1

ÓÂÑ àéìàãò õýðýãæèõ “Чацаргана тариалалтын ¿éëäâýðлэлийн тºсºл” 2010 îíû 03- ð ñàðûí 01

Тºсºл бичсэн........................... Утас ......................................... Хаяг .........................................

2

Бизнес төслийн бүтэц

1.Тºслийн хураангуй

2. Хувь хүн, ААН нэгж байгууллагын дэлгэрэнгүй танилцуулга

3. Бизнес тºслийн судалгаа

Зах зээлийн судалгаа

SWOT шинжилгээ

4. Тºслийн тºлºвлºлт

Маркетингийн тºлºвлºгºº

Үйл ажиллгааны тºлºвлºгºº

Санхүүгийн тºлºвлºгºº

Зээлийн тооцоо

Эрсдлийн тооцоо

5. Хавсралт \Албан бичиг, Зураг, Хүснэгт

3

1. ТӨСЛИЙН ТОВЧ ХУРААНГУЙ

1 Тºслийн нэр “Чацаргана тариалалтын үйлдвэрлэлийн тºсºл”

2 Тºслийн зорилго Чацаргана тариалж, орчноо ногооруулах, орчин

цагийн хүмүнд зайлшгүй чухал хэрэгцээ, амин дэм

болсон дээд зэргийн чанартай чацарганыг таримал

аргаар үйлдвэрлэж дотоод, гадаадын зах зээлд

тасралтгүй нийлүүлэх замаар нийгмийн тодорхой нэг

дэд бүлгийн амьжиргааны нэг эх үүсвэрийг буй

болгож, àéìãèéíõàà òºñâèéã íýìýãä¿¿ëæ ,õºãæèëä íü

ººðèéí õóâü íýìðèéã îðóóëàõàä òºñëèéí çîðèëãî

îðøèíî.

3 Тºсºл

Хэрэгжүүлэх шаардлага

×àöàðãàíà õ¿íèé àìüäðàëûí ¿éë àæèëãààíä ÷óõàë à÷

õîëáîãäîëòîé îëîí òºðëèéí âèòàìèí ,òîñ,ñàõàð áîëîí

áóñàä áèîëîãèéí èäýâõèò áîäèñóóä èõ õýìæýýãýýð

àãóóëäàã áà íàñàíä õ¿ðñýí õ¿í õîíîãò 96 ã,æèëä 35êã

æèìñ õýðýãëýõ øààðäëàãàòàé áàéäàã. Õ¿í õîíîãò 5-

6øèðõýã ×àöàðãàíû ¿ð èäýõýä õîíîãèéí õýðýãöýýò

Ê,Ñ,Ä,Å,Â,Ð âèòàìèíóóäààð á¿ðýí

õàíãàãääàã.×àöàðãàíû æèìñèéã á¿ðýí áîëîâñðóóëæ

÷àäâàë ýì÷èëãýý,õ¿íñ,ãîî ñàéõíû îëîí òºðëèéí

á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ áîëíî.МУ-ын хот хºдºº

тºдийгүй Дэлхий, Олон Улсын түвшинд агаарын

бохирдол, цэвэр усны хомсдол, хэт их нүргээн дуу

чимээ, хэт үсрэнгүй хºгжил, хэт технологижилт ба

байгалийн цэвэр бүтээгдэхүүний хомсдол гээд олон

асуудлууд хүн тºрºлхтºнд тулгарч түүний уршгаар хүн

тºрºлхтºн амин биеийн дархлаажилт, эрүүл энх

байдалдаа санаа зовниж байна. 4 Тºсºл хэрэгжих хугацаа

2010 îíû 5 ñàðààñ öààøäàà òîãòìîë

5 Байршил Óâñ àéìàã

4

6 Тºслººс гарах үр

дүнгийн тойм

1. Тэргүүн зэргийн сортын Чацарганыг таримал буюу үйлдвэрлэлийн аргаар гарган авч ард иргэддээ нийлүүлнэ. Ард иргэд дотоодын үйлдвэрлэлийн сорт бүхий чацарганыг ºдºр тутмын хүнс, эрүүл ахуй, гоо сайхны хэрэглээндээ хэрэглэх боломж ºргºнººр нэмэгдэнэ. 2 Тариалсан 20 га талбай дээд зэргээр ногоорч орчин тойрны байгалийн гамшиг, эрсдлээс хамгаалагдаж, зүлэг ногоожилтийн сан нэмэгдэж агаарын бохирдол багасч, ус, чийгний нººц, боломж нэмэгдэнэ. 3. Улс орны газар тариалангийн хºгжилд хувь нэмэр оруулах мºн аймгийнхаа иргэдийг ажлын байраар хангах бºгººд Монголын ард түмэн тºдийгүй Олон Улсын, Дэлхийн хүн тºрºлхтºнд бие физиологийн амин дэм, эрүүл мэнд, гоо сайханы асуудалд том хувь нэмэр оруулна.

7 Тºсвийн нийт дүн ªºðèéí õºðºíãººð – Çýýëèéí õºðºíãººð – Íèéò õºðºí㺠îðóóëàëò -

2. ИРГЭД , ААН БАЙГУУЛЛАГЫН ТАНИЛЦУУЛГА

Компаний түүх

Одоогийн үйл ажиллагаа

Дүрмийн сан, түүний ººрчлºлт, хувьцаа эзэмшилт

Бүтэц зохион байгуулалт, удирдлага, хүний нººц

Компаний эргэлтийн хºрºнгийн эх үүсвэр, Зээлийн түүх

5

3. ЗАХ ЗЭЭЛИЙН СУДАЛГАА /Бүтээгдэхүүн, үнэ, хэрэглэгч, өрсөлдөгч..../

Макро орчны судалгаа

Эдийн засаг МУ-ын эдийн засаг чадавхжиж нэг хүнд ногдох ДНБ ºнººдºр 1500 орчим

ам.доллар болж ард түмний ахуй амьжиргаанд томоохон эргэлт хувьсалууд

гарч байна. Хүн амын орлогын түвшин жил ирэх тутам дээшилж бодит

худалдан авах чадвар дээшилж хэрэглээний сагсны барааны бүтцэд томоохон

ººрчлºлт орж байгаа болон оруулах шаардлагатай болоод байгаа юм. Өºрººр

хэлбэл хүн амын худалдан авах чадвар дээшлэхийн хэрээр ººрийн хувийн

эрүүл мэнд, гоо сайхандаа илүү ач холбогдол ºгч анхаарлаа хандуулан

байгалийн гаралтай цэвэр, амин дэм, витамин бүхий бүтээгдэхүүнийг хүнс

болон ахуйн хэрэглээндээ худалдан авач хэрэглэх хандлага ºсч байна. Ийм

учир Чацаргана, чацарганы үйлдвэрлэл эрхэлэхэд МУ-ын эдийн засгийн

орчны зүгээс маш том тааламжтай байдлыг буй болгож байгаа юм.

