ХААИС, БНМС-ийн багш, доктор Б.Итгэл

АРЬС, ШИРЭН ТҮҮХИЙ ЭД БЭЛТГЭЛ

Àðüñ, øèðýí ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí òóõàé îéëãîëò

- ò¿¿õèé ýä áýëòãýë ãýæ þó âý?- óëñûí áýëòãýëèéí ñèñòåì

1921-1990 –ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí 8 ñèñòåì 1990-2011- ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí ñèñòåì çàäàðñàí 2011 îí

Арьс, ширний бүтэц

Төрөл бүрийн малын

арьсны

бүтэц

Арьс, ширийг судлах аргууд

Ò¿¿õèé ýä áýëòãýëèéí ÷àíàð

Á¿òýýãäýõ¿¿íèéã çîðèóëàëòààð íü àøèãëàõàä òîäîðõîé õýðýãöýý õàíãàõ øèíæ ÷àíàðûí

öîãöîëáîðûã á¿òýýãäýõ¿¿íèé ÷àíàð ãýõ áóþó á¿òýýãäýõ¿¿íä áàéæ áîëîõ á¿õ øèíæ ÷àíàð

áèø, õàðèí òîäîðõîé çîðèóëàëòûí äàãóó õýðýãöýýã õàíãàõàä øèéäâýðëýõ ¿¿ðýãòýé

øèíæ ÷àíàð õàìààðна.

Ò¿¿õèé ýäийг õ¿ëýýí àâàõ áîðëóóëàõ ¿íäñýí ñòàíäàðò

• Стандарт хэмжил з¿йн тºвийн 2001 оны 11-д¿гээр сарын 29-ны ºдрийн 71-д¿гээр тогтоолоор батлаñàí MNS60-2001 БОЛОВСРУУЛААГҮЙ АРЬС, ШИР ñòàíäàðòûã 2002 оны 01-д¿гээр сарын 01 ºдрººс эхлэн ìºðäëºãº áîëãîí àæèëëàæ áàéíà.

MNS60-2001 БОЛОВСРУУЛААГҮЙ АРЬС, ШИР

• Ñòàíäàðòàíä çààñíààð ìал, амьтныг нядласны дараа ºвчиж, хуулж авсан шинэ болон чанарын хамгаалалт хийсэн, ¿стэй ба ¿ñã¿é арьс ширэн ò¿¿õèé эдийг áîëîâñðóóëààã¿é àðüñ шир гэнэ.

• MNS 3121:2001 ãýìòëèéí стандартад заасан ямар нэг ãýìòýëã¿é талбайн хэсгийг áîëîâñðóóëààã¿é арьс ширний ашигтай талбай гэõ áà àрьс ширний нийт талбайгаас гэмтэлтэй талбайг хасах замаар ашигтай талбайг тодорхойлно.

MNS60-2001 БОЛОВСРУУЛААГҮЙ АРЬС, ШИР

• 1. Гарал ¿¿сэлээр нь : • 2. Чанарын хамгаалалт хийсэн

байдлаар нь:• Жингээр нь: • Талбайн хэмжээгээр нь: • ¯сний уртаар нь:• Гэмтэлийн байдлаар нь:

Боловсруулааг¿й арьс ширэн т¿¿хий эдийн чанар

Òºðºë

Æèí /êã/ Òàëáàé /äì2/¯ñíèé óðò

/ñì/

Áàãà õ¿ðòýë

Õºíãºí äóíä Õ¿íäæèæè

ãäóíä òîì

¯ñ ã¿éöýý

ã¿é õ¿ðòýë

¯ñ ã¿éöñý

í õ¿ðòýë

Áîä

¯õýð 88.1-15

15.1-20

20.1 - - - - -

Àäóó - 8 õ¿ðòýë

8.1-12

12.1 - - - - -

Òýìýý 1010.1-

1717.1-

2424.1 - - - - -

Áîã Õîíü - - - - 40-55

55.1-85

85.1 2.5 2.6

ßìàà - - - - 40-5555.1-

8585.1 - -

Ãýìòëèéí áàéäëààð àíãèëàõ íü:

Зэрэг Ашигтай талбайн эзлэх хувь

Ãýìòýëã¿é А 71-ээс дээш

Бага гэмтэлтэй В 51-70

Дунд гэмтэлтэй С 31-50

Их гэмтэлтэй D 30- õ¿ðòýë

Àðüñ, øèðýí ò¿¿õèé ýäèéí æèíã òîäîðõîéëîõ àðãà

• Áîäûí øèð :

×анарын хамгаалалт хийсэн бодын ширийг нойтон хºðãºñºн арьсны жинд øèëæ¿¿ëýí тооцохдоо :

õºëä¿¿ арьсанд 1.05,

давсалсан нойтон арьсанд 1.15,

давсалж хатаасан арьсанд 2.0,

энгийн хатаасан арьсанд 2,5, итгэлц¿¿рийг хэрэглэнэ.

