Σε αυτήν την ενότητα θα μιλήσουμε για τις κατασκευές! Θα δούμε πώς

κατασκευάζεται κάτι, πώς να βρίσκουμε το κατηγορούμενο σε μια πρόταση και πώς να

μετατρέπουμε την ενεργητική σύνταξη σε παθητική. Έτοιμοι; Φύγαμεεε!

Ελάτε να φτιάξουμε ένα μοναδικό ηλιακό ρολόι! Και ποιος δεν θα ήθελε να ξέρει τι ώρα είναι! Και ποιος δεν θα ήθελε να βλέπει την

ώρα μέσα από ένα ηλιακό ρολόι! Και μάλιστα μέσα από ένα καταπληκτικό ρολόι το οποίο θα το έχουμε φτιάξει εμείς οι ίδιοι. Πάμε, λοιπόν, να δούμε πώς κατασκευάζεται.

τα υλικά μας …

πιστόλι θερμοκόλλας ένα τετράγωνο χαρτόνι (π.χ. από ένα παλιό χαρτοκιβώτιο) ένα χαρτονένιο κύλινδρο (π.χ. από χαρτί κουζίνας) χάρακα ένα μολύβι

η κατασκευή μας …1. Η κατασκευή είναι απλή. Χρησιμοποιούμε

υλικά τα οποία ήδη έχουμε στο σπίτι μας. 2. Ένα παιδί κρατά γερά τον κύλινδρο κάθετα

στο χαρτόνι, ενώ ένα άλλο παιδί τον κολλάει με τη θερμοκόλλα προσεκτικά.  

3. Αν θέλουμε, μπορούμε να ζωγραφίσουμε και να διακοσμήσουμε τον κύλινδρο και το χαρτόνι με διάφορα σχέδια.

4. Αφού στεγνώσει η κόλλα και ο κύλινδρος είναι στερεά κολλημένος, βάζουμε την κατασκευή σε μέρος που να τη βλέπει ο ήλιος όλη την ημέρα.

5. Την πρώτη ημέρα παρατηρούμε πού πέφτει η σκιά κάθε δύο ώρες. Ανάλογα, λοιπόν, με τη σκιά, τραβάμε μια γραμμή με τον χάρακα και σημειώνουμε την ώρα ακριβώς.

6. Από την επόμενη ημέρα μας αρκεί να δούμε που πέφτει η σκιά και να διαβάσουμε την ώρα. Το ρολόι μας είναι έτοιμο!

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 1

1. Τι είναι το κατηγορούμενο; Ας παρατηρήσουμε τον χώρο γύρω μας. Θα δούμε έναν πίνακα που είναι μεγάλος, μια

έδρα που είναι ξύλινη, ένα προαύλιο που φαίνεται πεντακάθαρο και έναν δάσκαλο που

μοιάζει χαρούμενος και χαμογελαστός. Όλες οι υπογραμμισμένες λέξεις δηλώνουν μια

ιδιότητα και συντακτικά λέγονται κατηγορούμενα.

Κατηγορούμενο είναι μια λέξη που δηλώνει ένα επάγγελμα, μια ιδιότητα, έναν

χαρακτηρισμό. Δείτε τα επόμενα παραδείγματα.

στην πρόταση ‘‘Το ψαλίδι είναι κοφτερό’’ η λέξη κοφτερό είναι κατηγορούμενο, γιατί δηλώνει μια ιδιότητα για το ψαλίδι.

στην πρόταση ‘‘Η εργασία αυτή μοιάζει εύκολη’’ η λέξη εύκολη είναι κατηγορούμενο, γιατί δηλώνει μια ιδιότητα της εργασίας.

στην πρόταση ‘‘Η κατασκευή φαίνεται απλή’’ η λέξη απλή είναι κατηγορούμενο, γιατί αποδίδει έναν χαρακτηρισμό στην κατασκευή.

>> Για να δώσουμε μια ιδιότητα ή έναν χαρακτηρισμό σε κάποιον χρειαζόμαστε και ένα ρήμα που θα συνδέει το υποκείμενο με το κατηγορούμενο. Τα ρήματα αυτά λέγονται συνδετικά και είναι τα ακόλουθα: αποδεικνύομαι, είμαι, βγαίνω, βρίσκομαι, γεννιέμαι, γίνομαι, εκλέγομαι, θεωρούμαι, κείτομαι, καταντώ, μοιάζω, ονομάζομαι,

στέκομαι, φαίνομαι, χειροτονούμαι κ.ά.

