ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ОНОЛ

Ш. ГАНБАТ- ТЕХНОЛОГИЙН СУРГУУЛИЙН

ТЭНХИМИЙН ЭРХЛЭГЧ

АГУУЛГА

ӨРСӨЛДӨӨН ГЭЖ ЮУ ВЭ?, ӨРСӨЛДӨӨНТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН

ЗАЙШГҮЙ БОЛОХ НЬ

ӨРСӨЛДӨӨНТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН ХЭЛБЭРҮҮД, ТЭДГЭЭРИЙН

ОНЦЛОГ

ОРЧИН ҮЕИЙН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ ТАЛБАРЫН ОНЦЛОГ

НЭГ. ӨРСӨЛДӨӨН ГЭЖ ЮУ ? ӨРСӨЛДӨӨН

ЗАЙЛШГҮЙ БОЛОХ НЬ

• Өрсөлдөөн гэж юу вэ?

- “ Соперничество, борьба за достижение наивысших выгод, преимуществ” С.И. Ожегов Словарь русского языка.

- Өрсөлдөөн нь юмс, үзэгдлийн оршихуйн түгээмэл шинж мөн.

- Өрсөлдөөн нь зах зээлийн харилцааны орших арга мөн.

• Өрсөлдөөн яагаад зайлшгүй вэ?

- Нийгмийн аливаа үзэгдэл, үйл явц бусдаас ялгарч хөгжих хэрэгцээ

- Бүтээгдэхүүн, үйлчилгээг үйлдвэрлэгчдийн хоорондын харилцаа

- Хэрэглэгчдийн эрэлт, хэрэгцээнд нийцсэн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээгээр тасралтгүй хангах шаардлага

• Өрсөлдөөний эх сурвалж юу вэ?

- Зах зээл дээр үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулж байгаа пүүс, компаний

тоо, хэмжээ

- Үйлдвэрлэж байгаа бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний шинж, байдал

- Аль нэг салбарт чөлөөтэй гарч ажиллах боломж, шаардлага

- Өрсөлдөөний түвшин, хэлбэр

- Хэрэглэгчийн \ эрэлтийн\ хүлээлт, шаардлага

- Улс орны төр засгийн бодлого, эрх зүйн орчин

ХОЁР. ӨРСӨЛДӨӨНТ ЗАХ ЗЭЭЛИЙН

ЗАГВАРУУДЗах

зээлийн

загвар

Пүүс,

компа

ний

тоо

Бүтээгдэх

үүний

онцлог

Үнэд

нөлөөлөх

боломж

Салбарт

нэвтрэн

орох

боломж

Төгс

өрсөлдөөн

Маш

олон

Нэг

төрлийн

Байхгүй Маш

хялбар

саад

болохгүй

Монопольт

өрсөлдөөн

Олон Ялгаварта

й

Тодорхой

нөхцөлд

боломжто

й

Харьцангу

й хялбар

Олигополь Цөөн 1 төрлийн болон ялгавартай

Боломжто

й нэн

ялангуяа

хуйвалдах

үед

Мэдэгдэхү

йц саадтай

Цэвэр

монополь

Нэг Ойрын

орлуулагчг

үй

Маш их Бараг

нэвтрэх

боломжгүй

1. Төгс “цэвэр” өрсөлдөөний онолын загварын гол төлөөлөгчид нь А.

Смит, Д.Рикардо, Дж. С. Милль, К. Маркс нар бөгөөд гол

бүтээлүүддээ боловсруулсан.

• Энэхүү загварын онцлог нь стандартчилсан бүтээгдэхүүн

үйлдвэрлэдэг маш олон тооны үйлдвэрүүдтэй, үнийг зах зээл

өөрөө зохицуулдаг, бизнесийн байгууллагуудад хориг саад байхгүй,

зах зээлийн мэдрэмж ихтэй байдагт оршино.

2. Төгс бус өрсөлдөөний онолыг Францын А.О. Курно, Английн

Дж.Робинсон, Америкийн Э. Чемберлин нарын зэрэг дэлхийн нэрт

эдийн засагчид боловсруулсан.

• Төгс бус өрсөлдөөн нь монопольт, олигополь, цэвэр монополь

гэсэн 3 хэлбэртэй.

• Монопольт өрсөлдөөн нь ялгавартай бараа, бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг олон тооны үйлдвэрүүдтэй, үнийн нарийн хяналттай, эрэлт нь мэдрэмжтэй, өрсөлдөөнд үнийн бус аргыг ашигладаг, салбарт нэвтрэх баг зэрэг хориг саадтай.

• Олигополь өрсөлдөөн нь олон биш үйлдвэрийн газруудтай, үнийн хяналт нь үйлдвэрүүдийн харилцан үйлдлийн түвшнээс хамааралтай, үнийн бус өрсөлдөөн давамгайлсан бизнесийг зохион байгуулахад хориг саадтай.

• Цэвэр монопольт өрсөлдөөн нь бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэдэг нэг үйлдвэртэй, үнийн хяналт ихтэй, эрэлт мэдрэмжгүй, тухайн салбарт бусад пүүс нэвтрэх боломжгүй.

ХХ зууны П хагасаас монопольт ба олигополь өрсөлдөөн давамгайлах болсон

• Өрсөлдөөний хөгжлөөс харвал үнийн өрсөлдөөнөөс үнийн бус өрсөлдөөнд шилжих явдал давамгайлах болсон.

