מאחר שנשרף כל ארצה נעשה העפר מליח, וז"ל הרמב"ן פ' ויקרא עה"פ ולא תשבית מלח ברית אלקיך שחולק על הא"ע שמפרש מלח וכתב נכרת, ומקום המלח ארץ מלחה מגזרת כרותה ברית כהרד"ק ברית הרמב"ן ואין טעם לדבריו וכו' אני סובר בו ענין שהמלח מים ובכח השמש הבא בהם יעשה מלח והמים בתולדותם ירוו הארץ ויולידו ויצמיחו ואחרי הברית והנה תצמיח ולא תזרע לא וישרפו מקום כל יכריתו מלח היותם כלולה מכל המדות והמים והאש באים בה וכו' עכ"ל, וז"ל הרבינו בחיי שם, וע"ד הקבלה יש במלח שני כחות משתנים זה הפך זה והם המים והאש ובכח חמימות האש המיבשו והמגלידו חוזר מלח, וא"כ יש בעצם המלח כח המים והאש שהם כנגד שתי המדות שבהם קיום העולם והם מדת הרחמים ומדת הדין, ומטעם זה אמר ולא תשבית מלח ברית אלקיך קרא ברית אלקיך מלח לפי שבו יתקיים ויכרת העולם, וכמו שאמר ראה שאינו יכול להתקיים בדין שיתף עמו מדת רחמים, וכן המלח מקיים ומכרית, כי הוא מקיים ומעמיד הבשר זמן מרובה ונותן טעם בכל המאכלים, והוא מכרית גם כן כי המקום המלוח לא יעלה בו כל עשב וכענין שכתוב )ירמי' י"ז( ארץ מלחה ולא תשב

וכתיב )דברים כ"ט( גפרית ומלח שרפה כל ארצה עכ"ל.

לענין הטעם וגו' תמלח במלח מנחתך קרבן וכל שם הריקאנטי וז"ל

זה כי המלח תחלתו הוא מים ותולדתו לרוות הארץ ע"י המטר ולהולידה ולהצמיחה ובכח השמש המכה בהם יעשה מלח ונהפך טבעם להכרית הזרעים שנאמר גפרית ומלח שריפה כל ארצה וגו', והנה במלח נכללו המדות כלם המים בתחלתו והאש בסופו וכו' עכ"ל, וד"ז כי במלח יש מים ואש כתב גם הציוני שם הובא דבריהם בנפלאות חדשות להגה"ק מוהר"ש מאוסטראפאלע

זצוק"ל.

ומבואר בדברי הרמב"ן והרבינו בחיי והריקאנטי, כי סבת חורבן הישוב

היא ע"י שהשמש בשרפתה מוציא כח האש מן המים ונעשה מלח והמלח מחריב הישוב, ויוסיף בזה תבלין דברי הכלבו בשם הרא"ש בטעם מים שלנו שצריך לצנן המים במקום מגולה, וה"ר אשר כתב טעם לדבר כי כל הבריות

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

42

הן מד' יסודות אש ומים רוח ועפר והמים גם כן מארבע יסודות אלא שיסוד המים רבה על השלשה, תדע שכן כי בימות החורף מעלין הבל מפני יסוד האש שבהן אבל בימות הקיץ מפני הבל העולם אין הבל המים ניכר כמו שאין הבל פי האדם ניכר בקיץ כי אם בחורף, וכן שנינו בספר יצירה כתב עשר ספירות בלי מה ותנן אין מוציאין אש לא מן המים וכו' ושמעתי שממלאין כלי זכוכית מים ומעמידין אותו בשמש בצהרים במוך אחוך והאש יוצא מכלי זכוכית, הרי מצינו שיש במים יסוד האש, וכיון דמשום חמימות שיש במים קאסרינן לא שנא ביום ראשון ולא שנא ביום שני אין לשין אלא במים שלנו,

עכ"ל הרא"ש שהובא בכלבו.

ועיי' במלבי"ם ישעי' ל"ה, שמחלק בין מדבר וצי', דצי' הוא מקום שמם מחום השמש הבוער כאש ומדבר היא עפר שאינו מגדל צמחים מצד עצמה יעוי"ש, והנה ודאי מצינו שם מדבר בתרווייהו א"ו כוונתו כלפי מה שכתוב שם ג' לשונות צי' מדבר וערבה ומבאר הכוונה בכלם וכעין מ"ש רש"י על וילפת, ואיך שיהי' זה ודאי ופשוט דארץ מלחה הוא משרפת השמש גרב

המכה במקום ההוא.

ובעת כתבי הת' הנ"ל חקרתי אצל חוקרי טבעי הארץ דשם ואמרו כי

סבת הפלגת המים שם הוא למזג כח המלח הבא מהפלגת החום והיובש,

וכל השינוים שם במנהג הזריעה וההשקאה והכעמיקל'ס הכל להתחכם

לעשות ארץ מלחה לארץ פרי ע"י הפלגת המים הלוחם בהפלגת החום

והיובש מתוקפו של שמש, וסגנון הזריעה שונה מכל זריעה להתחכם על

חורבן השמש והמלח, וזהו הסבה שמניחים שם כעמיקל'ס יותר מכל ארץ

זרועה וגם שבא בשעת הצמיחה מה שאינה במקום אחר, ובודאי יש בכל

נגד מפסידי' ומחריבי' מתוקפו של שמש וליתן כח שינוי שורש ללחום

השורף ומחריב ומיבש ומהפך למלח.

והנה בת' הנ"ל הארכנו בכלל מה שיש לחוש טובא באלו החטים בהפלגת ב' הקצוות, הפלגת שריפת השמש מצד אחד והפלגת המים ללחום עם שריפת השמש, דלא שייך בכה"ג לומר דלא חילקה התורה והחכמים בין חטה לחטה בחולה ולא השם יסד אשר במיזוג הבריא מארץ דברו והחכמים דהתורה השמש בחולי לחוש שיש מה והארכנו ותחבולות, ברפואות קיומה אשר והרפואות והתחבולות ואנחנו לא נדע רק מה שקבלנו מחכמים אשר ידעו כל הטבעים ברוח קדשם וכל שיוצא מן המיזוג אשר ממנה דברו החכמים הוי ריעותא בשמירות וזהירות מחמץ שמסרו לנו החכמים ואין טעם להשנות הדברים דוק ותשכח, והשם אורחותיו בעוה"ז וישר הולך, נוח לו יותר ליקח ואכלוה, והכשירוה ברוה"ק המדברים חכמים בה שדנו הפראבלעמען כל

מלגשש באפלה בדרך לא ידעו חכמים המדברים ברוה"ק.

ואוסיף לאמר דאף לפ"מ שהתחכמו לשעבר על כח המלח, מ"מ נודע לנו

כי שריפת השמש במקום ההוא שולט בה להפך למלח כל ליחות ורטיבות אפילו בדברים גושים שהיא מכח האש אשר גם בכל לח ורטוב, וכנ"ל בשם הרמב"ן והרבינו בחיי והריקאנטי וכו' ועי' לעיל מכלבו בשם הרא"ש בענין מים שלנו מענין יסוד האש אשר במים, אמנם הפלגת המים והכעמיקעל'ס

לוחם עם כח המלח.

והנה מצינו דבמלחמה נגד יסוד האש וטבע החום אשר בקמח כל דבר

נתפעל מהפכו ביתר שאת וביתר עז אף באין מרגיש, וכתב המהר"ם חלוואה פסחים מ"ב ע"א בזה הלשון, אלא הטעם מפני שבטבען מחמיצין משא"כ מעוררין קרירותן מרוב שהמים מפני פירות, במי כדאמרן משקין בשאר חום הדבר המתערב בו אחר שהי' טבע לח ועכשיו בא שכנגדו לגרשו ממנו והחום ההוא פועל פעולתו הראוי' לו בהתעוררו כל שנשאר כח בו די לפעול כשאין תגבורת הקור עליו שיגרשנו ממקומו לגמרי וישכון תחתיו וכסבת על שניהם בהיותם החמה בימות ויותר הקרים מים השותה באיש הזיעה התגבורת, וזה הטעם ג"כ אין לשין את העיסה ביין ושמן ודבש דכל שהחם

יותר בו פועל פעולתו במהירות מפחד שכנגדו, וכל שהמים ישאבו ממקורם קצת כחם בטל השאיבה לאחר וכל ששהו בשלימות וטבעם כחם על הם ובלבד שעבר הלילה מפני שהלילה מפיג כח כל דבר כמו שאמרו בקדרה שאינה בת יומא, ואין זה תלוי בחום המים וקרירותן כי הטבע פועל ואי"ז מקום לבאר טעם הפלגת הלילה עכ"ל, ודבריו נפלאים, והיוצא מדבריו דכל עיקרה של מים להחמיץ הוא כי מרוב קרירותן והיינו מטבע הקרירות, דודאי יכול להיות צונן במורגש, אכן מרוב טבע הקרירות שבמים גם מי פירות נתעורר טבע החום שבקמח ביותר ללחום בטבע הקרירות שבמים ומחמיץ, ואף כי אין מרגיש חום בעיסה מ"מ טבע החום מיסוד האש נתעורר ומחמיץ.

וטעם מהר"ם חלוואה במים שלנו שונה מטעם הכל בו בשם הרא"ש הנ"ל ופליגי ביסוד הטעם של מים שלנו, דלהכל בו בשם הרא"ש הוא מטעם מעינות רותחין הן מהחמה שתחת הכיפה והמהר"ם חלוואה חולק ע"ז כמבואר שם, אבל בעצם הרעיון של המהר"ם חלואה דהחום ויסוד האש נתפעל מהפכו לא

פליגי.

ומעתה המקום בראש לחשוב ולהרהר ולהאמין בלב דבמקום אשר מכח

וכאשר האש, יסוד מכח למלח ליחות כל להפך ארצה כל שרפה השמש הפלגת המים בא למלחמה ולגרשה אף אם הצליח לגרשה בפועל מ"מ טבע החום מיסוד האש נתעורר ביותר להחמיץ, ומכ"ש עכשיו אשר איגלי בהתי' ונגלה כח המלח משריפת השמש ומ"מ יש מלחמה כנגדה ואמר הכתוב ארץ מלחה אשר לא תשב ואמר הכתוב ארץ פרי למלחה הרי כי סתמו של ארץ התורה שדברה והצמיחה הזריעה כי מבואר הרי פרי מארץ הפכו מלחה והנבואה והחכמים לא מיירי מארץ מלחה, והיות כי נתיבות החימוץ נעלמו מאתנו ואין לנו אלא מה שאמרו חכמים ומארץ מלחה לא דברו חכמים, ע"כ לא נדע אנחנו מדות שיעור החימוץ שבה, וכבר הבאנו דבמציאות מחודש ממה שדברו חכמים חוששין לכל מה שיש מקום בראש לחוש ביסודות אשר

יסדו הפוסקים לענין חימוץ.

אבל עכשיו על של עתה באתי דמאחר שטעם המלח בהרגשה וכח

המלח בלאבארטאריע לא דבר ריק הוא אלא מבואר להדיא כי שריפת

השמש שם מהפך כל רטיבות למלח ותולדתה, כתולדות כל מלח אשר

אלא מלחה קראו והכתוב המלח מן האש כח מוציא השמש שריפת

שהמציאו תחבולה על ולא תשב, ובפרט לפי דברי מהר"ם חלוואה הנ"ל

יתכן דהמלחמה עם כח האש שבמלח הבא להחריב הזריעה והצמיחה,

כמ"ש הרמב"ן והרבינו בחיי והריקאנטי, והרי המלחמה בה מעורר ביותר

לפעול במקום שיכולה לפעול, ועד עכשיו שהי' הפלגת המים אצל השרשים

הצליח המלחמה להסתיר שריפת השמש למלח, ועכשיו שהפלגת המים

ולהפך בנפעל השמש שריפת הפועל כח ונגלה בהתי' איגלי מלמעלה

למלח בשרשים ובחטים ובהשקאה ]ודי למשכיל לראות בדרך כלל כמה

חולי רע יש באלו החטים לפסח בכל אופן כמו שהארכנו שם[, ועכ"פ

בודאי יש לחוש לכל מה דחששו הפוסקים במלח בעיסה ועוד יותר כאשר

יבואר בעזר החונן לאדם דעת.

*

ונציע השיטות אחת לאחת.

הנה שי' הרשב"א דמלח בעיסה אינו פועל חימוץ כלל, והב"י לא העתיק

רק הת' בסי' תנ"ה, ובסי' רכ"ד ביאר יותר וז"ל, שאלת אם מותר ליתן מלח בעסה או לא משום דמליח הרי הוא כרותח, תשובה מסתברא לי שהוא מותר ולא אמרו מליח כרותח להחם אלא להבליע ולהפליט ציר ורוטב ודם שבבשר וכו' אבל לא להחם ולהחמיץ העסה בחומו וכו', ומביא ראי' ממה שלא מצינו להגעיל אפי' בקנקנים של יין נסך שחום האש המועט מכשירן, ומביא ראי' מותיקא במיא ומלחא דרק משום הבישול אסור עכ"ד. והנה המרדכי הביא עוד ראי' לאסור מהא דאסור להטמין במלח וגם שמזיק הכותל בהבלו הרי

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

43

ב'ון

ליג

דמלח י"ז ב"ב במס' להדיא ומבואר וחום מכח האש שבה, הבל שמוציא מחמם אפי' בקריר, ובלא"ה בודאי לא יכחיש הרשב"א המוחש דכל בריאתו

של מלח מתולדת כח האש אשר במים מכח אל הפועל.

אמנם גם הרא"ש והטור מסופקין אי אסור ליתן מלח בעיסה, וכתב הב"ח דס"ל דאינה ראי' משום דדוקא כשלא נשתנה צורת המלח הוא דמוסיף הבל אבל אם נשתנה צורתו בעיסה שוב אין בו כח, וכה"ג כתב הר"ן פכ"ש עכ"ל,

והיינו משום דנמס והי' למים ככל מי העיסה.

בת' הרשב"א לכאורה לא סגי בהא דמבואר בדבריו להדיא דאפי' אבל

במלח בצורתו שמחמם מ"מ אינו מחמיץ, דאל"כ מה לו לחלק בין מליחת בשר לדם דאינו אלא להפליט תיפוק לי' דהמלח כצורתו, ותו דמביא ראי' מהא דאין מגעילים קנקנים של יין נסך במלח שמונח בו אף כי לא נשתנה, הרי כי ל"ל לחלק בין במלח בצורתו לנמס והי' למים בעסה, וא"כ לכאורה

קשה על הרשב"א מראיות המרדכי מהטמנה ומלח בכותל.

אבל נראה פשוט דודאי לא יחלוק הרשב"א שמוציא הבל וחום, אך בהא פשיטא לי' כסברת הב"ח דרק אם לא נשתנה צורתו, אבל אם נמס והי' למים ומתערב עם מי העסה אינו מחמם ואינו מוציא הבל וחום של עצמו לא גרע מפושרין שנתערבו דמותר ללוש בהם לכתחלה, אלא כלפי שמצינו שעושה את המתערב בו כרותח, ע"ז כתב דאין הכוונה כרותח לכל דבר אלא להבליע ולהפליט ציר ורוטב ודם שבבשר וכו', וע"ז מביא שפיר מכ"ש דאפי' כאשר המלח בצורתו אין מכשירין בו אף במקום דסגי באש המועט כגון בקנקנים יי"נ הרי דאינו כרותח לכל דבר, ולענין חימוץ כאשר נמס והי' למים של

ונתערב במי העיסה לא הוי כרותח, זהו סברת הרשב"א וא"ש היטיב.

אכן זהו במלח שנתוסף על הרכבת הקמח והמים ונמס ונתערב והי' למים כמי העיסה, אבל מה יאמר הרשב"א כאשר עצם החטה והקמח נגלה בה כח שריפת השמש בשרשים ובחטים להפך הליחות והרטיבות לכח המלח, זאת

לא מצינו בדברי הרשב"א להקל דליכא בהא סברת הב"ח, ואף דגם לאידך גיסא מלח כצורתו לא הוי אלא חטה לפנינו אשר שריפת השמש גילה בה כח של מלח ולפנינו ליכא אלא חטה, אכן היא ברי' חדשה ומשונה אשר לא דנו בה הפוסקים ומ"מ מאחר שמצינו מבואר בפוסקים דמלח אשר אין תולדתה אלא מן המים ככל מים שבעולם אלא שרפת השמש או האש פעל בה להפכו למלח ונגלה בה יסוד האש וטבע החום, והרי זה מחמץ, ולא מצינו בדברי הרשב"א להקל אלא כאשר נמס והי' למים ונתערב במי העיסה, ויסוד גדול ולא מרחקינן, היכא דאפשר מקרבינן סברת הראשונים דכל הוא בפוסקים ע"כ אין לנו ללמוד מדברי הרשב"א כלל וכלל וברור הוא למשכיל בהוראה.

*

ועתה נפנה ונשוב לדברי המרדכי המחמיר מכל וז"ל המרדכי ס"פ כ"ש,

הא במישחא ומילחא, יש ליזהר שלא למלוח המצות, ובת' גאוני לותיר כתוב כל האוכל מצה מלוחה כאילו אוכל חמץ, ומביאין ראי' דמלח אפי' בכותל מוסיף הבל כדאמרינן פ' לא יחפור ב"ב י"ז מרחיקין מלח מן הכותל, וגם גבי הטמנה מוסיף הבל כדאמרינן שבת מ"ז אין טומנין במלח, כ"ש בעיסה שמוסיף חום ואין להקל בדבר ועוד דמלוח כרותח ועוד דאמרינן פ' המוציא שם ע"ט ג' עורות הן מצה דלא מליח ולאפוקי מרשב"ט דשרי למלוח מצה

בר מיום ראשון וכו' עכ"ל.

למלוח כרגיל דהיינו פשוט המצות למלוח שלא לשונו סתמיות והנה

בחמץ דודאי נאכל מחמת מלחו ולטעמא עבידי, ומה שהביא גם הוא דמליח כרותח היינו מדמצינו באינו נאכל מחמת מלחו דהוי כרותח ממש אף דנמס ונבלע ס"ל להמרדכי דאף טרם הגיע לרותח ממש מחמם עכ"פ ומביא כל הני ראיות אשר טבע המלח לחמם אחרים, ואי"ז סתם כפושרים דאחר הצינון ונתערב כאילו לא נתחמם מעולם אבל מלח כח האש וטבע החום שבו מחמם

אחרים וה"נ מחמם העיסה, ומבואר להדיא דלאו משום חריפות אתי עלה, אלא משום החום שהמלח דלכו"ע נאכל מחמת מלחו לא הוי דבר חריף כלל, וכמ"ש להדיא המג"א סי' תנ"א סס"ק כ' בזה"ל עמ"ש ססי' צ"ו ביו"ד ובש"ך שם ובת"ח דמלח לא מיקרי דבר חריף אא"כ מלוח ביותר עכ"ל, אלא דמ"מ

החום שבה מחמם ומחמץ לדעת המרדכי.

והנה טרם נלך הלאה נראה סברת המרדכי בנ"ד, והנה כאמור זהו ברי'

חדשה ברי' משונה אשר לא דנו בה הפוסקים מ"מ זיל בתר טעמא ומה נשתנה מים ככל מים שבעולם ושרף אותה השמש והפכה למלח ונגלה בה יסוד האש וטבע החום לחמם, וה"נ בשרשים ובחטה אשר שרף אותה השמש והפכה למלחה כמבואר בקרא ארץ מלחה והרי נגלה בה יסוד האש וטבע החום, אלא דבמים ממש שייך להתהפך לצורת המלח אבל עפר ושרשים וחטה בשרפת ויתכן בקרא כמבואר ובכחות ובטעמים בטבע נגלה למלח להפך השמש המים דבמלחמת ומסתבר בברטנורא מ"ז פ"ג באהלות ועי' בחזותא, גם עם שריפת השמש שפועל גם להפך משריפת השמש ממזג גם המראה, וגם מסתבר דאין הכוונה לבן ממש אלא לגבי שאר עפר הוי כמראה לבן, ועכ"פ לדינא כאשר ידענו משרפת השמש המהפך למלחה כאשר העיד הכתוב

וכח המלח נגלה בה בטבע ובטעמים ועכ"פ הסאדיעם ודאי משונה היא

מכל החטים אשר על פני האדמה ואין לה סבה אחרת רק שרפת השמש

וע"כ אין לנו לבדות מן הלב ולחלק חילוקים אשר לא מצינו בראשונים,

ומה גם באיסור חמץ החמורה אף כי הדעת נותן כי יותר חמור בהיות

החטה בעצמה או מכח השרשים נשרף מן השמש ונגלה בה כח המלח,

הפוסקים ושארי המרדכי מן ידענו חימוץ לענין בעיסה מלח של וכח

כדלהלן והבן.

*

וז"ל האו"ז, וגם בכמה מקומות בשכב"ר היו נוהגים למלוח המים למען

אך צדדין לב' להטותה יש ומלחא דהא במשחא וההיא למצות יתנו טעם בארצינו היו משימין מלח בפת כדי לנפחה ובכל צרפת נוהגים איסור גדול בדבר וכן היו נוהגים במדינתנו, ובת' גאוני לותיר ראיתי שכל האוכל מצה הבל מוסיף בכותל דאפי' ראי' ומביאים בפסח חמץ אכל כאילו מלוחה כדאמרינן מרחיקין את המלח מן הכותל בלא יחפור וכן לגבי הטמנה מצינו שמוסיף הבל כדאמר אין טומנין במלח כ"ש בעיסה גם בלשון חכמים גבי להקל ואין המוציא פ' ובשבת פ"ב בגיטין מליח דלא מצה מצינו עורות עכ"ל, והנה מסתבר דהא דאמר בארצינו היו משימין מלח בפת כדי לנפחה זהו טעם לאיסור דחזינן שמחמיץ, וגם מבואר בדבריו שהמלח היו משימין

בהמים ונמס ונתערב עוד בהמים ויעוין להלן מח"ס.

*

וכתב הראב"ד וז"ל, הראב"ד בשם הכלבו לשי' ונלכה נשובה ועתה

שאין נותנין בעיסה מלח ותבלין דכרותחין דמי ואם נתן עד שלא יהא נאכל מחמת מלחו נאסר באכילה כמו מצה שנילושה ברותחין ואם נתן בה מעט מלח אם תאפה מיד מותרת באכילה אבל לכתחלה לא יתן ובמצה של מצוה לא יתן כלל וכו', ויש מתירין וסמכו על אותה ששנינו חלות תודה ורקיקי נזיר דאמרינן עשאן למכור בשוק יוצא בהן ובהנהו ודאי יש מלח משום על כל קרבנך תקריב מלח, והראב"ד הגיה על זה ואומר א"א לא נאמר כן אלא לזריזים שהיו אופין אותה מיד ע"כ, ועכשיו נהגו שלא לתת שום מלח לא

בשל מצוה ולא אחרות ואין ראוי לשנות המנהג עכ"ל הכלבו.

והנה שונה היא שי' הראב"ד והכלבו משי' גאוני לותיר וסיעתם דהראב"ד

הוי מלחו לשתי' מחמת ראוי עד שאינו המים מלחו דכאשר ס"ל והכלבו המים רותחין וכאשר ראוי לשתי' הוי פושרין ובפושרין התירו לזריזין ע"כ ס"ל דאם תאפה מיד מותרת בדיעבד ולכתחלה לא יתן, ואף דבפושרין ממש מבואר בירושלמי פכ"ש הל"ז דרק לכהנים התירו במקדש אבל במצה אסור

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

44

כדי שלא תחלוק בין מצה למצה הביאו הח"י מ"מ מלח אינו בכלל הגזרה, אבל גאוני לותיר לא חילקו דס"ל דמלח לא נדון לפי המורגש אלא לפי טבע החום מיסוד האש שנגלה בה והטבע מחמץ ואין לה ענין עם פושרין כמו מים

שלא לנו דאפי' צונן ממש מחמץ מטבע החום מיסוד האש כנ"ל.

