ΘΕΜΑ: «Αναπαραστάσεις του φύλου στα λαϊκά παραμύθια της Δωδεκανήσου και η διδακτική

εφαρμογή τους στα πλαίσια της τοπικής ιστορίας στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου»

ΤΡΙΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Γκασούκα Μαρία, Επίκουρη Καθηγήτρια

Επιβλέπουσα

Παπαδόπουλος Ιωάννης, Καθηγητής ΤΕΠΑΕΣ -

Μέλος

Παπαδάτος Ιωάννης, Λέκτορας ΤΕΠΑΕΣ -

Μέλος

Παρατήρηση της περιορισμένης χρήσης λαϊκών παραμυθιών στην τάξη.

Χρησιμότητα ένταξης λαϊκών παραμυθιών στις πρώτες τάξεις του δημοτικού σχολείου στα πλαίσια της τοπικής ιστορίας.

Προσφορά λαϊκών παραμυθιών στην άρση έμφυλων στερεότυπων.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

o 1. Μελέτη των αναπαραστάσεων των φύλων στα λαϊκά παραμύθια της Δωδεκανήσου,

1. 2. Μελέτη της χρησιμοποίησης λαϊκών παραμυθιών από τους/ τις εκπαιδευτικούς των πρώτων τάξεων του Δημοτικού, όπως και του παράγοντα «Φύλο»,

2. 3. Δημιουργία διδακτικού μοντέλου λαϊκών παραμυθιών στα πλαίσια της τοπικής ιστορίας για μικρές τάξεις και διδακτική εφαρμογή.

Η εργασία αυτή αποσκοπεί στο να αποτελέσει εφαλτήριο για τη δημιουργική ένταξη των λαϊκών παραμυθιών και κατ’ επέκταση του λαϊκού πολιτισμού στο δημοτικό σχολείο και τη συμβολή στην κατανόηση των αιτιών της έμφυλης ασυμμετρίας από τους/ τις μαθητές/ τριες. Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά

παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Λαϊκός πολιτισμός και λαογραφία

Ο λαϊκός πολιτισμός έχει χαρακτήρα «ομαδικόν, αυθόρμητον και κατά παράδοσιν» (Κυριακίδης, 1946).

Η λαογραφία είναι η μέθοδος με βάση την οποία μελετάται ο λαϊκός πολιτισμός.

Διδακτική λαϊκού πολιτισμού ειδικά σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης

Το σχολείο αναλαμβάνει το ρόλο της οικογένειας στη μεταβίβαση «πολιτισμικής ύλης».

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Παραμύθι μέρος της λαϊκής λογοτεχνίας

Η λαϊκή λογοτεχνία έχει ως δημιουργό το λαό. Σ’ αυτήν ανήκουν όλα τα συλλογικά έργα του προφορικού

λόγου που χαρακτηρίζονται από φυσικότητα και ανυπαρξία αισθητικής πρόθεσης.

Χαρακτηριστικά δωδεκανησιακού παραμυθιού

Πλούτος και πολυμορφία στο περιεχόμενο και την εκφορά. Σταθερότητα στα παραμυθιακά θέματα (Καπλάνογλου, 2004).

Το μαγικό στοιχείο συνδυάζεται πάντα με την πραγματική ζωή.

Καταφύγιο η θάλασσα. Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια

- Τομάζου Δέσποινα

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Λαϊκά παραμύθια

Στενή σχέση με κοινωνία (Degh, 1969)

Το ηθικά «σωστό» διδάσκεται έμμεσα (Γκασούκα, 1998)

Φύλο και λαϊκό παραμύθι

Διατηρούν και αναπαράγουν τις κοινωνικές και έμφυλες σχέσεις

Έμφυλη διάσταση παραμυθιών Δωδ/σου

Εκφράζουν τους κοινωνικούς ρόλους, τα έμφυλα στερεότυπα και τις πατριαρχικές αξίες της κοινότητας.

o Απουσία γυναικείων πρωταγωνιστικών χαρακτήρων o Εγκλωβισμό των δύο φύλων σε στερεοτυπικούς

ρόλους

Σπάνια σπουν τους φραγμούς της κοινωνίας.