Мºн МУ-ын гадаад худалдааны эргэлт 2006 оноос эхлэн тогтворжиж

ашигтай зүүлэлттэй гарч Олон Улсын зах зээл дэхь нэр хүнд ºсч байгаа нь

Чацаргана, чацарганы бүтээгдэхүүнийг цаашид Олон Улсын зах зээлд

экспортлоход улам хүчтэй дэмжлэг түлхэцийг буй болгох нь тодорхой. -

Дэлхийн зэрлэг чацарганы 60 орчим хувь нь Монголд байдаг гэдэг. Монгод

Улсад 29150 га талбайд зэрлэг чацарганатай гэсэн судалгаа ч бий. Түүнээс

12378 га нь Увс аймгийн нутагт ургадаг юм билээ. Эдгээр тоо 1990 оноос

хойш ººрчлºгдсºн байх. 1986 оноос хойш албан ѐсны судалгаа дахин

хийгдээгүй байгаа. Зэрлэг чацарганы дэлхийн тосны тºв нь их нууруудын

хотгорт буюу Бºхмºрний голоос Тэсийн голын хºндийд байдаг гэдгийг дэлхийн

чацаргана судлаач эрдэмтэд нэгэнт тогтоосон. 1964 оноос “Шаамарын”

жимсний эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн харъя Улаангомын ХАА-н

нэгдсэн туршлага станцыг байгуулж, энэ ажлыг хариуцуулахаар тºрийн

Соѐрхолт гавъяат агрономч доктор Б. Лааган гуайг томилон ажиллуулж

байсан юм билээ. Лааган гуай уг ажлыг хэрэгжүүлэхээр 1965 оноос Алтайн

хязгаараас таримал чацарганы хэд хэдэн сортын суулгац авч ирж, Увсын

байгалийн чацарганы хэд хэдэн сонгомол дүрсийн чацарганыг цуглуулж

Улаангомын туршлага станцын талбайд тариалснаар Увсын таримал

6

чацарганы суурь тавигдсан. Энэ ажлын үр дүнгээр Увс аймагт Чандмань, Тэс,

Улаангом сортууд шинээр бий болж нэг таримал бутнаас 28-32 кг жимс

ургуулж чадсан юм. Сүүлийн 40 гаруй жилд чацарганыг суулгацаар үржүүлж

тариалах нутагшуулах шинэ сорт гаргаж авах, ургац нэмэгдүүлэх хураалтыг

механикжуулах үйлдвэрийн аргаар боловсруулж бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх

талаар судалгаа туршилт үйлдвэрлэлийн ажлыг боловсронгуй болгох

чиглэлээр шинэ бүтээлийн патент, стандарт 30 гаруй батлагдаж 20 гаруй хүн

эрдмийн зэрэг хамгаалснаар оюуны зохих нººц бүрджээ. Уг ажлын үр дүнг

үйлдвэрлэлд хэрэгжүүлэх зорилгоор Улаан толгойд чацарганы бие даасан аж

ахуй байгуулж чацарганы үйлдвэрлэлийг хºгжүүлж байсан 1989 он гэхэд уг аж

ахуй 500 шахам га талбайд чацаргана тариалж 400 орчим тонн чацаргана

хураадаг болтлоо хºгжиж байсан юм. 1990 оноос зах зээлийн харилцаанд

шилжиж 2004 он гэхэд тус аймаг байгалийн чацарганыг оролцуулан 13 тонн

чацаргана хураах болтлоо уналтанд орсон . Бид чацарганы үйлдвэрлэлийг

сэргээн хºгжүүлж эдийн засгийн хºгжлийг дэмжин иргэдийн орлогыг

нэмэгдүүлж, ажилгүйдэл ядуурлыг бууруулах, экспортонд гаргаж орон

нутгийнхаа хºгжлийн гарц болгох нэг салбар нь чацаргана гэж үзэж. “Увсын

чацаргана” хºтºлбºр санаачлан боловсруулсан юм.

Хүн ам ,Нийгэм соѐл

Õ¿í àìûí íÿãòøèë 1.2 .

2007 îíû æèë ýöñèéí áàéäëààð íèéò 79473 õ¿í àì òîîëîãäñîíû 49.9 õóâü

áóþó 39624 íü ýðýãòýé, 50.1 õóâü áóþó 39849 íü ýìýãòýé÷¿¿ä .

Õ¿í àìûã íàñíû á¿ëãýýð àâ÷ ¿çâýë 45.0 ìÿíãà íü õºäºëìºðèéí íàñíû, 30.1

ìÿíãà íü 16 õ¿ðòýë íàñíû õ¿¿õýä, 4.3 ìÿíãà íü ºíäºð íàñòàí áàéíà.

19.9 ìÿíãàí ºðõèéí 46.5 õóâü íü õîò ñóóðèí ãàçàðò, 53.5 õóâü íü õºäººä àìüäàðäàã.

Õ¿ñíýãò 1. Õ¿í àìûí òîî, ñóìààð

7

Õ¿ñíýãò 7.Àæèëëàã÷äûí òîî, ñóìäààð

Õ¿ñíýãò 9. Àæèë ýðõýëäýã õ¿í àì (ýäèéí çàñãèéí ¿íäñýí ÷èãëýëýýð)

Á¿ãä¿¿íýýñ:

ýìýãòýéÁ¿ãä

¿¿íýýñ:

ýìýãòýéÁ¿ãä

¿¿íýýñ:

ýìýãòýéÁ¿ãä

¿¿íýýñ:

ýìýãòýéÁ¿ãä

¿¿íýýñ:

ýìýãòýé

Áàðóóíòóðóóí 3241 1578 3152 1554 2738 1354 3014 1375 3074 1361

Áºõìºðºí 2261 1109 2417 1209 2217 1115 2191 1066 2150 1026

Äàâñò 1854 867 1906 883 1748 859 1784 866 1820 866

Çàâõàí 2261 1173 2174 1114 2052 1042 1946 990 2042 1042

Ç¿¿íãîâü 2644 1313 2692 1325 2599 1262 2626 1283 2620 1271

Ç¿¿íõàíãàé 2725 1365 2725 1359 2749 1367 2746 1362 2599 1236

Ìàë÷èí 2938 1412 2941 1414 2887 1394 2918 1427 2872 1425

Íàðàíáóëàã 4881 2359 4866 2378 4935 2410 4844 2389 4893 2402

ªëãèé 2629 1324 2776 1407 2649 1345 2644 1336 2620 1352

ªìíºãîâü 4335 2179 4444 2262 4526 2286 4469 2278 4503 2278

ªíäºðõàíãàé 3588 1880 3602 1846 3640 1928 3707 1921 3768 1927

Ñàãèë 2245 1112 2330 1159 2245 1130 2334 1172 2336 1154

Òàðèàëàí 5137 2562 5146 2582 5115 2570 4906 2470 4499 2231

Ò¿ðãýí 1867 934 1918 968 1877 937 1912 955 1933 965

Òýñ 6014 2973 6065 3012 6092 3009 6112 3002 6053 2997

Õîâä 2463 1242 2477 1244 2440 1255 2453 1267 2458 1268

Õÿðãàñ 2491 1202 2590 1257 2614 1251 2615 1262 2663 1308

Öàãààíõàéðõàí 2598 1298 2529 1247 2462 1205 2490 1268 2499 1254

Óëààíãîì 26940 14000 24859 12782 25339 13139 25501 13263 24071 12486

ÁYÃÄ ÄYÍ 83112 41882 81609 41002 80924 40858 81212 40952 79473 39849

2003 2004 2005 2006 2007

Ñóì

2003 2004 2005 2006 2007 2003 2004 2005 2006 2007

Áàðóóíòóðóóí 898 988 886 993 1239 513 561 582 523 621

Áºõìºðºí 1033 981 950 983 1000 913 771 805 827 853

Äàâñò 1018 935 847 849 876 911 833 871 816 786

Çàâõàí 932 986 925 916 1050 750 813 814 827 878

Ç¿¿íãîâü 1232 1294 1185 1231 1272 910 904 866 866 874

Ç¿¿íõàíãàé 1396 1161 1200 1200 1098 904 757 753 734 706

Ìàë÷èí 1429 1435 1346 1179 1199 927 894 876 750 773

Íàðàíáóëàã 2555 2567 2417 2042 2151 978 978 890 771 790

ªëãèé 1185 1180 1122 1063 1152 905 821 836 790 845

ªìíºãîâü 1865 1795 1982 2068 2168 782 743 794 846 857

ªíäºðõàíãàé 1697 1738 1701 1777 1787 824 820 796 806 796

Ñàãèë 1120 1043 1058 1051 1065 960 813 864 817 823

Òàðèàëàí 2249 2289 2192 2036 1665 905 928 876 843 754

Ò¿ðãýí 984 925 976 941 956 910 863 888 866 857

Òýñ 2512 2411 2511 2896 2564 809 753 765 878 768

Õîâä 1216 1283 1200 1238 1246 951 930 904 912 904

Õÿðãàñ 1061 1174 1175 1198 1253 865 887 872 872 885

Öàãààíõàéðõàí 1415 1227 1159 1234 1226 1050 920 899 913 887

Óëààíãîì 6963 7151 7525 7645 7726 482 526 524 523 552

ÁYÃÄ ÄYÍ 32760 32563 32357 32540 32693 741 737 728 719 726

Ажиллагчдын тооÕºäºëìºðèéí íàñíû 1000 õ¿íä íîãäîõ

ажиллагчдын тооÑóì

8

Техник, технологийн орчны нөлөөлөл:

Чацарганы тариалалт болон үйлдвэрлэлийн технологи нь манай улсын зах

зээл дээр нэлээд хоцрогдмол байр суурьтай байна. Чацарганы

үйлдвэрлэлийн технологийн хамгийн чухал үе шат нь жимс хураалт болон

боловсруулалтын үе шатны асуудал байдаг ба энэ нь манай улсад ихэнхи

тохиолдолд гар аргаар хийж хэрэгжүүлж байгаа байдал нийтлэг байна.

Харин дэлхий дахинд чацарганы жимснээс зºвхºн тос, шүүсийг аваад

зогсохгүй илүү, нарийн түвшинд химийн элемент бүрийг нь ялган авч байна.

Чацарганад бүхий тºрлийн витамин, амин дэм, биологийн идэвхит бодис,

элементүүд агуулагдаж байдаг эдгээр элементүүд нь хүн тºрºлхтний хүнс

болон гоо сайхан, анагаах ухааны үнэт түүхий эд болж байдаг учир Олон

улсын түвшинд Чацарганы үйлдвэрлэлийн технологийн асуудалд хүчтэй

дэвшил ººрчлºлтүүд гарч байна.

Ялангуяа Орос болон Энэтхэг, Хятад улсууд чацарганы жимсний хураалт

болон боловсруулалтын асуудлыг үйлдвэрлэлийн аргаар боловсруулж байна.

Иймд манай дотоод үйлдвэрлэгч нар олон улсын түвшинд хэрэглэгдэж байгаа

технологийг хºрºнгº оруулалт хийх замаар нэвтэрүүлэх хэрэгтэй бºгººд энэ

нºхцºл байдал бүрэн нээлттэй байгаа юм. Тухайлбал ºнººдºр Япон улс Увс

аймагт олон улсын онгоцны нисэх буудал барьж байгуулах замаар чацарганы

Ä/ä Ñàëáàð 2003 2004 2005 2006 2007

Á¿ãä 32760 32563 32357 32540 32693

1 պ人 àæ àõóé, àí àãíóóð,îéí àæ àõóé 23422 23127 22492 22182 21700

2 Çàãàñ àí àãíóóð 32 33 33 33 0

3 Óóë óóðõàé,îëáîðëîõ ¿éëäâýð 280 268 476 401 535

4 Áîëîâñðóóëàõ ¿éëäâýð 133 148 148 153 170

5Öàõèëãààí, äóëààíû ¿éëäâýðëýë, óñàí

õàíããàìæ326 336 320 333 334

6 Áàðèëãà 430 449 480 517 630

7Áººíèé æèæèãëýí õóäàëäàà, ãýð àõóéí

áàðààíû çàñâàð 2720 2575 2824 2890 2930

8 Çî÷èä áóóäàë, çîîãèéí ãàçàð 144 159 282 293 315

9 Òýýâýð, àãóóëàõûí àæ àõóé, õîëáîî 860 877 749 844 840

10 Ñàíõ¿¿ãèéí ã¿éëãýý õèéõ ¿éë àæèëëàãàà 120 131 171 196 239

11¯ë õºäëºõ õºðºíãº, ò¿ðýýñ, áèçíýñèéí

áóñàä ¿éë àæèëëàãàà 50 49 90 123 167

12 Òºðèéí áàéãóóëëàãûí ¿éë àæèëëàãàà 1197 1219 1067 1203 1272

13 Áîëîâñðîë 1467 1527 1730 1796 1958

14 Ýð¿¿ë ìýíä, íèéãìèéí õàëàìæ 805 848 850 891 900

15 Ñî¸ë óðëàã

16 Íèéãìèéí áîëîí õóâèéí ¿éë÷èëãýý 727 773 570 587 615

17 Áóñàä 47 44 75 98 88

9

экспорт, импортыг авч байхаар ажлыг тºлºвлºж байна.

Өнººдºр дотоодын зах зээл дээр манай Чацаргана үйлдвэрлэгч нар

чацарганы жимсийг 50-60 хувийн гарцтайгаар боловсруулж байгаа ба цаашид

100 хувь ашиглах, хаягдалгүйгээр эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх хэрэгтэй

байна.

Улс төрийн нөхцөл байдал, хууль эрх зүйн зохицуулалт:

Чацаргана тариалалт, Чацарганы бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэл эрхэлэхэд МУ-

ын Улс тºр, хууль эрхзүйн орчны зүгээс асар ºндºр дэмжлэг, тааламжтай

байдлыг үзүүлж байгаа болно.

1) 2007 оны 1 – р сарын 1-нээс хүн амын болон аж ахуйн нэгжийн орлогын

албан татварын тухай хуулиудад ººрчлºлт орж орлогын татварын хэмжээ

10% болж буурсан зэрэг нь бизнес эрхлэгчдийн тºдийгүй хэрэглэгч, худалдан

авагчдын хувьд сайн үр дагавартай.

2) Засгийн газраас байгаль, орчныг дэмжих зорилгоор мод тарьж үржүүлэх,

зүлэгжүүлэх ажлыг тусгайлан хºхүүлэн дэмжиж Засгийн газрын тогтоолоор

мºнгºн урамшуулал, нºхºн олговорыг олгож байна.

3) Байгальд элдэв хор уршиггүй газар тариалан, хºдºº аж ахуйн

үйлдвэрлэлийг улсаас дэмжиж цэвэр ус болон газрын түрээсээс тодорхой

хэмжээгээр чºлººлж хºнгºлж байна.

4) Монгол улсын Засгийн Газрын хэмжээнд “Чацаргана” гэсэн тусгай хºтºлбºр

боловсрогдоод хэлэлцэгдэх шатандаа явж байна. ХХААЯ, БОЯ, НХХЯ-наас

дэмжигдэж байгаа.

5) БОЯ-наас "Ногоон хэрэм" нэртэй Засгийн газрын хєтєлбєр хэрэгжиж байгаа.

6) Монгол Улсын Засгийн Газрын Үйл Ажиллагааны Хºтºлбºр нь Чацаргана,

Чацарганы үйлдвэрлэл эрхэлэх асуудалд бүхий л талаар хамааралтай

байдлаар дэмжигдэж байгаа юм.

Олон Улсын орчны нөхцөл байдал

Олон Улсын түвшинд ºнººдºр Чацарганыг “Дэлхийн Ургамлын Хаан” хэмээн

тодорхойлж, албан бусаар ºргºмжилсºн байгаа ба учир нь чацарганад 30

гаруй тєрлийн витамин агуулагдах ба эмчилгээний асар єндєр үр дүнтэйг

ºдрººс ºдºрт мэдэрч, эрэлхийлж байна. Энэ үүднээс чацарганы нэг литр

тосны дэлхийн зах зээл дээрх үнэ 200-240 ам.долларт хүрч байна.

