1

مركز تحقيقات قلب و عروق اصفهان مركز همكار سازمان بهداشت جهاني در منطقه مديترانه شرقي

دانشگاه علوم پزشکی اصفهان

برنامه قلب سالم اصفهان »نمونه عملي استراتژيهاي پيشگيري

بيماريهاي غيرواگير

و اصالح شيوه زندگي«

2

توزيع مرگ بعلت بيماريهاي غیرواگیر و سوانح 1999در سال

كشورهاي با درآمد باال

كشورهاي با درآمد متوسط

و كم

بهداشت،: جهاني سازمان 2000منبع

3

مرگ زودرس بعلت بيماريهاي قلبي عروقي براساس

2000آمارهاي سازمان جهاني بهداشت، شرق جنوب

آسيا

مديترانه شرقي

افريقا

آسياي اقيانوسيه

آمريكا

اروپا

4

تحول اقتصادي

شهرنشيني

جامعه صنعتي

شيوه زندگي غربي

باال رفتن متوسط سن

چرا اپيدمي بيماريهاي غيرواگير در ايران

5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 90 95

سن

صددر

ديگر

خودكشي

قتلوخشونت

حوادثغيرعمدي

حولتولد

ناهنجاريهايمادرزادي وكروموزومي

دستگاهتنفسي

قلبيعروقي

سرطانها

بيماريهايعفوني

استان ايران برحسب 23توزيع علل مرگ در گروههاي سني

6

عوامل خطر بيماريهاي قلبي عروقي، برخي كانسرها و

بيماريهاي تنفسي عوامل غيرقابل تغيير:

سن •جنس •ژنها •

عوامل رفتاري: سيگار •نحوه تغذيه •عدم تحرك و ورزش•مصرف الكل •

،عوامل اقتصادي – اجتماعيفرهنگي و محيطي

عوامل خطر واسطه اي

افزايش فشارخون•

ديابت •

چاقي •

بيماريها

بيماريهاي عروق كرونر•

سكته هاي مغزي •

بيماريهاي عروق محيطي •

برخي كانسرها •

برخي بيماريهاي ريوي /•

آمفيزم

سازمان جهاني بهداشت

7

بررسي وضعيت موجود و تجزيه و تحليل آن•

مشخص نمودن مشكالت جامعه •

باال بردن سطح آگاهي جامعه •

مشاركت عموم جامعه در برنامه هاي پيشگيري •

اقدامات عملي جهت رفع مشكل )انجام مداخالت( •

ارزشيابي برنامه •

اصول برنامه هاي جامعه نگر جهت پيشگيري از

بيماريهاي غيرواگير

8

برنامه هاي جامع

Comprehensiveness

يك برنامه جامع مداخالتي مبتني بر جامعه، سطح وسيعي

خدمات ، رسانه هاي جمعياز مداخالت اعم از مداخله در

تغييرات در سياستگذاري و تغييرات سازماني تا بهداشتي

را در بر مي گيرد. ها

9

Isfahan Healthy Heart Program

»طرح ملی پیشگیری و کنترل بیماریهای قلبی عروقی در ایران« (1380-1386)پایلوت در اصفهان، اراک و نجف آباد

10

11

برنامه چيست؟ )تفاوت با پروژه(

مجموعه اي از پروژه ها كه از امكاناتي استفاده ميكنند •

جهت ارائه خدمات به گروه مورد نظر در قالب منظم

و ارزشيابي شده و در زمان و مكان مشخص

تعيين مشكل اهداف منابع خدمات نتايج

12

اهداف برنامه قلب سالم اصفهان

اصالح شيوة زندگي •

پيشگيري و كنترل عوامل خطر بيماري•

تأخير در بروز بيماري•

به تعويق انداختن و ها كاهش ناتوانائي•مرگ

13

:هاي برنامه قلب سالم اصفهان استراتژي

آموزش جامعه•

هاي ويژه )سالمندان، پرسنل آموزش گروه•بهداشتي، زنان و ...(

هماهنگي بين بخشي و درون بخشي•

حساس سازي جامعه•

/تأکید بر اجرای قوانین ها تدوين بخشنامه•مصوب

تحقيق و ارزشيابي همزمان با اجرا•

14

معيارهاي فعاليتهاي مداخالتي:

- ساده و عملي باشد.1

- در سطح وسيعي از اجتماع كارآيي داشته باشد.2

- از منابع موجود استفاده نمايد.3

- امكان ادغام در سيستم بهداشتي موجود و در نتيجه 4امكان تداوم داشته باشد.

