УНИВЕРЗИТЕТ „СВ. КЛИМЕНТ ОХРИДСКИ“ – БИТОЛА

ПРАВЕН ФАКУЛТЕТ – КИЧЕВО

Дисперзирани студии: Струга

Ѓпкп Стефанпски

ЗАКОНСКА РЕГУЛАТИВА НА КОРПОРАТИВНОТО ПРАВО ВО

ЕУ И РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

(магистерски труд)

Струга , 2018

Ментор:

Прпф. д-р / Дпц. д-р Анастас Џурпски

Членови на комисија:

1. Прпф. д-р / Дпц. д-р

2. Прпф. д-р / Дпц. д-р

НАУЧНА ОБЛАСТ: КОРПОРАТИВНО ПРАВО

АПСТРАКТ

Пред само неколку години корпоративното управување беше повеќе теоретски

концепт, отколку воспоставена практика

Денес,зборуваме за постоење на силни основи на културата на корпоративно

управување,затоа што корпоративното управување израсна во повеќе од збирни правни

одредби, регулативни документи или обврски за известување.

Овој магистерски труд е посветен и му дава информации на читателот,токму за

корпоративното управување како збир на принципи на внатрешната организација на

компанијата, кој овозможува ефикасна комуникација меѓу сите чинители во една

компанија, вклучително и акционерите,одборот,менаџерите, вработените и останатите

заинтересирани страни.

Истражувањата кои се спровеле насекаде, покажуваат дека поентата на

корпоративното управување е да им се помогне на компаниите, да ги подобрат

стандардите и практиките на корпоративно управување, да донесуваат црвсти одлуки.

Поставени се здрави основи за понатамошен траен развој на одржлива култура на

корпоративно управување.

Со промовирањето на концептот на корпоративно управување, се обезбедува

увид во принципите кои помагаат во донесувањето на квалитетни одлуки,во врска со

прашањата од највисоко стратешко значење за компаниите.

iv

СОДРЖИНА:

АПСТРАКТ

ВОВЕД

1. ШТО Е ТОА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ? ________________________________ 1

1.1. Дефиниција за корпоративно управување ________________________________________ 1

1.2. Односи на компанијата со останатите засегнати страни _________________________ 5

1.3. Историја на корпоративно управување __________________________________________ 6

1.4. Обиди за стандардизација на корпоративното управување _________________________ 9

1.5. Корпоративно управување наспроти корпоративен менаџмент ____________________ 10

2. ДВИЖЕЧКИ СИЛИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ ______________________ 11

3. ПРЕДНОСТИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ ___________________________ 14

3.1. Ниво на земја _______________________________________________________________14

3.2. Ниво на компанија ___________________________________________________________ 17

4. ПРИДОБИВКИ ОД КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ __________________________ 19

4.1. Зголемена ефикасност и подобри деловни резултати _____________________________ 20

4.2. Подобар пристап до пазарите на капитал ______________________________________ 22

4.3. Пониска цена на капиталот и поголема вредност на средствата на компанијата ____23

4.4. Повисока репутација на компанијата __________________________________________ 25

5. ПРЕДИЗВИЦИ ПОВРЗАНИ СО КОРПОРАТИВНОТО УПРАВУВАЊЕ ___________ 26

6. ЦЕНА НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ __________________________________ 27

7. МОДЕЛИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ _______________________________ 28

7.1.Аутсајдер модел _________________________________________________________ 28

7.2.Инсајдер модел __________________________________________________________ 32

7.2.1. Германски модел ____________________________________________________ 38

7.2.2. Модел за семејство / држава __________________________________________ 39

7.2.3. Јапонски модел ______________________________________________________ 41

7.2.4. Дали има конвергенција во моделите на корпоративно управување? __________ 42

8. МЕЃУНАРОДНИ СТАНДАРДИ ЗА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ _________45

9. КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЕУ _____________________________47

10. ИМЛЕМЕНТАЦИЈА НА КОРПОРАТИВНОТО УПРАВУВАЊЕ ВО ЕВРОПА ___ 69

11. НЕКОИ ЗАБЕЛЕШКИ ЗА АМБИЕНТОТ НА КОРПОРАТИВНОТО

УПРАВУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА __________________________ 94

12. ПРАВНА И ИНСТИТУЦИОНАЛНА РАМКА НА КОРПОРАТИВНОТО

УПРАВУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА _________________________ 97

12.1.Правна рамка _______________________________________________________ 97

12.2 Институционална рамка ______________________________________________99

РЕЗИМЕ – ЗАКЛУЧОЦИ

РЕФЕРЕНЦИ

ВОВЕД

Проблематиката на корпоративно управување се актуелизираше во последната

деценија на минатиот век. Главна причина за тоа е фактот што со привршувањето на

процесот на приватизацијана општествените и во еден дел на државните претпријатија,

се потенцираа предизвиците за целисходно уредување на односите, што се

воспоставуваат во самите компании, но и односите меѓу компаниите и пошироката

заедница.

Со овој вид предизвици се соочиле сите пазарни економии , вклучувајќи ги и

оние со најдолга традиција. Се работи за односи поврзани со сопственоста врз

капиталот, со донесувањето на одлуки за тоа како ќе се управува со тој капитал,

начинот на кој ќе се делегираат овластувањата за донесување одлуки, ќе се извршуваат

одлуките и како ќе се обезбедува контрола врз нивното спроведување,со цел да се

заштити сопственоста и правата на сопствениците на капиталот.

На прв поглеед би можело да изгледа ( и безмалку невозможно ) сите односи да

се уредат на начин кој ќе биде прифатлив за сите страни. Тоа, веројатно никогаш нема

ни да може да се постигне во целост. Но, со воведување на добро корпоративно

управување се создаваат услови за сведување на конфликтите што постојат, и што

нужно по својата природа ќе продолжат да постојат помеѓу целите и интересите на

различните вклучени страни ( засегнати лица ) на најниско или на најприфатливо ниво.

Друга причина за актуелизирање на корпоративното управување е отворањето на

економијата кон светските пазари и со тоа нејзино приклучување кон процесите на

глобализација. Во таа смисла,корпоративното управување е основано на глобалнби

стандарди можеме да го сфатиме како воведување на модел на однесување на

компаниите што ќе биде разбирлив за секој учесник во глобалниот пазар, без оглед од

каде тој потекнува.Воведување на корпоративно управување,значи стандардизација на

процесите, процедурите и однесувањето во компаниите,која се заснова врз принципите

на одговорност, транспарентност и контрола во одлучувањето,секојдневно работење и

известувањето за состојбите во компанијата.Една од најзначајните карактеристики на

компаниите со добро корпоративно управување е нивната посветеност да одржуват

висок степен на транспарентност. Во терминологијата за корпоративно управување

една од најважните форми на транспарентност е обелоденувањето на податоци и

информации за компаниите.

Пред заинтересираната јавност треба да се истакне важноста на корпоративното

управвање, а и на компаниите да им се помогне да ја зголемат својата конкурентност

преку воведување на систем на добро корпоративно управува

v

1. ШТО Е ТОА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ?

1.1. Дефинија за корпоративно управување

Поимот корпоративно управување, во најширока смисла, се однесува на начинот

на кој се воспоставува рамнотежа на интересите што во однос на определена компанија

постојат меѓу различни лица и идентитети.Со него се означува системот преку кој се

дефинираат и постигнуваат целите на компанијата, се проценуваат нејзините ризици и

се одбираат тактиките за остварување на добри перформанси. Компаниите со добро

корпоративно управување создаваат вредност и обезбедуваат систем на одговорност и

контроласоодветнинапреземениотризик.Таквитекомпаниисепосветени навоведување и

примена на управувачки практики засновани на интегритет; практики кои се во интерес

на сите засегнати лица, вклучувајќи ги акционерите, вработените, клиентите,

добавувачите, потенцијалните инвеститори и општествената средина во која

компанијата ја врши својата дејност. Со други зборови, доброто корпоративно

управување обезбедува хармонија на односите меѓу сите страни кои имаат било каков

интерес поврзан сокомпанијата.

И покрај растечката популарност на овој поим во последните децении, од

мноштвото дефиниции не може да се одбере некоја сеопфатна, која во исто време и

прецизно и кратко би ја објаснила неговата суштина. Причина за тоа е сложеноста на

концептот на корпоративно управување, неговата исполнетост со различни содржини,

од кои секоја е подеднакво комплексна за и самата да може лесно да се дефинира. Во

поимот корпоративно управување се вградени елементи кои се однесуваат на бројни и

различни структури, системи, процеси и одговорности. Секогаш постои опасност

дефиницијатадазанемаринекојелементзасметканадругштотаа,нанекој начин, го

фаворизира. Некои дефиниции го ограничуваат значењето на корпоративното

управување само на односите во самата компанија, други го потенцираат и неговото

значење за релевантната општествена рамка. Некои се фокусираат на финансиските

аспекти на корпоративното управување, некои на неговата правна заднина, додека сепак,

поголем е бројот на дефинициите со кои се прави обид што подетално и што поцелосно

да се специфицира структурата на корпоративното управување. Ќе го илустрираме тоа

со неколкупримери:

Џејмс Д. Волфенсон, деветтиот по ред претседател на Групацијата на Светската

банка, кој и самиот потекнува од бизнисот со инвестиции и консалтинг на корпорации и

влади, ја презентира можебинајкусатадефиницијазакорпоративнотоуправувањекога

вели: „Корпоративното управување значи промовирање на фер-релации,

транспарентност и одговорност“.

1

Професорите Андреј Шлајфер (од Харвард) и Роберт В. Вишни (од Чикашкиот

универзитет), реномирани истражувачи во областа

нафинансиитеипазаритенакапитал,сесогласуваатдека„Корпоративното управување се

однесува на начинитена кои финансиерите на корпорациите се обезбедуваат дека

инвестициите ќе им се вратат“.

ПрофесоротХенрикМатјесенодЦентаротзакорпоративноуправување на

Копенхагенската бизнис школа во 1999 ја скицираше, а во 2002 година ја заокружи денес

мошне користената дефиниција за корпоративното управување, која вели дека

„Корпоративното управување е област на економијата што ги истражува начините

на кои преку примена на механизми за поттикнување, какви што седоговорите,

организацискиот дизајн и регулативата, се обезбедува ефикасен менаџмент на корпо-

рациите. Тоа често пати се ограничува на прашањето за подобрување на фи-

нансиските перформанси, на пример – како сопствениците на корпорациите можат

да ги мотивираат менаџерите во корпорацијата да обезбедат конкурентенпринос“.

Сер Адријан Кадбери, промоторот на дебатата за корпоративното управување,

бизнисмен и долгогодишен директор на централната Банка на Англија, објаснува дека

„Корпоративното управување е насочено

конодржувањеторамнотежамеѓуекономскитеиопштественитецели,имеѓу целите на

поединецот и целите на заедницата. Рамката на корпоративното управување треба

да охрабри ефикасно користење на ресурсите со истовремено инсистирање на

одговорност од страна на оние кои управуваат со ресурсите.

Целтаеинтереситенапоединците,корпорациитеиопштествотоштоповеќе да

седоближат“.

Професорот по корпоративно управување на Универзитетот во Кембриџ, Симон

Дикин, вели дека „Корпоративното управување го означува начинот на кој се водат и

контролираат компаниите. Доброто управување е неопходна состојка на

корпоративниот успех и на одржливиот економски раст. Истражувањата во

областа на управувањето треба да се потпираат на интердисциплинарна анализа,

пред сé на економија и право, на добро познавање на современата деловна практика кое

произлегува од продлабочени емпириски студии во националнирамки“.

Маргарет Блер, економист, професорка по менаџерско право на Универзитетот

Вандербилт, САД, смета дека „Корпоративното управување претставува склоп од

правни, културни и институционални активности кои точно одредуваат што ќе

работат јавните корпорации, кој нив ќе ги контролира, како ќе се извршуваа таа

контрола, и како ќе се распределуваат ризиците и добивката од активностите што

корпорациите ги преземале“.

2

Инспирирани, во најголем обем, од пристапот на сер Адријан Кадбери,

експертите на Организацијата за економска соработка и развој (ОЕЦД) ја промовираа

дефиницијата за корпоративното управување која станува сé пошироко прифатена во

круговите блиски до академската и деловната јавност. Оваа дефиниција ја отсликува

системската, но и структурната содржина на поимот корпоративно управување:

„Корпоративното управување е систем преку кој се водат и контролираат деловните

корпорации. Структурата на корпоративното управување ја специфицира

распределбата на правата и одговорностите меѓу различните учесници/членови на

корпорацијата, како на пример оние на одборот, менаџерите, акционерите и

останатите засегнати лица, и детално ги опишува правилата и процедурите за

донесување на корпоративните одлуки. На тој начин, таа ја обезбедува и

структурата преку која се поставуваат целите на компанијата, средствата со чија

помош се остваруваат тие цели и начинот на следење на перформансите“. Важно во

пристапот на ОЕЦД во оваа насока, е што дефиницијата на корпоративно управување ја

дополнува со определување

настандардитезатоаштоќесесметаза„доброкорпоративноуправување“, и какви се

импликациите од корпоративното управување на микро-ниво (во определена

компанија) врз макро-нивото (вкупнатаекономска состојба

воедназемја).Воврскасопрвотоодовиедвепрашања,ОЕЦДопределува дека „доброто

корпоративно управување обезбедува соодветни поттици за одборот на директори и

менаџментот да работат на остварување на целите кои се во интерес на компанијата и на

нејзините акционери и истото треба

дагоолесниследењетодалиовиецелисеостваруваат“.Воврскасовторото

одовиепрашања,ОЕЦДопределувадекапостоењетонаефективенсистем на корпоративно

управување на ниво на поединечна компанија или групација на компании, или на ниво

на цела економија – помага да се обезбеди ниво на доверба потребно за соодветно

функционирање на пазарната економија.

Може да се забележи дека различниот приод кон дефинирањето на корпо

ративното управување зависи од претежната сфера на интерес на авторите на

дефинициите. Бидејќи целта е да се приближи

концептотнакорпоративноуправувањенамакедонскитекомпанииидаим се помогне да

постигнат повисоко ниво на ефективност во неговото практикатување, ќе се задржиме на

основните принципи на глобалната практика на корпоративното управување.

Таа врши јасна дистинкција меѓу капиталот (акционерите), управувањето со капиталот

(одборот на директори, т.е.управниот и надзорниот одбор во компаниите со двостепен

систем) и менаџментот (извршните функции,раководењето).

7

3

Корпоративното управување е поим кој се однесува на односите и улогите што се

воспоставуваат меѓу сите страни кои имаат некаков интерес поврзан со определена

компанија. Тука спаѓаат акцио- нерите, одборот на директори (т.е. надзорниот одбор и

управниот одбор, во компаниите со двостепен систем на управување), мена- џерите,

вработените, клиентите, добавувачите, владата и општествената заедница.

Ефективно корпоративно управување значи дека улогите и односите,

воспоставени во рамките на вака изградената компаниска структура, се колку што е

можно понеконфликтни и поетички

Односите на одборот на директории менаџментот со акционерите треба да бидат

засновани на чесност; нивните односи со вработените треба да се карактеризираат со

праведност; нивните односисозаедницитевокоиделувааттребадабидатвоманиротна

добрата граѓанска етика, додека нивните односи со владата треба да се темелат на

почитување на законот.

Високите нивоа на менаџмент, предводени од главниот извршен директор, се

одговорни за секојдневното работење на компанијата и имаат должност точно да го

информираат одборот за состојбите во компанијата. Најзначајни одговорности на

менаџментот во таа смисла се стратешкото планирање, управувањето со ризиците и

финансискотоизвестување.

Улогата на одборот на директори (или надзорниот одбор во компаниите со

двостепен систем на управување) е да го надгледува

работењетонаменаџментотирезултатитенакомпанијатавоимена акционерите. Негова

најзначајна одговорност е да одбереквалификуван и етичен главен извршендиректор, да

ја следи неговата и работата на останатиот менаџмент и да го проверува придржувањето

на менаџментот до стандардите на компанијата.

Акционерите обично не се вклучени во секојдневното донесување на одлуки во

компанијата, но својот интерес да го оплодуваат капиталот го остваруваат преку

правото да ги бираат лицата кои ќе

управуваатсонего(директорите),авонекоислучаиилицатакоиќе менаџираат со работата на

компанијата (менаџерите).

За да можат квалификувано да одлучуваат за важните аспекти на развојот на

компанијата, тие, исто така, треба да располагаат со квалитетни информации што им ги

подготвуваат одборот и менаџерите.

4

Во интерес на компанијата е вработените да бидат третирани на праведен и фер

начин. Компанијата треба да води политика на соодветно наградување на вработените и

нивназаштита во текот и воврскасонивнатаработа.Фертретманотнавработенитеееденод

најбитните предуслови за нивната мотивација. Демократичноста во односите со

вработените е мошне важен елемент на доброто корпоративноуправување.

Според тоа, добра структура на корпоративно управување е онаа во која е

воспоставен успешен систем на поставување на цели, донесување одлуки и соодветно

следење на извршувањето на одлуките и исполнувањето на целите на компанијата. На

тој начин, преку така изградена структура на односи и процеси, компанијата може

успешно да се соочува со промените

вооколинатаи,притоа,дареагирананачинкојнегизагрозуваинтересите на било која од

засегнатитегрупи.

Но, како што спомнавме погоре, приказната за доброто корпоративно управување

не завршува со воспоставувањето на цврста внатрешна структура. Компанијата е субјект

кој врши и прима влијанија од средината во која функционира и затоа

воспоставувањето хармонични односи со тој амбиент е, исто така, неопходно.

1.2. Односи на компанијата со останатите засегнати страни

Посебно значење за доброто корпоративно управување имаат односите што

компанијата ги гради со нејзиното надворешно опкружување. Добавувачите,

клиентите, потенцијалните инвеститори, средината во која

компанијатаговршибизнисотивладатасенајзначајнитерепрезентинатоа опкружување.

Односите со засегнатите страни од надворешното опкружување се од

непроценливо значење за имиџот и репутацијата на компанијата. Добрите односи со

добавувачите, постојаното подобрување на производот/услугата за клиентите,

респонзивноста кон интересирањето на потенцијалнитеинвеститори, добрата

комуникација со владата и високата одговорност пред општествената заедница се

особеностите на доброто корпоративно управување.

Сепак, една од клучните карактеристики на компаниите со добро

корпоративноуправувањеенивнатаподготвеностзаредовнообелоденувањенаподатоци и

информации за работењето на компаниите.

3,

1 9

5

Со акционерите, потенцијалните инвеститори и останатите засегнати страни,

компанијата треба да комуницира на начин кој ќе овозможи тие да добиваат точни, ре-

алистични, навремени и релевантни информации за состојбите во компанијата, за

нејзините финансиски перформанси, нејзините цели иразвој.

Одаспектнаопштественатазаедницавокојаделуваат,компаниитесеодговорни за своето

однесување како и сите останати припадници на таа заедница. Тие се одговорни и за

последиците што ги предизвикува нивниот бизнис, вклучувајќи ги оние поврзани со

здравјето и безбедноста на населението. Компанијата треба да води политика која од

менаџментот ќе бара одговорен однос кон општествената средина, едукација на

населението и ангажман за иницирање и поддршка на општествено кориснипроекти.

Воодносконвладатаидржавата,главнаодговорностнакомпанијатаедасе придржува кон

законот. Целите и плановите на компанијата мораат да бидат усогласени со постојната

законска и регулативна рамка. Развојните програми на компанијата не смеат да бидат во

спротивност со целите на државата. Успешните компании, често пати, се јавуваат и како

иницијатори на модернизација на законската рамка во државата и на режимот на

работењето востопанството.

1.3.Историја на корпоративно управување

На доброто корпоративно управување треба да се гледа како на една од најкорисните

„алатки“ за одржување, раст и просперитет на компаниите. Меѓутоа, во време кога

надворешниот (и, посебно, странскиот) капитал стануваат сé позначаен извор на

финансирање на компаниите, веројатно најважна улога на доброто корпоративно

управување е што тоа ги

заштитуваинвеститорите.Оддругастрана,безогледнанивотонаразвојна националната

економија, често се случува инвеститорите да се откажуваат

одвложувањевоопределенакомпанијапорадинедостиготодинформации за нејзините

перформанси, односно заради нејзиното лошо корпоративно

управување.Капиталот„бега“одкомпаниитекоиличатнацрнакутијаисе движи кон оние кои

се придржуваат на добрите корпоративнипрактики.

За тоа дека слабото корпоративно управување во компаниите често пати е главна

причина за пропаѓање на моќни корпорации, зборуваат примерите за скандалозните

0

банкроти на компании низ историјата, проследени со објавизамега

измами,извршенинајчестоодстрананаменаџерскитеструктури

6

Подолу е прикажан еден интересен календар на настани, значајни за развојот на

корпоративното управување, во кој се опфатени „раѓањето“ на корпоративното

управување, датумите поврзани со настани кои ја одбележале светската практика на

корпоративното управување, како и некои попознати афери за пропаѓање на компании

поради слаба структура на корпоративнотоуправување.

Табела 1: Календар на настани значајни за развојот на корпоративното управување

Година Корпоративен настан

1600-те Холандско-британската Ист Индија Компани воведува одбор

(суд) на директори, со што за прв пат се одвојуваат сопственоста

и контролата

1776 Во своето дело „Богатство на народите“, Адам Смит

предупредува на опасностите што можат да произлезат од

слабата контрола на менаџментот и неговата недоволна

мотивираност

1844 Во Велика Британија е донесен првиот закон за акционерски друштва

1931 Берли и Минс (САД) го објавуваат семинарскиот труд

„Модерната корпорација и приватната сопственост“ кој има

далекусежни теоретски и практични импликации

1933/34 Во 1933 во САД е донесен е првиот закон за хартии од

вредност, со кој се регулираат пазарите на капитал, вклучувајќи

го и обелоденувањето на податоци. Во 1934 со овој закон на

Комисијата за хартии од вредност и’ се делегираат силни

регулаторни одговорности

1968 ЕУ ја донесува првата директива за законите за компаниите

(трговските друштва)

1987 Во САД, Комисијата Тредвеј известува за измами во

финансиските извештаи, ја потенцира улогата на комитетите за

ревизија и ја дефинира рамката за внатрешна контрола, објавена

во 1992

Рани 1990-ти Во Велика Британија пропаѓаат бизнис империите Поли Пек (со

загуба од 3,1 милијарди фунти), БЦЦИ и Максвел (со загуба од

480 милиони фунти) поради причини поврзани со лошото

корпоративно управување

1992 Во Велика Британија, Комитетот Кадбери го објавува првиот

кодекс за корпоративно управување. Во 1993 компаниите

котирани на Британската берза се задолжени да објавуваат

податоци за управувањето по принципот „почитувај или

објасни“

7

1994 Објавување на Извештајот Кинг во Јужна Африка. Извештајот повикува на

најдобри практики на корпоративно управување во земјата.

1994-1995

Во Велика Британија се објавувани извештаите на Рутман (за внатрешна

контрола и финансиско известување), Гринбери (за наградување на извршните

директори) и Хампел (за корпоративно управување)

1995 Во Франција е објавен Извештајот на Виено (кодекс за одборот на директори)

1996 Во Холандија е објавен Извештајот на Петерс (препораки за

корпоративното управување во Холандија)

1998 Во Велика Британија е објавен Комбинираниот кодекс за корпоративно

управување

2001 Седмата по големина котирана компанија во САД, Енрон Корпорацијата,

објавува банкрот (поради причини поврзани со лошо корпоративно

управување)

2001 Во ЕУ е објавен Извештајот за регулирање на европските пазари на

капитал

2002 Во Германија е објавен Германскиот кодекс за корпоративно управување

2002

ПропаѓањетонаЕнронидругитекорпорацискискандалисепричиназа

донесувањето на Законот на Сарбејнс-Оксли во САД (за реформа на

сметководството во јавните корпорации и заштита наинвеститорите)

2003 Во Велика Британија е објавен Извештајот на Хигс за неизвршните

директори

2004 Скандалот со Пармалат ја потресува Италија, но и целата ЕУ

Февруари 2008 Нортерн Рок, петтата по големина институција што обезбедува

хипотекарни заеми во Велика Британија е преземена во државна

сопственост.

Септември 2008 Леман Брадрс, глобална фирма за финансиски услуги, банкротираше, пред се

поради несоодветно управување со ризиците, што станува критичен предизвик

на корпоративното управување на новото време

Декември 2008

Комисијата за хартии од вредност на САД одобрува мерки за зголемување на

транспарентноста и отчетноста на агенциите за кредитен рејтинг, со цел да

обезбеди дека овие компании обезбедуваат разумни рејтинзи и обезбедуваат

повеќе обелоденувања кон инвеститорите

Мај 2010 Комисијата за коропративно управување на германската влада објавува

иновиран Кодекс за корпоративно управување

Јули 2010 Донесен е Френк-Дод Законот за реформа на Волстрит и за заштита на

потрошувачите, кој има за цел да промовира финансиска стабилност во САД

преку цела серија на механизми

Септември 2010 Њујоршката берза го објавува извештајот на својата Комисија за корпортивно

управување

8

Воочлива е „згуснатата“ агенда во развојот на корпоративното управување

вопоследнитедведецении.Неетешкодасезаклучидекатоаерезултатна извонредно

зголемената динамика на движење на капиталот во светски рамки како последица на

глобализацијата, на отворањето на пазарите во развој и економиите во транзиција. Со

цел,инвеститорите да се заштитат од ризикот што го носи влегувањето во нерегулирана

средина, сé поизразена е тенденцијата за уредување на односите во сферата на

корпоративното управување со посебна законска (и друга) регулатива, односно за

стандардизација на неговата структура, системи и процеси врз основа на уни-

фициранипринципи.

1.4.Обиди за стандардизација на корпоративното управување

Меѓу настаните што се презентирани во календарот на клучни моменти од

историјата на корпоративното управување, може да се забележи дека мошне големо

значење му се придава на донесувањето на различнарегулатива, „меко право“ и преглед на

најдобри практики, вклучително и на кодексите за корпоративно управување во одделни

земји. Се разбира, со овој календар не се опфатени сите земји во кои се донесени акти од

овој вид. До крајот на 2004 година во светот се донесени над 100 кодекси, повеќето од

нив фокусирани на улогата и функциите на највисоките органи и во компаниите. До крајот

на 2011 година, бројот на донесени кодекси изнесува повеќе од 200, и тие се донесени на

ниво на повеќе од 90 земји, на ниво на Европската унија, во различни регионални

инцијативи, како и на глобално ниво, какви што се на пример „Насоките за

обелоденувањето како дел од доброто корпоративно управување“, усвоени во 2006 година

од страна на Обединетитенации.