Υπεραπλουστευτικό μοντέλο: καλή γυναίκα σημαίνει όμορφη και παθητική φιγούρα που επιλέγει ως προορισμό της ζωής της το γάμο και τη μητρότητα.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Αναπαραστάσεις του φύλου στα παραμύθια της Δωδεκανήσου

Άνδρες και γυναίκες Δύο τύποι γυναικών

Χαρακτηριστικά και ρόλοισε αναλογία με κοινωνική πραγματικότητα

Σύμφωνες με παραδοσιακάπρότυπα

Φορείςκακού

Άνδρες Υπερέχουν των γυναικών

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Η διάσταση του Φύλου στις συγγενικές σχέσεις

Κυρίαρχο θέμα ο γάμος γέφυρα μεταξύ των κόσμων της φαντασίας και της πραγματικότητας

Τεράστιες αντιθέσεις στο εσωτερικό της οικογένειας

ηλικία και το φύλο

Προσδιορίζονταιαπό συγγενική σχέσημε άνδρες

Γυναίκες

αιώνια ανήλικες

κοινωνική εξάρτηση από άνδρες

Κύρος και εξουσία

Σχέσεις δύναμης/ εξουσίας και υποταγής/ συμμόρφωσης

Άσκηση ελέγχου από κυρίαρχη ομάδα, με σκοπό τη συμμόρφωση

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Η ηρωίδα που αδιαφορεί

αμείβεται τιμωρείται

Η ηρωίδα που αναγνωρίζει την εξουσία των ανδρών

Σχέσεις εξουσίας και υποταγής στο εσωτερικό των Φύλων

Τα παραμύθια παράγοντας αναπαραγωγής και διαιώνισης των πατριαρχικών αξιών και αντιλήψεων

Πατριαρχικές αξίες και αντιλήψεις:

o Υποταγή κοριτσιών σε επιλογές και αποφάσεις πατέρα,o Προορισμός των γυναικών ο γάμος και η μητρότητα,o Η γυναικεία απιστία αποτρόπαιη πράξη,o Οι γυναίκες περιορίζονται σε ενδοοικογενειακούς

ρόλους,o Οι γυναίκες οφείλουν να «προσφέρουν»,o Γυναίκες φορείς του κακού.

Η επιβίωση του πολιτισμού έχει ανάγκη την αποδοχή εκ μέρους των γυναικών εκείνων των ρόλων που αναπόφευκτα τις οδηγούν στον ιδιωτικό χώρο και στη μητρότητα (Lieberman, 1972). Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια

- Τομάζου Δέσποινα

Ξαναδιαβάζοντας τα παραμύθια από τη σκοπιά των γυναικών

Γυναικείοι τρόποι έρευνας και γνώσης

Η επιστήμη και η έρευνα:

o Να λαμβάνει υπόψη την έμφυλη διάσταση

o Να δίνει ανάλογο ενδιαφέρον για τη ζωή και το έργο των γυναικών με αυτό των ανδρών.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Τα παραμύθια έχουν φύλο προβάλλουν και αναπαράγουν

την επί αιώνες καταπίεση των γυναικών (Cashdan, 2002)

Σημασία της διδακτικής των παραμυθιών στις πρώτες τάξεις του Δημοτικού Σχολείου

Τα λαϊκά παραμύθια:o Προβάλλουν συνεχώς το καλό και πολλές αρετές,o Υμνούν τη φιλία και την αγάπη,o Κοινωνικοποιούν και ηθικοποιούν το παιδί, o Προσφέρουν την επαφή με την ελληνική λαϊκή

παράδοση και ιστορία,o Διδάσκουν την ομοιότητα με άλλους λαούς,o Βοηθούν στην αντιμετώπιση εμποδίων και

προβλημάτων των παιδιών,o Προσφέρονται για νέες διδακτικές πρακτικές,o Δίνουν την ευκαιρία για κριτική αποτίμηση.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Διδακτική εφαρμογή των λαϊκών παραμυθιών στα πλαίσια της τοπικής ιστορίας στις πρώτες τάξεις του δημοτικού

ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ Ιστορίας: Να προσεγγίσουν βιωματικά παραμέτρους της έννοιας πολιτισμός, όπως παράδοση, ήθη και έθιμα κλπ.

Η συμβολή της έμφυλης οπτικής στη διδακτική των παραμυθιών στην κατανόηση των αιτιών της έμφυλης ασυμμετρίας

Βασικός στόχος :o Η αναδιαμόρφωση των ισχυουσών σχέσεων,

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

o Η παραγωγή εναλλακτικών πλαισίων για τα φύλα, o Η ανατροπή των στενών και προκαθορισμένων

ορίων για τις κατηγορίες «άνδρας» και «γυναίκα» (Lesko, 2000).

Συγκρίνοντας το τότε και το τώρα με εργαλείο το παραμύθι

Έχει υπάρξει κάποια πρόοδος.