1α. Ας πάρουμε ξανά την πρόταση: «Η κατασκευή φαίνεται απλή». Ποιες άλλες λέξεις μπορούμε να βάλουμε στη θέση του επιθέτου απλή; Γράψτε όσο περισσότερες μπορείτε. Κερδίζει όποιος γράψει τα περισσότερα κατηγορούμενα.

_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1β. Στις επόμενες φράσεις από το κείμενο να βρείτε και να υπογραμμίσετε τα κατηγορούμενα.

Η κατασκευή είναι απλή. Χρησιμοποιούμε υλικά τα οποία ήδη έχουμε στο

σπίτι μας.

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 2

Αφού στεγνώσει η κόλλα και ο κύλινδρος είναι στερεά κολλημένος, βάζουμε

την κατασκευή σε μέρος που να τη βλέπει ο ήλιος όλη την ημέρα.

Από την επόμενη ημέρα μας αρκεί να δούμε πού πέφτει η σκιά και να

διαβάσουμε την ώρα. Το ρολόι μας είναι έτοιμο!

1γ. Διαβάστε και την επόμενη κατασκευή και συμπληρώστε τα κενά με τα

ακόλουθα κατηγορούμενα στη σωστή πτώση: σαφής, σπάνιος, ικανός, σύντομος, απλός,

συνηθισμένος, επιδέξιος, αποτελεσματικός, διαθέσιμος, έτοιμος.

Δίνεται ένα παράδειγμα.

Καράβι από χάρτινο κουτί γάλατος!

θα χρειαστείτε … ένα κουτί από γάλα ενός λίτρου, δύο καλαμάκια για σουβλάκι, πλαστελίνη άσπρο και μπλε χαρτόνι μεταξόχαρτο

ας ξεκινήσουμε !

1. Κόψτε τη μια πλευρά ενός κουτιού από γάλα και βάλτε μέσα δύο μπάλες από πλαστελίνη.

2. Κόψτε σε άσπρο χαρτόνι δύο μεγάλα και δύο μικρά παραλληλόγραμμα, τρυπήστε τα και περάστε τα σε καλαμάκια για σουβλάκια.

3. Βάλτε δύο σημαιάκια στην κορυφή και στερεώστε τα καλαμάκια στις μπάλες από πλαστελίνη.

4. Καλύψτε το εσωτερικό του καραβιού με τσαλακωμένο μεταξόχαρτο και αν θέλετε ντύστε το κουτί με κανσόν χαρτί σε σκούρο χρώμα.

Η κατασκευή είναι πολύ απλή (1). Εσείς από την πλευρά σας είστε πολύ _____________(2) και _____________ (3) στις κατασκευές, οπότε σίγουρα θα τα καταφέρετε. Τα υλικά είναι _____________ (4), συνεπώς δεν θα δυσκολευτείτε να τα βρείτε. Επίσης, οι οδηγίες μας είναι _____________ (5) και _____________ (6) και ελπίζουμε ότι θα αποδειχτούν _______________ (7) για την δημιουργία του καραβιού. Ακόμη, τα χάρτινα κουτιά από γάλα είναι _______________ (8) παντού, άρα δεν θα συναντήσετε κανένα πρόβλημα στο να τα βρείτε. Ίσως, βέβαια, το μεταξόχαρτο να είναι _______________ (9), αλλά μπορείτε να το αντικαταστήσετε από κάποιο άλλο είδος χαρτιού. Ακολουθήστε τις εντολές μας και το καράβι σας θα είναι _____________ (10)

μέσα σε λίγα λεπτά!

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 3

2. Η επόμενη κατασκευή προέρχεται από μια ιστοσελίδα που απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς.