Особено значаен фактор во обезбедувањето на единствен пристап кон

корпоративното управување од страна на политиката и бизнисот, но и во изградувањето

на единствена рамка за сите негови аспекти (акционерските права, засегнатите лица,

обелоденувањето на податоци, работата на одборите итн.), беше промовирањето на

принципите на корпоративно управување на ОЕЦД. Објавени во 1999, а потоа

ревидирани во 2004 година,

тиеимаатзацелдапретставуваатеденвидводичводобротокорпоративно управување. . Во

овој контекст ќе ги истакнеме само четирите суштински вредности врз кои се заснова

рамката на корпоративното управување наОЕЦД:

- Воспоставување на фер односи: Рамката на корпоративното управување треба

да ги заштитува акционерските права и да обезбеди еднаков третман на сите акционери,

вклучително на малцинските и странските акционери. Сите акционери треба да имаат

можност да добијат ефективна заштита во случај на кршење на нивнитеправа.

9

- Одговорност: Рамката на корпоративното управување треба да ги препознава

правата на акционерите според принципите утврдени со закон, и да поттикнува активна

соработка на корпорацијата и засегнатите лица во создавањето благосостојба, работни

места и одржливост на финансиски стабилникомпании.

- Транспарентност: Рамката на корпоративното управување треба да обезбеди

сигурност дека ќе се врши навремено и точно обелоденување на податоци и

информации во врска со сите материјални аспекти на компанијата, вклучувајќи ги

нејзината финансиска состојба, нејзиниот учинок, сопственоста и

управувачкатаструктура.

- Отчетност: Со рамката на корпоративното управување треба да бидат

обезбедени насоки за стратешкото водење на компанијата, ефективното надгледување

на менаџментот од страна на одборот и отчетноста на одборот кон компанијата и

акционерите.

ПообјавувањетонапринципитенакорпоративнотоуправувањенаОЕЦД, голем број

земји, вклучувајќи ја и Македонија, своите кодекси ги изработија врз нивна основа.

Вградувањето на овие принципи во практиката на корпоративното управување во

различни земји претставува вовед во значителна стандардизација на прашањата од

овааобласт.

1.5.Корпотативно управување наспроти корпоративен менаџмент

Многуеважнодасеправиразликамеѓукорпоративнотоуправувањеикорпоративниот

менаџмент. И покрај нивната тесна поврзаност и

терминолошкасличност,овиедвапоимисеоднесуваатнасосемаразличнисодржини.

Корпоративното управување, како што можевме да видиме од дефинициите

презентирани погоре, се однесува на структурата и процесите во компанијата, преку

5

кои се обезбедува фер, одговорно, транспарентно и отчетно однесување. Наспроти тоа,

корпоративниот менаџмент се однесува на алатките потребни за водење на бизнисот.

Едноствано речено, корпоративното управување е едно ниво на носење одлуки во

компанијата над нивото на корпоративниот менаџмент. Квалитетното корпоративно

управување е основа на добриот корпоративен менаџмент. Корпоративното управување

е поставено на повисоко ниво и од него произлегуваат насоките за тоа на кој начин

раководењето со компанијата да се извршува во интерес на сопствениците (акционерите)

и останатите засегнати лица.

10

Област во која корпоративното управување и корпоративниот менаџмент се

преклопуваат е стратегијата на компанијата. За корпоративното управување стратегијата

претставува еден од најзначајните елементи, додека за корпоративниот менаџмент таа е

една од најзначајните содржини.

Не треба да се изедначуваат ниту поимите корпоративно управување и јавно

управување. Додека корпоративното управување е соодветно за компаниите од

приватниот сектор, јавното управување се однесува на управувачката структура и

управувачките системи во јавниот сектор.

Треба да се спомнат уште неколку поими кои често пати се поистоветуваат со

корпоративното управување, а всушност, се однесуваат на сосема различни содржини.

Такви се поимите корпоративна општествена

одговорност,доброкорпоративнограѓанствоиделовнаетика.Ипокрајтоашто корпоративното

управување силно ги поттикнува ваквите облици на однесување на компанијата, самото

тоа, сепак, означува нешто сосема различно.1

2. ДВИЖЕЧКИ СИЛИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ

Следниве фактори може да се идентификуваат како движечки сили за

имплементација и зајакнување на правилата и принципите за корпоративното

управување:

- финансиска криза и корпоративни скандали,

- глобализација и интеграција на меѓународниот пазар на капитал ,

- либерална пазарна економија и дерегулација ,

- странски директни инвестиции,

1 Проф д-р Горан Каевски,Верица Хаџи – Василева Марковска, Кирил Нејков, Зорица Семенкова, Иван

Мишев ( 2011 ) , Прирачник за корпоративно управување во македонските акционерски друштва,Второ

изменето и дополнето издание, Скопје

- приватизација,

- спојувања и превземањам,

- рејтинг на компанијата,

11

- раст на институционалните инвеститори, како што се пензискиот фонд и

инвестициските фондови.

Финансиските кризи и корпоративните скандали го истакнаа значењето на

слабите практики кои резултираа со сериозни штети во економијата и пад на

вредностите на берзата. По финансиската криза, во 1998 г во Русија,Азија и Бразил,

владите сфатија дека недостатоците во корпоративното управување ги загрозуваат

стабилноста и состојбата на нејзиниот финансиски систем .

Само неколку години по оваа глобална финансиска криза,сметководствените

скандали во истакнати компании во САД,како Enron ( 2001 ), Tyco ( 2002 ), WorldCom

( 2002 ), Adelphia ( 2002 ) и Quest ( 2002 ) ја потресоа довербата на сите домашни и

меѓународни инвеститори. Enron и неговата ревизорска фирма Артур Андерсен, стана

симбол на лошото владеење и неетичкото однесување.

Поради неговата многу добро планирана измама и корупција во ревизијата, Enron

стана сила за будење на креаторите на политики и корпорации и ќе биде запаметен

како најголем банкрот во историјата на Америка.

Овие колапси од висок профил беа главно поврзани со слабата транспарентност и

управувањето,како и трансакциите со поврзани страни,како што се заеми на главни

акционери или продажба на средства на акционерите по ниски цени. Ниското ниво на

транспарентност овозможи да се сокријат овие релационирани партиски трансакции и

да се доведат во заблуда инвеститорите за вредноста на компанијата.

Членовите на одборот исто така беа неефикасни за да ги спречат овие трансакции

и не беа заинтересирани за примена на високи стандарди за транспарентност и ова

резултираше со корпоративен колапс.

Многу држави, општини, синдикати, пензиски фондови инвестираа во Еnron и

други колапсирани компании, а тоа привлече огромно внимание во медиумите и

јавноста, што резултираше со барање за итно подобрување на однесувањето на

американските корпорации. Поради овој притисок, во 2002 г беше донесен т.н.

Sarbanes-Oxley – Act, со цел да се заштитат инвеститорите од идните корпоративни

неуспеси.

12

По американските корпорациски скандали, ЕУ, исто така доживеа некој широк

спектар на скандали, вклучувајќи ја ,,Пармалат,, во Италија во 2002г исто така

наречена ,,Енрон на Европа,, - каде што треба да се надоместат средствата за измама од

11 милијарди долари во Royal Ahold, холандскиот гигант за малопродажба,

вознемиреност поради извршната компензација во ,,Скандиа,, шведска осигурителна

компанија и обвинувањата за измама во ,,Вивенди Универзал,, .Овие скандали, исто

така имале сериозно влијание врз кредибилитетот на земјите во кои се случиле тие

скандали.

Како резултат на овие скандали, ЕК додаде прашања за корпоративно

управување на својата агенда и презентираше ,,Акционен план за корпоративно

управување,, во Мај 2003 г. Накратко,недостатоците во корпоративното управување не

само што можат да резултираат со корпоративни скандали и дефекти, туку и со

фиансиска криза и економска нестабилност.

Може да се забележи дека владите имаат тенденција да преземаат строги мерки и

да реализираат тешки структурни реформи веднаш по секое појавување на криза како

движечка сила. Искуствата,исто така потврдуваат дека овие скандали и

последователни реформи за корпоративно управување,вклучувајќи ја и зголемената

регулација и спроведување, се суштински циклични.

Институционалните инвеститори ги базираат своите одлуки за

инвестирање,првенствено врз финансиското работење на целната компанија,како што

се гледа во финансиските извештаи .Меѓутоа, бидејќи корпоративните скандали

откриле дека финансиските извештаи можат да се манипулираат со давање лажен

впечаток за вистинските перформанси на една компанија, инвеститорите почнаа да се

фокусираат на компаниите кои обезбедуваат механизми за заштита на инвеститорите и

внатрешните контроли преку аспекти на корпоративно управување на

правдата,одговорноста и транспарентноста.

Како рејтинг резултат се реперира уште една движечка сила за корпоративниот

ризик и се враќа,проценката на практиките за корпоративно управување на компаниите

и нивните поврзани рејтинзи играат важна улога во инвестициските одлуки.

Така,транспарентноста и усвојувањето на корпоративното управување во

компаниите,може да се сметаат како директен ефект на работата на рејтинг агенциите

кои функционираат како катализатори за добро корпоративно управување.

13

Уште еден пример на движечка сила за спроведување на корпоративното

управување може да се види во процесите на глобализација и приватизација.

Глобализацијата,од една страна, води до структурни промени во

законодавствата.институциите и економијата и ги поттикнува земјите да ги прилагодат

своите режими со новиот поредок на светот. Отворањето на домашните пазари кон

странските инвеститори,намалувањето на националните бариери, либерализацијата на

финансиските пазари,проширувањето на надворешната трговија,странските директни

инвестиции и меѓуграничните финансиски текови се директни резултати од процесот

на глобализација. Глобализацијата,ја зголемува конкуренцијата во глобалната

економија и затоа и во развиените земји се под голем притисок да се прилагодат на

здравото корпоративно управување за да останат конкурентни.

Приватизациите, од друга страна доведуваат до потребата да се привлечат

инвеститори со примена на добри практики за корпоративно управување,со цел да се

зголеми вредноста и перформансите на приватизираната компанија.2

3. ПРЕДНОСТИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ

Во овој дел ќе го испитаме влијанието и придобивките од "доброто"

корпоративно управување за земјите на макро ниво и за компаниите на микро ниво

како што е поддржано од некои емпириски студии.

3.1. Ниво на земја

2Elif Gonenger,( June 2008 ), Development of Corporate Governance in the European Union and in Turkey as a

Candidate Country,An Assessment of Theoretical,Legal and Practical Aspects,Paris

Како што стана јасно дека постои корелација помеѓу ефективното корпоративно

управување и здрави глобални капитални и финансиски пазари, како и економскиот

развој, регулаторните власти почнаа да ги испитуваат нивните кодекси, правила и

принципи со цел подобрување на нивната ефикасност за да се исполнат новите

предизвици . Особено земјите во процес на транзиција, како и земјите во развој кои ја

спроведуваат пазарна економија во придружба на приватизации, воспоставување на

либерализирани пазари и други структурни реформи, го препознаа позитивното

влијание на корпоративното управување врз нивната економија.

14

Во овој контекст, имплементацијата на доброто корпоративно управување го

подобрува трансферот на технологија и know-how, го стимулира увозот и извозот, како

и берзите и го поттикнува воспоставувањето на веродостојналегислатива и ефективен

и непристрасен судски систем, со што се гради довербата меѓу инвеститорите .

Освен тоа, отстранувањето на ограничувањата на трговијата и сопственоста,

конкурентскиот притисок на глобализацијата и зголемените активности поврзани со

спојувањето, доведоа до воведување пазарни економски реформи и институционални

промени. Покрај тоа, зголемувањето на меѓународната финансиска интеграција, како и

протокот на трговијата и инвестициите, доведоа до прекугранични прашања во

рамките на корпоративното управување.

Корпоративното управување ги има следните позитивни ефекти врз економијата

на една земја:

- Подобрување на имиџот на земјата,

- Спречување на одлив на домашни средства,

- Зголемување на странските капитални инвестиции,

- Зголемување на конкурентската моќ на економијата и пазарите на капитал,

- Надминување на кризи со помала штета,

- Ефикасна алокација на ресурси,

- Повисоко ниво на просперитет и

- Одржлив развој

Беа спроведени голем број емпириски студии и истражувања со кои се

потврдуваат овие позитивни ефекти, а следниот избор ќе даде широк преглед на

наодите.

Според истражувањето спроведено во 2001 година од страна на McKinsey &

Company меѓу приватните инвеститори со активности на пазарите во развој, повеќе од

половина од испитаниците сметаат дека институционалните реформи се исто толку

важни како реформите на корпоративното ниво за безбедноста на нивните инвестиции.

15

Инвеститорите веруваат дека пазарите во развој имаат потреба од реформи во

областа на корпоративното управување, отколку пазарите во САД или континентална

Европа. Според нив, одлуката за инвестирање на пазарите во развој многу зависи од

спроведливоста на (нивните) законски права, макроекономската стабилност на земјата,

како и примената на сметководствените стандарди и овие области треба да се

подобрад.

Затоа, не само воспоставувањето на правилата за заштита на правата на

инвеститорите, туку особено спроведувањето е клучно и може да се зајакне со

подобрување на интегритетот на судството и правниот систем.

Според една друга анкета на McKinsey & Company, над 80% од креаторите на

политики сметаат дека реформите во управувањето имаат економски придобивки, но

исто така признаваат дека имплементацијата не е целосно успешна. Инвеститорите и

креаторите на политики ги истакнуваат клучните реформски приоритети на

корпоративно и државно ниво, но инвеститорите повеќе се загрижени за приоритетите

на широкото ниво на земјата, како што се притисокот врз корупцијата и

воспоставувањето на имотните права. Покрај тоа, поголемиот дел од креаторите на

политики го привилегираат зајакнувањето на правата на акционерите и

спроведувањето во идните реформи за корпоративно управување.

Земјите каде што судскиот систем е помалку ефикасен и има послаби системи за

корпоративно управување, доживеа многу поголема нестабилност на нивните пазари

на капитал и многу повисока депрецијација на валутата во глобалните финансиски

кризи. На пример, за време на источно-азиската финансиска криза во 1997 година,

земјите со слаби правни институции за корпоративно управување и послаба заштита на

инвеститорите доживеаа влошен пад на нивните берзи, бидејќи нето-приливите на овие

земји беа почувствителни на негативните показатели кои негативно влијаеја на

инвеститорите, довербата да ја напушти земјата поради намалениот очекуван принос

на инвестицијата. Во врска со ова, Брокман и Чунг (2003) утврдиле дека акциите од

земјите со помала трговија, со заштита на инвеститорите се зголемуваат и покажуваат

поцврсти длабочини од повеќе заштитени резерви во добро регулирани берзи. Бројот

на спојувања и преземања преземени во една земја, исто така е тесно поврзан со силата

на нејзиниот режим на корпоративно управување во однос на заштитата на

инвеститорите.

16

Конечно, нивото на транспарентност влијае и врз функционирањето на

финансиските пазари во земјата. Морк, Јанг и Ју (2000) откриле дека лошото

откривање и инсајдерското тргување соработуваат со повеќе синхрони движења на

цените на акциите, поради зголемените трошоци за инвеститорите да собираат

информации за компанијата и недостатокот на доверба во врска со придобивките на

инсајдерите.

3.2. Ниво на компанија

Компаниите кои применуваат добри практики за корпоративно управување имаат

корист од голем број предности. Тие имаат пристап до постабилни извори на

финансирање, позајмуваат поголеми суми по поволни услови од оние кои имаат лоша

евиденција и како резултат имаат пониски трошоци за капитал. Олеснетиот пристап до

надворешен капитал води кон враќање кон поголемиинвестиции, повисок раст,

поголемо вработување и подобро истражување и развој. Корпоративното управување

ги подобрува оперативните перформанси преку подобра распределба на ресурсите и

подобро управување со што ќе се создаде поголемо богатство. Здравото корпоративно

управување исто така може да биде поврзано со намалување на ризикот од измама,

корупција, колапс на претпријатија и финансиска криза.Практиката на корпоративно

управување влијае на тоа како се поставени и постигнати целите на компанијата, како

се следат и оценуваат ризиците и како се оптимизираат перформансите.

Збирно, доброто корпоративно управување подразбира следниве придобивки за

компаниите:

- Ниски капитални трошоци,

- Зголемување на финансиските способности и ликвидност,

- Подобро полесно да се надминат кризите,

- Подобрено ниво на заштита на акционерите,

- Зголемување на кредибилитетот на компанијата,

- Ублажување на ризиците како измама и корупција,

- Подобра репутација.

17

Позитивните ефекти на корпоративното управување не се ограничени само на

јавни претпријатија чии акции се тргуваат на берзата и бараат надворешен капитал,

туку опфат на сите видови компании (државни / странски сопственички / мали и

големи во фамилии компании). Ова разбирање е потврдено со постоењето на посебен

сет на стандарди и добри практики за корпоративно управување основани од страна на

ОЕЦД особено за државните претпријатија (SOEs) и воспоставување на Глобална

мрежа за корпоративно управување на не- Наведени компании (NLCs)

Многу истражувања и емпириски студии се спроведени за да се испита

корелацијата помеѓу доброто корпоративно управување и оперативните перформанси

на фирмата, цената на капиталот и намалениот ризик од финансиски кризи. Според

анкетата на McKinsey и Company во 2001 година за мислењето на инвеститорите за

пазарите во развој, инвеститорите веруваат дека компаниите во семејна сопственост се

спротивставуваат на реформите во управувањето, бидејќи тие не се убедени дека овие

реформи се во сопствен интерес. Така, инвеститорите очекуваат овие компании да го

подобрат своето управување во однос на објавување, точни известувања, подобрување

на акционерските права, оценка на одборот и компензација.

Според друго истражување, објавувањето на сметководството и еднаквоста на

акционерите се клучни приоритети за подобрување на корпоративното управување на

корпоративно ниво и за инвеститорите и за креаторите на политиките.

Студија на Светската банка наведува дека постои голема корелација помеѓу

корпоративното управување и оперативната изведба на компанијата и нејзиното

вреднување на пазарот. Заклучено е дека една промена во стандардните отстапувања

во практиките на корпоративното управување резултираше со просечно зголемување

од 23% во вреднувањето на компанијата; а згора на тоа, инвеститорите се подготвени

да платат премија за компании со добри практики за корпоративно управување.

Истражувањето од 2001 година на Credit Lyonnais Securities од Азија на 495 компании

во 25 пазари во развој, исто така, посочи дека акциите на компании со високи

стандарди за корпоративно управување уживаат повисоки цени / книги вреднување.

Покрај тоа, споменатото истражување исто така откри дека во тригодишниот период

од 1999-2001 компаниите во пазарите во развој во најгорниот квартал на стандардите

за корпоративно управување генерираа просечно враќање на акционерите од 267%,

додека кај просечните компании овој број изнесува 127% и компаниите во долниот

кварт, овој просечен принос е само 49% .

18

Друга студија е направена за да се оцени ефикасноста на берзата на котираните

компании од Кореја, Малезија, Филипини и Тајланд, со што компаниите со повисока

транспарентност преку откривање и поголема концентрација од надворешната

сопственост вршат подобро, вклучувајќи ги и нивните резултати во текот на

финансиската криза.

Студиите, исто така, докажуваат дека ако има лошо корпоративно управување во

однос на слабиот правен систем и високата корупција, стапката на раст на малите

фирми ќе биде негативно погодена. Со други услови, во земји со подобра заштита на

правата на акционерите и имотните права, компаниите ќе имаат поголем пристап до

капитал кој ќе ги доведе до побрз раст,, а од друга страна, во земји со послаби

сопственички права, трошокот за капитал за компаниите е поголем. 3

4. ПРИДОБИВКИ ОД КОРПОРАТИВНОТО УПРАВУВАЊЕ

Доброто корпоративно управување е значајно на неколку различни нивоа:

На ниво на компанија, добро управуваните компании имаат подобар и полесен пристап

до капитал, и на подолг рок остваруваат подобри перформанси. Компаниите кои

настојуваат да воведатнајвисоки стандарди на управување, успеваат да ги сведат на

најниско ниво ризиците поврзани со инвестирањето во компанијата. На компаниите,

кои активно промовираат практики на силно корпоративно управување, им се потребни

луѓе на клучните работни

местакоиќебидатподготвенидакреираатиреализираатполитикина добро корпоративно

управување. Тие компании ги вреднуваат и наградуваат овие луѓе повеќе од

3Elif Gonenger,( June,2008 ),Development of Corporate Governance in European Union and in Turkey as a

Candidate Country, An Assessment od Theoretical, Legal and Practical Aspects, Paris

2

6

конкуренцијата која, или не е свесна, или, пак, ги занемарува придобивките од ваквите

политики и практики. За возврат, овие компании привлекуваат повеќе инвеститори

подготвени да обезбедат капитал по понискицени.

На поопшто ниво, придонесот што добро управуваните компании го имаат за

националната економија и за општествената заедница е поголем. Најчесто, тоа се

поздрави компании кои на акционерите, работниците, заедницата и на државата им

носат повеќе додадена вредност во споредба со компаниите со слабо управување.

Компаниите со слабо корпоративно управување можат да бидат причина за загубени

работни места, неисплаќање на пензии, па дури и за намалена доверба во пазарот на

хартии одвредност.

19

Некои од нивоата и придобивките од корпоративното управување се прикажани

на Сликата 1 подолу. За нив подетално ќе позборуваме во продолжение.

Слика 1: Нивоа и потенцијални придобивки од доброто корпоративно управување

Четирите нивоа на корпоративно

управување

Потенцијални придобивки

Четврто ниво: Лидерство во

корпоративното управување

Подобрена оперативна ефикасност

Трето ниво: Напреден систем на

корпоративно управување

Пристап до пазарите на капитал

Второ ниво: Преземени почетни

чекори за подобрување на

корпоративното управување

Пониска цена на капитал

Прво ниво: Усогласеност со

законските и регулаторните барања

Поголема репутација на компанијата, на

нејзините директори и менаџери

4.1. Зголемена ефикасност и подобри деловни резултати

Има неколку начини на кои доброто корпоративно управување може да придонесе

за подобрување на деловните резултати и за зголемување на оперативната ефикасност

на компанијата, Слика 2.

Слика 2: Предности на корпоративното управување

Подобрена контрола и

отчетност

Ја зголемува оперативната ефикасност и

20

Подобрувањето на практиките на управување во компанијата води кон

подобрувањенасистемотнаотчетностинамалувањенаризикотодизмами внатре во

компанијата. Одговорно однесување, придружено со ефективно управување со ризици

и внатрешни контроли, овозможува потенцијалните проблеми да бидат воочени уште

пред да настапи некаква кризна состојба. Корпоративното управување го подобрува

менаџментот и контролата на работењето на извршните функции, на пример преку

поврзување на наградувањетософинансискитеисевкупнитерезултатинакомпанијата.Со

тоа сесоздаваат поволни услови не само за планирање на безболна сукцесија и

континуитет на извршните функции во компанијата, туку и за одржување на развојот на

компанијата на долг рок.

Придржувањето кон стандардите на доброто корпоративно управување придонесува и за

подобрување на процесот на донесување одлуки. На пример, менаџерите, директорите и

акционерите веројатно ќе можат да носат поинформирани, побрзи и поквалитетни одлуки

кога структурата на корпоративното управување на компанијата обезбедува јасно

разбирање на секоја од нивните улоги и одговорности и кога процесите за комуникација се

регулирани на ефективен начин. Тоа значително ја зголемува ефикасноста на финансиските

и останатите деловни операции на сите нивоа на компанијата. Висококвалитетното

корпоративно управување придонесува за ефикасност на сите деловни процеси во

компанијата, со што се овозможува постигнување на подобри перформанси и пониски

капитални трошоци.

Тоа,одсвојастрана,можедапридонесезазголемувањенапродажбатаидобивката, како и

врз натамошно намалување на трошоците на компанијата. Ефективниот систем на практики

на управување придонесува и за јакнење на дисциплината во смисла на придржување кон

законите, стандардите, правилата, правата и обврските од страна на сите интересни групи.

Покрај тоа, ваквиот систем придонесува за избегнување на скапи судски процеси,

вклучувајќи ги и оние поврзани со жалби поднесени од страна на

Подобрено одлучување поттикнува подобрување на деловните резултати

Зголемено ниво на придржување до

законите и помалку конфликти

акционеринакомпанијата,илиониеповрзанисоизмами,конфликтинаинтерес, мито,

корупција или инсајдерско тргување. Добриот систем на корпоративно управување го

олеснува разрешувањето на конфликтите што можат

данастанатмеѓумалцинскитеимнозинскитеакционери,извршнитедиректори и акционерите,

или акционерите и останатите интересни групи. Ваквиот систем носи придобивки и за

вработените во компанијата бидејќи придонесува за намалување на ризикот од нивна

личнаодговорност.

21

4.2. Подобар пристап до пазарите на капитал

Компаниитесодоброкорпоративноуправувањесиобезбедуваатиполесен пристап до

пазарите на капитал. Добро управуваните компании имаат имиџ на субјекти кои се

пријателски расположени кон инвеститорите и пружаат поголема доверба дека се

способни да обезбедат поврат на инвестициите без при тоа да ги нарушуваат правата

наакционерите.

Доброто корпоративно управување е засновано на принципите на транспарентност,

пристапност, ефикасност, навременост, целосност и точност на информациите на сите

нивоа. Високото ниво на транспарентност во компаниите им обезбедува на

инвеститорите увид во деловните операции и финансиските податоци. Дури и тогаш

кога објавените информации за компанијата се негативни, ризикот што за акционерите

произлегува од неизвесноста или неинформираноста, е многу помал.

Во последно време е забележлив трендот корпоративното управување да станува

најзначаен критериум при донесување на инвестициските одлуки од страна на

инвеститорите. Тоа е оттаму што перцепција на инвеститорите е дека подобра структура и

практика на корпоративно управување значи и поголема сигурност дека средствата на

компанијата се користат во интерес на акционерите и не се насочуваат или

злоупотребуваат од страна на менаџерите.

Одсликите3и4подолуможедасевидиколкуинвеститорите од различни региони во

светот, безмалку уште пред една деценија го вреднуваа корпоративното управување. Тие

биле запрашани колку им е важно корпоративното управување наспроти

финансискитеаспекти на компанијата (историја на создавање добивка, потенцијали за раст)

2

при донесувањето на инвестициски одлуки. Истражувањата чии резултати се претставени

подолу покажаа дека инвеститорите се толку позаинтересирани за доброто корпоративно

управување во конкретни компании колку што вкупната зрелост на пазарот на капитал е

помала.

Поинаку кажано,доброто корпоративно управување на ниво на компанија значи

намалувањена пазарниот ризик што постои на ниво на економија, и тоа е важен

индикатор за инвеститорите. Треба да се очекува ваквиот тренд да стане реалност и за

зрелите пазарни економии во светло на последната економска криза.