Õ =Ò ê

Õ- íü íîéòîí àðüñíû æèí, êã

Ò-÷àíàðûí õàìãààëàëò õèéñýí àðüñíû æèí, êã

Ê- øèëæ¿¿ëýõ èòãýëö¿¿ð

 

MNS 2908:2001 стандартын дагуу ЖИН ХӨНГӨРӨЛТ òîäîðõîéëох стандарт

• Ìýäðýõ¿éí ýðõòíèé àðãààð òîäîðõîéëîõ àðãà íü àðüñ øèðýí ò¿¿õèé ýäèéã áàðèõ áà í¿äýýð àæèãëàõ çàìààð æèí õºíãºðºëòèéã òîäîðõîéëîõîä îðøèíî.

• Ëàáîðàòîðèéí àðãà íü íîéòîí äàâñàëãààíû àðãààð ÷àíàð õàìãààëñàí àðüñ, øèðýí ò¿¿õèé ýäýä àãóóëàãäàõ ÷èéãëýãýýð æèí õºíãºðºëòèéã òîäîðõîéëîõîä îðøèíî.

Ëàáîðàòîðèéí øèíæèëãýýíä çîðèóëæ àâàõ äýýæíèé òîîã òîäîðõîéëîõ àðãà

X1 = 0.3 n

Õ1- øèíæèëãýýíä çîðèóëæ àâàõ àðüñíû òîî, øèðõýãýýð

n- õýñýãò áàéãàà íèéò àðüñíû òîî, øèðõýãýýð

Àðüñ, øèð òóñ á¿ðèéí õýýë, õ¿ç¿¿, ºãçºãíººñ (çóðàã 1) 2:1 ñì õýìæýýãýýð 6-9ã ñîðüöûã àâàõ áà íèéò òàëáàéãààð æèãä áèø õàòñàí àðüñ, øèðíèé æèí õºíãºðºëòèéã òîäîðõîéëîõûí òóëä íýã ñîðüöûã íýìýëò áîëãîí àâíà.

Àðüñíû òàëáàé òîäîðõîéëîõ àðãà

Áîãèéí àðüñ - MNS 2369:2001 ìºðäºíº.

1-ð àðãà. Ìåòðèéí àðãà 2-ð àðãà Äì-èéí øèðýýíèé àðãà

èõ õýìæýýãýýð ¿ð÷èéëãýæ õºë人ñºí áóþó õàòààñàí àðüñíû òàëáàéí õýìæýý

Ä/ä Àðüñíû òºðºë

×àíàð õàìãààëàëò õèéãäñýí

áàéäàë

Õºë人ñºíÝíãèéí

õàòààñàí

1 Õîíèíû ã¿éöýò õàãàñ

¿ñòýé 39.0 19.0

2 Õîíèíû õàëöã¿é ¿ñòýé

àðüñ 34.0 19.0

3 ßìààíû àðüñ (çýýð, ãºðººñ,

ÿíãèð)37.0 17.0

Àðüñàíä õèéñýí ÷àíàð õàìãààëàëòûí àðãààñ øàëòãààëæ àðüñíû òàëáàé ººð÷ëºãääºã

Àðüñíû

¿ç¿¿ëýëò¿¿ä

Íîéòîí

àðüñ

Õºëä¿¿

àðüñ

Íîéòîí

äàâñòàé

Äàâñòà

é

õàòààñ

àí

Ýíãèéí

õàòààñ

àí

Àðüñíû òàëáàé, % 100 100 100 94 90

Àðüñíû òàëáàéã

íîéòîí ¿åèéí

òàëáàéä

øèëæ¿¿ëýõ

èòãýëö¿¿ð

1.0 1.0 1.0 1.06 1.11

Ò¿¿õèé ýäèéí õàäãàëàëò

• Арьс ширийг MNS 213:2001 стандартын дагуу баглаж, хаяглаж, хадгалж, тээвэрлэнэ.

Çóðàã 3. Àðüñûã à/ íýã øèðõýãýýð ýâõýõ àðãà

á/ íýã áà õýä õýäýí àðüñûã áàãëàñàí áàéäàë

Àãóóëàõàä òàâèãäàõ øààðäëàãà

• Õàíà • Øàë• Òààç• Õààëãà

Õóðààëòûí âàíäàí

• Богийн арьсанд 3-5м урт, 3-5м өргөн 15-20см өндөр (шалнаас xөндийрсөн)

• Бодын ширэнд 4-6м урт, 4-6м өргөн мөн шалнаас 15-20см өндөрт дээш xөндийрсөн тавиур ашиглана.

• Xурааx арьсны төрөл шинж чанар, агуулаxын багтаамжаас xамаарч: -

Àðüñ, øèð õóðààõ àðãóóä:

-õîðîîëîí õóðààõ, -xормогчийн арга, -xослолûí арга

Хураалттай арьсанд гадна талд нь тэмдэг (пайз) зүүнэ. Үүнд:

-тухайн арьс, ширний нэр төрөл

-чанарын дугаар зэрэг,

-чанарын хамгаалалтын арга,

-хураалттай арьсны тоо ширхэг,

-хураасан он сар өдөр

-хураасан ажилчны хувийн дугаар, овог нэр

Анхаарал тавьсанд баярлалаа.