Сүүлийн хэдэн жил Японы эрдэмтэд судлаж японд Чацаргана гаргаж авах

тухай эрчимтэй ярьж байна. Мºн Чацаргана сансрын туршилтанд орж хосгүй

10

үр дүнг гаргасныг ялангуяа Оросын Холбоот Улс, дэлхийн хүн тºрºлхтºн

даяараа шагшин хүлээн зºвшººрч байгаа билээ. Чацаргана сансрын

туршилтанд орсноороо нэгд, Нислэгийн эмнэлэг биологийн салбарын эрдэм

шинжилгээний туршилтуудыг боловсруулах, хоѐрт, Сансрын нисэгчдийн хоол

хүнсийг боловсруулах зэрэг тус тус ажлуудад Чацаргана асар том үр дүн

ºгсºн байна.

Микро орчны судалгаа

Бүтээгдэхүүн , үйлчилгээний эрэлтийн судалгаа

Тухайн бүтээгдэхүүн, үйлчилгээний нийт хэрэглэгчийг судлана

Чацаргана хэрэглэгчид жилээс жилд ºсºн нэмэгдэж байна. Чацаргана хүнсний болоод эмчилгээний асар их ач холбогдолтойг монголчууд бүрэн хүлээн зºвшººрхººс гадна дэлхий нийтээрээ хүлээн зºвшººрч эрэлт хэрэгцээ ч жилээс жилд нэмэгдэж байна. Тэр ч бүү хэл Японы Ибараки мужаас чацарганыг жил тутам 300 тн-г худалдан авах санал ºгººд байна. Энэ нь чацаргана гадаад зах зээлд эрэлт ихтэй байгааг харуулж байна. Монголчууд ºнººдºр Чацарганыг хүнсний зориулалтаар ºргºн хэрэглэж байгаа бºгººд зºвхºн Монголын Ундаа, Жүүсний зах зээлийн хэрэгцээг хангахад 10 000 орчим га талбайд тариалах шаардлагатай гэсэн мэргэжилтнүүдийн тооцоолол байна.

Зорилтот хэрэглэгчид Óâñ àéìàã áîëîí Ãàäààä îðíóóäðóó ýêñïîðòëîõ

Боломжит хэрэглэгчид

Óâñ àéìãèéí á¿õ ñóì áîëîí îéð îðøèõ Ховд, Баян ºлгий, Çàâõàí

Хичнээн хүн тухайн бараа үйлчилгээг хэрэглэж

Òóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèéã 80000 õ¿í õýðýãëýæ áàéíà

11

Өрсºлдºгчдийн судалгаа

Зах зээлийн эдийн засагт шилжихээс ºмнº манай гол түүхий эд болох чацаргана нь хувиараа тариалан эрхлэгчид, хоршоодуудад тºвлºрч, тэдгээр нь ººрсдºº боловсруулж хэрэглэдэг байсан. Харин ºнºº үед салбарын хувьд ºрсºлдººн ширүүсч, тариалангийн аж ахуйг хувьчилсны үр дүнд пүүс компани, хувь хүмүүс тус бүрдээ ямар нэгэн хэмжээгээр чацарганы бизнес эрхлэх болсон нь үнэхээр их ºрсºлдººнийг бий болгож байна. Чацарганы ºрсºлдººний байр суурийг Олон Улсын түвшинд болон Дотоодод гэсэн 2 ангиллаар авч үзэж байна. Олон Улсын түвшний өрсөлдөгчид:

Хамгийн ихээр тариалдаг ºрсºлдºгчид болох Хятад, Энэтхэг, ОХУ зэрэг орнууд, харьцангуй бага хэмжээгээр тариалдаг Герман, Финлянд зэрэг улсууд Монголын Чацарганы хувьд олон улсын түвшний ºрсºлдºгчидºд тооцогдож байна. Дотоодын түвшний өрсөлдөгчид: Дотоодын зах зээлд ºрсºлдºгч компаниудыг авч үзвэл Чацаргана тариалдаг болон Үйлдвэрлэгч компаниуд, Чацарганыг боловсруулагч болон эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч компаниуд гэсэн 2 ангилалд авч үзэж болно.

“Ентүм” 300 га газар “Увс Хүнс” 100 орчим га газар Ус эрдэнэ 15 га газар Байгаль эх 10 га газар Бусад аж ахуйн нэгж иргэд) 80 орчим га газарт Нийт Тариалалт 505 орчим га газарт тариалалт эрхэлж байна. Томоохон өрсөлдөгчдийн товч мэдээлэл:

“UFC” групп - Хуучин Увс аймгийн Чацарганы аж ахуйг сэргээн ашиглаж байгаа. Хуучины суулгацаас авч байгаа нь /ургац муутай/ тэдний үйлдвэрлэлийн нийлүүлэлт бага байх тºлºвтэй байсан. Гэсэн хэдийч тэд түүхий эдээ хувь хүмүүсээс /нутгын иргэдээс/ жижиглэнгээр авч үйлдвэрлэлдээ ашигладаг ба энэ нь түүхий эдийн нººцийн ихэнхи хувийг эзэлдэг байна. Мºн үүнээс гадна зэрлэгээр ургаж байгаа чацарганыг ашигладаг. Ганц увс аймгаар зогсохгүй олон аймаг сумдаар зэрлэг чацарганы талбай эзэмшдэг ба ººрийн тариалангын талбайтай. Тэд ºнгºрсºн зун ººрийн талбайнууддаа шинэ суулгац суулгасан бºгººд энэ нь 3-4 жилийн дараа маш их хэмжээний ургац хурааж эхлэнэ. “Ентүм” ХХК – Томоохон хэмжээний чацарганы аж ахуй эрхэлдэг ба чацаргана, үхрийн нүд болон чацарганы жимс, навч, тос /үрийн, хальсны, жимсний/, үлдэгдэл шаар зэргийг боловсруулан гаргадаг байна. Өºрсдийн эх мод /эх цэцэрлэг/ ургасан мºчрийг авч газар суулган чацарганы модоо тариалдаг бºгººд тºв аймгийн Рашаантад 200 орчим га-д чацаргана тариалдаг. Тэдний үндсэн бүтээгдэхүүн бол чацарганы тос байдаг бºгººд шинэ ургацаа ашиглан сироп хийж эхэлж байгаа. Увс аймгийн хуучнаар Улаантолгойн сангийн аж ахуйн суурин дээр Улаан толгойн “Чацаргана” ХХК ажиллаж байна. Түүнийг Монгол улсын гавьяат нэгдэлчин Г.Баазар даргатай, агрономич Н.Ганчимэг /2005 онд ХААИС тºгссºн/ нар ажилладаг. Тус компани нийт 380 га газартай 60-70 га-д 60-70 мянган чацарганы мод 20 жил ургаж үр жимсээ ºгч байна. Жилд 20 тн хүртэл жимс хурааж авна. Түүнийгээ Говь-Алтай аймгийн Т.Гантºмºр захиралтай “Ентүм” ХХК-д нийлүүлдэг, түүний салбар нь болж ажилладаг

12

юм байна.

Түүхий эд материал нийлүүлэлт

Манай улсад маш олон аж ахуй нэгж газар тариалан эрхлэх зорилгоор байгуулагддаг байна. Тэдний ихэнхи нь хүнсний ногоо тариалдаг бºгººд цаашидаа ººрийн талбайдаа чацаргана тарих тºлºвлºгººтэй байдаг нь судалгааны явцад харагдаж байлаа. Энэ нь цаашид түүхий эдийн нийлүүлэгчидийн тоо нэмэгдэх хандлагыг харуулж байна. Ер нь манайд Чацарганы “Даркатун”, “Масличная”, “Улаан гом”, “Чандман”, “Тэс” зэрэг сортууд нутагшсан байдаг.