22

Слика 3: Важноста на корпоративното управување наспроти финансиските аспекти на

компанијата

Правилаташтоголембројберзигипоставуваатпредкотиранитекомпании се

однесуваат токму на барања за придржување кон сé построгите стандарди на

управување. Компаниите кои сакаат да имаат пристап до домашните и меѓународните

пазари на капитал ќе мораат да се придржуваат до ваквите стандарди на

корпоративнотоуправување.

4.3. Пониска цена на капиталот и поголема вредност на средствата на компанијата

Кога компаниите со високи стандарди на корпоративно управување ќе се појават на

пазарот на капитал заради финансирање на својот долг или, едноставно, заради

Procentodinvestitorite

0

финансирање на дел од работењето, тие најчесто успеваат да добијат поовластени услови и,

на тој начин, цената што ја плаќаат е значително пониска. Цената на капиталот зависи од

нивото на ризик што инвеститорите го препознаваат кај компаниите кои трагаат по

финансирање: колку е повисок ризикот што го пресметуваат инвеститорите, толку цената

на капиталот е повисока. Овој ризик го вклучува и ризикот од непочитување на правата на

инвеститорот. Кога правата на инвеститорот се соодветно заштитени, цената на капиталот

може да биде помала.

23

Треба да се подвлече дека инвеститорите чии операции се насочени кон обезбедување

капитал за финансирање на долгови на други компании, односно кредиторите, сé повеќе

настојуваат како клученкритериум во процесот на донесување инвестициски одлуки да ги

вклучат практиките на корпоративно управување во компанијата-должник (на пример, тие

проверуваат колку

етранспарентнасопственичкатаструктураикаквоефинансискотоизвестување). Затоа,

воведувањето на систем на добро корпоративноуправување носи значајна полза на долг

рок: компанијата плаќа пониски каматни стапки и обезбедува подолги рокови на доспевање

на кредитите изаемите.

Нивото на ризик и цената на капиталот зависат и од економската и политичката

ситуација во земјата, од институционалната рамка и од механизмите за спроведување на

законите. Затоа, корпоративното управување на

одреденакомпанијаиграклучнаулоганапазаритеворазвој,вокоисистемите за заштита на

правата на инвеститорите сеуште го немаат достигнато нивото на оние во развиените

пазарни стопанства.

Ова особено се однесува на земјите во кои законската рамка за

корпоративноуправувањеерелативноноваинејзиниотквалитетсеуштесетестира. Во овие

земји судовитене секогаш обезбедуваат заштита на инвеститорите во случаи кога нивните

права се загрозени. Поради тоа, дури и скромните подобрувања на корпоративното

управување во една, наспроти состојбите во другите компании, можат многу да

придонесат за позитивната перцепција на инвеститорите и да ја намалат цената на

капиталот. Сликата 4 мошне јасно покажува дека поголемиот дел од инвеститорите се

подготвени да платат „премија“ за добро управувани компании. Во некои земји во

транзиција, на пример Русија, оваа премија може да изнесува идо38%.

На ниво на национални економии, студиите покажуваат дека кога се задолжуваат,

земјите со послаби системи на корпоративно управување плаќаат значително повисоки 3 1

цени во споредба со многу други земји како резултат на корупцијата, недоволно

изградената законска рамка, слабата судска практика, лошото управување, неизвесноста и

непредвидливоста.

Постоиголемаповрзаностимеѓууправувачкитепрактикииначинотнакој инвеститорите

гледаат на вредноста на средствата на компанијата (на фиксните средства, производното

портфолио, човечкиот капитал, истражувањето и развојот иугледот).

Од аспект на инвеститорите, од неодамна е во употреба уште една мерка, која се

користи за определување на нивото на ризикот со кој се соочуваат инвеститорите во

одделни земји – индексот нанетранспарентност.

24

Слика 4: Премија за подобро корпоративно управување

4.4 Повисока репутација на компанијата

Во рамките на современото деловно опкружување, репутацијата е особено значаен

фактор. Иако се работи за нематеријални елементи, репутацијата и

имиџотнакомпанијатапретставуваатмошнезначаенделоднејзинатавкупна вредност. Затоа, се

смета дека компаниите кои ги почитуваат правата на акционерите и кредиторите, и

обезбедуваат финансиска транспарентност и отчетност, всушност се посветени на заштита

на интересите на инвеститорите. Таквите компании уживаат поголема доверба и углед кај

јавноста.

Довербата и угледот кај јавноста можат да придонесат и за јакнење на

довербатавопроизводитеилиуслугитенакомпанијата,штозавозврат,јазголемува

продажбата и, со тоа, добивката на компанијата. Исто така, позитивниот имиџ и углед

имаат значајна улога и при проценката на вредноста на компанијата. Во

сметководствена смисла, угледот на компанијата е оној дел од нејзината куповна цена

за кој е надмината објективната вредност на

нејзинитесредства.Тоаепремијаташтоеднакомпанијајаплаќакогакупува друга компанија.4

25

5. ПРЕДИЗВИЦИ ПОВРЗАНИ СО КОРПОРАТИВНОТО УПРАВУВАЊЕ

Интегрираното известување претставува многу предизвици за сметководствените

и ревизорските професии, како и за компаниите. Следниве се специфични предизвици

поврзани со корпоративното известување:

* Недостаток на експертиза. Воспоставувањето на веродостојни стандарди за

мерење и известување на нефинансиските информации сеуште е во фаза на прототип и

развој. Методологиите за обезбедување на позитивно уверување за нефинансиските

информации сè уште се развиваат, а средствата за интегрирање на стандардите и

методологиите за обезбедување на финансиски инефинансиски информации на начин

кој обезбедува "вистински и фер изглед на одржливоста на организацијата" треба

допрва да се финализирани. За да се обезбедат професионални услуги во оваа област,

професиите за сметководство и ревизија најверојатно ќе бараат разумно образование и

обука.

* Цена за производство на информации. Компаниите може да доживеат

зголемување на трошоците за производство на корпоративни извештаи. Трошоците за

собирање на информации и добивање на мислења за уверување од аудиториите

веројатно ќе се зголемат.

4Проф, д-р Горан Каевски, Верица Хаџи – Василева Марковска, Кирил Нејков, Зорица Семенкова, Иван

Мишев ( 2011 ), Прирачник за корпоративно управување во македонските акционерски друштва,Второ

изменето и дополнето издание, Скопје

* Комплексноста на информациите.Многу коментатори сметаат дека

стандардите за меѓународно финансиско известување сметаат дека сметководствените

извештаи се подолги и посложени. Особено, тие сметаат дека сметководствената

вредност на објективната вредност е многу комплексна и веруваат дека не-

сметководствените експерти ќе имаат потешкотии да го разберат вреднувањето на

средствата на билансот на состојба.5

26

6. ЦЕНА НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ

Воспоставувањето на систем на добро управување предизвикува и

определениреалнитрошоцизакомпанијата.Компанијататребадавработи посветен

персонал, и тоа корпоративни секретари, независни директори со соодветно искуство,

внатрешни ревизори, како и други стручњациодобласта на управувањето. Потребно е

ангажирање и на надворешни соработници, ревизори и советници. Значителни се и

трошоците што произлегуваат од потребата за дополнителни обелоденувања на податоци и

информации за компанијата, покрај оние пропишани со закон. Натаму, доброто

корпоративно управување претпоставува и инвестирање на време од страна на

менаџментот и одборот, особено во почетната фаза.

Подобрувањенаперформанситенакомпанијатапововедувањетонадобро корпоративно

управување не мора да настапи веднаш. Меѓутоа, искуството на сите компании кои

направиле исчекор во подобрување на

корпоративнотоуправувањепокажувадеканаподолгрок,придобивкитесесекогаш поголеми од

вложувањата. Ова, особено, ако се имаат предвид потенцијалните ризици од загуба на

работни места, пензии, вложен капитал или потреси кои можат да бидат нанесени на

заедницата во случај на пропаѓање на некоја компанија. Во некои случаи, системските

5A Guide to Corporate Governance Practices in the European Union, ( 2015 ),International Finance Corporation,

Washington

3

проблеми во сферата на управувањето можат давлијаат за намалување на довербата во

финансискиот пазар и да се закануваат на стабилноста напазарот.

Конечно, мора да се потенцира дека корпоративното управување не претставува

само формален или еднократен напор, туку континуиран процес. Без оглед на тоа колку

структури и процеси на корпоративно управување биле воведени во компанијата,

потребно е нивно редовно ажурирање и проверување. Пазарот ја вреднува посветеноста

на градење на практики на

доброкорпоративноуправувањенадолгрок,аненаеднократнопреземени активности.6

27

7. МОДЕЛИ НА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ

Во суштина, можеме да разликуваме помеѓу два модели на корпоративно

управување. Од една страна, т.н. "аутсајдер модел", ориентиран кон акционер (кој

главно преовладува во англосаксонските земји), а од друга страна, инсајдерскиот

модел (ориентиран кон чинители), кој може да се најде во повеќето други земји во

светот. Вториот е подкатегоризиран во германскиот модел, семејниот / државниот

модел и моделот базиран на Јапонија.

7.1. Аутсајдер модел

Основна идеја на аутсајдер модел, исто така познат како "англоамерикански

модел", "акционерски модел" или "дисперзиран модел на сопственост", е

максимизацијата на богатството на акционерите ,доминантна и единствена функција на

корпорациите, бидејќи акционерите (главни) се вистински сопственици на компанија.

Како резултат на тоа, улогата на менаџерите, како агенти на акционерите, е да им

служи на интересите на акционерите и да се зголеми пазарната цена на акциите на

компанијата. Овој модел, главно се гледа во Велика Британија, Ирска и САД, се

6 Проф,д-р Горан Каевски, Верица Хаџи – Василева Марковска, Кирил Нејков, Зорица Семенкова, Иван

Мишев, ( 2011 ), Прирачник за корпоративно управување во македонските акционерски друштва,Второ

изменето и дополнето издание, Скопје

4

Employees Trade

Unions

Creditors Suppliers

FIRM

Government Communities

Investors/

Shareholders

карактеризира со широко дисперзирана (неконцентрирана) сопственичка структура на

акционери со акционери кои не се поврзани со корпорацијата (наречени како

"надворешни акционери" или "аутсајдери") и со добро развиена законска рамка за

дефинирање на правата и одговорностите на трите клучни играчи (менаџмент,

директори и акционери).

Овој модел ги нуди следните карактеристики:

- Препознаен приоритет на интересите на акционерите во законот за трговски

друштва;

- Дисперзирана сопственичка сопственост; поголемиот дел од акциите се во рацете

на дисперзирани групи на поединци, а особено институционални инвеститори;

- Одделување на сопствениците и менаџментот;

28

- Силен акцент на заштитата на малцинските права во регулативите за хартии од

вредност;

- Предност за користење на јавниот капитал;

- Високи стандарди за откривање.

Акционерскиот модел е прикажан на долната слика:

Слика 1: Модел наакционер

Поделбата на сопствениците и менаџерите и дисперзираната сопственост, под

услов да нема ниту еден акционер поседува повеќе од мал дел од акциите на фирмата,

предизвикува т.н. "проблем на принцип-агент". Поради постоењето на асиметрични

информации, менаџерите можат да ги следат целите и стратегиите кои најмногу им

одговараат и можеби не се во корист на "принципот".

29

На пример менаџерите можат претпочитаат да имаат цели како што се

прекумерна инвестиција или неодржлив раст во потрага по нивната моќ и престиж,

наместо да се максимизира профитот на компанијата што доведува до судир на

интереси. За да се намалат ефектите од проблемот сопринципот "агент", моделот

обезбедува механизми како што се плаќање врз основа на поттик и надоместок за

опции за акции за членовите на одборот и низа непријателски преземања.

Високо дисперзираната сопственичка структура бара акционерите да добиваат

адекватни и навремени информации со цел да донесуваат одлуки за рационално

инвестирање. Оттука, барањата за обелоденување на јавни котирани друштва и

поврзаната одговорност на членовите на одборот се високи во англо-американските

земји. Ова се должи на карактеристиките на правниот систем "обичајно право", кој

генерално обезбедува повисок степен на заштита на акционерите во споредба со

системот на "граѓанско право" на континентална Европа. Ова е подвлечено од страна

на американскиот "Сарбејнс-Оксли" обезбедување на граѓански и кривични казни за

поднесување на погрешни финансиски извештаи, регулирање на надзорот на

сметководствената професија и утврдување на улогите и должностите на комисијата за

ревизија и ревизорите, како и на директорите, вклучувајќи ги истрански компании со

300 или повеќе индивидуални акционери со седиште во US50 и странски јавни

сметководствени фирми кои подготвуваат ревизорски извештај за американските

компании.

Друга карактеристика на аутсајдерот е доминацијата на институционалните

инвеститори, како што се друштвата за осигурување и пензиските фондови меѓу

акционерите. Овие институционални инвеститори чиј број се зголемува во Велика

Британија и САД, се сметаат за клучни актери на корпоративното управување и имаат

активна улога во поттикнувањето на стандардите за корпоративно управување.

Националната асоцијација на пензиски фондови (NAFT) во Обединетото Кралство и

системот за пензионирање на вработените во Калифорнија (CalPERS) во САД се

истакнати примери на активни инвеститори, кои како резултат на нивните

одговорности внимателно го следат управувањето со корпорациите во кои инвестираат

но и, исто така, ги набројува своите сопствени барања за управување.

30

Несогласување помеѓу Велика Британија и Сад

Иако Велика Британија и САД делат многу заеднички карактеристики на

структурите на корпоративно управување, постојат и области на дивергенција.

Најзначајните дивергенции се дека, додека САД имаат пристап базиран на правила,

што е загрозено дефинирање на точните одредби кои мора да се почитуваат, Велика

Британија има пристап базиран на принципи во смисла дека дава општо упатства за

најдобра практика и се заснова на самоуправа -регулација поддржана од кодови и

насоки. Првиот признаен сет на принципи за корпоративно управување во Велика

Британија - Kodbury Code врз основа на Извештајот на Кадбери - беа развиени во 1992

година и резултираше со Комбинираниот Code и се користи како репер за многу земји,

особено во континентална Европа.

Комбинираниот код прво воведе дека јавните котираните компании треба да

откријат дали го почитуваат кодот и да обезбедат причина ако не го применале кодот,

таканаречениот пристап за "усогласување или објаснување". Иако усогласеноста со

кодот е доброволна, објавувањето на изјавата за усогласеност која треба да се вклучи

во секој годишен извештај е потребна со правилата за кота ција според Законот за

финансиски услуги и пазар на Обединетото Кралство од 2000. Така, за разлика од

статуетскиот режим на американскиот закон Сарбејнс-Оксли, пристапот на Велика

Британија смета дека е најдобро да се остави одредена флексибилност за компаниите.

Други разлики лежат во улогата на извршниот директор и претседателот на

одборот. Додека во американските компании, извршниот директор е обично полно

работно време менаџер со седиште на одборот, а во исто време и неговиот претседател.

Меѓутоа, во Велика Британија, функциите на извршниот директор и членот или

претседателот на одборот се одвоени. Покрај тоа, акционерите во Велика Британија,

наспроти американските акционери, имаат големи права и, на пример, можат да

побараат вонредна генерална седница или да гласаат за дивиденда предложена од

одборот. Ова ја води Велика Британија кон посилни институционални инвеститори и

поактивен пазар за преземање.

31

7.2.Инсајдер модел

Основната идеја зад "инсајдерскиот модел", исто така познат како "модел на

засегнати страни" или "социјален модел на корпоративно управување", е дека

корпорацијата мора да се води не само во интерес на акционерите, туку и за сите

заинтересирани страни на компанијата ( на пример, доверители, вработени, синдикати,

влади), бидејќи заинтересираните страни учествуваат во производството или

финансирањето на компанијата и затоа компанијата има општествена одговорност кон

нив. Инсајдерскиот модел преовладува главно во континентална Европа и во Јапонија,

како и во многу земји во развој и транзиција. Овој модел има три подкатегории:

германскиот модел базиран на банкарски систем (преовладува во Германија, Австрија,

Швајцарија, Холандија и делумно во Франција, Белгија и некои скандинавски земји,

како и во Кореја и Тајван); јапонскиот модел кој исто така е центриран во банка, но

контролата е обезбедена преку структурата на keiretsu; и семејството (преовладува во

Шведска, Данска, Грција, Италија, Турција) / државен (модел кој преовладува во

Франција ).

Овој модел ги нуди следните карактеристики:

- Концентрирана сопственост;

- Систем базиран на односи ";

- Мешање на мрежи и комитети;

Employees Trade

Unions

Creditors Suppliers

FIRM

Government Communities

Investors/

Shareholders

- Различна форма на пирамидални структури;

- Слаби пазари на хартии од вредност;

- Ниски стандарди за транспарентност и обелоденување;

- Висок коефициент на долг / капитал, со повисока стапка на банкарски кредити

32

Дијаграм на инсајдерски модел е прикажан подолу Слика 2:

Слика 2: Модел на заинтересирани страни

Групи на "инсајдери" вклучуваат интереси во семејството и индустријата, како и

банки и холдинг-компании. Спротивно на аутсајдерскиот модел, корпорациите, исто

така, можат да играатклучна улога во корпоративното управување, бидејќи тие можат

да имаат акции во други корпорации, а со тоа и долгорочен однос со таа корпорација.

Поради подобар тек на комуникација помеѓу "инсајдерите", тие се сметаат за да

обезбедат мониторинг на корпоративното управување. Затоа, агенциските трошоци се

намалени во овој модел.

Сепак, спротивно на аутсајдерскиот модел, поради концентрацијата на

сопственоста во рацете на семејството, државата, банките, другите индустриски фирми

или неколку акционери; сопствениците на блок (контролен акционер) ја контролираат

компанијата и во исто време го следат менаџментот. Затоа е возможен конфликт на

интереси помеѓу доминантните акционери и малцинските акционери и се нарекува

"Проблем на експропријација" преку пирамидални сопственички структури, повеќе

класи на акции и / или вкрстени акции.

Табела 1 подолу ја покажува концентрацијата на процентите на акциите по земји.

Јапонија има најниска концентрација на сопственост (4,1%), потоа Кина (5,0%), САД

(15%), Холандија (20%) и Велика Британија (23,6%), додека Турција е меѓу земјите со

висока концентрација на сопственост (58,0 %).

33

Табела 1. Концентрација на сопственост по земја

Јапонија 4.1 Финска 48.8

Кина 5.0 Белгија 51.5

САД 15.0 Тајланд 51.9

Холандија 20.0 Австрија 52.8

Велика Британија 23.6 Шпанија 55.8

Ирска 24.6 Турција 58.0

Канада 27.5 Италија 59.6

Данска 37.5 Portugal 60.3

Норвешка 38.6 Германија 64.6

Малезија 42.6 Франција 64.8

Индија 43.0 Индонезија 67.3

Сингапур 44.8 Хонг Конг 71.5

Тајван 45.5 Грција 75.0

Шведска 46.9 Чиле 90.0

Најчесто користениот индикатор за споредување на системите за корпоративно

управување е "Индекс за заштита на акционерите на малцинствата" (МСП Индекс),

бидејќи високите нивоа на МСП се во корелација со концентрацијата на акционерите.

Ако се заштитени правата на малцинскитеакционери, што значи повисоко ниво на

MPS, ќе се случи дифузија на акционерите, инвестициите ќе бидат повисоки и пазарите

на капитал ќе бидат подлабоки.

Како што е прикажано во табелата 2 подолу, англоамериканските земји со

обичајно право имаат највисоко ниво на МСП и имаат најмалку концентрирана

сопственост. Турција има низок процент од МСП (23), по Португалија (26) и Италија

(24)

34

Земја Информации

(Обелоденува

ње и ревизиа)

Надзор

(Независнос

тна одборот )

Контролн

и

правила(

Гласачки

процеси )

Менаџерски поттик

Вкупно МСП

САД 86 100 100 100 97

Сингапур 89 71 80 97 84

Канада 83 71 100 78 83

Велика

Британија

81 60 100 53 74

Хонг Конг 85 14 100 81 70 Ирска 69 71 80 59 70

Малезија 84 36 80 69 67

Чиле 35 14 100 66 54

Франција 64 37 60 47 52

Шпанија 57 14 80 50 50 Норвешка 66 29 80 16 48

Шведска 67 36 60 22 46

Финска 60 36 60 16 43

Индија 50 7 100 0 39

Јапонија 66 0 80 0 37

Данска 44 43 40 16 36 Холандија 57 0 40 47 36

Тајван 74 7 60 0 35

Белгија 43 32 0 59 34

Германија 44 29 20 41 33

Тајланд 78 7 40 6 33 Австрија 40 36 40 6 30

Грција 53 14 40 0 27

Португалија 43 0 60 0 26

Италија 69 7 20 0 24

Турција 51 0 40 0 23

Индонезија 45 0 40 0 21

Кина 25 0 20 0 11

35

Конечно, пазарите на капитал на земјите кои го користат инсајдерскиот модел се

релативно помалку развиени и помалку течни со пониска пазарна капитализација во

споредба со англо-американските земји (види Табела 3 подолу).

Табела 3: Компаративни финансиски показатели

Земји

Индикатори

2006 година

САД

Вели

ка

Брит

анија

Јапо

нија

Кина

Шпа

нија

Франц

ија

Герма

нија

Итал

ија

Турција

Наведени

компании,

Вкупно

5,133 2,913 3,362 1,440 3,339 717 656 284 314

Пазар од котираните

друштва

148 160 108 92 108 108 57 55 40

Пазар од

котираните компании (

струја,милијарди

американски долари )

19,42

5

3,794 4,726 2,426 1,323 2,428 1,637 1,026 162

Акции за

тргување,вкупна

вредност ( % од

БДП)

253 178 143 62 158 111 86 74 57

Акции за тргување ( тековни милијарди )

33,26

7

4,242 6,252 1,635 1,930 2,504 2.486 1,366 227

За секој тип на сопственичка структура и застапениот модел се предлагаат

одредени видови правни лекови и дисциплински механизми за различните проблеми

што произлегуваат од секој специфичен модел. Дисперзирана сопственост на

акционерите како карактеристика на аутсајдерскиот модел подразбира слаб глас на

акционерот кога важни одлуки ги донесуваат менаџерите. Овозможувањето гласање по

пошта или електронски средства, како и обезбедувањето на гласање со друг начин се

ефективни алатки за справување со овој проблем.

36

За проблемот со неодговорни одбори и извршни директори кои вршат

визионерски проекти како што се масовни програми за стекнување, стандардните

лекови кои се предложени за надворешниот модел се: зголемување на автономијата на

одборот од извршниот директор, назначување независни и неизвршни директори,

зголемување на одговорноста на директорот , формирајќи комисии составени од

независни директори за наградување, ревизија и номинирање на членовите на одборот,

забрзување на непријателски преземања и воведување на пазар за корпоративна

контрола. Од друга страна, инсајдерскиот модел се соочува со проблемот на

акционерите кои го блокираат користењето на нивната моќ на сметка на малцинските

акционери.

Принципите на ОЕЦД препорачуваат назначување на независни директори.

Правилата со едно право на глас или горните граници на право на глас заедно со

одобрението на малцинските акционери за отстранување на директори се можните

дисциплински уреди.

Табелата 4 подолу дава споредба на основните разлики помеѓу "инсајдерскиот модел"

и "аутсајдерот модел" на корпоративното управување:

Табела 4: Компаративна табела помеѓу двата модели

Акцинер ( аутсајдер ) модел Модел на учесник ( инсајдер )

Карактеризиран од Пазарно-центриран систем

( капитално базирани )

Систем под водсто на банка

Цел на компанијата Зголемена вредност на акциите,корпоративна

профитабилност,со оглед на

интересите на акционерите

Долгорочно создавање на вредности,стабилност и раст,земајќи ги

предвид интересите на сите засегнати

страни

Пазари на капитал Голем,добро развиен и течен Релативно помал и помалку течен Број на фирми со кои

јавно се тргува Високо Мал процент од вкупниот број на

фирми се наведени

Сопствена структура Широко

доминира,ориентирани

институционални

инвеститори,со помалку од

3% учество

Концентрирана сопственост,обично вкрстена сопственост,распространета

пирамидална структура

Сопствена перспектива Големите фирми се во сопственост на

институционални инвеститори со малку приврзаност во

долгорочна иднина на фирмата

Сопствениците на големи фирми имаат

долгорочен однос со менаџерите

Проблем со доминантна

агенција

Управување наспроти Акционери

Малцински акционери наспроти Контролирање Акционери

37

Правата на акционерите Силни Слаби Заштита на вработените Ниско Високо

Улога на банките Американските банки немаат

акции во индустриските

проблеми.Во Велика

Британија,банките немаат

акции и кај индустриските компании,меѓутоа

институционалните

инвеститори,како што се

пензиските фондови и

осигурителни

компании,доминираат во

индустриското стопанство.

Традиционално банките се вклучени

во управувањето и развојот на

индустриските компании,не само

доверители туку и акционери

Состав на одборот Неизвршните директори

што ги избираат

акционерите го сочинуваат

поголемиот дел од

одборот.

Инсајдерите го следат менаџментот

директно и внимателно и работниците во одборот ( двостепен

модел на континентален европски

одбор,каде што надзорниот одбор се состои главно од претставници

на вработените и акционери, а

управниот одбор на пониско ниво се состои од полно работно

време,управувачи,директори )

7.2.1. Германски модел

Германскиот модел е банкарски, бидејќи банките играат клучна улога во овој тип

на модел на корпоративно управување. Банките имаат долгорочни удели во

корпорациите и претставниците во корпоративниот одбор. Главна причина за ова е тоа

што во Германија е распространет универзален банкарски систем, каде што банките

можат да обезбедат повеќе услуги и да доминираат на финансискиот пазар. Покрај тоа,

тие, исто така, играат клучна улога со тоа што се исто така заемодавач, издавач на

капитал, депозитарна и гласачка агенција на годишните општи состаноци на

компаниите.

Спротивно на англо-американскиот модел кој има систем со единечен одбор,

германскиот модел има структура со "две нивоа", која се користи во Германија, а исто

така во Австрија, Холандија, Швајцарија и Франција: Надзорниот одбор (Aufsichtsrat) и

управлен одбор (Vorstand).

38

Управниот одбор е одговорен за секојдневно управување со корпорацијата и е

составен од "инсајдери", додека надзорниот одбор се состои од директори што ги

избираат акционерите и претставниците на вработените и синдикатите, како и банките,

слично на "аутсајдерите" во англо- Американски одбори. Членовите на надзорниот

одбор се одговорни за назначување и разрешување на управниот одбор, како и за

одобрување на поголеми одлуки, како што се предлози за дивиденди, сметки на

претпријатијата и одлуки за големи капитални инвестиции, вклучувајќи одлуки за

стекнување и затворање на фабриките.

