~~ HZ. MUHAMMED (SAV) VE

MESAJI

Editor Mehmet Mahfuz SOYLEMEZ

Dem.No:

islauu i:umter Dergisi Yaymlan Ekirn 2014

HZ. MUHAMMED'iN HAYATP

Mehmet Mahfuz SQYLEMEZ• .

Giri!l

islam'm he~igi olan Arahistan -!;ok az yagmur aldlgmdan - sonsuz ~ollere sahip olup, hitki ortUsiinden neredeyse yoksun gi.hi.dir. Srra daglarla !;evrili geni~ lrum denizlerinin 'i9exisindeki vahalar ~61 insanlan i9in tek s1gmaktJI. Arahistan'\.0 yerle§ime en mi.isait k:isrm K1Z1.l Deniz ile Atlas Ok:yanusu'na sabil olan Yemen topraklandlr. Zengin tanm. havzalarma sahip olan Yemen; ayru zamanda hir ticaret merkezidir. Hindistan, Qin ve Hahe§istan'dan gelen inal­

lar yanmadanm d.ige~ b6lgelertyle Mezopotamya ve Suriye'ye huradan dagilir­dl. Hicaz Araplan ise hu·da@b.mda arac1 rol iistlenirlerd.i. Boylece ge9imlerini

ticaretle saglama im.kfun elde etmi~lerd.i. Bundan dolay:I da ~evre kabileler arasmda saygm hir yere sahip olmu§lardl. Yine hu cogi:afyada yer alan hazi meskun mahallerde -Medine ve Taifte oldugu iizere- azda olsa: insanlar tanm. ve hayvanclhk da yapilmaktaydl.

Tarihin ilk doneminden hu yana yanmadartm sakinlexi olan Araplar, Arami­ler, Fenikeliler, Keldaniler ve ibraniler gihi Sami rrka mensupturlar. Mi.isli.im.an tarih!;i.lexin ortak kanaatine gore hu kiimenin tamarm Hz. Nuh (As)'un ogl.u

Sam:dan tiiremi§tir. Bu uluslardan Aramiler, Maveraiineh!r. Irak ve Suriye'nin hir holi.im.iinde; ibraniler ise Fillstin ve Suriye sahillexinde oturmakta idiler . .

islam'm zuhuruna kadar varhklarmt koruyan Araplar, Kahtani ve Adnani olmak i.izere iki hi.iyiik kahile kiimesine aynlm.l§lardl. Bu kfuneden Kahtani Araplar; ya§ama daha elvert§li olan Yemen ve Hadramevt tara.flarmda ikamet etmekteyd.iler. Tarihte Sehe, Himyer, Kinde, Hire ve Gassaniler gihi hir9ok devlet kurmu§ olan Kahtaniler, yerle~ik ki.iltiire sahip, ziraatla ge9i.nen i.nsan­lar olarak tanmmi§lardlr. Adnani: Araplar ise Hicaz, Necid, Tihame ve hu hol­

gelerdeki 9ollerde ikamet etmekte olup 9ogunlukla gocehe id.iler. Peygamber efend.imizin de mensuhu hulundugu Adnanilerle ilgili en ·eski hi.lgiler Tevrat'ta hulurimaktadlr. Tevrat hunlardan hazen ismaililer, hazen Kayd~er, zaman zaman da Adrianiler §ekli.nde hahsetmektedir. islam· kaynaklan Adnanilertn

oldulwa eski tarihlerde Hicaz'a yerle~tlklerine dair hi.Jgi.ler icermektedir. Bu kaynaklara gore; a§a@ yukan Milattan 2QOO yllonce Fllistin'e hicret eden Kel­dani kokenli Hz. ibrahim, e§i Sara'nm k:iskancb@ yii.zii.llden Mlsrrb hir cariye olan diger e§i Hacer1e ogl.u ismail'i Filistin'den uzakla~trrmak mechuriyetinde

Bu melin daha once Corum Cagn Vakfi larafindan "Rahmet Peygamberi Hz. Muhammed" ba!i­!Jj!l Ue yaymlanan kitap~1j!ln gozden ge~~ blr b0hlmiinl1 ~kiJ etmektedlr. Prof. Dr. istanbul Oniversltesl i:Iahiyat Fakilltesl O~tim Oyesl

14 Hz. Muhammed (sau) ue Mesajl

kalmca onlim Hicaz'm merkezi olan Mekke'ye yerle§tinni§tlr. ismail burada, kendilerinden sonra bolgeye gelip yerle§en, Ciirhfun Kabilesi arasmda biiyii­mii§, Arapt;a}'l~qnlardan ogren.mi§ ve ach ge9en kabileden de evlenmi§tlr.

Mekke ve Kurey11

Mekke ifadesinin Aramice oldugu ve Irak kokenli Ameli.ka Kabilesi tarafin­dan bu kutlu kente .ozel isim olarak verildigi tahmin edilmektedir. Soz konusu ifade Babilleh.;esine gore "ev" anlamma gelmektedir. Arap9a 'dada Kabe'nin ev anlamma gelen "Beyt" §eklinde ifade ediliyor olmas1 bu zanru kuvvetlen­dirmektedir. Mekke, Amelika kabilesinden sonra Yemen kokenli Ciirhiimiler, daha sonra -ii.; yiiz yll- Huzaablar ve en son, Resulullah'm atalarmdan Kusay zamrujmda, Killey:;; Kabilesi'nin hak:i.m.i.yetine girmi§tlr. Rivayetlere gore Ku­say. Huzaa Kabilesinin reisi ve Kabe'nin yonetlcisi olan Huleyl'in klzl Habba ile evlenmi§tlr. Kaympederi hastalanchgmda, kutsal Kabe'nin apllp kapabl­mast gorevini, uzun siire, damach Kusay'a brraknll§h. Kusay'm bu gorevi bi­hakkm deruhte etmesi, kaympederinin olfun do§eginde iken, kutlu mabedin anahtarlarm1 kendisine brrakmasma neden olmu§tur.

Kusay, Kabe'nin yoneticiligini iistlendikten sonra Mekke'de bir diizen kur­ma pe§inde ko§mu§tur. Bir site devletl kurarak mekanizmalarm1 olu§turmu§: idari organlarmm tamammm ba§ma kendi ogullan veya Kurey§'in diger boyla­rmdan yonetlciler atanll§hr. Biiyiik bir losrm Hz. Peygamber'in Mekke'yi fethi esnasmda kal~ olan bu miiesseseler, asrrlarca varllguu siirdiirmii§tiir. Kusay tarafmdan kurulan bu sistemli yap1 Mekke'yi 9evre yerle§im birimle­rtnden (Merline, Tail) farkh hale getlrmi§tlr.2 Kusay tarafmdan kurulan Soz konusu kurumlarm en onemlileri :;.;unlardrr:

Sidan.et Kabe'nin perdedarllgt, muhafizllgt veya hacipligt gorevidir. Kusay'm kurdugu idari hiyerar§inin en onemlilerindendir. Bu miiessesenin ba:;.;mda bu­lunan §ahls Kabe'nin korurirnast, baklm ve idaresinden sorumlu olurdu.

Sikiiye: Hac amactyla Mekke'ye gelenlere i.;me suyu saglayan miiessesedir. Bu kurum Ha:;.;imogullan tarafmdan yonetilmekteydi. islam' dan losa bir siire oncesine kadar Resulullah'm amcast Ebu Talip tarafmdan idare ediliyordu. Daha sonra Ebu Talip bu miiessesenin yoneticiligini, bore una k?T§thk karde:;.;i Abbas'a devret:mi§tir.

R!}ade: Kurumun ba:;.;mda bulunan §ahls Mekke'ye gelen hacuarm ia:;.;esini saglamakla gorevli idi. Ha§imogullan tarafindan idare edilmekteydi. Sikaye ve Rifade gorevlert Ha:;.;imogullannm Arap kabileleri arasmda tarunmasma ve biiyiik bir saygullik kazanmasma vesile olmu:;.;tur. Zira Belazuri'nin de ifade

2 Aynnbh bUgll~ bk:z. Belezuri, Ensabu'L-~rof. I-XIII. (t.hk. SO.heyl Zekkar-Riyad Zlrlkli), Bey­rut 1996, I-57 vd.

Hz. Muhammed"in Hayab 15

etti~ gibi bu iki gorev Ha~im'e ge~;tikten sonra o, malmm onemli bir krsnllnl bunun i~;in harcamaya ba~lanu~trr. Zaten o Kurey~ kabilesinin en comertle- . riDden biri olarak kabul edilmekteydi. Ha~im hac mevsimi b~lamadan once Kurey~ kabilesinden iane toplar. bunu hac!.lan i~in harcarch. Nitekim Kurey§ kabilesi mensuplanna M Ey Kurey!j toplulugu siZler Allah'm lco~'"T!.<;ul.an. ve aym

zamanda bu kutlu beytin salcinlerisiniZ. Hac mevsimlerinde Allah tebareke ve tealanm misa.firleri siZe gelirler, bunlar Kabe'yi ve onun saygrnli{Jmt yii.celtirler. Onlar Allah'rnlconulclan.dtr. ve· irlsartlarm hilnnete en layuc olartlan.dtr. Oyleyse Allah'rn misafi.rlerine ve beytinirt ziyaretpi.erine ikramda bulununuz. n3 der onla­n yardun eb:neye te§vik ederdi.

Ktyydde: Ordu komutanb~ anlamma gelen bu gorev, onceleri Abdudda­rogullan'mn elinde ilcen daha sonra Abdu~~emsogullan (Omeyyeogullan)'nm eliDe gec;mi~tir. Bedir sav~mda Abdu~~emsogullan'nm lideri Ebu Sufyan'm kervanm ba~mda bulurtmasmdan. dolaYJ.. onun yerine ka)llll pederi, Kurey~ ordusunu yoneb:ni~tir. Uhud ve Hendek sav~lannda ise bizzat Ebu SUfyan'm

kendisi Kurey~ ordusuna komutanhk yapnw~br.

Nedve: Kusay tarafmdan yaptrr!.lan ve ad.uJ,a MDaru'n-Nedv~" denilen Mek­ke'nin yonetildigi binanm ba.lorm ile burada yap!.lan toplanb.ya ba§kanhk go­revidir. Soz konusu gorev, Abduddarogullan tarafmdan yerine getirilirdi.

Sifaret: El~;ilik gorevi olup kom§u kabile ve devletlerle ili§kilerin geli~tir­mesinden sorumlu bir muessesedir. Adiyyogullan tarafindan idare edilen k:u­rumun ba§mda, islam'dan hemen once, bu kabilenin ileri gelenlerinden Hz. 6m~r-bulunuyordu.

is'ar ve Ezlam: Rubel (Ha Ba'l) Putu'nun yarundaki .fal oklannm idaresiy­le ilgilenen bir miiessese olup islam'dan once Cumahogullan'nd~ Safvan b. Umeyye b. Halef tarafindan yonetilmekteydi.

E~nalc: Adli sorunlarla ilgilenen bu kurum, Teym kabilesi tarafmdan idare edilmekteydi. islam'm zuhuru esnasmda bu muessesenin ba§mda ach gec;en kabilenin ileri gelenlerinden Hz. Ebubekir b~aktaych.4

Kusay'la birlikte Mekke'nin hak:i.miyeti.ni eliDe alan Kurey§ kabllesi, Mu­dar kabilesinin Beni Kinane boyundandrr. Kabilenin isminin nereden geldigi hususunda c;ok farklt rivayetler bulunmaktadrr. Araplann kabile isimlerinin genelde hayvan isimleri oldugunu goren ve bunu Araplar'm bir gelenegi olarak kabul edenler, bu ismin Mkopek bah~" anlamma geldigini ileri siirmii§lerdir. Bununla birlikte soz konusu ifadenin M top lay an, bir araya getiren" aolammda, Kusay'm slfab. olabilecegini de .ak!.lda tub:nak gerekir.

3 Genil? bllgiiCfn Bkz. Belazuri. Esnab. I. 67. 4 Konu lie Uglli genil? bUgiiCfn bkz. Ahmed ibrahlm e~-~erlf. Mekke ve Medineji Cahiliyye ve

aluiResulillah (sav). Daru'l·Flkr el-Arabi. ?. 103.

16 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

Daha ~ok tuccar olarak tarunan Kurey:;; ahalisi yorede ticari belirleyicilige sahip bir kabile idi. Nitekim bu kabilenin onderligmde, yihn farkh donemlerin­de. Mekke'nin ~ewesinde bir~ok panayrr kurulurdu. A~Ih:;; ve kaparu:;;lan Hac mevsimine gore ayarlanan bu panayrrlar. soz konusu kabilenin ticari gt1ciinii gostermesi a~1smdan onemlidir. Bu panayrrlardan baz1s1 :;;unlardrr:

l. Dummetu'l Cendel Panaym: Hicaz- Suriye arasmda Rebiulevvel aymm 1- 15'i arasmda kurulurdu.

2. Mu:;;akkar Panaym: Hecer'de cevaziyel evvel aymm l-30 arasmda kuru­

Iurdu. Bu panayrra iranhlar da katllirlar&. 3. ~ihr Panaym: Mehre'de ~aban aymm on be:;;inde kurulurdu. 4. Ukkaz Panaym: Bu panayrra Kurey:;; kabilesi buyiik bir servet ile katllir­

lar&. 5. Zii1 Mecaz Panaym: Zilhicce aymm 1-18 giinleri arasmda Mina ve Ara­

fat'ta kurulurdu. '

Mekke ve Kablle Yonetimi

Temelde on iki boya aynlan Kurey:;; Kabilesi'nin her bir boyu :;;eyh diye adlandmlan yoneticiler tarafindan idare edilirdi. Her boyun Kabe'nin yaru ba­:;;mda kurulan ve adma "nadi" denilen bir yonetim meclisi bulunurdu; :;;eyhin yanmda kabilenin yonetiminde soz sahibi olan ve aksakalhlardan olu:;;an bir meclis de soz konusu idi. Bahis mevzuu bu Kabileler arasmda bir tesaniitten bahsedilemez. Her kabile mustakil bir devlet gibi ken eli b~ma hareket eder­di. Kabile :;;eyhi ve meclisi o devletin yonetici mercii konumunday&. ~eyhin oliimu ile yerine ge~ecek ki:;>i, kendiligmden ortaya ~Ikar&. Sqz konusu bu ki:;;inin kendisini kabul ettirmi:;;, ya:;;h. zengin, comert, azimli ve kabile i~eri­sinde dirayet sahibi bir :;;alus olmas1 icap ederdi. Her dileyenin :;;eyh olmas1 miimkiin degildi. ~eyhlik babadan ogulla ge~mesi de gerekmiyordu. Burada vurgulanmas1 gereken bir ba:;;ka husus ise; sadece Mekke'ye degil, Hicaz'm tamamma kabileciligin hakim oldugu ger~egidir. HakslZ dahi olsa herkes bu sebepten dolaJl kabileda:;>llll korur, bunu, yapllmaSl gereken bir odev olarak telakki ederdi.

Gerek Mekke site devletinde ve gerekse diger bolgelerde uygulanagelen ka­bilecilik sistemi bir silllf farkhllgrmn olu:;;masrru inta~ etmi:;;ti. Toplumu olu:;;­turan hiir, mevali, kole ve cariyeler arasmda onemli farklar var&. Kole ve cari­yeler hi~bir hakka sahip degillerken; hiirler ise her turlii ayncahgm malikleri idiler. Mevali ise bu iki sllllf arasmda bir yerde duruyordu.

Buna bagh olarak ekonomik yap1 da onemli farkhhklar gosteriyordu. Ser­vet ve mal, belli :;;aruslarm elinde toplanmt:;;b. Boylece her turlii Nimet ve servet i~erisinde ya:;;ayan bir aristokrat sllllfi olu:;;mu:;;tu. Ve soz konusu bu

Hz. Muhammed'in Hayall 17

aristokrat sllllf ayru zamanda devletin dogal yonetici smlfi.yd.t. Bunalar ayru zamanda devl~tin ve toplumun temel kanun koyuculan olarak da kar§IIDJ.Za ~lkmaktadrrlar.

islam oncesi Mekke toplumunda erkekler hiirlere, kadmlar ise kolele­re benzemekteydi. Erkegin mutlak iistiinliigu anla}'l§mm hakim oldugu bu toplumda, bazi istisnalar olmakla birlikte, durumu i~ler aciSl olan kadmlar bir e§ya gibi goriiliiyordu. Toplum i~erisinde, hatta aile i~erisinde kendileri­·ne soz hakkl dahi tarunmamaktaydt. Kadmlar kesinlikle mirastan pay ala­

mazlardt. Erkek ~ocuk dogurmayan kadma gereksiz bir e§ya gibi baklhr&. En iyi kadm en ~ok erkek ~ocuk doguran kach.p olarak kabul edilirdi. Klz ~ocuklan :rstenmiyordu. K1z ~ocugu olan erkekler, bunu utanllacak bir hu­sus olarak kabul ederlerdi. Bu utan~lanru silmek i~in laz ~ocuklanru dirt diri topraga gomerlerdi. Giiniimiizde Kabe'nin yakla§lk birka~ yiiz metre babsm­da bulunan $ubeyke Mezarh~. islam oncesi donemde bu i§ i~in kullarulan mekanlardan biriydi.

islam'm dogdugu yer olan Ar~bistan'a putperestlik hakim.di. Halkm ~ogun­lugunu, sa}'J.SlZ tannlan Allah'a ortak ko§an m.ii§rikler olu§turuyordu. Bu in­sanlar, kendi yapb.klan veya yonttuklan putlara tapiYorlard.t. Omegm; ticaretle u~an Mekkeliler, sefere ~armda putlarm~ da yanl.armda gotiiriiyorlar&. Tahta veya ta§tan yapJ.lanlar fazla yer kapladl~ i~ Mekkeli mii§rikler putlan­ru helvadan yap1yor ve sefer esnasmda onlara ibadet ediyor, aclktlklarmda ise yiyebiliyordu. Bu durum §irk esasma dayanan dii§iincelerinin onlarm davraru­§ma nasu yans1dl~ gostermesi a~1smdan onem arz etmektedir.

Arap Yarimadasmda meskiin bulunan kablleler. birbirlerinin hakimiyetini tanlmlyorlardl. Bu anla}'l§ onlarm dini diinyasma da yanslllll§br. Her kablle­nin kendine ait bir putu bulunuyordu. Kurey§ kabllesi Uzza'ya taparken; Evs

ve Hazrec kablleleri Mii§ellel'deki Menat'1, S~kabllesUse Taifdeki Lat'1, Ye­men Araplannm onemli bir klsrm Zii'l-Halasa'}'l tann olarak benimsemi§lerdi.

Bununla bir~e her kablle, digerinin kutsalma saygida duyuyordu. Dola}'l­siyla Mekke §ehrini piitiin Araplar nezdinde b~ merkez kllmak i~in her kabi­.Jeye ait put Amr bin Luhay tarafi.ndan Kabe'nin .i~ine konmu§, boylece diger Arplarm da Kabe'ye ve dola}'lsiyla da Mekke'ye sayg~ duymalan saglanrm§br. Boylece Mekke Araplar i~ dini bir merkez haline de getirilmi§tir.

Hicaz'm onemli kentlerinden Medine'de ise Mii§rik Araplarm yam srra ~e­§itli kabllelere bOliinen Yahudiler de ya§amaktaydl. KaynaklanlillZID Ozirous­lar dedigi bu Yahudller, Kur'an-1 Kerim'in ifadesiyle, Hz. Ozeyr'i Allah'm oglu olarak kabul ediyorlard.t. Yine daha giineyde olan Yemen Yahudlleri lle Medine Yahudileri arasmda bir yakmhk da soz konusuydu. Medine'deki Yahudller onun iizerinde ayn kabile olmakla birlikte bunlardan ii~ii me§hurdu. Soz ko­nusu bu ii~ kablle §unlardrr: Beni Kaynuka, Beni Nadir ve Beni Kureyza'dtr.

18 Hz. Muhammed (sav) ve MesqjL

Arap yanm adasma bakbgliDlZda dikkatimizi ~eken diger onemli bir yapl­da c;olde y~ayan Bedevi Araplardrr. Bunlarm clini du§iincesinden ve sosyal y~anWarmdan bahsetmek guc; goriinmektedir. Tarthin kenarmda duran ve Hayata tutu.m:iiaya c;ah!]an bu iptlenin en buyiik ugra!]l c;apul idi. Birbirlerinin obalanna saldrrrr, mallm yagmalar, kadm ve ~ocuklm y~ lo.hc;tan gec;irir veya kOle edinirlerdi. Neredeyse butiin gec;im kaynaklan bu c;apulculuk ile klsmen yapllan hayvancilik ilzerineydi.

Genel itibariyle bakbguruzda islam'm dogdugu Arap yanmadas1 koyu bir cebaletin hakim oldugu goriilmektedir. Mekke'de okuma-yazma bilenlerin oraru yii.ksek olmakla birlikte c;evrede bu durum tam tersi.Oeydi. Medine'de de durum bundan farkh degildi. Hicaz yanmadasmm tamamml goz online alch-. gliDlZda ise tek okul Medine'de bulunan ve Yahudilere ait olan Bet ha-Midr~

idi. Afap c;ocuklann da gidebildigi bu okulda okuma ve yazmarun yam srra Yahudilige ait temel clini bilgller de ogretilmekteydi.

Oiet olarak soylemek gerekirse; genelde Arabistan, ozelde Hicaz halla, is­lam oncesinde, yeterll clini bUgi, killtur ve dii!]iinceden yoksun idi. Allah'a kul olma anlaJl§mdan uzakl~rm!], ~ veya tahtadan yontuklan veya yogurdukla­n ~urdan §ekillendirdikleri varhklara ibadet ediyor olmu~larch. Bunlan ya tannsal varhk olarak kabul ediyor veya kendileriyle Allah arasmda arac1 olarak dii§iiniiyorlarch. Allah'm hakkl olan l.Jliihiyeti bu varhklara veya insanlara ta­ruyor, onlara ubudiyette bulunuyorlarch. Rab olarak Allab'1 tarusalar da onu ilab olarak kabul etmiyorlarch. Hz. ibrabim'in getirdigi tevhidi dil!]iinceyi ta­mamen tahrip etmi§, ~irkle yogrulmu§ bir hayat sistemi kurmu~larch. Bireysel ve toplumsal y~antllan bozuktu. Saplk fikirlere ve degerlere .sahip bir inane; sistemi geli§tirmi~lerdi. Biitiin kurum1arl koku§mU§ vaziyetteydi. insanlar he­men hemen her yonilyle Tevhidi ?u§iince ile c;eli§en bir y~anh ic;ertsindeydi. Bu nedenle de islam'm indigi bu doneme Kur'an "Cahiliye Donemi" demekt.~dir.

Hz. Muhammed 'in Hayatl

l.Soyu

Kurey!} kabilesine mensup olan Rahmet Peygamberi Hz. Muhammed, Hz. ibrahim'in soyundan gelmektedir. Tarihc;iler onun soy kiitugiinu §u §ekilde tespit etmektedirler: Adnan, Nizar, Mudar, ilyas. Mudrike, Huzeyma. Kinane, Nadr. Malik. Fibr (Kurey§), Gcllib, Liiey, Ka'b, Murre, Kilab, Kusay, Abdiime­naf, Ha§lm, $eybe (Abdulmuttallb), Abdullah ve Muhammed. DolaJlSlyla Hz.

Muhammed, Kurey§: kabilesinin on iki boyunun niifuzlularmdan biri sayllan Abdulmenafogullan'run H~imogullan koluna mensuptur. Babas1 Ha§imogul­lann'dan Abdullah b. Abdulmuttallb'tir. Annesi ise Ziihreogullarm'dan Vebb b. Abdulmuttallb b. Ziihre'nin klZ1 Amine'dir.

Hz. Muhammed"in Hayab 19

Peygambertmiz Mekke'nin en koklO ailelertnden birine mensuptur. Ata­lanndan Kusay, Mekke site devletinin kurucusu olarak kabul edilmektedir. Abdfunenaf lse tanma uygun olmayan Mekke'nin bir ticaret kenti haline gel­mesini saglayan ki~idir. BuyOk babas1 Ha~im. Mekke'nin kom~u devlet ve m.il­letlerle ticaretini geli§tirmi§tir. Soz konusu devletler veya kabil~lerle serbest ticaret antla~malan yaparak bOyO.k bir ticaret agt kurmayt ba~anru§tlr. Onun gayretleri sonucunda kom~u devletlerle tlcari antla1;lmalan imzalartmakla ka­lmman:u1;l. tlcaret kervanlannm geci§ gii.zerga.Iu U:zerinde bulunan kabilelerle de antla§malar imzalan:u1;ltlr. Kabilelerln Orettigi mah pazara gotfumeyi sag­lachgt i«;:in Arap Yartmadasma ticari bir can.l.t.l.lk kazandun:u§tlr. Boylece Mek­ke, ba§ta Bizans, Sasani im.paratorlugu. Habe1;listan, Mlsrr ve Yemen olmak

'" iizere bircok devlet ile tlcari baglan bulunan bir site devleti haline gel.mi§tir. Kur'an'da "ilaf' olarak degerlendirilen bu antla§malarla, Mekke ve Kurey~ Ka­bilesi «;:evre devletler ve kabileler nezdinde saygm bir konuma yO.ksel.mi~tir.5

Dedesi Abdulmuttalib de Mekke'nin kendi donem.indeki yoneticlsi idi. Su slkmbs1 <:elanekte alan Mekke'de Zemzem kuyusununyertni tespit etmi$.-lfu­yu}ru kazarak §ehri bu slkmtldan kurtanru§tlr. Yine Ebrehe'nin Mekke'ye sal­drrchgt donemde, Ebrehe'yi §ehrin yoneticisi suatlyla o kar§llan:u1;ltlr. Peygam­berimiZi.n babas1 Abdullah gen«;: olmasina ragmen bu §ehrin ileri gelenlerinden biri olarak kabul eclllmekteydi. Ticaretle ugra§an Abdullah, Abdulmu~b'in on oglunun en kO«;:ugu idi. Ticari ama~;la gittigi Surtye'den donerken hastalan­~. Medine'de vefat etmi§ ve oraya gomiilmO~tOr.

2 . Hz. Muhammed'in Do~u ve «;ocuklugu

Muteber rivayetlere gore, Hz. Muhammed'in 571 yl.b.. Rebiu'l-evvel ayuun 12'si, Pazartesi gfuliinde, Mekke'de dOnyaya gelmi§tir. insanllk tarihinin en onemli olaylanndan biri kabul edilen bu dogum. Mekke'de buyOk bir §enlige neden olmu§tur. Zira yukanda da ifade ettigimiz gibi Hz. Muhammed'in ba­bast Abdullah, Abdulmuttalib'in en ~;ok sevdigi «;:ocuguydu. Henii.z gen«;: ya§ta da hayatlru kaybetmi1;lti. Bu durum Abdulmuttalib i«;:in son derece hii.zU.nlO olmw;tur. Hz. Muhammed'in dogumu dedesi Abdulmuttalib'in bu hii.zniinO dagtl:rru§, iki ay once kaybettigi evladmm geri donfl§O. gibi bir heyecana kapll­masma vesile olmu§tur. Hatta bu nevzad torunu, cok sevdigi oglunun yerine koymas101 inta«;: etmi§tir. Nitekim PeygamberimiZi.n dogumu Abdulmuttalib'e haber verildiginde hemen ko~up gelmi§, torununu kucagma ahm§, sevmi§ ve Ka.be'ye goto.ro.p tavaf ettirmi§tir. Boylece hem onu takdis ettirmi§ hem de. he­nii.z katlna alchg1, oglunun yerine kendisine yeni bir evlat bah§ettigi icin ylice Allah'a hamdini dUe getirmi1;ltir. Daha sonra torununun dogumunun §erefine

5 Ha~ilm yaz ve lo~ seferlerini ilk ihdas eden ~sllr. 0 Surtye bUJrumdarlanyla ant.lallmalar yaparken: kard~l Abdu~ems Hab~ Ne<:a~ilslyle: Muttallb b. Abdulmena!Yemen bQk\imdar­lanyla: Nevfel b. Abdulmenaf lse Hire bllk:Cundarlanyla ant1a11malar "tlaf' yapiill~lardt. Aynnbh bUg! lt;ln bkz. Belazurt, I, 66 vd.

20 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

tfun Mekkelilertn kab.ldJgJ. biiyiik blr Ziyafet vermi~. Mekkelileri sevincine or­tak etmi~tir ve Muhammed achru ve~tir. Soz konusu bu ism.in kendisine annesi tarafind~ verildigi de kaynaklarda yer almaktadrr. Annesinin siitiiniin yetersiz olmasmdan dolayx·sutanne tarafindan emzirilen Hz. Muham.med'i ilk emzlrenin, aym zamanda amcast Hz. Hamza'mn da siitannesi olan Siiveybe hatundur. Ebu Leheb'in cariyesi olan Suveybe hatunun Peygamber efend.imizi yedi giin emztrdigi kaynaklarda rivayet edilmektedir.

Ba~ta Mekke olmak iizere Hicaz bOlgesinde, yeni dogan (nevzad) ~ocuklar daha saghkh §artlarda biiyiimeleri ve fasih Arapc;a'yx ogrenmeleri ic;in badiye­ye gonderilirlerdi. Peygamberi.miz de bu gelenege uygun olarak heniiz blrka~ giinlUk bir bebek iken Havazm kabilesinin Sa'dogullar~ boyundan Halime'ye -siitannelige- verilm.i~tir. Halime, yetim bir c;ocuk oldugu ic;in Peygamberimi­Zi one~ almak istememi~; ama daha sonra bo~ donmek istemediginden, al­mak zorunda kalnn~br. Yarunda kaldJgJ siire ic;erisinde siitannesi Halime'nin gozdesi olan peygamber efendimiz, onun anlatbgJna gore kendilerine bereket getirmi~tir. Killik yxllarmda, kom~ular1run hayvanlar~ hi~ siit vermezken, Ha­limelerin hayvanlar~ ise hie; siitten kesilmemi§tir. Peygamber efendimizin bu gi.izel c;ocuklugu daha sorrra Halime ve akrabalar1run tereddiitsiiz islam dininl sec;melerinde de etken olmu~tur. Dort ya§mda iken siitkarde~iyle h~yvanlar~ otlatbgJ kaydedilmektedir.

Mekke'ye g~inden bir siire sonra Annesi Hz. Amine'nin istegi iizerine ba­basmm mezanm ziyaret etmek ve akrabalar~ ile taru§mak amactyla Medine'ye giden Peygamberimiz, burada blr ay kalrm~br. Bu seyahatte yanlarmda dedesi Abdulmutalip de bulunmaktaydJ. Blr rivayete gore bu seyahat Abdulmutta­lib'in istegi iizere gerc;ekle§mi§tir. 6 i:k:i gene; hantm ve yanlarmda blr c;ocugu alarak tek ba§larma Mekke'den Medine'ye gitmelerinin zorlugunu dikkate al­dJgliDlZda bu rivayetln daha anla~l.labilir oldugu kanaatindeyiz. Hz. Peyg~­

ber ile ailesi bu seyahat esnasmda Abdunnecar hanedanmdan en-Nabiga'nm evinde kalnn§lardrr. Medine'de gec;lrdigi bu bir ayhk siire onun zihninde onem­li izler btrakxm§ olmahdrr. Nitekim yillar sonra Medine'ye hicret edecegi zaman bu bilgileri teker teker beraberindekilerle payla§acakbr. ibn Sa'd onun, Beni Abdunneccar'm utumunun7 oniinden gec;erken ~oyle dedigini aktarmaktadrr: Ben Ensara mensup bir ~oczik olan Uneyse ile bu ut:umun tepesinde oynardun. Yine biz dayunm ~ocuklanyla bu.rada Jew; koualamaca oynarduc." (Nabiga'nm) evine bakttgJnda ise w j~te annem beni bu eve indirdi. Babamm lcabri de ~u.rada­ld eude yer almalctadrr. Yt1zmeyi de (bu.rada) Abdunnecarogullartna ait alan su

birildntisirlde ogrendim" dedigi rivayet edilmektedlr. 8

6 Bkz. 6elazwi, En.sab, I, 103. 7 Utum, islam oncesl dOnemde Medlne'de hemen hemen her kOyde ~ saldlnlardan korunmak

amac1yla ln~a ed.Uen ve l<;;erisinde bir kat; ay yetebUecek kadar yiyecek de depolanan. lnsanlar­la beraber hayvanlann da stgmabildl.kleli miistahkem §Stolar verUen lslmdir.

8 6kz. Ibn Sa'd, Tabakatu'l·Kubra.l-IX. 6eyrut ?, I. 116.

Hz. Muhammed'in Hayab 21

Medine'de bir ay kalchktan sonra annesi ve dad.Ist Ommii Eymen ile be­raber Mekke'ye donmek iizere yola ~llmu!iibr. Yolda annesi rahatsJZlaruml? ve. Ebva koyiinde vefat etmi!iitir. Annesi vefat ettikten sonra Peygamberi.miz dede­si ve dad.Ist tarafindan Mekke'ye getirilmi§tir.

Oksiiz ve yetim kalan peygamberimiz bu donemden itlbaren dedesinin iu­mayesine girmi!iitir. iki yt1 onunla birlikte kalan Hz. Muhammed, Abdulmutta­lib tarafindan ~ok sevilirdi. Hatta onu yarundan hi~ ayrrmazdt. Kimi rivayetlere gore geceleri bil~ onunla birlikte yatardt. Giindiizleri ise, Kabe'nin hemen yant ba.§mdaki Ha!iiimogullan Nadisi'nde serili bulunan d69egine -dedesi ile birlik­te- otururdu. Bu siire zarfinda dedesinin insanlan nastl idare ettlgini gozleyen Hz. Peyga'mber ileriki yillarda bu bilgilerden ~ok faydalanacaktrr. Belazuri'nin de ifade ettigi gibi Abdulmuttalip kendisine yemek getirildigi zaman Hz. Pey­gamber'i ~agmr onunla birlikte yerdi. Zaman zaman onu dizine oturtur, oyle yemek yerdi. Yemegin en iyisini ona yedirirdi. Ona kar§t son derece yumu§ak huylu ve mii§fik idi. $ayet kendisine yemek getirildiginde Hz. Peygamber ya­runda yoksa o gellnceye kadar yemege dokunmazd.I. 9

Yiiz yal?UU ~an dedesi vefat edecegini anlaymca, ~ocuklaruu bir araya toplamt§ kendisinden sonra kimin cigerparesi, gozbebegi sevgili torununun baknru.ru tekeffiil edecegini sormu§tur. Hepsinin bu soruyu bir emir telakki etmesine ragmen, o Hz. Muhammed'!, daha yumu§ak huylu oldugu ve ona daha iyi bakacaguu dii§iindugu i~ Ebii Talib'e brrakarak vefat etmi§tir. Se­kiz y~mda dedesini kaybeden Hz. Peygamber arllk kendine yeni bir koruyucu buli:nu§tur. Son derece, merhametli olan Ebu Talip hayati boyunca onu c;ok sevmi§, kendisine baba gibi davranmi§, vefat edinceye kadar da onu hep ko­rumu§ ve desteklemi§tir. Yengesi Fatuna ise onu oz evlatlarmdan daha iistiin tutmu§tur. Peygamberi.miz yillar sonra onun kendisini oz evlatlarma terclh ettigini, evdeki en degerli yiyecekleri h ep kendisine yedirdigini soylemi!iiti.I;· Ni­tekim yillar sonra. vefat ettiginde Peygamberimiz ~ok iiziilmii§ ve "i§te ·bugiin annem oldii" demi§tir. Hz. Peygamber'in sevgill ktzt Hz. Fatuna'ya yengesinin adtru vermi9 olmasx onu ne dertli sevdiginin bir gostergesi olsa gerektir.

<;ocuklugunun en gilzel giinlerini amcasmm himayesinde gec;iren Hz. Pey­gamber. aile biit~esine katkl saglamak amactyla deve ~obanhgx yapmasma ragmen, bir taraftan da Mekke'de yaygm meslek olan tlcaretl de ogrenmektey­di. Nitekim henilz on iki ya§mdaki bir ~ocuk iken amcas1 Ebu Talib'in goze­ti.minde bir tlcaret kervamyla Suriye'ye gitmi§ olmasx bunu kamtlamaktadtr. Zaten ileriki yillarda Mekke'de Ebu Talib'e ait olan kum~ di.ikkfuunm yoneti­mini iistleruni§ olmas1 da tlcarete istldadtrlm oldugunu gostermesi ac;tsmdan aynca not etmeye deger.

9 Bkz. BelazUri. Esnab, I. 89 vd.

22 Hz. Mu.h.ammed (so.u) ve Mesajt

3. Hz. Muhammed'in Gen9ligi

Son derece sevilen, diiriist ve takcllr edilen bir gen<; olan Hz. Peygamber, bir taraftan deve ~obanb~a devam ederken, diger taraftan da tlcaretl iyice ogrenmeye ~ah~nyordu. Nitekim 17 ya~mda iken amcas1 Harts ile birlikte tica­ret amactyla Yeroen'e gitmi~tl. Peygamberlik misyonunu iistlendigi yillarda bu tlcari seferlere kabl.mas1 i~ine yarayacakbr.

Peygamberimiz daha on dort veya on be~ y~larda iken flcar sava~lan cere­yan etroi~tir. Haram aylarda meydana geldigi i<;in flcar achru alan bu sav~lar Kinane, Havazi.n ve Kurey~ kabilesi arasmda ge<;mi~ti. 0 bu sav~lara kaWnn~

bir taraft.an dii~man cenahmdan ablan oklan toplaytp amcalarma vermek su­retiyle, onlara destek olurken, diger taraft.an <;arp1~ma ve rouharebe usulleri hakkrilda tlkir sahibi olm.u~tur. Ku~kusuz onemli bir klsrm askeri roucadele­

lerle g~~en ya~ammda bu tecrubelerinden de faydalanacaktrr. t

Gen~liginde kimsenin ~lerine kan~roayan. kimseye zarar vermeyen, kibar, kotii ah~kanhklan bulunmayan, hi~ yalan soylemeyen, gayet durust. herkes tarafindan begenilip takdir edilen, bu ozellikleri ile de el-emin (giivenilir) diye isimlendirilen Hz. Muhammed, hep fakir, haksiZliga ugran11~. ezilen gartban­larm yarunda yer alm.l~trr. Nitekim bu ozelligi Mekke'de Hilfu'l-Fudul (erdem­

liler ittifala) adlyla bir s ivil hareketin i<;inde yer alroasma neden olm.u~tur. Bu orgutiin kurulu~ amac1 ise ~udur: Ficar sava~larmdan sonra kutlu kent Mekke'de guven ve istikrar bozulmu~. dl~ardan gelen ve korunmaya muh­tac; olan tiiccann mallan, §ehrin zengin ve gu-;lu slillfi tarafindan ele ge<;irilip

miisadere e~eye b~lanrm~. ha~ dini ama<;larla ~ehri ziyaret edenlerin harim-i ismetlerine el uzablrr olmu~tur. i~te bu erdemli birliktelik soz konusu olumsuz gidi~e dur demek i<;in olu§turulmu§tur.

Bu te§kilatm kurucu uyelerinden olan Hz. Peygamber, yillar sonra da bu muesseseyi ovmu§ ve benzer §artlarm olu§mas1 durumunda hi~ tereddut et­meden boyle bir lrurulu~a uye olacagiD! soylemi§tlr. Bu durum onun gen<;­liginde dahi hakslZlik kar§1smda susmadl@ ya da diger bir deyi~le tarafslZ

kalm.adlguu 6meklemesi a<;lSIDdan 6nemlidir.

Hz. Peygamber'in islam oncesi donemde Mekke'de ne kadar saygm biryere

sahip oldugunu gosteren ~ger onemli bir olay da·onun Ka'be hakemligi hadi­sesidir. Bir sel felaketinden sonra Kabe'nin bir bolflmii tahrip ol~ca Mekkeli­ler bu kutsal mekamn tamamm1 ytklp yeniden in~a etmeye karar vermi~lerdir. K.abe'nin onanrm esnasmda srra Haceru'l-Esved ta~mm yerle§tirilmesine ge­lince Kurey~'in her boyu bu ta~m kendileri tarafindan yerine konmas1 talebin­de bulunmu§, h atta bu olaym ~ereflni diger boylara kaptrrmamak i<;in s ilaha sanlml§lardrr. Bir i<; sava§ ~lkma tehlikesi ile kar~1 kar~1ya iken , bu problemirl ertesi gftn K.abe'ye girecek olan ilk ~absm hakemliginde halledilmesine karar verilmi§tlr. Ertesi gii.n Harem'e ilk giren ki~i Hz. Peygamber olm.u~tur. Onun

Hz. Muhammed'in Hayab 23

giri~i otada bulunan butful kabilelert rahatlatm.I~ ve hep bir a~dan evet el-Emin (giivenilir) geliyor de~lerdir. Peygamberimiz gelip onlan dinlemif} .

ve sorunun ne oldugunu anlaymca da yere abasliD sermi~. kutsal ta!lt on~ iizertne yerle~tirmi~ ve her boydan bir ki!liye abanm bir tarafindan tutturmak suretiyle ta!lt ta!lttm.I~. yertne de bizatihi kendisi yerle§tirmi§tir. Herkesin be­genisini kazanan bu ~oziim Hz. Peygamber'in saygtnll~ daha da arbnm§tlr.

20 ya§lanndan itibaren Hz. Hatice adma ticaret yapan Hz. Muhammed,

peygamber oluncaya kadar ge~imini ticaretle saglanll§b.r. 25 y~ma gelen Hz. Peygamber'in bu erdemli ve diiriist ki§iligi, Mekke'nin se~kin a.1lelertne men­

sup alan 40 y~mda ve zengin bir dul alan Hz. Hatice'nin dikkatini ~ekm.i§tir. Bunun iizertne Hz. Hatice kendisine evlenme teklif etmi§tir. Hz. Peygamber de bu teklifi kabul etmi§tir. Bunun iizertne Hz. Hatice ile evlenen Hz. Pey­gambertn bu evlil.ikten dordii klz ikisi erkek olmak iizere alb. c;ocugu diinyaya

gelmi§tir. Hz. Peygamber Hz. Hatice'yi c;ok sevdigi ic;in o y~adlgt siirece bir ba§ka harumla evlenmedigi dikkatlerden kac;mamaktadlr.

4 . Hz. Muhammed'in Peygamberligi

Hz. Peygamber, Allah'm el~isi olarak gondeiildigi donemde·b~ta: Mekke ve ~evresi olmak iizere insanhk ~ok tannciligm yam srra biiyiik bir ahlaki ~okiin­tii i~erisinde bulunuyordu. insanlar kendi elleri ile yapb.klan veya yonttuklan putlara tannsal varbklar ya da kendilerini Allah'a yakmla~b.ran kutsal figiirler diye ibadet ediyorlar, onlan Allah'a e§ ko§uyorlardl.

Ahlaki ~okiintii had safhada idi, hakslZllk, adam oldiirmeler, klz ~ocukla­rliD diri diri topraga gommeler, ziiliim alml§ b~Wl gidiyordu. i§te bu ortamda Hz. Peygamber yiice Allah tarafindan sadece kendisine ibadet etmek maksa­dlyla yarab.ldlgt halde, bu yarabl.t§ amacliD unutan insanoglundan uzakla§­

maya b~ladl. Aylarca Nur Dagm'daki Hira magarasmda kahp ibadet ediyor ve bu inzivadan da biiyiik bir haz ahyordu. Zaman zaman e§iyle beraber geldik­lert bu magara onu vahye ah~b.ran bir mektep gorevi goriiyordu. Hadlslerde wuzlet sevgisi" olarak ifade edilen bu inziva, ustlenecegi goreve bir hazrrllk niteligi ta§rmaktaydl. CUnkii insanltgm i~erisinde bulundugu durumu anla­madan boyle bir gorevi yiiklenmesi onu ba§ansiZhga goturebilirdi. Yiice Al­lah kendisini yalnlZhga, insanlardan uzakla§maya ve kainab.n harikuladeligi iizertnde dii~iinmeye sevk ederek, onu daha sonra yiiklenecegi kutsal davaya yani peygamberlige hazrrlamaktaydl. Bir ba§ka ifade ile Yuce Allah onu vahiy alabilecek ruhi olgunluga yiikseltiyordu.

Peygamberlige hazrrhgm ikinci a§amasmda ise her zaman, giiniin aydtnh@ gibi dosdogru ~tkan riiyalar gormeye b~ladl. Gordiigu riiya birkac; giin ic;e~­sinde aynen gordiigu §ekliyle ~,;tlo.yordu. Bu durum oncelert kendisini korku­turken sonra da buna ah§b. Riiyalar onu vahyi almaya ve bu vahyi anlama misyonuna hazrr hale getirir oldu.

24 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

Daha soma da varl.Jklann kendisini peygamber olarak selamlamasx ru;;a­mast gelcli. Dag ba~mda, sokakta yiinirken kenclisine hayvanlar, aga~lar veya ta~lar selam wriyor "Allah'ut selarru frzerine olsun ey A llah'ut Resulii~ cliyor­larch. Hz. Peygamber tum bunlardan son derece korkuyor, akhru yitirmekten endi~e ediyordu. Zaman zaman bu endi~elerini e~i Hz. Hatice'ye de aktanyor­du . Ancak Hz. Hatice her defasmda onu teskin ecliyor. b u endi~elerinin yersiz oldugunu soyluyordu. Otuz be~ yru;;mdan itibaren ba~layan bu olagan ustu durum be~ ytla yakm devam etti. Krrk ya~ma geldigmde ise art:Ik ruhen vahiy almaya hazrrch. Blr gun Cebrail kendisine ilk vahyi Hira Magaras1'nda getire­rek, peygamber oldugunu bildirdi. isterseniz bu hadiseyi peygamberin kendi agzmdan dinleyellm:

•[Hi.ra Magaras1'nda) uyuyordum. Ellnde atlas bir kap tcertsinde bir kitap oldugu .h~de Cebrail bana geldi. "oku" dedi. Ben "okuma bilmem " dedim. 0 zaman Ceb­rail elindeki kitap Ue gogst1me cokt.\1, o kadar bunaldun ki oh1yorum sandtm. Sonra beni brralop "oku" dedi. Ben , kendisl.ne yl.ne "ben okuma bilmem" dedim. Sonunda o bana §unlan okuttu. "'Yaratan Rabblnln ac:byla olru. 0 l.nsant bir embriyodan ya­ral:tl. Oku insana bil.mediklerini belleten, kalemle ogreten Rabbin. en biiyUk kerem sahibidir.( Alak 1- 5) Ben bunlan okudum. Cebrail de ben! brra.kip gitti. Kendi.me gel­digunde, olrudu~ ayetler sanki beynime kazmm1§ §eld.lde habrrmda duruyordu. Hira magarasmdan c:h§an clkt:un. Dagtn eteklerine geldigimde golrten bir ses bana "Ey Muhammed sen Allah'm el~isisiri. ben de Cebrail'lm diyordu. Ba§lml kalc:bnp gokyiiziine baktlgunda Cebrail'i ayaklanru gokyiiziiniin ufiruna dogru uzabru§ bir §eklinde gordiim. 0 devaml! olarak bana "Ey Muhammed. sen Allah'm el~lsisl.n ben de Cebrail'im diyordu. Artlk yiiriiyemiyordum. He,r nereye ac:bm atsam hep Cebrail'i kar§rmda buluyordum. Hep ayru sozleri duyuyordum. "[Buhari, I, 23; Muslim. I. 139)

Hadisenin devanuru ise Peygamber efendimizin e~i Hz. Ai1?e anlatmaktachr. Onun anlatbgma gore; Hz. Peygamber bu sozlerden son ~erece iirkmt11? bir vaziyette evine gelir. E1?i Hz. Hatice'den kendisini ortmesini ister. Kor~su get;inceye kadar bu !jekilde kahr. Daha soma kalkar e1?ine durumu anlatlr ve hayatmdan endi~e ettigini soyler. Hz. Hatice kenclisini teselli eder. Daha soma da amcasmm oglu Varaka'ya got:i.i.riir. Varaka, dini bUgisi bulunan killtiirlti bir ~alnstlr. Olanlan dikkatle dinleyen Varaka, Hz. Peygamber'e

"Bu gordiigiin. Allah-u Teala'nm Musa (as)ye gonderdig! Namus-r Ekberdir. Ah ke§­ke senl.n davet gUnlerinde gene olsaydun. Kavmin sen! memleketinden siirgiin ede­ceklerl zaman. ke§ke ben hayatta olsayc:bm." der. Bunun iizerlne Hz. Peygamber "Onlar beni memleketimden crkaracaklar rm ki?" diye sorar. Varaka "Evet, ,ax-a senl.n getirdiklerlnl getiren her kes dii§manlan tarafindan yurtlarmdan ~§trr. $a­yet senl.n davet giinlerlne yeti§seydim sana yarc:bm ederdim" cevabini verir.i Sahib Bubar! Mubtasan. 11-12)

Alak suresinin ilk ayetleri ile Hz. Muhammed'in peygamberlik donemi bru;;­lamt§ oldu. Alak suresinin niizultinden soma klsa bir sOre vahiy kesillr. Boy­Ieee Hz. Peygamber yt1klenecegi davaya psikolojik olarak tamamen hazrr hale

getirilmi~ olmaktaydl.

Hz. Mubammed'in Hayab 25

5. islamiyetin Yayili§t ve ilk Miisliimanlar

Arbk islam'1 anlatmakya da diger bir deyi§le ii<; yil kadar siirecek olan giZli

teblig donemi ba§latru§br. Bu donemde Hz. Hatice, Hz. Ebiibekir, Hz. Ali. Zeyd b. Harise, Hz. Osman, Abdurrahman b. Avf. Sa'd b. EbiVakkas gibi sahabenin se<;kinleri islam dinini benimse~§ oldular. Bu ii<; yilhk onemden sonra Hz. Peygamber a§agiya alchgumz ayetlerin emri muctbince a<;lk teblige ba§lamt§ oldu. Ancak ·[Once] en yalan alcrabaru uyar. Sana uyan mil'minlere [merhamet]

lcanadtm indir . .Sayet sana lcar~t gelirlerse de ld: Ben sizin yapttlclann12dan

muhalckalc ld uzagtm"[ $uara, 214-216] ayeti kerimesi uyannca once kendi ailesindef\. ba§lamas1 gerekiyordu. Bu nedenle Hz. Peygamber, amcalan Ebii Talip, Abbas, Hamza ve Ebii Leheb de dahil olmak iizere Abdulmuttalib aile­sini ziyafete davet etti. Ziyafetten sonra Yiice Allah'm kendisine vermi§ oldugu gorevi anlatb ve kendilerini islam'a <;a@rch. Amcas1 Ebii Leheb araya girerek Hz. Peygamber'e hakarette bulundu ve davetini tam olarak·yapmasma engel oldu. Toplanan cemaati b6ylece dagttt:J.. Birka<; giln sonra Hz. Peygamber, Hz. Ali'ye yeni bir ziyafet diizenlemesini ve akrabalanru tekrar <;agiriDasrm em­retti. Yemekten sonra Peygamberimiz Hz. Muhammed yakm akrabalarma §U hitapta bulundu:

_. Araplardan hie; kimse k.avmine benim size getfrdigimden daha hayrrh bir haber getlrmemi~tfr. Size dCmyanlZl da ahiretlnlz1 de kurtaracak en hayrrh ~eyi getirm.i§· bulunuyorum. Allah bana sizi davet etmeml buyurmu~tur. Bu ~1 benimle birllkte yapmaya haztr rmsuuz?

Hz. Ali hari<;. bu sozleri duyanlar susmu§. Resulullah'a cevap vermemi§l~r­dir. Hz. Ali'nin, kendisini destekleyecegini soylemesi ise -kii<;Uk olmas1 nede­niyle- orada bulunanlar tarafindan alay konusu edilmi§ti. Bu hadiseden son­ra Resulullah davet c;emberini biraz daha geni§letti ve tum Kurey§ kabilesini Safa tepesinde toplach. Onlara;

_ "Size bu tepenin ark.asmda bir du~man ordusunun bulundugunu haber vertrsen, bana inamr rmsuuz?"

Orada bulunanlar hep bir ag!Zdan:

_ "Evet lnarunz. senin yalan soyledigtni hie; gonnedik. Seni yalancJ.I.J.kla itham ede­meylz." DedJler.

Bunun iizerine Hz. Peygamber

_ "Oyleyse sizi uyar~yorum. 9ayet Allah'a lnan.mazsaruz, buyiik bir azaba ugraya­caksuuz. Ey Abdulmuttallb ve Abdumenafogullart, Teym, Mahztun ve ZUhreogullan . ve ey Esedogullart haberinlz olsun kl, Allah bana en yakm akrabalarliDl uyarmarm emretmi~tl. Ben slzin ic;in ne dCmya menfaatl saglayacak, ne de ahiret nimetl ha­zrrlaya bllecek gCtc;teyim. Bunlar slzin soylemeniz gereken bir soze bagi.ldlr. 0 da "Allah'tan b~ka Uah yoktur." dementzdir.

26 Hz. Muhammed (sav) ve MesqjL

Hz. Peyga.mberin bu davetine en sert tepki yine a.mcas1 Ebii Lehep'ten gel­

mi§tir. Ebii Le,~eb Hz. Peyga.mbere "Giiniimiizii zehir ettln, bizi buraya bunun i~in IDi topladm~ demi§, Kurey§ll toplulugunun dagumasma neden olmu§tur.

Her ne kadar Peyga.mbertmiZ bundan sonra kabtlesini boyle bir toplanbya ~agumadlysa da islam daveti arbk aleni bir hal almaya ba§layacakb. ~ Ey Mu­

ha.mm.ed! Arttlc sana buyru.l.am a.ctk~a tebl@ et, puta tapanlara aldl11!i etme"

meallndeki Hicr suresi 94. ayetl kertmesi indikten sonra Hz. Peyga.mber, zen­gin-fakir, htlr-kOle, bedevi-§ehirli, uzak akraba-yak:m akraba demeden her- . kesi aleni bir §ekilde islam dinine davet etmeye ba§laru. Arbk, o Kabe'nin ~evresinde, pazarlarda ve toplanb yerlerinde, halkl islam'a davet ediyordu. Bu donemde Hz. Orner gibi Mekke'nin ileri gelenleri ba§ta olmak lizere bir~ok kole ve cariye islam dinini benimsemi§ ve bu kutlu dine baglannu§lardrr.

6. Mekke Doneminde Meydana Gelen Olaylar

islam'm. bu denli a~lk bir. §ekilde Mekke'de yaytl.mas1 ve bir~ok eve girmesi Mii§riklerin tepkisini ~ekmi§ ve bu tepkinin neticesi olarak Miisliimanlar bii­yiik bir i§kenceye maruz kalml§lardrr. Bu donemde sa?-ece Rabbim Allah'br dedikleri i~in Miisliimanlarm maruz kalrugt i§kenceler olduk~a manidardrr. ~Allah birdir, e§i ve benzeri yoktur, tanrlsal varllk diye ibadet ettiginiz bu put­

larm size bir faydas1 yoktur~ diyen bu insanlara mii§riklerin azili takmu her ttlrlii .i§kenceyi yap1yordu. A~. sust.iz brrakll.mak. doviilmek , klzgm kumla­nn ustiine yatmlmak bu i§kencelerden sadece bazllanyru. ilk Miisliimanlar arasmda ozellikle Btlal-i Habe§i, Siilleyb-i Rumi, Yasir ailesi gibi kimsesiz

olanlar, kendilerini koruyacak gii~lii kabtleleri bulunmayanlar, mii§riklerin bu korkunc; i§kencelerine daha ~ok maruz kahyorlarru. Bunun sonucunda Hz. Peygamber, Mekkeli Miisliimanlara, mii§riklerin eziyetlerinden kurtulmak

amac1yla yurtlarm1 terk etmelerini onerdi ve adil bir yonetlci tarafindan idare e~ekte oldugunu soyledigi Habe§istan'a gitmelerini sallk verdi. Peyga.m­berligin be§inci yilinda Musliimanlar birinci Habe§istan hicretlni ger~ekle§­tirmeye mecbur kaldJ.lar. 10 Bu ilk hicrete 16 ki§i kablru ki bunlarm i~erisinde Peygamberin klZl Hz. Rukiye ve damaru Hz. Osman da bulunmaktayru.

ilk hicretin ba~arlh olmas1 ve muhacirlerin Habe§istan•cta iyi kar§llanma­

lan, korunup gozetllmeleri iizerine 1kinci Habe§istan hicretl gerc;ekle§tl. ikinci Habe§istan hicretlne on ikisi kadm olmak iizere seksenin iizerinde Miisliiman kablru. Bunlar bir taraftan orada huzurlu bir ya§ama kavu§urken; diger ta­raftan islam Dini'nin Habe§istan'da yaytlmasrm sagladJ.lar. Nitekim klsa stlre ic;erisinde o bOlgede onlarca ailenin islam'1 kabul ettigi ifade edilmektedir. Ca­fer et-Tayyar, Hayber'in fethi esnasmda Medine'ye dondiigiinde bunlardan elli

aile de yanmda bulunuyordu.

10 Bkz. ibn Hl~am. es..Siretu'n·Nebevlyye. (thk. SOlley! Zekldir), Beyrut 1992. I, 235; tbn Sa'd, Tabalcillu'I·Kubra. Beyrut Tarihslz, I. 208: ibnu1·Esir, islam Tarthl, (trc. Ahmet Agtrak~ vd.). istanbul 1985. I. 88.

Hz. Muhammed'in Hayab 27

Musltimanlara Uygulanan ilk Ekonomi.k ve Sosyal Ambargo

Kur'an ayetlert nazil olmaya b~laymca Kurey~liler, islam'm ilk yillarmda bu yeni dini. sahip olduklan dini ve ticari degerleri ic;in bir tehlike olarak gormuyorlarch. Onlar, Hz. Peygamber ile onu Allah'm Resulu olarak kabul eden bir avuc; insaru, istihza ve alay ederek iZlemekle yetlnmekteydiler. Ancak islam dini, onlarm beklentilerinin aksine Mekke'de lnzla yayllmaya ve birbirle­

rine bagh belli bir mfunln toplulugun olul?masma neden oldu. Bunun iizerine, temsil etmekte olduklan ticari-dini devletin geleceginin teblik~ye diil?tiigllnii fark etmeye ba~lachlar. Bunun sonucunda tutumlanru degil?tirerek sertlik yanhs1 bir politika benimsediler. Musliimanlar Fiili ve psikolojik i~kence t:iir­lerinin hemen her c;e~idine maruz kalchlar. Bunlarm lru§lrusuz en acrmaslZ ve insanhk ch§t olarilarmda biri de kendilerine uygulanmt~ olan ekonomik ve sosyal ambargodur. Musliimanlara uygulanan uc; y1.l (616-619 M.) sii:rmiil}t:iir.

Kaynaklarm ifadesine gore ekonomik ve siyasi ambargodan once Mekke

mu~riklert islam'm yaylll§ID1 durdurmak amac1yla bazt onlemler almaya ve c;areler aramaya koyuldular. Bunlar arasmda Hz. Peygamber'i oldii:rme se­c;enegt de dahil olmak iizere birc;ok sec;enek bulunmaktaych. Bu amac;la once Ebu Talib'e ba~vurarak, Hz. Peygamber'in, tannlan ve atalan haklanda soy­lemekte oldugu ~eylerden vazgec;mesini talep ettiler. Ebu Jalip, Hz. Peygam­bert c;agrrarak onlarm bu isteklerini iletti. Ancak o, Hz. Peygamber'in 'Y'allahi giin~i sag, ayt sol elime verseler dahl ben bu davamdan vazge9TMm" demesi iizerine yegeninin kararlili8;lru gordu ve onu sonuna kadar destekleyecegtne dair soz verdi. 11

Bu arada yeni bir badise cereyan etti. Mekkeli mii~riklerin baslolanna da­yanamayan Musliimanlardan Habe§istan'a s1gmanlann iltica taleplerinin ka­

bul edildigt ve emin bir s1gmak bulduklan haberi Mekke'ye ul~h b~ durum Mekke mu~riklerinde bir infiale yol a:c;h. Bunun sonucunda Musliimanlara uygulaya geldiklert i~kencenin dozunu arb.rmakla kalmachlar, bu problemi halletmenin tek c;aresinin Hz. Peygambert Oldii:rmek olduguna iyiden iyiye ka­naat getirdiler. 12 Bu durumu goren Ebu Talip ba~kanhgmda H~imogullan ve Mutalipogullan bir araya gelerek Hz. Peygamberi biitiin giic;leriyle koruma ka­ran verdiler. Kararm almmasmdan hemen sonra da Hz. Peygamberi koruya­bilmek ic;in. taribe $ibi Ebi Talip olarak gec;ecek olan vadiye yerle~Umeye b~­lanch. Bu karara mubalefet edip, Mekkeli miil}riklerle hareket etmeyi tercib eden Ebu Lebeb ch§mdaki H~imogullan'mn tama.xm, klsa siirede, bu vadide toplanchlar. Hz Peygamberi yapilacak herhangi bir suikastten korumak ama­ctyla kendi yatagmda, yakln akrabalarmdan birini de Hz. Peygamberin yata-

11 Konu lle llgill geni~ bllgt l~ln bkz. Belazurt. Ensabu'L-~raj. thk. Sabey! Zekkar, Beyrut 1996. l. 265 vd.

12 Bkz. Belazwi. I, 268. 270.

28 Hz. Muhammed (sav) ve Mesajt

gmda yatl.n:Oaya b~ladi.13 Muslfunanlann, Hz. Peygamberi korumak amaciy­la Ha~imogullan ve diger akrabalanyla gu9 birligi yaprm~ olmalan Mekkeli mu§rikleri 9ileden· 9lkardi. Bu,nun iizerine Kurey§ Kabile'sinden olu§an krrk ki§ilik bir grup, uzun stiredir islam'a kar§l amanslZ dfl§manll@m stirdtiren Ebu Cehil'in b~kanl.tgmda Daru'n-Nedve'de toplanarak durumu goru§ttirler. Toplanb.ya kab.lanlardan birinin onerisi iizerine, Hz. Peygamberin kendilerine teslim edilmesini saglamak amacxyla a§a@daki kararlan aldllar:

1. Vadiye s1gmnu§ olanlann tamamma slkl bir ekonomik ambargo uygu- · lanacaktrr. Hi9 kimse vadiye s1gmanlara asia bir ~ey satmayacak veya kendilerinden hi9bir §ey sab.n almmayacaktrr. ·

2. Vadiye stgmanlar toplum di§l kabul edildikleri i9in kendileriyle hi9bir : sosyal miinasebette bulunulmayacak, kendilerine klZ verilmeyecek ve

onlardan klZ almmayacaktrr. 3.; Hatta onlarla konu§ulmayacaktrr. 4. Ne olursa olsun, vadiye hi9bir surette yiyecek ve i9ecek giri~ine musaade

edilmeyecektir .14

Nitekim bunu saglamak amac1yla da vadiyi hemen ablukaya aldllar. Ablu­ka o kadar sert uygulandi ki a9hktan olfunler goriilmeye ba§landi. 15 Soz konu­su bu olfunler Mtislfunanlann moralini fazlas1yla bozmaya yetiyordu.

Bu ambargo doneminde mallyla ambargoya maruz kalan Muslfunanlara yard.Im edenlerin ba§mda Hz. Peygamber ve e§i Hz. Hatice, Ebu Talip ile Hz. Abbas'm geldigini kaynaklarca ifade edilmektedir.

Ablukanm bitiminden yakla§Ik 119 ay sonra Hz. Peygamberin amcas1 Ebu Talip vefat etti. Boylece Allah resulu, kendisini kii9tikliigiinden beri bir baba §efkatiyle koruyan, himaye eden, iizerine titreyen, kol kanat geren me'vasllll kayb~tmi§ oldu. Ayru yil i9erisinde 90k sevdigi e§i Hz. Hatice de vefat el:ti. Bu iki ilziicu hadiseden dolaYI peygamberligin.in onuncu ylh olan bu yila "hiizii.n ylh" denilmektedir.

Amcast Ebu Talip ile e§i Hz. Hatice'nin vefat etmesinden sonra Mekkeli mii§rikler Miisliimanlara uygulamakta olduklan ieykencenin dozunu daha da arb.rd.Ilar. Bu i§kenceler dayanllmaz bir hal almca Hz. Peygamber yeni bir yurt aramaya ba§ladi ve ilk olarak Taife gitti. Fakat Taifde bekledigi destegi gore­medi. Taiften donen Hz. Peygamber pes etmemi§, kendisi ve diger M!.i~lfunan­lan koruyacak bir kabile bulmaya gayret etmieytir. Bu durum Mecline'lilerle yapilan anla§ma donemine kadar devam etmi~tir.

13 Bkz. hm Kesir, ill , 127; S. Miibarekfurl. er-Rahiku'l·Mahtam: Peygamberim!z Hayat ue Daueti. (trc. Halil ibrahim Kutlay). istanbul. t.arihs!z. sayfa 124.

14 Bkz. ibn Abdllberr. ed-Durer. 9 vd. 15 Nltekim islam tari.binin onemli yazarlanndan biri alan Belazuri, bwlU a~~ ifade etmektedlr.

Fakat maalesef bunlann islmlerini vennemektedlr. Musliimanlar, Mekk«;ll miilldkleri seVindlr­memek lc.In bu ls!mleri gizll tulmull olabllirler. Bkz. Belazuri. I. 270.

Hz. Muhammed'in Hayab 29

Mekke'de meydana gelen bir ba§ka onemli hadise ise ku~kusuz isra ve Mfrac ola)'lciJ.r. isra gece yolculugu, Mira~ ise goge yllkselme anla.mma gel­

mektedir. Hicretten ya.kla~Ik altl ay kadar once meydana gelen bu hadise, Hz. Peygamber'in bir gece vakti Mekke'de yatagmda yatar iken aluup onGe Kudlis'e, arkasmdan da goge goti.iriilmesi hadisesidir. Mii~rikler tarafi.ndan Hz. Peygamberi )'lpratmak i~in lrullarulmak istenen bu olay, Mlisllimanlarm imaruru daha da gu~lendirmi~tir. Mii~rikler bu hadiseyi Hz. Ebiibekir'e anla­bp, Hz. Peygamber ile dalga ge9tiklerinde o:

-Ger~ekten o mu soyledi! Oyleyse dogru soyle~tir. Bu ne k:l ben onun her gun Allah Ue konu~tuguna inaruyorum.

" diyerek imaruru ortaya koymu§ ve bu tavnndan dola)'l da ws1dchk" unvam

al.nll~br. Hz. Peygamber'in dogru soylemedigini dii§linen Mekkeli mli§rikler kendisine gelerek, M~scidi Aksa')'l tarif etmesini istemi§ler. 0 da Kudus ve Mescid-i aksa hakkmda bilgiler vermi~. oraya gidenler bu bilgileri dogrula)'lO­

ca, Mekkeli, mu~rikler hayal kmkl.lgma ugrarm~lard.lr.

Hz. Peygamberin peygamberliginin en one~ hadiselertnde~ biri olan isra ve Mi'rac kendisine yerilmi~ e~ bliylik mucizelerdtm biri olarak kabul e~§­tir.

7. Bicret ve Medine ~ehir Devletinin KurulU§U

Sadece islam tarihin.in degil, dlinya tarihinin de en onemli olaylanndan biri de Hicrettir. Hicret, Peygamberimiz Hz. Muhammed ve Mekkell Mlislii­

manlann, Mekke'den Medine'ye go~ hadisesidir. Mekke'de can ve mal guven­ligl kalmayan Mlisllimanlarm ban~ i~erisinde ya§ayabilecekleri yeni bir yurda yerle~me oykftslidlir. Bu vesileyle Peygamberimiz Hz. Muhammed ilk olarak Taiflilerle gon1~mli§, ama yukanda da belirttigi.miz gibi onlardan 90k kotli bir muamele gormli§tii.r. Arkasmdan Hac mevsiminde Mekke'ye gelen sair kabile­lere islam'1 anlabrken, Medine'den 'gelen grupla kar§lla~rm~ ve onlan islam di­nine davet etmi~tir. Medineliler uzun stiredir Yahudilerden son peygamberin

gelmekte oldugunu duyduklan i~in hi~ tereddut etmeden onunla gon1~mu~ler ve kendisine iman etmi~lerdir. Bu ilk gorli~meden bir yll sonra yani Hz. Pey­gambertn peygamberliginin on birinci yllmda yine Akabe'de Medine'den gelen

on iki ki~ilik bir heyet Hz. Peygamber ile gon1§mli§ ona biat etmi§ ve kendile­rine islam dinini ogretmek iizere bir §ahSm gonderilmesi talebinde bulunmu§­

tur. Bunun iizerine Hz. Peygamber, Mus'ab b. Umeyr'i Me~e'ye, ogretmen olarak, gondermi~tir. Mus'ab, Medine'de 90k ba§anh bir teblig ylh ge~irmi~ ve bu §ehirde neredeyse islam ile taru~mayan hi9bir ev kalmaiDl§br. Bunun aka­binde bi'setin on ikinci )'llmda Medine'den gelen 73 ki§inin kabbnnyla ikinci Akabe biab ger9ekle~tirilmi~tir.

Bu gon1~me esnasmda Medineli Musllimanlar, Hz. Peygamber ve Mekkeli Musllimanl~ yurtlarma davet etmi~lerdir. Medine'ye hicret etmeleri duru-

30 Hz. Muhammed (savl ve Mesqjt

munda kendisi ve beraberindekilerin can ve mal guvenliklerini saglayacakla­

nna dair gU:vence vermi~lerdir. Bu davet ve gU:vence U:zerine Hz. Peygamber kendisine inananlarla beraber Medine'ye hicrete karar vermi~tir.

Hz. Peygamberin te~viki sonucunda Mekkeli MuslU:manlar gruplar halinde

Medine'ye hicret etmeye b~lanu§lardrr. Mekkeli MU:§rikler hicreti ogrenince islam'm Medine'de yayilacagiDdan ve bir guc olacagiDdan korktular ve en­gellemeye <;ah~hlar. Bunu ba~aramaymca Hz. Peygamberi oldU:rmek istediler. Fakat Mekkeli MuslU:manlar, yurtlanru terk ederek Medine'ye go~,;meyi ba§ar­d.llar. En sonunda Hz. Peygamber yerine Hz. Ali'yi brrakarak Hz. Ebubekir ile birlikte hicret etti.

,Hicreti bir ka1,;1~ olarak algllanmamas1 gerekir. <;iinkii soz konusu bu olay bir•ka<;I§ degil Yeniden ve daha gU:~,;lu bir §ekilde ba§lamakb.r. Oyle ki Miislii­manlar Medine'ye go~,;tii.kten sonra gii<;lii bir devlet kurup, Mekkeli mii.§rikler ile :sav~1p diinya tarihine damgasiiD vuran buyiik bir medeniyet kurmaYI ba§arnu§lardrr.

Hz. Peygamber, Medine'ye yerle§tikten sonra ilk i§ olarak mescidin in§ast­na ba§la.ID.I§br. Sehl ve SU:heyl admdaki ·iki yetimden satm ahnan Ayr tepesi­nin hemen etegmdeki hurma bah~,;esinde bir mescit yapllmasiiD emretmi~ ve derhal in~aat ba~Ianu~tlr. Kendisi de.bu in§aatta bir i§Ci olarak cah~Dll~br. Duvarlar kerpi<;ten tavaru ise burma dallanndan yapllan mescidin bir yaruna

da Peygamber ve e~lerinin ikamet edeceklert odalar in~a edilmi~tir. Diger ta­ra:fmda ise adma ~sufa" denilen ve ilk yiiksek ogretmen okulu diyebilecegi.miz

muessese kurulmu~tur.

Hz. Peygamber tarafmdan kurulmu§ olan bu mescit buyiik bir oneme sa­

hiptir. Miinferit 1bireylerden olu§an MiislU:manlarm kayna~niaslill saglanu§br. Bunlarm birbirleriyle dayaru§ma i<;erisinde olmalanna, hatta biiyiik bir aileye doriu~melertne vesile olmu~tur. MiislU:manlar arasmda birlik ve oeraberligm bir b~ka ifade ile tasannudun olu~masma zemin hazrrlanu§tlr. Karde§lik duygulm daba da gU:<;lenmesine kaynakllk etmi§tir. Mekkeli Muhacirler ile Medineli Ensar'm yekle~ip, biitiinle§melerine katlo. saglanu~br. MiislU:man toplumun gii<;lenmesinde de biiyiik payt olmu~tur. Goriildugu gibi mescit, islam toplumunun olu§masmda ve §ekillenm~sinde onemli i§levler yiiklen­mi§tir.

Hz. Peygamber'in hicret ettigi Medine, farkh dini ve etnik unsurlardan olu.: §Uyordu. Burada b~ta Nadirogullan, Kaynukaogullan, Kureyzaogullan ve Masilaogullan olmak iizere onun U:zerinde Yahudi kabilesi ile Arap kabileler ya~tyordu. Medineli Araplar adma Evs ve Hazrec denilen iki biiyiik kabileye aynlnu§larch. Yahudi kabileleriyle Araplar arasmda dii~manhk bulunuyordu. Aralarmda adma "Buas harbi" denilen sava§ ba§ta olmak iizere yillarca siiren sava§lar meydana gelmi§ti. Yahudiler bu iki kabileyi siirekli kl§lo.rtlyorlar, ba-

Hz. Muhammed'ln Hayab 31

n§malanru engelliyorlarch. Iusacas1 Peygamber Medine'ye hicret ettigmde bu­rada tam bir kaos ort.a.rru hakimdi. Medine'ye yeni bir nilfus, yani muhacirler de gelmi§t:i. Biitiin bunlarm kayna§tmlmasi gerekiyordu.

Peygamber ilk olarak Miisliiman ve gayrimiislim demeden, Medine'de ya­§ayan herkesin taraf oldugu bir sozle§me hazrrlach ve hepsinin devletln d ogal vatanda§t oldugunu ilan etti. WMedine Vesikasl" olarak me§hur olan bu sozle§­meyle Yahudiler ve Medinell Araplar ile Mekke'den gelen muhacirlerin devlete kar§l sorumluluklan tarumlanch. Med.ine dabillnde ya§ayan herkes can ve mal guvencesine kavu§tu. Her dini cemaatio kendi dinin.i ya§amakta hiir oldugu; miintesiplerine din egitimi ha.kk:l., kendi adli mercllerinde muhakeme olabil­me ha.kk:l. tamnch. Farkhh.klara ragmen bir arada huzur ve ban§ i~erisinde ya§amanm temelleri ablch. Yahudiler tara.findan akamete ugrablm.I§ olan bu uygulama Miisliimanlar tara.findan hep zihinde tutuldu ve asrrlarca, benzer durumlarda, omek olar~ almch. Hakim unsur olduklan her bOlgede diger din mensuplarma, d.ini bir vecibe olarak, tam bir din ozgiirliigii taruchlar. Kendi aralarmda husumet ya§asalar bile buna dikkat ettiler.

Medine V~ikasi'mn imzalarimasmdan soma; Hz. Peygamber, Musliiman cemaat arasmda karde§ligi peki§tirmek i~in ikinci Muahhat (karde§lik) ant­la§masrm devreye soktu. Bilindigi gibi birinci karde§lik antla§mast Mekke'de, Hz. Peygamber ile gorii§ebllen Musliimanlarla goru§mekte zorlanan Muslii­manlar arasmda yapllm.I§h. i:kinci islam karde§ligf ise Med.ine'de, Ensar ile Mekke'den go~en yarchma muhta~ Muhacirler arasmda yapllm.I§trr. Kurulan bu yeni sisteme gore kq.rde§ler .birbirlerinden sorumlu olduklan gibi birbirleri­ne varis dahi olabilmekteydi. Bu antla§ma Ue Mekke'den gelen insanlar bir ba­nnak, s1cak bir yuva. kendilerini destekleyen bir dost; Medineli Musliimanlar ise kendilerine islam dinini anlatacak bir bilgin bulmu§ oldular. Boylelikle or­tak killtiire sahip bir toplulugun kurulmasmda biiyiik bir achm ablm.I§ oldu.

Medine vesikas1 ve karde§lik antla§malan Ue Medine'de ban§ ve ho§go­ru temelleri iizerinde yeni ve ka.hc1 bir devlet kurulmu§ oldu. Medine Devleti diyebilecegimiZ bu yeni devlet, kurulu§unun ilk iki yilinda Medine Pazanru kU§at ederek ticareti belli temele oturttu. Keza ezant kabul ederek dini bazt uygulamalan esasa baglanch.

Devletio kurulti§u Ue birlikte giivenlik de giindeme gelmi§ti. Zaten Me­dine Vesikasl'mn dikkat ~eken madd~lerinden bazi!an da bununla llgiliydi. Zira Hz. Peygamber ilk andan itibaren Medine'nin -ch§andan bir salchn olmas1 durumunda- nasil korunacagiDI d11§iirlmeye ba§lamt§, bu vesileyle §ehriri et­ra.finda ke§if gezlleri yapbrml§h. Adina seriye de denilen bu ke§if gezllerinden biri esnasmda Mekkelilerin buyiik bir kervanla Suriye'ye hareket ettigi bilgisi­ne ula§Ilm.I§h. Kervamn, ~ogunlugunu Medine'ye hicret eden Miislumanlarm geride kalan mallarmdan olu§an sermaye ile kuruldugunu bilen Hz. Peygam-

32 Hz. Muhammed (sew) ve Mesqjt

ber. hie;; zaman gec;;irmeden harekete ge9mi~ oldu. Ve adma Bedir sava~1 deni­len hadise meydana geldi. ~imdi bu ve ardmdan geli~en diger askeri seferlere biraz daha yakmdan bakahm:

8. Hz. Muhammed'in Siyasi ve Askeri Faaliyetleri

a. Bedir Sava~1 (624)

Bedir achru. Medine'nin 160 km. kadar giineybabsmda, Medine-Mekke yo­lunun Suriye kervan giizergalu ile birle~tigi yerde bulunan kiic;;iiciik bir kasa~ badan almaktadrr . .

Hicretin n. Ylh (miladi 624) Kurey~lilerden bir9ok kimsenin sermaye katb@. buyiik bir ticaret kervaru Ebu Siifyan'm idaresinde Suriye'ye yola 9lkan.1Im~b. Hz.: Peygamber bunu haber almca ashabt toplam.J~. kervarun zenginliginden ve onu koruyan muhafizlarm azhgmdan bahsederek, Mekke'ye donerken Be­dir'de ele gec;;irmeleri i9ifi onlan sefere davet etmi~tir. Ashaptan olumlu cevap alan Hz. Peygamber, yerine Medine'ye vekil olarak ibn Om.mu Mektum'u brra­karak 305 ashab1 ile beraber Bedir'e gitmek iizere yola c;;J.laru~br.

Ote taraftan Suriye'den don.mekte olan Ebu Siifyan Hicaz'a yakl~bgt esna­da Hz. Peygamber'in kervana saldrraca@. haberini al.ml~ ve Kurey~ Kabilesi'n­den yarchm istemek iizere Damdan b. Amr eH}uari'yi Mekke'ye gondermi~tir. Kendisi de pusuya du~memek ic;;in yolunu de~tirmi~ ve Bedir'den gec;;meyc:n. nadiren kullanlian sahil yolunu takip ederek Mekke'ye ula~mayt ba~armt~br.

Mekke'ye gelen Damdam'm getirdigi haber iizertne Kurey~ kabilesi 700 deve ve 100 suvariden olu~an 1000 ki~ilik bir kuvvet toplayarak Medine'ye dogru yola 91kml~br. Cuhfe'ye geldiklerinde kervartm kurtuldugu ve Mekke'ye salimen ula~bgt haberini al.ml~ ama Ebu Cehil'irl a~m1sran U.Zerine Mekke'ye donmeyerek. gu~lerini Musliimanlara gostermek. onlan toptan imha etmek amactyla Bedir'e dogru harekete devam etmi~lerdir.

Diger taraftan Hz. Peygamber kervan ile Ugili bilgi getirmek U.Zere Zubeyr b. Avvam. Hz. Ali ve Sa'd b. Ebi Vakkas'1 gorevlendJrmi~ti. bunlar Bedir ku­yularl civarmda yakala&klan bir koleden, Kurey~'irl birl ki~ilik bir kuvvetle Bedir'e gelmekte olduklan haberini aldllar. Durumu hemen Hz. Peygambere . arz ettiler. Hz. Peygamber sav~ taraftan degildi. Bunun i9in de Kurey~lilerin Bedir'e gelmesinden sonra Hz. Omer'i gondererek, Mekkelilere ban~ onerdi ve Mekke'ye geri donmelerini tavsiye etti. Ama Kurey~liler, bunu oneren Hz. Pey­gamber'in korktugunu sandllar ve bu teklifi kesirllikle reddettiler.

Ban~ giri~imlerinin sonw;suz kalmas1 U.Zerine iki kuvvet 17 ramazanda ~1 kar~tya geldi. Sav~ oncesi yapllan Mubarezelerin tamam.Jru Musliiman­lar kazandliar. Bu durum Musliimanlara buyiik bir moral verdi. Arkasmdan ba~layan sav~1 Musliimanlar ac;;lk bir zaferle kazandllar. Bedir sav~mda

Hz. Muhammed'in Hayab 33

Ebu Cehil ba§ta olmak iizere Mekke'nm Uert gelenlerinin bir~ogunun da i~e­risinde bullllldugu 70 mu§rtk oldfuiildu. Musl11manlar ise sadece on dart .

§Chit verdller. Kur'an a~lk bir ~ekilde bu sava~ta meleklerin de Musl11manlara yardlm ettiklerini belirtmektedir.

Bedir sava§mda bir~ok da esir almch. Bu esirlerin bir lnsrm fidye ~~iligm­da sah verilirken; okuma yazma bllenler ise Medineli on ~ocuga okuma yazma ogretmesi kar§lhgmda serbest brralnlch. Bu hadisenm Medine'de okuryazar oranmm artmasmda etkili oldugu kaydedil.mektedir.

Bedir sava§mm sonu~arma gelince: Bu sava§m Miisl11manlar tarafindan kazarulma.t>I, Hz. Peygamber yonetimindeki Medine devletinin giiciinii gos­terdi. Boylece ~evredeki kabllelerden Medine Ue irtibat kurmaya ba~layanlar

oldu. Mekke'nm de sanilanm aksine gii~lii olmachgi tebelliir etmi§ oldu.

b. Uhud Saval?I (625)

Bedir sava§mda buyiik bir hezimete u gTayan Kurey§liler, gerek bu sav~

ile ylkilan prestijlerini yeniden kazanmak, gerekse Bedir'de olen Mekkelilerin ociinii almak i~in hemen hazirllga ba§ladJ.lar. l3edir sav~ma 1;1eden olan ker­varun tt1m gelirlerini bu hazirhklar i~in harca.yan Mekkeliler, klsa sfuede ha­

Zirli.klarmm onemli bir kismmi tamamladJ.lar. Nitekim Bedir sava~mdan 11~ ay sonra Ebu Sii.fyan iki yiiz veya dort yiiz ki~ilik bir kuvvetle Medine'ye b aslnna ~Iktl. Hz. Peygamber bunu duyunca hemen hareke ge~ti. Mushimanlarm ken ­dllerini beklemekte olduklarmi ogrenen Kurey§liler Mekke'ye ka~mak zorunda kaldJ.lar, luzlaiuu kesmemesi i~in agrrhklarm~ -ki bunun biiyiik bir klson un idi- brraktilar. Bu hadiseden dolaJI soz konusu sefere Sevik Seferi (yani un seferi) denil.mektedir.

Kurey§liler iyi bir haZI.rllk doneminden sonra 3000 ki§ilik bir kuvvetle Me­dine'ye dogru yola ~lktllar. Bu kuvvetlerin 700'11 Zirhh idi. 100 at ve 3000 de develeri bulunmaktaych. Hz. Peygamber ise 1000 ki§ilik bir kuvvet toplamJ§b. Hz. Peygamber sava§I Medine'nin savunmas1 ~eklinde yapmak istemi§ ama Bedir sava§ma kablmayan gen~ler meydan sava§I yapilmasi i~in bask! lru­runca da ZI.rluru giyerek Uhud dagmm eteginde karargaruru kurmu§tu. Sav~ b~lamadan once miinafiklardan Abdullah b. Obeyy b. "Selill Mt1sl11manlarm moralini bozmak amac1yla 300 ki§ilik taraftan Ue birlikte mucahitlerden aynl­ch. B6ylece Miisl11manlarm kuvvetleri 700 ki§iye inmi§ oldu.

Kurey~ ordusunun merkez kuvvetlerinin ba§mda Ebu Sii.fyan, atlllardan olu§an sag cenahm b~mda i:krime b. Ebi Sii.fyan, sol cenahm ba§mda heniiz Musl11man ol.mamJ~ olan Halid b. Velid bulunmaktaych. Hz. Peygamber de or­dusunu sava§ diizenine sdktu, Abdullah b. Cubeyr yonetimindeki 50 ok~uyu dt1§marun gelebllecegi bolgeye yerle§tirdi ve bunlara ne olursa olsun bulun­

duklan yeri terk etmemelerini emretti. Sava§m heniiz ba§mda Mt1§rik ordu-

34 Hz. Muhammed (sav) ue MesajL

sunun merkez kuvvetleri dagilinaya ba~laymca Hz. Peygamberin yerle~tirdigi ok~ular ganilllet toplamak iizere yerlerinden aynlchlar. Bunu beklemekte olan Halid b. Velld, Muslfrmanlara arkadan saldtrd.I. ik:i dii~man kuvvet arasmda kalan Miisliimanlar buyiik bir panik y~achlar. Hz. Peygamber ve onu koru­yan bir grup Uhud Dagt'mn yiiksek yerlerine s1gmmayt ba~anrken, daguan ordunun bir klsrm Medine'ye kadar ka~b.. Musliimanlar bu sava~ta agrr ka­

YJplar da verdi. Peygamberin amcas1 Hz. J:Iamza'run da i~inde bulundugu 70

ki~i ~ehit edildi.

Uhud sava~mda Musllimanlarm yenilmesine ragmen Mekkeli mi.i~rikler de a~J.k bir zafer elde edemediler. Niteklm sava~ sonrasmda Musllimanlar ta­rafindan takibe ugrad.Iklar101 anlaymca hemen Mekke'ye ka~casma gittiler. at:ffia ragmen mu~rikler Medineli Mushimanlan yenebileceklerini du~linmeye

ba~ladllar.

; c. Hendek Sava§t (627)

Hendek sava~1 hicretin 5. ylh ~evval aYJilill 7'sinde (1 Mart 627) ba~laYJp, Zilkaade'nin l. glinu (24 Mart 627) glinii son buldu. Bu sav~ Medine on1e­

nnde .cereyan etti. Sava~ ad.Iru Medine'nin mudafaast i~in ~ehrin etrafinda kazllml~ olan hendekten almaktadtr. Sava~m dii~man tarafini olu~turan Ku­rey~. Hayber Yahudileri, Esedogullan. Fezare ve Gatafan kabilelerinden olu­~an gruplardan dolaYJ Kuran bu sava~a ahzap (hizipler) sava~1 demektedir.

Kurey~. Arap kabilelerinin nezdinde Bedir sava~rm kaybetmesi ile yitirdi­

gi itibanru' Uhud sav~mda.· yeniden kazandl@.na. inanmaktaydt. Bunun i¢n hi~ vakit kaybetmeden Medineli Miisliimanlan toptan ortadan kald.Irmak i9in hazrrllklara ba~Iadl. Medinelileri sadece kendi askeri gu9leri ile ortadan kald.I­

ramayacaglDl anlayan Kurey~. biiyiik bir muttefik ordusu hazrrlad.I. Bu ordu­nun i~erisinde Medine Yahudileri'nin oclinu almak isteyen Hayber Yahudileri b~undugu gibi; Medinelilerin Arap Yartmadasmda yeni bir gii9 olarak dogma­suun menfaatleryle ~eli~tigini dii~linen Esedogullan, Fezara ve Gatafan kabi­leleri de yer a}maktaydl. Bu oirle~ik kuvvetlere Mekke'den 4000 ki~i. diger ka­bilelerden de 6000 ki~i kab.lml~. toplam 10.000 ki~ilik bir kuvvet olu~mu~tu.

soz konusu kabilelerin Medine'ye sald.Irmak istediklert istihbarab.ru alan Peygamberimiz sahabeleri isti~ar~ i~in Mescid-i Nebevi'de toplandt. Bu top­

lanb. esnasmda Selman el-Farisi, Iran1Ilarm ~ehirlerini koruinak i~in. etrafla­rma hendek kazdlklanru anlatil. Onun bu onerisi toplantl.da k~bul edildi ve Medine'nin, dii~man saldlnsma a~tk alan klsmma hendek ka.zll.masma karar

verildi.

Miis!iimanlar'm ba~vurdugu bu sav~ taktigi ilk kez Arap yartmadasm­da uygularuyordu. DolaytStyla birle~ik kuvvetler boyle bir taktige hazrrhkh ol­madlklarmdan ne yapacakla,nru bilemez vaziyette saytsiZ bilin~siZ sal<hrlda

Hz. Muhammed'in Hayab 35

bulunduysal~ da hendegi a~?IP Musliimanlar ile kar§l kar~?Iya gelemediler. Hendegi bireysel ge~i~?ler oldu. Fakat bunlar §ehri butun gu~leri ile savun­makta olan Musliimanlar tarafindan anmda bertaraf ed.ildi. Ku~?atmanm bir ay siirmesi birle§ik lruvvetlerin maneviyabru bozdugu gibi, lruvvetler arasm­daki insicamm da bozul.masma ned en oldu. Bunu fark eden Hz. Peygamber'in uyguladtg1 taktik sonucunda once Gatafanhlar, arkasmdan da Yahudiler bir­likten aynldllar. Birligin ~atrrdadJ@in goren Kurey~?. ku§atmayt kaldmnak zo­runda kaldJ.

d. Hude ybiye Anla~mas1 (628)

Hz. Pe~amber, gordugu bir ruya frzerine 628 ytlmda K.a.be'yi ziyaret etme­ye karar verdi ve bunu Musliimanlara bildirdi: <;;ogunlugu Mekke'den go~en Musliimanlar bunu sevin~le kar§lladJ.lar ve 1500 ki§ilik bir kuvvetle K.abe'yi ziyaret etmek frzere Medine'den aynldllar. Yanlarmda sadece yolculu.k silahl denilen lnh~ ve benzert hafif silahlar bulunmaktaydJ.

6te taraftan Mfrsliimanlarm K.a.be'yi ziyaret etmek frzere geldikleri haberini alan Mekkeli mfr~?rikler onlan Halid b. Velid ve i:krtme b. Ebi Cehl'in yonetimin­deki 200 ki~?ilik bir kuvvetle Hudeybiye'de kar§lladllar. Hz. Peygamber MUmre

yapmalc ~in geldilclerini. jsterlerse lcendileri ile bir b~ ant~mas1 yapabile­

celclerini. Melclcelilere bildirdi." Mekke'ye el~ olarak gonderi.l~n Hz. Osman'm Kurey§liler tarafmdan esir edilmesi Musliimanlar ve Mekkelileri sava~m e§i­gtne getirdi. Hatta Peygamber, Mekkelilerle sava§mak frzere ashabmdan biat dahi aldJ. Bu biat, Rldvan biatl adJyla tarihe ge~mi§tir.

Ancak uzun tartl§malardan sonra Mekkeiller Hz. Peygamberin ban§ tek­lifini kabul ettiler. Yillarca devam etmekte olan sava§lar Kurey~? kabilesinin tlcaretine buyUk bir sekte vurmu~?tu. Kurey§, Miish1manlarm saldJracag1 en­di§esiyle, islam oncesinin o devasa kervanlarmt haz~rlayamadtg1 gibi son iki kervanm gelirini de sava§a harcam.I§h. Bedir, Uhud ve Hendek sava§larmda Medineli Musliimanlan toptan yok etmeyi d.enemi§ ama bunu ba§aramam.I§­h. Bu sava§lar da daha cok Medineli Musliimanlara yaram.I§, onlarm kom§u kabileler nezdinde kabul gormelerine; islam dinini soz konusu kabileler ara­smda da yayllmasma neden olmu§tu. Tti.m bu §artlar Mekkelileri ban§a haz~r hale getirmi§tir.

Ban§ antla§masmm §artlan ise §unlardJr:

Hudeybiye ban~ antl~mas1 on yll ge~erlidir. Bu sllre zarfmda taraflar birbirleri­ne saldumayacaklardrr. Musliunanlar bu yll geri donecek. blr yll sonra umreye gi­deceklerdir. Ertesi yll Mekk.e'ye gelecek olan Musliimanlar ~ehirde sadece ii~ g11n kalacak, yanlannda yolculuk silablan dJ~mda silah ~l.lllayacaklardrr. Bu u~ gun zarfmda Kurey~ kabilesi de ~ehri bo~altacakbr. Arap kabilelerinden isteyen, taraf­lardan diledigt tie ittifak kurabilecektir. Kurey~·ten blrtsi velisirlin 1zni olmadan is­lam dininl benimser ve Medine'ye stguursa velisl.n.ln isternesi durumunda kendisine lade edilecektir.

36 Hz. Muhammed (SQJ)) ve Mesqjt

Goxiiniirde Miish1manlann aleyhine olan, hatta imzalandl~ zaman ba.zJ. Miislii.manlann tepkisini de ~eken bu antla§ma Kur'an'da bir "fetih" olarak degerlend.irtlmektedir. Nitekim Mekkeliler ile antla§ma imzalayan Miisliiman­lar, islam dinini kom~u kabilelere daha rahat ula~brma imkaru bulduklan gibi, Arap Yanmadas1'nda mii.ttefik de bulmaya ba~ladllar. Keza bu antla§ma, Medineli Miisliimanlann siirekli kendilerine problem ~lkaran Mekke d!~mdaki gruplar ile sava§ma ~ans1 yakalamalanna da vesile oldu.

Hudeybiye antla~masmdan hemen sonra Hz. Peygamber ve beraberin­dekiler Medine'ye donmek i~in hareket ettiler. Miislii.man oldugu i~in ailesi tarafindan Mekke'de hapsedilen Ebii Buseyr bir yolunu bulup ka~maYJ. ba­~anm~. Miislii.manlara yolda yeti~mi~ti. Miislii.manlar Medine'ye geldikten hemen sonra Mekkeli el~iler gelip Ebii Buseyr'i istediler. Hz. Peygamber de ad.l ~ge~en ~ahs1 ailesine teslim etti. Ebii Buseyr kendisini Mekke'ye gotiirmek ic;in. gelen ~ahxslardan birini oldiirdii, digeri ise Medine'ye ka~1p Miisliimanla­ra s1~arak caruru kurtar¢.. Ebii Buseyr ise tekrar Mekke'ye gonderileceglni bildigi i~in Medine'ye donmedi, Mekke kervanlannm Suriye'ye giderken ge~­tikleri gtizergab \izerinde bulunan el-iss bOlgesindeki ormana stgmd.l. Mekkeli diger mO.slii.manlann da kab.luruyla onemli bir go.~ haline geldi ve soz konusu ~ehrin ticari kervanlarmt vurmaya ba~lad.l. Boylece Kurey~ kabilesi Suriye ta­

rafma kervan gonderemez hale geldi ve ekonomisi bO.yUk yara aldl. Mekkeliler bu problemden ancak ·kendilerinden olan MO.slii.manlann iadesini ongoren maddenin antla§ma metninden ~Ikanlmasrm isteyerek kurtulmaYJ. ba~~dllar.

Hudeybiye antla~masmdan bir yil sonra. antla~ma geregi. Miislfunanlar uzun yillar once ~lkanldlklan Mekke'ye girdiler ve 0.~ gun burada kaldllar. bir taraftan umre yapblar. diger taraftan yillardrr ozlemini ~ektikleri Memleketle­rini gorerek hasret giderdiler.

e: Hayber'in Fethi (629)

Yukanda da belirttigimiz gibi Medine, Arap ve Yahudilerden olu~an bir niifusa sahipti. Hz. Peygamberin geli~inden ·once Yahudiler, Medine'nin eko­nomik giiciinii ellerinde bulundurduklan gibi onemll bir askeri giice de sahip idiler. islam'm Medine'de yaYJ.lmasi Yahudil~ri islam dinine muhalefete itti ve onlarla MO.slii.manlan kar~1 kar~tya getirdi. Bunun sonucunda Kaynuka', Kureyza ve Nadiroglu Yahudilerine yonelik askeri seferler yapilmak zorunda kahndl. Bunlardan kimisi oldiirii.ldO., digerleri ise Medine'den siirgiin edildi.

Medine'den siirgiin edilen Yanudilerin biiyUk bir klsrm Hayber'e yerle~tiler ve Hayberli Yahudileri de Miislii.manlara kar~1 kl~ku1:t:J.lar. Bu kl~klrt:ri:tanm sonucunda H~yberliler, Hendek sava~mda Mekkeli mii~riklerin saflarmda Miishlmanlara kar~1 sava§blar. Mekke problemi halledilnieden Hz. Peygamber Hayber'e saldrrmaYJ. riskli buluyordu. <;iinkii Hayber'e sefer dtizenledigi esna­da Kurey~'in Medine'ye arkadan saldrrmas1 olasiydl. Bu durumda iki ate~ ara-

Hz. Muhammed'in Hayab 37

smda kalacak olan Miisliimanlar zor durumda kalabilirlercli. Hudeybiye an­la~masxyla Melle sorununu ~6zen Miisliimanlar, hicri 7, milad1628 tarihinde Hayber iizerine sefere karar verdiler. Hayber uzun sayllabilecek ku~atmadan sonra fethedilcli. !3uradan ka~an veya siirii.len Yahudiler ise Irak'a yerle§tiler.

f. Mekke'nin Fethi (630)

Hudeybiye antl~masma gore Arap kabileler, Mekke veya Medine'den iste­cligiyle antl~ma yapabilecekti. Bu antla§ma maddesi geregince Huzaa kabile­si Miisliimanlar; Bekr kabilesi ise Mekkeliler ile ittifak antl~mas1 imzal~­b.. Huzaa ve Bekr kabileleri arasmda oteden beri dii~manhlc bulunmaktaydl. Bekr kabilesinden biri bir giin Hz. Peygambere hakaret edince Huzaali genc­lerden bir §ahls dayanamayarak soz konusu ki§iyi yaraladl. Bunun iizerine Bekr kabilesi Huzaahlara sav~ ilan etti, hicretin sekizinci yllmda bu Bekr kabilesi bir gece basklru ile bir~ok Huzaaliyt 6ldiirdii. Huzaa kabilesi de Hz. Peygambere miiracaat ederek yardlm istecli. Huzaalllara yardlm vaadinde bu­

lunan Hz. Peygamber Mekke'ye bir elci gondererek ~agidaki teklifte bulundu:

1- Odiirii.len Huzaalllarm kan bedellerinin 6denmesi 2- Beni Bekr kabilesinin himaye edilmesinden vazge~ilmesi 3- ilk iki ~lkkm kabul edilmemesi durumunda Hudeybiye antl~masmm

bozulmu§ sayilinas1

Mekkeliler Hz. Peygamber'in el~isine ii~iincii §lkkl kabul ettiklerini soyle­melerinden klsa bir siire sonra Bekr kabilesi i~in menfaatlerinden vazge~eme­yecekleri sonucuna vardllar ve Mekke'nin lideri Ebii Siifyan'1 yeni bir antla§ma yapmak iizere Medine'ye gonderdiler. Peygamberin e§lerinden Ummu Habi­be'nin de babas1 olan Ebii Siifyan, Medine'ye geldi b~ta klzl Ummu Habibe olmak iizere hie; kimseden yiiz bulamadl ve antla§rnayt da uzatamadan Mek­ke'ye geri donmek zorunda kaldl. Ebii Siifyan'm Medine'den aynh§mdan sonra

Hz. Peygamber, Mekke'nin fetbi i~in biiyiik bir giZlilik i~erisinde hazrrlanmaya b~ladl. Eslem, Huzaa, Glfar vb. miittefik kabilelere de elc;iler gondererek, se­fer dii.zenlenecek yeri belirtmeksizin hazrrlanmalanru emretti. KaynaklanmiZ Hz. Peygamber'in en yakmll:!liDID dahi seferin nereye diizenleneceglni bilme­diklerini aktannaktadrr. Arkasmdan Hz. Peygamber 10 Ramazan 630 tarihinde 10.000 ki§ilik bir lruvvetle Mekke'yi fethetmek iizere Medine'den yola ~Iktl.

Huzaahlar Mekke yolunu tuttuklan i~in Kurey~ kabilesi bu hareketten ha­berdar olamamt§b.. Mekke'nin yaianlarmda konaklayan Miisliimanlar etrafa ate~ler yakarak, orduyu oldugundan da biiyiik gostermeye ~ah§rnak suretiyle. Kurey~lilerin direnme gii~lerini klrmak istediler. Arkasmdan Hz. Peygamber, Kabe veya Ebil Silfyan'm evine s@manl.ar ile evlerinden cucmayanl.arm gilven ieerisinde oldukl.armt ilan ettirdL Mekkeliler bu c;agnya uyduklan i~in bir iki miinferit olay dl~mda hi~bir problem c;lkmadan ve kan dokiilmeden Mekke

kendine yar~rr §ekilde fethedilmi~ oldu.

38' Hz. Muhammed {s(ll.J) ve Mesqjt

Fetihten soma Hz. Peygamber Mekkelilerin Mescidu'l-Haranida toplanma­lanru emrettl. Biiyiik bir tela~ i~erisinde burada toplanmaya b~layan Mekke­liler. ge<:~te Hz. Peygamber ve diger Miisliimanlara yapbklanru hatrrhyor ve biiyiik bir korku hissediyorlarch. Hz. Peygamber toplanan Mekkelilere kendi­lerini bagr~laruguu ve ge~nii§ su~larmdan dolaYI hi~ kimsenin cezalandmlma­yacagrm bildirince buna ~ok §a§rran Kurey~ kabilesinin kalbinde islam sevgisi dogmaya b~lach ve Mekke'nin fethinden hemen soma cereyan eden Huneyn gazvesine gonilllii olarak 2000 ki§illk ciddi bir kuvvetle kahldJ.lar.

Mekke'nin fethinden hemen sonra Allah'm kutlu evi olan .Kabe putlardan temizlendi . .Kab e, Arap Yanmadast'run tamammda kutsal kabul edildigi i<:in. her kabileyi temsilen burada bir put bulunmaktaych ki bunlarm saYJsmm 360 o!dugu rivayet edilmektedir.

' · g. Huneyn Sav~1 (630)

; Mekke'nin fethinin Hicaz Yanmadas1'nda biiyiik yanlalan oldu. Medine is­lam Devletfnin gii<:lendigi ve Hicaz'm tama.num kontrol altma al.mak iizere oldugunu fark eden Havazm kabilesi, bu duru.mdan son derece rahatstz oldu ve Miislfunanlara kar§l bir ittifak kurmak i<:in harekete ge<:ti. Taif §ehrinde ikamet eden Sakif kabilesinin de destegini aldiktan sonra biiyiik bir ordu ha­zrrlad.l. Hatta Miislfunanlarla yapacaklan sava§ta; sava~ meydaruru terketme­mek i~in hanunlan ve ~ocuklan ile yiikte hafif. pahada agrr tiim mallartru da getirmi§lerdi. Boylece sava§ meydarundan ka<:malan du.rumu.nda her §eyleri­ni kaybedeceklerini bilip ona gore miicadele etmek istiyorlardi.

Ote taraftan Hz. Peygamber Hava.zin Kabilesi'nin yapbgr bu hazrrhktan za­manmda haberdar oldu ve on iki bin ki§illk bir kuvvetle soz konusu kabilenin iizerine yii.riidii. iki kuvvet 27 Ocak 630 tarihinde Huneyn'de kar~1 kar~1ya geldiler. Sav~m ba~lamasmdan klsa siire sonra Hava.zin kabilesinin iistiin giiciine dayanamayan Miislii.manlar bozguna ugradJ.lar. Hz. Peygamber ve ya­rundaki birka~ ki~inin panig~ kapllmaYJp sava~ alarum terk etmemesi, boz­gu.na ugrayan Miislii.manlann da toparlanmasma neden oldu. Bundan sonra da sava~m kaderi degi~ti ve Miisliimanlar biiyiik bir ba~an elde ettiler. Bu

sava~ta is lam ordusu. sadece dort §ehit verirken, Hava.zin kabilesinden ise 70 ki~i oldiiriilmiil}tiir.

Huney sav~mda islam birligine heniiz kablan Mekkeliler biiyiik yarar­bhklar gosterdiler ve sava~m kaderini tayinde onemli roller iistlendiler. Bu

sav~ta biiyiik miktarda garlimet de ele ge~irildi. Garlimetin biiyiik bir klsrm islam toplumuna heniiz girmi§ olan milellefe-i lculub (kalpleri islam'a Ismdm­lacak olanlar)'e verildi. Huneyn ba§ansl ku~kusu.z Miislii.manlan Hicazm bir ba§ka ifade ile Ku.zey Arabistarl'm en biiyiik giicii haline getirmekle kal.mad.l, kendilerine Hicaz'm tamamma hakim olmartm yolunu da a~rm§ oldu.

Hz. Muhammed'in Hayatl 39

h. Taif 'in,Muhasaras1 (630)

Huneyn sava§ma Havazm Kabilesi ile beraber katllan Sakif Kabilesi, sa­va§ta buyiik bir yenJlgiye ugraymca Taife gert dondu. Ba§ta Havazm Kabile­sfnm lideri Malik b. Avf olmak t1zere Huneyn sava§mda hayatta ~anlar da buraya stgliliill§lardl. Mekke'nin fethedilmesiyle Mekke'de y:a§amak istemeyen bazi mu§rikler de Taife yerle§mi§lerdi. DolaJlSiyla adl ge~en ~ehirde onemli bir gii~ olu§IDU§tu. Hz. Peygamber Kuzey Arabistan'm tamarruna hakim ola­bilmek i~in Taifin fethedilmesi gerektiginin bilincindeydi. Bunun i~in hi~ vakit ge~irmedin Taifin iizerine yfu11dii.

Taif, Hicaz bOlgesinin en onemli kentlerinden biri idi. Hicaz'da muhkem kale duvarlanna sahip tek kent olan Taif, Sakif kabilesinin hakim.iyetindeydi. ~ehri ku~atmaya giden Hz. ·Peygamber, yolda Havazm kabilesinin ordusu ile kar~!.la§h ve onlan ikinci kez hezimete ugrath. Bu sava§tan sonra Taife gelen Miisliimanlar ~ehri 20 giin ku~atmalanna ragmen fethetmeyi ba~aramaymca lru:;;atma}'l kalchrarak Medine'ye gert dondwer. Yanlannda Huneyn sava§m­da ele ge~irilen 6000 ki§ilik Havazm esirlert de vardl ki bunlarm biiyiik bir klsrru kadm ve ~ocuklardl. Ktsc:'- bir siire sonra Havazm Kabinesi'nin el9Ueri Medine'ye gelerek, sava§ta ele ge~irilen mallan ~e kadm ve ~ocuklanrun ken­dilerine verilm.esini istediler. Bu istegi degerlendiren Hz. Peygamber, esirle­ri sahvermesine ragmen sava§ta ele ge~irilen mallan vermeyerek mucahitler arasmda dagttmaya karar verdi.

Klsa bir sfue sonra Taif elc;ileri Medine'ye gelerek islam birligme kat!.lchkla­nru beyan ettiler. Boylece Miisliimanlar Kuzey Arabistan'm tamarruru hakimi­yetlert alhna almaJl ba~ardllar.

1. Mute SaVSJll (629)

628 yilinda imzalanan Hudeybiye antla~masmdan sonra islam c;agnsuun Medine'nin dl§ma yaJ1lmast i~in buyiik ~abalar gostertlmi~ti. Mekke'nin fethi ve Havazin kabilesinin yenilmesi, arkasmdan Taif Kenti'nin de islam birligine kat!.lmastyla Hicaz bOlgesi bu kutlu dine boyun egmi~ti. Arhk islam davetini Arap yanmadasmm dl~ma ~trmanm zamaru gelmi§ti. Bunun i~in de ba§ta Bizans ve Sasani imparatorlan olmak t1zere Habe§istan krah, Mtsrr Mukav­kis"i ve Gassani krallanna el~iler gonderilerek islam dinine davet edildiler.

Bu yoneticilerden Gassaru idarecilerinden ~urahbil. Hz. Peygamberin el~lsi Hfuis'i oldiirtmekle kalmarm~. Musliimanlan top yektln ortadan kaldlrmak i~in hazrrltklara da ba§larm~h. Rasulullah'm Bizans'tan donen el~isine Su­riye'de saldlr!.lmas1 ve e~yalannm yagmalanrnast bardag1 ta§rran son damla oldu. Hz. Peygamber 3000 ki~ilik bir kuvvet hazrrlayarak Zeyd b. Hfuise'nm komutanbgmda Surtye yoniine sevk etti.

40 ' Hz. Muhammed (sav) ve MesqjL

Mute denilen yere gelen Muslii.man askerler burada 100.000 ki~ilik bir kuvvetle kar~lla~b.lar. Bu iki kuvvet arasmda ~J.kan sav~ta Miislii.marllarm komutaru Zeyd b. Hause, sonra komuta}'l devralan Ca'fer et-Tayyar ve arka­smdan komutan olan Abdullah b. Revaha pe~ pe~e ~ehit oldular. Bunlarm ~ahadetinden sonra Muslii.marllar kendilertne komutan olarak Halid b. Ve­lid'i sec;tiler. Ertesi giin ordusunu yeni bir dlizen i~elisinde sava~ meydaru­na siiren Halid'in bu taktlgi i~e yara&. Muslii.marllara yardunc1 kuvvetlerin geldigini sanan Bizans ordusu ne yapacaglDl tartl~mak fuere durdugu bir esnada Halid, hucum emli verdi ve 100.000 ~illk iistiin kuvvetleli bozguna ugrabna}'l b~ar&. Hemen akabinde de muzaffer bir komutan olarak sava~ meydaruru terk edip Medine'n:in yolunu tuttu. Boylece Miislii.man kuvvetlerin top tan yok edilmele.rini engelleyerek buyiik bir ba~anya i.mza atb. Halid'in bu Iru;rnaz taktigi dii~mana buyiik bir korku verdi, Musiilman lruvvetleli takibe dahl yeltenemediler . Halid bu ba~aTlSmdan sonra Peygamber'den Seyfullah {Allah'm kilicl) unvaruru al&.

Mute sava~1 Muslii.marllarla Huistlyan Bizarls'm kar~1 kar~1ya geldigi sa­va~larm ilkldir. Bu sava~tan soma Muslii.marllarla Huistlyanlar arasmda Dogu Roma imparatorlugunun 1453 tarihinde Osmarili hakaru Fatih Sultan Mehmet tarafmdan tarihe gomiilmesine kadar siiren yiizlerce sava~ meydana gelecektir.

i .Tebuk Sava§t (631}

islam'm nlizulii don eminde ba~layan ve yillarca siiren Bizans ile Sasani imparatorlugu arasmdaki sav~lar Bizans'm haki.rniyeti ile netlcelenmi~ti. Sa­sanileli yenmi~ olduklan ic;in de biiyiik bir moral depolam!~?lar&. Bu moralle Hicazda dogan ve dogu smrrlarlDl tehdit eden islam devletini daha fazla buyii- · meden yok etmeye karar verdiler ve hazrrhklara ba§la&lar.

Ote taraftan Bizans ve Gassarlilerin gu~lu bir orduyla saldtrmak U.Zere ha­Zlfhk yaptlklan babeli Medine'ye ula~?mca buyiik bir panik ya§an&. Hz. Pey­gamber bu panigin oniine. ancak Bizans'm lizerine yfui.imekle gec;ebilecegine karar verdi ve zorluklar ic;elisinde 30.000 ki!}ilik bir lruvvet olu§turdu. Meyda­na getirilen bu kuvvetin tec;hizabrun tamam1 Hz. Ebubekir. Hz. Orner ve Hz. Osman gibi zengin Muslii.marllarm bagt~?lanyla tedarik edildi. ·

Hazrrhklarm bitiminden soma Peygamberimiz. Hz. Ali'yi Medine'de vekil b1rakarak ordWlun ba§mda Suriye'ye dogru hareket etti. Muslii.marllarm · gucu ve sava~?a istekli olu~u habeli Bizans ordusuna ula~?mca. du~?man kuv­vetlerinin sinip onlarla kar§lia~?ma}'l goze alamamasma neden oldu. Tebuk'e giden MU5lii.man1ar, b urada 20 giin kal&ktan soma geli dondiiler. Hicretin dokuzuncu yilinda cereyan eden bu hadise Muslii.marllara biiyiik bir prestij sagla& ve islam c;agnsmm Arap yartmadasmm di~?mdan da duyulmasma ne­den oldu. Tebuk seferinin h emen akabinde Arap kabileleri pe§ pe~e Medine'ye

Hz. Muhammed'in Hayao 41

gelerek islam devletine bagJ..Wklanru ilan ettiler. Bu ylla, Medine'ye gelen el9i­lerin fazlalJgutdan dolayt Senetu'l-Vufud. (e~Uer ytlt) denilmektedir.

9 . Hz. Muha.mmed'in Son Zamanlan ve Vefatt

a. Veda Hacc1 ve Veda Hutbesi (632)

Miisliimanlar Arap Yanmadasl'run tamammm yakmma hakimiyet lrur­

mw~. Kur'an'm son ayetleri de yava~ yava~ inmeye ba~l~b.. Arb.k islam d1ni ta.mamlamyordu. Hac ibadeti hicretin 9. Ytlmda farz lolmnu~ll. 0 yll hac menasi.kini Hz. Ebiibekir idare etmi~ti. Hicretin 10. Yt.lmda hac·mevslmi yak­la§tlgiDda, bu kutlu ibadetin Hz. Peygamber- tarafindan idare edilecegi tiim

sahabllere'duyuruldu. Hz. Peygamber ile hac etmek isteyen yiiz binin lize­

rindeki Miisliiman, Mekke'de toplandl. Hz. Peygamberin yapb.gt bu hac ilk ve son hac ibadetidir. Peygamberimiz burada degi~ik yerlerde bazi konu~malar yapb.. Musliimanlara, yapmalanru iSte~gi son ~eyleri soyledi. Bir nevi onlarla vedala~ll. Bundan dolayi da bu hacca v eda hacc1, yapb@ bu konu~malara da veda hutbesi denilmi~tir.

islam din.lni bir nevi ozeti konumunda olan bu konu~mal~. oneminden dolayt, ozetleyerek tek metin halinde ~a@ya alJyoruz.

Veda Hutbesi

MHamd. ve ~Ukiir AUah'a mahsustur. Ona hamd eder ve kendisinden yardun dil.eriz. Ondan b~lanma. diler ve kendisine yoneliriz. Nefislerimizin koti.L­lfllclerinden., ameUerimizin ~errinden AUah'a srgmUlZ. AUah lcimi dogru yola Uetirse, o lcimse ~in. [artrk/ saptkl!.Jc olamaz. Kimi saptklrga sevk ederse [artrk] o kimse ~in. dogru yola sevk eden Tca.l.m.a.m.t.$trr. AUah'tan b~ka ilah olmaiit· gma., onun birl@in.e ve e$in.in. bulunmadrgma $ahadet ederim. Yine ~ahadet ederirn ki Muhammed_onun kulu ve ef.9isidir.

Ey AUah'm ku1.lan! Sizlere AUah'tan korkup,· 9ekin.menizi tavsiye eder, sizi ona itaatte bul.unmaya ie$vilc ederim. Bu suretle en iyi ve haytrlt olan bir ~ey ile [sozlerirne/ b~lamak istiyorum.

MO ha1de ey in.sanlar! Size Q9tklad.zgun $eyleri dinleyiniz. Zira bilmiyorwn bu ytldan sortra bulurtdugwn bu yerde belki de sizinle telcrar bulw;amaya­cagun. Ey in.sanlar kanmtZ (canmtZ/, malmtZ, namus ve $erejiniz, Rabbin.iz ile bulu­$acagmtZ [gime/ kadar, bu mahald.e [Meklce], bu ayda[Zi'l-Hicce] bu giinim mulcaddes olmastgibi mulcaddestir.

-Dilckat edin. tebl@ ettim mi?

Ashabm tamanu. hep bir a91Zdan -Evet

Diye bagu-dtlar.

Peygamberirniz de MAUalum $ahit ol" dedi ve devam ettL

!I 42 Hz. Muhammed {sav) ve Mesqjt

~Emanet olarale elinin altmda bir fiey bulW'lduran lcimse, onu lcend.isine ema­net eden !iahsa geri vennelidir. Ger~elcten artzle Cahiliyye doneminde mevcut riba lcCildmlrru~trr. $u lca.da.r var ld bor~ olarale verd@iniz sermayeniZ sizin­dir. Bu sureUe ne zulmedecelc ve ne de zulme u{jrayacaksmrz. Allah bundan boyle ribanm mevcut olmayacagma hiilcm.et:ti. Kald.rracagl!Tl We riba amcam Abbas'm ribastdrr. Ve yine Cahilliye devrinin lean davalart lcald.~trr. Kald.uacagl!Tl We lean davastAmcamAbbas'm lean davastdrr ......

"0 hald.e ey insanlarl E!ilerinizin sizin ii.zerinizde bir talcun halelart old.u{ju gibi sizin de onlar ii.zerinde bir talCI!Tl halelarmrz vardrr ... Kadmlara en iyi §eldlde davranmrz. Ciinlcii onlar siZe stg1Tl1Tllfi, himaye ve lcorwnanrz altma g~ lcimselerdir. Kendi lcendileri ~in bir §eye sahip degildirler ve siZ onlart Allah'm bir emaneti olaralc ~ bulunuyorsunuz. OnlaraAllah'm adtyla he-

. lalinden yalcla!irn. Kadmlar hususW'lda Allah'tan /cor/cup ~eldnin ve onlara lcar§t en iyi davran{!ita bulun.un.. Dilclcat edin tebl@ ettim mi?

Ashabm tamamt hep bir agrzdan

-Evet

Diye bagrrdtlar. PeygamberimiZ de

~AllahllTl !iahit ol" dedi ve devam et:ti.

Ey insanlar! Mil'minler lcardefitir. Bir lcimse ~ bir lcarde§inin malmt yemek onun tam rtZastm elde etmedilc~e helal olmaz. DUdeat edin tebl@ ettim mi?

Ashabm tamamt hep bir agrzdan

-Evet

Di.ye bagtrdtlar" Peyga.mberimiz de

"Allah'l!Tl !iahit ol" dedi ve devam et:ti.

~Bundan sorrra kilfre girip bir biriniZi bogazlar hale gelmeyiniZ. Ger~elcte ben size oyle !ieyler brralctyorum lei. ona stlaya sardrr da sebat ederseniZ saptlclt­ga dil!imezsiniz, buAllah'm lcitabt ve peygamberinin silrrrtetid.ir. Dildcat edin

· tebl@ ettim mi?

Ashabm tamarru hep bir agrzdan

-Evet

Diye bagrrdll.ar" Peygamberimiz de ~AllahllTl §ahit ol" dedi ve devam et:ti.

Ey insanlar Rabbiniz bir, atanrz birdir. Hepiniz Adem'den tilremi!i bulunu­yorsunuz. Adem ise topraktan yarattlml!itrr. Allah lcatmda en yilce olanmrz, talcva sahib£ olarunrzdrr. Bir Arabm Arap olmayan ii.zerinde ilstilnwgil yolc­tur. Varsa bu talcva yonilndedir. Dilcleat edin tebl@ ettim mi? ...

Ashabm tamamt hep bir agrzdan

-Evet

Diye bagudrlar" PeygamberimiZ de

~Allah'llTl !iahit ol" dedi.

Hz. Muh_ammed'in Hayab 43

b. Hz. Muhammed'in Vefatt (632)

Hz. PeygamberVeda Ha~ct'run akabinde Medine'ye dondii. Klsa siire·sonra hastalandl. $iddetli ba§ agnlan ve yiiksek ate§i vardl. HastalJgmm ilk za.man­lannda en azmdan namaz vakitlerinde mescide iniyor, halka namaz loldlnyor­du. HastalJgmm sonlanna dogru namaz da loldrramaz oldu. Vakit namazlaruu onun yerine Hz. Ebiibekir klldlnyordu. Kaynaklarumz Hz. Peygamberin son iki gtiniinde evinden hi~ ~lkmadlg1n1 belirtmektedirler.

Hz. Peygamber hastalJ~ esnasmda bile Miisliimanlann problemleri ile il­gilenmekteydi. Onun hastalJ~ esnasmda Suriye yoniinden yeni haberler gel-

~ . mekte ve Bizans ordulanrun Medine'ye saldrracagt soylentileri yayll.maktaydl.

Bu soylentilerin oniine ge~mek ve Bizans sorununu tamamen ~ozmek i~in biiyiik bir ordu hazrrladl ve ba§ma Zeyd b: Hartse'nin oglu Osame b. Zeyd b. Hartse'yi getirdi. Ordu Suriye'ye dogru sefere ~lkmadan da 632 yili.run Haziran aymda Medine'de vefat etti.

Onun oliimii Miisliimanlan derinden yaraladl ve fudii. Arb.k Yiice Allah ile aralanndaki halka yok olmu~tu. Allah'tan kendilerine mesaj getiren hi~ kimse olmayaca.ktl. <;iinkii Allah Resulil Hz. Muhammed, peygamberlerin sonuncu­su idi. Bunu dii§iinen sahabelerden ba.ziSl onun ol~iinii kabullenememi§, olmedigini soylemi§tir. Hatta Hz. Omer lohclill ~ekerek oldiigtinii soyleyenleri

lohctyla dograyacaglill soylemi~tir. Bunu duyan Hz. Ebiibekir minbere ~lkmt~. hallo siik:iinete davet etmi§ ve

"Muhammed'e tapanlar bllslnler ki Muhammed olmu~tur. Allah'a tapanlar bUslnler ki Allah, OliimsUzdlir" dedikten sonra" "Muhammad ClllCak bir peygamberdir. Ondan once de peygamberler ge~;mi!jtir. Olii.r veya oldilriilii.rse geri mi dOneceksiniz? Geriye d.Onen Allah' a bir zarar vermez. Allah ~Ukredenlerin miikdfahm verecektir. "(Al-i im­ran, 144/ Ayetlnden hemen sonra "Ey Muhammed ~Ctphesiz sen de olecelcsin, onlar da olecekler"[ Ziimer, 30/

ayetini okumu~tur. Bu ayeti duyan Hz. Orner elindeki lohc1 brrakrru~ ve sa­kinle§mi~tir. Peygamberimiz Hz. Muha.mmed'in o miibarek viicutlan damadl ve amcasmm oglu Hz. Ali, amcas1 Hz. Abbas ve amcasmm ~ocuklan Fazl b. Abbas ile Kusem b. Abbas gibi yakmlan tarafindan ytkandl kefenlendi ve Hz.

· Ai§e'nin odasmda. Mescidu'n-Nebevi'nin yanmda topraga verildi. Hz. Peygam­

ber?n gomiilii bulundugu bu yer daha sonraki c;e§itli geni§lemelerden sonra bu giin Mescid-i Nebevi'nin ic;erisinde ka.l.nll~ ve Kubbetu'l-Hadra {Ye§il Kub­be) olarak anl1tr olmu~tur.

44 Hz. Muhammed (sav) ve Mesqjt

Kayn.akl.ar

Afzalurrahman: seret AnsUcloped~l. I-VI. inkuap Yaymlan, istanbul 1996. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesqjt Sempozywrw.. islami ilimler Derglsl Yay. Corum

2006.

Omek insan Hz. Muhammed. (ed. M. Mahfuz Soylemez). Corum Ca@ Egitim Vakfi Yay­

nlan. Corum 2006. tbn ishak (151/768), Siretu.ibnishalc, (thk. Muhammed Hamidullah), Konya 1981.

tbn Hi~am (218/833). es-Siretu.'n-Nebeviyye, (thk. Mustafa es-Sa.kka), I-IV. Kahlre

1955.

tbn Sa'd (230/844). et-Tabakatu'L·Kribrd. I-IX. tbn Hazm (456/1064), Cevdmiu's-Sire, (thk. ihsan AbbaS}, Kahlre ts. tbn Seyyidinnas (734/ 1334). UyCutu'l·Eser .fi FilnCutl'L·Megiizi ve·~·$emdil ve's-5iyer.

' I-II. Beyrut. ·

tbn !<ayyim el-Cevztyye (751/1350), Zdd.u'L·Meiid..fiHeydiHayri'L-ibdd.. I-N. Mls1r 950.

tbrahim San~. Hz. Muhammed ve Evrensel Mesqjt. Diynet i~lerl B~kanhgt Yaymla­

n, Ankara 2003.

Mehmet Mahfuz Soylemez, Hz. Muhammed ve Omek Ahlaki K~U@I, Cagn Vakfi Yaym-

lan. Corum 2005.

Muhammed Hamldullah, islam Peygamberl, (trc. Salih Tug) istanbul1987.

Mustafa Asrm Koksal, islam Tarihi. I-XVIII. ~amll Yaymlan, istanbul 2003.

Valodi (207 /822), Kitabu'L·MegCizi. thk. Marsden Jone:;. I-m. Beyrut 1966.