- امكان تعميم در سطح كشور داشته باشد.5

- پایش و ارزشیابی آن امکان پذیر باشد. 6

15

برنامه قلب سالم اصفهان

يكي از سیاست های مهم:

گروه زيادي از سياستگذاران، افراد ذينفع و سازمانهاي

دولتي و غيردولتي بعنوان مجريان پروژه ها يا مسئولين

در برنامه ريزي، طراحي و ارزشيابي مداخالت درگير

مي باشند.

16

مراحل برنامه:

( طxرح ملی پيشxگيری و Pilotبرنامxه مقxدماتی )

بيماری عنxوان کنxترل تحت عxروقی قلxبی هxای

-1380از سxال « قلب سxالم اصxفهان»برنامxه

توسxxط مركxxز تحقيقxxات قلب و عxxروق و 1379

معxxxاونت بهداشxxxتي دانشxxxگاه علxxxوم پزشxxxكي

مطالعxه مشxتمل بxر اين بxه اجxرا درآمxد.اصxفهان

4 مرحلxxه اول شxxامل :باشxxدي مسxxه مرحلxxه

كxxه در آن وضxxعيت موجxxود در بررسxxي مقطعي

سxه شهرسxتان مxورد مطالعxه يعxني اصxفهان،

هاي مxورد مداخلxه( و اراك نجxف آبxاد )شهرسxتان

. شد)شهرستان شاهد( بررسي

برنامه قلب سالم اصفهان

17

زیxر مxوارد شxامل اول مرحلxه مطالعxه چهxار

میباشد:

و نگxرش، ، آگxاهي -1 رفتxار 19 بxالغين ≤ مهxارتعملکxرد،

در زمينxه تغذيxه، سxيگار كشxيدن، نفxر 12600سxال بxه تعxداد

فعxxاليت فxxيزيكي و بيماريهxxاي قلxxبي عxxروقي، بررسxxي

وضxعيت عوامxل خطرسxاز قلxبي شxامل انxواع چxربي خxون

بxاال، پرفشxاري خxون، ديxابت، چxاقي، شxيوع بيماريهxاي عxروق

نهایتxxا|كرونxxر و اسxxتروك و این مورتاليتxxه و موربيxxديتي

. سال میباشد35 در افراد باالی بيماريها

بهداشتي پرسنلآگاهی، نگرش، عملکرد و مهارت - 2

ين و رابطان، كارشناسان، كاردانانبهورز) شامل

دولتي و بخش های پزشكان پرستاران و بهداشتي،

نفر 2000( به تعداد خصوصي

18

مهxارت -3 و عملکxرد نگxرش، آگxاهی، كودكxان و

از نوجوانxxان آنهxxا و سxxال( 18)كمxxتر والxxدین ،

مسxxxئولين مxxxدارس و همچxxxنين بررسxxxي عوامxxxل

تعxداد سxال(11-18خطرسxاز نوجوانxان ) بxه 5500

نفر

عملکxرد - 4 و نگxرش بيمxارانو موربيديتxه آگxاهی،

و هxxاي عxxروق كرونxxر يxxا اسxxتروك مبتال بxxه بيماري

نفر 2000 به تعداد خانواده ايشان

19

(1381-1384)طZZول انجاميZZد ه سZZال ب4ZZ مرحلZZه دوم كZZه

10كZه در قZالب جZامع مبتZنی بZر جامعZه بZوده شZامل مZداخالت

افZراد پZروژه مZداخالتي مختلZف کZل روی همگZانی بطZور

هاي مZZورد مداخلZZه )اصZZفهان و نجZZف در شهرسZZتانجامعZZه

اراك هيچگونZه مداخلZه اختصاصZي ولي در گZرفتآبZاد( انجZام

اي هاي مZداخله اسZتراتژي. بZه منظZور تعZيين اثZر نشZدانجZام

منظم متفZZاوت، بطZZور هZاي كوچZZك روي نمونهارزشZZيابی

در سZاليانه )یعZنی مZداخالت آغZاز از سZال هZر انتهZای در

. شدانجام ( 1382-1385سالهای

مرحلة دوم: انجام مداخالت:

20

انZور همزمZک ،به طZم یZولي هطالعZورتطZاله تحت كوهZده س

تعZيين بZروزبمنظZور (ICS)عنZوان مطالعZه کوهZورت اصZفهان

مZرگ ناگهZاني وكشZنده و غيركشZندهقلZبي و مغZزي سZكته هZاي

. همچZنين اسZتانجZام آغZاز و همچنZان در حZال 1381از سZال

آوري اطالعZات مZيزان مZرگ و مZير بZه علZل مختلZف، ثبت جمع

WHOو مونيكا بر اساس پروتوكل سكته هاي قلبي و مغزي

STEPwise approach وردZتانهاي مZه در شهرسZدر طي مطالع

.داشته استمداخله و شاهد ادامه

ومZة سZال مرحلZداخالت( در سZه )پس از مZو 1386اين برنام

شZد. انجZام شهرسZتان سZه هZر q مطالعZات در فZاز کZامال این

نفZر 22000 روی چهZار گZروه هZدف بZه تعZداد مشZابه فZاز اول

انجام گردید.

21

10مشتمل بر برنامه قلب سالم اصفهان باشد: ميهپروژ

HFHC :پروژه تغذيه سالم براي جامعه سالم

IEP:پروژه ورزش اصفهان

HHPC :پروژة ارتقاء سالمت قلب از دوران كودكي

YHH :پروژه قلب سالم جوان

WHHP :پروژة مداخالتي سالمت قلب زنان

WIP:پروژه مداخله در محيط كار

NVIP: پروژه مشاركت داوطلبين و NGOها

HPEP:پروژه آموزش كاركنان بهداشتي

HLCP : پروژه زندگي سالم براي بيماران قلبيعروقي

HLCP: پروژه شيوه زندگي سالم براي جمعيت پر خطر

22

پروژة تغذيه سالم

براي جامعه سالم

23

پروژه تغذيه سالم براي جامعه سالم

Healthy Food for Healthy Community

:هاي اصلي فعاليت

جملxه همكxاري بxا • از هxا، شxيريني نانوايياصxناف ها در جهت ها و اغذيxه فروشxي ها، رسxتوران فروشxي

توليد و توزيع محصوالت غذايي سالم

آگxاهي رسxاني بxه جامعxه در مxورد اصxول تغذيxه سxالم•سxيما، و صxدا آموزشxی، کمxک مxواد طریxق از

ها و .... سخنرانی، برپايی نمايشگاه

همکxاری بxا صxنايع غxذايی در جهت توليxد محصxوالت •غxذايی سxالم در راسxتای اهxداف پxروژه و بxا همکxاری

انجمن غذا، صنعت، سالمت

سxازی • بهينxه بxرای هxا بخشxنامه تxدوين پيشxنهاد پيگxری پxروژه و اهxداف محصxوالت غxذايی در جهت

آن

24

پروژه ورزش اصفهان

Isfahan Exercise Program

:فعاليت هاي اصلي

سxواري روي، دوچرخه بسxتر سxازي جهت افxزايش پيxاده •و عدم استفاده از خودرو

ورزش ادارات و مxورد پيگxيري اجxراي قxوانين موجxود در • آموزشي مربوطه CD و تهيه كارخانجات

و افxراد شxاغل بxه ورزش در هxاي خانxه دار خانم تشxويق• های آموزشی مربوطه CDمنزل یا محیط کار و تهيه

اي ورزشي برگزاري مسابقات دوره •

هاي برنامه قلب سالم برگزاري نمايشگاه•

25

پروژة ارتقاء سالمت قلب از دوران كودكي

Heart Health Promotion from Childhood: در مهد کودک ها و مدارسفعاليت هاي اصلي

دانش آمxوزان، کودکxان پیش دبسxتانی، آگxاهي رسxاني بxه •و مسئولين مدارسآنها والدين

انتقxال پيxام هxاي آموزشxي بxه والxدين از طريxق كاردانxان •هxای انجمن بهداشxت خxانواده، مسxئولين مهxد هxاي كxودك،

جمعی هاي و همچنين رسانهاوليا و مربيان

تهيxه و توزيxع ميxان وعxده هxاي غxذايي همکxاری در جهت •سالم

برگxxزاري مسxxابقات دوره اي علمي، ورزشxxي، هxxنري •مسxابقات بxراي كودكxان و نوجوانxان و برنامxه پخش و

تلويزيوني

ادغام آموزشهای مربوطه در پیک نوروزی دانش آموزان •

26

پروژه قلب سالم جوان

Young Healthy Heart

:فعاليت هاي اصلي

افxxxxزايش آگxxxxاهي جوانxxxxان از طريxxxxق •

ها، سxxرباز هxxاي فxxرهنگي، دانشxxگاه كانون

ها، جمعيت هالل احمر خانه

برگزاري مسابقات هنري، ورزشي •

برگزاری تأتر های خيابانی )موردي( •

27

پروژه مداخالتي سالمت قلب زنان

Women Healthy Heart Project

:فعاليت هاي اصلي

آمxوزش از طريxق مراكxز بهداشxت، نهضxت سxواد آمxوزي، •

فرهنگي، كميسيون امور بانوانهای كانون

هxاي آمxوزش زوج هxاي جxوان مراجعxه كننxده بxه كالس •

و زنxان مراجعxه کننxده بxه مراکxز بهداشxتی قبxل از ازدواج

درمانی برای گرفتن خدمات تنظیم خانواده

صدا و سيمابرنامه های آموزش از طريق •

28

پروژه مداخله در محيط كار

Worksite Intervention Project

: در ادارات و کارخانجاتهاي اصلي فعاليت

پيگxxيري اجxxراي قxxانون منxxع مصxxرف سxxيگار و ورزش •

اجباري در ادارات و كارخانجات

اصالح شيوة طبخ در آشپزخانه كارخانجات •

پزشxکان، آمxوزش كxارگران و كارمنxدان • همکxاری بxا

کارشناسان، بهداشتیاران و رابطین طب کار

تشxويق بxه غربxالگري كxارگران در زمينxة فشxارخون، •

وزن و قد

29

سازمانهاي پروژه مشاركت داوطلبين و غيردولتي

NGO’s & Volunteers Participation in IHHP

:هاي اصلي فعاليت

غیردولتی هاي آموزش رابطين بهداشتي و سازمان •

مرتبط با سالمت

انتقال آموزش از طريق ايشان به افراد جامعه. •

برگزاری نمايشگاه فعاليت آموزش مردم از طريق•

های هنری رابطين

30

پروژه آموزش كاركنان بهداشتي

Health Professional Education

هاي اصلي: فعاليت

آمxوزش سxطوح مختلxف پرسxنل بهداشxتي )بهxxورز، •

هxxا و كxxاردان، كارشxxناس و پزشxxك( از طريxxق كارگاه

سمينارهاي آموزشي

سxالم و روشxهای اصxول شxيوة زنxدگي آمxوزش ادغxام •

پیشxگیری و کنxترل بیماریهxا و عوامxل خطرسxاز آنهxا

پرسxxتاران، در برنامxxه آمxxوزش مxxداوم پزشxxكان ،

)خودآموز(كاردانان و بهورزان

31

پروژه زندگي سالم براي بيماران قلبي عروقي

Healthy Life for Cardiovascular Patientهاي اصلي: فعاليت

بسxتری آمxوزش بيمxاران • زمxان هxاي قلب و در بخشدر CCU

ازآمxوزش بيمxاران • تxرخيص زمxان در آنهxا خxانواده و با همکاری انجمن دوستان قلب CCUهاي قلب و بخش

توزیxع کxارت هxای بیمxاران، فولxدرهای آموزشxی و مxوارد •بخشxxهای بxxه کننxxده مراجعxxه بیمxxاران بین مشxxابه

آنژیوگرافی یا جراحی

بxه صxورت • بxازتوانی )پيشxرفته و سxاده( توسxعه خxدمات دولتی و خصوصی در بيمارستانها و مراکز دولتی

32

شيوه زندگی سالم برای جمعيت پرخطرپروژه

Healthy Lifestyle for High Risk Population

هاي اصلي: فعاليت

آمxوزش افxراد در معxرض خطxر )افxراد مبتال بxه ديxابت، •

پرفشxاری خxون، اختالل چxربی خxون، سxندرم متابوليxك،

بxxه كننxxده مراجعxxه سxxيگاری( افxxراد و چxxاقي

آزمايشگاهها، داروخانه ها، بيمارستانها و كلينيكها

ثبت پيامهxاي آموزشxي در برگxه هxاي آزمايشxگاهها يxا •

داروخانه ها

برخی از سازمانهای همکار سازمان دولتی و غیردولتی در اجرای برنامه قلب سالم 150نزدیک به •

اصفهان همکاری داشته اند، از جمله:

استانداری –

معاونت های غذا و دارو –

معاونت های آموزشی –

شهرداری –

سازمان صدا و سیما –

سازمان بهزیستی –

سازمان آموزش و پرورش –

جمعیت هالل احمر –

اداره کل بازرگانی –

اداره استاندارد–

اداره غله –

33

34

سازمان صدا و سیمای مرکز اصفهان

يكي از مهمترين اين سازمانها، مركز صدا و سيماي استان •

اصفهان

تفاهم نامه هاي متعدد در مورد برنامه هاي راديوئي و تلويزيوني•

برنامه هاي آموزشي )آشپزي صحيح، ورزش، ميزگردها، مصاحبه •

ها، بزرگداشت روزهاي جهاني مربوطه(

برنامه منظم و هفتگي گذر سبز )در مورد برنامه قلب سالم •

اصفهان(

ادغام برخی برنامه ها در سیاستهای سالیانه سازمان صدا و •

سیمای اصفهان

فعالیتهای برخی از سازمانهاي همكار

35

سازمان آموزش و پرورش استان اصفهان

- آموزش مراقبين بهداشت و كادر آموزشي مدارس1

- آموزش دانش آموزان مدارس2

- آموزش والدين دانش آموزان3

- تشكيل گروه آموزشي بهداشتياران قلب مدارس و 4

آموزش آنها

در مدارس فعاليت فيزيكي- توسعه ورزش و 5

- اصالح ميان وعده هاي مصرفي دانش آموزان در مدارس6

فعالیتهای برخی از سازمانهاي همكار

36

سازمان بهزیستی

- آموزش مديران و مربيان مهد كودك ها1

- آموزش مربيان و هنرآموزان كانون پرورش فكري كودكان و 2

نوجوانان

- آموزش والدين كودكان مراجعه كننده به واحدهاي بهداشت مادر 3

و كودك، مراكز واكسيناسيون و مهد كودك ها

- آموزش كودكان در مهد كودك ها و مراكز پيش دبستاني4

- ارائه برنامه ميان وعده غذايي در مهد كودك ها5

فعالیتهای برخی از سازمانهاي همكار

37

هايي از مواد آموزشي نمونه

تهيه شده توسط برنامه قلب سالم

اصفهان

38

نمونه ای از پیک نوروزی توزیع شده بین دانش آموزان

39

40

پازل توزیع شده در مهد کودک ها

41

مثال: اتحاديه رستورانها:

% رستورانها انجام شده است80 مداخالت در •

% 100مصرف روغن مايع )بجز برنج( در –

رستورانها

تدوين بخشنامه براي كليه رستورانها براي •

همكاري با فعاليت هاي اين برنامه

نمونه ای از ارزشيابي فرآيند

پروژه تغذيه

42

بخشنامه:

اتحاديه رستورانها

43

بخشنامه:

از مركز بهداشت به

اتحاديه

اغذيه فروشان اصفهان

44

بخشنامه:

ادغام موارد مورد نظر در فرم ارزشيابي

اغذيه فروشيها

ارزشيابي فرآيند