Освен тоа, германскиот модел ги има следните карактеристики:

- Кодетерминистички пристап кој предвидува дека во корпорации со 2.000 или

повеќе вработени, претставниците на акционерите и вработените мора да имаат

(половина од вкупниот број) еднакви места;

- Интересите на вработените се сметаат за важни како оние на акционерите;

- Вообичаени се меѓусебните удели помеѓу компаниите;

- Пазарите на акции и обврзници не се добро развиени, а нефинансиските

претпријатија, како што се другите корпорации, се важна група акционери;

- Правата на акционерите, како што се правото на предлог или контра-предлогот,

се чести.

Во текот на последната деценија, во Германија се воведоа голем број реформи,

вклучувајќи ја и модернизацијата на корпоративното право во 1998 година, Законот за

преземање во 2001 година и конечно воведувањето на германскиот Кодекс за

корпоративно управување во 2002 година, со цел да се направи корпоративно

управување во Германија правилата се транспарентни за националните и за

меѓународните инвеститори, со што се зајакнува довербата во управувањето со

германските корпорации.

7.2.1. Модел за семејство / држава

Моделот базиран на семејство главно преовладува во Источна Азија и многу

земји во развој и развој, вклучувајќи ја и Турција. Овој модел, исто така, доминира во

земјите од Латинска Америка, како Мексико, Бразил, Аргентина и може да се најде во

некои земји на ЕУ, како што се Италија, Шпанија и Франција (до одреден степен).

39

Семејниот бизнис е дефиниран од Suehiro (1993) како "форма на претпријатие во

кое и управувањето и сопственоста се контролирани од семејна сродничкагрупа, било

нуклеарна или проширена, а плодовите што остануваат во таа група, дистрибуирани на

некој начин меѓу нејзините членови.

Овој систем може да се карактеризира со:

- Институции базирани на односи;

-Концентрација на сопственоста (пирамидални структури и вкрстените

одгледувалишта);

-Доминантни акции на семејства;

-Судир на интереси помеѓу доминантните акционери, менаџерите и малцинските

акционери;

-Повеќекратни гласачки права;

-Недостаток на транспарентност.

Основачките семејства и нивните филијали обично ја контролираат мрежата на

котирани друштва кои не се котирани. Семејството во бизнисот обично нема одвоеност

на сопственоста и управувањето, како и одделување на директори и менаџери, така

што вистинскиот систем на проверки и рамнотежи не постои во рамките на

корпорацијата. Бидејќи семејството како блокатор го контролира раководството и

одборот и може да ги разреши членови на одборот или менаџерите, концептот на

независни директори затоа не може да се применува ефикасно.Дополнителни

недостатоци се високиот ризик од експропријација, трансакции поврзани со

некомерцијални услови, можниот трансфер на средствата на друштвото во други

компании во сопственост на семејството и, конечно, проблематичното наследство.

Сепак, се смета дека системот за семејна сопственост има и некои предности,

како што е стабилна сопственост, долгорочна посветеност на акционерите, висок

степен на реинвестирање на заработувачката, специфични инвестиции од страна на

заинтересираните страни кои придонесуваат за високи стапки на раст и пониски

трошоци на агенција.

40

7.2.3.Јапонски модел

Јапонија има банка-центриран систем и рамка за корпоративно управување

ориентирана кон акционерите и наликува на германскиот модел, сепак постојат и

неколку уникатни елементи различни од германскиот и англо-американскиот модел.Во

јапонскиот модел, интересите на засегнатите страни, како што се вработените и

клиентите, имаат тенденција да доаѓаат пред интересите на акционерите.

Клучни карактеристики на јапонскиот систем се:

- Широко одржана сопственост ;

- Вкрстени акции;

- Доминантна улога на банките;

- Големи финансиски мрежи;

- Долгорочни обврски;

- Директни врски и

- Интер-фирма тргување.

За разлика од англо-американскиот модел, неколку компании се поврзуваат

заедно, меѓусебно поврзани компании. Овие испреплетени групи на фирми се

нарекуваат keiretsu.Главната банка, како и неколку други банки или финансиски

институции имаат акции на група компании, создавајќи мрежа на финансиски и

индустриски фирми.

Главната банка и / или други финансиски институции, исто така, имаат претставници

на надзорниот одбор на овие компании и главната банка е обично главен акционер во

корпорацијата.

Така, јапонскиот keiretsu обезбедува повеќенасочна контрола и просечниот одбор

содржи до 50 членови. Наспроти англоамериканскиот модел, акционерските друштва

кои не се придружени се слаби за да влијаат врз одлуките на одборот и на компанијата

и во одборот речиси и да нема "аутсајдери".

41

Владините министерства традиционално имаат силна регулаторна контрола во

Јапонија, а со тоа и главната банка, менаџментот и владата имаат посилни односи што

го карактеризираат јапонскиот модел. За разлика од германскиот систем, Јапонија има

единствен одбор на директори во кој доминираат менаџери. Следствено, постои

тенденција на конфликт меѓу акционерите и менаџментот, а членовите на одборот

тешко може да ги заштитат правата на акционерите,

7.2.4.Дали има конвергенција во моделите на корпоративно управување?

Се уште постои дебата за двата главни модели на корпоративно управување, дали

еден од нив ќе преовладува или другиот и дали во иднина ќе има конвергенција.

Повеќето дебати се фокусирани на тоа како Алберт (1993) и Хол и Соскице (2001)

дискутираа во нивните студии дали промените и развојот на регулативите на ЕУ во

рамките на корпоративното право и корпоративното управување подразбираат

конвергенција на Рајнскиот капитализам на англо- Саксонскиот модел или, како што

рекоа Cernat (2004) и Rebérioux (2002) во нивните студии дали е вистина дека она што

сме сведоци е нова, "хибридна" форма на европско корпоративно управување. Поради

глобализацијата воопшто и неодамнешните корпорации скандали и притисоците кои

доаѓаат од институционалните домашни и странски инвеститори, особено,

конвергенцијата се чини дека е реакција. Сепак, и двата модели имаат слабости и сили,

а според институционалната и правната структура на регионите или националните

земји и природата на нивниот бизнис, секој модел има свој сопствен приоритет над

другиот, заедно со неговите единствени управувачки механизми и алатки. Од друга

страна, важно е да се каже дека конвергенцијата не смее да се доживува како што

значи победа на еден систем над друг. Не смее да се сфати како обединување на

националното законодавство.

.Она што е важно е можноста и флексибилноста на фирмите да се движат од една

режим на друг како што се менуваат нивните потреби и изборни единици.

Конвергенцијата значи и позитивен прием на заедничко разбирање во врска со

насоката на политиката.

Постојат некои коментатори и истражувачи кои предвидуваат промена на

европските и азиските земји кон англоамериканскиот модел на корпоративно

управување, поради посилните пазари на капитал, повисоко објавување и ефикасен

начин на финансирање и управување (Хансман и Кракаерман 2001, McCahery et al 2002

Хамилтон и Квиннал 2005) .

42

Сепак, може да се констатира дека постои тенденција за конвергенција во многу

аспекти, главно фокусирајќи се на зголемување на правата на акционерите и

транспарентноста поради глобализацијата на пазарите на капитал и производи.

Прелиминарните податоци и анегдотските докази, исто така, сугерираат дека

европското корпоративно управување се менува кон аутсајдерот во текот на

последната деценија. Некои значајни реформи и промени исто така се испитуваат на

национално ниво, како што се Германија, Франција и Шведска. Измената на

германското корпоративно право во 1998 година ја вклучуваше заштитата на вредноста

на акционерите како корпоративна цел. Германија исто така презеде важни чекори за

да ги олесни преземањата и да ги елиминира ограничувањата за право на глас и некои

вкрстени акционери кои вклучуваат банки. Во Италија, Драги Законот од 1997 година

ги зголеми правата на акционерите. Во Шпанија и Франција, процесот на

приватизација го забрза падот на државната контрола. Реформата на француското

право за трговски друштва врз основа на извештајот од Марини од 1997 година им

даде на компаниите поголеми слободи во однос на начинот на кој ги обликуваат своите

финансиски структури. Шведска, која е пример за традиционално семеен систем на

сопственост, со текот на времето почна да содржи инекои елементи на аутсајдерскиот

модел, покрај постоечкиот инсајдерски модел. Шведскиот пазар сега е повеќе

поддржан од пазарно-ориентирана правна рамка и благодарение на посредни

инвестициски компании и странски инвеститори кои активно го следат менаџментот на

компанијата.

Во Шведска акциите со двојна класа и меѓусебните акции исто така се

елиминирани во повеќето фирми. Покрај тоа, бидејќи повеќе компании надвор од САД

се наведени во NYSE, а со тоа се предмет на правила за хартии од вредност во САД и

сметководствени правила, тие треба да ги усвојат своите системи во согласност со

системот на САД.

Глобално прифатените принципи за корпоративно управување на ОЕЦД, исто

така, придонесуваат за поголема конвергенција, бидејќи обезбедуваат "заеднички јазик"

за развиените земји и земјите во развој.

Конечно, последната област на конвергенција во корпоративното управување се

однесува на Меѓународните стандарди за финансиско известување (МСФИ). МСФИ

веќе се донесени од страна на ЕУ и ги обврзуваат сите компании на ЕУ кои се

наведени на размена на ЕУ да ги подготват своите финансиски извештаи во согласност

со принципите на МСФИ од 2005 година. ЕУ постигна значителен напредок во

усогласувањето на сметководството, ревизијата и корпоративното управување во

контекст на Акционен план за финансиски услуги на ЕК (ФСАП).

43

Некои не-европски земји, исто така, делумно или целосно ги спојуваат своите

национални стандарди со МСФИ, како што се Австралија, Хонг Конг, Израел, Канада,

Нов Зеланд и Турција.

Сепак, САД применуваат сопствени US GAAP која е основана на правила

базирани на пристап и одлучи да не ги признава МСФИ или други меѓународни

стандарди што е еквивалентно на сопствените стандарди во барањата за котација на

САД. Сепак, Одборот за меѓународни сметководствени стандарди (IASB) на

Управниот одбор на ЕУ и Одборот за финансиски сметководствени стандарди (ФАСБ)

на САД, како тела за спроведување на овие стандарди за финансиско известување,

објави меморандум за разбирање - Норулковскиот договор - во кој се обврзува:

(а) да ги направат своите постоечки стандарди за финансиско известување целосно

компатибилни што е можно побрзо и

(б) да ги координираат своите идни програми за работа за да обезбедат дека откако ќе

се постигне, ќе се одржи компатибилноста.

И двата одбори се согласија да дадат приоритет во отстранувањето на различните

разлики помеѓу US GAAP и МСФИ во краток рок и на долг рок и да ги координираат

идните работни програми и заеднички проекти. Не-домашните компании кои котираат

на американски берзи нема да мора да се бара да ги усогласат МСФИ со US GAAP и за

ова се одредува патоказ за воспоставувањена временска рамка за отстранување на

усогласувањето најдоцна до 2009 година. Ова ќе го ублажи товарот на компаниите што

котираат на ЕУ на берзите во САД, кои се обврзани да подготвуваат финансиски

извештаи под повеќекратни сметководствени режими.

Со цел да им овозможи на компаниите време да ги преведат и имплементираат

МСФИ, IASB одлучи во јули 2006 година дека нема да има нови главни МСФИ до 1

јануари 2009 година. Сепак, IASB продолжува да работи заедно со FASB за развој на

нови стандарди во некои клучните области. До денес, ФАСБ издаде неколку стандарди

кои ги елиминираат разликите со МСФИ и ги менуваат некои од нејзините стандарди

за да бидат повеќе во согласност со МСФИ, додека IASB исто така има изменето

неколку од нејзините стандарди во согласност со US.

44

8. МЕЃУНАРОДНИ СТАНДАРДИ ЗА КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ

Не постои единствен универзален код кој одговара на секоја компанија и земја.

Секоја земја ги поставува своите принципи за корпоративно управување, во согласност

со сопствените потреби, економската, правната, социјалната, културната и

институционалната структура и општите фактори и услови специфични за земјата.

Меѓутоа, меѓународните организации и мрежи, како што се Организацијата за

економска соработка и развој (ОЕЦД), Меѓународната мрежа за корпоративно

управување (МКГН), Меѓународната трговска комора (МКС), Глобалниот форум за

корпоративно управување (ГЦГФ) и Комонвелтот Здружението за корпоративно

управување разви некои меѓународни упатства и организираше состаноци на тркалезна

маса за да ја нагласи важноста на корпоративното управување. Други меѓународни

организации, како што се ММФ и Светската банка, исто така, ги поставуваат

прашањата за корпоративно управување на нивните агенди и го вклучуваат во нивните

програми за помош за земјите во развој.

Меѓу нив, меѓународните институции, ОЕЦД е веројатно најважниот и светски

широко прифатен, активно работи на прашања поврзани со корпоративното

управување. Во 1999 година, ОЕЦД ги издаде своите необврзувачки принципи за

корпоративно управување кои идентификуваат некои заеднички елементи кои

придонесуваат за добро корпоративно управување. Овие принципи се признати од

креаторите на политиките, инвеститорите, корпорациите и засегнатите страни ширум

светот и во земјите на ОЕЦД и во земјите надвор од ОЕЦД, како меѓународен репер.

Поради новите предизвици и последните случувања, ОЕЦД ги ревидираше

Принципите во април 2004 година.

Принципите главно се фокусираат на финансиски и нефинансиски друштва со

кои се тргува јавно; меѓутоа тие, исто така, можат да се применат како корисна алатка

до одреден степен до нетргувани, како и на приватни и државни претпријатија.

Принципите за корпоративно управување на ОЕЦД ги третираат следните шест

области:

- Обезбедување на основа за ефективна рамка за корпоративно управување;

- Правата на акционерите и клучните сопственички функции;

- Правичен третман на акционерите;

45

- Улогата на засегнатите страни;

- Обелоденување и транспарентност и

- Одговорностите на одборот.

Во ревидираната верзија на принципите на ОЕЦД во 2004 година, беше додадено

ново поглавје во врска со структурата и квалитетот на регулаторната рамка,

нагласувајќи ја важноста на ефективна регулација и спроведување. Во таа смисла,

решавањето спорови е суштински елемент за спроведување на граѓанското право. Така,

ОЕЦД, исто така, има програма за работа во областа на решавање на спорови и

континуирано го следи развојот на своите членови за да им помогне да споделат

информации за промените во областа на корпоративното управување и законот за

трговски друштва.

За ефективно усвојување на принципите на ОЕЦД како референца во нивните

реформски иницијативи во земјите во развој и транзиција, ОЕЦД и Светската банка

потпишаа Меморандум за разбирање.

Со оглед на специфичните прашања за корпоративното управување со

претпријатијата во државна сопственост, ОЕЦД ги разви и Упатствата на ОЕЦД за

корпоративно управување на претпријатија во државна сопственост во Април 2005

година, како комплементарен и целосно компатибилен инструмент за принципите на

ОЕЦД за корпоративно управување кои служат како прв меѓународен репер за помош

на државите, како сопственици на овие компании, во усвојувањето, подобрувањето и

оценувањето на режимите на корпоративното управување на SOE.

ОЕЦД, исто така, спроведе тркалезни маси за регионално корпоративно

управување за корпоративно управување за компании кои не се котирани (НКБ) и во

рамките на овој развој,Глобалната мрежа за корпоративно управување на

нерегистрирани претпријатија беше лансирана на Меѓународниот состанок на

експертите за корпоративно управување на НЛЦ одржан во Истанбул во Април 2005

година, со цел да се соберат креаторите на политиките и практичарите за подобро

разбирање на предизвиците за компаниите кои не се котирани.

Мрежата одлучи да изготви листа за проверка / референца која ќе ја подигне

свеста за креаторите на политиките за тоа каде може да го олеснат намалувањето на

оптоварувањата овие компании кои ќе резултираат со подобро корпоративно

управување и бизнис перформанси.

46

Покрај овие, ОЕЦД го воспостави Форумот за азиски несолвентни реформи

(FAIR) во соработка со Азиско-пацифичкиот форум за економска соработка (АПЕК),

Азиската банка за развој и Светската банка, со помош од владите на Јапонија и

Австралија да го задржи фокусот на несолвентноста во азискиот регион како главен

приоритет на политиката и да ги идентификуваат важните области за идните реформи.

Конечно, бидејќи обелоденувањето и сметководството се двата клучни зборови за

корпоративно управување, ОЕЦД посебно ги фокусираше овие области и воспостави

две регионални тела: Меѓународната регионална федерација на сметководители и

ревизори во Евроазија (ИРФАА) и Партнерството за развој на сметководството во

Југоисточна Европа ( СЕЕПАД) .

Во однос на сметководствените стандарди, Меѓународната организација на

комисии за хартии од вредност (IOSCO) започна со сопствен проект во соработка со

Комитетот за меѓународни сметководствени стандарди (МСС) за воспоставување на

меѓународни сметководствени стандарди кои ќе се користат во меѓуграничниот

список.

9. КОРПОРАТИВНО УПРАВУВАЊЕ ВО ЕУ

ЕУ иницијативи, развој на политики и регулаторни реформи во врска со

корпоративното управување на наднациоално ниво

Правната перспектива на ЕУ за корпоративното управување е изградена врз

социјалниот модел на корпоративно управување. Социјалната политика утврдена во

Лисабонската агенда води до повеќе пријателски корпоративно управување со ЕУ.

Како што ќе разговараме подетално во следните делови, Европската комисија е клучен

актер на ниво на ЕУ преземајќи многу иницијативи во оваа област. Работниот

документ на Генералниот директорат за внатрешен пазар од ноември 2003 година

покажува дека повеќето европски компании се согласуваат дека нема потреба од

кодекс за корпоративно управување на ниво на ЕУ. Во овој документ, ЕК изјави дека

верува дека "Европскиот кодекс за корпоративно управување не би додал вредност,

туку само претставуваше дополнително ниво меѓу меѓународните принципи и

националните кодекси" . Од друга страна, Комисијата, исто така, верува дека

единствено саморегулаторен пазарен пристап, базиран на необврзувачки препораки,

исто така не е доволен за да обезбеди сигурно корпоративно управување.

47

Поради оваа причина, Европската унија усвојува заеднички пристап кој опфаќа

неколку основни правила и се обидува да обезбеди соодветна координација на

националните кодекси за корпоративно управување. Во оваа глава, акцијата за

корпоративно управување, планови, иницијативи и реформи на наднационално ниво ќе

се дискутира за да се одрази пристапот на Европската заедница за корпоративното

управување.

Цели и стратегии на ЕУ во внатрешниот пазар

Создавањето на "единствен заеднички пазар" со слободно движење на стоки,

лица, услуги и капитал беше една од главните цели на Договорот од Рим во 1957

година. Единствениот европски акт од 1987 година го воведе терминот "внатрешен

пазар" во оригиналниот израз на "заеднички пазар", кој се смета дека претставува

поцелосно интегрирана еволуција на заедничкиот пазар.

ЕК ја иницираше програмата "Европа 1992" за забрзување на своите напори

заинтеграција на пазарот, поради значителното забавување на процесот на интеграција

во ЕУ во почетокот на 1980-тите години, иако воспоставувањето на царинската унија

во 1968 година. Оваа програма резултираше со усвојување на многу внатрешни сепак,

многубројни мерки, вклучувајќи го законот за трговски друштва, не се усвоени, а

дополнително земји-членки на ЕУ доживеале многу проблеми со транспозицијата и

спроведувањето. Оттука, ЕК издаде своја порака за влијанието и ефективноста на

единствениот пазар во 1996 година за да ја нагласи потребата за заеднички акции во

областа на правото на компаниите и финансиските услуги, а оттогаш ЕУ започна со

неколку стратегии и акциони планови за завршување на внатрешниот пазар.

По ова, во 1997 година Акциониот план за единствениот пазар беше објавен во

заклучоците на Европскиот совет во Даблин, нагласувајќи ја потребата од:

(а) промовирање поголема конкурентност на европските пазари на капитал како

средство за привлекување трговија и инвестиции

(б) да ги направат европските компании попривлечни на меѓународните пазари на

капитал.

48

Со цел да се постигнат овие гореспоменати цели, предуслов е усогласување на

сметководствените стандарди. Во Акциониот план, ЕУ детално ги утврди

приоритетните мерки што треба да се преземат за подобрување на функционирањето

на единствениот пазар и се утврдуваат четири стратешки цели:

- Да се направат поефективни правилата на единствениот пазар,

-Да се справи со клучните дисторзии на пазарот,

-Да се отстранат секторските пречки за интеграција на пазарот,

-Да се обезбеди единствен пазар во корист на сите граѓани

Секоја од овие стратешки цели беше придружена со голем број оперативни цели,

а оние кои се релевантни за правото на трговски друштва, вклучувајќи го и

корпоративното управување, сметководството и ревизијата беа следните:

- Акционен план за финансиски услуги (1999) ,

- Лисабонската стратегија (2000) ,

- Извештајот Ламфалуси (2001) ,

- Зимскиот извештај (2002)

- Акционен план за трговски друштва (2003) и

- Внатрешен пазар - Предности 2003-2006 (2002) .

ЕК главно се осврна на прашања поврзани со корпоративното управување преку

своите закони за трговски друштва и политики за финансиски услуги.

Усогласување на европското право на трговско друштво и корпоративно

управување како под – поле

До неодамна, корпоративното управување не се сметаше за посебен и

интердисциплинарен концепт од страна на ЕК и беше разгледан само на национално

ниво. Корпоративното управување се сметаше за прашање на политика во врска со

корпоративното право и законот за хартии од вредност. Со текот на времето, се менува

пристапот на ЕУ од хармонизација на правото на трговски друштва и корпоративното

управување како под-поле на закон за трговски друштва преку јавна интервенција на

пазарно регулиран систем за корпоративно управување базиран на пазарот за да се

постигне финансиска ефикасност и конкурентност.

49

Усогласувањето беше постигнато со серија директиви за трговски друштва на

ЕУ. Првата директива за усогласување во врска со законот за трговски друштва беше

усвоена во 1968 година и до 1989 година беа усвоени девет директиви и еден пропис.

Меѓу нив, Директивата за превземање има долга и интересна историја на

законодавството, која започна во 1970-тите со целта на усогласување на ЕЗ. Во 1989

година, ЕК го објави својот прв предлог, но неколку земји-членки, како што се

Шведска и Германија, се спротивставија на нацрт-велејќи дека спроведувањето на оваа

директива ќе ги направи во компаративна положба поради нивните регулативи за

корпоративно управување. По неодобрувањето на овој предлог од страна на

Европскиот парламент во 2001 година, група од експерти за право на трговски друштва

(HLG) на високо ниво се основани од академијата и од бизнисот за да креираат

препораки и со тоа Директивата за преземање на ЕУ конечно би можела да стапи на

сила на 20 мај, 2004 да бидат транспонирани во националното законодавство од страна

на сите земји-членки до 20 мај 2006 година.

Т.н. директива вклучува задолжителни правила во областа на корпоративното

управување со откривањето и транспарентноста на одборот, како и претставува

флексибилност за земјите-членки, со тоа што им се дава изборна можност да одлучат

дали некои од другите поврзани одредби за управување, како што се укинување на

повеќекратните гласачки права и неутралноста на одборот треба да се спроведе кога се

транспонира во нивното национално право.

Понатаму, во Белата книга од 1985 година, ЕК тврдеше дека "регулаторната

стратегија целосно базирана на хармонизација би била преголема регулатива; ќе биде

потребно долго време да се имплементира, би било нефлексибилно и би можело да се

смени иновацијата ", со што би требало да се замени хармонизацијата со взаемно

признавање на националните регулативи и законите на компанијата, врз основа на

конкуренцијата како механизам за конвергенција, а не централизирана регулација од

врвот надолу.

Како што тврдат Родос и Ван Апелдорн: "Една од причините за признавањето на

подружницата во Мастрихт беше борбата во 1980-тите и раните 1990-ти години во

врска со обидите да се воведе единствен систем на корпоративно управување.

Хармонизацијата беше застапувана од различни делови, но директивите што го

регулираат европскиот корпоративен простор или биле блокирани однационалните

несогласувања околу предавањето на националниот суверенитет или биле издадени во

форма која дозволува одреден степен на национална разновидност ".

50

Да се сумира, пристапот на ЕК стана да ги елиминира пречките за слободно

движење на главни градови и компании, наместо да се залага за позитивна

хармонизација. Корпоративната контрола се користи за да се лоцира во законот за

трговски друштва, но сега таа стана клучна точка на капиталното и финансиското

право, каде што капиталното / финансиското право и законот за корпоративно

управување / друштво се преклопуваат едни со други.

Со оглед на тоа што пристапот на ЕК се префрли од усогласување на

регулаторната конкуренција, меѓусебното признавање на моделите за корпоративно

управување и флексибилноста при изборот на модели стана поволна од страна на ЕУ.

Судот на правдата им дава на компаниите слобода да го изберат својот модел на

управување со поместување на нивното место на основање. Друга реформа е направена

од страна на Италија и Франција во нивните корпоративни закони, дозволувајќи им на

компаниите слободно да избираат или традиционален (италијански или француски)

модел или аутсајдерски модел како Велика Британија или германски модел на

корпоративно управување.

Друга форма е воспоставувањето на Societas Europaea (SE), "Европска јавна

компанија", која беше усвоена во 2001. За усвојувањето на статусот на SE, се усвојува

единствена законодавна рамка која ќе им овозможи на компаниите основани во

различни земји-членки да се спојат или да формираат заедничка подружница или

холдинг-компанија , притоа избегнувајќи ги законските и практичните ограничувања

кои произлегуваат од постоењето на многу различни правни системи. СЕ може да се

регистрира во која било земја-членка на ЕУ во која има свое седиште под услов

регистрацијата да се објави во Службениот весник на Европската унија и

регистрацијата може лесно да се пренесе на друга земја-членка. Покрај тоа,

управувањето со SE може да се дизајнира според многу различниалтернативи.

Акционен план за финансиски услуги

Знаејќи дека финансиската интеграција е составен дел од формирањето на

единствениот пазар и финансискиот сектор е двигател за економски раст и

вработување, ЕУ ги забрза своите активности и го објави Акциониот план за

финансиски услуги (ФСАП) во мај 1999 година, со цел да се отстранат пречките за

интегриран финансиски пазар. ЕК веруваше дека со цел да се биде конкурентен и

пазарно ориентиран, формирањето на целосно интегриран пазар на капитал е

предуслов. ФСАП со 42 мерки требаше да биде завршен до крајот на 2005 година, но

скоро сите овие мерки беа усвоени до крајот на 2004 година.

51

Целта беше да се усогласат правилата на земјите-членки за хартии од вредност,

банкарство, осигурување, хипотеки , пензии и сите други форми на финансиска

трансакција.

ФСАП, исто така, даде поттик за обидот да се создаде пазарен управувачки

режим. Прашањата за корпоративно управување почнаа да се вклопуваат повеќе во

рамките на интеграцијата нафинансискиот пазар преку сеопфатен финансиски план со

цел неолиберална конкурентност, отколку да се регулира со обичен закон за компании.