Στερεότυπα κυριαρχούν σταθερά μέχρι και σήμερα.

Το φορτίο της οικογένειας και της εργασίας είναι τεράστιο για τη σύγχρονη γυναίκα και πρέπει να μοιραστεί ισότιμα σε άντρες και γυναίκες.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Ανάλυση Περιεχομένου:

Μέθοδος δευτερογενούς ανάλυσης ποιοτικού υλικού,Μελετά την κοινωνική επικοινωνία, τις κοινωνικές

της προεκτάσεις και συνέπειες (Ιωσηφίδης, 2003),Μέθοδος αποκάλυψης των έμφυλων σχέσεων στην

ελληνική παραμυθολογία.

Ποιοτική ανάλυση περιεχομένου :

Ερμηνευτική, Ενδιαφέρεται για τη διαδικασία σχηματισμού

απόψεων, στάσεων, συμπεριφορών (Mason, 1996).

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Μεθοδολογία Έρευνας

Μονάδα καταγραφής: το πρόσωπο

Επιλογή Κατηγοριών σύμφωνα με τους κανόνες της αντικειμενικότητας, της εξαντλητικότητας, της καταλληλότητας και του αμοιβαίου αποκλεισμού (Bardin, 1993. Κουστουράκης, 1996).

Σώμα διερεύνησης: 10 λαϊκά δωδεκανησιακά παραμύθια (τεχνικές επιλογής ποιοτικού υλικού των Miles and Huberman, 1994).

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Ρόλοι που αναλαμβάνουν οι ήρωες και οι ηρωίδες στον ιδιωτικό και δημόσιο χώρο

Υποβάλλουν και σταθεροποιούν ασυνείδητα τους χώρους δράσης των φύλων και στην πραγματικότητα.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Γυναίκες Άντρες

ιδιωτικός χώρος προσφορά – φροντίδα

δημόσιος χώροςεργασία, κοινωνική προσφορά

Χαρακτηριστικά προσωπικότητας και συμπεριφοράς ηρώων και ηρωίδων

Ήρωες: ενεργητικοί, δραστήριοι, δικαίωμα λόγου, δείχνουν οίκτο.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Ηρωίδες

γυναίκες – άγγελοιόμορφες και υποταγμένεςεπιβραβεύονται με γάμο που καταλήγει στη μητρότητα

γυναίκες – δαίμονεςφορείς του κακούκαταστροφή του γάμουεξορία ή θάνατο

Σχέσεις εξουσίας/κυριαρχίας -υποταγής/συμμόρφωσης

Ασκείται εξουσία:

Μεταξύ των φύλωνo Από τον άνδρα, πατέρα ή σύζυγο, προς τη γυναίκα.

Στο εσωτερικό των φύλων είτε λόγω οικογενειακής ιεραρχίας είτε λόγω ταξικών διαφορών

o Από τον πατέρα στο γιο, από τη μητέρα στην κόρη,o Από θετή μητέρα, πεθερά,o Από το βασιλιά στους υπηρέτες και υπηκόους,o Από τους πλούσιους στους φτωχούς,o Από φορείς μαγικών δυνάμεων.Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια

- Τομάζου Δέσποινα

Η κοινωνική κατάσταση των γυναικών της Δωδεκανήσου

Αντιστοιχία της κοινωνικής θέσης των ηρωίδων με την κοινωνική θέση του πατέρα ή του συζύγου.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Απουσία άντρα - προστάτη

Οι γυναίκες στην κατώτερη κοινωνική θέση

Ποσοτική μέθοδος και τεχνική έρευνας

Κατασκευάστηκε αυτοσχέδιο ερωτηματολόγιο. Μελετά τρεις άξονες: α) η χρήση παραμυθιών στη διδακτική πρακτική, β) οι απόψεις των εκπαιδευτικών για το λαϊκό

παραμύθι,γ) η ένταξη του παράγοντα «φύλο» στην τάξη.

Δείγμα: 100 εκπαιδευτικοί της πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης από το νησί της Ρόδου που επιλέχθηκαν με την τεχνική της απλής-τυχαίας δειγματοληψίας.

Στατιστική επεξεργασία και ανάλυση με SPSS.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά

Χρήση παραμυθιών στη διδακτική πράξη

Τα παραμύθια χρησιμοποιούνται σε μέτρια βάση, κυρίως στις μικρές τάξεις, και από γυναίκες εκπαιδευτικούς.