13

Ажиллах хүчний судалгаа

Àéìãèéí õýìæýýíä 880 á¿ðòãýëòýé àæèëã¿é÷¿¿ä áàéãàà íü

õºäºëìºðèéí íàñíû íèéò õ¿í àìûí 2.0 õóâèéã, ýäèéí çàñãèéí èäýâõèòýé õ¿í

àìûí 2.6 õóâèéã ýçýëæ áàéíà. 2003 îíîîñ 624 õ¿íýýð áóþó 41.5 õóâèàð,

2004 îíîîñ 703 õ¿íýýð áóþó 44.4 õóâèàð, 2005 îíîîñ 1038 õ¿íýýð áóþó 54.1

õóâèàð, 2006 îíîîñ 1014 õ¿íýýð áóþó 53.5 õóâèàð òóñ òóñ áóóðñàí áàéíà.

Õ¿ñíýãò 11. Àæèëã¿é÷¿¿äèéí òîî, ñóìäààð

Õºäºëìºðèéí íàñíû ìÿíãàí õ¿í àìä 20 àæèëã¿é÷¿¿ä íîãäîæ áàéãàà

íü 2003 îíîîñ 14 ïóíêòýýð, 2004 îíîîñ 16 ïóíêòýýð, 2005 îíîîñ 23 ïóíêòýýð,

2006 îíîîñ 22 ïóíêòýýð áàãà áàéíà.

3.1 Бүтээгдэхүүн

Чацаргана жигдийн бүлэгт багтдаг, 1.5 -5 м ºндºр, ºтгºн мºчиртэй, олон

2003 2004 2005 2006 2007 2003 2004 2005 2006 2007

Áàðóóíòóðóóí 25 29 18 22 31 14 16 12 12 16

Áºõìºðºí 24 12 33 30 27 22 9 28 25 23

Äàâñò 53 38 47 33 42 47 34 48 32 38

Çàâõàí 28 20 29 31 20 23 16 26 28 17

Ç¿¿íãîâü 21 21 22 22 17 16 15 16 16 12

Ç¿¿íõàíãàé 27 32 30 29 7 17 21 19 18 5

Ìàë÷èí 45 18 49 62 24 29 11 32 39 16

Íàðàíáóëàã 39 26 54 60 73 15 10 20 23 27

ªëãèé 21 21 18 17 5 16 15 13 13 4

ªìíºãîâü 39 35 34 36 29 16 14 14 15 12

ªíäºðõàíãàé 40 44 40 41 25 19 21 19 19 11

Ñàãèë 29 30 27 26 14 25 23 22 20 11

Òàðèàëàí 35 44 51 31 15 14 18 20 13 7

Ò¿ðãýí 9 14 26 24 23 8 13 24 22 21

Òýñ 45 53 69 39 39 14 17 21 12 12

Õîâä 40 30 21 25 24 31 22 16 18 17

Õÿðãàñ 39 33 48 28 11 32 25 36 20 8

Öàãààíõàéðõàí 18 13 36 18 17 13 10 28 13 12

Óëààíãîì 927 1070 1266 1320 437 64 79 88 90 31

ÁYÃÄ ÄYÍ 1504 1583 1918 1894 880 34 36 43 42 20

Ñóì Ажилг¿éч¿¿дын тоо

Õºäºëìºðèéí íàñíû 1000 õ¿íä íîãäîõ

ажилг¿éч¿¿д

14

наст мод хэлбэрийн бутлаг ургамал юм. Биологи-ботаникийн шинж

чанараараа хоорондоо ялгагддаг гурван дүрсийн дотроос жимсэндээ хамгийн

их тостой, хүйтэн даах чадвар сайн, хэлбэр болох яшилдуу чацаргана манай

оронд зэрлэг байдлаар ургана.

Чацарганы бутнаас эхний 3-5 жилд үндсэн мºчир, түүнээс хойш зүг бүрлүүгээ

салаалсан жимст мºчир ургана. Иймээс бутны дунд хэсэгт жимсгүй хоосон зай

үлддэг. Чацарганы мºчир 20 – 30 см урт, 0.3 – 0.9 см ºргºн, үзүүрлүүгээ

шºвхºрч нарийссан навч, 2 – 7 см урт ºргºсººр бүрхэгдсэн байдаг. Харин

тарьмал чацарганы мºчир бараг ºргºсгүй. Энэ нь түүний давуу тал юм. Бутны

үндэс 15 – 100 см хүртэлх гүнд зүг бүрт салаалж ургана. Харин тарьмал

чацарганы үндэс 10 – 60 см гүнд тархана. Манай оронд чацарганы жимс 4-р

сарын сүүлч, 5 –р сарын эхнээс эхлэн 150 – 160 хоногт ургаж 8 – р сарын

сүүлч, 9 –р сарын эхээр боловсорч дуусна. Чацарганыг үрээр үржүүлэхэд 5 – 6

насандаа, үндэслүүлэн мºчрººр үржүүлэхэд 2 – 3 насандаа эхлэн жимслэж,

10 – 15 жил ургацаа ºгдºг.

Чацарганы жимсний үндсэн бүтээгдэхүүн нь тос шүүс юм. Түүний тос нь А, Е

витамин, фосфолипид, холин, бетаин, тосны хүчил агуулах бºгººд жимсний

зººлºн эдийн 2.8 - 8 хувь, үрийн 12 – 13 хувь нь тос байдаг. Зººлºн эдийн

тосонд каротиноид 225 – 378 мг%, каротин (A витамин) 4 – 6.3 мг%,

токоферол (Е витамин) 170 – 330 мг%, харин үрний тосонд каротиноид

харьцангуй бага 23 – 36 мг% агуулагдана.

Биологийн хүчтэй идэвхит бодис болох стерол зººлºн эдийн тосны 1.24 –

2.39%, үрийн тосны 1.2 – 2.12% эзэлнэ. Чацарганы тосны энэхүү онцлог чанар

нь уг жимсийг эмийн үйлдвэрийн үнэт түүхий эд болгож, түүний тосыг бүрэн

ялгаж авахад судлаачид гол анхаарлаа хандуулж ирэв. Чацарганы шүүсэнд

аскорбины хүчил 68 – 144.9 мг%, бетаин 295.4 – 370.8 мг% холин (В4

витамин) 2.95 – 35.5 мг%, Р витамины бодис 95.8 – 217.8 мг%, катехин 81 –

209.7 мг%, агуулагдана.

3.2 Үнэ

№ Үзүүлэлт Миний борлуулах

үнэ

Өрсөлдөгчийн

үнэ

Зах зээлийн үнэ

15

1. Хэрэглэгчийн

худалдан авах

чадвар

Үнэ зах зээлийн ºртºгººс хямд учир худалдан авах боломжтой.

3500тºгрºг 3500тºгрºг

2. Үнэ тогтоох аргачлал Боломжит ¿íèéí ñòðàòåãè

Зах зээлийн жишиг ºртºг

Ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëèàð

3. Ялгагдах онцлог чанартай, эрүүл бүтээгдэхүүнээрээ.

Илүү бусдад танигдсан

Ýðýëò íèéë¿¿ëýëòèéí õóóëèàð

4. Баримтлах үнийн

бодлого

Õÿìä ¿íý, ÷àíàð Зах зээлийн жишиг ºрсºлдººнд тааруулж

Õÿìäðàõ õàíäëàãàòàé

3.3 Хэрэглэгч

№ Үзүүлэлт Миний хэрэглэгч

1. Хэрэглэгчийн

худалдан авах

чадвар

Õýðýãëýã÷èéí õóäàëäàí àâàõ ÷àäâàðò íèéöñýí, боломжит ºðòºãòýé . Ãàçàð äýýð íü ¿éëäâýðëýãäýæ áàéãàà ó÷ðààñ ºðñºëäºã÷äèéíõººñ õÿìä, ÷àíàðòàé ýðýëòýíä íü íèéöñýí á¿òýýãäýõ¿¿í þì.

2. Хэрэглэгчийн байршил

Óâñ àéìãèéí òºâ Óëààíãîì õîòûí õýðýãëýã÷ áîëîí 19 ñóì èðãýä, Îéðûí Õîâä, Áàÿí ºëãèé, Çàâõàí àéìãèéí òºâ

3. Хэрэглэгчийн онцлог ªðãºí õýðýãëýýíèé á¿òýýãäýõ¿¿í ó÷ðààñ õýðýãëýã÷ ºðãºí ìºí áóñàä ºðñºëäºã÷èéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ õÿìä ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãà õàíãàñàí

4. Хэрэглэгчийн

сонирхол

Õýðэглэгчийн сонирхолд нийцсэн боломжийн ¿íý, ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãà õàíãàñàí á¿òýýãäýõ¿¿í

16

3.5 SWOT шинжилгээ

ТӨСЛИЙН ТӨЛӨВЛӨЛТИЙН ХЭСЭГ

4. а Маркетингийн тºлºвлºгºº \ Үйлдвэрлэлийн тºслийн хувьд тооцох загвар \

Дотоод орчны шинжилгээ Гадаад орчны шинжилгээ

Давуу тал : Ìàø ñàéí çîõèîí

áàéãóóëàãäñàí õàìò îëîí, ò¿¿õèé

ýäèéí íººö áîëîìæ èõòýé ºðòºã õÿìä,

÷àíàðòàé á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýäýã.

Боломж /Гадны эерэг нºлººлºл/: Óâñ àéìàãò ¿éëäâýðëýæ áàéãàà ó÷ðààñ áóñàä èìïîðòîîð îðæ èðæ áàéãàà ìºí äîòîîäûí ¿éëäâýðëýëèéí á¿òýýãäýõ¿¿íýýñ õÿìä ìºí ýð¿¿ë ìýíäèéí øààðäëàãà õàíãàñàíààðàà áóñäààñ äàâóó òàëòàé.

Давуу талаа хэрхэн бэхжүүлэх вэ? ªðñºëäºã÷èä íýìýãäñýí ÷ á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàðàà ìóóäàõã¿é àæèëëàõ

Боломжоо хэрхэн ашиглах вэ? Çàõ çýýëäýý îéðõîí ó÷ðààñ ¿íý боломжийн зах зээлийн ºртºгººс хямд òîãòîîíî. ¯íý õÿìä ÷ ñàéí ÷àíàðûí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýæ õýðýãëýã÷ýý òàòíà.

Сул тал: Хºрсºн дэх хорхой шавьжийг сайн

устгаагүйгээс ургац муу ургац эрүүл

мэндийн шаардлага хангахгүй байх

мºн хºрсний бордоогоо сайн

хийгээгүйгээс ургац муу авах

Аюул /Гадны сөрөг нөлөөлөл/: Ãàäíààñ øèíý øèíý ¿éëäâýðëýë¿¿ä íýìýãäýõ áîëîìæòîé.

Сул талаа хэрхэн арилгах вэ? Хºрсºº сайн бордоолох мºн хортон шавьжийг сайн устгах ингэснээр сул талаа арилгаж болно.

Аюулаас хэрхэн зайлж гарах вэ? ¯éëäâýðëýëýý ºðãºæ¿¿ëæ ººð ººð òºðëèéí á¿òýýãäýõ¿¿í¿¿ä íýìæ ¿éëäâýðëýíý. ¯¿íä: Чацарганы тºрлийн ундаа, тос,жүүс, дарс, компот гэх мэт

Маркетингийн иж бүрдэл Нэрлэж бичнэ үү

Бүтээгдэхүүн Чацаргана тариалах

17

үЫЙ

1. Õºðºí㺠îðóóëàëòûí òîîöîî

Òºãðºãººð

¹ Õºðºíãèéí æàãñààëò ªºðèéí

õºðºí㺺ð

Çýýëèéí

õºðºí㺺ð

1. Ýðãýëòèéí õºðºíãº

Êîìïüþòåð 1,500,000

Øèðýý,ñàíäàë 435,000

Суулгац 162,000,000

Шатахуун 42,500,000

Хºрс бордох бордоо(Азафос,

Ризобактер)

2,100,000

Хºрс ариутгах химийн бодис 1,250,000

Ýðãýëòèéí õºðºíãèéí ä¿í 1,935,000 207,850,000

Ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãº

Бүхээгтэй порентор машин

/1øèðõýã/

3,500,000

Хадгалалтын байр 12,000,000

Трактор 7,000,000

Хашаа 13,150,000

Шон 18,000,000

Хортон шавьж ширших машин 4,000,000

Борлуулах үнэ 1кг нь 3000 тºгрºг

Борлуулалтын суваг Óâñ àéìãèéí áîëîí áóñàä îéð ñóìûí ¿éë÷èëãýýíèé ãàçðóóäààð

Урамшуулал Áîðëóóëàã÷, äàìæóóëàí áîðëóóëàëã÷äûí óëèðàë á¿ðèéí óðàìøóóàë çàðëàõ áîëíî. Áîðëóóàëòûí õýìæýýíèé 2 õóâèàð ìºíãºí ñóóðèàð òîîöíî.

18

Ýðãýëòèéí áóñ õºðºíãèéí ä¿í 15,500,000 42,150,000

Íèéò õºðºí㺠îðóóëàëòûí ä¿í 17,435,000 250,000,000

Òºñëèéí íèéò õºðºíãº

îðóóëàëò

267,435,000

2. Æèëèéí áîðëóóëàëòûí îðëîãûí òîîöîî

Á¿òýýãäýõ¿¿íèé

òºðºë

Õýìæèõ

íýãæ

Íýãæ ¿íý

Ìÿí.òºã

¯éëäâýðëýë

/ñàðä /

¯éëäâýðëýë

/æèëä /

Íèéò ä¿í

Ìÿí.òºã

Чацаргана Тí 3000 22тн 260тн 780,000,000

Íèéò

áîðëóóëàëòûí

îðëîãî

Ìÿí.òºã 780,000,000

3. Áîðëóóëàëòûí ïðîãíîç

Îíóóä ×àöàðãàíû áîðëóóëàëòûí ïðîãíîç Íèéò áîðëóóëàëò

Øèðõýã Ìÿí.òºã Ìÿí.òºã

2012 260тн 3000 780,000,000

2013 300 тн 3000 900,000,000

2014 300 тн 3000 900,000,000

2015 300 тн 3000 900,000,000

Íèéò òºñëèéí

ä¿í

3,480,000,000

Зардлын тооцоо

Шууд зардал

Шаардагдах түүхий эд, материалын зардал

Нэр тºрºл Нийт үнэ мян.тºг

19

1 Чацарганы суулгац

162,000,000

2. Хºрс боловсруулах

75,000,000

3. Хºрс ариутгах

1250,000

4 Хºрс бордох 1,100,000

5 Хºрс сийрэгжүүлэх

3200,000

6 Чацарганы цэцэрлэг бордох

1,100,000

7 Хор цацах 625,000

8 Шатахуун 42,500,000

Íèéò ºðòºã 286,775,000

Õºðñ áîëîâñðóóëàõ.

Ñîíãîñîí òàëáàéäàà õàìãààëàãäñàí õºðñ áèé áîëãîõ øààðäëàãàòàé.

Òàëáàéí õýìæýý 250*4/ 50,000 ì/êâ øàâàðòàé õºðñèéã 30 ñì ã¿í ãàðààð

õóóëæ 10 êì äîòîð 40 ì /êóá øàâàð 纺æ àñãàíà. Ýíý íü 8 ìàøèí

øàâàð 10 êì òýýâýðëýíý ãýñýí ¿ã þì. Õºðñ õóóëñíû äàðàà òàëáàéí

èë¿¿äýë óñ ãàäàãøèëæ áàéõààð íàëóó øóóäóó òàòíà.Óõàæ çàéëóóëñàí

õºðñèíé îðîíä 3 ìàøèí õàéðãà 10 êì-ýýñ, 3 ìàøèí áóóö 20 êì-ýýñ, 3

ìàøèí õàð øîðîî 30 êì-ýýñ òóñ òóñ òýýâýðëýæ èðýõýýð òîîöîâ.

Õºðñ áîëîâñðóóëàõ íèéò 75,000,000 çàðäàë ìÿíãàí òºãðºã

Õºðñ àðèóòãàõ.

Õºðñèéã õèìèéí ÿíç á¿ðèéí áîäèñ õýðýãëýæ àðèóòãàíà. Õºðñèéã

àðèóòãàõ íü õºðñ äàâñæèõ, ÿíç á¿ðèéí õîðòîí øàâüæààñ õàìãààëàõ ,

ñýðãèéëýõ àðãà õýìæýý áîëíî. Õºðñ àðèóòãàõ çàðäàëä 1250,000 òºãðºã

áîëíî.

Õºðñ áîðäîõ.

Õºðñèéã Àçàôîñ, øèíãýí áîðäîîãîîð áîðäîõ íü èë¿¿ òîõèðîìæòîé. 1 ãà

òàëáàéä 10 ë-èéã óñàíä õîëüæ óñëàõ áàéäëààð áîðäîæ áîëíî. ̺í

Ðèçîáàêòåðèéí áîðäîî õýðýãëýâýë ¿ð ä¿íòýé. 8-10 êã/ ãà íîðìîîð ¿ðñëýã

òàðèõ áà ¿¿ðýíä íü õèéæ ºãíº. Áîðäîõ àæèëëàãààíû çàðäàëä 8 õ¿í

ºäºðò çàðöóóëíà. Áîðäîîíû íèéò çàðäàëä 1,100,000 òºãðºã áîëíî.

Õàøàà áàðèõ çàðäàë.

Õàìãààëàëòûí òîðîí õàøàà áàðèõàä 7500 øîíãèéí í¿õ óõàõ

øààðäëàãàòàé áºãººä íýã í¿õèéã 300 òºãðºãººð óõóóëæ 400 ì òîðîí

20

õàøàà áàðèõàä 16 õ¿í ºäðèéí àæèë ã¿éöýòãýíý.Íýã õ¿í ºäºðò äóíäæààð

3000 òºãðºãèéí öàëèí îëãîíî.

×àöàðãàíû ñóóëãàö àâàõ çàðäàë ×àöàðãàíû ñóóëãàöûã 1500 òºãðºãººð õóäàëäàæ. àâíà ãýæ òîîöîâ . Á¿ãä 41250 ñóóëãàö *1500 òºã= 61,875,000ìÿí òºã.

Ñóóëãàö òàðèàëòûí ¿åä áîðäîõîä ãàðàõ çàðäàë Ýðäýñ, øèì áîðäîîã ñóóëãàö òàðèõ í¿õýíä õèéæ õîëèõîä ãàðàõ çàðäàë

Íýã í¿õýíä ýðäýñ, øèì áîðäîî æèãíýí 纺æ õàð øîðîîòîé õîëèõîä 80

òºãðºãèéí õºëñ îëãîíî.

Á¿ãä 41250*80òºã = 3,300,000òºã.

Õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõ ,õîã óðãàìàë óñòãàõàä ãàðàõ çàðäàë .

Öýöýðëýãèéã áîðäîõîä ãàðàõ çàðäàë

Öýöýðëýãèéí òàëáàéã Àçîôîñ øèíãýí áîðäîîãîîð 60ë/ãà ¿éë÷ëýõ òóíãààð

òîîöîæ ýõíèé 3 æèë áîðäîíî .1-2 æèë ºí溺ä äàõèí áîðäîõ áàéäëààð

õºðñºº ñàéæðóóëæ óðãàöàà íýìýãä¿¿ëíý

×àöàðãàíû öýöýðëýã, áîðäîõ

Öýöýðëýã 4 íàñ õ¿ðñíýýñ õîéø 2 æèë òóòàìä àçîôîñûí áîðäîîãîîð

60ë/ãà ¿éë÷ëýõ áîäñûí òóíãààð òîîöîæ íýã óäàà áîðäîíî .50 ãà öýöýðëýã

áîðäîõîä 1,100,000

Óñàëãàà õèéõ çàðäàë

Öýöýðëýã÷èí õ¿í àæèëûí 8 öàãò ÷àöàðãàíû 1 ãà òàëáàéã

óñàëíà.Öýöýðëýãèéã õàâàð çóíû óðãàëòûí õóãàöààíä 11 óäàà óñàëàõààð

òîîöîõîä 50 ãà-ä 16 õ¿í ºäºðò øààðäàíà

Á¿ãä 1,500,000òºã .

Õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõ ,õîã óðãàìàë óñòãàõ çàðäàë

Öýöýðëýãèéí òàëáàéã óñàëñàíû äàðàà õºðñ ýâäýð÷ õàòàæ àí öàâ

¿¿ñýõýä õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõ ,õîã óðãàìàë óñòãàõ àæèëãààã íýã íü çýðýã

ÿâóóëíà.×àöàðãàíû öýöýðëýãèéí ýãíýý õîîðîíäûí çàéã áàãà îâðûí

òðàêòîðûí àãåðãàòààð ñèéðýãæ¿¿ëæ ¿ëäýõ çàéã ãàð áàãàæààð

ñèéðýãæ¿¿ëíý.

Áàãà îâðûí òðàêòîðààð õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõ çàðäàë

Ãàð áàãàæààð õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõ

Òåõíèêýýð ñèéðýãæ¿¿ëýõýä àâòàãäàõã¿éãýýð ìîäíû ¸ðîîëä ¿ëäýõ 1.2 ì

ºðãºí çóðâàñûã ãàð áàãàæààð ñèéðýãæ¿¿ëíý. Ýíý á¿ãä íü 0.4 ãà òàëáàéã

21

Áîëîõ áºãººä Çóíû òóðø á¿õ òàëáàéã 11 óäàà ñèéðýãæ¿¿ëýõýä Á¿õ

çàðäàë íü 3200,000òºã áîëíî.

×àöàðãàíû öýöýðëýãèéã ºâ÷èí ,õîðòíîîñ õàìãààëàõ

Ìàíàé îðíû àëü ÷ á¿ñ íóòàãò ÷àöàðãàíû öýöýðëýãò õîðòîí øàâüæ ýëâýã

òîõèîëäîíî.×àöàðãàíû ÿëààã 6 ñàðûí ñ¿¿ë÷ 7 ñàðûí ýõýýð èä

нисэлтийн үед ”децис ” ”Актейлик” ”Конфидор “-çýðýã õîðîîð ø¿ðøèã÷

ìàøèíààð ø¿ðøèæ óñòãàíà.250ë óñàíä 0.5 ë äåöèñ õîð íàéðóóëæ 1 ãà

òàëáàéä öàöíà.