Слично на ова, Александар Шауб, поранешен генерален директор на Директоратот за

внатрешен пазар на ЕК, наведува дека:

"Зголемената важност на корпоративното управување на политичката агенда не е

само одговор на неодамнешниот бран скандали во САД и во Европа. Прво и основно,

тоа е клучна компонента на стратегијата за зголемување на конкурентноста на

бизнисот и за поттикнување на ефикасноста во современата економија ". (Schaub 2004).

Експертската група за хартии од вредност наведила во финалниот извештај на

ФСАП, објавен во мај 2004 година, дека бидејќи кодексите за корпоративно

управување на земјите-членки на ЕУ покажуваат високо ниво на конвергенција, не

постои потреба за единствен код на ЕУ, но треба да се усвојат заеднички насоки на

ниво на ЕУ, размислувајќи за различни методи и организациски модели, да го

промовира пристапот на финансискиот пазар кон корпоративното управување. Групата

сугерираше дека насоките мора да бидат доволно флексибилни за да го олеснат

прифаќањето и спроведувањето од страна на земјите-членки и би можеле да ги вклучат

прашањата како што се дефинирање на корпоративното управување, внатрешно

(годишно изјава за корпоративно управување, информации за управувачката структура

на компанијата, институционален инвеститор како акционер учество на годишни

општи состаноци, електронско гласање, прекугранично гласање, одговорности на

одборот, ревизија и други комисии) и надворешни (ревизори, финансиски аналитичари,

инвестициски банки) елементи на корпоративно управување, како и охрабрување на

поголема усогласеност со националните кодови (развој на индекс за корпоративно

управување).

Овој приод на ЕУ веќе покажува промена од својот историски имплементиран

социјален модел на повеќе пазарно заснован пристап, покрај покривањето на алатките

и механизмите за акционерски модели.

52

Европската заедница, исто така, посочи дека со цел да се постигнат целите на

ФСАП, постојат некои општи услови што треба да се обезбедат и една од условите е

конвергенција на кодексите на земјите-членки за ефикасно функционирање на

европскиот финансиски пазар. Заедницата ја утврди својата иницијатива во оваа област

во 2001 година како преглед на националните кодекси за корпоративно управување на

различни земји-членки, со цел да се идентификуваат сите бариери кои би можеле да го

попречат развојот на единствен финансиски пазар. Поврзаната комплетна

компаративна студија за Weil, Gotshal & Manges ТЛП (март 2002 година), подготвена

за ЕК, заклучи дека наместо да ги посветува напорите за развивање на европски кодекс

за корпоративно управување, ЕК треба да се фокусира на намалување на правните

бариери за акционерите да се вклучат во прекуграничното гласање и пристапувањето

на корпоративните информации .

Европскиот совет го смета ФСАП како интегрален дел од својата "Лисабонска

агенда", за што ќе биде детално дискутирано во следниот Оддел.

Лисабонската агенда и социјалниот модел на ЕУ

Со оглед на новите предизвици како што се глобализацијата, технолошкиот

развој и стареењето, Советот на ЕУ ја започна својата Лисабонска стратегија во март

2000 година за да започне нов процес на економска и социјална реформа. Во

Лисабонската агенда, целта беше посочена како "да се направи ЕУ најдинамична и

конкурентна економија базирана на знаење во светот способна за одржлив економски

раст со повеќе и подобри работни места и поголема социјална кохезија и почитување

на животната средина до 2010 година".

Оттука, економската конкурентност, социјалното вклучување и заштитата на

животната средина станаа трите столба на Лисабонската агенда. Соодветно на тоа,

економскиот раст, вработувањето и социјалната политика ќе имаат за цел да бидат

имплементирани и обезбедени во исто време. Лисабонската агенда има за цел да ги

обедини друштвените и економските области. "Конкурентноста" е камен-темелник на

Лисабонската агенда, додека ЕУ го следи својот социјален модел на корпоративно

управување.

53

Агендата се фокусира на различни прашања, вклучувајќи целосна интеграција на

финансиските услуги и пазарите на капитал, повикувајќи на намалување на

регулаторните трошоци и отстранување на бариерите за прекуграничната трговија. Таа

беше разгледана од Групата на високо ниво во 2004 година во Извештајот Кок . Во

Извештајот Кок беше нагласено дека во врска со Лисабонската агенда, поради агендата

на преоптовареност, слабите координативни, конфликтни и двосмислени приоритети,

заедно со недостатокот на политичка волја од страна на земјите-членки, недостатокот

на напредок се соочи со целите на агендата. Затоа таканаречениот извештај ги

формулира препораките за политики во пет области за да даде нов импулс на процесот:

општество на знаење, внатрешен пазар, подобрена клима за претприемачи, адаптиран и

вклучувачки пазар на труд и еколошки одржлива иднина. Во врска со внатрешниот

пазар, Извештајот препорача да се поттикне транспонирањето на законодавството за

полето на внатрешниот пазар, да се отстранат пречките за слободно движење на услуги

до крајот на 2005 година и да се усвои преостанатото законодавство на ФСАП.

ЕК го искористи Кок извештајот како основа за својот предлог во февруари 2005

година за рефокусирање на Лисабонската агенда за активности кои промовираат

одржлив раст и вработување на начин кој е целосно во согласност со целта на

промовирање на социјалните или еколошките цели.

Во среднорочниот преглед на Лисабонската стратегија во март 2005 година, оваа

цел за "одржлив раст и работни места" на ЕУ е повторно истакната за забрзување на

социјалниот и еколошкиот напредок на ЕУ, кој потоа ќе ги зајакне економските

перформанси на Европа.

Европскиот социјален модел за корпоративно управување е нагласен од страна на

ЕК во 2004 година со помош на Лисабонската агенда со следниве изјави:

". . . агендата за Лисабон мора да биде во сопственост на сите чинители на ЕУ,

национално, регионално и локално ниво; Земјите членки, европските граѓани,

парламентите, социјалните партнери и граѓанското општество и сите институции

на Заедницата. Сите тие треба да придонесат за изградба на Европдка иднина ".

(COM (2005).

". . . ние треба да ја вратиме довербата во способноста на Европа да создаде услови

за исполнување на нејзините цели. Европа може да ја гради својата богата традиција

и разновидност, нејзиниот уникатен социјален модел и да привлече од своето

неодамнешно проширување што го прави најголемиот единствен пазар и најголем

трговски блок во светот "(Европска комисија 2004).

54

Од гореспоменатите изјави, можеме да коментираме дека ЕК не се отфрла од

својот социјален модел, но сепак ја смета за нејзина конкурентност.

Извештај Ламфалуси

Интеграцијата на европскиот финансиски пазар е продлабочена преку создавање

на транснационална експертска група, т.н. "Комитет на мудреци за регулирање на

европските пазари на хартии од вредност" во 2001 година, под претседателство на

белгискиот банкар Александар Ламфалуси. Затоа проектот беше деполитизиран,

оставајќи го прегледот на проектот на техничката група.

Во извештајот Ламфалуси, факторите што ја забавуваат интеграцијата на

финансискиот пазар се испитуваат. Различни правни системи со различни судски

системи, различни даночни режими и културни бариери се наброени како пречки кои

ја искривуваат интеграцијата на финансискиот пазар на ЕУ. Културни разлики и

различни ставови на земјите-членки кон корпоративното управување и

инвеститоротзаштита се истакнати како пречки за надминување. Извештајот предложи

да се направи реформа на регулативата за хартии од вредност.

Александер Ламфалуси иницираше нов пристап во 2001 година - познат како

Ламфалуси Процес - за развој на регулативите за финансиски услуги. Оттогаш се

користеше во креирањето на законите во банкарскиот сектор и во хартии од вредност и

придонесе за развој на пофлексибилна, ефикасна и побрза европска регулаторна рамка,

која обезбедува поголема соработка помеѓу националните регулаторни органи и

поголема конзистентност и конвергенција во националната имплементација и

спроведување на законодавството. Според овој пристап кој се заснова на комисии,

постојат четири нивоа: На прво ниво, основните принципи и насоки за имплементација

се поставени од страна на процесот на коодлучување на Европскиот парламент и

Советот на ЕУ. Во второто ниво, ЕК ги усвојува техничките детали како мерки за

спроведување, во координација и по постапка за гласање од страна на надлежните

регулаторни комисии. На третото ниво, националните надзорни претставници работат

заедно како Комисии, формирани од одлуките на ЕК за координација на новите

регулативи и обезбедување совети до ЕК. И конечно, на последното ниво, ЕК ја

спроведува навремената и правилна транспонираност на законодавството на ЕУ во

националното право.

55

Зимски извештај

Покрај горенаведениот "Комитет на мудреци за регулирање на европските пазари

на хартии од вредност", во 2001 година беше формирана друга експертска група за да

се советува ЕК за модерната регулаторна рамка за правото на трговски друштва во ЕУ,

вклучувајќи го и корпоративното управување. Оваа група беше наречена "Групација на

експерти за право на трговски друштва на високо ниво", позната и како Зимска група,

назначена од Фриц Болкестеин и со која претседава Јаап Винтер, специјалист за

корпоративно право, корпоративно управување, корпоративни парници и

несолвентност.

Нивниот извештај за модернизација на регулаторната рамка за правото на

трговски друштва во Европа, објавен во 2002 година - исклучиво: Зимскиот извештај -

е важен чекор за промена на традиционалниот пристап на ЕУ за усогласување, со цел

спречување на регулаторната конкуренција и заштита на интересите на членовите

држави и трети земји на ниво на земја и интереси на акционерите и засегнатите страни

(главно кредитори) на ниво на компанија до нов пристап во кој се користат повеќе

пазарни регулаторни механизми. Зимскиот извештај се фокусира не само на тоа како

да се модернизира законот за компании, туку и како да се подобрат практиките и

стандардите за корпоративно управување во ЕУ. Оваа експертска група, исто така,

одигра одлична улога во развојот на Директивата за преземање на ЕУ.

Во зимскиот извештај, проблемите со корпоративното управување детално се

испитуваат и конкретно со многу препораки за тоа како ЕУ треба да ги координира

напорите на земјите-членки на ова поле со цел да се подобри корпоративното

управување во Европа. Корпоративното управување е дефинирано во извештајот како

систем кој има свои основи делумно во закон за трговски друштва, аделумно во

пошироки закони и практики и пазарни структури. Пред да се сумираат важните

препораки на Групата за специфични елементи на корпоративното управување, треба

да се наведе, дека општата ориентација на извештајот била поволна за "акционерска

вредност" како што е јасно нагласено во овие редови:

"... .Во соодветен систем на корпоративно управување, акционерите треба да

имаат ефективни средства за активно да вршат влијание врз компанијата. Како

што нагласивме во нашиот консултативен документ, акционерите се

преостанатите носители на имот (тие добиваат само исплата откако сите

доверители се задоволени) и тие имаат право да ги искористат придобивките ако

компанијата успее и први ќе страда ако тоа не го стори.

56

Акционерите треба да бидат способни да обезбедат менаџментот да ги следи

и остануваат одговорни за нивните интереси. Акционерите се фокусираат на

создавање на богатство и според тоа, според гледиштето на Групацијата е многу

погодно да дејствуваат како "чувар" не само во свое име, туку и во нормални

околности, во име на други засегнати страни. "

Важните прашања и некои важни препораки во однос на корпоративното

управување споменати во Зимскиот извештај (2002) се сумирани во следната табела:

Табела 5: Препораки за зимски извештај

ТЕМИ ПРЕПОРАКИ

Објавување Од компаниите кои се наведени треба да се бара да вклучат во

својот годишен извештај,како и веб-страницата на компанијата

изјава што ги опфаќа клучните елементи на правилата и

практиките на корпоративно управување што тие ги

применуваат. Принципите и клучните елементи што треба да се

објават треба да бидат поставени во рамковната директива,

Сите материјали за годишно собрание и формулари треба да

бидат содржани на веб-страницата на компанијата,

Наведените компании треба да да ги објават своите извештаи за

корпоративно управување како и под кои услови акционерите

можат да ги достават предлозите и да поставуваат прашања на

состанокот на акционери.

Акционери Треба да се дозволи електронско учевсто на годишните

состаноци,

Треба да се донесе европско рамковно правило во однос на

правото на малцинските акционери да аплицираат,во судот да

наложат посебна истрага,

Институционалните инвеститори треба да ја откријат својата

инвестициска политика и нивната политика во врска со

остварувањето на правото на глас во компаниите во кои тие

инвестираат.

57

Управен одбор Мора да постои дозвола за слободно избирање на било кој

вид структура на одборот ( едно или две нивоа )

Забрана за надомест на кции и опција за акции не е неопходна,

но треба да постојат некои правила што ги регулираат,

Колективната одговорност на одборот мора да ги опфати сите

изјави за финансиската состојба на компанијата,вклучувајќи и

нефинансиски податоци,

Несоодветното откривање од страна на директорите треба да

биде правилно санкционирано и овие санкции треба да бидат

дефинирани од страна на земјите – членки. Дисквалификација на

лице од функцијата директор на компанија низ ЕУ може да биде

алтернативна санкција,

Европското погрешно тргување е лична одговорност на

директори во случај на неуспех компанијата и треба да се усвои за

да се зголеми довербата на доверителите и нивната подготвеност

да прават бизнис со компании,

Независните директори треба да седат на комисии за

номинирање,

Принципот на сметководство за трошоците за шеми за

поттикнување акции треба да се препознае во европското

рамковно правило.

Ревизија Комисијата треба да издаде препорака до земјите-членки да

имаат правила со кои ќе се осигура дека номинацијата и

надоместокот на директори и ревизијата, мора да се одлука од

страна на неизвршниоте или надзорните директори кои се во

мнозинство независни. Оваа препорака треба да ги содржи

стандардите за она што се смета за независно добро.

Регулатива за корпоративно

управување во ЕУ

ЕУ треба да ги координира напорите на земјите-членки да ја

олеснат конвергенцијата,вклучително и во однос на

спроведувањето,

Земјите –членки треба да се обврзат да учествуваат во

координацијата, но и процесот и неговите резултати треба да

бидат доброволни и необврзувачки.

58

Освен тоа, Зимскиот извештај презентираше многу препораки за назначување на

модерната европска законска рамка. Се наведува дека, наместо пристапот на класична

хармонизација на ЕУ, кој се заснова на координирање на заштитните мерки за заштита

на акционерите и засегнатите страни, треба да се прифати пофлексибилен пристап,

задоволувајќи ги потребите на компанијата за ефикасноста и конкурентноста на

деловната индустрија. Елиминацијата на пречките замеѓуграничните активности треба

да биде на врвот на агендата на ЕУ. Дополнително, наместо да се донесат фиксни

правила за структурата и организацијата на компанијата и членовите на одборот на

ниво на ЕУ, би било подобро државите-членки да им дадат слобода на избор. Исто

така, според Извештајот, откако законот за трговски друштва на ЕУ ќе биде

хармонизиран преку директивите, би било премногу тешко да се измени Директивата и

основниот пристап подоцна. Според Зимската група, Директивите се гледаат уште

понефлексибилни од примарното законодавство во пракса. Така, Извештајот сугерира

дека доколку употребата на директивите е неопходна, тие треба барем да бидат

базирани на принцип, да ги утврдат општите правила и принципи и да не бидат

детално опишани. Деталните правила треба да се остават на подзаконските акти.

Секундарното законодавство и механизми најдобро се користат во областа на

корпоративното управување. ЕУ треба да размисли за поширока употреба на

алтернативи на примарното законодавство, како што е секундарното законодавство

(може полесно да се измени) или најдобрите практики развиени од координацијата на

учесниците на пазарот и владата преку пристапот или "објаснувањето" или моделите

на закони кои се користат доброволно.

Модернизирање на Законот за трговски друштва и зајакнување на Акциониот

план за корпоративно управување

ЕУ требаше да ја модернизира регулаторната рамка на законот за трговски друштва и

корпоративното управување, поради потребата која произлегува од влијанието на

корпоративните кризи, развојот на комуникациските технологии, особено интернетот,

интеграцијата на европските пазари на капитал, растечкиот тренд на прекуграничн

операции на внатрешниот пазар на ЕУ и влијанието на политиките за проширување на

ЕУ. Доброто законско право и корпоративното управување значи повеќе инвестиции,

поголем раст, повеќе работни места и одржлив развој и поголема конкурентност, кои

се веќе клучни зборови на Лисабонската агенда на ЕУ.

59

Како резултат на тоа, за зајакнување на правата на акционерите, зајакнување на

заштитата на засегнатите страни (дефинирани како вработени, доверители и другите

страни со кои компаниите се занимаваат) и подобрување на ефикасноста и

конкурентноста на европскиот бизнис, ЕК го објави својот Акционен план од 2003

година за "модернизација. Законот за трговски друштва и зајакнувањето на

корпоративното управување во Европската унија - план за движење напред "- исто така

познат како Акционен план за трговски друштва (CLAP) како одговор на Зимскиот

извештај презентиран на 4 ноември 2002 година, кој ја нагласува потребата за итно

дејствување, подобрување на рамката на ЕУ за корпоративно управување. CLAP

всушност го надополнува ФСАП. ЕК има за цел да го поттикне процесот на

конвергенција на националните пристапи и практики за корпоративно управување

преку мешавина на законодавни и незаконодавни мерки за краток рок (2003-2005),

среднорочен период (2006-2008) и долгорочни (2009 година наваму ), обезбедувајќи

динамична и флексибилна рамка за правото на компанијата и корпоративното

управување во Европа. Советот за конкурентност ја покани ЕК (30.09.2002) да

организира дебата за овој извештај и да изготвиАкционен план за право на трговски

друштва и корпоративно управување во координација со земјите-членки. Европскиот

совет потоа ја потврди потребата од усвојување на Акциониот план од страна на ЕК.

ЕК го презентираше Акциониот план на 21 мај 2003 година.

CLAP се заснова на сеопфатен сет на предлози, групирани под шест важни

поглавја:

- Корпоративно управување,

- Одржување и менување на капитал,

- Групи и пирамиди,

- Корпоративно преструктуирање и мобилност,

- Други прашања (Европската приватна компанија, кооперативи и други форми на

претпријатија).

CLAP ги следи повеќето од препораките на Зимската група, меѓутоа постојат и

неколку различни предлози на ЕК, кои се разликуваат од препораките наведени во

Зимскиот извештај.

60

На пример, Зимската група препорача независни директори да имаат место во

комисиите за номинирање, но Акциониот план им препорача на извршните директори

да се стават во таканаречениот комитет, бидејќи ЕК смета дека членовите на

комисијата за номинирање треба да ја знаат компанијата одвнатре.

Во областа на одржување на капиталот, CLAP предвидува краткорочно

поедноставување на релевантната Директива за трговски друштва за формирање на

друштва со ограничена одговорност и одржување и менување на нивниот капитал.

Предлозите вклучуваат:

- делумно олабавување на одредени правила, вклучувајќи ги и оние што се

однесуваат на придонесите во натура, стекнување на сопствени акции или

ограничување / повлекување на правото на претплата;

- воведување на "права на исцрпување" и "продавање на права" што ја

надминуваат предложената Директива за понудите за преземање (која ги нуди тие

права само на котираните компании и само во случај на понуда за откуп) .

Во областа на групите и пирамидите, CLAP предлага да се воведат проширени

финансиски и нефинансиски обврски за обелоденување за групи каде матичната

компанија не е наведена (краткорочно). ЕК, исто така, ја разгледува можноста за

забрана на берзански листи за навредливипирамиди, кои се дефинирани како синџири

на холдинг-компании со крајна контрола врз основа на мала вкупна инвестиција.

Во областа на корпоративното реструктуирање и мобилност, се планираат нови

предлози за директиви за трговски друштва:

- за олеснување на прекуграничните спојувања во случаи кога не постои

реципрочно национално законодавство кое дозволува спојување;

- за пренос на центар на активност и / или седиште на компанијата, што во

моментот е невозможно или барем услов за сложени правни аранжмани (краткорочни).

Во однос на CLAP, итни и краткорочни иницијативи на ЕК за корпоративно

управување се следните:

- Воведување годишна изјава за корпоративно управување за котираните

компании кои ги покриваат клучните елементи на нивните структури и практики за

корпоративно управување.

61

- Развој на законска рамка на ниво на ЕУ во однос на зајакнување на правата на

акционерите (како што се пристап до целосни информации релевантни за општи

собири и олеснување на остварувањето на правата на глас преку посредник и

прекугранично гласање).

- Потврда преку Директивата за колективна одговорност на директорите за

финансиските извештаи и за клучните нефинансиски извештаи, како што е

горенаведената годишна изјава за корпоративно управување.

- Усвојување на препорака за наградување на директорите. Во овој контекст,

земјите-членки треба да имаат правила за транспарентност, како што е барањето за

детално објавување на индивидуалните надоместоци.

- Усвојување на препорака за унапредување на улогата на независни, неизвршни

или надзорни директори. Минималните стандарди за креирање, составот и улогата на

номинацијата, надоместоците и комисиите за ревизија треба да се дефинираат на ниво

на ЕУ и да бидат спроведени од страна на земјите-членки, барем на основа на

"усогласување или објаснување".

- Создавање на Европски форум за корпоративно управување кој ќе работи на

координирање и конвергенција на националните кодекси и нивно спроведување.

Во следните Оддели, ќе се фокусираме подетално на напорите на ЕУ како

активен играч во областа на корпоративното управување во рамките на CLAP во

насока на поттикнување на правата наакционерите, зголемување на обелоденувањето,

модернизирање на одборот на директори и координација на напорите за корпоративно

управување преку директиви или препораки.

Зајакнување на правата на акционери

Во однос на CLAP, подобрувањето на правата на акционерите на котираните

компании низ земјите-членки е приоритет. Соодветно на тоа, ЕК предложи директива

за правата на акционерите на 5 јануари 2006 година, која официјално беше усвоена во

јуни 2007 година, да биде транспонирана во законодавството на земјите-членки до

летото 2009 година.

62

Директивата ги донесува следниве стандарди:

- Обезбедува дека акционерите на котираните компании имаат навремен пристап

до точните информации пред општите состаноци за да гласаат на далечина со

електронски средства (минимален период на известување од 21 ден за повеќето општи

состаноци, што може да се намали на 14 дена, кога акционерите гласање преку

електронски средства);

- Ги укинува постојните ограничувања на земјите-членки за подобноста на

носителот на правото и претераните формални барања за назначување на

полномошник;

- Го укинува блокирањето на акциите и предвидува замена на блокирање на

акциите преку систем за евиденција на датуми (не повеќе од 30 дена).

- Ги укинува сите ограничувања за електронско гласање и електронско учество

на Генералното собрание.

- Резултатите од гласањето треба да бидат објавени на интернет.

- Тоа им овозможува на акционерите да поставуваат прашања и компанијата да

одговори на нив.

- Од земјите-членки им се потребни да им понудат на своите акционери каква

било форма на учество на Генералното собрание преку електронски средства и

механизам за гласање, без разлика дали пред или за време на општите седници, без

потреба да се назначи полномошник кој е физички присутен на состанокот

Освен тоа, Директивата за транспарентност е изменета поради предлозите на

CLAP за овозможување на котираните компании да користат електронски средства за

да ги информираат своите акционери однапред на Генералните состаноци.

63

Демократија на акционери

Во земјите-членки на ЕУ постојат многу практики за повеќекратни гласачки

права, сопственички граници и акции без право на глас, но акционерите мора да имаат

изрека, пропорционално на акциите што ги имаат во котираната компанија, бидејќи

бројот на акциите претставува колку инвеститорите ризикуваат за таа компанија.

Во CLAP, ЕК одлучи да спроведе надворешна студија за принципот на

пропорционалност помеѓу капиталот и контролата, кој исто така е познат како

"принцип еден глас", а поврзаниот извештај беше објавен на 4 јуни 2007 година. до

резултатите од процената на влијанието, ЕК одлучи да не преземе никакви дејства на

ниво на ЕУ. Студијата покажа дека не постои звучна врска помеѓу принципот "еден

дел-еден-глас" и економските перформанси на компаниите. Причината за одлучување

да не преземе понатамошни дејствија, исто така, беше поврзана со силното лобирање

од големите корпорации во ЕУ и општата страв од хеџ фондовите.

Модернизација на Управнот одбор

Надомест на директори

Препораката на ЕК за поттикнување на соодветен режим за наградување на

директори на котирани друштва беше усвоена на 14 декември 2004 година.Според т.н.

Препорака, земјите-членки се повикуваат да донесат мерки за котираните компании да

објават изјава за нивната политика за директори "надоместок; да ја стави политиката на

наградување на агендата на состанокот на акционерите, да открие награда за

поединечни режисери вклучувајќи опции за акции, заеми, аванси или гаранции што им

се дадени; да побара одобрување на акционерите на шемите за наградување според кои

директорите се платени во акции или ги делат опциите.

Состав на одборот

ЕК издаде Препорака за улогата на неизвршните или надзорните директори на

котираните друштва и на комисиите на одборот на 15 февруари 2005 година. Во

препораката беше предодборите да вклучуваат соодветен биланс на извршната и

извршни директори; независни неизвршни директори мора да бидат вклучени во

номинациите, надоместоците и комисиите за ревизија; улогата на главниот извршен

директор и претседавачот на (надзорен) одборот и барање на членовите на одборот на

одредени знаења, проценки и искуство и посветеност на своето време на нивната

работа, особено за оние кои се вклучени во комисиите.

64

На пример членовите на комисијата за ревизија треба да имаат специфични

финансиски и сметководствени знаења. Понатаму, се препорачуваат и некои барања за

обелоденување, како што се информации за други задачи на членовите на одборот на

други компании, надлежностите на одделни директори и одредување на независноста

на директорите. Во Препораката "директорот се смета за независен кога е ослободен од

било каков бизнис, семеен или друг однос - со компанијата, нејзиниот контролен

акционер или менаџментот - што би можело да го загрози неговото или нејзиното

расудување" .

Според т.н. Препорака, надзорната улога на неизвршните или надзорните

директори вообичаено се смета за клучна во три области, каде што потенцијалот за

конфликт на интереси на управување е особено висок: номинирање на директори,

надомест на директори и ревизија . Затоа се препорачува да се поттикне улогата на

неизвршните или надзорните директори во овие области и да се поттикне креирањето

во рамките на (надзорен) одборот на одговорни комисии за номинација, надомест и

ревизија.

Колективна одговорност на директорите

Во CLAP, една од целите на ЕК беше да ги зголеми одговорностите на одборот.

Во рамките на оваа перспектива, колективната одговорност на одборот за подготовка и

објавување на финансиските и нефинансиските извештаи вклучувајќи го и "Извештајот

за корпоративното управување" споменат погоре во Дел 3.1.7.1. се регулирани со

Директивата 2006/46 / EC на 14 јуни 2006 година.