Οι εκπαιδευτικοί χρησιμοποιούν στην τάξη τους κυρίως σύγχρονη παιδική λογοτεχνία.

Αν είχαν υλικό από λαϊκά παραμύθια, θα τα χρησιμοποιούσαν στον ίδιο βαθμό με σύγχρονη λογοτεχνία.

Απόψεις για το λαϊκό παραμύθι

Θεωρούν πως συμβάλλει στην:o Καλλιέργεια της φαντασίας του παιδιού, o Επαφή με ελληνική λαϊκή παράδοση και τοπικό πολιτισμό,o Προβολή της αγάπης, της φιλίας και αρετών.

Οι εκπαιδευτικοί θεωρούν αδύναμη τη σύνδεση του λαϊκού παραμυθιού με την τοπική ιστορία.

Αγνοούν την προσφορά των λαϊκών παραμυθιών στην καταπολέμηση παιδικών ανησυχιών και φοβιών.

Δε θα χρησιμοποιούσαν λαϊκά παραμύθια, λόγω των βίαιων σκηνών και των σκληρών τιμωριών, και της μικρής σχέσης που θεωρούν ότι έχουν με την πραγματικότητα.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Ένταξη του παράγοντα «Φύλο» στην τάξη

Οι γνώσεις των εκπαιδευτικών για τον παράγοντα «Φύλο» είναι ελλιπείς.

Στάση απέναντι στην ένταξή του στην εκπαιδευτική

Αναγνωρίζουν την ύπαρξη ανισότητας και τη χρησιμότητα των λαϊκών παραμυθιών στην ανατροπή της.

Με επαρκή ενημέρωση και κατάρτιση θα εφάρμοζαν κατάλληλες πρακτικές.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

διστακτική, περισσότερο για άνδρες. διαδικασία

Σχέδιο διδασκαλίας λαϊκού παραμυθιού

Λόγοι επιλογής παραμυθιού

Διαμόρφωση χώρου

Σημείο εκκίνησης και προβληματισμού

Παραστατική αφήγηση

Επεξεργασία

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

o Σύντομη συζήτηση

o Δραματοποίηση

o Ιχνογράφηση

o Επαναδιήγηση

o Επαναδιατύπωση

o Διεξοδική συζήτηση / Σχολιασμός

o Ολοκλήρωση

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Συμπεράσματα διδακτικής εφαρμογής

Αναδείχθηκαν στερεοτυπικές αντιλήψεις των παιδιών.

o Τα αγόρια πιο σκληραγωγημένα, δυνατά, τα κορίτσια εύθραυστα, αδύναμα. Οι άντρες παίρνουν τις πρωτοβουλίες.

o Ο γάμος θεωρείται επιβράβευση για μια κοπέλα, χαρά και ευσεβής πόθος για τους γονείς της.

o Τα κορίτσια έχουν μεγαλύτερη προσμονή για το γάμο με το βασιλόπουλο.

o Ένας άντρας και μάλιστα ένας βασιλιάς για να «διαλέξει» μία γυναίκα, πρέπει να τηρεί το πρότυπο της ομορφιάς.

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα

Δυσκολία στην ανταλλαγή των ρόλων ανάμεσα στα φύλα.

Σχεδόν αδύνατο να βάλουν έναν άντρα στη θέση του θύματος, αφού αυτός αναλαμβάνει δράση και τιμωρεί, ή στη θέση της κουτσομπόλας γειτόνισσας.

Οι στόχοι κατακτήθηκαν επαρκώς:

Οι μαθητές/ τριες:o Έμαθαν πράγματα που αφορούν τη λαϊκή παράδοση του

τόπου τους, o Συζήτησαν τόσο στην τάξη όσο και με την οικογένειά

τους για τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και τον συνέκριναν με το σύγχρονο, εντοπίζοντας στερεότυπα και ανισότητες.

Χτίστηκε μία σημαντική βάση για την προσπάθεια

άρσης των στερεότυπων που αφορούν τα δύο φύλα.

Η συστηματική ενασχόληση με δραστηριότητες που

αναδεικνύουν την ανισότητα μπορούν να προκαλέσουν

την αμφισβήτηση για τα καθιερωμένα πρότυπα και να

οδηγήσουν σε ένα διαφορετικό τρόπο σκέψης στον

οποίο τα δύο φύλα να κατέχουν πραγματικά ισότιμη

θέση.Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια

- Τομάζου Δέσποινα

Αναπαραστάσεις του Φύλου στα λαϊκά παραμύθια - Τομάζου Δέσποινα