• Энэ нь нэг төрлийн бүтээгдэхүүнийг их хэмжээгээр үйлдвэрлэх явдлаас аажмаар хувийн нэг бүрийн хэрэглээний бүтээгдэхүүнийг үйлдвэрлэхэд хүргэсэн.

• Ийнхүү зах зээлийн бүтцэд өөрчлөлт гарч өрсөлдөгч субъектүүд нь ашиг өндөртэй, хөдөлмөр болон капиталыг хэмнэлттэй ашигладаг салбарын эрэлтийг нэмэгдүүлэх болсон.

• Ашгийн төлөөх өрсөлдөөн улам бүр түрэмгий шинжтэй болж байна.

• Худалдан авагч, борлуулагч аль аль нь олширч, улам бүр эрх чөлөөтэй болж байна.

• Өрсөлдөөн нь олон сая хүмүүсийн мэдлэг, үйл хөдлөлийг нэгтгэх хэрэгсэл болсон

ГУРАВ. ОРЧИН ҮЕИЙН ӨРСӨЛДӨӨНИЙ

ТАЛБАР

• 1970 –аад оны дунд үеэс дэлхийн улс орнууд аж үйлдвэржсэн нийгэмд

шилжин орсоноор оюуны багтаамж ихтэй бараа, үйлчилгээ

давамгайлах болсон.

• Ийм нөхцөлд мэдлэг, мэдээлэл, мэдээллийн технологи, электрон

таваарын үйлдвэрлэл, удирдлагын шинэ систем, аж ахуйн дэд

бүтцийн сүлжээ, сахүүгийн урсгал өндөх ач холбогдолтой болсон.

• Зарим эдийн засагчид өрсөлдөөн хэмээх латин үгийг “ХАМТЫН

ЭРЭЛ” гэдэг ойлголтоор тайлбарлах болсон. \ К. Нордстрем,

Й.Риддерстрал \

• Профессор В.И Синько : Өнөө үеийн өрсөлдөөн нь 3 үндсэн шинж чанараар илэрч байна. Үүнд:

1. Өргөтгөсөн нөхөн үйлдвэрлэлийн нөхцөлд бүтээгдэхүүний техник, эдийн засгийн параметрууд нь түүний бүхий л үе шатуудад \ үйлдвэрлэх, борлуулах, хэрэглэх гэх зэрэг\ өрсөлдөөнөөр тодорхойлогдох болсон.

2. Өрсөлдөөн нь зах зээлийн харилцааны тогтолцоог бүрдүүлэх, тухайлбал үйлдвэрлэлийн зардал, үнэ бүрдэлт, үйлдвэр аж ахуйн газрын зохицолдоо, хэрэглээ хангах зэрэг зах зээлийн бүх элементүүдийн нэгдсэн илэрхийлэл болж байна.

2. Өрсөлдөөн нь аж ахуй эрхлэх, бүтээгдэхүүний өрсөлдөх чадварыг илэрхийлэх, зах зээлийн субъектуудийн хоорондын өрсөлдөөний бодит категори, эдийн засгийн хуулийн мөн чанарыг агуулж байна.

• ОХУ-ын эрдэмтэн С.Г.Светунькова өрсөлдөөний 3 үндсэн хандлагыг тодорхойлсон.

1. Хамгийн сайн үр дүнгийн төлөөх өрсөлдөөн \ хэрэглэгчийн таашаалд нийцсэн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, монополийг хязгаарлах, “цэвэр”өрсөлдөх, үйлдвэрлэх болон худалдан борлуулах нөхцөлийг сайжруулах\

2. Эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх \ зах зээлийн механизмын гол элементийн хувьд\

3. Өрсөлдөөнийг салбаруудын зах зээлийн хэлбэрийг тодорхойлох ШАЛГУУР болгох

Өрсөлдөөн нь 1960-аад онд бүс нутгийн ШУ-тай нийлэх, 1980-аад онд бүс нутгийн засаглалтай холбогдох, 1990-ээд оноос тив, бүс нутгийн харьцаанд авч үзэх хандлага бий болж хөгжиж байна.

СУДЛАХ ГОЛ ЭХ ҮҮСВЭРҮҮД

- А.Смит “Ард түмний баялагийн мөн чанар, шалтгааны судалгаа” \1776 он\

- Д. Рикардо “УТЭЗУ-ны зарчмууд ба албан татвар” \ 1817 он\

- Дж.С.Милль “УТЭЗУ-ны зарчмууд” \ 1848 он\

- К. Маркс “Капитал” \ 1863-1894 он\

- А.О.Курно “Баялагийн онолын математикийн зарчмуудын судалгаа” \1838 он\

- Ф.И.Эджуарт “Монополийн онол” \1897 он\

- К.Викселл “УТЭЗУ-ны лекцүүд” \ 1901 он\

- Дж. Робинсон “Төгс бус өрсөлдөөний эдийн засгийн онол” \ 1933 он\

- Э. Чемберлин “Монопольт өрсөлдөөний онол” \ 1933 он\

- Дж. Кейнс “Ажил эрхлэлт,зээлийн хүү,мөнгөний ерөнхий онол” \ 1936 он\

- Й. Шумпетер “Капитализм, социализм ба ардчилал” \ 1942 он\

-А.П. Лернер “Хяналтын эдийн засаг” \ 1944 он\

АНХААРАЛ ТАВЬСАНД

БАЯРЛАЛАА