Независност на ревизијата

Директивата на ЕУ од осум закони за трговски друштва за законски ревизори има

за цел усогласување на законските ревизорски функции во ЕУ со појаснување на

должностите на законските ревизори и подобрување на независноста на ревизорите.

Според т.н. Директива:

- Земјите членки треба да основаат Одбори за јавен надзор што ги одобруваат и

регистрираат ревизорските фирми кои се занимаваат со образованието, контролата на

квалитетот и дисциплинските постапки на ревизорите.

- Земјите-членки треба да обезбедат санкции, вклучително и граѓански,

административни и кривични казни, за несоодветно извршување на законската

ревизија.

65

- Јавните котирани друштва треба да основаат комисија за ревизија, која е

одговорна за назначување и / или разрешување на ревизорска фирма за статутарни

ревизии.

- За да се подобри транспарентноста на процесот на ревизија, субјектите од јавен

интерес се обврзани да ги обелоденат надоместоците што му се исплаќаат на

друштвото за ревизија. Ова ги вклучува надоместоците за ревизорските услуги, како и

надоместоците за услуги кои не се предмет на ревизија.

- Друштво за ревизија што врши ревизија за група на компании да преземат

целосна одговорност за ревизорскиот извештај во врска со консолидираните сметки.

- Земјите-членки треба или да го променат клучниот партнер за ревизија кој се

занимава со ревидирана компанија на секои пет години, или да го промени

ревизорското претпријатие на секои 7 години, ако истата ревизорска фирма

продолжува да работи.

Координирање на напорите за корпоративно управување на земјите - членки

И Зимската група и ЕК веруваа дека ЕУ треба активно да ги координира напорите

за корпоративно управување на земјите-членки што развиваат кодекс за корпоративно

управување со придржување или објаснување на пристап, исто така, следење и

примена на усогласеноста.

За да обезбеди детални технички совети за подготовка на мерки за корпоративно

управување и за трговски друштва, ЕК формираше експертска "советодавна група" која

вклучува дваесет невладини експерти од различни професионални средини како што се

инвеститори, издавачи и академици.

Со цел да се олесни приближувањето на националните кодекси и да се дадат

препораки до ЕК, "Европскиот форум за корпоративно управување" е формиран во

октомври 2004 година, со кој претседава ЕК и го сочинуваа претставници од земји

членки, европски регулатори, издавачи, инвеститори и академици. Овој форум се

состанува два или три пати годишно.

66

Идни приоритети на Акциониот план

ЕК започна јавна консултација за идните приоритети за КЛАП и резултатите беа

објавени во извештајот на 7 јули 2006 година. Според извештајот, многу од

испитаниците кои одговориле на прашањата поврзани со јавните консултации ја

изразија својата поддршка на CLAP, сепак, исто така, го наведоа својот регуларен

замор и нивната потреба извесно време за да се разбере законодавството.

Идните приоритети на ЕУ се решени да ја подобрат конкурентноста на

компаниите на ЕУ во согласност со агендата на Лисабон и подобро регулирање. Во

овој поглед, модификацијата и поедноставувањето на правото на европска компанија

стана една од главните цели. Бидејќи Директивите за трговски друштва беа

дизајнирани во 1960-тите и раните 1990-ти, тие треба да се ажурираат. Сепак, ЕК смета

дека измените на актите го отежнуваат разбирањето и спроведувањето на

законодавството, па затоа би било подобро да се користи кодификационен метод кој ќе

ги обедини сите постоечки закони во еден единствен правен текст, додека пак

модернизацијата.

Корпоративна општествена одговорност на ниво на на ЕУ

ЕУ смета дека корпоративната општествена одговорност (ООП) е алатка за

постигнување на својата решена цел во лисабонската агенда: "да стане најконкурентна

и динамична економија базирана на знаење во светот, способна за одржлив економски

раст со повеќе и подобри работни места и поголема социјална кохезија ". Поради

целите на ЕУ за вработување и социјална заштита, ООП исто така е аспект на

Европската социјална агенда.

Со цел да започне дебата за тоа како ЕУ може да ја промовира ООП и како да

изгради партнерство за развој на ООП, ЕК издаде Зелена книга во јули 2001година. Во

овој документ ООП се дефинира како "концепт со кој компаниите ја интегрираат

социјалната и еколошката загриженост во нивното деловно работење и во нивната

интеракција со нивните засегнати страни на доброволна основа ".

ЕК, исто така, издаде соопштение за ООП во јули 2002 година. Оттогаш има

многу иницијативи предводени од ЕУ за подигање на свеста за ова прашање. Во 2002

година, ЕК го основа Форумот за повеќе заинтересирани страни за да генерира

консензус од разновидна група на различни засегнати страни. Овој форум подготви

извештај во јуни 2004 година, вклучувајќи препораки за унапредување на ООП во ЕУ и

на меѓународно ниво. Во извештајот, засегнатите страни не можеа да постигнат

консензус за тоа дали треба да постојат европски стандарди за ООП или треба да

постојат барања за известување за компанијата.

67

ЕК го издаде својот втор извештај за имплементација на Партнерството за раст и

работни места: Воспоставување на Европа како пол на извонредност за општествена

одговорност на претпријатијата во март 2006 година. Во комуникацијата ,ЕК ја истакна

важноста на соработката меѓу земјите-членки. Исто така, Европскиот парламент во

март 2007 година го објави извештајот за "Корпоративна општествена одговорност:

ново партнерство". Исто така, конференција на тема "ООП на глобалнониво: каква

улога за ЕУ?" се одржа на 7 декември 2007 година во Брисел во организација на ГД за

вработување, социјални работи и еднакви можности.

Денес, прашања поврзани со ООП, како што се еднаквите можности за можности

за вработување, подобрување на вработувањето на жените, зголемување на

стандардите за работна сила и заштита на здравјето и безбедноста на вработените и

подобрување на човековите права и подобрување на животната средина, исто така

може да се види како составен дел на корпоративното управување.

Во принцип, многу деловни претставници во ЕУ и ЕК не веруваат дека е

неопходно да се спроведе задолжителен регулаторен пристап на ниво на ЕУ за

промоција на ООП. Европските коалиции за корпоративна правда, која е коалиција низ

цела Европа, вклучувајќи ги и организациите на граѓанското општество на национално

ниво, заедно со меѓународни невладини организации и невладини организации од

Брисел, во ноември 2006 година издадоа извештај насловен како "Корпоративна

општествена одговорност на ниво на ЕУ". Нивните ставови спротивни на ЕК дека

"иако во некои случаи доброволните иницијативи можат да бидат успешни, неопходни

се регулаторни мерки за да се обезбеди дека сите корпорации се придржуваат кон

националните и меѓународно договорените стандарди, во зависност од тоа кој

обезбедува повисок стандард". Во извештајот ЕКЦП препорачува: членовите на

одборот треба имаат законска обврска да ги почитуваат животната средина, човековите

права и социјалните интереси вклучувајќи ги и меѓународните стандарди, како што се

основната конвенција на МОТ, Упатствата на ОЕЦД за мултинационални

претпријатија и Европската декларација за човекови права; во случај на неусогласеност

треба да постојат механизми за надоместување; усогласеноста со упатствата на ОЕЦД

треба да биде предуслов за европските компании кои бараат гаранции за извозно

кредитирање, субвенции и договори за јавни набавки; треба да има годишен

задолжителен услов за известување за компаниите во врска со влијанието на нивните

активности во минатото во однос на влијанието врз животната средина и социјалните

прашања; Листата на прекршителите треба да биде објавена од страна на ЕК.

68

10. ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА КОРПОРАТИВНОТО УПРАВУВАЊЕ ВО

ЕВРОПА

Конвергентни и дивергентни области на ЦГ меѓу членовите на ЕУ

Бидејќи европските земји-членки ги подобруваат стандардите за корпоративно

управување во согласност со новите препораки и директиви на ЕУ, постои растечки

тренд на конвергенција меѓу земјите. Сепак, сè уште постојат ограничувања како што

се културата, традициите, различните видови на сопственост и организациска

структура, различното законодавство за компании и хартии од вредност и нивото на

развој на пазарите на капитал што може да резултира со дивергенција вопрактиките.

На пример, во Германија, корпоративното управување и деловната структура се

засноваат на соработка и консензус, додека во Велика Британија, бизнис културата се

потпира на пазарно-ориентирана и поконкурентна структура. Оттука, не е многу

изненадувачки да се видат работни совети и систем за соработка со вработените во

германските компании.

Според една студија спроведена од страна на Weil, Gotshal и Manges (2002) во име на

ЕК, се откри дека најголемите разлики во корпоративното управување меѓу земјите-

членки на ЕУ се чини дека е резултат на разлики во законот, а не од дивергенции во

препораки од кодексите за корпоративно управување на земјите-членки. Иако има

одреден степен на хармонизација во корпоративното право низ цела ЕУ во последниве

години, сеуште постојат законски разлики, главно засновани на националните ставови

кои се најтешки за промена. Потеклото на правните системи се заснова на различни

основи. Правниот систем на Ирска и Велика Британија се заснова на заедничко право

со англиско потекло, додека Германија и Австрија го прифаќаат граѓанското право од

германско потекло; Франција, Белгија, Грција, Италија, Луксембург, Холандија,

Португалија и Шпанија усвоија француско граѓанско право, а Данска, Финска и

Шведска усвоија скандинавско граѓанско право. Сепак, сите кодови вклучуваат

релативно заеднички пристап.

69

Анкети,студии и истражувања

Во континентална Европа, се применува пристапот "почитувај или објасни"

начелен принцип; но сепак, постои голема разлика во тоа како овој пристап е

имплементиран. На пример, во Германија, Шпанија и Велика Британија, пристапот

"почитувај или објасни" е вклучен во законот, каде што во Италија, компаниите мора

да ја објават својата усогласеност според кодексот за корпоративно управување на

берзата.

Во Анкетата на ОЕЦД од 2004 година, беше наведено дека германските власти

објавија стапка на усогласеност од 70%, каде што според извештајот на шпанските

власти оваа стапка за Шпанија е 80% .

Според Извештајот на Heidrick & Struggles од 2007 година, кој ги опфаќаше

последните 8 години практиките на корпоративно управување во последните 300

години во Европа, јазот меѓу лидерите и лагите е намален за три пати. Како резултат на

тоа има помалку диспаритет меѓу земјите, а разликата меѓу највисоките и најниските

земји е намалена од 9,5 во 1999 година на 3,3. поени во 2007 година. Според студијата

Велика Британија, Холандија и Франција се водечки земји каде што Германија,

Италија, Шпанија, Белгија, и Португалија се под просекот на ЕУ.

Во следните делови, ќе разговараме за главните области на дивергенција во

кодексите и имплементациите на земјите-членки.

Структура на сопственост

Според студијата на Фацио и Ланг во 2002 година, контролата над 10-те

најголеми семејства како дел од пазарната капитализација е 34% за Португалија, 30%

за Белгија, 29% за Франција, 21% за Германија, 20% за Италија и само 4% за Велика

Британија. Повеќекратните права на глас се уште се вообичаена карактеристика во

земјите како Холандија, Шведска и Франција со цел да се спречат непријателските

преземања (двојно гласање и гласачки капи во Франција, приоритетни акции и

повеќекратни гласачки права во Холандија; права за гласање и пирамидални структури

во Шведска, граници на право на глас во Германија и договори за акционер и

пирамидални структури во Италија) .

70

Структура на одборот и неговиот работен стил

Според студијата на Heidrick & Struggles, во ЕУ постојат три типа на структури

на одбори. Во некои земји, како што се Данска, Австрија, Германија, Холандија и

Франција, постои двостепен систем во кој надзорниот одбор се состои од "аутсајдер"

членови на одборот и управен одбор се состои од извршни директори. Во ЕУ 22% од

компаниите го користат овој систем.

Поголемиот дел од земјите-членки имаат унитарни одбори, како што се Ирска,

Велика Британија, Шпанија и Луксембург. Одборот се состои од членови на извршната

и неизвршната управа. Во третиот вид структура на одборот постои извршен и

неизвршен двобоен систем, меѓутоа некои извршни директори можат да седат во

извршниот одбор како Белгија, Италија, Шведска и Португалија.

Генерално, и во унитарниот и во двостепениот систем, членовите на одборот се

избираат од страна на акционерите, во некои земји како Германија, Шведска, Данска,

Австрија и Луксембург; вработените можат да изберат и дел од надзорните членови,

исто така. Во Финска и Франција, членовите на компанијата можат да обезбедат некои

одредби за таква застапеност на вработените во одборот без право на глас.

Според студијата на Heidrick & Struggles, унитарните одбори имаат повеќе

состаноци отколку оние со двостепени структури. Другите наоди поврзани со составот

на одборите и одборите на комисиите во земјите на ЕУ се следните:

• Велика Британија, Холандија и Шведска имаат најниска (8,3, 8,6 и 10,8 соодветно), а

Германија има највисок (19,1) просечен број на членови на одборот, при што

просечниот број членови на одборот во компаниите на ЕУ е 12,8.

• Бројот на независни не-директори ,членови се зголеми од 37% во 1999 година на 54%

во 2007 година во ЕУ. Претставниците на вработените сочинуваат 10% и

претставниците на акционерите сочинуваат 19% од составот на одборот во 2007

година.

• Одборите на ЕУ сè уште се повеќе домашни од самите компании. Земји како

Германија, Шпанија и Италија се во голема мера затворени за не-националните

членови на одборот (само 7% се ненационални), каде што во Велика Британија и

Холандија, 30% од одборите имаат ненационални членови.

• Недостатокот на родова различност во одборите се уште е проблем во ЕУ, каде што

39% од одборите немаат жени во нивниот одбор. Шведска е водечка земја која има

21% од жените, додека Португалија е последна, со помалку од 1%.

71

• Надоместот на директорите се зголеми од 33.800 евра во 1999 година на 72.000 евра

во 2007 година. Надоместот на директори е највисок во Шпанија и Велика Британија, а

најнизок во Франција. Објавувањето на надоместокот е 80% во компаниите на ЕУ.

Португалија е единствената земја која сè уште не открива надомест, а во Шпанија и

Италија, нивото на обелоденување е исто така многу ниско.

• Во ЕУ, поголемо е користењето на одборите , во 2007 година. 98% од компаниите на

ЕУ имаат комитет за ревизија, 95% од нив имаат комисија за наградување, а 80% од

нив имаат комитет за назначување. 45% од фирмите имаат комитет за ревизија со

целосно независни членови, додека овој број е 40% за комисијата за наградување.

Стратешката комисија се состои од 50% од француските компании, додека

етиката, корпоративната социјална одговорност и корпоративното управување постојат

во една третина од компаниите во Велика Британија.

Објавување

Постои тренд на конверзија како за видот, така и за висината на информациите

што ги откриваат котираните компании во ЕУ. Кодексите за корпоративно управување

се еден од главните возни притисоци врз конвергенцијата на обелоденувањето; сепак,

сè уште постојат одредени разлики во однос на барањата за обелоденување на земјите

од ЕУ. Реформите за обелоденување се повеќе концентрирани на сопственоста на

структурата, надоместокот на одборот и независноста на режисерот. Земјите-членки

беа поканети да ги преземат неопходните мерки во врска со Препоракатаза надомест на

директори, до 30 јуни 2006 година, преку легислатива или најдобра практика. ЕК ја

разгледа имплементацијата на т.н. Препорака и ги објави наодите од евалуацијата во

извештајот во Јули 2007 година. Во извештајот беше наведено дека по евалуацијата,

големо мнозинство од земјите-членки воведоа стандарди за високо обелоденување во

однос на надоместокот на одделни извршни директори. Препораката за акционерско

одобрување на шемите за поттик врз основа на акции, исто така, беше добро прифатена

од страна на земјите-членки.

Сепак, само неколку земји-членки ја следеа Препораката за објавување на

политиката за наградување и гласовите на акционерите за критериумите за

наградување на одборот. ЕУ постигна значителен напредок во усогласувањето на

сметководството, ревизијата и корпоративното управување преку МСФИ и МСР во

контекст на ФСАП. Почнувајќи од 2006 година, годишните сметки на котираните

компании се повлекуваат во согласност со МСФИ. Согласно стандардот 24 од МСФИ,

потребно е детално и специфично објавување на трансакции поврзани со странки.

72

Од друга страна, понекогаш спроведувањето на правните аспекти може да биде

сѐ уште лошо во некои земји-членки. На пример, во 2002 година, во Consob

(Комисијата за хартии од вредност на Италија) се воведоа некои барања за

обелоденување на дел трансакции поврзани со материјалите, но сé уште има недоволно

објавување, кои доаѓаат од наведените придружувани поради неодредените

критериуми за материјалност.

Правата на акционерите

ЕУ презеде значајни чекори за зголемување на правата на малцинските

акционери како овластување на акционерите за одобрување на некои трансакции и

некои форми на извршен надомест. Повеќе земји од ЕУ воведуваат закони со кои

олеснуваат акционерите да учествуваат и да гласаат на општи состаноци. Во Франција

и Велика Британија, законот за електронски потписи помина, што овозможува гласање

преку електронски средства, како што е интернет. Во Германија, законот е донесен во

2000 година, со што се овозможува гласање преку интернет преку факс, електронска

пошта и телефон.

Во ЕУ, некои земји-членки бараат некои механизми пред општите состаноци,

како што се барања за блокирање на удели или барања за регистрација, барања за

гласање преку друго лице, правила за гласање акции што се чуваат во притвор и

барања за известување кои претставуваат пречки во прекуграничните инвестиции, кои

се сите практики неповолни за акционерите. Иако принципот на уделот на

партиципацијата на гласовите е признаен од страна на земјите-членки , многу земји-

членки сепак дозволуваат да се издаваат различни класи на акции или да се дозволат

исклучоци во нивните закони. Според истражувањето Euro Stoxx 50 од "Die Wertpapier

Spezialisten" во 2001 година, само 17 од 43 европски компании целосно се усогласуваат

со принципот "еден дел-еден".

Резултатите покажуваат дека 35% од нив користат повеќекратни гласачки права,

26% од нив користат златни акции, 23% од нив користат плафон за акции со право на

глас, а 16% од нив користат без право на глас.

Анализа на групата на високо ниво за Законот за трговски друштва и кодекси

Авторите на CLAP - Високата група на експерти за трговски друштва - исто така

познат како Зимска група, издадоа извештај подготвен за Европската конференција за

корпоративно управување од 18 октомври 2004 година за европско корпоративно

управување во Законот за трговски друштва и кодекси. Ќе се фокусираме на главните

резултати од анализата во врска со развојот на конвергентност и дивергенција на

земјите-членки на ЕУ.

73

Главната разновидност на системите за корпоративно управување во земјите-

членки лежи на разликите во сопственичката структура и на различните начини на

регулирање на овие структури. Во ЕУ, концентрацијата на сопственост преовладува,

но во различни модели. Во Германија, постои силна концентрација на сопственост во

мала група финансиски институции, главно банки и осигурителни компании. Постои

тренд на замена на овие групи со поголема група меѓународни институционални

инвеститори, како што се пензиските фондови и инвестициските фондови. Во

Обединетото Кралство и Холандија институционалната сопственост веќе преовладува

и овие институционални инвеститори делуваат колективно за да ги остварат своите

права на глас и заедно да ги направат истражувањето за владеење. Сега, владите

почнаа да се фокусираат на сопственоста на овие мали броеви на големи

институционални инвеститори, нивните барања за обелоденување на политиките за

гласање и конфликт на интереси. Во нордиските и јужно европските земји преовладува

семејната сопственост, повеќекратните права на глас, пирамидалните структури и

вкрстените одгледувалишта. Постои тренд на разредување на овие структури и замена

со институционални инвеститори; сепак доминантните акционери се спротивставуваат

на овој тренд.

Дивергенциите на моделите на сопственичката структура резултираат со

различни регулативи во областа на барањата за независни неизвршни директори во ЕУ.

Во Велика Британија и Холандија вработените, претставниците на вработените и

акционерите не се сметаат за независни и имаат строги правила за барање независност.

Во Германија, значителни барања за независност на надзорниот одбор не се

регулирани, веројатно со оглед дека претставниците на акционерите и вработените се

членови на одборот на надворешни лица.

Во Франција, директорите кои претставуваат доминантни акционери може да се

сметаат за независни ако не учествуваат во контролата на компанијата. Во Данска,

барањата за независност не ги дисквалифицираат претставниците на контролните

акционери.

Слични прашања поврзани со корпоративното управување ја поттикнуваат

конвергенцијата на регулативите за корпоративно управување на членките на ЕУ. На

пример, земјите-членки прават регулаторни реформи во заеднички клучни области во

конкретното функционирање на одборите, неговите комисии и извршната награда.

Меѓутоа, начинот на кој овие прашања се решаваат поинаку, поради различните

традиции и практики. Значи, според Извештајот, наместо подеднакво и усогласено,

флексибилните препораки од ЕЗ ќе резултираат со конвергенција во кодексите за

корпоративно управување и сродни закони со слични редови.

74

Хармонизацијата исто така се смета за ограничување на конкуренцијата.

Регулаторната конкуренција во ЕУ во врска со котираните компании, која во моментот

не постои, може да доведе до приближување на регулативата.

Конечно, во некои од земјите-членки, кодексот за корпоративно управување е дел

од законот за трговски друштва и се применува на компаниите чии регистрирани

канцеларии се наоѓаат во таа земја-членка, без разлика каде се наведени нивните

акции. Кодови на други земји-членки се дел од регулативата за котација и се

применуваат на компаниите наведени во таа земја-членка, без оглед каде се

регистрирани нивните седишта. Ова резултира со преклопување или конфликтни

барања за компаниите кои имаат повеќе котација или оние кои имаат котација и

регистрирани канцеларии во различни земји-членки. Извештајот поддржува дека

проблемот мора да се реши на ниво на ЕУ.

Влијанието на институционалната, политичката и економската димензија врз

процесот на корпоративно управување

Во овој дел ќе разговараме за тоа како различните институционални, политички и

економски случувања може да резултираат во дивергентни системи за корпоративно

управување со фокусирање на земјите од Централна и Источна Европа (ЦИЕ) и две

земји од Медитеранот (Италија и Шпанија) во ЕУ.

Корпоративно управување во Централна и Источна Европа

Радеели (2000) ја дефинира "европеизацијата" како "сет на процеси преку кои ЕУ

ја менува логиката на политичко однесување на национално ниво, станувајќи дел од

домашниот дискурс, политички структури и јавни политики" . Регулатива за

корпоративно управување во ЦЕЕ е европеизирана преку процесот на пристапување.

Со acquis communautaire и единствени пазарни норми се предизвика хармонизација во

законодавството и адаптација на макро-институционалните структури.

Земјите од ЦИЕ извезуваат модели за регулирање на пазарот на модернизација на

корпоративното право и најдобрите практики на корпоративно управување од Западна

Европа, кои им помогнаа да добијат домашна поддршка за реформите, како и

финансиска поддршка од меѓународните финансиски институции. Либерализацијата,

маркетингот и приватизацијата беа предуслов за транзиција и за членство во Унијата.

Со потпишувањето на Договорите за партнерство со Асоцијацијата, земјите од КЕШ

веќе беа ветени да ја спроведат пазарна економија.

75

Во Договорот за партнерство во асоцијација, еден од краткорочните приоритети

за економските реформи беше подобрувањето на корпоративното управување преку

забрзување на индустриското и банкарското реструктуирање, додека за Естонија и

Словенија се подготвуваше пензиските реформи. Краткорочниот приоритет на

Романија беше банкарската приватизација.

Сепак, ЦИЕ не зеде еден единствен тип модел и се обиде да го усвои во нивното

законодавство, туку се обиде да комбинира различни елементи од двете англо-

саксонски и рејнски модели. Полска и Унгарија се обидоа да усвојат мешавина од

неолиберални елементи, да ја намалат доминацијата на државата и да ја промовираат

флексибилноста на пазарот на трудот со повеќе германски и латински карактеристики,

додека Чешка го доживува германскиот стил на концентрирана сопственост и слабата

правна заштита на малцинските права, но примени нови механизми, како што се

креирање на инвестициски фондови за приватизација, како и регулирање на хартии од

вредност во САД во стилот.

Како резултат на тоа, практиките на ЦИЕ се сосема различни од моделите на ЕУ.

На пример, Унгарија го избрал двостепениот систем на одборот, како Германија, а

многу аспекти на корпоративното право исто така се слични на Германија; сепак, иако

структурите и правните рамки се исти, практиките се сосема различни едни од други

поради неактивните акционери и неефикасното влијание на структурите на

корпоративното управување врз стратегиите и политиките на компанијата во Унгарија.

Сепак, економските политики на Унгарија беа доста успешни во обликувањето на

институционалните поставувања во транзициониот период. Процесот на приватизација

беше успешно спроведен со дозволување на странски фирми и поединци да

учествуваат во сите трансакции за приватизација. Покрај тоа, институционалните

поставувања за банкарскиот закон, законот за банкрот и слично беа доста кохерентни,

што му помогна на Унгарија да создаде потранспарентна корпоративна структура.

Унгарија е најбрза во кршењето на односите помеѓу фирмата и банката и продаде 90%

од акциите на финансискиот сектор за странските инвеститори, до крајот на 1997

година.

По корпоратизацијата на државните претпријатија каде што државата и понатаму

останува сопственик, надзорниот одбор беше составен од една третина од

претставниците избрани од страна на вработените.

Од друга страна, процесот на приватизација во Чешка беше сосема поинаков од

Унгарија и Полска и резултираше со вкрстена сопственост меѓу банките,

инвестициските фондови и фирми како германскиот модел. Наспроти Германија, овој

резултат има негативно влијание врз економскиот раст и развојот на пазарот на

капитал. Мал број банки во голема мера сеуште имаат влијание врз финансискиот

пазар.

76

Социјалистичкото минато и пристапот одоздола на овие земји, како и

несоодветноста на институциите, социјалните поставувања и спроведувањето во многу

области ги ограничи напорите запоттикнување на практиките за корпоративно

управување во овие земји. Сепак, исто така, покажува дека странските инвеститори

имаат големо влијание врз компаниите како што се нивната практика на

транспарентност и на владите во убедувањето за радикални реформи во

формулирањето и спроведувањето на почитуваните регулативи во однос на

обезбедувањето имотни права, спроведување на владеењето на правото и заштита на

правата на малцинските акционери. Странските инвеститори, исто така, може да бидат

добри наставници за едукација на раководството во транзиционите економии за здрави

практики на корпоративно управување.