Õîðíû ¿íý 0.5 ë *25000¥ = 12.5 ìÿí òºã.

Õîð öàöàã÷ ìàøèíààð õîð öàöàõ çàðäàë íü áàãà îâðûí òðàêòîðààð

õºðñ ñèéðýãæ¿¿ëýõòýé àäèë 625,000òºã çàðäàë ãàðíà.

4. Орон тоо хөдөлмөрийн хөлсний тооцоо

Ажиллагсад

д/д Ажлын байр Ажлын цаг

Нэг ээлжинд

Ажилчны цалин /сараар/

НДШ, ЭМД /сараар/

Бүгд/ жилээр

1 Дарга 8 1 300,000 63,000 4,356,000

2 Зºвлºх агрономич

8 1 250,000 52,500 3,630,000

3 Ерºнхий Менежер

8 1 200,000 42,000 2,904,000

4 Агрономич 8 2 185,000 77,700 5,372,400

5 Тариаланчид 8 16 185,000 621,600 42,979,200

6 Туслах ажилчид

8 8 175,000 294,000 20,328,000

7 Манаач 1 155,000 32,550 187,550

Дүн 1,108,800 79,757,150

Ýð÷èì õ¿÷íèé çàðäàë

Цахилгаан ºдºрт /6KW/ 76 тºг KW 164,160

Шууд бус зардал

1. Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн зардал

22

Ä/ä Àíãèëàë Нийт дүн

(мян.тºг)

Æèëèéí

ýëýãäýë

õîðãîäëûí

øèìòãýëèéí

íîðì%

Ýëýгдлийн дүн

1. Á¿õýýãòýé

порентор машин

/1øèðõýã//

3,500,000 2% 70,000

2. Хадгалалтын байр 12,000,000 2% 240,000

3 Трактор 7,000,000 2% 140,000

4 Хашаа 13,150,000 2% 263,000

5. Шон 18,000,000 2% 360,000

6. Хортон шавьж

ширших машин

4,000,000 2% 80,000

7. Êîìïüþòåð 1,500,000 2% 30,000

8. Øèðýý,ñàíäàë 435,000 2% 8,700

Нийт дүн

831,700

2. Áîðëóóëàëòûí çàðäàë

¹ Áîðëóóëàëò

õèéõ ãàçàð

íèéò

óðò

Òîñëîõ

ìàòåðèàëûí

õýìæýý

литр

Òîñëîõ

ìàòåðèàëûí

íýãæèéí ¿íý

Эргэлтийн

тоо /ñàðä/

Æèëýýð

Óëààíáààòàð

õîò

2900

км

1340 1 52,000,000

Нийт 52,000,000

3. Зар сурталчилгааны зардал

№ Íýð òºðºë Улиралд Жилд,

мян.төг

Çàð ñóðòàë÷èëãààíû

çàðäàë

50,000 200,000

23

Дүн 200,000

Õàíãàìæèéí зардал

№ Зардлын нэр Зардлын

хэмжээ

Сард

Зардлын хэмжээ

жилд

1 Харилцаа холбооны зардал 10,000 120,000

2 Компьютер техникийн

үйлчилгээ

1,667 20,000

3 Бичиг хэргийн зардал 14,533 174,400

4 Хºдºлмºр хамгааллын

зардал

16,667 500,000

Дүн 814,400

Нийт зардлын товчоо

Зардлын ангилаë Зардлын төрөл

Æèëä

Øóóä çàðäàë

Шаардагдах түүхий эд, материалын зардал

286,775,000

Хºдºлмºрийн зардал 79,757,150

Ýð÷èì õ¿÷íèé çàðäàë 164,160

Øóóä çàðäëûí ä¿í 366,696,310

Øóóä áóñ çàðäàë

Үндсэн хºрºнгийн ýëýãäëèéí çàðäàë

831,700

Зар сурталчилгааны

зардал

200,000

Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 52,000,000

Õàíãàìæèéí çàðäàë 814,400

Хүүгийн зардал /сарын

1.2 %/

36,000,000

24

Øóóä áóñ çàðäëûí ä¿í 89,846,100

Íèéò çàðäàë 456,542,410

Бүтээгдэхүүний өөрийн өртөг

456,542,410:260тн=1756

3.4 Санхүүгийн үр ашгийн тооцоо Төслийн жилийн эдийн засгийн үр ашгийн тооцоо Бүтээгдэхүүний тºрºл Нийт дүн сая.тºг

Чацаргана

Нийт борлуулалтын орлого 780,000,000

Үйлдвэрлэлийн зардал

Шаардагдах түүхий эд, материалын çàðäàë

286,775,000

Хºдºлмºрийн зардал 79,757,150

Ýð÷èì õ¿÷íèé çàðäàë 164,160

Үндсэн хºрºнгийн элэгдлийн зардал 831,700

Зар сурталчилгааны зардал 200,000

Áîðëóóëàëòûí çàðäàë 52,000,000

Õàíãàìæèéí çàðäàë 814,400

25

Хүүгийн зардал /сарын 1.2 %/ 36,000,000

Íèéò ¿éëäâýðëýëèéí çàðäàë 456,542,410

НӨАТ 78,000,000

Татвар ногдох орлого 245,457,590

Орлогын албан татвар 24,545,759

Цэвэр ашиг 220,911,831

Хөрөнгө оруулалтын зээлийн эргэн төлөлтийн хуваарь

26

Он Сарууд Зээлийн үндсэн төлбөр

Үндсэн зээлийн үлдэгдэл

Зээлийн хүү

Сард төлөх нийт зээл төлөлт

2010 îí

5 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

6 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

7 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

8 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

9 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

10 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

11 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

12 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

Хэсгийн дүн

24,000,000 24,000,000

2011 îí

1 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

2 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

3 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

4 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

5 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

6 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

7 0 250,000,000 3,000,000 3,000,000

8 11,904,762 238,095,238 3,000,000 14,904,762

9 11,904,762 226,190,476 2,857,143 14,761,905

10 11,904,762 214,285,714 2,714,286 14,619,048

11 11,904,762 202,380,952 2,571,429 14,476,191

12 11,904,762 190,476,190 2,428,571 14,333,333

Хэсгийн дүн

59,523,810 94,095,239

2012 îí

1 11,904,762 178,571,428 2,285,714 14,190,476

2 11,904,762 166,666,666 2,142,857 14,047,619

3 11,904,762 154,761,904 2,000,000 13,904,762

4 11,904,762 142,857,142 1,857,143 13,761,905

5 11,904,762 130,952,380 1,714,286 13,619,048

6 11,904,762 119,047,618 1,571,429 13,476,191

7 11,904,762 107,142,856 1,428,571 13,333,333

8 11,904,762 95,238,094 1,285,714 13,190,476

9 11,904,762 83,333,332 1,142,857 13,047,619

10 11,904,762 71,428,570 1,000,000 12,604,762

11 11,904,762 59,523,808 857,143 12,761,905

12 11,904,762 47,619,046 714,286 12,619,048 Хэсгийн дүн

142,857,144 160,557,144

27

10. Бусад хавсралтууд

/шаардлагтай зарим бичиг баримт, бизнесийн зураг, ººрийн тодорхойлолт,

схем зураглал зэрэг нь байж болдог /

2013 îí 1 11,904,762 35,714,284 571,429 12,476,191

2 11,904,762 23,809,522 428,571 12,333,333

3 11,904,762 11,904,762 285,714 12,190,476

4 11,904,762 142,857 12,047,619

Хэсгийн дүн

47,619,048 49,047,619

Нийт 250,000,000 77,700,002 327,700,002