Γλάστρες από μπουκάλια!Υπάρχουν πολλές κατασκευές που

μπορούμε να φτιάξουμε με πλαστικά μπουκάλια αναψυκτικών! Σήμερα, λοιπόν, θα δούμε πώς να φτιάχνουμε μικρές και … γατίσιες γλαστρούλες που θα ενθουσιάσουν τα παιδιά και θα τους δώσουν πολλά μαθήματα για τα φυτά

τα υλικά που θα χρειαστούμε … πλαστικά μπουκάλια αναψυκτικών άσπρη μπογιά σπρέι γυαλιστερή ανεξίτηλοι μαρκαδόροι σε μαύρο και κόκκινο ψαλίδι

κατασκευή …1. Τα παιδιά κόβουν το κάτω μέρος του μπουκαλιού με μαχαίρι ή

ψαλίδι σε τόσο ύψος όσο βαθιά θέλουν τη γλάστρα τους π.χ. 11 εκατοστά.2. Στη συνέχεια, ο εκπαιδευτικός βάφει με σπρέι τη γλάστρα . Ακολουθεί

τις οδηγίες του σπρέι και οπωσδήποτε προσέχει να κρατά το μπουκάλι σε απόσταση για να είναι το βάψιμο ομοιόμορφο και να μην «τρέξει».

3. Για να βάψουμε με μαρκαδόρο το πρόσωπο της γατούλας χρησιμοποιούμε κόκκινους και μαύρους μαρκαδόρους.

4. Μετά, τα παιδιά φυτεύουν τα λουλουδάκια τους . Μπορούν, αν θέλουν να προτιμήσουν φυτά που δεν χρειάζονται πολλή περιποίηση π.χ. κακτοειδή.

5. Τέλος, τοποθετούν τα γλαστράκια σε τραπεζάκι ή κοντά στο παράθυρο για να έχει φως.

>> Μετατρέψτε τις επόμενες τέσσερις προτάσεις του κειμένου από την ενεργητική στην παθητική σύνταξη.

Τα παιδιά κόβουν το κάτω μέρος του μπουκαλιού με μαχαίρι ή ψαλίδι.________________________________________________________________

Ο εκπαιδευτικός βάφει με σπρέι τη γλάστρα.

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 4

________________________________________________________________

Τα παιδιά φυτεύουν τα λουλουδάκια τους.________________________________________________________________

Τοποθετούν τα γλαστράκια σε τραπεζάκι ή κοντά στο παράθυρο. ________________________________________________________________________________

3. Στα ελληνικά - αλλά και στα αγγλικά και στα γαλλικά - υπάρχουν πολλές λέξεις σύνθετες από το επίρρημα «ευ» των αρχαίων ελληνικών που σημαίνει «καλά».

Σε αυτήν την άσκηση θα πρέπει να συνθέσετε τις λέξεις που έχουν ως α΄ συνθετικό το συγκεκριμένο επίρρημα. Αν θέλετε, μπορείτε να ρίχνετε κλεφτές ματιές στο λεξικό σας. Δίνονται 2 παραδείγματα .

ευ + άγγελος (ουσ.) Ευαγγέλιο ευ + άγγελος (ουσ.) ___________________ευ + γένος (επιθ.) ____________________ ευ + γεύση (επίθ.) ___________________ευ + διάθεση (επιθ.) ____________________ ευ + διακρίνω (επίθ.) __________________ευ + παρουσιάζω (επίθ.) _________________ ευ + πιστός (επίθ.) ___________________ευ + συνείδηση (επίθ.) __________________ ευ + σπλάχνο (επίθ.) εύσπλαχνος/-η/-οευ + τύχη (ουσ.) ____________________ ευ + καλύπτω (ουσ.) ___________________

Ωστόσο, όπως προαναφέρθηκε, και σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες μπορεί κάποιος να συναντήσει λέξεις που έχουν ως πρώτο συνθετικό το επίρρημα ευ. Μελετώντας τον επόμενο πίνακα ευελπιστούμε αυτό θα γίνει … ευνόητο και ευεξήγητο !

ελληνικά αγγλικά γαλλικά

ευφορία(= 1. η γονιμότητα, η καρποφορία, η

πλούσια παραγωγή, 2. το συναίσθημα ήη κατάσταση ψυχικής και σωματικής

ευεξίας)

euphoria, euphory (=ευφορίa),euphoretic (= αυτός που προκαλεί

ευφορίa), euphoric & euphorious

(= αισιόδοξος, πολύ χαρούμενος)

euphorie

ευθανασία(= ο όσο το δυνατόν πιο ανώδυνος και

εύκολος θάνατος)euthanasia euthanasia

ευκάλυπτος (= είδος δέντρου) eucalyptus

ευκλείδειοςπ.χ. ευκλείδειος γεωμετρία

euclidean

εύκρατος eucratic

ευδαιμονικός (= αυτός που συσχετίζεται με την ευτυχία),

ευδαιμονισμός (= το κυνήγι της καλοπέρασης)

eudaemonic

eudaemonism

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 5

ευλογία (= η ευχή του ιερέα) eulogy

ευνομία (= η ύπαρξη δίκαιων νόμων) eunomy

εύπεπτος (= που χωνεύεται εύκολα) eupeptic

ευταξία (= η τήρηση της τάξης) eutaxy

4. Να συμπληρώσετε τα κενά της ακόλουθης άσκησης με τα ρήματα εφευρίσκω

επινοώ και ανακαλύπτω.

Μην ξεχνάτε τη σημασία των ρημάτων.

εφευρίσκω = βρίσκω κάτι για πρώτη φορά π.χ. το τηλέφωνο

επινοώ = σκέφτομαι και δημιουργώ κάτι που να καλύπτει μια ανάγκη π.χ. εργαλείο

ανακαλύπτω = βρίσκω και κάνω γνωστό κάτι που ήδη υπάρχει π.χ. την Αυστραλία

1. Η τροχαλία _______________________ το 260 π.Χ. από τον Αρχιμήδη.

2. Ο εξάντας _____________________ από τον Ίππαρχο τον 2ο αιώνα π.Χ.

3. Σύμφωνα με πολλούς ιστορικούς οι Νορβηγοί _________________________

πρώτοι την βορειοαμερικανική ήπειρο το 1000 μ.Χ.

4. Το βαρόμετρο _____________________ από τον Ιταλό και μαθητή του

Γαλιλαίου, Ε. Τορικέλλι το 1643. Με τη βοήθεια αυτού του οργάνου οι ναυτικοί μπορούσαν

να προβλέπουν τις καταιγίδες και να λαμβάνουν τα σχετικά προληπτικά μέτρα.

5. Ο Τζέιμς Κουκ, αφού πέρασε το ακρωτήριο Χορν στη Νότιο Αμερική και τον

Ειρηνικό Ωκεανό, ___________________ την Αυστραλία. Γι’ αυτά του τα κατορθώματα

θεωρήθηκε ως ο άνθρωπος που ‘‘προσέθεσε’’ ένα ημισφαίριο στην ανθρώπινη γνώση.

6. Το 1728 ο Δανός Βίτους Μπέρινγκ ___________________ τον πορθμό στον

οποίο δόθηκε τιμητικά το όνομά του.

7. Ο Άγγλος Ντέιβιντ Λίβινγκστον, ο οποίος είχε ως στόχο να βρει τις πηγές του

Νείλου, ______________________ τελικά το 1856 τους καταρράκτες της Βικτώριας.

8. Ο ηλεκτρικός λαμπτήρας ______________________ το 1879 από τον Τόμας

Έντισον.

9. Το έτος 1897 ο Μαρκόνι _____________________ τον ασύρματο τηλέγραφο.

10. Σύμφωνα με την εγκυκλοπαίδεια η τηλεόραση _____________________ το

1925.

11. Ο Ουόλτερ Φρέντερικ Μόρισον _________________________ το φρίσμπι,

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 6

όταν τη δεκαετία του ’50 μαζί με τη σύζυγό του έπαιζαν σε μια παραλία με ένα ταψάκι,

κάποιος περαστικός τους πλησίασε και ζήτησε να το αγοράσει. Το επιχειρηματικό του

πνεύμα τον οδήγησε στη δημιουργία του αεροδυναμικού πλαστικού δίσκου, ο οποίος

σημείωσε εκατομμύρια πωλήσεις σε όλο τον κόσμο.

, , 13Γλώσσα Ε΄ Δημοτικού γ΄ τεύχος η , ενότητα Κατασκευές σελίδα 7