Примерите што се дадени погоре, покажуваат дека, дури и истата економска цел

(маркетирање и либерализација) и механизми (процес на приватизација) се користат за

промена на структурите на корпорациите во земјите во транзиција,но не го дава истиот

резултат на крајот . Поради корпоративната култура, правните рамки кои се однесуваат

на банкарскиот, корпоративниот и хартии од вредност и историската припадност и

традициите на институциите и различните институционални играчи, дури и ако истите

карактеристики на моделите на корпоративно управување се усвоени за земјите во

транзиција, корпоративното управување ,рамка и нејзиниот ефект врз економијата се

разликува од западноевропските модели, па дури и едни од други.

Две медитерански земји: Шпанија и Италија

Поради притисоците на ЕУ за хармонизација и интернализацијата на економиите

на Шпанија и Италија, има одредено приближување во моделите за корпоративно

управување на овие две земји. Меѓутоа, ако ги погледнеме нивните модели за

корпоративно управување, гледаме дека и покрај еднаков притисок за европска

хармонизација и меѓународна конкурентност, законите за банкарство и другите

прописи поврзани со протекционизам на државата ги обликуваат имплементациите на

корпоративното управување на овие земји во различни насоки.

Акционерите се во форма на блок акционери во италијанските корпорации кои

играат активна улога во прашања како дивиденда политика, стратегија за спојување на

фирмата и структурата на капиталот.

Малите и средни претпријатија обично се контролираат од страна на поединец

или група на акционери кои често се членови на исто семејство. Овие МСП немаат

државен или странски капитал, бидејќи семејството ја контролира фирмата.

77

Домашниот нефинансиски сектор поседува 82% од капиталот на котираните

фирми во Италија. Банките се во државна сопственост и 28% од котираните фирми

имаат државна сопственост.

Италијанското корпоративно управување се карактеризира со голема

концентрација на сопственост и пирамидални групи (во фамилијарна сопственост,

коалиции или држава) кои ги контролираат италијанските фирми кои се цитираат.

Финансиските институции, вклучувајќи ги и банките, не играат активна улога во

корпоративното управување, како што е корпоративниот мониторинг поради Законот

за банкарство од 1936 година, кој им забранува на банките да имаат удел во капиталот

во индустриски фирми и цврста поделба помеѓу комерцијалните и инвестициските

банки. Оваа поделба меѓу индустријата и банките е многу слична практика на англо-

американскиот систем, но сосема поинаква од моделот на континентална Европа. Со

оглед на тоа што со овој закон се спречува развојот на силни односи во банкарската

индустрија, банките обично не се вклучени во економските активности. Покрај тоа,

италијанскиот пазар исто така игра незначителна улога во целата економија на

Италија. По поволниот даночен режим од 1994 година за компаниите кои сакаат да

одат во јавност, бројот на котирани друштва е зголемен во последните две децении.

Во 1998 година, реформите во Драги, кои ги поттикнаа правата на малцинските

акционери, беа воведени со неколку прописи за договори за акционери, внатрешни

контроли и јавни понуди и поттикнуваше поголем акционерски активизам. Бидејќи

институционалните инвеститори, како што се осигурителните компании и

инвестициски фондови имаат мали акционери и често се во сопственост на банкарски и

индустриски групи, нивната улога во следењето на корпоративните перформанси исто

така е многу ограничена. Значи, збирно, рестриктивните регулативи за инвестирање на

владата и корпоративната култура на целата слика ја спречија не само динамиката на

корпоративното управување, туку и развојот на преземања и појава на финансиски

институции.

Индустријата во Шпанија, исто така, вклучува многу мали и средни

претпријатија, а повеќето фирми се во сопственост на државата, банките и странските

инвеститори, но за разлика од Италија, големите претпријатија во семејни

претпријатија не се доминантни. Високата концентрација на сопственост (котирани

друштва се често под апсолутна или голема контрола), тесниот пазар на акции, владата

на интервенција, водечката улога на банките, намалувањето на државната сопственост

и отворената перспектива за СДИ може да се сумираат како типични карактеристики

на корпоративното управување во Шпанија .

78

Од интеграцијата на Шпанија во ЕУ, Шпанија се соочува со големо учество на

странски капитал, како шпанската автомобилска индустрија, трета по големина во

Европа, е целосно во странска сопственост. Сепак, банките се исклучително заштитени

од конкуренција од странски банки. Исто така, поради доминацијата и државниот

заштитен карактер на банките на финансискиот пазар во Шпанија, до 1990-тите,

банките играа многу важна улога во корпоративното управување и не постојат

ограничувања за комерцијалните и државните банки да учествуваат во небанкарски

бизнис, како учество во индустриски стопанства. Институционалните инвеститори,

главно инвестициските фондови, немаат моќ да влијаат на пазарот, бидејќи нивните

портфолија не се состојат од акции, поради составот на особено фиксни каматни

обврзници.

Овие различни примери покажуваат како владините политики за развојот на

индустријата, отвореноста кон странските инвестиции и странска сопственост, изборот

на протекционистичка и рестриктивна политика или либералните пазарни механизми

ја обликуваат институционалната инфраструктура на сите пазари и донесуваат одлука

кои главни актери ќе играат водечка улога во корпоративното управување.

Примери за лошо управување и регулаторни реформи

Во овој дел ќе ги испитаме неодамнешните правни реформи за корпоративното

управување и корпоративното право во Германија, Франција и Италија, поради слабите

практики на корпоративно управување.

Во Италија, ниту одборот на директори ниту одборот на ревизори не биле во

можност да вршат ефективна контрола врз менаџерите до сега. Италијанското

корпоративно управување се карактеризираше со висока концентрација на

сопственост, пирамидални групи (во фамилијарна сопственост, коалиции или држава)

кои ги контролираат италијанските фирми кои се цитираат и нема механизам за

внатрешна или надворешна корпоративната контрола.

Покрај тоа, италијанското корпоративно право историски обезбеди лоша заштита за

инвеститорите, додека институциите за спроведување, како што се судовите или

Консоб, исто така беа неефикасни за враќање на недостатоците на законот.

79

Скандалот на Пармалат во Италија на крајот од 2003 година е многу добра

лекција за Европа во која недостатокот на обелоденување и транспарентност како во

финансиското известување така и во практиките на корпоративно управување и

неуспехот на ревизијата, заедно со неефикасната структура на одборот може да биде

штетен не само за акционерите и засегнатите страни, но исто така и за целата

економија.

Создавање фиктивни сметки, трансакции и средства во оф-шор компании за

прикривање на долгови; финансирање надвор од билансот; лажни договори во врска со

десетте подружници на Кајмански Острови за да им покажат на банките да соберат

пари и недостаток на независни членови на одборот (одбор составен главно од членови

на семејството, со три независни членови на одбор од 13 члена, еден од нив е

поранешен шеф на банка кои позајмуваат пари на Пармалат) резултираа со 14,8

милијарди евра долг на компанијата. Сопствениците на компанијата изгубија 500

милиони евра повеќе од 8 години во приватното туристичко друштво.

Изненадувачки се реформите во 1998 година во Италија, пред скандалот на

Пармалат кои беа насочени кон зајакнување на овластувањата на одборот на ревизори

и зајакнување на нивните барања за независност, што дополнително им овозможи на

извршните директори редовно да го информираат одборот на директори и одборот на

ревизори за развојот на бизнисот и поврзаните лица со трансакции.

Сепак, Италија воведе нова реформа во законот за трговски друштва во 2003

година, за трансакциите со поврзани страни. Директорите кои имаат директен или

индиректен интерес за трансакцијата што ќе ја реализираат треба да го обелоденат ова

до одборот и одборот на ревизори и трансакциите во кои главниот извршен директор

има интерес, потребно е одобрение од одборот однапред. Задолжително оправдување е

исто така потребно да се даде објаснување за одлуката на одборот во врска со

причините за трансакцијата и придобивките што произлегуваат од компанијата. Ова

објаснување мора да биде уште попрецизно, ако одлуката е дадена под влијание на

нејзината матична компанија.

Во Германија, банките традиционално играа фундаментална улога во

котираните компании поради нивните акционери во компаниите и праксата за гласање

на полномошници за акционерите. Сепак, надзорни одбори составени од вработени и

претставници на банките биле неефикасни во мониторингот на управувањето и

блокаторите. Реформата за контрола и транспарентност во 1998 година беше првиот

важен чекор за подобрување на должностите и одговорностите на одборот и на

ревизорот. Со оваа реформа се обновени и зајакнуваат функциите на надзорниот и

управниот одбор.

80

Од Управниот одбор сега е потребно да го известува надзорниот одбор за

прашањата поврзани со управувањето со ризиците, буџетот и деловниот план, додека

надзорниот одбор мора да се состане најмалку четири пати годишно и неговата

должност и улога се подобрени во однос на изборот на ревизорот и неговиот однос со

ревизорот. Надворешниот ревизор и односот на раководството е ограничен, ревизорот

мора да го испрати својот извештај директно до надзорниот одбор.

Во Франција, менаџерската моќ, историски е концентрирана во рацете на

главниот извршен директор, кој исто така беше и претседател на одборот според

законот. Сепак, неодамнешните регулаторни реформи им овозможија на компаниите да

ги одвојат улогите на претседателот на одборот и главен извршен директор.

Со цел да ги зајакне правата на акционерите во концентрираната сопственичка

структура на компаниите, Германија веќе ги забрани уделите со повеќе гласачки права

во 1998 година. Германската влада формираше Комисија, составена од деловни

експерти за да ја советува владата во поглед на измените на постојниот закон на

областите за корпоративно управување.

Многу од препораките на Комисијата сега се темелите на најновите реформи во

Германија. На пример, поради советот на т.н. Кромм-комисија, Германија го воведе

својот прв кодекс за корпоративно управување во февруари 2002 година. Германија,

исто така, го ревидираше својот даночен код во 2002 година за да ги ослободи

капиталните добивки од продажбата на акциите што ги поседуваат корпорациите ,за да

ги поттикнат фирмите и финансиските институции да го разложат нивното вкрстено

учество. Италија го стори истото во 2003 година.

Со цел да се зголеми ефикасноста на правата на глас на акционерите, Франција и

Италија се фокусираа на практиките за депонирање на акционерите пред генералното

собрание кое ги ограничува правата за продажба на акционерите и ги обесхрабрува да

ги користат нивните гласачки права. На пример, во Франција депонирањето на акции

до пет дена пред состанокот беше услов; но во 2002 година беше воведено ново

законодавство, под услов акционерите да останат слободни да ги продаваат своите

акции до денот пред состанокот. Истиот услов за блокирање на акциите исто такаважи

во Италија до 2003 година, стандардното правило сега е "без депозитна обврска", иако

на подзаконските акти на компанијата сè уште може да биде потребна дводневна

обврска за депозит.

81

Франција и Италија ги намалија праговите за сопственост на малцинствата со цел

да ја зголемат ефективноста на правата на малцинските акционери. На пример,

Франција го намали прагот за право да свика состанок од 10 на 5 отсто (Италија се

намали од 20 на 10 проценти) и за правото да побара од судот да назначи експерт за

разгледување).

Италија, Германија и Франција, исто така, направија реформи во врска со

приватно спроведуване (по тужбата на акционерите) . На пример, во Италија,

акционерите кои држеа до 5% од акциите имаа право да отпочнат деривативна тужба

во име на компанијата, против директорите на компанијата за предизвикување на

штетите. Сепак, поради високиот праг и високите трошоци во случај на губење

(партијата која губи во тужба мора да ги плати адвокатските надоместоци на

победникот), деривативната акција не беше честа појава. Италија ги изврши наплатата

за непредвидени трошоци (адвокатски надоместоци кои се должат само ако клиентот

победи) законски во 2006 година, а прагот за акционерско тужба беше намален од 5 на

2,5 проценти во 2005 година.

Покрај тоа, на малцинските акционери им беше овозможено да ја тужат

матичната компанија за штети што произлегуваат од злоупотреба на нејзините

овластувања за контрола.

Германија воведе дури и подобра и поефикасна реформа во правосудството во

2005 година, повеќе затворена за системот на судски постапки на акционерите во САД.

Акционерите кои претставуваат најмалку еден процент акции или акции во вредност

од најмалку 100.000 евра може да донесат дериватни тужби против директори и

надоместоците на адвокатите беа поповолни за акционерите на тужителите. Ако

издавачот прекрши да открие материјални информации, реформите во 2003 година ги

олеснија акционерските тужби за штетите. Во 2005 година, исто така, се воведени

постапки за тужби за постапување по класа на хартии од вредност, кои Италија и

Франција немаат таков развој во нивниот судски систем.

И покрај строгите реформи воведени во Италија, сè уште постои недостаток на

култура на корпоративно управување во однос на структурата на одборот и

транспарентноста. Според студијата за Heidrick & Struggles од 2007 година,

поголемиот дел од фирмите се во семејна сопственост / државни или јавни тела во

Италија, а правната заштита на инвеститорите сè уште не е доволна. Извршниот

директор и Претседавач е исто лице и сè уште нема јасна дистинкција помеѓу

извршните и неизвршните членови на одборот. И покрај реформите, сè уште нема

култура на обелоденување.

82

Според т.н. студија, 88% од фирмите не ги обелоденија парите за наградување.

Одборите се исто така затворени за лицата кои не се државјани, а повеќе од половина

од компаниите немаа не-национални.

Исто така во Германија радикалните реформи за корпоративното управување

подобрија многу од областите на лошото владеење. Меѓутоа, поради системот за

кооснованост на вработените во Германија, надзорен и неефективен надзорен одбор

кој не е во состојба да ги исполни своите контролни обврски се уште е нерешен

проблем. Германија, исто така, не направила никакви реформи за трансакциите со

поврзани субјекти, како што се самостојност на доминантните акционери. Франција и

Италија воведоа некои строги правила, меѓутоа постои ризик дека без подобрување на

приватната примена во оваа област, овие правила ќе бидат само на хартија.

Улогата на институционалните инвеститори во корпоративното работење

Во последните децении се забележува значителен и брз раст кај

институционалните инвеститори, како што се банките, осигурителните компании,

инвестициски фондови, пензиски фондови и хеџ фондови и нивното учество на пазарот

на капитал. Взаемните фондови и осигурителните компании сочинуваат главен дел од

имотот и во САД и во Европа. Уделот на пензиските фондови во Европа, со исклучок

на Холандија, Велика Британија, Шведска и Ирска, е релативно мал во споредба со

САД. Во ЕУ, пензиските фондови учествуваа со околу 30% од БДП во 2000 година,

додека осигурителните компании и инвестициските фондови средствата беа над 50% и

40% од БДП, соодветно.

Истата година, вкупната вредност на институционалните средства во Европа

изнесуваше околу 11 милиони евра, што подразбира околу 40 милијарди евра годишен

приход. Табелата подолу го прикажува соодносот на средствата на некои

традиционални институционални инвеститори во ЕУ со вкупниот БДП во 2000 година.

Табела 6: Средства на институционалните инвеститори (2000 година)

% од БДП Пензиски фондови Инвестициски

фондови

Осигурителни компании

Белгија 6 30 42

Данска 24 20 78

Германија 16 12 43 Грција 4 25 1

83

Шпанија 7 30 13

Франција 7 55 61

Ирска 51 144 45

Италија 3 39 21

Луксембург 1 386

7

117

Холандија 111 25 65

Австрија 12 40 24

Португалија 12 16 20

Финска 9 10 57

Шведска 57 34 90

Велика Британија 81 27 107

Бројот на хеџ фондови, кои главно се менаџираат од Велика Британија и САД,

исто така се зголеми од 530 во 1990 година на повеќе од 6.700 до 2005 година. Во

истиот временски интервал, средствата управувани од индустријата хеџ фонд се

зголеми од 30 милијарди долари на повеќе од $ 1.4 трилиони.

Како што беше претходно споменато, потенцијалниот конфликт меѓу

акционерите и менаџерите кои произлегуваат од несовршени информации за

активностите, преференциите и знаењата на другите, резултираат во проблем од

принцип-агенција, кој им овозможува на менаџерите да дејствуваат во сопствениот

личен интерес, наместо интересот на акционери. Сепак, постојат некои внатрешни и

надворешни контролни механизми кои влијаат на менаџерското однесување.

Ефективниот одбор, кој има право да вработи, отпушти и да ги надомести менаџерите,

е пример на внатрешен механизам, каде што пазарната или корпоративната контрола и

законите може да се прикажат како примери за механизам за надворешна контрола.

Поради растот на институционалните инвеститори и нивното инвестирање во

пазарот на капитал, самите институционални инвеститори станаа многу важен

механизам за надворешна контрола, кој директно влијае врз менаџерското однесување

или директно преку нивна сопственост или индиректно преку тргување со нивните

акции.

Улогата на институционалните инвеститори врз однесувањето на корпорациите

кои придонесуваат за цврсти практики на корпоративно управување на компаниите

може да се сумираат на следниов начин:

1) Институционалните инвеститори можат да играат улога како акционерски

акционер (повеќе детали ќе ги разгледаме во следната секција) и ќе има моќ и поттик

да ги отстранат членовите на одборот во случај на лош менаџмент.

84

2) Институционалните инвеститори играат активна улога како надзор над

перформансите на одборот и на одборот. Во случај на незадоволство на одборот и

неговото работење, тие можат или да "гласаат со своите нозе" со продажба на нивните

акции (излегување) или да ги задржат своите акции соангажирање во следење и

искажување на нивното незадоволство (да го остварат својот глас) или да ги задржат

своите акции и ништо (лојалност). Сепак, емпириските студии и искуства не секогаш

покажуваат дека институционалните инвеститори секогаш дејствуваат во интерес на

акционерите. На пример, според студијата на Франкс и Мајер (1998) , улогата на

банките во непријателските преземања во Германија покажува дека тие не делувале во

интерес на акционерите.

Сепак, студиите покажуваат дека кога институционалните инвеститори имаат

поголем удел во корпорацијата, нивното влијание врз компанијата е многу поголемо.

Според студијата на Пејн, Милар и Глезен (1996) , кога има испреплетени дирекции и

однос на тип на инвестиции, банките имаат тенденција да гласаат за предлози на

менаџментот. Друга студија (Brickley, Lease and Smith-1998) , исто така, покажува дека

акционерите кои не се чувствителни на притисок, како што се пензиските фондови и

взаемните фондови имаат тенденција да гласаат повеќе против предлогот на

менаџментот од акционерите чувствителни на притисок, како што се банките и

осигурителните компании.

3) Големите институционални инвеститори можат да обезбедат механизам за пренос на

информации на финансиските пазари. Ова значи дека ако тие инвестираат компанија

подолго време, тие можат да ги задржат информациите од менаџерите и овој однос-тип

на инвестирање може да биде оптимален и за инвеститорите и за менаџментот.

4) Институционалните инвеститори, особено пензиските фондови можат да бидат

застапници за интересот на акционерите и доброто управување. На пример,

Препораките за истражување и Електронското гласање - заедничко вложување на

Националната асоцијација на пензиски фондови во Велика Британија и

институционална акционерска служба во САД, обезбедува веб-базирана истражувачка

служба на компаниите, препораки за тоа како да гласаат и информации за гласањето за

друг. Исто така Хермес фонд, фонд во Велика Британија и релациони инвеститори -

американска компанија за управување со фондови - нуди на инвеститорите пристап до

корпоративното управување и фондови за ангажман на акционерите.

5) Институционалните инвеститори имаат важна улога во управувањето со компаниите

во кои инвестираат. Ова е исто така нагласено во Комуникацијата за модернизација на

законот за трговски друштва и зајакнување на корпоративното управување во

Европската унија.

85

Исто така беше наведено дека институционалните инвеститори имаат одговорност на

институционалните инвеститори да ја откријат својата инвестициска политика за

корпорациите што ги инвестираат и како ги остваруваат нивните права за гласање. Ова

барање не само што ќе го подобри управувањето на самиот институционален

инвеститор, туку и ќе обезбеди можност за инвеститорот да се вклучи во работите на

корпорацијата.

Интересно е дека условот за институционалните инвеститори за систематско

остварување на нивните гласачки права не е пожелен од страна на ЕК, имајќи ги

предвид нејзините потенцијални контрапродуктивни ефекти. ЕК сметаше дека поради

недостаток на време и ресурси на институционални инвеститори, постои ризик за нив

да гласаат во корист на било која предложена резолуција само за да се исполни

барањето.

Ако го разгледаме законодавството за пензиските фондови на ниво на ЕУ,

Директивата 2003/41 / ЕЗ од 2003 година за професионални пензиски фондови,

воведува "принцип на пруден човек" кој гарантира дека корисниците се добро

заштитени и барањата за "единствена лиценца" (заемно признавање ), со што се

овозможува прекугранично обезбедување на услуги и прекугранично членство. Сепак,

отстранувањето на фискалните бариери и бариерите за преносливост на пензиските

права е потребно за слободен трансфер на услугите и ЕУ се обидува да го реши овој

проблем. Исто така, законот за ДКИПХВ се менува со цел да се прошират можностите

за инвестирање на фондовите за користење на деривати, средства на фондови, пазар на

пари, пари и индексни фондови..ДКИПХВ утврдува заеднички основни правила за

овластување и надзор на инвестициски фондови, како и нивните активности и

структури за да се олесни прекуграничната дистрибуција на средствата во ЕУ.

Ограничувања на институционалните инвеститори

Институционалните инвеститори, како што се взаемните фондови и пензиските

фондови, управуваат со средствата во име на нивните корисници. По кредитирањето на

нивниот фонд да се управува професионално, за возврат корисниците бараат

профитабилна инвестиција. Исто така, важно е институционалните инвеститори да ги

задоволат своите клиенти на краток рок, а не да ги изгубат преку пренесување на

средствата од нивното портфолио на друг институционален инвеститор. Затоа,

институционалните инвеститори се ограничени од притисокот на изведбата и

временската рамка на мерење на перформансите и не можат да ги следат долгорочните

стратегии. Ова води кон проблем од агенциски принцип меѓу сопствениците и

менаџерите на фондот.

86

Пензиските фондови имаат фидуциска одговорност која вклучува обврска за

грижа и обврска за лојалност за заштита на интересите на корисниците. Исто така, тие

имаат должност на првенство, што значи дека ризиците што ги преземаат не треба да

ги надминуваат враќањата што ги очекуваат. Поради овие обврски, во случај на големо

намалување на берзата, тие земаат долгорочни обврзници. Ова ги спречува пензиските

фондови да имаат долгорочна перспектива во котираните компании што ги

инвестираат.

Понекогаш постојат одредени законски ограничувања кои негативно влијаат врз

способноста на институцијата да гласа. На пример блокирање на акции (држење на

акции да се појави на годишниот состанок) им забранува на инвеститорите да тргуваат

пред годишниот состанок и доведува до низок одѕив на гласање во компаниите.

Институционални инвеститори како активистички акционери

Акционизам на акционерите го определува Европскиот институт за корпоративно

управување (ЕКГИ) како "начинот на кој акционерите можат да ја потврдат својата моќ

како сопственици на компанијата за да влијаат на неговото однесување". Таа опфаќа

различни акции, како што се гласање со стапала, гласање кампањи поврзани со

предлози од раководството, "именување и срамнување", отворено разговор со други

акционери, ставање на предлози за акционери, повикување на состаноци на акционери,

приватна дискусија или јавна комуникација со корпорации, одбори и управување и да

ги замени одделни директори или целиот одбор. Активноста на акционерите може да

биде колективно или кон другите акционери, но не и одборот. Целта е да се изврши

притисок врз одборите и менаџерите на фирмите да ја зголемат вредноста на фирмата и

ефективноста на управувањето. Традиционалните активисти се взаемни фондови и

пензиски фондови, но во последниве години хеџ фондовите играат многу активна

улога.

Се уште постои дебата за ефективноста и нејзиното влијание врз перформансите

на фирмата. Студиите покажуваат дека традиционалните активисти имаат мало

влијание врз перформансите на фирмата, додека хеџ фондовите, напротив, донесуваат

позитивни повратни резултати.Повеќето докази покажуваат дека активизмот на

акционерите може да поттикне мали промени во управувачките структури на целните

фирми, но има незначително влијание врз вредноста на акциите и заработката

"(Карпоф 2001) .

87

Противниците на акционерскиот акционер тврдат дека имаат некои екстремни

форми кои ги ослабуваат силните компании од нивните шеми за изнудување. Некои,

исто така, велат дека менаџерите на портфолио немаат експертиза за советување на

корпоративното управување и затоа не треба да играат никаква улога во

корпоративното управување. Исто така, беше критикувано дека примарната улога на

пензиските фондови ги управува парите за корисниците, а со ангажирање на работите

на фирмата, тие можат да се раздвојат од оваа цел.

Спротивно на тоа, застапниците на активизмот веруваат дека тоа ќе резултира со

подобрено владеење. Со следење на компанијата, ќе биде од корист за сите засегнати

страни на компанијата, па затоа има позитивни екстерналии. Оние кои се во корист на

активизмот, исто така, тврдат декаследењето води кон долг рок на завршување. Исто

така, кога членовите на одборот лошо работат, активистите можат да бидат

поефикасни и побрзо во отстранувањето на членовите на одборот.

Акционизам на акционерите се смета за почести во САД, реклама Велика

Британија. Сепак, постојат и неколку групи за права на акционерите во ЕУ.

Холандската асоцијација на акционери е една од најстарите. Во Германија и Шведска,

од 1960-тите, здруженијата на акционери постојат. Во Велика Британија,

осигурителните компании се многу активни, проследени со пензиски фондови.Во

Велика Британија, спротивно на САД, приватните пензиски фондови се активни како

јавните. Во САД, приватните пензиски фондови се одделенија на канцеларијата на

CFO, меѓутоа во Велика Британија, доверителите се правно независни од фирмата и не

дејствуваат во корист на компанијата. Исто така, тие имаат преостаната моќ да

повикаат вонредна генерална средба со 10% од акционерскиот капитал.

Активистички хеџ фондови

Фондовите станаа критични играчи во корпоративното управување и

корпоративната контрола. Тие прават зголемен износ на инвестиции во јавни холдинг-

компани и ја ангажираат целната фирма во преземањето на управувањето и деловните

одлуки кои остваруваат вредност. Тие се многу активни во Велика Британија и САД.

Лондон е водечки центар на Европа за управување со хеџ фондови. Правните научници

тврдат дека поради правната и културната средина, Велика Британија е идеален

амбиент за акционерски активизам да работи. Три четвртини од европските

инвестициски фондови за хеџ фонд во 2006 година (вкупно 400 милијарди долари) беа

управувани од Лондон. Според една студија на Интернет на Barron, спроведена во

октомври 2007 година, првите два хеџ фондови, врз основа на просечното годишно

враќање во претходните три години, се првиот фонд на RAB Special Situations Fund

(RAB Capital, Лондон), како и Детскиот инвестициски фонд (Фондот за детски

инвестициски фондови, Лондон) како втор.

88

Хеџ фондовите се разликуваат од традиционалните институционални инвеститори на

многу начини. Хеџ фондовите имаат големи позиции во релативно неколку компании.