אכן זה ודאי דאף להראב"ד והכלבו אין דנין אחר המורגש דודאי הנותן יד במים שנמלח עד שאינו ראוי לשתי' דהוי כרותח אבל לא יכווה בה כלל ירגיש במשמוש כלום מן המלח שנתערב בה עד שאינו ראוי לשתי', ולא וא"כ ודאי דגם להראב"ד דנין לפי טבע החום אלא דס"ל דלשון רותח שאמרו חכמים כדין רותח ממש ומכלל זה אתה שומע דעד מדה זו הוי כפושרין, ואף דלענין הגעלה לא הוי כרותח כלל כקושית הרשב"א מ"מ ס"ל דלענין חימוץ כרותח חכמים מדאמרו ע"כ שלנו, במים שמצינו כמו מחמץ החום טבע ודאי יש בה טבעי החום כרותח ועכ"פ לענין חמץ מחמץ כרותח, וקודם לזה מדלענין להבליע ולהפליט ציר וכו' לא הוי כרותח הרי דגם מדת טבע החום לא הגיע עד למעלה ראש ע"כ גם לענין חימוץ דינו כפושרין, וסלע המחלוקת אם טבע החום טרם הגיע לדין וטבע רותח, וחום המורגש טרם הגיע לרותח

המורגש אחת היא והבן.

והנה ברור בלי ספק דמ"ש הראב"ד אינו נאכל מחמת מלחו היינו המים

מי לישה טרם הונחו בקמח אינם ראוים לשתי' מחמת מלחה והוי כנילושה ונשרף האפי' אחר ובפרט הקמח שרבה הלישה דאחר ומסתבר ברותחין, המים מסתבר דהמצה שוב נאכל מחמת מלחו ועכ"פ אפי' יהי' כן מ"מ המצות

אסורין כחמץ ממש לדעת הראב"ד דהרי עכ"פ נילושו ברותחין.

והנה כי כן באופן אשר השמש שרף את השרשים ואת החטה, והליחות והרטיבות הפך לכח המלח ולא נתערב כלל במים אשר לא שרף אותם השמש, אלא מה שנאכל מחמת מלחו יתכן ומסתבר כי הוא מחמת כי עיקר החטה היא הקמח שבה וא"כ כח המלח שבחטה יתכן להיות דינו כאינו נאכל מחמת מלחו ואף דאח"כ בלישה ניתוסף מים מ"מ כח המלח היא בעצם הקמח והמים כמים ואי"ז היא הקמח דמעצם ותו שנרכבו, הם גופים שני עמה שנילש שנתנו בה מלח, ועכ"פ יש בה סברא להחמיר גם להראב"ד אפי' מיד וכאמור זהו ברי' משונה שלא דנו בה הפוסקים והבו דלא להוסיף להקל על המרדכי

ולא מצינו זאת בהראב"ד כמבואר.

האפיות בסדר שייך ולא מיד אלא התיר לא הראב"ד הרי בלא"ה אכן

שלנו, וגם מיד לא התיר אלא בדיעבד ועי' עוד להלן בשם יד יהודה בענין אינו נאכל מחמת מלחו.

*

אלא חשש דלא שלנו במים מלח מעט ליתן התיר חלוואה והמהר"ם

דעד דס"ל ומשמע מלחו מחמת נאכל באינו כרותח דהוי דשמואל להא וכסברת במים שלנו במלח זהו כאמור אכן הוי לא נמי כפושרין אפי' אז הב"ח וס"ל דמעט מלח שנתערב במים שלנו צונן נעלם טבע החום שבמלח, ומותר שלנו במים בטלין לנו שלא מים שמצינו כמו תבלין להוסיף ויש ללוש בהם כמבואר בסי' תנ"ה סעי' ד' ולהסוברים דפסול מים שלא לנו הוא משום דמעינות רותחין הן והיינו שנתעורר בהם כח ויסוד האש ע"י השמש שמרתיחן כמ"ש הכלבו בשם הרא"ש הנ"ל מ"מ בהתערבן במים שלנו נתבטל כח ויסוד האש שבה וכן הדין בפושרין שנתערבו כמבואר בשו"ע וה"נ מעט מלח, אכן עי' בחק יעקב ס"ק י"ז דיש מחמירין דדוקא בנתערב במים ולא בנתערב בעיסה וה"נ בכח המלח בחטה ובקמח משריפת השמש הרי זה ענין

אחר לגמרי ואין ללמוד ממנו להקל.

*

והנה הטור כתב דאין טעם ברור לאסור ליתן מלח בפת ומ"מ אין לשנות

משום ואל תטוש תורת אמך, ואינו מבואר אם כוונתו גם על מלח מרובה

דאין טעם ברור לאסרו דאיכא למימר כסברת הרשב"א או דכונתו רק על מעט, והב"ח הכריע לאיסור כהמרדכי.

ובב"י כתב ועכשיו פשט המנהג שלא ליתן מלח בעיסה כלל ונכון הדבר

ומשמע דלא ברירא לי' לאיסור כהטור, וכ"ה במחבר נוהגין שלא ליתן מלח במצה ונכון הדבר עכ"ל, ומשמע משום ואל תטוש או דחשש מספק לדעת

האוסרין.

ובד"מ כתב עמ"ש הב"י ונכון הדבר, וכ"כ מהר"א מפראג דלפי מש"כ

רבינו לקמן סי' תס"ב דמלח הוי מי פירות א"כ פשיטא דאסור דהוי כמו מי גאונים לאוסרה אע"ג דהרבה יש בדיעבד דאפי' נ"ל ולכן מים פירות עם מתירים מ"מ מאחר שנהגו להחמיר אף בדיעבד יש לאוסרה וכ"כ המרדכי האוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ עכ"ל, ומסגנון לשונו משמע הכוונה דכיון שדעת האוסרים לאסור אפי' בדיעבד א"כ כיון שנהגו להחמיר כוותייהו גם בדיעבד יש לאסור ולכן מביא לשונו החריף של המרדכי דהוי כאוכל חמץ עוד וידובר מים, עם פירות מי של גם החשש לזה לומר שצירף יש אכן

בעז"ה.

הביא בסקט"ז והמג"א לאסור, יש בדיעבד ואפי' הרמ"א פסק ובהגה

הד"מ וכתב ונ"ל דאם נפל לתוכה גרגיר מלח תאפה מיד כמ"ש סי' תס"ב ואי משום שמחמם יש לסמוך על הכל בו שכ' דמעט מלח אינו מחמם ועבי"ד סי' צ"א עכ"ל, והנה סגנון לשון המ"א שחלק הדברים והיינו דהחשש של מי פירות ציין לתס"ב והחשש של חימום סמך על הכלבו והיינו דהכלבו ג"כ מן המחמירין ואוסרין, מ"מ במעט מלח התיר מיד כמו בפושרין מעיקר הדין

ומדכתב יש לסמוך על הכלבו משמע דיותר מן הכלבו אין לסמוך.

*

והרב בשו"ע סעי' כ"ט כתב, נוהגין שלא ליתן מלח תוך עיסת המצה ונכון

הדבר לפי שי"א שהמלח מחמם את העיסה שהרי המליח הוא כרותח ועי"כ העיסה נוחה להחמיץ, ועוד שי"א שהמלח דינו כמי פירות שכשהם מעורבין בה דהיינו שהעסק שעוסקין להחמיץ היא ממהרת במים בעיסה שנילושה בידים אינו מציל אותה מידי חימוץ ולפיכך אין לו תקנה אלא לאפותה תיכף ומיד שנתערבו מי הפירות בתוכה כמ"ש סי' תס"ב, ע"כ סעי' כ"ט, והנה מ"ש לפיכך אין וכו' לא קאי אדין העיסה עם מלח אלא זהו המשך של דין המי

פירות ואשר ע"כ יש בזה טעם נוסף שלא ליתן מלח בעיסה.

ובסעיף ל' כתב, ואם עבר ונתן בה מעט מלח )ונילוש המלח בתוכה שא"א להסירו ממנה( יאפנה מיד ואין חוששין שמא נתחממה העיסה מן המלח לפי שי"א שמעט מלח אין לו כח לחמם העיסה שהרי המליח אינו כרותח אא"כ הוא מלוח הרבה עד שאינו נאכל מחמת מלחו כמו שנתבאר ביו"ד סי' צ"א עיי"ש, ואם לא אפאה מיד יש להחמיר ולאסרה באכילה, ואף שי"א שהמלח אין לו דין מי פירות וכן עיקר כמו שיתבאר בסי' תס"ב מ"מ הרי י"א שאף

מעט מלח מחמם את העיסה ואוסרה עכ"ל.

והנה יש לספק בכוונתו דהנה אף הכלבו בטעם החימום לבד מקיל במעט מלח שנאכל מחמת מלחו אם אפה מיד וי"ל דסמך על הכלבו לאפות מיד ואם לא אפה מיד אוסר כהכלבו בשם הראב"ד, וי"ל דמה שצירף סברת האומרים שדינו כמי פירות אינו אלא ליתר שאת ולכן הוצרך להוסיף דכן עיקר דאין לו דין מ"פ, אכן א"כ הו"ל להשמיענו סברת הקולא מיד גם לדעת הסוברים שמחמם והחומרא בשהה לדעתם, ולא כתב כן אלא סברת הקולא כתב סתם לסמוך על הסוברים שאינו מחמם ומשמע הכוונה על הסוברים שאינו מחמם ומשמע במ"פ התחיל החומרא בשהה ובביאור בדיעבד עליהם וסמך כלל

דמצרף החומרא של מ"פ דאף שאינה עיקר מ"מ צירוף לחומרא מיהא הוי.

*

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

45

ב'ון

ליג

והמהר"ש ענגיל ח"ו סי' פ"ג כתב דבשני הסברות מתירין בהפס"מ סברת

החימום וסברת המ"פ עם מים והיינו דלא הוי מ"פ והוי כתרי מיעוטי להחמיר דהוי פלגא כנודע מדברי הר"ן, ואיך שהי' זה ודאי דבדאיכא עוד צד להחמיר אסור, ועיי' בד"ת יו"ד סי' צ"ט שהביא מיד יהודה על הא דהחמיר הרמ"א באין הפס"מ גם במליחת צלי, ודעת היד יהודה דכל הרגשת המלח בכלל חומרת מליחת צלי שכתב הרמ"א להחמיר באין הפס"מ, והפר"ח שהוא ג"כ מן המקילין במעט מלח כתב בלשונו ומה ענין זה למעט מלח שנותנין בעיסה כדי שיהא מוטעמת עכ"ל, ובחטה קשה להבחין דבר זה כראוי, ובפרט בנ"ד דכח המלח והרגשת המלח משרפת השמש בארץ מלחה היא בעצם החטה והקמח, יש מקום בראש לומר דלכו"ע אסור כמו שנתבאר הרי בנתוסף צד

להחמיר איכא רובא להחמיר, ולא שייך סמיכת המג"א והרב.

*

והחתם סופר בתשובה תמה על המתירין בזה"ל, ולפע"ד דבריהם תמוהין

דודאי שיהי' הדבר הנמלח כרותח מהמלח שניתן בתוכו צריך שיהי' אינו ונמס בתוכו ושוב נאכל מחמת מלחו וה"ה נמי הכא אילו נתן מלח במים לש עיסה באותן המים שפיר י"ל דאין המים מרותחים ע"י המלח כיון שהיו נאכלים מחמת מלחם לא מקרי רותח וכ"ז כשנתן מלח במים ונמס בתוכם, אך מלח בקמח או בעיסה הלא לא יכחיש אדם שהגרגיר מלח בעצמו רותח כי הוא אינו נאכל מחמת מלחו ובמקום שהוא בעין בעיסה הרי מחמם מקומו ומחמצו באותו מקום ואפשר נמי שהחמיץ כל שהוא מן העיסה הרי מעט חמץ הזה נעשה כעין שאור ומחמיץ כל העיסה כלו, נמצא אפי' נניח דמעט מלח במים אינו אוסר מ"מ בקמח ועיסה אוסר וכו', אבל ליתן מלח בתוך העיסה או קמח אה"נ דאסור אפי' בדיעבד וכו' ואין דברי פר"ח כדאין בזה נגד המרדכי והתפשטות מנהגנו לאסור אפי' בדיעבד, אך היינו דוקא שיהי' עכ"פ מלח הרבה קצת אבל לא גרגיר אחד וכדומה וכמ"ש הר"ן לדעת האוסרים וכמו

מג"א וכו' עכ"ל.

מה שתמה על המקילין הנה באמת הבאנו מאו"ז ומהר"ם חלואה והנה

דבאמת כן הי' מנהג הנותנים מלח במצות ליתן המלח במים שלנו וכנראה לא הי' דבריהם לפני עיניו הבדולחים של הח"ס, וי"ל דבאמת גם הם ס"ל כדברי

הח"ס ולא הקילו אלא ליתן המלח במים שלנו.

*

ובספר עזרת מצר סי' ט"ז ראיתי שמקיל בשעת הדחק, אכן זהו בשביל

שהי' מחכמי ספרד שהולכין אחר פסק המחבר והמחבר לא אסר אלא לכתחלה ובנ"י האשכנזים יוצאים ביד רמ"א והרמ"א אסר אפי' בדיעבד, וכבר נתבאר

דיש צד גדול לומר שאסור לכו"ע.

והלא ט' ע"ב דאמרו שם ראיתי בתענית ושוב ראיתי שם שכתב, עוד

דמים אלמא מהן מגדלת תבואה ואין ופירש"י הם מלוחים אוקייאנוס מי מלוחים מתוך חומם שורפין וכו', אמנם אם כבר עירב מעט מים ממי הים עם מים מתוקין וכו' ואין לו עיסה אחרת הואיל והוא שעת הדחק יש לסמוך על המתירין לתת מלח במצה עכ"ל, ומשמע דמי הים עצמו לפמ"ש רש"י מלחה ארץ וא"כ ודיעבד הדחק אפילו בשעת אסור חומם שורפין דמתוך דארץ המלחה המלח שבה מכח שריפת הראשונים ופירשו בקרא דמבואר השמש מחריב ומונע גידול התבואה אלא הם בתחבולות עשו מלחמה וא"כ אם הצליח המלחמה ומעשה שטן לגדל התבואה מ"מ כח החום שבכח המלח

בתוקפו ואולי עוד יותר כנ"ל.

גם ודאי הרי ולכאורה קצת, להרבה מלח מעט בין מחלק הח"ס והנה

מעט מן המעט שבמלח הוי אינו נאכל מחמת מלחו, אמנם הרי הערה מקורו וכמ"ש הר"ן לדעת האוסרים וז"ל הר"ן בשלהי כל שעה, ותיקא שרי וכו' ולא אסרינן לה משום מלחא שהוא מים ומעורב עם השמן לפי שהוא מועט

אשתנה צורתה ואין בה כח עם השמן אבל מים גמורים חיישינן בכל שהן, ואפשר נמי דאי איכא מלח מרובה חיישינן בה עכ"ל, והר"ן כתב זה לענין מי פירות דבמעט כאשר נשתנה צורת המלח נמס ונתערב ונאבד כחה מן ממש דבמעט חמים לענין ה"נ חת"ס למד ומזה בהרבה, משא"כ העולם בהגיעה להעסה נמס והי' למים ונתערב עם מי העסה ונאבד כחה מן העולם, משא"כ בהרבה קצת, ועכ"פ מבואר בדברי הח"ס דכל הקולות במלח היא רק כאשר נמס ונתערב ונאבד כחה מן העולם, אבל כאשר השמש מכה בשרשים ובחטים להפך הליחות והרטיבות למלח ונגלה פעלה אין ללמוד שום קולא.

*

דחשש ולומר האמור, בכל נרגא לשדות יש דלכאורה אדבר רגע עוד

חימוץ הוא רק לאחר הגידול אבל אופן הגידול או מין הקרקע אין נוגע לנו כלל בטבע הגידול להפוך כל אלו הכחות לחומר החטה דמה"ט דעת הרשב"א דכ"ז שצריך ליניקה אין מחמיץ דכל המים נתהפך לחומר החטה, וראיתי רב אחד כותב כן ומוסיף לאמר כי לא שערום אבותינו לחשוב על אופן הזריעה לאמר ומוסיף הכל, מהפך הגידול דכח הקרקע ומין וההשקאה והגידול ולהביא ראיות כי בכל דבר יש כח המלח, ורב אחד מביא ראי' מספר ג"וו שהביא מספרי האומות דמצרים הי' ארץ מלחה לא תזרע ולא תצמיח וע"י הגרת מים מן הנילוס נתהוה כסות עפר חדש ומזריעין שם, עכת"ד הרבנים.

העיד הכתוב הנה ממצרים שהביא מה הנה לדבריהם, תשובה אמנם

בפרשת לך לך כגן ד' כארץ מצרים ופירש"י כגן ד' לאילנות כארץ מצרים כגר ככם פירש"י ט"ו פ' ט"ו בפרשת שלח אכן שם, בב"ר והוא לזרעים כמותכם כן גר וכן דרך לשון עברית כגן ד' בארץ מצרים כן ארץ מצרים כמוני כמוך כעמי כעמך עכ"ל, הרי פירש"י דמצרים הוא כגן השם, שם י"ג פ' כ"ב ד"ה שבע שנים בא"ד כתב רש"י, ואין לך מעולה בכל הארצות כמצרים שנא' כגן ד' כארץ מצרים עכ"ל, והוא בגמ' בסוטה ל"ד כתובות קי"ב ושם יש שבעים וכיון דבשאר ארצות וכו' בכתובות כתב רש"י ד"ה בית סאה כורים כל שכן בארץ מצרים שאין לך מעולה בכל הארצות כמצרים שהרי

נמשלה לגן ד', עכ"ל.

והיינו דפשטא דקרא היא כמ"ש נראה לישב הסתירה בפשטות ולענ"ד רש"י בפ' שלח, דכן דרך לשון עברית בב' כפין, ובא הכתוב לדמות ארץ מצרים לגן השם, אמנם א"כ כיון דבסוף דבר המשיל הכתוב לגן ד' למאי כגן ישר לומר יותר דבודאי חשוב עוד כארץ מצרים נפק"מ אמר הכתוב השם, ותו דבאמת ידענו דמצרים אין שבחה אלא בתבואה ולא באילנות ומזה למדו כוונת הכתוב ג"כ לומר דסדום וכו' הי' כגן השם לאילנות וכמצרים לזרעים, ואף דודאי גן השם משובח מהכל בזרעים ג"כ, אכן ניחא לי' לקרא להביא דמיון כמוחש, דמי ראה גן השם אשר יאמר כי הוא זה בסדום, וע"כ מצרים שהי' כגן השם לזרעים והיינו בתבואה, ניחא לי' לקרא להבא דמיון

כמוחש, אכן סתמא דקרא משמע שבא לשבחה בכל מילי.

ובב"ר פרשה מ"א ססי' ט' דאיתא הא כגן ד' לאילנות כארץ מצרים לזרעים כתב ביפ"ת שהי' בככר אילנות נאות כגן ד' שהוא יפה לאילנות כדכתיב ויטע ד' גן בעדן ויצמח כל עץ נחמד וגו', וכארץ מצרים לזרעים שזרועי' מצמיח יותר משאר מקומות ע"י נילוס שעולה לה כדכתיב כארץ מצרים אשר תזרע את זרעיך והשקית ברגלים כגן הירק, "ומימיו מבורכים", דאל"כ אלא כגן ד' כארץ מצרים כי הדדי נינהו תרתי למה לי, עכ"ד הובא גם בנזה"ק שם, ולפי דבריו א"ש ביותר סתירת רש"י דבאמת פשטא דקרא כמ"ש רש"י בפ' שלח בפי' המלות בלשון עברית, אמנם א"כ תרתי למ"ל והרי לא בא כדמצינו לאילנות ד' כגן דרשו ע"כ מצרים, ארץ את לשבח הכא הכתוב בקרא לעיל פ' בראשית ויצמח כל עץ נחמד וכארץ מצרים לזרעים כמפורסם

בעולם, וא"ש והבן.

ואיך שהי' הרי שבחה הכתוב כגן ד', וארץ מלחה היא הפכה מן הקצה אל

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

46

הקצה, וחכז"ל אמרו מפורש אין לך מעולה בכל הארצות כארץ מצרים, ואיך יצדק לקראו ארץ מלחה.

אכן זה לשונו שם בגא"ר, לפי שטבע אקלים זה חם מאוד עיקר הארץ היא ארץ מלחה לא תזרע ולא תצמיח, ובימים ראשונים קודם שנמשך נהר ולולי העפרורית וכו' גיא הצמאון, נילוס לתוך האקלים הזה היו קורין לו והטיט שנמשך מרחוק ע"י הגרת מים ושוכן ונח על עפר ארץ מצרים לא היו מצליחין הזרעים, כאשר דברים הללו באו בארוכה בספר דברי הימים של אומות העולם וכו' עכ"ל, והנה לא כתב אלא דעיקר הארץ כן הי' קודם שנמשך נהר נילוס, אבל אחר שנמשך נתקן הארץ ע"י הנהר שכיסה ארץ פרי על הארץ מלחה, וביפ"ת ונזה"ק הנ"ל מבואר יותר לפי שמימיו מבורכים, וכן משמע לישנא דקרא כי כלה משקה וכמ"ש בתהלים ק"ז ישם מדבר לאגם

מים וארץ צי' למוצאי מים.

ועכ"פ הרי כי הנילוס אינה מלחמה עם המלח אלא רפואת המלח, וכמ"ש ונעים וספר הברית, דבארצות הדרומים אשר השמש בוער במקום בנחמד אשר גזר השם לישוב, הכין להם היוסד ארץ לרפואה ימים ונהרות ועבים ועננים, ואילו הנילוס אינה רפואת נגע המלח אלא מלחמה עם המלח, א"כ מה הועיל הכיסוי עפר שנמשך ע"י הנילוס, הרי עיקר המלח היא משרפת השמש וא"כ כאשר יצא השמש ביום מחר ישוב הנגע למקומו, אכן העיד הכתוב דע"י הנילוס נרפא הנגע ונעשה כגן השם ע"י כי כלה משקה, וגן השם עם ארץ מלחה הוא תרתי דסתרי, ואיך ידמו מעשה ידי אדם למלחמה ואין אנו יודעים מה טיבה למעשה השם לרפואה והעיד הכתוב כי נרפא הנגע וטבע

הזריעה שבה היא מעשה השם כזריעה בגן השם.

אבל ארץ מלחה דידן במקומה עומדת אלא כי בתחבולות תעשה מלחמה, ואין התחבולה לעשות ארץ מלחה לארץ פרי, אלא למגן ולמחסה בעד כח המלח שלא יקלקל הזריעה והגידול ונוהגת המלחמה כל ימי גידולם, ולכן צריכה השקאה מרובה בהפלגה מרובה עם קעמיקעל'ס בכל שתי שבועות, והשמש מכה בשרשים ובחטים ובמים להפכם למלח עד כדי קלקול הזריעה לולא הרפואות והתחבולות, ונגלה לפנינו פעולתם לרעה בתגבורת כח המלח דבר דכל מצינו החום ובטבע האדמה, פני על אשר החטים מכל משונה נתפעל מהפכו כמו שהבאנו ממהר"ם חלוואה אף באין מרגיש, ומכ"ש כאשר נעלמו נתיבותי' אשר חימוץ באיסור להתיר לנו מנין באשו לפנינו נגלה

מאתנו ומצינו כח המלח פועל חימוץ כמבואר.

מים הנה הכל, להפך הגידול טבע כי אבותינו שערום לא כי ומ"ש

דהרשב"א אין ענינו לכאן כלל וכלל וכמ"ש במגן האלף סי' תס"ב בזה"ל, דבשלמא בשיבלים גידול השבלים הוא ע"י מים שנותנין בהם כח ומתהפכין לחומר החטה עכ"ל, הרי דהמים היא מאכלה ומשקאה לגדלה ולחזקה, וז"ל בו ויש הארץ מכח שיונק לחלוחית היא היניקה דמהות המשנה המרכבת כח הזן שמחלקיו כח המגדל וכו' עכ"ל, ואף דעיקר היניקה מליחות אשר מצטרף ליחות כל מ"מ הקדמון, אמונים בשומר כמבואר בשרשים בארץ עמה לעשות מלאכתה, וכמו האדם אשר יאכל מאכלו ומשקאו מתהווה לעצם מעצמו ובשר ודם מבשרו ודמו, וזנו ומפרנסו ונותן בו כח, אבל אם יאכל מאכלים וסמים המזיקים הרי יוזק רח"ל והממתים הרי ימות רח"ל בין נתהפך ובין לא נתהפך אדרבה מסתבר דההתפכות לבשרו ודמו הוא המזיק דוקא, ואם יקח רפואות שלא יזיקו ולא ימיתו אותו הנה דיו שהיא חי אבל יעשו בו

פעולה לרעה רחמנא ליצלן.

וע"כ לענינינו עצם ההתפכות מאן מסהיד עלה במים מצינו שהיא שתייתה אשר יסד לה השם להחיותה, אבל דבר הזר להחטה מאן מסהיד ואי"ז אלא דברי נביאות, אף כי מה שהוא לשטן לה ומזיקה וממיתה מאין הרגלים לומר שמתהפך, אך אף אם הוגד להם בנבואה ורוה"ק שמתהפך מה הועילו חכמים ונביאים בנבואתם שמתהפך לחומר החטה מגורמי חימוץ ותגבורת כח האש

והמלח באופנים אשר לא שערום אבותינו, כי מים כאשר נתהפך הלא אין עוד גורם חימוץ ואדרבה טבע הקרירות מן המים, אלא טרם שמתהפך כל דבר נתפעל מהפכו כמ"ש מהר"ם חלוואה הנ"ל, אבל בהתהפך הלא היא בעזרנו למנוע החימוץ, אבל גורמי חימוץ ותגבורת כח האש וטבע החום אשר לא שערום אבותינו הלא יגרע יותר בהתהפך, ואף אם בתחבולה תעשה מלחמה להגן בעדה שלא יזיק הגידול מ"מ עשו בה פעולה לרעה להיות חטה אשר לא שערום אבותינו בכח המלח והחריפות, וטבע החום והאש מיסוד שריפת השמש להפך למלח, והא דקמן דאיגלי בהתי' בסאדיעם המרובה אשר לא לא אשר באופנים בה הלכו אלא היא שמים מעשה ולא אבותינו שערום

שערום אבותינו ודין גרמא שבא לפנינו חטה אשר לא שערום אבותינו.

והגידול והזריעה העפר על לחשוב רבותינו בדברי מצינו שלא ומה

לזרוע רבותינו בימי כזאת ההיתה מהו, ידעתי לא נעשה, איך וההשקאה היניקה כח כי מסתבר ודאי לזריעה השם יסד אשר ובארץ מלחה, בארץ הנ"ל המשנה במרכבת כמ"ש טובתה, בכל התבואה את הזן כח שהיא מן אוכל לברר העיכול כח עמה השם יסד אשר באדם הזן כח כמו היא הפסולת להחיות נפש כל חי והפסולת נזרק חוצה, וכ"כ בחטה כח הזן מברר אוכל מתוך הפסולת להחיות החטה והפסולת נשאר חוצה, לא שמהפך אלא שמברר, ועי' בחידושי רבינו אלי' מגרדיץ כלאים פ"ה מ"ו בא"ד, דכל חי בחייו וצומח בשעה שמחובר לקרקע כל רגע זה יוצא וזה בא עכת"ד, וגם העפר טבעה לנקות כידוע, ועכ"פ כן הוא מעשה אלקינו הנפלאים בכל פעלו להכין הטבעים כפי כל הצורך בסור מרע ועשה טוב, וככל אשר נעמיק יותר במעשה אלקינו נמצא יותר ענינים נפלאים אשר יסד השם הן להגין מן המזיק

והן לגמור לטובה בדומם ובצומח ובחי ומדבר.

אבל ארץ אשר יסד השם השמש למשחית גפרית ומלח שרפה כל ארצה, ברפואות מושב עיר ויכוננו שמים מעשה עם מלחמה תעשה ובתחבולות חשוב ומאן ספין מאן קבלה, שום מרבותינו ע"ז קבלנו ולא ותחבולות, להנהיג חטים כאלה לפסח, ובפרט כי אינו שעת הדחק, ורק באשר הוציאו לעז על רבותינו שאכלו מצות אשר לא כדת של הרשב"א והמחבר עמודי הוראה בישראל, דין גרמא שנעשה שעת הדחק לתקן אשר פגמו רבותינו, חלילה מהעלות זאת על הדעת וכאילו הבטחת האריז"ל חס ושלום לא הי' בעזרם רחמנא ליצלן מהאי דעתא, ועתה מהפכים הקערה על פיה לומר לא שערום אבותינו, הלואי יאכלו החטים אשר שערום אבותינו על דעתם ועל

כוונתם.

ותו דאף אם נאמר שמתהפך ונדרשנו לטובה, הלא אי"ז אלא קודם שנגמר,

והחטים שם מונחים גם אחר שנגמר והשמש שורף, והעיקר דענין ההתפכות אינו אלא מילי דכדי כמבואר.

ובזה יודחה ממילא הטענה כי בכל דבר יש כח המלח, ואדמת א"י הוא מיסוד הסיד ולכן מעכל בשר המת וטובה מאוד לזריעה וכו', נלאתי להעתיקם, יסד השם אדון ידמו מעשה שמים אשר ואומר בכללו מארי דאברהם איך הטבע בטבע הזריעה, עם מעשה ידי אדם במלחמה עם מעשה שמים במלח ואש אשר יסד השם למשחית, ואף אם בחנו את אלקים וימלטו מאן מסהיד מה טיבה אם הצליחו במלחמה עם מעשה שמים להשחית הגידול, מי יעיד לנו ומנין לנו רב כחה ללחום עם כח השמש אשר יסד השם לשורפה ולהפכה למלח, ומצינו כי כל דבר נתפעל מהפכה כנ"ל וראו כי רעה נגד פנינו, והא דקמן אשר איגלי בהתי' לרעה מכל החטים אשר יסד השמש בטבע הזריעה.

וכמה מתוקים עלינו לשונו המתוק מדבש ונופת צופים בגינת ורדים כלל ד' סי' ט' לענין יין צמוקים בא"ד, ועוד מי יערב לבו ללמוד למעשה הדיוט ממעשה השם הגדול והנורא ומי ידמה וישוה לעשות כמעשהו ובכח שהטביע המלוחין המים את לשנות העבים כח שנתן מפני וכי העליונים, בגרמים למתוק יהי' ג"כ כח זה בידינו מסור לשנות טבען של מים ע"י שנותן בהם

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

47

ב'ון

ליג

צמוקין לשנות, א"כ בואו ונאמר כשם שהשמש מבשלת התבואה והפירות גם אנחנו נעשה כמעשהו ונבעיר תבערה ואש מתלקחת תחת האילנות וסמוך ק"מ כתבה בסי' והח"צ וכו' עכ"ל, והפירות להוציא התבואה כדי לשנות בקצרה דמה ענין מעשה שמים שהטבע פועל ומשנה העצמיים למעשה ידי אדם שהם המים הנתנים ע"ג צמוקים שאין בו כח לשנות עצם המים עכ"ל, ועי' במ"א סי' תס"ב סק"ל, ואף מאן דמדמה יין צמוקים לגשמים על הענבים היינו משום דעכ"פ זהו הטבע אשר יסד השם בצמוקים להפך מים הכבושים

בתוכם ליין ולכו"ע מברכין בפה"ג, והנדון באיזה מדה יסד השם בטבעה.

ברפואות השם יסד אשר המשחית עם למלחמה אדם ידי מעשה אבל

כח נגד כוחם רב והתחבולות כמה על הרפואות לנו יערב מי ותחבולות, החימוץ אשר בהמשחית אשר יסד השם להיות גפרית ומלח שרפה כל המלח, והפוסקים ראו כח החימוץ במלח, והא דקמן כי משונה אלו החטים לרעה מכל החטים שזרעו וצמחו וגדלו במעשה שמים ובהשקאה אשר יסד השם

ביום ברא אדם והתפלל והשקה פני האדמה כמבואר בקרא.

*

סוף דבר אחרי כל האמור יראה הרואה ויבין המשכיל, כי "לכולי עלמא" משונה אלו החטים לרעה מכל החטים אשר על פני האדמה מיום

שנבראת החטה ולא שערום אבותינו, ואחריות וחשש גדול עפ"י הלכה להשתמש באלו החטים לפסח, ומי יקל ראש להתירם. וכ"ש דאין לך

תמורה של שטות גדולה מזו להשליך אחרי גיוו חטים ומצות שהכשירוה ואכלוה גדולי עולם וקדושי עליון אשר מפיהם אנו חיים, ולהמירו במצות

הבנוי' על יסודי קורי עכבש ומשענת קנה רצוץ סברות הבדויות מן הלב ונולדים מן הכרס, ודבר זה עצמו הוראה ברורה עד כמה יצא המערכה

מגבולי השכל כטבע כל עומדים במערכה בהשקעה מרובה, ואפי' ת"ח מובהקים וגדולי הוראה עלולים לעבור מגבולי השכל לגבולי כח הדמיון, וק"ו

בהצטרף אלי' חסידות של שקר ושטות שהשכל בה אסורה, ונאבד כל סמכות ונאמנות אפי' מיראי השם מרבים ובדוק הוא בנסיון במערכה מול

מערכה, בוודאי לעת כזאת חזקת קמא עדיף, והקדושים אשר מופשטים מן הגשמיות בארץ המה, ושכל הטבעי כך טבעה כידוע ובדוק הוא בנסיון.

ע"כ השם אורחותיו בעוה"ז ]התניא מבאר ענין שומא שאינו כפי הנראה מבחוץ[ לא ירדוף אחר חדשות אפילו נראה לתקן, ולא יוציא לעז על

הקדמונים כאילו אכלו מצות שלא כדת של הרשב"א והמחבר, ומיוסד על טעיות משטחיות הלשונות ושבושי הענינים ושכל הגוים, ואכ"מ כי כבר

הארכנו בזה יותר מדי בת' הנ"ל.

ובזכות הראשונים אשר נבטל דעתינו נגד דעתם יעזור השי"ת ונזכה לסיעתא דשמיא ושמירה עליונה מן השמים להשמר מכל משהו חמץ ונזכה

לאכול מן הפסחים ומן הזבחים עוד בזה השנה ויראו עינינו וישמח לבנו באמור לציון מלך אלקיך בב"א.

הכ"ד אפרים צבי שמילאוויטש

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

48

שוכט"ס לכבוד הרב...

אחדשת"ה באה"ר, הנני בזה בדבר מה ששמעתי מכמה ת"ח אשר מע"כ

אמר ברבים על המים שלנו הנשאבים מן המעיין של בית האופה שלנו הנם מלוחים ביותר, ומליחת המים הוא יותר מאשר ...., ומעכ"ת מפרסם כל זה בבירור גמור ובתורת עדות, כאילו שמעו וביררו מפי עדות גמורה שיודעים וראו את הדברים, ותמהתי מאד איך נלכד מעלתו בהוצאת לשון הרע ורכילות, ובפרט בדברים אשר בשקר יסודם, ואין בהם ממש. ומתחילה חשבתי לקיים אל תען ..., אבל כהיום באו אלי כמה ת"ח ובני תורה ובקשו ממני להשיב ולברר אמיתית העניינים, אמרתי לקיים מאמר חכמינו ז"ל לעולם לא עברתי

על דברי חבירי, והנני להעלות על הכתב בירור השתלשלות העניינים.

א( והנה אם אמרתי לפלפל בדברי שקר שלהם אין לדבר סוף, שהרי אין דברים ולברר לכתוב מעכ"ת לפני אבא כן ועל והבלים, רוח לדברי קץ והגם שהנני וכו'. ישמע והשומע ומחוורים כשמלה, תורה פי על ברורים ולברר נגדם למחות עכ"פ, האומר בקצירת אבא עכ"ז כעת, מאוד טרוד

העניינים דברים כהווייתן.

ב( הנה המעיין הזה הוא בתוך בית האופה שלנו, מצאוהו אותו לפני יותר הקדוש רבינו לפני תיכף הגידו המעיין את שמצאו ובעת שנה, מחמשים זי"ע, ומיד בא אל בית האופה ולקח כוס מים מן המעיין, ולאחר שבירך עליו שתה מן הכוס לטעום המים אם אין בו שום חשש תערובות מלח או שאר דברים חריפים, ולקח עוד הפעם מן המים, ולקח כנף בגד הבעקעטשע בידו והופכו מאחוריו ושפך מהמים עליו כדי לנסות המים אם יראו איזה רבב על הבעקטשע, וכנראה שכן הי' אצלו בקבלה מגדולי הדור אשר לפניו, שיש משי, שמחמת בגד של ידי על הוא בהמים תערובות איזה יש אם לבחון איזה דבר חריף נתערב ואם עליו אף שינוי מראה כל שהוא, ניכר דקותו וכדומה בהמים, ימצא תיכף לכלוך או שינוי מראה על הבגד, וכיון שנשאר הבגד נקי, אמר לאחר שהבחין היטב את המים ששפך על הבגד שב"ה המים הם טובים וכשרים ונקיים, וראויים להשתמש במים אלו לצורך אפיית המצה, נקיים שהם ונתאשרו הלאבעטאריע ע"י לבדוק כן גם שלחו שאת וליתר

ביותר.

העיר במימי השתמשו מעשה שבמקו"א אירע שנה כארבעים ולפני ג( לצורך מים שלנו, וכאשר עוררו אותם דבמימי העיר יש בו חששות רבות שגם דאפשר השיבו חששות, שאר ועוד קעמיקעלס תערובת מחמת במים שלנו של בית אופה שלנו יש בה ג"כ תערובת מלח או שאר דברים חריפים, ושלחנו אז לבדוק אצל הלעבארטאריע, ושלחו לנו אז בכתב שלהם ]דאקומענט[ שבחנו את המים ויש בה מעט מעט א' מששה עשר אלף כח

המלח, ואין בה קעמיקעלס או דברים חריפים. ועדיין יש לנו המכתב מאז.

שבכל עוד ולא מלח, קצת תערובת ישנו מים בכל כי לידע ויש ד(

עולם מלכו של המלך יסד כן כי מאד, מועט מלח חלקי ממוזג הנמצאים בטבע כל דבר, כאשר האריך בזה המלבי"ם ז"ל בפרשת ויקרא בפסוק וכל

קרבן מנחתך במלח תמלח וגו', בפירושו התורה והמצוה על התורת כהנים )או' קמ"ה( וזה מקצת מלשונו מזה השכילו חכמינו הנאמנים שדבר פה מצד המציאות המלח מתמיד ומוכרח לצורך קיום כל נמצאי עולם השפל, כי חלקי מלח ממוזגים בכל דבר, נמצאים בצמחים ובגופות הבע"ח, כאשר בחנו על ידי מלאכה הכימיאה וכו', וכן יקיים ומחזיק הצומח וכל הגופים המורכבים בספר כתב וכן עכ"ל, וכו' הים מי תוך המעורב המלח עצמו והוא וכו', הברית )ח"א כתב יושר מאמר י"ז( שבכל בעל חי ממוזג חלקי מלח ובכל דבר כן ואם שם, עיין מלח, תקריב קרבנך התורה שבכל שצוותה הטעם וזהו וודאי שהמלח שהוא בדרכי הטבע בכל הנמצאים איננו בכלל מלח המחמיץ, ואם כן פשוט וברור שמעט מלח מועט כי האי, לית דין צריך בשש כלל ]ועוד

יתבאר בסמוך[.

ה( ולכן מה שפירסמו לאחרונה מה שכתבתי בתשובה, בספרי הק' מנחת דוד שיש תערובת מלח בהמים, אין לו שחר. דהנה אני כתבתי שם, שהמלח שנמצא בהמים הוא חלק ששה עשר אלף מן המים, ופשוט וברור שחלק כזה הוא בטל בהמים ואין בה שום חשש וכנ"ל שבכל דבר ממוזג בה קצת מים.

ו( והנני מן המודיעים למעכ"ת שזה רבות בשנים, שבכל שנה ושנה אנו שולחים לבחון המים קודם שמתחילים לאפות להלעבארטעריא להבחין המים אם לא נתערבו בו שום דבר, ואין בה קעימעקעל'ס וכדומה ושאר חששות, יען אשר נשמע זה זמן רב אשר בעת המלחמת העולם השניה נשפך בנהר הסמוך לעירנו ברוקלין אלפי אלפים גאלאן קעימעקעל'ס, ולכן חוששני בדבר זה דאפשר שיתערב על ידי כך גם במים שלנו במעיין שאצלינו, ואף שהוא זה כדי לעשות כל מה שאפשר עולה לנו בדמים אין אנו משגיחים בדבר

להיות בטוח, שאין בה שום תערובת מדברים חריפים ומלח.

שלימים וכן רבים ישנם ושנה שנה דבכל ומפורסם ידוע ועוד זאת ז( שבאים לבית האופה קודם הפסח לשאוב מן המעיין הזה, לצורך שתיית מים על כל ימי הפסח וכן לצורך בישול, ומעולם לא שמענו משום אחד מהם, שהרגישו בה טעם מלח, וכן יש אנשים טובא ששותים מהמים שלנו, ומעולם

לא אמר שום אדם שמרגיש אפילו מקצת מן המקצת טעם מלח.

ומגלה רכיל הולך להיות יחלצני יגונה[ ולא ישובח לא ]אשר וההכרח ח( סוד, שבתחלת השערוריה של קצירת חטים במדינת אריזאנא, הפיץ אברך זיוף של לעבארטאריע שהמים ]שהי' הממציא הקצירת חטים שמה[, מכתב אחד של המעיין ששואבים המים שלנו לאפיית החטים בבית אופה שלנו הם מים המכתב נתפרסם וכאשר במכת"ע שלהם. זה מכתב והדפיס מאד, מלוחים וקבלתי מענה מהם בכתב הזה דברתי עם הלעבארטאריע לברר אמיתיתו, שאכן הוא מכתב מזויף, והוסיפו שעל פי חוקי המדינה יכולים לענוש את האברך הנ"ל, כי זה אפעציעל'ע דאקעמענט ע"י בא כח המדינה, והוא נגד החוק לזייף מכתבים כאלו, ואם נתברר על אחד שאכן זייף כן ענוש יענש ימים ולאחר כמה וכמובן שלא עסקתי ח"ו אז עוד בדבר הזה. קרימינאל, פגשתי עם הרה"ג מוה"ר בנציון שטראסער שליט"א, ואמרתי לו כל הדברים הנ"ל, והי' בעיניו לפלא גדול כל דברים האלה מה שעשה האברך הזייפן הזה.

דוד הכהן ראזענבערגמח"ס שו"ת מנחת דוד ד' חלקים

קרית יואל יצ"ו

בס"ד, ליל ג' פר' תזריע תשע"א לפ"ק

מכתב הרה"ג רבי דוד ראזענבערג שליט"א

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

49

ב'ון

ליג

ט( אחר כך בפרוס השנה החדשה בערב יוה"ק קרא האברך הנ"ל אותו

על הטעלעפאן, וביקש ממני מחילה, ואמרתי לי שעל כבודי הנני מוחל לו, אבל על ההוצאת הלעז אי אפשר למחול, שהרי אין בידי למחול לו על זה, מצה שאכלו מישראל ואלפים זי"ע, הק' רבינו על לעז בזה שהוציא כיון ואיככה מנוחתם, עדן בגן דקשוט בעלמא כבר והמה שלנו, אופה מבית אוכל למחול בשביל אלפי ישראל אשר אינם נמצאים פה אתנו חיים. והאברך הנ"ל שנה ושילש לקרוא אותי על הטעלעפאן בערב יוה"ק, וכן קרא אותי בהושענא רבה לבקש ממנו שאמחול לו, ובכל פעם עניתי לו, שעל ההוצאות הלעז אינני מוחל לו, כיון שאינו בידי למחול וכנ"ל. ]ואין ברצוני להזכיר שמו של המזייף והשקרן הנ"ל, כאשר קבלתי מאבי ז"ל, שהי' רגיל על לשונו

דברי החתם סופר ז"ל בכל כגון דא שהאמת הוא הלוחם עם השקר וכו'[.

והשתא בימי החורף כאשר נתעורר השאלה על חטי אריזאנא מחמת י( ריבוי המלח, פרסם האברך הנ"ל שקר זה פעם אחרת כאילו יש לו מכתב מן הלעבארטאריעא שהמים שלנו שבבית אופה המה מים מלוחים, ושמעתי מכמה אנשים ששמעו ממנו הזיוף הנ"ל. על כן כאשר שמעתי כל זה וגם בעצמי חוב מצאתי ברבים, ודבריו חלומותיו חזר וגם לו האמין שמע"כ לכתוב שורות אלו ולמחות נגד דברים האלו, ולגלות כל הנ"ל למען ידעו לן עדות שבטלה מקצתו וקיימא וכזב, זה שקר התלמידי חכמים, שעדות בטלה כולו, וכל שכן בזה שכבר הודה המזייף עצמו כי שטרא זייפא הוא,

ואנא זייפתא.

יא( ולכן כל המפרסמים ואומרים שמים שלנו שבבית האופה שלנו המה

מים מלוחים על סמך של המזייף הנ"ל אלו הדברים הנאמרים, אינם יודעים מה הם אומרים, ולא ידעו במה יכשלו שיש בזה הוצאת לעז על אלפי ישראל תלמידי חכמים ויראי ה', על סמך משענת קנה רצוץ ושקר, וקיי"ל מילתא דעבידי לגלויי לא משקרי אינשי, ועתידים ליתן את הדין על זה. ועיין בשו"ת נאנס א'( שכתב בתוך דבריו לענין עדות, שאם הוא סי' )חו"מ חתם סופר מחמת נפשות להעיד שקר על חבירו להרגו, אם מותר לו לעבור ולהעיד שקר מחמת פיקו"נ, או שהוא בכלל יהרוג ואל יעבור, וכתב שם בתוך דבריו דכולי עלמא לא פליגי בזה דיהרג ואל יעבור להעיד עדות שקר על חבירו עיין שם,

ופוק חזי חומר הדבר בענין להעיד עדות שקר.

יב( ואעתיק בזה משו"ת חתם סופר ז"ל )ח"ו סי' ס"ד( שהביא בסופו דברי ושקר, כזב הוא בשמי המגיד שהגיד מה וז"ל ז"ל דייטש דוד ר' הגה"ק נ"י שימחול לכתוב ובקשתי מכבוד רמעכ"ת זה, לא אמרתי דבר ומעולם כי חלילה לתלות וכו' זכרונות שלו זה מספר לאותו המגיד שימחוק דבר בוקי סרוקי באילן הגדול מ"ו מהר"י זלה"ה ופן ישתו דורות האחרונים מים המרים עכ"ל. וכזה אני אומר למעכ"ת שימחול לומר להמגיד אשר הגיד לו דברי שקר הנ"ל, שימחוק אותו מספר הזכרונות שלו ואל יחלל שם שמים

בפהרסיא.

יג( ולפני שאבא לענין דינא בענין החשש שנתגלה אודות החטים שהתחילו לקצור לאחרונה במדינת אריזאנא, אקדים תחילה עוד הקדמה בענין בירור ניו מעיר חטים האומר שלקחו יאמר כמו כאשר כי לידע המציאות, שיש או מ'לאנג-איילענד' שיהא ואפשר מ'באפאלע' החטים שיהא אפשר יארק מ'סירקיוז', אשר המרחק מקומות אלו זה מזה הוא כחמש מאות מייל, כאשר ידוע שעיר ניו יארק גדול כמה מאות מייל'ן, וכמו כן הוא בעיר אריזאנא שהוא עיר גדול לאלקים, וגדלה הוא כמה פעמים כגודל עיר ניו יארק, וודאי שהאומר שקיצרו חטים מעיר אריזאנא לא אמר כלום, שהרי אין ידוע בזה

מאיזה מקום לקחו וקצרו.

יד( ועל כן באתי לכתוב גופא דעובדא בענין קצירת החטים בעיר אריזאנא בימי רביה"ק זי"ע הכי הוי, הנה חותני הרה"ח ר' יונה יצחק דוב וואלנער ושם לאס-אנזשלעס, בעיר אחד רפואות שנה לצורך הי' בשנת תש"ך ז"ל הכיר את עצמו עם אדם אחד ור' בעריש לאון ע"ה שמו, שהי' חסיד מחסידי

ראדאמסק, ונתקרב לרבינו הק' על ידי חותני ע"ה. לאחר זמן עבר ר' בעריש לאון הנ"ל לדור בעיר טוסאן אריזאנא יע"א, וכשגר שם סיפר לאבי הרה"ח יורד גשמים במשך ימי הקיץ בזמן ז"ל, ששם בעיר טוסאן ע"פ רוב אינו קציר חטים, והוא הידור לקצירת חטים ]דהא בניו יארק אירע כמה פעמים בית לצורך חטים שם לקצור הלכו כן ועל הקיץ[, בימי גשמים שיורדים אפי' שלנו בשנת תשכ"ה ותשכ"ו, והיות שהחטים היו יבשים מאד, והמצות כן ועל לעבודה קשה והי' היובש, בתכלית היו האלו החטים מן שנאפו הפסיקו לקצור חטים שמה בעיר ההוא. ואני הכותב למדתי אז בזמן ההוא בצילא דמהימנותא בישיבת רביה"ק זי"ע, והנני זוכר בבירור הדבר שאכן כן היה. ועוד רשום אצלי הוראות רביה"ק זי"ע בכמה עניינים בענין הנסיעה

לטוסאן אריזאנא.

טו( לאחר כמה שנים רצו לנסות פעם אחרת לקצור חטים באריזאנע וזה הי' בשנת תשל"א ותשל"ב, וזה כבר הי' לאחר הנישואין שלי, וכבר הייתי עובד אז בבית האפי' שלנו, וזוכר אני בבירור שהיו קוצרים החטים בעיר טוסאן דוקא ולא בעיר אחרת. וגם אז הפסיקו לאחר שני שנים מטעם הנ"ל,

שהי' עבודה קשה לעשות את המצות מחמת שהחטים היו קשים ביותר.

טז( ופשוט וברור שאין זה ענין כלל למה שקוצרים היום במקום אחד

פי דרכי הטבע ועל 'יאמא', שהוא מקום מדבר ונקרא בעיר אריזאנא

ורק ליגדל שם חטים ושום דבר, ואי אפשר זריעה כלל, אין זה מקום

על ידי קעימעקעל'ס כמו שנדבר עוד מזה בסמוך, והדבר פשוט וברור

שעיר טוסאן אינני מדבר והוא מקום שגדל שם חטים בטבע, גם יש לי

דוקאמענט'ן מן העירייה, שבזמן ההוא היו גדלים חטים הרבה בעיר טוסאן

אריזאנע ויש תחת ידי מה שכתבו כל זה בכתביהם.

יז( ובכן מה שאומרים שגם בימי רביה"ק לקחו חטים מעיר אריזאנא, אין בהגדה זו ממש, ואמשול למה הוא דומה לאם יצא קול שקצרו חטים במקום אחד במדינת קענעדע, והי' פקפוק ע"ז, ויבא אחד ויכחיש הערעור ויאמר בתורת עד, כי יודע שבשנה הזו לקחו חטים ממדינת קענעדע שהם טובים מאד, הלא לשחוק יחשב, כי הלא אינו יודע אם לקחו ממקום זה שעלה יצא הערעור, שיש כמה ערים בקענעדע ואין אומרים בדיוק המקום שקצרו משם. כן הדבר הזה שמפרסמים שקצרו בימי רבינו הק' בעיר אריזאנא שהוא

עיר גדול וכנ"ל, שאין בזה אלא בלבול הדעת להטעות גם בני אדם גם

בני איש בדברים של תפל והבל.

מאד מפחד ואני א' לענין יואל דברי בשו"ת כותב זי"ע ורביה"ק יח( שום לעשות הסכים לא שרביה"ק ומפורסם ידוע והוא ע"כ, חדש מדבר חדשות, ואם כן לית דין צריך בשש שמעולם לא הי' מסכים שיקצרו חטים שגדלים במקום שהוא מדבר לא מקום זרע, ואי אפשר שיגדל שם רק

על ידי שמוסיפים קעמיקעל'ס וכנ"ל, ואלו המפרסמים שבחיי רביה"ק הי'

לוקחים חטים מאריזאנא ולבלבל דעות בני אדם כאילו רביה"ק הסכים

לקצור בעיר 'יאמא' הנ"ל שהוא מקום מדבר, אין זה אלא שתולים בוקי

סרוקי באותו צדיק וקדוש רבן של ישראל זי"ע רח"ל, בדבר שהוא ברור

לכל מבין שהוא נגד דעתו הגדולה והקדושה, שלא רצה בשום התחדשות.

יט( וכבר כתב מרן החתם סופר ז"ל בתשובה )ח"ו סי' נ"ט( וזל"ק ודע בני ותלמידי שיחי' כי כל ימי הייתי מצטער על המקרא הזה והייתם נקיים מה' והנקיות מישראל עמו, הם שני יתב' נקיות מה' וב' חובות אלו ומישראל רוכבים צמדים על גבנו, ויותר אפשרי לצאת ידי החוב הראשון היינו ידי שמים, יותר הרבה ויותר מלצאת ידי הבריות, כי הם חושבים מחשבות זרות ונושאים ונותנים מוזרות בלנה וענשו יותר קשה מאד מאד עד לאין מספר וכו' והשתא נמי אי נמי הי' אותו הלמדן עושה כשורה ויצא ידי שמים בכל יכולתו בחיק האפשרי אלא שלא נזהר עד שטעו בו אלו שותי שוכר ועשאוהו מנגינותם הרי הוא כבר נלכד במצודתם על זה ידוו כל הדווים והכתוב צווח

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

50

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

51

ב'ון

ליג

התמונה שנתפרסמה בגליון "די וואך" בשנה שעברה,גליון מס' 26 פרשת חקת תש"ע

ב"ה

לכבוד חברי מערכת "דער איד" הנכבדה

ראיתי מה שכתב הגה"צ המפורסם משארמאש שליט"א במכתבו בענין החטים שנקצרו באריזאנע, שבשנה זו עשו

דבר חדש שהשקו את השדות ע"י צינוריות מים מלמעלה. גם הגה"צ אבד"ק תולדות רפאל שליט"א הזכיר במכתבו ענין

זה, וסיים עלה בזה"ל: לפי טענת החולקין ע"ז להצדיק דעתן להכשיר החיטין עכ"פ נזרקין למטה וכו' עכ"ל. גם שמעתי איך

שהקוצרים מכחישין את הדבר בריש גלי בלי שום היסוס, ומפרסמין לכל שלא היו שום צינוריות למעלה כלל.

ונוראות נפלאתי על זה, ולא יכולתי להאמין לשמע אוזן, האיך יכולין להכחיש את השמש בצהרים ולומר שלא היו

שום צינוריות מלמעלה, הלא הם בעצמם פירסמו תמונה במכ"ע הנקרא "די וואך" )נומ. 26( בשנה שעברה פר' חקת תש"ע,

מן השדה שקצרו שם )רצו"פ התמונה( ורואים בעליל שיש צינוריות מלמעלה שממנו מזריקין מים על השבלים. ואינו מובן

כלל שאם לדעתם אין בזה שום חשש הכחשה למה לי, וזה לבד שמכחישין את האמת די והותר לכל בר דעת להוכיח

שיש בזה חששות חמורות, וד"ל.

ובעצם הענין מה מאוד כואב הדבר לראות איך שמעיזים להשתמש בשקרים וכזבים בשעה שדנין באיסור חמור ונורא

של חשש חמץ רח"ל, ואיך יכולים לסמוך על נאמנות אנשים כאלו שמוכנים להכחיש את המציאות ובפרט אחר שכבר

פרסמוהו בעצמם, והכל כדאי להם לבלבל את כבוד הרבנים שליט"א שלא יוכלו לברר הלכה זו על בוריו.

אי לזאת במטותא מינייכו, נא לפרסם מכתבי זה ביחד עם התמונה שפרסמו הם בעצמם, ויתברר האמת לאמיתו ויוכיחו

הכל למי החותמת ולמי הפסילים, וכשיראו איך שמבלבלים את הציבור עם דברי כזב, ידעו שאין לסמוך עליהם כלל.

הכו"ח למען האמת והצדק,

י.ב.ה.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

52

הרכבת אנוש לראשינו עכ"ל, ויש ללמוד מזה חומר הדבר לפרסם מעשה ופעולת צדיק שלא במתכונתו האמיתי, ובהעלם דברים הנכונים, באופן

שילמדו ממנו דורות האחרונים דברים אשר לא כן, ולא עלתה על דעתו

הקדושה, גורמים בזה להוציא לעז ושקר על האי גאון וקדוש רביה"ק זי"ע,

ונותנים על ידו מכשול וטעות לבני אדם שאינם יודעים המציאות, ועל

כגון דא כבר אמרו ז"ל הוי זהיר בגחלתם של ראשונים כמלאכים.

אריזאנא חטי על לאחרונה שנתפרסם השאלה לענין נבא ועכשיו כ(

שהתחילו לקצור זה כמה שנים, שנרגש בהחטים טעם מלח, ונתברר שהוא מחמת שהשדות ששמה גדלים המלח הוא ארץ מליחה, והנה לפני כמה שנים החטים שם שגדל במקום השדות כי שלהם, במכ"ע בעצמם המה פרסמו בעיר 'יאמא' המה מלא חורים ונקיעים, והמה כתבו שם שהוא מחמת יבשות

האדמה ששמה מחמת מיעוט הגשמים.

אמנם מן הראוי לציין בזה דברי המהרש"ל בחכמת שלמה במס' סוכה )דף כ' ע"ב רש"י ד"ה או שאכלתו מלחת( שכתב וז"ל ומחמת תוקף המלח נעשית להעשות גורם שהמלח מללו ברור דבריו הרי עכ"ל. חורים חורים הארץ חורים בקרקעות, והרי לך עדות ברורה מן מציאות הארץ ההוא כי ארץ

מליחה הוא.

גידול לענין המיוחדים המממשלה בפנקסי זה דבר נתברר וגם כא(

מאד, מליחה ארץ הוא 'יאמא' שבעיר שהקרקע והתבואות הפירות

וצריכים לזבל שם הקרקע כב' וג' פעמים יותר מסתם קרקעות כדי לשבור

כח המלח שיש בהקרקע שם. ודבר זה שעל ידי ריבוי הזבל אפשר לזרע

וליטע גם בארץ מדבר, כבר איתא במדרשי חכמינו ז"ל כמו דאיתא במדרש איכה בסוף הפתיחה, )סי' ל"ד( דאף על פי שנתקיים בארץ מה שכתוב גפרית ומלח שריפה כל ארצה וגו' אשר לא תזרע, מכל מקום עדיין עושה פירות הוא שהקרקע ברור זה דבר פנים כל ועל שם. עיין אותה מפני שמזבלין שם מליחה וכנ"ל, וגם הנהר שמה הנקרא קאלאראדע ריווער שמן מים הזה

משקים השדות שמה, מימיו הם מים מלוחים ביותר.

כב( ובזה נבא לעומק הדין, הנה בעצם ההלכה של לקיחת חטים הגדלים במדבר שאינו מקום זרע, ומצינו בדברי חכמינו שממקומות האלו אין גדלים זרעים, כבר הארכתי בס"ד בתשובה ארוכה זה כמה שנים, ואין מן הצורך

לכפול הדברים.

על של עכשיו באתי בענין שנתברר השינוי הנ"ל מחמת מליחת וכעת

המים והארץ, ועל כן אמרתי להיות נושא ונותן בהלכתא הדין כפי מה שמגיע ידי יד כהה בעזרתו ית"ש.

ונכון במצה, מלח ליתן שלא נוהגין ס"ה( תנ"ה )סי' בשו"ע כתב כג(

הוא הדבר ומקור ע"כ. לאסור יש בדיעבד דאפילו הוסיף והרמ"א הדבר. בדברי הטור שם שכתב דכן המנהג שלא ליתן מלח במצה, ואף על פי שאין טעם ברור בדבר אין לשנות משום אל תטוש תורת אמך. ופירש הבית יוסף דבריו, במה שכתב שאין טעם ברור בדבר. דמכל מקום קצת טעמא איכא משום דכיון "דמליח כרותח" מחמת את העיסה קצת, אלא שאין טעמו ברור

עכתו"ד.

והרמ"א שם בדרכי משה )או' ה'( הוסיף על זה דלפי מה שכתב הטור לקמן

)סי' תס"ב( דמלח דינו כמי פירות, אם כן פשיטא דאסור ליתן מלח במצות דהלא הוי כמים עם מי פירות דקיימא לן )פסחים ל"ו ע"א, שם ס"ב( דמים עם מי פירות ממהרין להחמיץ, וסיים שם הרמ"א בדרכי משה וז"ל ולכן נראה לי דאפילו בדיעבד יש לאסרה וכו' וכן כתב המרדכי דהאוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ עכ"ל. וכן כתב הדרישה )שם ס"ק ג'( בשם המהרש"ל ז"ל )הגהות על הטור( דלמאי דכתב הטור דמלח דינו כמי פירות, אם כן פשוט דדינו של הנותן מלח במצה כמו מי פירות עם מים דקיימא לן דממהרין להחמיץ. וכן

מבואר בדברי המגן אברהם )שם ס"ק ט"ז( עיין פרי מגדים שם.

דברי שציין נוהגים( ד"ה הלכה ובביאור ס"ק )שם ברורה במשנה ועיין

הפוסקים )עיין סי' תס"ב מג"א ס"ק ז'( שכתבו לחלק בין מלח שנעשה ממי הים דהוי כמים ולא כמי פירות, לבין מלח שחופרין מן הקרקע דוודאי דינו כמי פירות, וכתב שם דמכל מקום הנהרות שיורדים מן ההרים, בזה וודאי מעורב

בה גם מליחת הקרקע, ודינו כמי פירות עם מים וכנ"ל.

כד( ואם כן בנידון שאלתינו שהקרקע הוא ארץ מדבר ומליחה, וגם

מקאלאראדע בא החטים גידול לצורך שם הקרקע את שמשקין המים

ריווער שהוא מים מלוחים, וידוע אשר סמוך מאוד לעיר 'יאמא' יש הר

הנקרא הר מלח ונהר הנ"ל קאלאראדע עובר דרך שמה ויורד בהר ההוא,

וממנו משקים כל השדות הגדילים שמה החטים, ואם כן וודאי דמליחת

המים דהתם דינו כמי פירות, דהוי כמלח החופרים מן הקרקע, והוי דינו

כמו מים ומי פירות דקיי"ל דממהרין להחמיץ, ואין ללוש בהם כמו שפסק

בשו"ע )סי' תס"ב ס"ב(.

ומבואר בשו"ת נודע ביהודה )מהדו"ק או"ח סי' כ"ב( דמים עם מי פירות

מחמיצין העיסה חמץ גמור מן התורה, וחייב עליו כרת, ואוסר במשהו

שנעשה בחמץ בעלמא לצירוף אף להקל שמענו לא ומעולם עכתו"ד,

ממים עם מי פירות.

כה( ועל טעם הראשון שכתב הבית יוסף הנ"ל שיש לאסור מטעם מליח כרותח, הנה כתבו בזה האחרונים )עיין פרי חדש סי' תנ"ה שם ס"ה ובמחצית השקל שם ס"ק ט"ז( שאינו אסור אלא במליח הרבה עד שאינו נאכל מטעם

מלחו, וטעמם ונימוקם דאנן קיימא לן ביו"ד )סי' צ"א ס"ה( דלא אמרינן מליח כרותח אלא באינו נאכל מחמת מלחו עכתו"ד.

אמנם כבר העיר בצדק בזה בספר יד יוסף )סי' תנ"ה שם( בזה דהרי דעת ועוד בכמה מקומות להחמיר אף במליחה מועטת ס"ט( )סי' ביו"ד הרמ"א דהוי נמי כרותח עיי"ש שיש להחמיר במקום שאין הפסד מרובה, ואם כן יש להחמיר משום מליח כרותח, אף במליחה מועטת ועיין שם שהניח דברי

המחצית השקל הנ"ל בצ"ע עכתו"ד.

כו( ובנידון שלפנינו יש לדון עוד בזה, דהנה בשו"ת חתם סופר )או"ח סי' קכ"ג( כתוב לדון בדין שאלה שבא לפניו דאירע דכמו ח' ימים לאחר שנטחנו החטים לצורך מצות, מצאו באבני הרחיים שטחנו בהם החטים גרגר מלח, ודן שם החתם סופר באורך אם יש לחוש דבעת טחינת החטים נמצא שם כבר המלח, ובתוך דבריו כתב שם לחלק דאף להפוסקים הנ"ל שכתבו שאין לחוש משום מליח כרותח אלא במליחה מרובה, דמכל מקום יש חילוק בין אם נמצא מלח במים, בין אם נמצא בקמח או בעיסה וז"ל בתוך דבריו וכל זה כשנתן יכחיש אדם ונמס בתוכם, אך מלח בקמח או בעיסה, הלא לא מלח במים, שהגרגר מלח בעצמו רותח, כי הוא אינו נאכל מחמת מלחו ובמקום שהוא בעין בעיסה הרי הוא מחמם מקומו ומחמיצו באותו מקום, ואפשר נמי כיון שהחמיץ כל שהוא מן העיסה הרי מעט החמץ הזה נעשה כעין שאור ומחמיץ כל העיסה כולו, נמצא דאפילו נניח דמעט מלח במים אינו אוסר מ"מ בקמח

ועיסה אוסר עכ"ל.

כז( ובספר יד יוסף הנ"ל נתקשה בדברי מרן החתם סופר, שהרי "אפילו אחד, במקום בעין הגרגיר נשאר לא והתעסקות ידי התערובת על בעיסה ונתבטל עכתו"ד. ולענ"ד נראה שיש ליישב דכל שנתערב מלח מועט במים גרגיר א' הרי בטל המלח במים, אלא א"כ יש כמה גרגרים מלח וכו', מה שאין כן במלח שנמצא בקמח או בעיסה, הרי הוא מחמיץ מיד מקומו שנגע בה המלח בקמח או בעיסה, ושוב לא שייך בזה ביטול אלא אדרבא הרי מעט

חמץ זה אפשר שיחמיץ כל העיסה וכמו שנתבאר מדברי החתם סופר ז"ל.

כח( ואם כן אף אם נימא שאין בחטים הללו שקצרו מאריזאנא אלא מלח

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

53

ב'ון

ליג

מועט אפילו הכי לא מיבעיא לפי שיטת הרמ"א ביו"ד שם וודאי שיש להחמיר אף במלח מועט שפסק דאף מליח מועט הוי כרותח, אלא אף לשיטת החולקים כיון שנתבאר דהחטים המלוחים האלו, יש לו כח מלח שהרי עיקר גידוליו הוא מן המלח, אם כן הרי הוא כמו נתערב מלח בחטים, שכתב החתם סופר

הנ"ל שיש לאסור אף במלח מועט ג"כ.

וכל זה לבד ממה שנתבאר טעם הראשון שיש לחוש במלח הללו שהוא מי פירות וכנ"ל, ואם כן וודאי דאף מעט נמי הוי בכלל מי פירות ומים עיין

במחצית השקל )שם(.

כט( ומה שיש אומרים דמאן יימר דבחטים שלנו שקוצרים בעיר ניו יארק אין בו משום חשש מלח, הנה דבר זה וודאי שאינו, דהא וודאי דסתמא אין להחזיק ריעותא בדבר, וקיימא לן אחזוקי איסורא לא מחזיקינן )עי' סי' תס"ג ס"ג(, וגם נתאשר ע"י הלאבעטאריע שאין בו מלח, אבל מה שעושין חדשות לקצור בארץ מדבר, דמקרא מלא דבר הכתוב גפרית ומלח שרפה כל ארצה לא תזרע ולא תצמיח. ורק על ידי תחבולות ופעולות שונות הוא שנצמח בה זרע וודאי יש מקום לחוש לכל הנ"ל, והרי נתבאר דאף בתערובות מעט מלח יש בה חשש חימוץ. וזה מלבד שע"י בדיקת הלאבערטאריע כתבו שכמעט

שאין בו מלח בחטים של ניו יארק.

ל( ואמנם עדיין יש לדון בדין חטים האלו שנגדלו בארץ מליחה, אם

יש לאסור מחמת שהם גדלים בשדה שהקרקע יש בה מדה מרובה מכח

המלח, אפילו אם נימא שאין מרגישין טעם המלח בהחטים.

דהנה בגמרא סוף פ"ו דתמורה )ל"א ע"א( מבואר דין דבהמה שנתפטמה באיסור, אם נאסרה הבהמה מחמת האיסור שנתפטמה, וכתבו שם התוס' )ד"ה שינקה( שאם נתפטמה כל ימיה באיסור וודאי דאסורה. וכן פסק הרמ"א )סי' ס' ס"א( לחלק בין נתפטמה כל ימיה באיסור דאסור, אבל אם לא נתפטמה כל ימיה יש להתיר משום דהוי ליה זה וזה גורם דמותר, ועיין שם בש"ך )ס"ק ה'( מה שכתב לדון אם יש להחמיר אף בזה וזה גורם, ועיין עוד בפרי תואר

ובפרי חדש מה שכתבו בזה באורך.

סק"י( )שם אברהם ובמגן ס"ז( תמ"ח )סי' בשו"ע עיין פסח הל' ולענין

ובפמ"ג )א"א שם( ובמשנה ברורה )ס"ק ל"ג( דלכתחילה יש להחמיר בזה וזה גבי חלב שנחלב מבהמה שנתפטמה בדברים לדון עיין שם שכתבו גורם, חמוצים קודם הפסח, והפרמ"ג העלה להתיר אחר מעל"ע, וע"ע בסי' תמ"ב

)ס"ה( ובמשנה ברורה )שם ס"ק כ"ה( באריכות בענין זה וזה גורם עיי"ש.

לא( ובענין פירות הגדילים מן השדה, מבואר בגמרא במס' ברכות )מ' ע"א(

במה דתנן התם בירך על פירות האילן בורא פרי האדמה יצא וכו' ואמרינן עלה מאן תנא עיקר אילן ארעא הוא, ומשני אמר רב נחמן בר יצחק ר' יהודה הוא דתנן יבש המעין ונקצץ האילן מביא ואינו קורא, ר' יהודה אומר מביא וקורא, ע"כ. ופירש"י ד"ה עיקר אילן ארעא הוא "דעיקר כל הפירות הוא דעיקר יהודה כר' פוסקים ורוב ראשונים עכ"ל. גדלין ממנה והכל הארץ, אילן ארעא הוא, וגם לפי מאי דקיימא לן )או"ח סי' ר"ו ס"א( דבירך על פירות האילן בורא פרי האדמה יצא, אלמא דנקטינן דעיקר אילן ארעא הוא ולפיכך בבירך על פרי האילן בורא פרי האדמה יצא ]ועיין בפנים יפות )פר' כי תבא( דר' קמא כתנא לן קיימא ביכורים דגבי האחרונים קושיית ליישב שכתב יהודה, דשאני ביכורים דאיכא ילפותא דקרא בזה, וע"ע בתוס' יו"ט במס'

ברכות )שם פ"ו מ"ב( מה שהאריך בקושיא זו עיי"ש[.

האמצעי אדמו"ר דובער ר' להגה"ק ראש עטרת בספר עוד ועיין

מליבאוויטש זצוק"ל )שער ר"ה סי' כ"ד(, שכתב בזה"ל ושורש הצמיחה באה דוקא מן הארץ שהוא יסוד המים והרוח שבעפר, עד שמן העפר הכל היה ולכן בירך על פירות האילן בפה"א יצא משום דמן השרשים שבארץ יונק האילן ומשם עיקר צמיחתו, ולזה בארץ יבשה במדבר לא יצמח כלום וכו'

עכ"ל. הרי מזה דעיקר גידול וצמיחת הפירות הוא מן הקרקע.

לב( ואם כן בנידון החטים האלו שגדל בארץ מדבר ומליחה, ואי אפשר

שיגדל שם אלא על ידי תחבולות שונות, וקעמיקעל'ס, ודבר זה כתוב גם

בפנקסי הממשלה דצריכים לזבל שם הקרקע כב' וג' פעמים יותר מסתם

קרקעות כדי לשבור כח המלח שיש בהקרקע שם, וגם עיקר ההשקאת

הקרקעות הוא מקאלעראדא ריווער שהם מים מלוחים שבאים מהקרקע,

ונמצא דעיקר הגידול והצמיחה הוא מן קרקע ומים מלוחים, ואם כן וודאי

דלא עדיף מבהמה שנתפטמה כל ימיה באיסור דאסור, ]ואף לתנא החולק שם וסובר דהמעיין הוא העיקר )עיין שם ברש"י ד"ה יבש(, מכל מקום הא נתבאר שכל גידולי מן המים שג"כ מים מלוחים הם[. ואם א"א להקל בזה משום זה וזה גורם אף אם לא הי' נרגש טעם מלח. ואם כן פשוט וברור שהמלח

שנרגש בהחטים אינו בטלה, ויש לו דין מלח ומי פירות, וכמו שנתבאר.

לג( ובשו"ת חתם סופר )שו"ת או"ח סי' ק"ד( דן בדין גידולי חמץ, ותוכן דבריו בנידון השאלה בחטים שנזרע בקרקע קודם הפסח, שנוהגין למוכרו קודם הפסח לעכו"ם משום חשש חימוץ, ושכח אחד ולא מוכרו קודם הפסח, וגדלה תבואתו, ועל זה נסתפק אם נאסר אלו הגידולים מחמת גידולי חמץ או לא. והאריך שם החתם סופר בזה והעלה דכיון דדרך הזרעים להתעפש כשנשרשו בקרקע, ואם כן נפסלו מאכילת כלב, ועיין שם שדן בענין השרשה במאי דקיימא לן אם השרשה הוא לי"ד ימים, והעלה שם להתיר הגידולים,

משום ספק ספיקא עיין שם באורך עכתו"ד.

דגידולי זה בדין לדון נמי כתב קצ"ו( סי' )או"ח שיק מהר"ם ובשו"ת

חמץ, והביא בתוך דבריו דברי רבו החתם סופר ז"ל הנ"ל, וכתב דמשמעות דבריו דסבירא ליה דמעיקר הדין אין שום חשש בגידולי הנ"ל, ומה שנוהגין למוכרו אינו אלא חומרא בעלמא, ועיין בשו"ת מהר"י אסאד )או"ח סי' ק'( שדן נמי בדין זה וציין לפלוגתת האחרונים בזה דבשו"ת שיבת ציון )סי' ט'(

שדעתו להתיר, ויש אחרונים שחולקים על זה עיין שם.

לד( ולכאורה יש להעיר בזה דהנה הפרי מגדים )יו"ד שם סי' ס' שפ"ד ס"ק ה'( דן שם באורך בדין בהמה שנתפטמה באיסור, ומביא שם בתוך דבריו דלענין גידולי ערלה, מבואר ביו"ד )סי' רצ"ד סי"ב( דכיון דערלה הוי איסור הנאה, אסור ליטע פרי של ערלה לכתחלה, ומכל מקום אם נטע הוי בכלל זה וזה גורם שיש להתיר בדיעבד, אבל לכתחילה אסור עיין שם. ואם כן יש לעיין במה דסבירא ליה להחתם סופר להיתר לענין גידולי חמץ מעיקר הדין אף לכתחילה, והלא חמץ בפסח נמי איסור הנאה הוא, והוי ליה גידולים של

איסור, ומאי שנא מגידולי ערלה שאסור לכתחילה.

ז"ל הנ"ל, דשאני ליישב דברי מרן החתם סופר נראה שיש ואולם לה( לן דקיימא בפסח בחמץ כן שאין מה לעולם, בהנאה דנאסר ערלה איסור )פסחים ל' ע"א( דאחר הפסח אינו אסור אלא מטעם קנסא, ומהאי טעמא התירו בסוגיית כמבואר קנסו לא דבתערובת הפסח, עליו בתערובת חמץ שעבר הגמרא, שם והכי קיימא לן בסי' תמ"ז )סי"א( ומשום הכי גם בגידולים שגדלו

מחמץ שעבר עליו הפסח נמי יש להתיר, ומטעם זה וזה גורם.

ולפי זה נמצא דהני גידולי שגדלה מן זרעים הנ"ל כיון שגדלו גם לאחר הפסח, אם כן הוי ליה זה וזה גורם דהרי אין עיקר גידולם בפסח דוקא, אלא שמצטרף שם גם גידול מחמץ שעבר עליו הפסח. ועיין בסוגיית הגמרא במס' סוכה )ל"ט ע"ב( בדין אתרוג בר ששית שנכנס בשביעית, פירוש שהתחיל לגדל בשנה הששית, וגדל גם בשנה השביעית שנת השמיטה, וכן להיפוך באתרוג בר שביעית שנכנס בשמינית דהיינו שנה ראשונה לאחר שמיטה, שמוסיף מה לצרף שיש מזה חזינן הרי באורך, הגמרא בסוגיית שם עיין ליגדל בזמן ההיתר עיין שם. והכי נמי יש לצרף מה שגדל על ידי החמץ

לאחר שעבר הפסח בזמן ההיתר.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

54

וכיון שכן אתי שפיר מה שהתיר מרן החתם סופר ז"ל בגידולי חמץ מעיקר

הדין אף לכתחילה, שהרי שאני גידולי חמץ דכיון שנתעפש בתחלה וגם הוי ליה זה וזה גורם, ואף שכבר כתבנו מדברי המגן אברהם שיש להחמיר בזה וזה גורם, היינו בפסח דוקא, אבל בעבר עליו הפסח יש להקל בזה וזה גורם

דמותר מדינא וכנ"ל מדברי הרמ"א.

זה בגידולי חמץ, ומטעם שנתבאר שמעורב בה גידולים גם מחמץ וכל גידולים הנ"ל שעיקר הגידול הוא מקרקע מליחה שעבר עליו הפסח, אבל דנשאר באיסור, ימיה כל שנתפטמה לבהמה דדומה וודאי מלוחים, ומים באיסורו והכי נמי הוא לענין המלח שנרגש בה טעמו, דדינו כנמצא בה מלח

וכמו שנתבאר, ואין כאן היתר דזה וזה גורם.

ששמעתי זה, בענין אחד פרט עוד להעיר אמרתי דברינו ולסיום לז( שמפרסמים וגם אומרים ברבים, שעיקר לדינא חטים מצומחים הם חמץ

גמור, ורק דבשו"ע מקיל בתערובת ששים, והמשנה ברורה והחיי אדם

אוסרים ולדידהו הוי חמץ גמור, וכן מפרסמים בעתונים של המתחברים

למינים וכופרים בענגליש, ובושה תכסה פניהם על זה.

ואען ואומר דהנה דין זה הלכה רווחת הוא בכל איסורים שבתורה דבטל

ס"ב( גם )סי' תמ"ז ק"ז(, והכי קיימא לן )דף בששים וכדאיתא במס' חולין בחמץ שנתערב קודם הפסח דבטלה בששים, ובקמח דהוי לח בלח לא אמרינן חוזר וניעור )שם ס"ד, סי' תנ"ג ס"ג, מג"א שם ס"ק ו'( וכל שכן כשנאפה קודם

הפסח כמבואר כל זה בדברי גדולי הפוסקים אשר מפיהן אנו חיים.

וזה לשון השו"ע הרב ז"ל )סי' תנ"ג ס"ט( ומפני כך נתפשט המנהג במדינות אלו לאפות כל המצות קודם פסח לפי שרוב החטים יש בהם תערובת מעט מחטים שצמחו עכ"ל. וכעין זה הביא המשנה ברורה )עיי"ש ס"ק י"ז( מספר

מאמר מרדכי עיי"ש.

לח( והמנהג בענין חטים מצומחים מדור דור כמו דאיתא בשואל ומשיב החטים נגד ששים פעמים ו' או ג' שיהא להחמיר הפוסקים גדולי ועוד המצומחים, ועובדא ידענא ששאלו מאת רבינו הק' זי"ע בטעם הדבר, דכיון דקיימא לן דכל איסור בטל בששים, ולא מצינו בשום מקום שאינו מועיל ביטול בששים שיועיל ג' פעמים ששים, ואם כן מאי טעמא מחמירין שיהי' ג' או ו' פעמים ששים, הלא ממנ"פ אם סומכים על ביטול בששים סגי בששים פעמים בג' גם ביטול בששים על לסמוך ושלא להחמיר רוצים ואם נגדו, ששים אינו מועיל כלום, והשיב רביה"ק ז"ל דבאמת בפעם אחד ששים סגי, אלא הטעם שנהגו להחמיר בג' או ו' פעמים, דבזה ברור שיש על כל פנים

ששים נגדו והוי ביטול בששים.

לט( ועל כל פנים דין זה דמהני ביטול בששים לחטים מצומחות ומבוקעות הוא היתר גמור ואיתא בשו"ע בסי' תנ"ג )ס"ג(, ובסי' תס"ז עיין שם. ויותר מזה מבואר בדברי הפוסקים בסי' תס"ז )עיין חק יעקב ס"ק ו' באר היטב ס"ק ו'( בדין דגן שנטבע בנהר וכו' ומינח נייחא דפסק המחבר דאסורים אף שלא נתבקעו עיין שם, שמכל מקום מותר לבטל דגן זה ברוב או אפילו בס' קודם

הפסח, כיון שהוא עדיין שעת היתר.

ועצם הדבר לומר על דין המבואר להדיא בשו"ע ונו"כ להתיר, בלשון

"המחבר מקיל בדבר", כמדומה לא נמצא כן בדברי שום מקום בעולם,

ושמענו לומר על אחד מאחרוני אחרונים שמקיל בדבר, אבל על דברי

השלחן ערוך אשר כל דבריו הוא נתקבלו אצל כל ישראל כתורה מסיני,

והוא כיתד שלא תמוט לשון כזה לא שמענו ולא ראינו מעולם.

וכאן קנתה המקום למחות בחזקת היד על גודל המחלוקת ופירוד לבבות

שנגרם בשנים האחרונים על ידי חילוקי דיעות בדבר הלכה, ומעולם אם

הי' איזה שקלא וטריא ומחלוקת בדבר ה' זו הלכה, העלה כל רב ות"ח

דבריו על הכתב לברר הדברים לפי דעתו, כאשר ידוע ומפורסם, וכעת

אם רב ות"ח כותב דבריו להלכה משפילין אותו על כך, וא"א להאריך כ"כ

בזה, אבל הלב כואב מאוד על זה. ואעתיק בקצרה מה שמביא בספר מזכה

והמשיל את הרבים מספר ראש הגבעה מתלמידי הגר"א בענין המחלוקת, משל לאחד ששתה בערב פסח יין כדי לטעום אם הוא יין חזק, ונשתכר עי"כ מאד ולא יכול לעשות הסדר, ולא אכל מצה ומרור, ולא שתה הד' כוסות, וכן שאר מצוות הלילה לא יכול לקיימם, הלא צעק יצעק ויבכה מאד על שגגתו בזה, לבטל מצות האלו. ומה יעשה השונא את חבירו שהוא עובר על לא תעשה דלא תשנא את אחיך בלבביך בכל שעה ובמזיד ולא בשגגה עכתו"ד.

מ( ואגב יש לעורר כי צריכים לידע, כי הלכות פסח ודיני אפיית מצות הם כהרים התלוים בשערה, ומי שאינו בקי היטב בדינים הללו, ובהמציאות אף שהוא ת"ח, אפשר לו לטעות בקל, ואין הדבר תלוי רק בקצירת החטים בהלכות לדקדק צריכים שעדיין הטחינה, ואופן המצומחות, מן וברירתו הרבה, ואם לא ידע היטב הדין ויזהר בה הרבה עלול להכשל בחשש חמץ החטים לברר המחמירים אדם שבני אנחנו שרואים כמו ולדוגמא גמור, יד בעצמם, וכשמביאים הקמח אצל בית האפי' ולטחון הקמח ברחיים של הוי הקמח חם, מפני שהם הקמח בבית שניסק על ידי הסטים ונתחמם הקמח שם, והוי חשש חמץ גמור כמבואר בדברי הפוסקים ואין להאריך בזה. ועל כל פנים צריכים להיות בקי הדק היטב בדינים האלו, ואם לאו גם אם ירצה להחמיר, יתכן שהחומרא יבא לידי קולא, ואפשר שגם יצא שכרו בהפסידו,

דיכשל בחשש חמור של חמץ.

וצריכים לדקדק היטב בכל זה, ולידע בכל דבר ודבר בענינים אלו, אם הוא מצוה דאורייתא, או מילי דאורייתא, או מדרבנן, או חומרא בעלמא, או מנהג או מילי דחסידותא, ואין להחמיר על דבר דהוי חומרא או על מנהג, ולבטל

על ידי זה איסור דרבנן, וכל שכן בחששות איסור דאורייתא.

וקנתה כאן המקום להודיע, שתלי"ת יש אתנו כמה הלכות והוראות ברורות

ששמענו ושקבלנו מפה קדשו דאביר הרועים רבינו הק' זי"ע, ודברים אלו אינם ידוע לאנשים אחרים, ואף אלו שהם אומרים שיודעים כל הוראות של רבינו הקדוש זי"ע בזה, ויש כמה הוראות נחוצות שקבלנו ואינם נזהרים בזה

בהרבה מקומות מחמת חסרון ידיעה.

מא( ובדרך אגב בחורף העעל"ט בא לבית האופה שלנו א' מגדולי הדור

שיודע וצדיקים, וגאונים חכמים תלמידי במעמד לפנינו והעיד מאירופא, בבירור אשר זמן קצירת חטים בארץ ישראל זה עשרות עשרות בשנים הוא כשהחטים הם בערך נומבער )13( ויסכר פי דוברי שקר לאלו המתחכמים ידו על התחתונה, וכל המשנה זי"ע, נגד קבלת רבותינו מדעת עצמן,

ויותר אין להאריך.

בו דנו כבר מצומחים חטים זו של נשמע, דשאלה הכל דבר סוף מב(

גדולי המורים ואביר אבירים שבבית ישראל, והורו לנו דרך לילך בה, אבל מה שהמציאו לאחרונה לקצור חטים בערי מדבר הוא דבר חדש שלא נהגו כן מעולם, אין בו שום בירור וקבלה והוראה איך להתנהג בה, ומובן מאיליו כתב וכבר חמץ. של חמורות בחששות להכשל אפשר חדש דבר שבכל הטו"ז באו"ח )סי' תר"צ ס"ק ז'( וז"ל שאין להניח הדרך שדרכו בה אבותינו הקדושים ולילך בדרך צר ודוחק בהכשר עכ"ל ]ומקורו בדברי הבית יוסף שם מתשובת הר"ן[. וכתבו בספה"ק שיש לברוח מצ"ט שערי היתר, שלא

לפגוע ח"ו בחשש איסור.

ועל כן פשוט וברור שאין לזוז ממה שקבלנו מרבותינו הקדושים זי"ע,

ובמיוחד מה שקבלנו מרבינו הק' זי"ע ומיני' לא נזוע.

עניינים איזה בקולמוס נשאר ועוד יותר מדאי, הארכתי קצת

ועוד חזון למועד בעזהשי"ת.

והנני דושת"ה הק' דוד הכהן ראזענבערג

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

55

ב'ון

ליג

א טעם פון זאלץ אין מצותאנגעהויבן זיך האט שערוריה איצטיגע די האט חכם, תלמוד א איד, א ווען אויפצואוויקלען און מצות, אריזאנער די פון געקויפט ווינטער אינמיטן ווען ער האט פארזוכט די מצות און איז האט געשפורט מען טאר ווייסט יעדער ווי טעם. זאלציגער א דערין נישט נוצן קיין זאלץ אין די מצות, ווייל דאס איז מחמץ. ער ווי ממש איז מצות געזאלצענע עסט איינער ווען עסט חמץ )מגן אברהם בשם המרדכי(. דעריבער איז דער איד שאקירט געווארן, אז עס קען זיין אז מצות מצוה שפורט פון געהעריג חמץ, א שאלה זיין וואס קען זאלציג, זיך חלילה. עס האט אים געכאפט א שוידער אז אין די צייט וואס אידן ווענדן אזוי פיל אן אויף חומרות און הידורים גארנישט אריינצוברענגן אין שטוב אויף פסח, כדי נזהר צו זיין פון א משהו חמץ, זאל גאר די מצות מצוה אליין, חמץ; כאוכל זיין גאר מצה, אכילת על מען וואס אויף און זיך מוטשען צדקניות נשים די וואס צייט די אין ארבעטן עבודת הפרך אויסצורייניגן די שטוב פון יעדעס מאן זאל דער פון חמץ, איז ספק ספיקא וואס ברעקל גאר אריינברענגן אזעלכע מצות וואס האט זאלץ וואס

איז מחמץ.דאראגער צום געוואנדן זיך האט חכם תלמוד דער וועלכער האט שוין געשריבן חיבורים און רב שליט"א, די וועגן שליט"א דורינו גדולי די מיט תשובות להלכה נייע סארט ווייץ וואס געוויסע האבן לעצטנס אנגעהויבן

צו נוצן, און האט איבערגעגעבן וואס ער האט געפונען.דער רב שליט"א האט קודם פרובירט צו בעטן דעם תלמוד חכם אליין עוסק צו זיין אינעם ענין און מעורר זיין די רבנים המכשירים פון די בעקעריי וועגן וואס ער האט

געפונען, אבער עס האט זיך געשלעפט עטליכע וואכן, און יענעם איז נישט אויסגעקומען צו טאן דערין צוליב

פארשידענע עיכובים.יום טוב, נענטער צום זיך דא רוקט מען אז זעענדיג מען באקט נאך אסאך פון די אריזאנע ווייץ, און א ריזן ציבור זענען עלול זיך צו טרעפן מיט שווערע שאלות ווען מ'וועט שוין גארנישט קענען טאן, האט דער דאראגער העלפן צו טאן עפעס מ'מוז אז איינגזען שליט"א רב און איסור, געפערליכן אזא פון אידן די זיין מציל און טאקע ווען ס'איז נאך דא צייט זיי זאלן זיך איינהאנדלען

אנדערע ווייץ/מצות.

לאבאראטאריע טרעפטגאר הויכע סאדיום אין די 'מצות'

ווי נאר דער רב האט זיך אונטערגענומען אריינצולייגן מצות די איבערגעגעבן חכם תלמוד דער האט דערין, א צו געוואנדן זיך האט וועלכער שליט"א, רב פאר'ן לאבארטאריע צו אנאליזירן די מצות פון אריזאנע ווייץ, און באזונדערע מצות פון ווייץ וואס זענען געוואקסן אין לאנג איילאנד, פעסטצושטעלן ווי שטארק געזאלצן זיי זענען, און צו פארגלייכן די זאלציקייט אין די צווי סארט

מצות.קענען זיי אז ערקלערט האט לאבאראטאריע די מצות, די אין אליין זאלץ די מעסטן און פארשן נישט נאר זייערע טעסטס אנאליזירן פארשידענע באשטאנדן זאלץ באשטייט וואס מ'קען אידענטיפיצירן. זאלץ אין איז דערפון פראצענט פערציג חלקים, עטליכע פון באשטאנדן אנדערע זענען איבריגע די און סאדיום, וואס מאכט שפורן דעם זאך און כעמיקאלן. די הויפט

זאלציגן טעם איז די סאדיום, און ווען מ'נעמט ארויס די סאדיום פון זאלץ שפורט זיך עס בכלל נישט זאלציג. די לאבאראטאריע האט געזאגט אז די סאדיום שטאפלען ווייץ די זאלץ וויפיל באווייזן קלארסטע די זענען

פארמאגט.די האט מצות, די אויף טעסטס די דורכפירן נאכן ווייץ מיט מצות די אז געענטפערט לאבאראטאריע העכערע א מאל פינף איבער האט אריזאנע יומא פון לאנג פון געבאקן מ'האט וואס די ווי מאס, סאדיום איילאנדער ווייץ. די אריזאנע מצות האט 36 מיליגראם סאדיום צו יעדע הונדערט גראם מצות, קעגן בלויז זיבן

מיליגראם ביי די לאנג איילאנד ווייץ.איז צוריקגעקומען, זענען רעזולטאטן די נאר ווי זענען מצות די שטארק ווי געווארן דערציטערט מען געזאלצן, ענטהאלטנדיג פיל העכערע מאסן זאלציקייט רב דער ווייצן. געוואקסענע נאטורליך פון מצות קעגן אלע צו בריוו א ארויסגעשיקט תיכף האט שליט"א רבנים שליט"א און זיי מעורר געווען וועגן די שאלה, און באשטעטיגט, האבן טעסטס לאבאראטאריע די וואס און האט זיי גערופן אז בעוד מועד זאל מען נעמען שריט

צו צושטעלן כשר'ע מהודר'דיגע מצות אויף יום טוב. אז בריוו, קורצן אינעם שרייבט שליט"א רב דער מבאר צייט קיין געהאט נישט האט ער וואס טראץ הדבר עלי שמוטל "אמרתי באריכות, ענין דעם זיין צו להודיע תיכף ומיד כדי שיהא פנאי להכין מצות כשרים חטים בנמצא יש ותלי"ת הד', לדבר החרדים להציבור המקומות מאותן והותר, די מקומות משאר מהודרים הגדלים על מי גשמים, ועלינו לשבח לאדון הכל שנתגלו לאפות פנאי שיהא כדי מועד בעוד המציאות פרטי אז געקלערט האב איך אידיש: אין מהודרות..." מצות ומדי כדי ס'זאל זיין תיכף עס ליגט אויף מיר מודיע צו זיין צייט אנצוגרייטן כשר'ע מצות פאר'ן ערליכן ציבור, און געלויבט השי"ת אז עס איז דא צו באקומען איבער די פון ערטער, אנדערע פון ווייץ מהודר'דיגע גענוג פלעצער וואס וואקסן אויף רעגן וואסער, און מיר דארפן די געווארן אנטפלעקט זענען עס אז השי"ת דאנקן מציאות'דיגע פרטים גענוג צייטליך, כדי ס'זאל זיין צייט

צו באקן מהודר'דיגע מצות.מ'איז געווען זיכער אז תיכף נאכן הערן פון וואסערע ערנסטע שאלות פון חמץ עס רעדט זיך דא, וועט מען מצות אריזאנע די פארקויפן און באקן צו אפשטעלן נישט מען האט מען און מברר, עס מ'איז ביז כאטש מפרסם געווען די געפינסן, פארלאזנדיג זיך אז זיי וועלן

א ארויסגערופן האט איד', 'דער אין ערשינען איז וואס ביילאגע מצות' 'אריזאנע וואכיגע פאריגע די א געוואלדיגע אינטערעסע ביי די ליינער. מיר האבן באקומען פילע אנפראגעס פון פילע ליינער אפצודרוקן תמצית פון די נייע שערוריה, און די השתלשלות דערפון. אויך האבן פילע געבעטן אז מ'זאל עס אויך דרוקן אין

אידיש, פאר די ליינער וואס עס איז זיי שווער דורכצוטאן דעם ענין אין לשון הקודש. מיר האבן זיך געוואנדן צום דאראגער רב שליט"א, דער מחבר פון די ספרים 'האשל ברמה' אויף דעם ענין פון די ווייץ פאר מצות מצוה, און ער האט אונז געגעבן רשות — בחפץ הלב — איבערצודרוקן טיילן פון זיין חיבור

אין דער אידישער שפראך, לזכות את הרבים.דער פאלגנדער ארטיקל איז אויפ'ן שפיץ גאפל צוזאמגענומען די קראנטע און דאקומענטירטע פאקטן ארום די אין ווייט אזוי אריינצוגיין אן — די פרשה ארום די אינפארמאציע האבן זאלן ליינער די אז — די פרשה

הלכה'דיגע חלקים, וואס איז פארשטענדליך נישט קיין פלאץ אין א צייטונג ארטיקל.

די נייע שערורי'מיט די אריזאנע ווייץ

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

56

אננעמען די נויטיגע שריט מעורר צו זיין וועגן די פרישע חלילה זאלן אידן שריט ריכטיגע די נעמען און שאלה איבערהויפט שאלות. אזעלכע מיט ווערן נכשל נישט צו קומט עס ווען פקפוק יעדן מיט נזהר אידן זענען קראצן, און רייבן צדקניות נשים די און בפסח, חמץ אויסצורוימען לאנג וואכן הפרך עבודת ארבעטן און פירורים, פיל מער וויפיל מ'איז מחוייב מדינא. דא רעדט אזא ערנסטע, הארבע הלכה'דיגע חמץ שאלה, זיך פון דארף מען זיכער נעמען די נויטיגע שריט נישט צו ברענגן מענטשן זאלן עס אריינפירן אין זייערע שטוב און נכשל

ווערן מיט אזעלכע זאכן אין פסח.עס איז אבער זייער אינטרעסאנט אז ביז איצט האט מען נאכנישט געהערט אז זיי זאלן נעמען עפעס שריט, אפילו בלויז מברר צו זיין די פאקטן, ווי געזאלצן די מצות זענען א.ד.ג., און זיך אריינטאן אין די הלכה'דיגע חלקים,

צי דאס איז א חשש חמץ וכדומה.

ווייץ שפורט זיך געזאלצןאון ענין, דעם זיין מברר מער נאכמער כדי האט ווייץ, די טאקע איז סיבה די צי פעסטצושטעלן תורה בני צוויי געשיקט שליט"א רב דאראגער דער זיך האט ווייץ די פארזוכנדיג ווייץ. אריזאנער קויפן זעלבע דאס געזאלצן. זענען זיי אז ארויסגעשטעלט האבן מעיד געווען אסאך כולל אינגעלייט וואס מ'האט אלע האבן געשפירט – ווייץ די פארזוכן צו געגעבן זיי

דערין א זאלציגן טעם.

א חשוב'ער תלמוד חכם שרייבט אין א תשובה, אז ער איז געווען אין א כולל וואו מ'האט עוסק געווען אינעם סארט עטליכע פארזוכט מ'האט און ווייץ, די פון ענין ווייצן, און די בני תורה האבן נישט געהעריג פארשטאנען טעם. דעם פעסטשטעלן און זיין צו טועם עס אזוי ווי אז פארשטאנען ער האט ענין, דעם דורכקלערן נאכן פון סתם אזוי טועם זיין איין ווייצל פון איין סארט, און פעסטשטעלן נישט מען קען אנדערע, די פון נאכדעם די מציאות. דאס איז ווייל דאס ווייצל איז צו קליין, און זיך מאכן אויך קען אלץ שפורט מען דעם טעם, נישט דער בלייבן זאל ווייצל, זאלציגע א זיין טועם נאכן אז טעם אין מויל, און ווען מען פארזוכט די אנדערע, מיינט וואס מען ווייץ אז דער זאלציגער טעם איז פון די מען

פארזוכט דאן. דעריבער, האט דער תלמוד חכם געזאגט פאר די בני הכולל, אז עס פעלט אויס טועם צו זיין פינף שטיקלעך צום קומען קענען צו אמאל, אויף סארט יעדע פון און געזאלצן איז וועלכע עס געהעריג שפורן און טעם מ'זאל די חברי הכולל געבעטן האט ער נישט. וועלכע אים געבן פינף ווייצלעך פון יעדע סארט באזונדער, און וואס ער זאל וויסן פון וועלכע ווייץ מ'גיט אים, און האט געזאגט זיי ער האט דערנאך איינציגווייז. פארזוכט זיי וועלכע פינף האבן געהאט א זאלציגן טעם, און וועלכע די אז ארויסגעשטעלט ווירקליך זיך האט עס נישט. זאלציגע זענען פון אריזאנע, און די נישט זאלציגע זענען

פון לאנג איינלאנד.

כדי צו פארשטיין געבן וואס פאר א טעם מען שפורט דערין, וועלן מיר נוצן א ביישפיל פון חלות וואס מען באקט באקאנט געוויס איז איינער יעדער און שבת, לכבוד אין זאלץ אריינצולייגן מען פארפעלט אויב דערמיט. די חלות, שפורט יעדער אז עס איז אומגעזאלצן; אויב די האבן זאלץ, מאס געווענליכע די אריין מען לייגט חלות א גוטן טעם, אבער מען שפורט נישט דערין ממש לייגט מען אויב ווידער, זאלץ; פון טעם שארפן דעם אריין מער זאלץ ווי געווענליך, וועלן זיין מענטשן וואס וועלן זאגן אז עס איז איבערגעזאלצן, און אנדערע וועלן עס נישט אזוי ווייט שפורן, נאר וועלן האלטן אז עס האט א גוטן טעם. די וועלט זאגן על טעם וריח אין להתווכח – מענטשן שפורן און גלייכן פארשידענארטיגע טעמים, און עס איז זייער אפט אז אויף איין טיש זאלן זיצן אסאך מענטשן, וואס טייל וועלן האלטן אז דער מאכל איז צו שטארק געזאלצן, און אנדערע זאגן אז עס איז געשמאק

און גוט, און שפורן נישט דערין קיין סאך זאלץ.מען ווען ווייץ. די מיט מציאות די איז זעלבע דאס וואקסן וועלכע ווייץ, געווענליכע פארזוכט און בייסט נאטורליך, אין פלעצער וואו עס רעגנט – צום ביישפיל מען אז באשטעטיגן יעדער וועט איילאנד, לאנג אין שפורט נישט קיין טעם, און עס שפורט זיך בלויז ווי מעל. ווידער יעדער וואס וועט פארזוכן אריזאנע ווייץ שפורט אסאך און זאלץ, די צוליב – טעם בעסערן א דערין מענטשן שפורן אויך קלאר די שארפקייט פון די זאלץ. אבער אפילו די וואס שפורן נישט ממש די זאלץ, שפורן וואס איז קלאר צוליב די א בעסערן טעם אז עס האט זאלץ. עס זענען אויך פאראן מענטשן וואס שפורן נישט האלטן זיי ווען נאר עס, בייסן זיי ווען זאלציקייט די עס אויפ'ן שפיץ צונג פאר עטליכע מינוט – אלעס איז געוואנדן אינעם נאטור פונעם מענטש, און ווי שטארק

זיין חוש הטעימה איז. דאס איז אבער אמאל קלאר אז מען שפורט דערין אן אנדערן, בעסערן טעם צוליב די זאלץ, און זייער אסאך

מענטשן שפורן דערין ממש א געזאלצענעם טעם.

לאבארטאריעס באשטעטיגן אזדי 'ווייץ' זענען זייער געזאלצן

אלס דאפלטער בירור, און כדי קלאר צו שטעלן אפילו לייקענען ווילן אין נגיעה א האבן וואס אזעלכע פאר דער צי זען צו און - טעם זאלציגן א שפורט מען אז זאלציגער טעם איז בלויז דא ביי די אריזאנע ווייץ וואס ווערט געוואקסן מיט ספעציעלע מעטאדן און וואסער באשפריצונגען, וואו עס ווערט ווייטער ערקלערט ווערן - האט דער רב שליט"א אויך אפגעשיקט עקזעמפלארן האט מען און נוצט מען וואס ווייצן סארט זיבן פון

גענוצט אין מצות צו א לאבארטאריע.איילאנד לאנג פון ווייץ געווען: זענען ווייצן זיבן די מ'האט און תשס"ט פון זומער געשניטן מ'האט וואס לאנג פון ווייץ מצות; פאראיאריגע די אין גענוצט איילאנד וואס מ'נוצט היי-יאר; ווייץ פון מערילענד; פון אינדיאנא פון היי-יאר; פאר אינדיאנע פון איידעהא;

וואס מ'האט גענוצט פאראיאר; און ווייץ פון אריזאנע.די לאבארטאריע'ס ענטפער, וועלכע איז אנגעקומען אויף פעקס פאר איבער א חודש צוריק, איז געווען אז די ערשטע זעקס ווייצן האבן אלע צווישן 1 און 3 מיליגראם סאדיום פער הונדערט גראם, קעגן 26 מיליגראם סאדיום לאבארטאריע רעזולטאטן: אריזאנער מצות האבן פילפאכיג מער סאדיום

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

57

ב'ון

ליג

אין די אריזאנע ווייץ. דאס האט קלאר פעסטגעשטעלט ווייץ איז פילפאכיג מער געזאלצענער אריזאנער אז די געווענליכע אין קומט וואס סאדיום נאטורליכע די ווי

ווייץ. )זע פאטאקאפי אויף פריערדיגע זייט(די אז באטראכט אין נעמען מען דארף אויך איין פון אנדערש אביסל זיין קענען סאדיום מאסן לאבארטאריע און די אנדערע, וויבאלד לאבארטאריעס קען וואס נוצן קענען זיי וואס מעטאדן עטליכע האבן טוישן די רעזולטאטן, אבער אלץ שטעלט זיך ארויס אז די אריזאנער ווייץ האבן פילפאכיג מער סאדיום — פינף מאל אדער מער — ווי די אנדערע ווייצן וואס מען נוצט.

א חשוב'ער כולל וואס האט געוואלט אליין מברר זיין דעם מציאות האט אויך געשיקט אנאליזירן ביידע ווייצן, פון לאנג איילאנד אריזאנע. די רעזולטאטן זענען געווען אז די פון אריזאנע האט איבער 28 מ.ג. סאדיום, קעגן די

אונטער 2 מ.ג. אין די לאנג איילאנד ווייץ.

פארוואס זענען אריזאנער ווייץ אנדערש?די אז אומאפפרעגבאר און קלאר איז מציאות די מאסן הויכע ספעציעל היי-יאר האבן ווייץ אריזאנער זאלץ. שטעלט זיך אבער די פראגע פון וואס דאס קומט?

און צי עס האט זיך שוין אמאל געמאכט אזא שאלה?דער ענטפער איז אז דאס איז א נייע ערשיינונג, צוליב אזעלכע ווייץ פון גיין נעמען נייע סארט מציאות צו די

פעלדער אין א מדבר געגנט.מ'איז אז ארויס איצט זיך שטעלט עס די דורכטאן געהעריג אן ענין אן אין אריינגעשפרינגען זיך מ'לאזט צי זיין שוקל אן און דעם, ארום מציאות צוליב שאלות אנדערע פארשידענע אין אריין מעגליך פעלדער. די מ'וואקסט אזוי ווי מעטאדן אנדערע די אבער הידור, א עפעס מ'טרעפט אז געמיינט מ'האט עס שטעלט זיך ארויס אז עס איז פילפאכיג יצא שכרו בידים אריינגעלאזט זיך האט היי-יאר און בהפסדו.

ממש אין אזא הארבע שאלה פון מצה מלוחה. ווייץ גענומען מ'האט וויבאלד אלעס איז דאס קיין און מסורה קיין נישטא איז עס וואו פלאץ א אין נישט האבן גדולים די סיסטעם, אויסגעטרעטענע דורכגעטאן די פארשידענע פרטים וואס קענען מעגליך אפעקטירן די כשרות פון די ווייץ, און צוליב דעם טרעפט הלכה'דיגע און פראבלעמען פרישע אין אלץ זיך מען געוואויר מ'וועט נאך וואס ווייסט ווער און שאלות. ווערן, און וואס נאך מ'וועט ערשט שפעטער אויסזאגן, וואס פארא מעטאד מ'נוצט צו פלאנצן און האדעווען די ווייץ אין אזא טרוקן פלאץ, וואו די ערד און וואסער איז

געזאלצן?! פסח האבן אידישע שטיבער די גרעסטע חומרות און וויבאלד מאכן צו אליין אלעס זיך מ'פלאגט אזהרות, מ'פארלאזט זיך נישט אויף קיינעם, און מען עסט בלויז

די לאבארטאריע האט באקומען זיבן סארט ווייץ וואס מען נוצט. אלע אנדערע זעקס האבן בלויז

1-3 מ.ג. סאדיום, און די פוןאריזאנע האט 26 מיליגראם.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

58

וואס מ'האט מקובל און מ'האט געגעסן ביי די עלטערן. געוויס דארפן זיי אוועקשטיין פון די ווייץ - וואו מ'ווערט אלץ געוואויר פרישע מעטאדן וואס מ'נוצט דערין וועלכע ברענגן א עסן נישט און – שאלות ערנסטע אויף זאך אויף וואס עס דא אזוי פיל פקפוקים, און מ'איז נאך גענצליך אומבאהאווענט ווי אזוי

עס גייט צו די פראדוקציע דערפון. פון געהערט האבן וואס ישראל גדולי דערציטערט זענען זיך, רעדט דא וואס נישט זיך מ'זאל אז געווארנט און געווארן

אריינלאזן אין אזעלכע הארבע שאלות.זאלן אידן אלע אז העלפן זאל השי"ת און חמץ, משהו א פון ווערן אפגעהיטן בעת'ן אויסקערן דעם חמץ – אויף וואס דער זענען דאס אז זאגט לוי קדושת הייליגער קשר"ק, שופר, תקיעת פון יושר מליצי די קרייצן, שארן, רייבן, קערן – זאל מען חלילה נישט נכשל ווערן מיט אריינברענגן אזא זאך אויף וואס עס זענען דא ערנסטע שאלות פון צו זיין זוכה שוין זאל מיר און – גמור חמץ ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים אשר יגיע

דמם על קיר המזבח, בב"א.

03/23/11 02:05pm

RABBI A. LAUFER25 ROSS STREETBROOKLYN, NY 11211

Regarding:

RABBI A. LAUFER25 ROSS STREETBROOKLYN, NY 11211

Account No:F04111, RABBI A. LAUFER P.O. No: Inv. No: 1288203Project No: F04111, RABBI A. LAUFER PWSID No:

Sample Number Sample Description Samp. Date/Time/Temp Sampled byL3671266-1 WHEAT - GROWN IN YUMA, AZ 03/03/11 00:00am NA F Customer Sampled

Parameter Method Result Test Date and Analyst

METALS

SODIUM AOAC-ICP Method 21.1 mg/100gms 03/23/11 PG

FOOD CHEMISTRY

CHLORIDES AOAC 986.26 0.047 % 03/23/11 SMSALT AOAC 0.077 % 03/23/11 SM

Sample Number Sample Description Samp. Date/Time/Temp Sampled byL3671266-2 WHEAT - GROWN IN LONG ISLAND, NY 03/03/11 00:00am NA F Customer Sampled

Parameter Method Result Test Date and Analyst

METALS

SODIUM AOAC- ICP Method <2.5 mg/100gms 03/23/11 PG

FOOD CHEMISTRY

CHLORIDES AOAC 986.26 0.015 % 03/23/11 SMSALT AOAC 0.024 % 03/23/11 SM

This report is a revision of report number 1719045Page 1 of 1 Serial Number: 1719133

א חשוב'ער כולל האט אליין געשיקט אויספרובירן ביידע ווייצן.

די רעזולטאטן זענען אידענטיש,אז די אריזאנע ווייץ האבן פילפאכיג

מער סאדיום ווי די לאנג איילאנד

נאך לאבארטאריע רעזולטאטן וועלכע צייגן אזאריזאנע ווייץ האבן פילפאכיג מער זאלץ

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

59

ב'ון

ליג

די שטארקע אנזאמלונג פוןזאלץ אין יומא, אריזאנע

פעלדער אסאך אין אז געווען מעיד האט רב חשוב'ער א אויבערפלאך אויפן זאלץ פון שיכט א מען זעט אריזאנע אין זאמד, די פון אינדעהיים זיך ביי האט רב דער זאמד. די פון זאמד בארימטער א אויך זאלץ. שטיק א ווי ממש ס'איז און פונעם דירעקטאר דער איז וועלכער פראפעסאר וואסער און האט סאטשעז, עי. טשארלס צענטער, אגריקולטור יומא באשטעטיגט אז "אין טייל ערטער ווערט אנגעזען זאלץ אויף די

זאמד אויבערפלאך."גענויע איבערזעצונג אין אידיש פון פראפעסאר טשארלס עי.

סאטשעז:דאס איבער פראגע דיין איבער איז צעטל "דער אנזען פון זאלץ אויף די אויבערפלאך פון זאמדן אין די

לאוער קאלאראדא ריווער ראיאן. אין די געגנט, ווי וואסער אויסוועפונג איז העכער פון 2m )א גאר הויכע שטאפל(, איז דא א מעגליכקייט אז זאלץ זאל זיך אנזאמלען אויף דעם ערד אויבערפלאך. אין די פראצעדור פון אויסוועפונג, ווען וואסער ווערט ווערט גאז, און עס צו פון פליסיקייטן פארוואנדעלט טראנספערירט צו די אטמאספערע, בלייבן ארונטער אויף זאלץ-וואסער אין געווען זענען וואס זאלצן די דעם ערד אויבערפלאך. אין געוויסע ערטער דערקענט אויפן זאלצן פון שיכט( )דינע 'פילם' זעבארע א זיך נישט ווערט די אויבערפלאך וואו ערד אויבערפלאך,

געטשעפעט. וואו פעלדער אין נישט געווענליך מען זעט דאס איז דאס פראדוקציע. אגריקולטור פאר קומט עס וואס ווי מער וואסער, איבריגע לייגן פלאנצער ווייל זאלץ איבריגע אוועקצואוואשן דארף, פלאנצונג די פעלדער אינערהאלב זאנע ווארצלעך די אונטער אונטער פראדוקציע. אונטער די אומשטענדן, שטייגט מיטקומענדיגע און וואסער פון באוועגונג די איבער וואסער פון באוועגונג די פון אראפ-צו-וועגס, זאלץ

און מיטקומענדע זאלץ אויף ארויף."

די הויכע זאלץ שטאפלעןאין קאלאראדא טייך

זאל אז עס די שטארקע טרוקענקייט ברענגט וואס אויסער בלייבן מער זאלץ אויף דער ערד, איז די וואסער וואס מען נוצט אין יומא, צו באשפריצן און באוואסערן די פעלדער אויך זייער טייך, קאלאראדא דארטיגע די פון קומט וואסער די געזאלצן. וואס איז באוויסט און דאקומענטירט אלס זייער א געזאלצענע

טייך. פירנדע די פון זענען וועלכע פראפעסארן, עטליכע אגריקולטור באאמטע און עקספערטן אין די געגנט, האבן אויך קלאר באשטעטיגט אז ווען מען באוואסערט דערמיט פעלדער, טרוקענט אויס די פייכטקייט, און בלויז די זאלץ אין די וואסער אויף שטאפלען זאלץ די אז שרייבן זיי פעלד. אויפן בלייבט וואסער. די אין זאלץ מאסן די ווי נאך העכער זענען דער ערד

בייגעלייגט זענען זייערע ערקלערונגען דערוועגן.

פאלגענד איז די השתלשלות הדברים ווי אזוי מ'האט זיך איצט געפונען איןאן אומפאראויסגעזעענעם פראבלעם פון די הויכע זאלציקייט אין די מצות:

טשארלס עי. סאטשעז, א פראפעסאר אויף זאמד, וואסער און ענווייראמענטעלע וויסנשאפט

וועלכער איז דער דירעקטאר פונעם יומא אגריקולטור צענטער, ענטפערט אויף די פראגע

צי מ'זעט זאלץ אויף די זאמד אין געוויסע ערטער אינעם ראיאן פון די לאוער קאלאראדא ריווער

)וואס שליסט אריין יומא(, און ערקלערט די סיבה דערצו

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

60

צו אנפראגע די פון אידיש אין איבערזעצונג פונקטליכע זייער א איז פאלגענד ענווייראמענטעלע און וואסער זאמד, אויף פראפעסאר א סאטשעז, עי. טשארלס וויסנשאפט וועלכער איז דער דירעקטאר פונעם יומא אגריקולטור צענטער, און וואס

ער ענטפערט:"לכבוד דאקטאר סאנטשעז

איך וואלט געוואלט פרעגן וואס עס איז די סיבה פארוואס ווייץ געוואקסן אין יומא, אריזאנע, האט פיל מער זאלץ )26.0 מ.ג. / 100 גראם( ווי דאס וואס

איז געוואקסן אין ניו יארק )3.00 מ.ג./100 גראם(.איך וואלט אויך געוואלט פרעגן, וואס איז די סיבה אז די זאמד אין יומא באריכות. ענטפער אן פאר געווען דאנקבאר וואלט איך זאלץ. מער האט

אדאנק."ענטפער:

"אין זייער א טרוקענעם קלימאט, זאמעלט זיך אן זאלץ, צוליב די הויכע אויסוועפונג פון די וואסער. ווען וואסער וועפט אויס )ווערט פארוואנדעלט פון פליסיקייטן צו גאז( בלייבן די זאלצן אראפ )אין די זאמד און פארבליבענע וואסער(. די זאלציקייט אין די קאלאראדא טייך איז ארום dS/m 1.2 )ארום 700 טראפן פער מיליאן טראפן(. די זאמדן זענען בערך אנדער-האלבן מאל

אזוי פיל )געזאלצן( אין די מאראסט."פון ענטפער דער פון פונקטליכקייט, שטארקע א מיט אידיש אין איבערזעצונג פארש פלאנצונגען אריזאנע'ס אוו יוניווערסיטי אין פראפעסאר הויפט אטמאן, מייק

אפטיילונג, אויף די זעלבע פראגעס וואס מ'האט אים געשיקט."איך וואלט געוואלט פרעגן וואס עס איז די סיבה פארוואס ווייץ געוואקסן אין יומא, אריזאנע, האט פיל מער זאלץ )26.0 מ.ג. / 100 גראם( ווי דאס וואס

איז געוואקסן אין ניו יארק )3.00 מ.ג./100 גראם(.

איך וואלט אויך געוואלט פרעגן, וואס איז די סיבה אז די זאמד אין יומא באריכות. ענטפער אן פאר געווען דאנקבאר וואלט איך זאלץ. מער האט

אדאנק."ענטפער:

זאלץ מער האבן וועט אריזאנע יומא, אין געוואקסן ווערט וואס "ווייץ ווי ווייץ וואס ווערט געוואקסן אין ניו יארק, צוליב א העכערן באשטאנד פון זאלץ אין די זאמד און די באוואסערונג וואסער אין יומא. זאמד אין יומא האט מער זאלץ ווי זאמד אין ניו יארק צוליב 1( ווייניגער 'ליעטשינג' פון זאלץ דורך רעגן, זינט רעגן איז ווייניגער אין יומא – ליעטשינג איז דער טראנספארט פון זאלץ דורך די זאמד פראפיל דורך דעם שריט פון וואסער 2( די באוואסערונג וואסער אין יומא האט א רעלאטיוו הויכער זאלץ באשטאנד, און עס ווערט

צוגעלייגט זאלץ צו די זאמד פון די באוואסערונג וואסער."

פארוואס איז היי-יאר די ווייץמער געזאלצן ווי אמאל?

דער פאקט אז די זאמד אין די געגנט איז געזאלצן, צוליב דעם טרוקענעם קלימאט, און ווייל די וואסער וואס מען נוצט איז א געזאלצענע וואסער, ערקלערט אבער נישט פארוואס היי-יאר זענען די דארטיגע ווייץ פיל מער געזאלצן ווי די פארגאנגענע יארן, ווען מ'האט נישט געשפורט דערין אזא געזאלצענע טעם. צו פארשטיין וואס עס האט איצט פאסירט, דארף מען אביסל ערקלערן די באוואסערונג סיסטעם פון די דארטיגע

פעלדער.דער גאנצער אויפטו פון די 'אריזאנע ווייץ' ערפינדונג, איז געווען אז עס איז אין א מדבר, וואו עס רעגנט נישט, ממילא האט מען געזאגט אז מען דארף נישט נזהר זיין און

האבן א שמורה אז די ווייץ זאלן נישט נאס ווערן בעפאר'ן שניידן.די וואס מאל ערשטע די איז עס אז ווערן באטאנט דארף דא סאטמארער בעקעריי איז במשך צוויי יאר געגאנגען שניידן ווייץ אין אריזאנע, מיט איבער פערציג יאר צוריק, איז עס געווען אין טוסאן, ווי אין א פייכטערער און קילערער קלימאט אריזאנע, וואס איז פיל רעגנט שניט די פון צייט די אין נאר געהעריג, רעגנט עס און יומא,

דארט ווייניגער.אויף די נייע פלאץ וואו מען גייט, אין יומא, אריזאנע רעגנט אבער בכלל נישט – נו, ווי אזוי וואקסט דארט? אויף דעם האט מהר"א ט"ב מסאטמאר שליט"א געזאגט אין א דרשה, ד' פרשת בשלח תשס"ז, אז מ'האט "אריינגעצויגן פייפס אונטער די ערד אין די קרקע, און ס'קומט וואסער אין די פייפס מתחת לקרקע, און דארט טוט עס אנטרינקען די ערד. ס'וואקסט אן א רעגן, ס'וואקסט אונטערערדיש ווערט דאס געפיטערט מיט וואסער, נאך א פלא פון א מציאות, אזוי קומט נישט

צו, ס'וואקסט די ווייץ אן א רעגן."זיך האט געשיכטע, די אין נאכגיין אריינגעלייגט זיך מ'האט ווען ארויסגעשטעלט אז דאס וואס מ'האט געזאגט פאר'ן ציבור, האט נישט קיין שום שייכות מיט'ן מציאות. דער פאקט איז פונקט פארקערט, אז די פעלדער האט מען אנגעפולט מיט פיר אינטשעס – א טפח הויך וואסער, אזוי ווי א 'סווימינג פול' – וואס ברענגט מיט זיך פארשידענע שאלות צוליב אויסגעוואקסענע ווייצן וואס ווערן איינגעטינקען אין די וואסער און נאך. דאס האט אויך אביסל פארשטיין געגעבן פארוואס מ'האט נישט געוואלט צולאזן דרויסנדיגע רבנים און תלמידי חכמים צו די פעלדער וואו די ווייץ וואקסט. זיי וואלטן תיכף געזען די מציאות

ווי אזוי די פעלדער ווערן באוואסערט.

וואס האט זיך היי-יאר געטוישטמיט באוואסערן די פעלדער?

אז די פעלדער געווען ווען מען האט מעורר יארן, די לעצטע אין וואס רעגן-וואסער די ווי מער פיל נאך און באוואסערט, יא ווערן קומט אראפ אין ניו יארק און ערגעץ אנדערש. זיי האבן זיך פארהוילן דערפון און פרובירט עס צו פארלייקענען. אבער היי-יאר האבן זיי שוין פרובירט מתקן צו זיין דעם ענין, דורך טוישן דעם מעטאד ווי אזוי מען

באוואסערט די פעלדער.

א קאפי פון די אנפראגע צו פראפעסאר טשארלס עי. סאטשעז, וועלכער איז דער דירעקטאר פונעם יומא

אגריקולטור צענטער, און וואס ער ענטפערט

From: Abraham Laufer Sent: Tuesday, Mar 1, 2011 7:59 PMTo: Charles A. Sanchez Subject: Salt in Yuma Crops

Dear Dr. SanchezI would like to ask you, what is the reason that wheat grown in Yuma, Arizona, has much more salt (26.0 - mg/100g), than those grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).I would also like to ask, what is the reason that the soil in yuma has more salt.I would appreciate if you answer in length.Thank you,Rabbi Abraham Laufer

From: Charles A. Sanchez Date: Fri, Mar 4, 2011 at 12:12 PMTo: Abraham Laufer Subject: Re: Salt in Yuma Crops

In arid climates salts accumulate due the high evapotranspiration (ET). When water evaporates (conversion of liquid to gas) the salts stay behind (soil and remaining water). The salinity in the Colorado river is about 1.2 dS/m (about 700 ppm). The soils are about 1.5 times this in the saturated paste extract.CAS

Charles A. SanchezProfessor of Soil, Water, and Environmental SciencesDirector-Yuma Agricultural Center6425 W. 8th Street Yuma Arizona, 85364

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

61

ב'ון

ליג

פאלגענד איז דברים בשם אומרם, וואס הרה"ג ר' משה מנחם ווייס שליט"א, דומ"ץ פאפא בארא פארק, האט געזאגט אין א שמועס פאר מהר"א ט"ב מסאטמאר שליט"א

איבער דעם טויש, און עס איז געווען געדרוקט אין 'משולחן מלכים' פ' ויגש תשע"א."דומ"ץ פאפא: היי-יאר האט מען שוין געשפריצט וואסער פון אויבן, ס'איז שוין נישט קיין מקוה... שוין נישט קיין סווימינג פול... שוין נישט די אלע זאכן. ס'איז הפלא ופלא"

"האדמו"ר שליט"א: אלע מיני פירות און ירקות, אלעס אלעס וואקסט דארט. ס'איז א געבענטשט לאנד, ס'איז א גוטע ערד, עס פעלט נאר וואסער, שפריצט מען אן."

פעלדער די זענען היינט ביז אז קלאר איז שמועס דעם פון אנגעפולט געווארן מיט וואסער ווי א סווימינג פול – אנדערש ווי וואס מ'האט געזאגט אז עס ווערט בלויז געוואסערט אונטערערדיש - און היי-יאר איז אויפגעקומען א נייער מהלך: מ'באשפריצט זיי פון אויבען.

די תוצאות פון באשפריצן די פעלדער פון אויבןאון דא קומען מיר צום סך הכל.

אנשטאט וואס דאס שפריצן וואסער פון אויבען זאל זיין א תיקון, מען ווען קלקלתם. תקנתם אז ארויס באדויערן צום זיך שטעלט שפריצט די שטארק געזאלצענע וואסער פון אויבען, גייט עס דירעקט אריין אין די זאנגען און אין די ווייץ. די פייכטקייט טרוקענט שפעטער אויס, אבער די זאלציקייט בלייבט אין די ווייצלעך. דאס איז די סיבה פארוואס די ווייץ איז היי-יאר פילפאכיג מער געווארן געזאלצן ווי ביז

היינט, און עס שפורט זיך דערין א שטארקן זאלץ טעם.דאס ברענגט אויף מצות וואס מען באקט פון די ווייץ א גאר הארבע שאלה, ווייל עס איז גע'פסק'נט אז די שארפקייט פון זאלץ איז מחמץ די מצות. אין די פוסקים ווערט געברענגט אזוי ווייט, אז האוכל מצה ווי ער איז געזאלצענע מצה וואס עס איינער - מלוחה כאוכל חמץ

עסט חמץ )מרדכי, הובא במג"א תנ"ח ס"ה(. א אננעמען פון פראבלעם דעם באשיינפערליך צייגט דאס נאכנישט זענען וואס ווייצן, סארט נייע נוצן און מעטאדן, נייע דורכגעארבעט געווארן און אויסגעטרעטן געווארן דורך די ראשונים כמלאכים, אזוי ארום טרעפט מען זיך כסדר אין פרישע פראבלעמען

וואס מ'האט זיך נישט פריער פארגעשטעלט און נישט געוויסט.זאלץ אין מצות, איז לויט די פוסקים ממהר להחמיץ, דאס הייסט

אז דאס איז נישט קיין תערובות חמץ, וואס בעפאר פסח קען העלפן ביטול, נאר עס קען מחמיץ זיין די גאנצע טייג ח"ו. דאס איז אלף אלפי פעמים הארבער ווי די קאקאו, פון וואס כלל ישראל – אפילו גאר שוואכע אידן, און אפילו אזעלכע וואס דארפן עס פאר'ן געזונט – האט זיך פאראיאר אפגעשיידט צוליב א שמועה פון איין רב אז עס איז מעגליך דא א תערובות חמץ. דא רעדט זיך פון אן ענין וואס איז מחמיץ דעם טייג, און גדולי הרבנים שרייען אז מען דארף עס מבער זיין, היעלה על הדעת אז א איד זאל מקיל

זיין מיט אזא ענין אין פסח?

קאפי פון די זעלבע פראגעס וואס מ'האט געשיקט צו מייק אטמאן, הויפט פראפעסאר אין יוניווערסיטי

אוו אריזאנע'ס פלאנצונגען פארש אפטיילונג,און זיינע ענטפערס דערויף

From: Abraham Laufer Sent: Tuesday, March 01, 2011 8:01 PMTo: Mike Ottman Subject: Fwd: Salt in Yuma Crops

Dear Dr. Mike Ottman,

---------- Forwarded message ----------

From: Abraham Laufer Sent: Tuesday, Mar 1, 2011 7:59 PMTo: Charles A. Sanchez Subject: Salt in Yuma Crops

Dear Dr. SanchezI would like to ask you, what is the reason that wheat grown in Yuma, Arizona, has much more salt (26.0 - mg/100g), than those grown in N.Y. (3.00 - mg/100g).I would also like to ask, what is the reason that the soil in yuma has more salt.I would appreciate if you answer in length.Thank you,Rabbi Abraham Laufer

From: Mike Ottman Date: Wed, Mar 2, 2011 at 3:47 PMTo: Abraham Laufer Subject: Re: Fwd: Salt in Yuma Crops

Dear Rabbi Laufer,Wheat grown in Yuma, AZ would have more salt than wheat grown in New York due to higher content of salt in the soil and irrigation water in Yuma. Soils in Yuma have more salt than soils in New York due to 1) less leaching of salt from rainfall, since rainfall is less in Yuma, leaching is transport of salt through the soil profile by the action of water, 2) the irrigation water in Yuma has a relatively high salt content and salt is added to the soil from the irrigation water. __________________________

Michael J. Ottman, Ph.D. The University of ArizonaExtension Agronomist Plant Sciences Department P.O. Box 210036 - Forbes 303

זאלן אידן אלע אז העלפן זאל השי"ת און בעת'ן א משהו חמץ, פון ווערן אפגעהיטן אויסקערן דעם חמץ – אויף וואס דער הייליגער קדושת לוי זאגט אז דאס זענען די מליצי יושר פון תקיעת שופר, קשר"ק, קרייצן, שארן, רייבן, קערן — זאל מען חלילה נישט נכשל ווערן מיט אריינברענגן אזא זאך אויף וואס עס זענען דא מיר און — גמור חמץ פון שאלות ערנסטע זאל שוין זוכה זיין צו ונאכל שם מן הזבחים ומן הפסחים אשר יגיע דמם על קיר המזבח, בב"א.

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

62

די ארויסגעשטעלט קלאר זיך האט עס וואס נאך

ערנסטע שאלות פון מצה מלוחה וואס עס איז דא ביי

א דערין שפורן מענטשן וואס — ווייץ אריזאנער די

בעסערן טעם, און א שארפקייט פון זאלץ, און אויך די

אינסטאנצן אגריקולטור ארטיגע און לאבאראטאריעס

— געזאלצן שטארק איז דאס אז קלאר באשטעטיגן

וואלט געווען צו ערווארטן אז די רבנים המכשירים וואס

נוצן די ווייץ און די מצות זאלן זיך אריינלייגן מברר זיין

די מציאות הדברים, און יורד זיין לעומקה של הלכה,

מציל צו זיין א ריזן ציבור פון אזעלכע הארבע שאלות.

ליידער, האט זיך אבער ארויסגעשטעלט אז זיי האבן

מינדסטן דעם מאכן צו מי די גענומען אמאל נישט

אויפריכטיגן בירור. אנשטאט האבן אינשי דלא מעלי זיך

גענומען ווארפן זאמד אין די אויגן, דורך פעלשעווען

דאקומענטן אויף א פרעכן אופן.

עס און אנגעהויבן זיך האט פרשה די ווען געשריבן, ווי די מצות, האט אין געווארן אז מ'שפורט א טעם נתגלה איז איז מקום אז עס אייזעענדיג דער דאראגער רב שליט"א — הארבע אזעלכע פון אידן זיין מציל מ'דארף און איש שאין שאלות — אפגעשיקט מצות פון לאנג איילאנד ווייץ און פון אריזאנע ווייץ, בודק צו זיין די זאלציקייט אין ביידע פון זיי. די לאבאראטאריע האט געזאגט אז פעסטצושטעלן וויפיל זאלץ

עס האט, דארף מען בעיקר מעסטן די סאדיום. אריזאנער די אז באשטעטיגט קלאר האבן רעזולטאטן די ווייץ איז פינף מאל אזויפיל געזאלצן ווי די פון לאנג איילאנד, וואס באדייט אז עס איז דא אן ערנסטער חשש חמץ דערויף, ווי דער מרדכי זאגט אז מצה מלוחה איז ממש ווי חמץ. ווען שטארקע א געמאכט דאס האט געווען מפרסם עס מ'האט

שטורעם אינעם עולם התורה.זעצן שערוריה, אזא זיך געמאכט זיך האט עס ווען אלץ זיך די רבנים ובעלי מכשירים אראפ — אזוי ווי מ'האט געזען אין די לעצטע יארן ווען עס האט זיך געמאכט א שאלה מיט א שאלה אויפגעקומען איז עס ווען אדער קוען, אפערירטע אויף נייע סארט הינער און זייערע אייער א.ד.ג., אדער אפילו אויף האט-קאפס — און מ'איז עס דאן בכובד ראש אין דעם

ענין, כדי מציל צו זיין אידן פון א חשש מאכלות אסורות.איבערהויפט ווען עס קומט צו חמץ בפסח, האט מען אלץ גענומען יעדן נדנדוד פון א חשש גאר ערנסט. אפילו פשוטי עם עסן בלויז וואס מ'האט געקאכט אין די אייגענע שטיבער חומרות די אין זיין צו נזהר כדי נישט, זיך מישט מען און

און הידורים וואס איז געווען אנגענומען ביי זיי. חמץ בפסח איז ממש די הארבסטע זאך ביי א איד, און מ'האט אויף דעם אנגענומען אויסטערלישע חומרות והידורים, און עס געהאלטן די פון אוועקרירנדיג נישט זיך קפידות, געוואלדיגע א מיט וואוינט יעדער און לכל, ידוע דבר א איז דאס — מסורה זיך אין שטוב, און עס איז גענצליך איבריג עס ביי עס מיט

אויסצושמועסן. דעריבער, האט יעדער ערווארטעט אז ווי נאר די שאלה איז פון אין שפיץ וואס שטיין רבנים די זאלן געווארן, באקאנט ענין, זיין בכובד ראש דעם דן זיך אראפזעצן די בעקערייען זיין ונותן איבערגיין די חוות דעת פון די מומחים און נושא

אין די הלכות. זיך האבן וועלכע כוללים געווען טאקע זענען עס די געשיקט אליין האבן און ענין, דעם אין אריינגעלייגט זאכן אויסצופרובירן אין לאבארטאריעס, וועלכע האבן קלאר

באשטעטיגט די געפינסן.עס איז אבער געווען א וואונדער אז זיי האבן רעאגירט צום גאנצן ענין מיט א גלייכגילטיקייט, און האבן זיך בכלל נישט

געקימערט נאכצוגיין די פרטים. אינדערצווישנצייט, האט דער דאראגער רב שליט"א, אויפ'ן זיין די זיך אריינגעלייגט מער מברר רוף פון חשוב'ע רבנים האט מען מ'נוצט. וואס ווייצן ערליי אלע אין זאלציקייטן געשיקט צו די לאבאראטאריע זיבן סארט ווייץ וואס מען האט

גענוצט ביים ציבור היי-יאר און פאראיאר. יעדע אין לאבארטאריע, באקומט אן ווייץ קומען די ווען זענען זיי און נומער, אידענטיפיקאציע אן זיי פון איינע איינגעטיילט געווארן אין פאלגענדע נומערן, וואס מ'קען זען וואס ווייץ איילאנד לאנג די )1 פעקס: בייגעלייגטן אינעם מ'האט גענוצט פאראיאר, און געשניטן אין זומער פון תשס"ט — לעב נומער AH47023; 2( לאנג איילאנד ווייץ וואס מען נוצט היי-יאר — לעב נומער AH47024; 3( מערליענד ווייץ — היי-יאר פון איידעהא )AH47025; 4 — היי-יאר פון )AH47027; 6 — אינדיאנא ווייץ פון היי-יאר )AH47026; 5אינדיאנאער ווייץ פון פאראיאר — AH47028; 7( ווייץ פון

.AH47029 — יומא, אריזאנעדי באריכטן צו געווארן געבעטן איז לאבאראטאריע די סאדיום שטאפלען אין די אלע ווייצן. זיי האבן צוריקגעשיקט די אז געוויזן האבן וועלכע פעקס, אויפ'ן רעזולטאטן די אנדערע ווייץ האבן בלויז פון איינס ביז דריי מיליגראם סאדיום

פער הונדערט גראם, קעגן 26 מ.ג. אין די אריזאנער ווייץ.

פעלשונגען — אנשטאט בירורים

למי החותמת ולמי הפסילים:

לאבארטאריע שיקט די רעזולטאטן דורכ'ן פעקס. די אריזאנער ווייץ

האט 26 מ.ג. סאדיום פער הונדערט גראם, קעגן 1-3 מ.ג. אין אלע

אנדערע ווייצן וואס מ'נוצטזעט דעם פעקס אויף א גרעסערן פארמאט, זייט 57

די קליידער און שיך געשעפטן, קליידער הוטן מאכערס, שייטל פאבריקאנטן, דעזיינערס, און דאס גלייכן. מיר שפאנען זיי איין צוהילף, טייל מאל אן זייער וויסן, מיט אויסריידן וועגן די וויכטיגקייט פון נישט אפילו ס'איז אז און פרנסה זייער געפערליך. בקיצור, מיט די ריכטיגע הילף

קומט מען אן ווייט."פון פרעגן איר דארפט פראגע "די צעלאכט נאך," אונז טאנצן וואס די עס וויאזוי זיי "פרעגט שאקנהז. זיך כא, כא, שנעל... אזוי זיך צעשפרייט מורא אזוי זיי האבן וועמען פון כא, ס'איז צוריקגעשטאנען?... אויסצוזען ממש א געלעכטער צו זען ווי זיי שטעלן זיי מ'וואלט ווי פונקט געטריי, צו זיך

געצאלט דערפאר..."

וויאזוי גייט יעדער אין טאקט מיט

אייערע מאדעס?

"ביי יעדע פראגע וואס קומט אונטער, ווענדן מיר זיך צו אונזער פסיכאלאגישע דעפארטמענט," ערקלערט ושתי, "בלויז אנטיילגענומען מיר האבן וואך פאריגע אין א גרויסע פסיכאלאגישע קאנווענשאן די ענינים. וואו מיר האבן ארומגערעדט פיל זייער אז ארויס זיך שטעלט עס מענטשן ליידן פון א מאנגל אין זעלבסט–

און זעלבסטזיכערקייט, און שאץ לויט זיך זיי אידענטיפיצירן דעריבער ארומיגע אלע אויב ארומיגע. זייערע בער, א זיין אויך איך מוז בערן, זענען אקסן, זענען ארומיגע אלע אויב ניין? אלע אויב אקס. אן זיין אויך איך מוז מיט דזשאמפערס מיט גייען ארומיגע אויך איך מוז דאן ערמל, געפאסטע מיט גייען ארומיגע אלע אויב גיין. אזוי קלעביגע, צוקנייטשטע שטיוול, מוז איך אויך אזוי גיין, אנדערש בין איך נישט קיין אקס ווי אלע. אונזער שווערסטע ארבעט די מענטשן, קלוגע די מיט טאקע איז זעלבסט–שאץ גענוג יא האבן וועלכע צו נארן. שנעל אזוי נישט זיך לאזן און קינדער. זייערע דורך צו מיר קומען זיי די מיידלעך נעמען טענה'ן צו די מאמעס אז זיי שעמען זיך מיט זיי, און פארוואס אלע אזויווי אויסזען נישט זיי קענען די זיך שטעלן דערנאך און מאמעס, געטרייע מאמעס צו. אזוי האבן מיר נאך און נאך טאקטיקן, ביז אלע גייען טאקע

צום טאקט."וואס מיטל מיט'ן זיך באנוצן "מיר הייסט שקר החן והבל היופי," זאגט זרש אפן, "דאס טייטשט, מיר געבן פאר שקר אביסל חן, און פאר הבל גיבן מיר אריין

וויאזוי אנדערש, יופי. ספעציעלע א א אז שווערן זיך מ'זאל אז מעגליך איז לעכעריגע זאק פון וואס עס שטעקט זיך ארויס אן אונטערהעמד איז "שיין"? און וויאזוי איז מעגליך אז מ'זאל זיך איינרעדן אז שפיציגע שיך וואס דערמאנען פונעם בייזן מכשפה אינעם "הענסל און גרעטל"

"שיין"? איז מעשה'לע טעם'לאזע די אז אדער זענען וואס צירונגען געהאנגען גלאז פשוט'ע אדער שווארצע אויף איז שטריק, רויטע וואלטן מיר ווען "שיין"? די אז קאנצענטרירט זיך שיין זיין זאלן מאדעס ערגעץ אין מיר וואלטן מיר אנגעקומען. נישט מיט'ן דעריבער גייען וואס וועג איינציגן דער אונז: פאר בלייבט

וועג פון שקר."פון צו נעמען "מיר דעת," זייער מענטשן "מיין שאקנהז. זאגט לאזונג איז אז ווען מ'זעט א משוגעת גענוג מאל און עס ווערט לאנג, גענוג וואס ס'איז נארמאל, און נארמאל געווען פריער איך משוגעת. א ווערט הנאה באזונדער האב די מיט טון צו דאס וואס מלבושים סארט ספעציעל טראגן פרויען דאן ווייל צניעות, פאר דעם ארויס איך צי אונטער פון קארפעט זייערע פיס און איך האב

דעם לעצטן לאך. צום ביישפיל, די הוטן. לשם היטן די אן זיך טוען פרויען די צניעות, צוצודעקן דאס שייטל. איך האב אויף אפצוטון זיי הנאה ספעציעלע א טערקיש )איך מיין, אויף עמלקי'ש( דורך נוצן טאקע זייערע הוטן אלס ציל–ברעט פאר אונזערע מאדעס. מיר נוצן דווקא די אויפפאלענד אויסזען מאכן צו זיי הוטן אריין מיר לייגן אמאל פורים'דיג. און זיך וואקלען וואס הוטן די אין פעדערן מיט יעדע ווינט, אמאל מאכן מיר פיצלנע און קאפ שפיץ אויפ'ן ליגן וואס היטן דערפון ארויספאלן דארפן שייטלעך די סיבה איין זייטן. די אויף צופליען און זיך פארלייג פערזענליך איך פארוואס אזוי אויף די הוטן איז ווייל איך וויל נקמה

אויף קרוין דער וואס דעם אין נעמען פארנארט דאן מיך האט קאפ מרדכי'ס מיין איז ער אז געמיינט האב איך און באגאסן איך האב דעריבער און טאטע, דעם אויסער מיסט. מיט טאטן מיין פרובירן מיר צו פארוואסערן דעם חילוק א און קאפ–צודעק געהעריגע א צווישן

פאבריצירן דורך בענד/בענדל/בענדעלע שפיץ דעם צו נאר דעקן וואס היטן אויפ'ן האלבוועגס אזוי ליגן און קאפ שייטל. פון דארט ביז'ן אויסטון דעם הוט אינגאנצן איז א קאצן שפרונג. אבער איך קומען אייגנטליך אז דערציילן אייך מוז פאר גרויסע קריגערייען אין אונזער אפיס נישט מ'זאל האלטן טייל דעם. וועגן אסאך ווייל הוטן די מיט אזוי טשעפען אינגאנצן דעם צוליב עס האבן פרויען א מיט צוגעדעקט זיך און אויסגעטאן טיכל. כאטש קעגן דעם טיכל האבן מיר נישט עס איז דאך אבער עצות, אויך אנדערע די פון אונז. פאר געוואונטשן צו יא הנאה דירעקט מיר האבן זייט "דרייען א קאפ" מיט די הוטן, און אפילו

עס קאסט אמאל א פרייז, איז עס כדאי אנצוהאלטן. אוי, כ'רעד שוין צופיל..."

וואס זענען אייערע שוועריגקייטן

ביים האנדלען אין אזא פעלד?

שטענדיג זיין פון שוועריגקייט "די נישט פון פאראויס, טריט איין מיך מוטשעט רגע, קיין שלאפן "מיר ושתי. זאגט אויס," אביסל אויף ארבעטן שטענדיג דארפן אויפאמאל פראנטן פארשידענע אויף פיס, די ביז קאפ פון —זומער שטיוול, מאנטלען, ערוואקסענע, קינדער, קליידער, שניט, די פארב, די ערמל, די גאנצע א ס'איז סחורה... די לייכטע קיין נישט און געטואכץ עס איז דערפאר אבער פעלד, אינטערעסאנט. אויך טאקע אינטערעסאנט אלעמאל ס'איז קוריאזע מיט אויפצוקומען וואוילגיין לאזן זיך און בייפאלן, ציגעלעך די פון חשבון אויפ'ן ווי אויס אונז פאלגן וואס

געטרייע סאלדאטן."פארמאסקירן דארפן "מיר זרש, זאגט טאקטיקן," אונזערע "מיר דארפן זיך היטן פון די וואס פלענער. אונזערע שטערן ווילן אסאך מאל באנייען מיר א מאדע דורכ'ן עס מאכן אביסל איידל, און נאר נאכדעם וואס אלע קויפן עס שוין ווייזן מיר די ריכטיגע פארבן — שכל האבן מ'דארף דערפון. גיין צוביסלעך, אמאל דארף מען אפילו אדער אינטש, ביי אינטש סענטימעטער ביי סענטימעטער.

בקיצור, מיר שלאפן נישט.""ס'זענען אלץ דא אזעלכע וואס לאזן זיך נישט פון אונז," זאגט שאקנהז. וועג אין שטיינער אונז זיי שטעלן "און דורך אויפקלערן אנדערע וועגן אונזערע אמת'ע כוונות. אבער וואס קען מען טון, קען וואס בלינד? זענען אלע נישט אז נאריש? זענען אלע נישט אז טון מען געבן אלע נישט אז טון מען קען וואס אונז אוועק זייער שכל אויף א גאלדענע טאץ? ביי אונז זאגט מען: אמאל געווינט

מען און אמאל פארלירט מען..."

ווער וועט לאכן צום לעצט?

והדר "עוז מקיים זענען וואס די לבושה... ותשחק ליום אחרון!"

א פרייליכן פורים!

ותמצ

ע אנ

ריז א

מאיו

63

ב'ון

ליג

אינשי אז דערוויסט זיך מען האט אינדערצווישנצייט, דלא מעלי האבן גערופן אין די לאבאראטאריע און גערעדט פאר ווייצן זיבן די געשיקט האבן וואס די פון נאמען אין טוישן צו פרובירט האבן און טעסטס, לאבארטאריע פארשידענע זאכן. בשעת מעשה, האט מען נישט פארשטאנען וואס זייער ציל איז — אויב האבן זיי געמיינט מברר צו זיין די צו ווייצן די שיקן געקענט אליין זיי האבן אמת, דעם

לאבאראטאריע עס צו אנאליזירן. נאך עטליכע טעג האט זיך ארויסגעשטעלט אז זייער כונה די וויסן צו נישט-אמאל קימערט זיי בירור. קיין נישט איז מציאות וועגן די כשרות וועגן זייער ווייץ. זייער ציל איז בלויז געווען צו פעלשעווען און פארנארן דעם ציבור. דאס האט זיך די פון פעקס א ארויסגעגעבן האבן זיי ווען ארויסגעוויזן, לאבאראטאריע, וואס איז מכלומר'שט אנגעקומען צו די וואס האבן געשיקט פארלאנגן די טעסטס, אין וואס עס שטייט אז די לאנג איילאנד ווייץ ענטהאלט מער זאלץ ווי די פון אריזאנע. ווי נאר דער רב שליט"א האט ענטהאלט די פעקס וואס זיי פארשפרייטן, האט ער תיכף געזען אז דאס איז געפעלשעוועט און געשטיקעלט. דאס שטעלט זיך קלאר ארויס פונעם פאקט וואס אין זייער אזוי-גערופענע פעקס ווערט די אריזאנע ווייץ די געווען איז דאס וואס ,AH47028 אלס אידענטיפיצירט לאבאראטאריע'ס אידענטיפיקאציע נומער פאר די אינדיאנער די אין עס מ'זעט און פארשטייט, דעת בר יעדער ווייץ. פארשידענע דאקומענטן, אז יעדע זאך וואס מען שיקט טעסטן באקומט אן אייגענארטיגע נומער, און די לעב נוצט נישט די דאס פראדוקטן. צוויי פאר נומער אידענטיפיקאציע זעלבע באדייט אז די פעלשער האבן פשוט אויפגעטוישט די ווייצן זאלץ אינדיאנא'ס געלייגט און האבן נומערן — די אונטער מאסן )וואס אגב, לויט די לעב איז עס בכלל נישט קיין גוטער אנדייט אויף די זאלציקייט אין א פראדוקט( אויף די אריזאנער

ווייץ. אין קורצן, די אינשי דלא מעלי האבן פשוט דורכגעפירט א פרעכע, אומפראפעסיענאלע פעלשונג, זוכנדיג צו פארווישן די הלכה. זיין צו צו ערמעגליכן מברר די פאקטן, אנשטאט אויך האבן זיי בכלל נישט ארויסגעגעבן די סאדיום רעזולטאטן אז קלאר צייגן וועלכע ארויסגעגעבן, האט לעב די וואס אריזאנע ווייץ האט פיל מער סאדיום ווי די פון לאנג איילאנד.לאבארטאריע די אנגעקומען איז טעג עטליכע נאך רעזולטאטן אויפ'ן פאסט צו די וואס האבן געשיקט די ווייץ צו טעסטן, און צו זייער וואונדער האט געפעלט די רעזולטאטן וואס איז געווען די נומער פון ,AH47029 פאר לעב נומער איז פעקס אינעם וואס טראץ איז דאס ווייץ. אריזאנער די קלאר געשטאנען אז זיי האבן באקומען אלע זיבן ווייצן. נאכ'ן זיך ארויסגעשטעלט אז די זיך פארבינדן מיט די לעב, האט אינשי דלא מעלי האבן גערופן אין נאמען פונעם אריגינעלן די פארווישן צו שפיצלעך פארשידענע גענוצט און שואל, רעזולטאטן פון די אריזאנער ווייץ, אז עס זאל נישט אנקומען. די צו ערהאלטן נישט באוויזן היינטיגן טאג האט מען ביז'ן אריזאנע די פאר רעזולטאטן די מיט רעפארט אריגינעלע

ווייץ.אויך האט זיך ארויסגעשטעלט אז די אינשי דלא מעלי האט אויך פארלאנגט באזונדערע טעסטס אויף די זאלץ מאסן פון די ווייצלעך, אין נאמען פונעם שואל, און האבן גענוצט זיין קרעדיט קארד, וואס איז פשוט גניבה, אבער נאכן ערהאלטן די רעזולטאטן האבן זיי געשפורט פאר וויכטיג עס צו פארווישן און שטיקלען, לייגנדיג די רעזולטאטן פון די אינדיאנער ווייץ, ווי גלייך זיי זענען פון די אריזאנער ווייץ. זיי האבן אויך זיכער געמאכט גענצליך צו פארווישן די אריזאנער רעזולטאטן, און די באקומען געקענט נישט מען האט טאג היינטיגן ביז'ן לעב פון ווייצלעך די פאר מאסן זאלץ די פאר רעזולטאטן נומער AH47029, וואס איז געווען די נומער פון די אריזאנע.זעענדיג אז די אינשי דלא מעלי האבן ארומגעפאטשקעט

די אזוי גערופענע רעזולטאטן וואס די אינשי דלא מעלי האבן געפעלשט, מערקט אז די נומער וואס זיי נוצן

פאר די אריזאנער ווייץ, איז אין די ערשטעפעקס רעפארט די נומער פון די אינדיאנע ווייץ

די לאבארטאריע רעזולטאטן אויפ'ן פאסט, און עס פעלט די רעזולטאטןפאר לעב נומער AH47029, וואס איז געווען די נומער פון די אריזאנער ווייץ

יצא ס'איז ווען זמן א פורים, לכבוד רינען סוד און אלע באהאלטענע סודות ענדליך ארויס, איז אונז געלונגען צו כאפן הויכע די מיט אינטערוויו זעלטענע א קנאקערקעס וואס פירן אונז אלע ביי די מיט'ן און אנשטרענגונג גרויס נאך נאז. האבן בענדלעך, האקעלע אסאך ציען מיר ענדליך דערגרייכט אן ערשטמאליגע פרויען בארימטע אפאר ביי אינטערוויו פון חלק גרויס א קאנטראלירן וואס זענען מיר לעבן. טעגליכע טאג אונזער זיכער אז איר וועט הנאה האבן פון דעם

עקסקלוסיוון אינטערוויו.

א גוטן, שוין לאנג וואס מיר פרויען

וואונדערן זיך ווער עס שטייט אונטער די

סטיילס וואס טוישן זיך חדשים לבקרים,

און דאנערשטאג, און מאנטאג יעדן

בייפאלן, אנדערע מיט מאל יעדע

פונעם אינטערעסאנט מער איינס

כבוד גרויסע א אונז ס'איז צווייטן.

זיך פערזענליך צו באקענען זכי' און

רודער ביים שטייען וועלכע די מיט

און ]פאר[דרייען די וועלט. ביטע טיילט

מיט אייערע געפילן איבער דעם ענין.

פון אייניקל גלייכע א בין "איך זיך פארמאסטן וועלכער האט נבוכדנצר די צווישן ישראל כלל אויסצומישן

וועלן זיי אז פארזיכערן און פעלקער קיינמאל נישט זיין ראוי אויסגעלייזט צו "אלס ושתי המלכה. ווערן," טיילט מיט א געטרייע אייניקל פון מיין גרויסן זיידן, זיך אנגעשלאסן אין די מאדע– האב איך

פאראיין וואס דאס העלפט אונז האבן א אידישע די אויף אויבערהאנט שטארקע פרויען. ווען זיי טאנצן אונז נאך, ווייס איך פון נחת געשעפט וואלט זיידע מיין אז מיר, און דאס גיט מיר פיל באפרידיגונג."

"כאטש איך בין נישט קיין עמלקית'טע — עס פאסט מיר ניטאמאל צו רעדן די האט דאס ]און עמלקים די פון שפראך בית שלום ווייניג נישט געווען גורם פראבלעמען ביי מיר אינדערהיים, ס'זאל זייער איך בין זיין[, אויסגערעדט נישט זרש, זאגט אונז די עמלקים," צו נאענט באבלגאם איר מיט קנאק איין צווישן אויך פארשטיי "איך צווייטע. די און זייער און אידן צו שנאה טיפע זייער צרות אידישע פארלענגערן צו שטרעבן איך האב דעריבער גלות. לאנגן אינעם זיך פאראייניגט מיט די מאדעס–קאמיטע און מאדעס די פארשפרייטן העלפן צו אונזערע אין אידן די האלטן דערמיט

לאפעס ווי לענגער."פון טאכטער געטרייע א בין "איך המן'ס שאקנהז, זאגט המן," טאטן מיין געווען איך בין "אייגנטליך טאכטער.

וויי מיר טוט הארץ דאס ליבלינג. זיין איך וואס בושות די אויף היינט ביז די פון יענעם טאג האב אים פארשאפט פאראדע, ווען איך האב אים באגאסן מיט פארקריך וואס אוי, מיסט. אמפער אן זאכן. פערזענליכע מיינע מיט דא איך די אין קאריערע מיין וועגן פרעגט איר מאדעס אינדוסטרי? איך ארבעט צוזאמען מיט פיל טיכטיגע פרויען אנצוקליידן די פורים'דיג זיין זאלן זיי פרויען אידישע פערזענליך איך בין גראדע יאר. גאנץ א שטארק אקטיוו — איך שטופ שטענדיג און געוואגט זיין צו מאדע–קאמיטע די מיט ארויסצוקומען האבן מורא נישט האט מאל אסאך פארשריפטן. מאדנע צו בין איך אז פארשריגן שוין מיך מען אננעמען מ'וועט טאמער און געוואגט, זיך פרויען די וועלן פארשלאגן מיינע גענצליך און אונז פון אויסלאכן פשוט אבער פלענער, אונזערע באיקאטירן ווען מ'האט מיך געפאלגט איז מען צום דער ביישפיל, צום צופרידן. געווען סוף שווארץ מיט בלוי מאכן פון איינפאל אלע אויפטו. מיין געווען איז סטייליש קיין אז אויסגעלאכט דאן מיך האבן מיאוס'ע די קויפן נישט וועט איינער אומבא'טעמ'טע די מיט )זעק( קליידער בלויע קאליר נאכדערצו אין קאמבינאציע אבער זיך האב איך שווארץ. מיט אונזער אז מייניגע דאס ביי געהאלטן כח איז פיל שטערקער ווי זיי מיינען און לעצטע דאס האבן סוף צום וועלן מיר טאקע אונז זיך האט עס און ווארט, יעצט איך האלט אויך אזוי איינגעגעבן. אינמיטן ארבעטן אז די קומענדיגע מאדע זאל באפעלן אז אלע זאלן — — — איין מינוט, מ'האט מיר ערלויבט צו געבן דעם נישט תנאי קלארן א מיט אינטערוויו און חדר, פון סודות קיין ארויסצוגעבן איר וועט מיר מוזן אנטשולדיגן אויב איך

וועל זיך האלטן צו דעם."

פון וואו נעמט איר די אלע

בייפאלן?

"אה, ס'איז אן אלטער סוד אז מיר נוצן איבער די אלטע מאדעס פון יארן פריער, אביסל עס מען בעסערט אמאל נאר "צום ושתי. אונז ערקלערט אויס," פאפס הויכע די פון מאדע די ביישפיל, אין די האר, דאס איז ארומגעגאנגען פאר בערך צוואנציג יאר צוריק נאר דאן האט מען געדארפט איינדרייען די פאפ און עס איז היינט און שפיציג, ארויפקוועטשן רייף א מיט אן עס מ'טוט ווען בעסער

און מ'שטופט עס פאראויס אין א שיינע רונדיגע טורעם. היינט איז אויך ערלויבט אדער גאר פארצוגליך צו טראגן די פאפס וואס סטיל א האר, צאמגענומענע מיט וואלט אויטאמאטיש באטיטלט א מיידל אלס "נעב" אין די פארגאנגענהייט. דאס זעלבע איז מיט יעדע טויש — די קורצע טאקטיק אלטער אן זענען שעסלעך אונזערע, און אזוי אויך די איינגעצויגענע

שעסלעך וואס שווימען יעצט ארויף."ציל–אריענטירט," זייער זענען "מיר זאגט זרש. "מיינט נישט אז מיר זיצן און חלומ'ען וואס עס זאל זיין די קומענדיגע מיר וואס צו טראכטן מיר נאר מאדע, דעם לויט און אנקומען, יעצט ווילן טוישט מען די מאדע. עס ארבעט יעדעס דעם, אויסער און אויסנאם! אן מאל פייניגן צו הנאה זייטיגע א מיר האבן אונזערע מיט פרויען אידישע די אביסל א מיט אויף מיר קומען אמאל מאדעס. אויף שיך שפיציגע טראגן פון בייפאל וואס מען וואקלט זיך ווי א שיכור, פשוט זיי וויי צו טון די פיס. אמאל קומט מען אויף מיט א בייפאל פון שמאלע שעסלעך, וואס די אלגעמיינע סיבה וואס אויסער פשוט עס פייניגט דעם, אונטער ליגט אין נעבעך זיך געפינען וואס פרויען די אן ענגע תפיסה און האבן שוועריגקייטן

מיט'ן גיין..."אין דעם "מיר האבן אסאך ערפארונג "מיר שאקנהז. זיך בארימט פעלד," דאך אבער געזען, אסאך שוין האבן צייטן לעצטע די אן זיך מיר שטרענגען געוואגטע מער ווי מיט ארויסצוקומען בייפאלן, וואס מיר האבן זיך אמאל נישט ערלויבט. דאס איז ווייל ס'איז נישט קיין קאמף, לעצטן ביים האלטן מיר אז סוד אראפלייגן דארפן ווען זייט איין און דאס געווער. מיר וועלן קעמפן מיט אלע

מיטלען!"

וויאזוי פארשפרייט איר די נייע

מאדע אזוי בליץ–שנעל?

טויש דעם אויס שטענדיג נוצן "מיר בויען "מיר ושתי, זאגט סעזאן," אין פרויענישע נאטירליכע די אויף אויך פאר געפעלן וועלן פון אייגנשאפטן זייער אויף און משפחה, און חבר'טעס וואס ניי, איז וואס זען צו נייגעריגקייט

איז "אין", און וואס יענער טראגט."שטאב," געניטע א זייער האבן "מיר זאגט זרש מיט שטאלץ, קראכנדיג ווידער אויף ארבעטן "מיר באבלגאם. איר מיט פארשידענע פראנטן אויפאמאל — אויף

לאמיר זיךצונויפרעדן

א גאנץ יאר פורים

קורצע שמועסן איבער אקטועלע טעמעס, ארומגענומען פון פארשידענע שטאנדפונקטן

ח. גרינוואלד

יומא אריזאנע מצותגליון ב'

64

אמאל ווידער מען האט רעזולטאטן, די מיט געווען מטשטש און אפגעשיקט די לאנג איילאנד און אריזאנער ווייץ צו טעסטן, סיי פאר די זאלץ און סיי פאר די סאדיום, און עס האט זיך ארויסגעשטעלט אז די רעזולטאטן זענען קאפויער. די אריזאנער ווייץ זענען ארויסגעקומען פיל העכער אין די זאלץ מאסן, און פיל-פאכיג מער אין די סאדיום

מאסן, קעגן די לאנג איילאנד.מענטשן די ווייט ווי באווייז אלס דינט אליין, געשיכטע די נישט דעם עצם ענין אליין, די כשרות פון די אינטרעסירט ליידער ווייץ, צוליב זייער רייץ זיך צו האלטן מיט זייער ערפינדונג, און צוליב ערנסטע אזעלכע מיט שפילן צו זיך אפילו גרייט זיי זענען נצחון שאלות פון חמץ בפסח ה"י, וואס איז געווען די הארבסטע זאך ביי די

פשוט'סטע אידן.עס לאזט זיך נישט גלייבן אז דאס איז דער צוגאנג צו אזא הארבע שאלה, אויף וואס דער מרדכי זאגט 'האוכל מצה מלוחה כאוכל חמץ זיי אנטשלאסן שטארק ווי ליידער צייגט צוגאנג, דער אט בפסח'. זענען מכשיר צו זיין די מצות אין יעדן פאל, נישט קיין חילוק וואס און אונטער, קומען עס שאלות הארבע וועלכע און מציאות דער אנשטאט טאקע נאכצוגיין די פאקטן, וועלן זיי אלעס אנווענדן זיי צו

פארדרייען און פעלשעווען. אלץ גרייט זענען זיי וואס באווייז א ווי דינען דארף דאס ווייץ, פאר יעדן פרייז און אין אלע זיין די אנצואווענדן מכשיר צו אומשטענדן. עס איז צום האפן אז ערליכע אידן, תמימי לב — וואס זיי, און איבערהויפט זייערע בני בית מוטשען זיך אויסצורוימען דעם חמץ, און לאזן זיך קאסטן צו האבן א כשר'ן פסח — זאלן חלילה נישט נכשל ווערן דורך אריינברענגן אזעלכע מפוקפ'דיגע און לויט'ן מרדכי "כאוכל חמץ'דיגע" מצות, און זאלן איינזען אז אויף אזא זאך קען מען נישט אינטרעסירט עס פירן וואס די וויבאלד זיין, סומך נישט זיך כשרות און מצות מהודרות, נאר נצחון און אויסצופירן דאס זייעריגע. באזינען זיך זאלן זיי אז העלפן זאל אייבירשטער דער

וואס פאר א קרומער, פסול'דיגער מהלך זיי האבן אדאפטירט,

אזש ביז'ן זיין גרייט זיך צו פארמאכן די אויגן און איינשטעלן

מיט אן ערנסטן מכשול פון חמץ בפסח, און זיי זאלן זיך נאך

באזינען און פרובירן מברר צו זיין דעם אמת און די הלכה,

מציל זיין א גרויסער ציבור אידן פון אזוי פיל מכשולות.

מיט ענדיגן צו פאסיג העכסט איז עס ישכר ר' הגה"ד פון עובדא באוויסטע די זי"ע. פאלגענד איז ווי אזוי די דוב מבעלזא מעשה ווערט געברענגט אין די הגדה מדרש בחידוש מיט די הוספת אמרי קודש: כ"ק מרן זיך ז"ל האט דערציילט אז עס האט מהר"א א אז ז"ל, פאטער זיין ביי געמאכט אמאל מיט זיין מהנה געוואלט אים האט מענטש פוילן )אין כרפס. אויף )פיקעלס( אוגרעקעס איז נישט געוואקסן און עס איז נישט געווען צו באקומען קיין גרינצייג פסח צייט, צוליב די קעלט(. דער איד איז געווען באקאנט מיט א גיט אייגענטומער, וועלכער האט געהאט א גארטן, און דורך ספעציעלע מעטאדן און באהאנדלונגען איז שוין ביי אים געוואקסן פרישע גרינצייג בעפאר פסח. איז געגאנגען דער מענטש און האט גענומען א פרישע

אוגרעקע פון די גארטן און עס געברענגט פאר ר' ישכר דוב זצ"ל צו נוצן פאר כרפס.הגה"ק ר' ישכר דוב זצ"ל האט עס אבער נישט געוואלט אננעמען. ער האט געזאגט דעם טעם, ווייל אלע מאכלים אין פסח דארפן האבן א געוואלדיגע שמורה אז מ'זאל נישט נכשל ווערן מיט קיין משהו חמץ. א מענטש דארף פרובירן מיט אלע מעגליכקייט זיך אפצוהיטן, אבער צום סוף דארף מען וויסן אז אלעס ווענדט זיך אין סייעתא דשמיא און מ'דארף מתפלל זיין ביי השי"ת צו ווערן אפגעהיטן אז מ'זאל חלילה נישט נכשל

ווערן פון א משהו חמץ.

האט הגה"ק ר' ישכר דוד זצ"ל געזאגט דערויף: די מאכלים וואס אונזערע עלטערן און אונזערע רבי'ס האבן שוין געהאט, האבן זיי שוין מתפלל געווען און געעפנט א וועג און טיר מיט זייערע תפלות, איז פאר אונז אויך לייכט מתפלל צו זיין דערויף. אבער די עסנווארג וואס זענען נישט געווען אין די צייטן פון אונזערע אבות און רבי'ס, און זיי האבן נישט מתפלל געווען דערויף, דארפן מיר איצט אנהייבן פון דאסניי און עפענען

א נייעם וועג פאר די תפלות, מתפלל צו זיין אויף די עסנס, און דאס איז זייער שווער. דעריבער האט ער אנטזאגט די גרינצייג און עס נישט געוואלט עסן אין פסח. שרייבט די הגדה אז מרן מהר"א ז"ל האט צוגעענדיגט אז אויסער דעם טעם, איז אויך געווען דערין א רוח הקודש, ווייל עס האט זיך שפעטער ארויסגעשטעלט אז כדי צו וואקסן די פירות

האט מען געגאסן בראנפען אונטער די ביימעלעך.

לענינינו, קען מען גאר אסאך ארויסלענען פון די מעשה. ערשטנס זעט מען ווי מ'דארף אנטלויפן פון א נייע זאך, וויבאלד אונזערע עלטערן און רבי'ס האבן נאכנישט מתפלל געווען אז מ'זאל האבן די סייעתא דשמיא דערויף. — אויך צייגט עס בפשטות, אז א נייע זאך, אין וואס מען נוצט נייע מעטאדן, קען מען שפעטער געוואויר ווערן זאכן וואס

מ'האט נישט געוויסט, און דאס קען ארויפברענגן ערנסטע שאלות. און אונזער מציאות איז פיל הארבער ווי יענע שאלה. ביי די אוגרעקעס, האט מען וויבאלד מ'האט זיין, פיל לייכטער געקענט טרעפן דוחקים און חילוקים עס מתיר צו בלויז געגאסן די בראנפען אונטער די פירות, אין די זאמד. דאך האט מען זיך געפרייט אז לא יאונה לצדיק כל און, און מ'האט נישט געזוכט קיין התחכמות. על אחת כמה וכמה, אין אונזער פאל, וואו מ'שפריצט געזאלצענע וואסער אויף די ווייץ ממש, און דער מרדכי זאגט דערויף כאוכל חמץ, ווי קען זיין אז אידן וואגן זיך אריינצולאזן אין אזעלכע דוחקים, אין די צייט וואס פסח האט מען געוויסט אז מען רירט גארנישט צו, און מען

עסט נישט קיין זאכן וואס מ'האט נישט מקובל?

דער אייבירשטער זאל העלפן אז אידישע קינדער זאלן אפגעהיטן ווערן פון א משהו חמץ, און דורך דעם וואס מען וועט ביישטיין דעם נסיון פון געלט און די כוחות וואס וועט דאס זיך אפשיידן דערפון, מ'וועט און די מצות, אין אריינגעלייגט מ'האט שוין געוויס זיין א געוואלדיגער זכות. מ'וועט זוכה זיין אז מ'איז זיך מקדש עצמו מעט מלמטה, וועט מען נתקדש ווערן הרבה מלמעלה, אפגעהיטן צו ווערן פון א משהו חמץ, וואס דאס געוואלדיגע די זיין צו זיין מקבל זוכה מ'זאל און פון עבירות, יאר גאנץ א באשיצט

הארות פון דעם יום טוב, בניסן נגאלו ובניסן עתידין להגאל, בעגלא ובזמן קריב.

הגה"ק מהרי"ד מבעלזא: די ספעציעלע שמירה פון א משהו חמץ איז בלויז דא ביי מאכלים וואס אבותינו ורבותינו

האבן שוין גענוצט

די אזוי גערופענע רעזולטאטן וואס די אינשי דלא מעלי האבן געפעלשט. מערקט אז די נומער וואס זיי נוצן פאר די אריזאנער ווייץ,

איז אין די ערשטע פעקס רעפארט די נומער פון די אינדיאנע ווייץ