Кога сакаат да се вклучат во активизам, тие прво одредуваат дали некоја

компанија ќе има корист од активизмот или не и ако одговорот е позитивен тогаш тие

заземаат позиција. Хеџ фондови се стремат кон активизам за да профитираат од него.

Нивниот активизам е самата стратегија за профит. Оттука, нивниот активизам е ex-ante

и стратешки.

Напротив, традиционалните институции како што се пензиите и инвестициските

фондови, поради регулаторните ограничувања, политичките притисоци и судирот на

интереси, се помалку ефикасни во активизмот отколку хеџ фондовите во смисла на

постигнување на промени во управувањето и можности за создавање на вредност.

Поради сите овие бариери, активизмот е помалку профитабилен отколку за хеџ

фондовите. Покрај тоа, заедничките фондови мора да ги намалат трошоците и да имаат

стратегија за диверзификација. Сепак, оваа стратегија не се вклопува воактивистичката

стратегија која е релативно поскапа.Традиционалните инвеститори обично стануваат

активни откако сфаќаат за лошото управување со компанијата што ја инвестираат, па

затоа нивната стратегија е исто така ex-post во споредба со ex-post пристапот на хеџ

фондот.

Хеџ фондови се стремат кон активизам за корпоративно управување со влијание

врз деловната стратегија и управувањето со корпорациите. Тактиката што ја користат

се во различни форми, како што е да се направи притисок од јавноста врз портфолио

компаниите да ја променат деловната стратегија, да направат прокси натпревар за да

добијат места во одборот на директори на портфолио компании и да спроведат судски

спор против сегашноста на поранешните менаџери.Скептичните противници на хеџ

фондови се плашат за нивниот краток рок. Сепак, постојат некои истражувања (Brav et

al., 2000) кои покажуваат дека средниот период на одржување за завршени зделки е

околу една година.

Студии на случај

Hermes UK Focus Fund (Хермес) е институционален инвеститор кој инвестира во

компании кои во основа се здрави, но чии акции се под пазарна цена, поради нејзината

стратешка, управувачка или финансиска слабост. Овој чисто активистички фонд е

основан во 1998 година со силен акцент на корпоративното управување. Со

ангажирање на целната компанија, Хермес има за цел да ја смени управувачката

структура на целната компанија, финансиските политики и / или структурата на

капиталот / одборот за да ја подобри својата работа. Фондот вработува 50 високо

квалификувани експертиза фокусирани на прашања поврзани со корпоративното

управување.

89

Кога Хермес некогаш сака да се фокусира на компанија, прво одлучува дали

постои можност за создавање вредност со менување на нејзината структура на

управување. Хермес најпрво се приближува до менаџерите на компанијата за

стратегијата на фирмата, но ако менаџерите не се отворени за дијалог, Хермес

контактира со претседателите и со неизвршните директори или со другите акционери.

Доколку Одборот исто така не сака да ги следи нивните предлози, можат да бидат

ангажирани и други институционални инвеститори. Конечно, Хермес може да повика

вонредна генерална седница и да го изгласа директорот на поединецот, па дури и

целиот одбор, како крајно решение. Меѓутоа второто решение не е многу често

избрано.

Според една студија која ги анализирала активностите на Хермес, било откриено

дека Хермес-стратегиите биле успешни во промена на претседател и извршен

директор, како и промена на исплата на готовина и планови за капитални расходи, но

помалку успешни за реструктуирање.Друг пример има во Франција, за првпат во

француската корпоративна историја.

Случајот Eurotunnel е познат како успешен акционер кој резултираше со

соборување на одборот. Евротунел имаше сериозни проблеми со долгот и Адакте -

малото акционерско здружениего обвини раководството на Евротунел за лошото

управување и преплатено и побара од судот да свика генерално собрание и да го

замени одборот со покомпетентни. Adacte, исто така, предложи резолуција за

разрешување на одборот на Генералното собрание одржано во 2003 година, но

одлуката беше одбиена од страна на акционерите. Сепак, до следниот годишен

состанок, бројот на приватни француски акционери се зголеми од 700.000 на 1 милион

и успеа да го собори англо-францускиот одбор во 2004.

Нашиот последен пример е еден од познатите акционерски активисти на хеџ

фонд за блокирање на стекнувачот. Deutsche Boerse (DB) се обиде да ја купи

Лондонската берза (LSE), но сепак не успеа. Тој го обнови својот обид во декември

2004 година. Фондот за управување со детски инвестициски фондови (TCI), лондонски

хеџ фонд, го објави своето противење за оваа понуда и свика вонредна генерална

седница за разрешување на надзорен одбор на ДБ. Atticus Capital, фонд со седиште во

САД, исто така, се приклучи на TCI во спротивставувањето на понудата и се соочи со

ДБ. Како резултат на тоа, ДБ ја напушти својата понуда и надзорниот одбор одлучи да

го промени составот на надзорните и управните одбори за да ја одрази новата

сопственост на компанијата.

90

Корпоративна општествена одговорност

Корпоративната општествена одговорност (ООП) е социјалниот аспект на

корпоративното управување. Логиката на овој концепт зад себе ги зема интересите на

засегнатите страни како целина и промовира ангажман со повеќе чинители. ООП ги

повикува компаниите да дејствуваат одговорно и да ги прошират своите цели и мисии

на компанијата, вклучувајќи ги и социјалните и еколошките аспекти. ООП обично се

смета за доброволен пристап и многу се поврзува со "одржливиот развој", па дури и

понекогаш се преклопуваат.

ООП лежи на пристапот со тројно дно, кој се однесува на економските,

еколошките и социјалните фактори во оценувањето на перформансите на компаниите.

Социјалното и еколошкото известување обично се врши доброволно. Сепак, постојат

некои меѓународни институции, како ОЕЦД и Глобалната иницијатива за известување,

која има упатства за извештаи. ЕУ нема обврзувачка регулатива за оваа тема, сепак,

некои земји на ЕУ веќе воведоа закони за ова тројно известување за крајна линија и

започнаа разни форми на ООП и општествено одговорни инвестициски иницијативи.

-Данска воведе закон за задолжителни "зелени сметки" за големите компании во 1995

година.

-Франција воведе правен акт во 2001 година, барајќи котираните компании да ги

вклучат оценките за социјалните и еколошките вредности во своите годишни

извештаи.

-Иницијативата на Обединетото Кралство за "Регулатива за обелоденување на

социјално одговорното инвестирање во пензиските фондови" бара од пензиските

фондови да откријат во колкава мера ги земаат предвид социјалните, етичките и

еколошките прашања. Обединетото Кралство, исто така, ја започна иницијативата

"Payroll Giving" како посебна форма на даночно олеснување, обезбедувајќи даночни

ослободувања за вработените кои даваат пари на добротворни цели.

-Во Холандија, шемата за Зелени фондови има за цел да ги поттикне зелените

инвестиции, како што се органското земјоделство, соларната енергија со доделување

даночни олеснувања за штедачите.

-Во 2000 година Шведска го прогласи Законот за јавни пензиски фондови со кој се

воведуваат упатствата за обелоденување за пензиски фондови кои се контролирани од

владата.

91

-Во Германија се повеќе и повеќе организации објавуваат извештаи за животна средина

или одржливост. Во Италија, Шпанија и Франција, компаниите исто така издаваат

извештаи.254 Германската влада донесе прописи за обелоденување за пензиите за да се

поттикне социјално одговорна инвестиција.

Социјално одговорна инвестиција

Социјално одговорното инвестирање е поврзано со одржливиот развој и ООП,

како што е спроведувањето на овие принципи во инвестициските одлуки на

инвеститорите. ЗРИ може да се заснова на социјални прашања (како што се човечки

капитал, развој на заедницата, работни права), прашања поврзани со животната

средина (како урбано и индустриско загадување, глобално затоплување), за етички

прашања (човекови права, производство или дистрибуција на оружје, тутун или

алкохол), или на комбинација од овие.

Според Европскиот форум за социјални инвестиции (Евросиф), вкупниот износ

на SRI од 388 европски институционални инвеститори (со исклучок на нордискиот

регион) изнесуваше 1.138 милијарди евра во 2006 година и овој број е неверојатно

пораст, главно во Холандија, Велика Британија, Белгија, Италија, Шведска и Шпанија.

Сегашниот удел на пазарот на SRI се проценува на околу 10-15% од вкупните

инвестиции во европските фондови под управа.

На пример, во Холандија, фондовите SRI и акциите на ангажманот на

акционерите растат заедно. Во 1995 година институционалните и приватните

општествено одговорни инвеститори се организираа како VBDO (преведен на англиски

како Здружение на инвеститори за одржлив развој). Почнувајќи од 2004 година,

големината на пазарот на СРИ (приватни инвестициски фондови) достигна 8,2

милијарди евра, а институционалниот пазар на СРИ изнесува 8,2 милијарди евра.

Истата година имаше 23 етички фондови, 12 фискално олеснети зелени и социјално-

етички фондови во Холандија.

ООП и СИР индекс

ООП и рејтингот на СРИ се спроведуваат од институциите за рангирање. Сепак,

бидејќи не постои конзистентен сет на рејтинг критериуми за рејтинг институции кои

ќе се користат при нивната проценка, тие применуваат сопствени методологии за оцена

поврзани со ООП врз основа на нивните сопствени морални концепти и разбирање на

ООП, со помош на меѓународните упатства за ООП, како што се насоките на ООН,

ОЕЦД и МОТ и некои НВО.

92

По дефинирањето на критериумите за рангирање, институциите за рангирање ги

скенираат компаниите за релевантни квалитативни и квантитативни информации преку

спроведување на анкети, одржување состаноци со директори на компании и

комуникација со засегнатите страни.

Постојат многу стратегии за СРИ кои тие ги применуваат, како што се

негативните или позитивните скрининг, стратегијата на ангажманот и стратегијата за

интеграција. Последните две се најчестите стратегии во Европа. Негативниот скрининг

пристап е еден од најстарите, што укажува на исклучување на некои таканаречени

грешни индустрии како што сеоружје, алкохол или тутун од инвестицијата. Од друга

страна, во позитивниот пристап за скрининг, компаниите се избираат според нивните

позитивни резултати во однос на социјалните и еколошките прашања. Стратегијата за

ангажирање која ја користат Велика Британија, Холандија, Белгија и Швајцарија е исто

така позната како акционерски активизам. Конечно, стратегијата за интеграција,

спроведена од Велика Британија, Холандија, Франција и Италија, е крајниот пристап

кој целосно ги интегрира размислувањата на СРИ во анализите на компанијата.

Поголемиот дел од главните берзи имаат воспоставено SRI или индекси на

одржливост. Меѓу најпопуларните SRI или одржливи индекси се, индексот на

одржливост на Dow Jones (DJSI), индексот FTSE4Good Index и индексот на

одржливост на DAXglobal Sarasin. Постојат некои услови за да бидат наведени во овие

индекси. На пример, за да бидат наведени во индексите на Групата за одржливост на

Дау Џонс, агенцијата за рејтинг-САМ ги истражува перформансите на одржливоста на

фирмата, а потоа компаниите се рангираат во рамките на нивната индустриска група и

се избрани за индексите за одржливост на Дау Џонс.

Во табелата подолу се прикажани некои примери на агенциите за рејтинг на СРИ

и нивниот рејтинг фокус.

Табела 7: Рејтинг институции и нивниот рејтинг фокус на проценка

БМЈ оценки Агенција за оценка на корпоративната одговорност

Холандско истражување за одржливост

SRI истражувачка и рејтинг агенција

EIRIS Етнички истражувачки услуги

GES Инвестиции Анализа на компанија на SRI и корпоративно управување

KLD Провајдер за истражување на социјални инвестиции

Oekom истражување Независна рејтинг агенција за успешно одржливи инвестиции

SAM Независна компанија за управување со средства за одржливост

93

Scoris Одржливи инвестициски истражувања

Холандско истражување за Одржливост

SRI истражувачка и рејтинг агенција

VIGEO Независна агенција за рангирање на ЦСР

SIRIS Институт за одржливи инвестициски истражувања

Trucost Организација за истражување на живтната средина,која обезбедува податоци за животната средина,за компаниите и секторите во финансиски услови.

7

11. НЕКОИ ЗАБЕЛЕШКИ ЗА АМБИЕНТОТ НА КОРПОРАТИВНОТО

УПРАВУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

И покрај тоа што процесот на приближување на моделите на управување со

компаниите во светот е отпочнат, разликите од земја до земја се сеуште значајни. Секоја

земја има своја историја, култура, правна и регулативна рамка и сите тие имаат влијание

врз моделот на корпоративното управување. За македонскиот корпоративен сектор се

значајни следните карактеристики:

Постепено концентрирање на сопственоста. Кај најголемиот број

општествени претпријатија во Македонија, приватизацијата во деведесеттите години на

минатиот век се изврши со примена на модели преку кои сопственици на компаниите

станаа вработените. Тоа резултираше во мошне дисперзирана сопственичка структура

на компаниите. Се проценува дека со процесот на приватизација со акционерски статус

се стекнаа над 300 илјади лица. Во пост-приватизациската фаза отпочна процес на

концентрација на сопственоста, така што, на пример, бројот на акционери од над 255

илјади во 2004

година,сенамалина105илјадивоавгуст2007година.Вонекоислучаиконцентрацијата на

сопственоста се вршеше под притисок на управувачките структури во компаниите во

услови на слаба заштита на малцинските акционери. Дел од одредбите на Законот за

трговските друштва од 1996 година им одеше на рака на управувачките структури во таа

смисла. Во други случаи концентрацијата беше резултат на доброволни одлуки на

акционеритесвоитеакциидагипродаваатпрекуБерзатаи,натојначин,да заработат.

Инсајдерската доминација на сопственоста и ниското ниво на заштита на

инвеститорите во еден долг период претставуваа можеби најголеми пречки за развој на

пазарот на хартии од вредност во земјата.

94

7Elif Gonenger, ( June 2008 ), Development of Corporate Governance in the European Union and in the Turkey

as a Candidate Country, An Assessment of Theoretical, Legal and Practical Aspects , Paris

Дури и денес бројот на компании кои котираат на Македонската берза е прилично

мал, но сепак, регулативата од областа на трговските друштва и

пазаротнахартииодвредност,какоипостоењетонаЦентралендепозитар на хартии од

вредност, придонесоа за сосема нов квалитет во оваасфера.

Двојна улога на акционер и вработен во друштвото. Бидејќи голем дел од

вработените во компаниите се истовремено и акционери, често пати се случува овие лица

да не ги познаваат правата, односно обврските што произлегуваат од нивните две, сосема

спротивни улоги. Еве неколку примери за тоа:

-Многу од вработените, кои истовремено се и акционери во компанијата, сметаат дека

поседувањето определен број акции ги прави целосни и неприкосновени сопственици на

компанијата и дека по ниту еден основ не можат да бидат отпуштени одработа.

- Се случува овие лица, кога се незадоволни од состојбите во компанијата, да се

однесуваат само како вработени и тогаш организираат штрајкови или протести,не

сфаќајќи дека одговорноста за состојбите е и нивна, односно дека преку акционерското

собрание можат да покренат постапка за смена на органите на управување и на политиката

на компанијата.

-Понекогаш истовремениот статус на акционер и вработен резултира во конфликтни

ситуации: додека статусот на вработен „притиска“ за заштита на работниот однос,

статусот на акционер „притиска“ за рационализација на трошоците, намалување на

работната сила и пораст на вредноста на акциите. Ваквиот конфликт го оневозможува

донесувањето ефективни одлуки закомпанијата.

-Сепак, како што се развива системот на корпоративно управување во Македонија, и

како што се консолидира и концентрира

сопственоста,сезголемувасознаниетокајакционеритезатоакоисе нивните права како

акционери, за разлика од оние како вработени. Кај друштвата кои се во претежна

сопственост на странски или други мнозински акционери ова сознание се разви побргу

одошто кај оние кои се претежно поседувани одвработените.

Неодвоеност на сопственоста од контролата во компанијата. И покрај тоа

што законотобезбедуваосновазаодвојувањенасопственостаодконтролатаврз

компанијата, во практиката се случува нешто сосема друго. Мнозинските акционери

најчесто се наоѓаат на врвните позиции во компанијата (генерален директор,

претседател на управен одбор или двете позиции одеднаш) и имаат големо влијание врз

нејзиното секојдневно работење.

95

5

Во таквите компании не се воспоставени соодветни системи на контрола и

надзор, ниту пак систем за редовно и точно информирање на постојните акционери и

потенцијалнитеинвеститори.

Неадекватен надзор врз работата на менаџерите.За членови нанадзорниот

орган во компаниите често пати се бираат недоволно компетентни или неискусни лица

блиски до доминантните акционери или до менаџментот, или лица кои се под директна

контрола на оние кои, всушност, треба да бидат контролирани. Тоа резултира во

несоодветен надзор врз најодговорните нивоа на одлучување во компанијата.

Споро развивање на ревизорската професија во земјата.Иако се забележува

напредок во самоорганизирањето на ревизорите во Институт на овластени ревизори на

Република Македонија, тој доби статус на придружен член на Меѓународната федерација

на сметководители (IFAC) дури во 2011 година

Според Извештаите за напредок на Република Македонија од Европската

комисија, поглавјето на трговското право, во кое спаѓа и прашањето на корпоративното

сметководство и ревизија, постојано се посочувани како

областивокоисепотребнипоголемидостигнувања.ВоИзвештајотза2011 година за

Институтот се вели дека има сеуште недоволен административен капацитет, дека сеуште

не се признаваат меѓународните квалификации за ревизори. Одредбите во законот за

ревизија во врска со Советот за унапредување и надзор на ревизијата му даваат основа

тој да се основа како независно регулаторно тело но дека тој процес е сеуште вотек.8

96

8Проф д-р Горан Каевски, Верица Хаџи – Василева Марковска,Кирил Нејков, Зорица Семенкова, Иван

Мишев , ( 2011 ), Прирачник за корпоративно управување во македонските акционерски друштва, Второ

изменето и дополнето издание, Скопје.

6

12. ПРАВНА И ИНСТИТУЦИОНАЛНА РАМКА НА КОРПОРАТИВНОТО

УПРАВУВАЊЕ ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Правна рамка

Како и во останатите земји во транзиција, од почетокот на деведесеттите

годининаминатиотвеквоРепубликаМакедонијасеодвивасложенпроцес на создавање

амбиент соодветен за работење на деловните субјекти врз принципите на приватната

сопственост и слободниот пазар. Креирањето правна рамка, која јасно ќе ги дефинира

основите врз кои ќе се врши дејноста и ќе се уредуваат внатрешните односи во

компаниите, претставуваше една од приоритетните задачи. Првите предизвици се јавија со

приватизацијата на претпријатија со општествен капитал кои најрано ја минаа постапката

за промена на сопственоста, но профилирање на соодветна правна рамка беше предуслов

и за утврдување на условите и начините за основање и работење на новитекомпании.

Во1996годинабешедонесен првиотЗаконзатрговскитедруштва.Поради неговата

недоволна прилагоденост кон условите на македонската пазарна околина, тој не успеа да

одговори на потребите што произлегуваа од секојдневното работење на друштвата. Новиот

Закон за трговските друштва, во чие изготвување учествуваа релевантни претставници

на јавниот и приватниот сектор, беше донесен во месец Мај,2004 година. Имајќи ја

предвид практиката на примената на овој закон во изминатите години, оценка е дека тој, во

основа, ги задоволува потребите на приватниот сектор и, особено, на

акционерскитедруштва.

За разлика од некои други законодавства, кај кои различни форми на водење на

бизнис се регулираат со различни закони (САД, Германија, Русија), во Македонија сите

форми на водење на бизнис се регулираат со единствен закон, Законот за трговски

друштва. Од аспект на регулатива за корпоративното управување, покрај Законот за

трговските друштва, правната рамка ја сочинуваат и Законот за хартии од вредност,

Законот за преземање на акционерските друштва, Законот за стечај, Законот за ревизија,

Правилата за котација на Македонската берза и Кодексот за корпоративно управување.

Според мислењата на експертите од оваа област, регулативата за корпоративното

управување во Македонија во овој момент претставува солидна основа за негово

целосно имплементирање од страна на компаниите. Таа е во висок степен усогласена со

регулативата од оваа област на Европската Унија, а во неа се вградени и принципите на

корпоративното управување прифатени и во пошироки меѓународни рамки.

97

7

Меѓутоа, поради фактот што корпоративното управување во земјата минува низ

почетната фаза на неговиот развој, предизвиците за подигање на свеста за придобивките

од неговата примена допрва претстојат. Тоа, воедно, остава простор да се очекува дека

практицирањето на корпоративното управување во земјата во периодот што претстои ќе

резултира во различни иницијативи за подобрување или измени во постојната правна

рамка.

Следната табела ја прикажува правната рамка на корпоративното управување во

Република Македонија.

Табела 1: Правна рамка на корпоративното управување во Македонија

Правна рамка на корпоративното управување во Македонија

Закон/регулатива Примена Објаснување

Закон за трговските друштва На сите трговски

друштва

Го регулира статусот на

друштвата

Закон за хартии од вредност На акционерски и

командитни друштва со

акции и други правни

лица кои издале хартии

од вредност за јавноста

Го регулира начинот на

издавање и тргување со

хартии од вредност

Закон за преземање на акционерските друштва На акционерски

друштва со посебни

обврски за

известување

Ја регулира постапката на

преземање, а особено заштитата

на малцинските акционери

Закон за ревизија На акционерските

друштва со посебни

обврски за

известување

согласно ЗХВ

Задолжително формирање

на одбор за ревизија

Кодекс за корпоративно управување

На акционерските

друштва од супер-

котацијата, но може и на

другите акционерски

друштва

Претставува надополнување

на ЗТД и ЗХВ

Друга регулатива (стечај, даночна област итн.) На сите трговски

друштва

Регулираат специфични

ситуации за друштвата

98

На сите акционерски

Го регулира пристапот и

учеството на друштвата на

Берзата

друштва чии акции

котираат na официјалниот

Правила за котација на пазар на Македонската берза и на акционерскиоте

Македонската берза друштва со посебни обврски за известување со

чии акции се тргува на

редовниот пазар на

Македонската берза

Со цел да го промовира концептот на добро корпоративно управување и да ги

поттикне трговските друштва да отпочнат со примена на најдобрите практики од оваа

сфера, Македонската берза во 2006 година го донесе„Кодексот за корпоративно

управување на акционерските друштва котирани на Македонската берза“.

Институционална рамка

Градењетонасистемнаинституциисоводечкаулогазаразвојотнарамката

закорпоративнотоуправувањевоМакедонијаеодисклучителнаважностза примената на

овој концепт од страна на компаниите. Комисијата за хартии од вредност и Македонската

берза (формирани и организирани во средината на деведесеттите години од минатиот

век), како и Централниот депозитар за хартии од вредност (формиран и организиран на

почетокот од овој милениум), се главните институции кои треба да одговорат на

предизвиците што ги носат најновите трендови на корпоративното управување.

Подолу се прикажани некои од институциите и организациите кои на непосреден

или посреден начин учествуваат или биле ангажирани во формирањето на миљето за

корпоративното управување во Република Македонија:

99

Табела 2: Институции и организации ангажирани во корпоративното управување

Јавен сектор

Комисија за хартии од вредност Министерство за економија

Централен депозитар за хартии од вредност Судство (во сите инстанци)

Министерство за финансии

Народна банка на Република Македонија

Приватен сектор

Македонска берза Стопанска комора

Сојуз на стопански комори

Стопанска комора на Северозападна Македонија

Останатиорганизации

Институтнадиректори - Македонија

Здружениезазаштитанаакционерскитеправа„Акционер2001“ЗдружениенаправницинаРепубликаМ

акедонија

СоветзакорпоративноуправувањеСојузнасиндикатитенаМакедониј

аОрганизацијанапотрошувачиИнститутзаовластениревизориКом

оранапроцеniteli

Универзитeтска јавност

Меѓународни организации

Меѓународна финансиска корпорација (IFC) Агенција за меѓународен развој

на САД (USAID)

Меѓународна банка за обнова и развој (IBRD)(Светска банка) Организација за економска

соработка и развој (OECD)

9

100

99

Проф д-р Горан Каевски, Верица Хаџи – Василева Марковска,Кирил Нејков, Зорица Семенкова, Иван

Мишев , ( 2011 ), Прирачник за корпоративно управување во македонските акционерски друштва, Второ

изменето и дополнето издание, Скопје.

ЗАКЛУЧОК

Може да заклучиме дека целта на корпоративно управување е да се поттикнат

компаниите да донесуваат цврсти одлуки,правилно да управуваат со ризикот и да ги

земат предвид оние што го обезбедуваат нивниот капитал. Без внимание на етичките

димензии,на овие цели,постои веројатност дека секое упатство и регулатива за

корпоративно управување ќе биде соодветно за поддршка на одржливоста на бизнисот.

Не постои модел на корпоративно управување од типот ,,една големина што

одговара на сите,,,кој одговара на секоја земја и компанија. Поради тоа,секоја земја

треба да избере сопствен модел и механизми поврзани со нејзините специфични

потреби и услови.

Многу компании ја препознаваат деловната етика,одржливоста и општествената

одговорност, како карактеризирање на вистинскиот начин и суштинско значење за

долгорочен успех.

Денес,развиените и земјите во развој се свесни за важноста на корпоративното

управување, за добро функционирање на финансиските пазари и економскиот развој ,

како што веќе е научно докажано.

КОРИСТЕНА ЛИТЕРАТУРА

1. Elif Gonenger, ( June 2008 ), Development of Corporate Governance in the

European Union and in Turkey, as a Candidate Country, An Assessment of

Theoretical, Legal and Practical Aspects, Paris.

2. Проф, д-р Горан Каевски , Верица Хаџи – Василева Марковска, Кирил Нејков,

Зорица Семенкова, Иван Мишев ( 2011 ), Прирачник за корпоративно

управување во македонските акционерски друштва, Второ изменето и

дополнето издание, Скопје.

3. Karel Lanno and Arman Khachaturyan, ( October 2003 ), Reform od Corporate

Governance in the EU, CEPS Policy Brief, No. 38.

4. Julia Casson ( June 2013 ), A Review of the Ethical Aspects of Corporate Governance

Regulation and Guidance in the EU, London.

5. A Guide to Corporate Governance (2015 ), Practices in the European Union,

International Finance Corporation, Washington.

ИЗЈАВА

пд кандидатпт

Изјавувамдекаприизрабпткатанамагистерскипттрудгиппчитувавппзитивните закпнски

прпписи на Република Македпнија пд пбласта на заштитатана интелектуалната сппственпст и

не кпристевреченици или делпви пд трудпви на други автпри без да ги ппчитувам

метпдплпшките стандарди и сппдветнипт стил на цитираое. Изјавата ја давам ппд пплна

мпрална, материјална и кривична пдгпвпрнпст.

Изјавил: