ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԱՄՍԱԳԻՐԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹԵԱՆՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

Ապրիլ

2018Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՀԵ . ՏԱՐԻ

ՀՐԱՄԱՆԱՒ

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵՒ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ

ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

«Էջմիածին» կրօնագիտական եւ հայագիտական ամսագիր

ԽմբագրակազմԳլխաւոր խմբագրի պաշտօնակատար՝

Տ. Անդրէաս աբեղայ Եզեկեան

Խմբագիրներ՝Արփինէ Չանթիկեան, Լիլիթ Յակոբեան

Տեխնիկական խմբագիր՝ Գոռ Գրիգորեան

Խմբագրական խորհուրդ

Վահան եպիսկոպոս Յովհաննիսեան (Ֆրանսիա), Անուշաւան եպիսկոպոս Ժամկոչեան (Երեւանի պետական համալսարան,

Աստուածաբանութեան ֆակուլտէտ), Գէորգ եպիսկոպոս Սարոյեան (Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան),

Շահէ ծայրագոյն վարդապետ Անանեան (Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Զաքարիա ծայրագոյն վարդապետ

Բաղումեան (Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Դանիէլ վարդապետ Ֆընտըգեան (ԱՄՆ Հայոց

Արեւելեան թեմ), Գարեգին վարդապետ Համբարձումեան (Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Հրաչ սարկաւագ

Սարգիսեան (Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Գէորգ Տէր-Վարդանեան (Մաշտոցի անուան Մատենադարան,

Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Դաւիթ Գիւրջինեան (Երեւանի Վ. Բրիւսովի անուան պետական

լեզուահասարակագիտական համալսարան, Գէորգեան հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Անահիտ Աւագեան (Գէորգեան

հոգեւոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Գոհար Մուրադեան (Մաշտոցի անուան Մատենադարան), Ազատ Բոզոյեան (ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտութեան ինստիտուտ), Ալեքսան Յակոբեան (ՀՀ ԳԱԱ Արեւելագիտութեան ինստիտուտ), Մհեր Նաւոյեան (Երեւանի

պետական կոնսերւատորիա), Աննա Արեւշատեան (Երեւանի պետական կոնսերւատորիա), Արամ Մարտիրոսեան (Ֆրանսիա, Փարիզ-Նանտերի

համալսարան), Իզաբէլ Էօժէ (Ֆրանսիա, Մոնպելիէի համալսարան), Աննա Շիրինեան (Իտալիա, Բոլոնիայի համալսարան)

“Etchmiadzin”Review of Religious Studies and Armenology

Editorial staffActing Chief Editor - Rev. Fr. Andreas Yezekyan

Editors Arpine Chantikyan, Lilit Hakobyan

Technical editor - Gor Grigoryan

Editorial Board

Bishop Vahan Hovannisian (France), Bishop Anushavan Zhamkochyan (Yerevan State University, Faculty of Theology), Bishop Kevork Saroyan (Kevorkian

Theological Seminary (Theological University), Proto-Archimandrite Shahe Ananyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Proto-Archimandrite Zakaria Baghumyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University),

Archimandrite Daniel Findikyan (USA, Eastern Armenian Diocese), Archimandrite Karekin Hambardzumyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Deacon Hratch Sarkissian (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Gevorg Ter-Vardanyan (Matenadaran, Kevorkian Theological Seminary (Theological

University), Davit Gyurjinyan (Yerevan Brusov State University of Languages and Social Sciences, Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Anahit

Avagyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Gohar Muradyan (Matenadaran, Yerevan), Azat Bozoyan (Institute of Oriental Studies, National Academy of Sciences of the Republic of Armenia), Alexan Hakobyan (Institute of Oriental Studies, National Academy of Sciences of the Republic of Armenia),

Mher Navoyan (Yerevan State Conservatory), Anna Arevshatyan (Yerevan State Conservatory), Aram Martirosian (France, University of Paris-Nanterre (Université

Paris-Nanterre), Isabel Augé (France, University of Montpelier (Université Paul Valery-Montpellier), Anna Sirinian (Italy, University of Bolognia (Universitá di Bologna)

ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ

ԿՈՆԴԱԿՆԵՐ

ՕՐՀՆՈՒԹԵԱՆ

ԳՐԵՐ

ՆՈ ՐԻՆ ՍՈՒՐԲ ՕԾՈՒ ԹԻՒՆՏ. Տ. ԳԱ ՐԵ ԳԻՆ Բ. ԱՄԵ ՆԱՅՆ ՀԱ ՅՈՑ ԿԱ ԹՈ ՂԻ ԿՈ ՍԻ ՊԱՏ ԳԱ ՄԸ

ՄԵՐ ՏԷՐ ՅԻ ՍՈՒՍ ՔՐԻՍ ՏՈ ՍԻ ՍՈՒՐԲ ՅԱ ՐՈՒ ԹԵ ԱՆ ՏՕ ՆԻ ԱՌԻ ԹՈՎ

(Սուրբ Էջ մի ա ծին, 1 ապ րի լի 2018 թ.)

Յա նուն Հօր եւ Որդ ւոյ եւ Հոգ ւոյն Սրբոյ. ամէն:

«Ե՛ս եմ յա րու թիւն եւ կե անք. որ հա ւա տայ յԻս, թէ պէտ եւ մե ռա նի՝ կեց ցէ՛»

(Յովհ.11. 25-26):

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ հա ւա տա ցե ալ ներ,

Քրիս տո սի Սուրբ Յա րու թե ան հրա շա զարդ տօ նին ուրա խու թիւնն ու

խնդու թիւ նը մեր հո գի նե րում՝ ձայ նա կից ենք հրեշ տակ նե րին՝ փո խան ցե-

լով մի մե անց «Քրիս տոս յա րե աւ» կե նա րար աւե տի սը: Թա փուր է Տի րոջ

գե րեզ մա նը, յայտ նու ած է Նրա աս տու ա ծա յին զօ րու թիւ նը, եւ իրա կան

է մա հու ան պար տու թիւնն ու կե ան քի յաղ թա նա կը: Այ սօր յա րու թիւն

առած Քրիս տոս Իր բո լոր հե տեւ որդ նե րին բե րում է յա ւի տե նա կան կե-

ան քի բերկ րա լի խոս տու մը. «Ես իսկ եմ յա րու թիւն եւ կե անք. ով հա ւա-

տում է Ինձ, թէ պէտ եւ մեռ նի, կապ րի»:

Քրիս տո սի Յա րու թե ան ող ջոյ նը փո խան ցե լով, մենք, սի րե լի նե՛ր,

հաս տա տում ենք մեր հա ւատ քը, որը հիմ նու ած է Յա րու թե ան տի ե զե-

րա նո րոգ հրաշ քի վրայ: Հա ւա տում ենք, որ Քրիս տո սի Յա րու թե ամբ

ան մա հու թե ան ու յա ւի տե նա կան կե ան քի ար շա լոյ սը ցրել է կորս տա բեր

մեղ քի խա ւա րը: Հա ւա տում ենք, որ մա հու ան առաջ ան զօր մարդ կա յին

կե ան քը վե րա փո խու ում է երկ նա յին զօ րու թե ամբ, ժա մա նա կա ւո րը վե-

րա ծու ում է յա ւի տե նա կան գո յու թե ան: Հա ւա տում ենք, որ Փրկչին ու

6 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

Նրա ան մա հու թե ան շնոր հին հա ղոր դակ ցու մը նո րո գում է կե ան քը, խա-

չե րը դարձ նում ծաղ կե ալ, գող գո թա նե րը՝ յաղ թու թե ան բար ձունք ներ:

Հա ւա տում ենք, այո՛, որ մարդ կա յին մեր տկար ուժե րին ըն դա ռաջ եկող

Աս տու ծոյ Սուրբ Հո գին լու սա ւո րում է մեր հո գեւ որ տե սո ղու թիւ նը եւ

զօ րաց նում մեզ՝ ըն թա նա լու մեղ քից դէ պի առա քի նու թիւն, ըն թա նա լու

դէ պի մեր Տէ րը, որ պէս զի Նրա հետ կե անք ունե նանք եւ ժա ռան գա կից

լի նենք երկ նա յին ար քա յու թե ա նը:

Հա ւա տալ Քրիս տո սի Յա րու թե ա նը նշա նա կում է Սի մոն Կիւ րե նա ցու

պէս անտր տունջ Քրիս տո սի խա չը կրել կե ան քի յաղ թա նա կի աներկ բայ

վստա հու թե ամբ, Յով սէփ Արի մա թա ցու նման բա րե գոր ծու թիւն ներ կա-

տա րել, իւ ղա բեր կա նանց նման հա ւատքն ու հա ւա տար մու թիւ նը պահ-

պա նել եւ Քրիս տո սի Յա րու թե ան ուրա խու թիւ նը սփռել, առա քե ալ նե րի

պէս աշ խար հը Քրիս տո սի Յա րու թե ան լոյ սով լու սա ւո րել: Այս պէս մի այն

կա րե լի է ար ժա նա նալ Փրկչի խոստ մա նը՝ հա ւատ քի զօ րու թե ամբ մա հու-

ան իշ խա նու թիւ նը թօ թա փե լու եւ յա ւի տե ան ապ րե լու:

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ ժո ղո վուրդ, Քրիս տո սի Յա րու թե ան հրա շա-

զարդ իրո ղու թիւ նը մար դու եւ աշ խար հի փրկու թե ան մի ջոցն է, աս-

տու ա ծա յին ան սահ ման սի րոյ ու հո գա ծու թե ան վկա յու թիւ նը, նե ղու-

թիւն նե րի ու դժու ա րու թիւն նե րի յաղ թա հար ման զօ րու թիւ նը: Թով-

մա սի նման երկմ տող աշ խար հին յա րու ցե ալ Քրիս տոս ցոյց է տա լիս

Իր վէր քե րը, որ պէս զի բու ժու են պա տե րազմ նե րի ու աղէտ նե րի պատ-

ճա ռած վէր քերն աշ խար հի: Ցոյց է տա լիս Իր չար չա րանք նե րի հետ քե-

րը, որ պէս զի դա դա րեն մարդ կա յին հո գու տա ռա պանք նե րը, լռեն ատե-

լու թե ան ձայ նե րը, մեր ժու են կոր ծա նա րար ուղի նե րը, որ պէս զի գա լի քի

հան դէպ վստա հու թիւն փնտրող մարդ կու թիւ նը ըն դու նի Փրկչի Յա-

րու թե ան զօ րու թիւ նը՝ առա քե ա լի պէս բա ցա կան չե լով՝ «Տէ՛ր իմ եւ Աս-

տուա՛ծ իմ» (Յովհ. Ի. 28):

Աս տու ա ծա տուր այդ զօ րու թե ամբ ու շնոր հով է յա րա տեւ ել մեր

ժո ղո վուր դը՝ պատ մու թե ան մէջ դի մա կա յե լով դա ռը հա րու ած նե րի ու

կեր տե լով իր ձեռք բե րում նե րը: Քրիս տո սով, յա րու թե ան ու փրկու թե-

ան հա ւատ քով մենք վեր յառ նե ցինք մեր խա չե լու թիւն նե րից, վե րա-

հաս տա տե ցինք մեր պե տա կա նու թիւ նը, ձեռ նա մուխ եղանք նե ղու թիւն-

նե րը թօ թա փե լուն, մեր իրա ւունք նե րի պաշտ պա նու թե ա նը եւ առա ւել

բա րօր գա լի քի կերտ մա նը: Մեր ժո ղովր դի առա ջըն թա ցը, մեր պե տու-

թե ան հզօ րա ցու մը եւ ի սփիւռս աշ խար հի մեր կե ան քի պայ ծա ռու թիւ նը

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 7

պայ մա նա ւո րու ած են իւ րա քան չիւ րիս մէջ Քրիս տո սի ներ կա յու թե ամբ,

Նրա Յա րու թե ան զօ րու թե ան ներ գոր ծու թե ամբ եւ մեր ար ժա նա ւո րու-

թե ամբ Փրկչի խոստ մա նը. «Ես իսկ եմ յա րու թիւն եւ կե անք. ով հա ւա-

տում է Ինձ, թէ պէտ եւ մեռ նի, կապ րի»:

Սի րե լի՛ հա ւա տա ւոր զա ւակ ներ Մեր, շա րու նա կենք ապ րել ու գոր-

ծել Քրիս տո սի հետ: Մեր ըն տա նիք նե րում խնա մենք ու վառ պա հենք

հա ւատ քի լոյ սը, հա սա րա կա կան ու ազ գա յին մեր կե ան քում հաս տա-

տուն պա հենք մի մե անց հան դէպ հո գա ծու թիւնն ու զօ րակ ցու թիւ նը,

սէրն ու մի աս նու թիւ նը: Շա րու նա կենք ապ րել հա ւատ քով, որ պէս զի

այս օր հնչող «Քրիս տոս յա րե աւ» աւե տի սը զօ րաց նի մեզ ապա գա յի

հան դէպ լա ւա տե սու թե ամբ ու վստա հու թե ամբ, կամ քով ու կո րո վով`

հա կա ռակ ամեն ար գել քի ու նե ղու թե ան, ջանք թա փե լու, ստեղ ծե լու,

հո գա լու, որ իրա գոր ծենք առա ջըն թա ցի մեր նպա տակ նե րը, հայ րե նա շէն

մեր ծրագրերն ու ազ գա յին իղ ձե րը: Թող մեր սրտե րը քա ջա լե րու են այ-

սօր մեզ յայտ նու ող յա րու ցե ալ Տի րո ջով` սի րով եւ մի աս նու թե ամբ ըն-

թա նա լու ազատ նոր կե ան քի մեր ուղին՝ միշտ հա ւա տա րիմ մնա լով մեր

Տի րոջ պա տու ի րան նե րին եւ հաս տա տուն պա հե լով մեր ըն թաց քը դէ պի

յա ւի տե նու թիւն:

Մեր Տէր Յի սուս Քրիս տո սի Յա րու թե ան բեր կրա լի աւե տի սով ող ջոյն

ենք բե րում Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Արամ Ա. Մե ծի Տանն Կի լի կի ոյ Կա թո ղի կո սին,

Երու սա ղէ մի Հա յոց Պատ րի արք Ամե նա պա տիւ Տ. Նուր հան ար քե պիս-

կո պոս Մա նու կե ա նին: Աղօ թում ենք հի ւան դու թե ան մահ ճում գտնու-

ող Ամե նա պա տիւ Տ. Մես րոպ ար քե պիս կո պոս Մու թաֆե ան Պատ րի ար քի

հա մար: Ի Քրիս տոս սի րով ող ջու նում ենք քոյր Եկե ղե ցի նե րի հո գեւ որ

պե տե րին եւ նրանց հա ւա տա ւոր հօ տին: Հայ րա պե տա կան օրհ նու թե ամբ

ող ջու նում ենք Սրբա զան Պա տա րա գի արա րո ղու թե ա նը ներ կայ Հա յաս-

տա նի Հան րա պե տու թե ան նա խա գահ տի ար Սերժ Սարգ սե ա նին`առա ջին

տիկ նոջ հետ, ընտ րե ալ նա խա գահ տի ար Ար մէն Սարգ սե ա նին, ող ջոյն

ենք յղում Ար ցա խի Հան րա պե տու թե ան նա խա գահ Տի ար Բա կօ Սա հա կե-

ա նին, հա յոց պե տա կան աւա գա նուն, Հա յաս տա նում հա ւա տար մագ րու-

ած դի ւա նա գի տա կան առա քե լու թիւն նե րի ներ կա յա ցու ցիչ նե րին: Հայ-

րա պե տա կան Մեր սէրն ու օրհ նու թիւնն ենք բե րում մեր Սուրբ Եկե ղե-

ցու ողջ հո գեւ որ դա սին եւ հա ւա տա ւոր մեր ժո ղովր դին ի հայ րե նիս եւ

ի սփիւռս:

8 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

Աղօ թում ենք առ մեր Տէ րը Յի սուս Քրիս տոս, որ մեր հայ րե նի քում

ու ողջ աշ խար հում մշտա պէս սփռու ած մնան Իր Յա րու թե ան կե նա րար

պար գեւ նե րը, խա ղա ղու թիւ նը հաս տա տուի աշ խար հում, մարդ կանց

սրտե րում, մեր երկ րի սահ ման նե րում: Հայ ցում ենք, որ Փրկչի Յա-

րու թե ան շնորհ նե րով զօ րա ցած՝ Մեր զա ւակ նե րի ամեն գործ զար թօնք

ու լու սա ւո րու թիւն բե րի ազ գա յին մեր կե ան քին, եւ աս տու ա ծաշ նորհ

պար գեւ նե րը հո վա նի լի նեն մեր ժո ղովր դին՝ այ սօր եւ միշտ ցնծու թե ամբ

աւե տե լու.

Քրիս տոս յա րե աւ ի մե ռե լոց,

Օրհ նե ալ է Յա րու թիւնն Քրիս տո սի:

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 9

Տ. ԳԵՂԱՐԴ ԱԲԵՂԱ ՀՈՎՀԱՆՆԻՍՅԱՆԻ ՔԱՐՈԶԸ`ԽՈՍՎԱԾ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱՃԱՐՈՒՄ

ՆՈՐ ԿԻՐԱԿԻԻՆ ՄԱՏՈՒՑՎԱԾ Ս. ՊԱՏԱՐԱԳԻՆ

(8 ապ րի լի 2018 թ.)

Յա նուն Հօր եւ Որդ ւոյ եւ Հոգ ւոյն Սր բոյ. ա մէն։

«Քրիս տոս յա րու ցե ալ է ի մե ռե լոց, առա ջին պտուղ ննջե ցե լոց. Քան զի մար դով եղեւ մահ, եւ մար դով` յա րու թիւն մե ռե լոց:

Որ պէս Ադա մաւն ամե նե քին մե ռա նին. նոյն պէս եւ Քրիս տո սիւ ամե նե քին կեն դա նաս ցին»

(Ա. Կոր. ԺԵ. 20-23):

Սի րե լի՛ քույ րեր եւ եղ բայր ներ, հա վա տա ցյա՛լ ժո ղո վուրդ, ահա մենք

օրեր առաջ մեծ ոգեւ ո րու թյամբ տո նախմ բե ցինք մեր Տեր եւ Փրկիչ Հի-

սուս Քրիս տո սի Հա րու թյու նը, որը մեր փրկու թյունն է եւ ճա նա պար հը

դե պի հա վի տե նու թյուն, երկն քի ար քա յու թյուն: Եվ մենք այդ օրը կո չում

ենք Զա տիկ: Մեր Եկե ղե ցում Զատ կին հա ջոր դող՝ Հի նանց շրջա նի այս

առա ջին կի րա կին կո չում ենք Կրկնա զա տիկ կամ Նոր կի րա կի. ի՞նչ խոր-

հուրդ ունի այս կի րա կին:

Սի րե լի նե՛ր, այս կի րա կին նոր է ան վան վում, որով հե տեւ Քրիս տո սի

խա չե լու թյամբ եւ հա րու թյամբ մեր կյան քը նո րոգ վեց, նոր ճա նա պարհ

ըն դու նե ցինք՝ կոր ծա նու մից դե պի փրկու թյուն, նոր լույս ծա գեց մեր

վրա՝ փրկու թյան հույ սը: Ինչ պես Պո ղոս առա քյալն է ասում. «Այ լեւս

ծա ռա ներ չեք, այլ որ դի ներ եւ ժա ռանգ ներ Աստ ծու» (հմմտ. Գաղ. Դ. 7),

հե տեւ ա բար այս կի րա կին Նոր կո չե լով՝ ի նկա տի ունենք մեր նոր կյան-

քը: Իսկ Կրկնա զա տիկ ան վա նու մով ի նկա տի ունենք մեր մեղ քե րից, մեր

մարմ նա վոր կրքե րից ազա տու մը, քան զի առա ջին՝ Հա րու թյան կի րա կի ին

Ք Ա Ր Ո Զ Խ Օ Ս Ա Կ Ա Ն

10 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

Քրիս տոս խա չի վրա իր մա հով, իր թա փած ա րյու նով մաք րեց մեր մեղ-

քե րը եւ հա րու թյուն առավ՝ շնորհ տա լով մեզ փրկվե լու՝ ըստ հո գու եւ

հա վատ քի: Սա կայն այս կի րա կին մեր մարմ նա կան կրքե րից նո րից զատ-

վե լու, ազատ վե լու կի րա կի է, ցան կու թյուն նե րից եւ այն ամե նից, ին չը

ծան րա բեռ նում է մեր մար մի նը: Ահա դրա հա մար Կրկնա զա տիկ, Նոր

կի րա կի՝ նոր մար մին, նոր կյանք եւ ազա տում մեղ քե րից ու կրքե րից:

Սի րե լի նե՛ր, Քրիս տոս պատ վի րեց մեզ. «Սի րե՛ք եւ նե րե՛ք մի մյանց»:

Աստ ված ասում է. «Սի րե՛ք մի մյանց, ինչ պես ես ձեզ սի րե ցի, մաքր վե ցե՛ք

ձեր մեղ քե րից, առե՛ք լույ սը, լո՛ւյս եղեք աշ խար հի հա մար եւ գթա սիրտ

ու հո գա տար մի մյանց նկատ մամբ, լցվե՛ք սի րով դի մա ցի նի եւ Աստ ծու

նկատ մամբ եւ ապ րեք հա վատ քով» (հմմտ. Հովհ. ԺԳ. 34-35):

Ահա սա է մեր կո չը, մեր պատ գա մը: Այս Նոր կի րա կին տո նախմ-

բենք հո գու ուրա խու թյամբ եւ բերկ րան քով, քան զի ազատ վե ցինք մեր

մեղ քե րից եւ նոր կյանք վերց րինք Քրիս տո սով եւ թո թա փե ցինք մեր հին

կյան քի մեջ եղող մարմ նի կրքերն ու ցան կու թյուն նե րը: Եվ սկսե ցինք

նոր կյան քով ապ րել, նոր ճա նա պար հով ըն թա նալ, որ տեղ կա րեւ որ վել

են սե րը, խա ղա ղու թյու նը, առա քի նի ու բա րի գոր ծե րը: Ահա ին չին մենք

կոչ վե ցինք: Օրեր առաջ Քրիս տո սին փա ռա բա նե ցինք՝ ասե լով. «Տե՛ր, դու

ես իմ Փրկի չը, եւ քեզ նով է իմ փրկու թյու նը» եւ հո գեւ որ խան դա վա-

ռու թյամբ մի մյանց ող ջու նե ցիք՝ ասե լով. «Քրիս տոս հա րու թյուն առավ

իմ եւ քո հա մար, որ պես զի մենք եւս փրկվենք»: Եւ ահա մեր կյան քը

պետք է ապ րենք այն պես, ինչ պես Քրիս տոս է կա մե նում, որ պես զի երբ

գա ժա մա նա կը, բա խենք երկն քի ար քա յու թյուն դու ռը՝ ասե լով. «Տե՛ր,

Տե՛ր, բա՛ց ինձ քո ողոր մու թյան դու ռը» (շա րա կան), Աստ ված ներ սից

չգո չի եւ ասի՝ «Ո՞վ եք դուք, ես ձեզ չեմ ճա նա չում», այլ բա ցի իր փառ-

քի դռնե րը եւ ասի՝ «Արի՛ եւ քո խա ղա ղու թյո՛ւ նը գտիր իմ թա գա վո րու-

թյան մեջ, բա րի՛ եւ հա վա տա րի՛մ ծա ռա» (հմմտ. Մատթ. ԻԵ. 23):

Սի րե լի նե՛ր, թող Տի րոջ ողոր մու թյու նը, շնոր հը, Ս. Հո գին միշտ զո-

րաց նի ամեն քիս, որ պես զի կա րո ղա նանք այդ նոր կյան քը՝ զերծ մեղ քե-

րից եւ կրքե րից, հա րա տեւ պա հենք, հնա զանդ վենք Տի րոջ խոս քին, պա-

հենք Նրա պատ վի րան նե րը եւ ի կա տար ածենք:

Շնորհ, սէր Տե առն մե րոյ եւ Փրկչին Յի սու սի Քրիս տո սի եղի ցի ընդ

ձեզ եւ ընդ ամե նե սե անդ. ամէն:

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 11

Տ. ԶԱՔԱՐԻԱ ԾԱՅՐԱԳՈՒՅՆ ՎԱՐԴԱՊԵՏ ԲԱՂՈՒՄՅԱՆԻ ՔԱՐՈԶԸ՝ ԽՈՍՎԱԾ ՄՈՒՂՆՈՒ Ս. ԳԵՎՈՐԳ ԵԿԵՂԵՑՈՒՄ ԿՐԿՆԱԶԱՏԿԻ ՏՈՆԻՆ

(8 ապ րի լի 2018 թ.)

Յա նուն Հօր եւ Որդ ւոյ եւ Հոգ ւոյն Սրբոյ. ամէն:

«Տե՛ր իմ եւ Աստ վա՛ծ իմ» (Հովհ. Ի. 28):

Սի րե լի՛ ուխ տա վոր եւ բա րե պաշտ հա վա տա ցյալ ներ, առա քե լա հիմն

մեր սուրբ Եկե ղե ցու լու սե խո րան նե րից այս օրե րին «խա ղա ղու թիւն ամե-

նե ցուն»-ի հետ հնչում է նաեւ մեր Տի րոջ եւ Փրկչի` Հի սուս Քրիս տո սի

հրա շա փառ Հա րու թյան ավե տի սը` մեր հո գին ու սիր տը լցնե լով ան սահ-

ման ուրա խու թյամբ, մեր մտքից վա նե լով տխրու թյունն ու երկմտան քը

եւ ամեն քիս պա րու րե լով առա վել հույ սով եւ հա վա տով: Ուստի պա տա-

հա կան չէ, որ Ս. Զատ կին հա ջոր դող առա ջին կի րա կին կոչ վում է «Նոր

կի րա կի» կամ «Կրկնա զա տիկ», քան զի Ս. Հա րու թյան խորհր դով ամեն

ինչ նոր դար ձավ եւ վե րա զար թոնք ապ րեց: Իրա կա նում հենց Տի րոջ հա-

րու թյան իրո ղու թյունն է մեզ գո տեպն դում եւ ուժ տա լիս այս կյան քի

դժվա րու թյուն ներն ու փոր ձու թյուն նե րը հաղ թա հա րե լու հա մար, որով-

հե տեւ քրիս տո նյա ներս մահ վան դեմ հաղ թա նա կած Աստ ծո զա վակ ներն

ենք, մի Տի րոջ, ով ան սահ ման սի րում է մե զա նից յու րա քան չյու րին եւ

ամեն պահ նա խախ նա մում մեզ: Ս. Հա րու թյան պատ գա մը նոր կյան քի

խոր հուրդն ունի մեզ հա մար` աստ վա ծա պար գեւ կյան քին այլ տե սան-

կյու նից նա յե լու, ապ րե լու եւ գոր ծե լու այլ չա փա նիշ նե րով:

Ինչ պես այ սօր ապ րող նե րիս հա մար է կա րեւ որ Ս. Հա րու թյան իրա-

կա նու թյան ըն կա լումն ու հա վատ քով ըն դու նու մը, այն պես էլ դա րեր

առաջ էր` Տի րոջ առա քյալ նե րի օրոք: Մի պահ փոր ձեք պատ կե րաց նել

նրանց հո գե վի ճա կը. այս մար դիկ շրջել էին Հի սու սի հետ, ակա նա տես

եղել նրա կա տա րած բժշկում նե րին եւ հրաշք նե րին, լսել նրա ուսու ցում-

նե րը, զար մա ցել ու փոր ձել հաս կա նալ կա տար վա ծը, բայց նաեւ լքել էին

իրենց Վար դա պե տին չար չա րանք նե րի ժա մա նակ ու նրան մե նակ թո ղել

կյան քի կա րեւ որ հանգր վան նե րին: Տի րոջ աշա կերտ նե րը մարդ կայ նո րեն

12 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

ող բեր գու թյուն էին ապ րում եւ չէ ին հաս կա նում, թե ինչ է կա տար վում

շուրջ բո լո րը: Առա քյալ նե րի վա խերն ու կաս կած նե րը փա րատ վե ցին հա-

րու թյու նից հե տո Տի րոջ երեւ ում նե րի ժա մա նակ, երբ տե սան, որ Քրիս-

տոս անց նում է դռնե րի մի ջով, խա ղա ղու թյուն տա լիս, ցույց տա լիս

նրանց իր ձեռ քերն ու կո ղը եւ ուրա խաց նում նրանց: Եվ մի այն այդ

ժա մա նակ նրանք արթ նա ցան խո րը թմբի րից, վե րագ տան իրենց քա ջու-

թյու նը եւ հաս կա ցան, որ հա րու ցյալ Տերն իրենց հետ է, չի լքել:

Եվ ահա Կրկնա զատ կի այս լու սա վոր ու բերկ րա լի օրը Հա յոց Եկե ղե-

ցում ըն թերց վում է Հով հան նե սի Ավե տա րա նից մի հատ ված, ուր պատմ-

վում է Թով մաս առա քյա լի մա սին: Նա առա քյալ նե րի հետ չէր, երբ Հի-

սուս առա ջին ան գամ երեւ աց նրանց: Երբ աշա կերտ նե րը նրան հայտ նե-

ցին այս մա սին, Թով մա սը ոչ մի այն չհա վա տաց, այ լեւ պնդեց, որ կհա-

վա տա մի այն այն ժա մա նակ, երբ տես նի Հի սու սի ձեռ քե րի վրա մե խե րի

նշա նը, մատ նե րը դրանց մեջ դնի, իսկ ձեռքն էլ` կո ղի: Ըստ ավե տա րան-

չի՝ այս դեպ քից ութ օր հե տո Հի սուս կրկին երեւ ում է աշա կերտ նե րին

եւ նրանց թվում՝ Թով մա սին: Տե րը չհան դի մա նեց Թով մա սին, քան զի լավ

ճա նա չում էր նրան, այլ պար զա պես պատ վի րեց իր ուզածն անել: Թով-

մասն այս տեղ շատ կա րեւ որ խոս տո վա նու թյուն է անում` ասե լով. «Տե՛ր

իմ եւ Աստ վա՛ծ իմ»: Այս պատ մու թյունն ավարտ վում է Տի րոջ կեն սա տու

խոս քով. «Որով հե տեւ դու ինձ տե սար, հա վա տա ցիր. երա նի՜ նրանց, ով-

քեր չեն տե սել, բայց կհա վա տան»` հա վե լե լով, որ այս ամե նը գրվել է,

որ պես զի հա վա տանք, որ Հի սուս Քրիս տոս է Աստ ծո որ դին նրա անու նով

հա վի տե նա կան կյանքն ըն դու նե լու հա մար (Հովհ. Ի. 29, 31):

Չնա յած այս օրե րին մենք Հա րու թյան ավե տի սի քաղց րու թյունն ենք

վա յե լում, ուրա խա նում եւ ցնծում, բայց տես նում ենք նաեւ, որ Ս. Զատ-

կին հա ջոր դող առա ջին կի րա կի օր վա ավե տա րա նա կան ըն թերց վա ծը մեկ

ան գամ եւս շեշ տում է հա վատ քի կա րեւ ո րու թյու նը մար դու կյան քում:

Տե րը երա նի է տա լիս ոչ թե իրեն տես նո ղին ու հե տո հա վա տա ցո ղին, այլ

այն մար դուն, ով չի տե սել Աստ ծուն, բայց հա վա տում է, նրան, ով Իրեն

Տեր եւ Աստ ված է խոս տո վա նում Թով մա սի նման, եւ այդ պի սով հա վի-

տե նա կան կյանքն ըն դու նում:

Այ սօր, երբ մե կը տկար է իր հա վատ քի մեջ կամ թե րա հա վատ, նմա նեց-

նում են այս առա քյա լին եւ «ան հա վատ Թով մաս» կո չում: Բայց ար դյո՞ք

Թով մասն ան հա վատ էր կամ թե րա հա վատ ու կաս կա ծա միտ: Ավե տա րանն

ու եկե ղե ցա կան ավան դու թյու նը ճիշտ հա կա ռակն են ասում: Ս. Գրքի

մի քա նի դրվագ նե րում այս առա քյա լը հան դես է գա լիս իբ րեւ քաջ եւ

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 13

ան վախ հե տեւ որդ Քրիս տո սի, ով ան գամ պատ րաստ էր մեռ նել նրա հետ,

մինչ դեռ մյուս առա քյալ նե րը նույն ժա մա նակ երկմ տան քի մեջ էին: Թով-

մա սը սի րում էր Հի սու սին, բայց նա ինք նամ փոփ մարդ էր, ով ցան կա նում

էր տա ռա պանք ներն ու ցա վե րը մի այ նակ տա նել: Մի այ նու թյան ձգտումն

էր հա վա նա բար պատ ճա ռը, որ Տի րոջ առա ջին երեւ ման ժա մա նակ նա

չկար: Բայց երբ նա տե սավ Հի սու սին, սիրտն ուրա խու թյամբ լցվեց եւ

առանց երկմ տան քի՝ Քրիս տո սին իբ րեւ Տեր եւ Աստ ված խոս տո վա նեց:

Եկեք խոս տո վա նենք, որ այս պես կա րող էր ար տա հայտ վել մի այն Տի րոջ

հան դեպ անե րեր հա վատք ունե ցո ղը: Պար զա պես Թով մասն ան կեղծ էր

նաեւ իր մտա ծում նե րի եւ արարք նե րի մեջ: Եկե ղե ցա կան ավան դու թյունն

այս առա քյա լի անու նը կա պում է Պարս կաս տա նում եւ հատ կա պես Հա-

րա վա յին Հնդկաս տա նում քրիս տո նե ու թյան քա րո զու թյան եւ տա րած ման

հետ, ուր եւ նա հա տա կու թյան պսակն է ըն դու նել: Այլ խոս քով՝ Թով մաս

առա քյա լի գի տակ ցա կան ողջ կյան քը Տի րոջ հան դեպ ունե ցած ամուր հա-

վատ քի եւ հա վա տար մու թյան կեն դա նի վկա յու թյունն էր:

Հե տեւ ա բար, այ սօր վա սուրբգ րա յին հատ վա ծի հա վատք-ան հա վա-

տու թյուն եր կընտ րան քի մեջ մենք առա ջին հեր թին ինք ներս մեզ պետք

է տես նենք: Երբ տկա րա նում ենք մեր հա վատ քի մեջ, նման վում ենք թե-

րա հա վատ Թով մա սին, երբ հաս տա տուն ենք հա վատ քի մեջ, կրկին նման-

վում ենք նույն առա քյա լին, ով աներկ բա խոս տո վա նում էր Հի սու սին

իբ րեւ Տեր եւ Աստ ված: Այլ խոս քով` ճշմա րիտ հա վատ քը մեզ շաղ կա-

պում է Աստ ծո հետ եւ հնա րա վո րու թյուն տա լիս նրա նով հա վի տե նա կան

կյանք ունե նալ: Հա վատքն աստ վա ծա յին շնորհ է, որը եր կին քը եր կիր

է դարձ նում, մեզ միշտ պա հում է հույ սի եւ սի րո մեջ, զո րու թյուն է

տա լիս` բա րին ու գե ղե ցիկն արա րե լու եւ լա վա տես աչ քով նա յե լու այս

կյան քին: Նրա մի ջո ցով է անհ նա րի նը հնա րա վոր դառ նում, եւ վե րա նում

են ֆի զի կա կան սահ ման նե րը:

Ուշադ րու թյո՛ւն դարձ րեք, սի րե լի՛ ներ կա ներ, այս պատ մու թյան

վեր ջին հատ վա ծին: Ավե տա րա նը մեզ չի ասում, որ փրկու թյան հա մար

անհրա ժեշտ է նյու թա պես ապա հով ված լի նել, իշ խա նու թյուն ունե նալ,

գյու տեր եւ հայտ նա գոր ծու թյուն ներ անել, թան կար ժեք հե ռա խոս եւ

արագ հա մա ցանց ունե նալ, զա նա զան պա տիվ նե րի ար ժա նա նալ, այլ հա-

վա տալ եւ ըն դու նել Հի սու սին որ պես մեզ Տեր եւ Փրկիչ: Մի դա վա նու-

թյուն, որն ուներ Թով մաս առա քյա լը: Սա է պա հանջ վում նաեւ մե զա նից

յու րա քան չյու րից, եթե իհար կե ուզում ենք Քրիս տո սով հա վի տե նա պես

ապ րել: Մարդն ինք նին երկ նա քա ղա քա ցի է, իսկ այս երկ րա յին կյան քը

14 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

մեզ տրված է աստ վա ծա հա ճո ապ րե լու եւ բա րիք գոր ծե լու հա մար, որ-

պես զի մեկ օր ար ժա նա նանք երկն քի ար քա յու թյա նը: Ուրեմն, բա ցե՛նք

մեր սրտերն ու հո գի նե րը Տի րոջ առաջ, խոս տո վա նե՛նք նրան իբ րեւ

մեր Տեր եւ Փրկիչ, եթե ուզում ենք Քրիս տո սով հա վի տե նա պես ապ րել:

Եվ թող հա վատք-ան հա վա տու թյուն հա կադ րու թյան մեջ միշտ հաղ թի

հա վատ քը, որն այն քան կա րեւ որ եւ անհ րա ժեշտ է ամեն պահն ու օրն

իմաս տա վոր ված անց կաց նե լու հա մար:

Կրկնա զատ կի լու սա վոր այս օրը նո րից ուխ տա վոր ենք ամենքս,

քան զի եկել ենք Ս. Գեւ որգ զո րա վա րի անու նը եւ նրա սուրբ նշխար ներն

ամ փո փող փա ռա հեղ այս եկե ղե ցին ոչ մի այն ճա շա կե լու Տի րոջ փրկա րար

մար մինն ու ա րյու նը, այ լեւ համ բու րե լու Շու րիշ կա նի հրա շա գործ Ավե-

տա րա նը, նրա նից բժշկու թյուն եւ օգ նու թյուն խնդրե լու` վե րա նո րո գե լով

մեր հա վատ քը: Զո րա վոր այս Ավե տա րա նի ամեն էջն ըն դօ րի նակ ված է

հա վատ քով ու եր կյու ղա ծու թյամբ, սի րով եւ ար ցուն քով: Խնդրա կա տար

այս Ս. Ավե տա րա նը եր կար տա րի ներ պահ վել է Նոր Ջու ղա յի Փե րիա

գա վա ռի Շու րիշ կան գյու ղում, որի հրա շա գործ զո րու թյու նը տա րած ված

էր Պարս կաս տա նում եւ նրա սահ ման նե րից դուրս, ան գամ օտար ներն ու

այ լա դա վան ներն էին գա լիս այն համ բու րե լու եւ իրենց խնդրանք նե րի

պա տաս խան նե րը ստա նա լու հա մար: Ար դյոք հրա՞շք չէ կամ մեր ժո-

ղովրդի անն կուն հա վատ քի վկա յու թյո՞ւնը չէ, որ յոթ տա րի հո ղի եւ ջրի

մեջ մնա լով՝ այն չի վնաս վել, այդ տե ղում ան գամ աղ բյուր է բխել, իսկ

այ սօր Աստ ված մեզ հնա րա վո րու թյուն է տվել եւս մեկ ան գամ դիպ չե լու

Ս. Ավե տա րա նին եւ զգա լու նրա սրբա րար զո րու թյու նը: Սա վկա յում է,

որ մեր նախ նի ներն ապ րել են Աստ ծո խոս քով եւ հա վատ քով` հա վա տա-

րիմ մնա լով Տի րո ջը, լու սա վոր չա հաս տատ մեր սուրբ եկե ղե ցուն եւ ազ-

գա յին-եկե ղե ցա կան մեր ավան դու թյուն նե րին: Այս պա հին ջեր մե ռանդ

աղոթքս է, որ ամե նա կա րող Աստ ված իր կամ քով եւ ժա մա նա կին իրա-

կա նու թյուն դարձ նի բո լո րիդ երա զանք ներն ու իղ ձե րը, որոնց հա մար

այ սօր ուխ տի եք եկել, առա վել ամ րապն դի եւ զո րաց նի առ Աստ ծո ձեր

հա վատ քը, հույ սը եւ սե րը:

Թող Շու րիշ կա նի զո րա վոր եւ հրա շա գործ այս Ս. Ավե տա րա նը միշտ

պա հա պան լի նի մեր ժո ղովր դին, Տերն ան սա սան պա հի ու պահ պա նի մեր

պաշ տե լի Հայ րե նի քը, Մայր Եկե ղե ցին, մեր սահ ման նե րը պաշտ պա նող

հա յոց բա նա կի մար տիկ նե րին եւ ամեն հա յի, Թով մաս առա քյա լի նման

մեզ հա մար ձա կու թյուն եւ քա ջու թյուն տա` մեր Փրկիչ Հի սու սին խոս-

տո վա նե լու եւ ան վա րան ասե լու. «Տե՛ր իմ եւ Աստ վա՛ծ իմ»:

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 15

Տ. ԵՐԵ ՄԻԱ ՎԱՐ ԴԱ ՊԵՏ ԱԲ ԳԱ ՐՅԱ ՆԻ ՔԱ ՐՈ ԶԸ՝ ԽՈՍ ՎԱԾ Ս. ԷՋ ՄԻ ԱԾ ՆԻ ՄԱՅՐ ՏԱ ՃԱ ՐՈՒՄ

ՄԱ ՏՈՒՑ ՎԱԾ Ս. ՊԱ ՏԱ ՐԱ ԳԻՆ

(22 ապ րի լի 2018 թ.)

Յա նուն Հօր եւ Որդ ւոյ եւ Հոգ ւոյն Սրբոյ. ամէն։

«Հո գին առա վել է, քան՝ կե րա կու րը, եւ մար մի նը, քան՝ հա գուս տը»

(Ղուկ. ԺԲ. 23)։

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ հա վա տա ցյալ ներ, ինչ պես գի տենք՝ Հի սուս

Քրիս տոս իր առա քե լու թյան ըն թաց քում շրջեց բա զում քա ղաք նե րով ու

գյու ղե րով ՝ քա րո զե լու ար քա յու թյան Ավե տա րա նը եւ այն, ինչ խո սեց

ու գոր ծեց մարդ կանց գո հաց նե լու պարզ նպա տա կով չէր, այլ մի նոր

ճշմար տու թյուն բա ցա հայ տե լու հա մար:

Հեր թա կան ան գամ բյու րա վոր ժո ղո վուրդ էր հա վաք վել Հի սու սի

շուրջ: Վար դա պե տը խո սում էր Աստ ծո ար դա րու թյան եւ սի րո մա սին,

մի ա ժա մա նակ դա տա պար տում փա րի սե ցի նե րի ու օրենս գետ նե րի կեղ-

ծա վոր պահ ված քը: Մի մարդ կար այդ բազ մու թյան մեջ, որն ան տար-

բեր Հի սու սի խոս քե րի նկատ մամբ՝ մտա ծում էր ծնող նե րից ստա ցած ժա-

ռան գու թյու նը եղ բոր հետ բա ժա նե լու մա սին: Եվ մինչ Հի սուս խո սում

էր, մտազ բաղ այս մար դը, ժո ղովր դի մի ջից ասաց. «Վար դա պե՛տ, ասա

եղ բորս, որ ժա ռան գու թյու նը ինձ հետ բա ժա նի»: Հի սուս պա տաս խա-

նեց նրան՝ ասե լով. «Ո՛վ մարդ, ինձ ո՞վ դա տա վոր կամ բա ժա նա րար

կար գեց ձեր վրա»: Ապա ժո ղովր դին ասաց. «Տե սե՛ք, որ զգույշ լի նեք

ամեն տե սակ ագա հու թյու նից, որով հե տեւ մար դու կյանքն իր կու տա-

կած հարստու թյան մեջ չէ», իսկ դառ նա լով աշա կերտ նե րին՝ հոր դո րեց.

«Հոգ մի՛ արեք ձեր հո գու հա մար, թե ինչ եք ուտե լու, ոչ էլ մարմ նի

հա մար, թե ինչ եք հագ նե լու, որով հե տեւ հո գին առա վել է, քան կե րա-

կու րը, եւ մար մի նը՝ քան հա գուս տը» (Ղուկ. ԺԲ. 13-23):

Ահա, սի րե լի՛ հա վա տա ցյալ ներ, տես նում ենք, որ այս մար դու հա-

մար մարմ նա վոր կե րա կուրն առա վել է, քան հո գին, եւ հա գուս տը, քան՝

16 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

մար մի նը: Ան տար բեր Հի սու սի խոս քե րի հան դեպ՝ նրան մի այն հարս-

տու թյունն էր հե տաքրք րում: Այդ մո լուց քը կու րաց րել էր նրա միտ քը,

որն ան կա րող էր հաս կա նա լու հո գեւ որ ճշմա րիտ այն ար ժեք նե րը, որոնք

կրում են հա վի տե նա կա նու թյան դրոշ մը:

Մարդ կա յին նմա նա տիպ ան տար բե րու թյան մա սին հրա շա լի մի

առակ կա: Մի վար դա պետ կար, ում ժո ղո վուր դը չէր լսում, երբ խո սում

էր Աստ ծո կա րեւ ո րա գույն գոր ծե րի մա սին։ Այդ ժամ նա սկսում է պատ-

մել մտա ցա ծին ինչ-որ պատ մու թյուն այն մա սին, թե ինչ պես մի պա տա-

նի ամ ռա նը մի մար դու ավա նակ է վար ձում, որ պես զի մի քա ղա քից մյու-

սը գնա։ Երբ կե սօ րին արեւն սկսում է կի զել, եր կուսն էլ ցան կա նում են

շո գից պատս պար վել ավա նա կի ստվե րի ներ քո, սա կայն վի ճե լով՝ սկսում

են հրմշտել իրար ստվե րի հա մար։ Պա տա նին ասում է, որ ինքն է վար ձել

ավա նա կին, ուս տի նրա ստվե րը եւս իրեն է պատ կա նում, իսկ տե րը, թե՝

վար ձով է տվել առանց ստվե րի։ Պատ մե լով այս քա նը՝ վար դա պե տը որո-

շում է թող նել ու հե ռա նալ, սա կայն ժո ղո վուր դը ետ է պա հում նրան՝

պա հան ջե լով, որ ավար տի պատ մու թյու նը եւ ասի, թե ինչ պե՛ս լուծ վեց

վե ճը։ Այդ ժամ վար դա պե տը ծի ծա ղում է եւ ասում. «Ի՜նչ մար դիկ եք

դուք։ Ավա նա կի ստվե րի մա սին լսել ուզում եք, իսկ հո գու փրկու թյան

մա սին՝ ոչ»։ Ցավ ի սիրտ, այ սօր մենք էլ եր բեմն այս մարդ կանց պես

ան տար բեր ենք Հի սու սի պատ վի րան նե րի նկատ մամբ, որով հե տեւ մեր

առ օրյան լցրել ենք ան կա րեւ որ հե տաքրք րու թյուն նե րով, հա գեց րել՝ տա-

րաբ նույթ հոգ սե րով եւ զբաղ մունք նե րով՝ մո ռա նա լով, որ Աստ ծո խոս-

քը մեզ հա մար հո գե պես հարս տա նա լու, վե րա նո րոգ վե լու, առօ րյա հոգ-

սե րից վեր բարձ րա նա լու մի հնա րա վո րու թյուն է, ճա նա պարհ առ այն

սրբու թյուն նե րը, որոնք շա ղախ ված են բազ մա դա րյան աղոթք նե րով:

Ի տար բե րու թյուն շա տե րիս՝ այս գի տակ ցու թյու նը կեն դա նի էր մեր

հայ րե րի կյան քում, որոնց հա մար հո գին առա վել էր, քան՝ կե րա կու րը,

եւ մար մի նը, քան՝ հա գուս տը: Ական ջա լուր Հի սու սի պատ գամ նե րին՝

նրանք իրենց սրտե րը դարձ րել էին պա րարտ այն հո ղը, որի մեջ դա-

րեր շա րու նակ ցան վել են բա րի սեր մեր, իսկ այդ սեր մե րի ծլար ձա կու-

մը նրանց մղել է անե րեւ ա կա յե լի սխրան քի, այն է՝ նա հա տա կու թյան ու

մար տի րո սու թյան: Եվ հենց նա հա տա կու թյան այս ոգով ներշնչ ված՝ մեր

իմաս տուն հայ րերը Կար միր են ան վա նել այս կի րա կին: Կար մի րը Քրիս-

տո սի եւ Նրա հա վա տի հա մար մար տի րո սա ցած նա հա տակ նե րի ա րյան

խորհր դա նիշն է: Երկ նա յին Վար դա պե տի հե ղած կար միր ա րյամբ մարդ-

կու թյա նը շնորհ վեց փրկու թյուն, որը դա րեր շա րու նակ քա րո զում է

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 17

Սուրբ Եկե ղե ցին, իսկ նա հա տակ ներն իրենց ա րյամբ հիմ քե րը դար ձան

այդ Եկե ղե ցու:

Ի՞նչն է մեզ խան գա րում՝ ան տար բե րու թյան մեղ քի դեմ պայ քա րե լու

եւ հաղ թե լու մեր նվի րյալ հայ րե րի օրի նա կով: Չնա յած ներ կա դա րում

յու րա քան չյուր հա վա տա ցյալ մարդ ազատ դա վա նում է Քրիս տո սին,

սա կայն այ սօր էլ կա րիք է զգաց վում նա հա տա կու թյան՝ ոչ թե ա րյան,

այլ՝ մարդ կա յին «ես»-ի, քա նի որ ժա մա նա կա կից կյան քում առ կա բյու-

րա վոր գայ թակ ղու թյուն նե րի հե տեւ ան քով աճել է այն մարդ կանց թի վը,

ով քեր ան տար բե րու թյան մատ նե լով Քրիս տո սի պատ գամ նե րը՝ ասում

են. «Վար դա պե՛տ, ասա եղ բորս, որ ժա ռան գու թյու նը ինձ հետ բա ժա-

նի»: Ինչ պես այդ օրե րին, այն պես էլ այ սօր Հի սուս նույնն է պա տաս-

խա նե լու. «Հոգ մի՛ արեք ձեր հո գու հա մար, թե ինչ եք ուտե լու, ոչ էլ

մարմ նի հա մար, թե ինչ եք հագ նե լու, որով հե տեւ հո գին առա վել է, քան

կե րա կու րը, եւ մար մի նը՝ քան հա գուս տը»:

Հե տեւ ա բար, սի րե լի՛ հա վա տա ցյալ ներ, եկեք դեն գցենք ան տար բե-

րու թյունն ու դրա նից բխող հո գեւ որ ախ տե րը, եկեք սուրբ առա քյալ նե-

րի եւ նա հա տակ նե րի օրի նա կով ական ջա լուր լի նենք մեր Փրկչի խոս քին,

որ պես զի «երբ Հով վա պե տը երեւա, փառ քի ան թա ռամ պսակն ըն դու-

նենք» (Ա. Պետ. Ե․ 4). այժմ եւ միշտ եւ հա վի տյանս հա վի տե նից. ամեն:

18 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

Տ. ԳԵՎՈՐԳ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ՍԱՐՈՅԱՆԻ ՔԱՐՈԶԸ՝ ԽՈՍՎԱԾ ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ Ս. ԷՋՄԻԱԾՆՈՒՄ ԵՐԵՎՄԱՆ Ս. ԽԱՉԻ ՏՈՆԻ ԱՌԻԹՈՎ

(29 ապ րի լի 2018 թ.)

Յա նուն Հօր եւ Որդ ւոյ եւ Հոգ ւոյն Սրբոյ. ամէն։

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ քույ րեր եւ եղ բայր ներ, այ սօր Հա յաս տա նյայց

Առա քե լա կան Սուրբ Եկե ղե ցին նշում է «Երեւ ման Սրբոյ Խա չին» տո նը՝

աշ խար հաս փյուռ իր զա վակ նե րին հրա վի րե լով վերս տին խորհր դա ծե լու

ամե նա զոր խա չի փրկա գոր ծա կան խորհր դի շուրջ՝ վե րա հաս տա տե լու

իրենց հա վա տար մու թյունն ու նվի րու մը խա չի դա վա նան քի հան դեպ:

Թե՛ Հա յաս տա նում, եւ թե՛ ամե նա հե ռա վոր հայ կա կան գաղթավայ-

րե րում առանձ նա կի խան դա վա ռու թյամբ է նշվում Տի րոջ Սուրբ Խաչ

կամ Սուրբ Նշան անու նը կրող եկե ղե ցու, մա տու ռի նա վա կա տի քը. ջեր-

մե ռանդ ուխ տա վոր նե րի հոծ բազ մու թյուն, մա տա ղի արա րո ղու թյուն,

ման կա կան եր գով ու պա րով ուղեկց վող հան դես ներ: Եվ մեր սրտե րին

ու հո գի նե րին այն գի տակ ցու թյունն է իշ խում, որ հա կա ռակ «ի վե րայ»

խա չի կրած բո լոր տա ռա պանք նե րի, Խա չի տոնն իրա կա նում խա չի հաղ-

թու թյան տոնն է:

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ հա յոր դի ներ, Երեւ ման Սուրբ խա չի տո նը նշում

են Ուղղա փառ բո լոր եկե ղե ցի նե րը: Այն հա տուկ է արեւ ե լաք րիս տո նե ա-

կան ավան դու թյա նը: Հայ Եկե ղե ցին այն նշում է Հի նանց Ե. կի րա կի ին:

Եկե ղե ցու ավան դու թյու նը վկա յում է, որ 351 թ. մա յի սին Երու սա-

ղե մում օրը ցե րե կով երկն քում երեւ ում է Փրկչի խա չի նշա նը՝ տա րած-

վե լով Գող գո թա յից մին չեւ Ձի թե նյաց լեռ, ավե լի փայ լուն եւ առա վել

պայ ծառ, քան լույսն արե գա կան: Խա չի շո ղար ձակ երեւ ու մից խամ րում

է ար փին, մթագ նում են երկ նա յին լու սա տու նե րը: Հո գեւ ո րա կան ներն ու

հա վա տա ցյալ նե րը, ինչ պես նաեւ Երու սա ղե մում գտնվող օտա րա կան նե-

րը, «աստ ված տե սու թյան սուրբ եր կյու ղով եւ ուրա խու թյամբ հա մակ-

ված», շտա պում են եկե ղե ցի՝ Աստ վա ծոր դուն օրհ նա բա նե լու:

2018 Դ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 19

Ս. Խա չի Երեւ ման տե սիլ քից ոգեշնչ ված՝ Երու սա ղե մի Կյու րեղ

պատ րի ար քը մի նա մակ է հղում Կոս տանդ կայ սե րը: Կյու րե ղի մեկ նու-

թյամբ՝ այդ երեւ ու մը ուղ ղա փառ դա վա նու թյան պաշտ պա նու թյունն էր

արի ո սա կան նե րի մո լո րու թյան դեմ, որ Կոս տանդ կայ սեր հո վա նա վո-

րու թյունն էր վա յե լում:

Սի րե լի՛ բա րե պաշտ քույ րեր եւ եղ բայր ներ, Եկե ղե ցու բե մից շատ է

մեկ նա բան վել խա չը՝ իբ րեւ հաղ թու թյան, փրկու թյան եւ կյան քի խորհրդա -

նիշ: Այ սօր ես կխո սեմ խա չի՝ իբ րեւ սի րո խորհր դա նի շի մա սին:

Քրիս տո նե ա կան Եկե ղե ցին հա վա տում եւ ուսու ցա նում է, որ աստ-

վա ծոր դու խա չե լու թյամբ է մարդ կու թյան փրկու թյունն իրա գործ վում:

Պա տա հա կան չէ եկե ղե ցու վար դա պե տու թյան մեջ ընդգծ վում, որ Քրիս-

տոս փրկում է մեզ մեղ քի եւ մահ վան իշ խա նու թյու նից: Չկա մար դու

հո գին ավե լի տան ջող ցավ, քան մեղ քի իշ խա նու թյան տակ լի նե լը, եւ

չկա կյան քի գե ղեց կու թյունն ավե լի աղա վա ղող, աղ ճա տող երեւ ույթ,

քան մա հը: Սա կայն ինչ պես է այդ փրկու թյունն իրա գործ վում, կամ թե

ինչ է նշա նա կում քրիս տո նյա յի հա մար փրկվել մեղ քի եւ մահ վան իշ-

խա նու թյու նից: Հար ցի պա տաս խա նը մեր հա յացքն ուղ ղում է վերս տին

դե պի ամե նա զոր Սուրբ խա չի խոր հուր դը: Ըստ Հով հան նես Ավե տա րան -

չի՝ խա չի հանձ նա ռու թյան մի ակ դրդա պատ ճա ռը սերն է՝ Աստ ծու սերն

առ մարդ. «Աստ ված այն քան սի րեց աշ խար հը, որ մին չեւ իսկ իր մի ա ծին

Որ դուն տվեց, որ պես զի նա, ով հա վա տում է Նրան, չկոր չի, այլ հա-

վի տե նա կան կյանք ունե նա» (Հովհ. Գ. 16): Քրիս տո սի զո հա բե րու թյու-

նը հա նուն մե ղա վոր մար դու սի րո անօ րի նակ դրսեւ ո րում է մարդ կա յին

պատ մու թյան մեջ: Մեզ ծա նոթ է զո հա բե րու թյուն ի սեր հայ րե նի քի, հա-

վատ քի, ըն կե րոջ եւ գա ղա փա րի: Բայց զո հա բեր ու թյուն հա նուն մե ղա-

վոր մե կի՝ մարդ կա յին փոր ձա ռու թյա նը ան ծա նոթ սի րո դրսեւ ո րում է:

Ավե լին: Մի այն Քրիս տո սի զո հա բե րու թյամբ չի սահ մա նա փակ վում մար-

դու հան դեպ աստ վա ծա յին սե րը. այն կրկնա պատկ վում է, երբ Աստ ված է

զո հա բե րում իր Մի ա ծին Որ դուն՝ ի սեր մե ղա վոր մար դու: Այս իմաս տով

պա տա հա բար չի շեշ տում Ավե տա րա նի չը՝ «Աստ ված այն քան սի րեց աշ-

խար հը, որ մին չեւ իսկ իր մի ա ծին Որ դուն տվեց»:

Մարդ կա յին փոր ձա ռու թյու նից գի տենք, որ մե ղա վո րից հե ռա նում

են իր մտե րիմ նե րը եւ ան գամ հա րա զատ նե րը: Բայց աստ վա ծա յին սե րը

ոչ մի այն չի թող նում մար դուն մեղ քի պատ ճա ռով, այ լեւ զո հա բե րում է

ամե նան վի րա կա նը հա նուն նրա: Ահա վա սիկ այս պի սին է աստ վա ծա յին

սե րը, ան պայ մա նա կան: Այս սերն է, որ առա քյա լի բնո րոշ մամբ՝ եր բեք չի

20 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2018 Դ.

տկա րա նում: Եվ այս սի րով է իրա գործ վում մարդ կա յին ցե ղի փրկա գոր-

ծու թյան խոր հուր դը՝ փրկու թյուն մեղ քի եւ մահ վան իշ խա նու թյու նից:

Սի րե լի՛ հա յոր դի ներ, Ասում ենք փրկու թյուն մեղ քի իշ խա նու թյու-

նից, քա նի որ մի այն այդ սե րը կա րող է վե րա փո խել մեր կյան քը, զղջման

առաջ նոր դել մեզ. մենք ունկն դիր ենք լի նում մեզ խրա տող նե րին այն

ժա մա նակ, երբ վստահում ենք նրանց սի րուն: Այս նկա տի ունե ին Եկե-

ղե ցու հայ րե րը, երբ Քրիս տո սի սե րը բնո րո շում էին իբ րեւ «բու ժիչ

սեր»: Ին չու հատ կա պես բու ժիչ, քա նի որ այդ սերն է մի այն, որ կյան քի

է կո չում նե րումն ու հաշ տու թյու նը, այդ ան պայ մա նա կան սե րը, որն,

ինչ պես առա քյալն է բնո րո շում, իրե նը չի փնտրում (Ա. Կորնթ. ԺԳ. 5):

Ահա վա սիկ սի րո այս գի տակ ցու թյունն է ազա տագ րում մեզ մեղ քի իշ-

խա նու թյու նից: Ավե լին. նա, որ ազատ վել է մեղ քի իշ խա նու թյու նից այ-

լեւս չի վա խե նում մա հից, քան զի մեղ քի գե րու թյու նից է ծնվում մահ-

վան իշ խա նու թյու նը, մե ղա վո րի հա մար մա հը մի ակ իրա կա նու թյունն է:

Մինչ դեռ այլ է Քրիս տո սով ար դա րաց վա ծի հա յաց քը, նա ազատ է մահ-

վան իշ խա նու թյու նից Քրիս տո սով. Ճա նա չի՛ր ճշմար տու թյու նը եւ այն

քեզ կդարձ նի ազատ (հմմտ. Հովհ. Ը. 32): Նրա հա մար չկա Քրիս տո սից

վեր այլ ճշմար տու թյուն, հե տեւ ա բար նրա մի ակ եւ գե րա գույն ցան կու-

թյունն է լի նել Քրիս տո սի հետ, քան զի նրա հա մար «կյան քը Քրիս տոսն

է» (Փիլիպ. Ա. 21):

Սի րե լի՛ քույ րեր եւ եղ բայր ներ, ի՞նչ պատ գամ է փո խան ցում մեզ

Քրիս տո սի զո հա բե րու թյան խոր հուր դը, ի՞նչ է սո վո րեց նում: Քրիս տո սի

զո հա բե րու թյան խոր հուր դը ար մա տա պես փո խում է մեր պատ կե րա ցու-

մը սի րո մա սին: Մենք սո վոր ենք սի րել մեր հա րա զատ նե րին եւ ըն կեր-

նե րին, մինչ դեռ Քրիս տոս սո վո րեց նում է մեզ մե ղա վո րի մեջ տես նել այդ

հա րա զա տին եւ ըն կե րո ջը, ավե լին. Քրիս տո սի օրի նա կը գե րա զան ցում է

ան գամ «Սի րի՛ր քո ըն կե րո ջը, ինչ պես քո ան ձը» պատ վի րա նը, քան զի

նա սի րեց իր ըն կե րոջն իր ան ձից առա վել:

Հե տեւ ա բար, եկե՛ք նման վենք մեր Տի րո ջը, սի րենք յու րա քան չյու րին

այն նույն սի րով, որով Քրիս տոս սի րեց մեզ:

2018 Դ. ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՄԱՍԻՆ 21

Կ Ր Օ Ն Ա Գ Ի Տ Ա Կ Ա Ն

ԻՎԱՆ ԻԼՅԻՆ

ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՄԱՍԻՆ1

1. Ըն տա նի քի նշա նա կութ յու նը

Ըն տա նիքը նախ նա կան սուրբ դա շինքն է, ո րին մարդ դաշ նակ ցում է

անհ րա ժեշ տութ յան ու ժով: Մար դը կոչ ված է կա ռու ցե լու այդ դա շին քը

սի րո, հա վա տի եւ ա զա տութ յան վրա, սո վո րե լու բա րե խիղճ սրտի ա ռա ջին շար ժում նե րը եւ ա պա բարձ րա նալ մարդ կութ յան հոգ եւոր միաս նութ յան

հե տա գա ձեւե րին՝ հայ րե նի քին եւ պե տութ յա նը: Ըն տա նիքն սկսվում է ա մուս նութ յամբ եւ կա պակց վում է նրա նում:

Սա կայն մարդն իր կյանքն սկսում է մի ըն տա նի քում, որն ին քը չի ստեղ-

ծել: Դա իր ծնող նե րի ստեղծ ած ըն տա նիքն է, ո րի մեջ մարդն ընդգրկ վում

է իր ծնուն դով: Նա ստա նում է այդ ըն տա նի քը՝ իբրեւ ճա կա տագ րի նվեր: Ա մուս նութ յունն, ըստ էութ յան, ծա գում է ընտ րութ յու նից եւ ո րո շու մից, իսկ ե րե խա յին տրված չէ ընտ րել եւ ո րո շել։ Հայրն ու մայրն ա սես կեր պա վո-

րում են նրա հա մար նա խա տես ված այդ ճա կա տա գի րը, որն ու ղեկ ցե լու

է ողջ կյան քում, եւ նա ի զո րու չէ ո՛չ հրա ժար վե լու եւ ո՛չ էլ փո խե լու

այդ ճա կա տա գի րը. մնում է ըն դու նել այն եւ կ րել ամ բողջ կյան քում: Թե

ինչ պի սի մարդ կդառ նա ե րե խան, ո րոշ վում է ման կութ յան ժա մա նակ եւ

հենց ման կութ յամբ. ան շո՛ւշտ, գո յութ յուն ու նեն բնա ծին տա ղանդ ներ եւ

հան ճար ներ, սա կայն նրանց ճա կա տա գի րը ո րոշ վում է վաղ ման կութ յամբ

(արդ յոք հե տա գա յում կստեղ ծա գոր ծե՞ն, կծաղ կե՞ն, թե՝ կմա հա նան):

Ա հա թե ին չու ըն տա նի քը մարդ կութ յան քա ղա քակր թութ յան ա ռաջ-

նա յին ա կունքն է: Մենք բո լորս ձեւա վոր վում ենք այս տեղ մեր բո լոր

1 Սույն թարգմանությունը մի մասն է հեղինակի «Հոգեւոր վերանորոգման ուղին» աշխատության, որի առաջին հատվածի հայերեն թարգմանությունը տե՛ս «Էջմիածին», Ա., 2018 , էջ 31-56 (բնագիրը՝ Иван Ильин, Путь духовного обновления, Москва, 2011, с. 128-156):

22 ԻՎԱՆ ԻԼԻՆ 2018 Դ.

կա րո ղութ յուն նե րով, զգաց մունք նե րով եւ ցան կութ յուն նե րով: Յու րա-

քանչ յուր մարդ կյան քի ըն թաց քում իր ծնող նե րի ստեղ ծած ըն տա նի քի

հոգ եւոր ներ կա յա ցու ցիչն է կամ՝ ըն տա նե կան ո գու կեն դա նի խորհր դա նի-շը: Այս տեղ են արթ նա նում եւ սկ սում ըն դար ձակ վել անձ նա կան կյան-քի նիր հող ու ժե րը. այս տեղ ե րե խան սո վո րում է սի րել (ո՞ւմ եւ ինչ-

պե՞ս), հա վա տալ (ին չի՞ն) եւ զո հա բե րել (ո՞ւմ եւ ի՞ն չը)2: Այս տեղ են

ձեւավորվում ե րե խա յի բնա վո րութ յան ա ռա ջին հիմ քե րը, բաց վում են

ա պա գա յում եր ջան կութ յան կամ դժբախ տութ յան դար պաս նե րը: Այս-

տեղ ե րե խան դառ նում է փոք րիկ մարդ, ու մից հե տա գա յում դուրս է

գա լու մեծ ան հա տա կա նութ յուն կամ, հնա րա վոր է նաեւ, ստոր խա բե-

բա: Ի րա վա ցի է Մաքս Մ յուլ լե րը, որ գրում է. «Իմ կար ծի քով, որ տեղ

խոս վում է ե րե խա յի դաս տիա րա կութ յան մա սին, կյան քին պետք է մո-

տե նալ լրջմտութ յան բարձ րա գույն դրսեւո րու մով եւ պա տաս խա նատ-

վութ յամբ»: Արդ յոք ի րա վա ցի չէ՞ գեր մա նա ցի աստ վա ծա բան Թո լու կը՝

հաս տա տե լով. «Աշ խար հը ղե կա վար վում է ման կութ յամբ»… Աշ խար հը

ոչ միայն ստեղծ վում է ման կութ յամբ, այլ նաեւ կոր ծան վում է նրա նով.

այս տեղ ընդգծ վում են ոչ միայն փրկութ յան, այլեւ կոր ծան ման ու ղի նե-

րը: Եվ ե թե մտա ծենք, որ «նոր սե րուն դը» բո լոր ժա մա նակ նե րում նո րո-

վի է ծնվում ու դաս տիա րակ վում եւ ն րա բո լոր քա ջա գոր ծութ յուն ներն

ու հան ցանք նե րը, հոգ եւոր բար գա վա ճումն ու հնա րա վոր կոր ծա նու-

մը դա սա վոր վում եւ հա սու նա նում է մեր շուր ջ՝ պայ մա նա վոր ված մեր

ա ջակ ցութ յամբ կամ ան տար բե րութ յամբ, ա պա կա րող ենք պատ կե րաց-

նել, թե ինչ պի սի պա տաս խա նատ վութ յուն է ըն կած մեզ վրա:

Այս ա մե նը նշա նա կում է, որ ըն տա նիքն ա սես մարդ կա յին ճա կա-

տագ րե րի կեն դա նի «աշխատանոց» է (անձ նա կան եւ ժո ղովր դա կան,

ընդ ո րում ա մեն ժո ղովր դի հա մար ա ռան ձին բայց, եւ ընդ հա նուր բո-

լո րի հա մար). այն տար բե րութ յամբ միայն, որ աշխատանոցում գի տեն՝

ինչ են ա նում եւ գոր ծում են նպա տա կա հար մա րութ յու նից ել նե լով, իսկ

ըն տա նի քում սո վո րա բար չգի տեն, թե ինչ են ա նում եւ գոր ծում են՝ ել-

նե լով ի րադ րութ յու նից: Քա նի որ ըն տա նե կան աշխատանոցը ծա գում է

բնութ յու նից, բնազ դի, սո վո րույ թի եւ անհ րա ժեշ տութ յան ան հա մա չափ

ճա նա պարհ նե րով. այս տեղ մար դիկ գրանցված չեն ո րո շա կի ստեղ ծա-

գոր ծա կան նպա տա կով, պար զա պես ապ րում են, բա վա րա րում են ի րենց

սե փա կան պա հանջ նե րը, կյանքի են կոչում ի րենց ցան կութ յուն ներն ու

2 Տե՛ս մեր այս աշխատության առաջին գլուխը, հատվածներ 1, 2, 3 (թարգմանությունը տե՛ս «Էջմիածին», Ա., 2018, էջ 31- ծնթգր. թարգմանչի)

2018 Դ. ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՄԱՍԻՆ 23

կրքե րը եւ եր բեմն հա ջո ղութ յամբ, եր բեմն անհաջողությամբ կրում են

այդ ա մե նի հետ եւանք նե րը: Բ նութ յունն այն պես է ձեւա վո րել, որ մար-

դու ա մե նա պա տաս խա նա տու եւ սուրբ կո չու մը՝ ծնող լի նե լը, մար դուն

տրվում է մարմ նա կան նվա զա գույն ա ռող ջութ յամբ եւ սե ռա կան հա սու-

նութ յամբ, այն պես որ մար դուն բա վա կան է միայն այս եր կու պայ ման նե-

րի առ կա յութ յու նը, որ պես զի իր վրա վերց նի այդ կո չու մը…« Բայց ե րե-

խա ու նե նա լու հա մար ո՞ւմ է, որ խելք կպա կա սի»3: Արդ յուն քում այս

նրբա գույն, ազն վա գույն եւ պա տաս խա նա տու ար վեստն աշ խար հում

(ե րե խա նե րի դաս տիա րա կու թյան ար վեստ) գրե թե միշտ չի գնա հատ վում

եւ ար ժեզրկ վում է: Ն րան մինչեւ հի մա վե րա բե րվում են այն պես, ա սես

այն հա սա նե լի է բո լոր նրանց, ով կենսաբանորեն կա րող է ե րե խա ներ

ու նե նալ, ա սես կար եւո րը պտղա վոր վելն ու ծնելն է, իսկ մնա ցա ծը՝ հատ-

կա պես դաս տիա րա կութ յու նը, ընդ հան րա պես էա կան չէ, կամ էլ կա րող

է «ինքն ի րեն» լի նել: Ի րա կա նում այս տեղ ա մեն ինչ այլ է: Մեզ շրջա-

պա տող մարդ կանց աշ խարհն իր մեջ խեղ դում է բազ մա թիվ ան հա տա-

կան ան հա ջո ղութ յուն ներ, հի վան դա գին եր եւույթ ներ եւ ող բեր գա կան

ճա կա տագ րեր, ո րոնց հասու են հոգ եւո րա կան նե րը, բժիշկ նե րը եւ խո-

րա թա փանց արվեստագետ նե րը: Եվ այդ բո լոր եր եւույթ նե րը տե ղի են

ու նե նում լոկ այն պատ ճա ռով, որ նրանց ծնող նե րը միայն ծնել են, կյանք

են տվել, բայց չեն կա րո ղա ցել ճա նա պարհ հարթել սի րո, ներ քին ա զա-տութ յան, հա վատ քի ու խղճի եւ այն ա մե նի հա մար, ո րոնք կազ մում են հոգ-եւոր բնա վո րութ յան եւ ի րա կան եր ջան կութ յան հիմ քը: Ծ նող նե րը պտղին, բա ցի գո յութ յու նից, փո խան ցել են միայն հոգ եւոր վնաս վածք ներ4, եր բեմն ի րենք էլ չնկա տե լով՝ ինչ պես են հայտն վել ե րե խա նե րի մեջ, ներ թա փան-

ցել հո գու մեջ, բայց չեն կա րո ղա ցել տալ հոգ եւոր փոր ձա ռութ յու նը5՝ հո-գու բո լոր տա ռա պանք նե րի այդ բու ժա կան ա կուն քը…

Լի նում են ժա մա նակ ներ, երբ այդ ա նօգ նա կա նութ յու նը, ծնող նե-

րի այդ ան պա տաս խա նատ վութ յու նը սկսում է ըն դար ձակ վել եւ փո-

խանց վել սերն դե սե րունդ: Դա հատ կա պես այն դա րաշր ջանն է, երբ

հոգեւո րն սկսում է տա տան վել, թու լա նալ եւ ան հե տա նալ: Դա ըն դար-

ձակ վող եւ ամ րապնդ վող ա նաստ վա ծութ յան, նյու թա կա նին հակ վե լու,

3 Այս մեջբերումն Ի. Իլյինն արել է Ալ. Գրիբոյեդովի «Խելքից պատուհաս» երկից, տե՛ս Ալ. Գր իբոյեդով, Խելքից պատուհաս, Երեւան, 1958, էջ 84 (ծնթգր .՝ թարգմանչի):

4 Ժամանա կա կից հոգեբանության եզրաբանության համաձայն՝ հոգեւոր վնասվածքները այրող, ցավեցնող հոգեկան զգացողություններ են, որոնց հետքերն ու հետեւանքները պահպանվում են ամբողջ կ յան քի ընթացքում:

5 Հոգեւոր փորձառության մասին տե՛ս առաջին գլուխը (թարգմանությունը տե՛ս «Էջմիածին», Ա., 2018, էջ 31 – ծնթգր.՝ թարգմանչի):

24 ԻՎԱՆ ԻԼԻՆ 2018 Դ.

անխղ ճութ յան, ան պատ վութ յան, պաշ տո նա մո լութ յան եւ լկ տիութ յան

դա րաշր ջանն է: Այդ ժա մա նա կաշր ջա նում մարդ կանց սրտե րում ըն տա-

նի քի սրբա զան բնա կա նութ յունն իր մեջ այլեւս չի նե րա ռում կո չում եւ

պա տիվ, նրան չեն գնա հա տում, չեն պաշտ պա նում եւ չեն կա ռու ցում:

Այդ ժա մա նակ ծնող նե րի եւ ե րե խա նե րի հա րա բե րութ յուն նե րում ի հայտ

է գա լիս մի «պատ նեշ», ո րը սերն դե սե րունդ ըն դար ձակ վում է: Հայրն

ու մայ րը դա դա րում են հաս կա նալ ի րենց ե րե խա նե րին, իսկ նրանք էլ

սկսում են գան գատ վել այն «բա ցար ձակ օ տա րու մից», որ տի րում է ըն-

տա նի քում: Եվ չհաս կա նա լով որ տե ղից է այն ծա գում, մո ռա նա լով ի րենց

ման կա կան գան գատ նե րը, մե ծա ցած ե րե խա նե րը ստեղ ծում են ըն տա նե-

կան նոր սաղ մեր, որ տեղ ան հաս կա նա լիութ յունն ու օ տա րու մը ի հայտ

են գա լիս նոր եւ ա վե լի մեծ ու ժով: Ան հե ռա տես ու սում նա սի րո ղը կա-

րող է մտա ծել, որ «ժա մա նակն» այն քան է «ա րա գաց րել» իր ըն թաց քը,

որ ծնող նե րի եւ ե րե խա նե րի միջեւ հաս տատ վել է ա նընդ հատ բարձ րա-

ցող հոգ եւոր «տա րա ծութ յուն», որն անհ նար է լցնել կամ հաղ թա հա-

րել: Ն րանք կար ծում են, հնա րա վոր չէ որ եւէ բան ա նել. պատ մութ յու նը

շտա պում է, բարեշրջումը մեծ ա րա գութ յամբ ստեղ ծում է նոր ու ղի ներ,

հա մեր, կար ծիք ներ, հի նը ա րա գո րեն ծե րա նում է, ա մեն նոր տաս նամ-

յակ մարդ կանց բե րում է նորն ու չլսվա ծը… Եվ ինչ պե՞ս այս տեղ «պա-հել ե րի տա սարդ նե րին»: Եվ այս ա մենն աս վում է այն պես, ա սես կյան քի հոգեւոր հիմ քերն էլ են թարկ վել են նորձեւության հրա մա յա կա նին եւ

տեխ նի կա կան հայտ նա գոր ծութ յուն նե րին:

Ի րա կա նում այս եր եւույթն ա մեն եւին այլ կերպ է բա ցատր վում՝

մար դու հոգ եւո րը հի վան դա նում եւ աղ քա տա նում է (հատ կա պես հոգ եւոր ա վան դույթ նե րը): Ըն տա նի քը կոր ծան վում է ոչ թե պատ մա կան ըն թաց-

քի ա րա գութ յու նից, այլ այն հոգ եւոր ճգնա ժա մից, որն ապ րում են մար-

դիկ: Այդ ճգնա ժա մը խան գա րում է ըն տա նի քի եւ ն րա նրա հոգ եւո րի

միութ յա նը, զրկում է գլխա վո րից, այն միա կից, ո րը կա րող էր միա վո-

րել եւ ստեղծել վճիտ ու ար ժե քա վոր միութ յան, այ սինքն՝ հոգ եւոր փո-խա դարձ պատ կա նե լութ յան զգա ցու մից: Սե ռա կան անհ րա ժեշ տութ յու-նը, բնազ դա յին հա կում նե րը ստեղ ծում են ոչ թե ա մուս նութ յուն, այլ

կեն սա բա նա կան հա մադ րութ յուն, ո րից փո խա նակ ըն տա նի քի՝ ծնվում

է պար զա գույն հա մա կե ցութ յուն ծնո ղի եւ ծն վո ղի (ծնող նե րի եւ ե րե-

խա նե րի) միջեւ: Սա կայն «մարմ նա կան կիր քը» ան կա յուն եւ ինք նա կամ

է, այն ձգտում է դե պի ան պա տաս խա նա տու փո փո խութ յուն նե րի, քմա-

հաճ նո րա րա րութ յուն նե րի եւ ար կա ծախնդ րութ յան: Նա, այս պես ա սած,

2018 Դ. ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՄԱՍԻՆ 25

«կարճ շունչ» ու նի, ո րը հա զիվ է բա վա րա րում հա սա րակ որ դեծ նութ-յա նը եւ բա ցար ձա կա պես չի հա մա պա տաս խա նում դաս տիա րա կութ յան խնդրին: Ի րա կա նում մարդ կա յին ըն տա նի քը, ի տար բե րութ յուն կեն դա-նա կա նի, հոգ եւոր կյան քի մի ամ բողջ կղզի է: Եվ ե թե այն չի հա մա պա-տաս խա նում, ա պա դա տա պարտ ված է քայ քայ ման ու կոր ծան ման: Պատ-

մութ յու նը ցույց տվեց եւ բա վա կա նին հա մո զիչ հաս տա տեց այս ա մե նը.

մեծ ա ղետ ներն ու ժո ղո վուրդ նե րի ան հե տա ցում նե րը ա ռաջ են գա լիս

հոգ եւոր-կրո նա կան ճգնա ժա մից, ո րը նախ եւ ա ռաջ ար տա հայտ վում է

ըն տա նի քի կոր ծան մամբ: Պարզ է՝ ին չու է այդ պես ե ղել եւ շա րու նա-

կում է լի նել: Ըն տա նի քը հոգ եւո րի ա ռաջ նա յին, նախ նա կան սաղմն է,

ինչ պես այն ի մաս տով, որ հենց ըն տա նի քում է մարդն ա ռա ջին ան գամ

սո վո րում (կամ էլ, դժբախ տա բար, չի սո վո րում) լի նել հո գի, այն պես էլ այն ի մաս տով, որ հոգ եւոր ու ժերն ու կա րո ղութ յուն նե րը, ստաց ված ըն-

տա նի քից, մար դը փո խան ցում է ընդ հա նուր, հա սա րա կա կան կյան քին:

Ա հա թե ին չու հոգ եւոր ճգնա ժա մը վնա սում է նախ եւ ա ռաջ հոգ եւո րի

նախ նա կան սաղ մին. ե թե հոգ եւո րը տա տան վում եւ թու լա նում է, ա պա

այն թու լա նում է նախ ըն տա նե կան սո վո րույթ նե րում ու կ յան քում, եւ

տա տան վե լով՝ այն սկսում է թու լա նալ եւ ար տա հայտ վել մարդ կա յին բո-

լոր հա րա բե րութ յուն նե րում, կազ մա կեր պութ յուն նե րում. հի վանդ բջիջն

ա ռաջ է բե րում հի վանդ մարմիններ:

Միայն հո գին ու նի բա վա կա նին խոր եւ եր կա րատեւ շնչա ռութ յուն,

որ պես զի ստեղ ծա գոր ծի եւ սա տա րի ըն տա նի քի բնա կա նութ յու նը, հա-

ջո ղութ յամբ հաղ թա հա րի ոչ միայն «սե ռա կան կյան քի խնդի րը», այլեւ

նոր, լա վա գույն եւ ա վե լի ա զատ սերն դի ստեղ ծու մը: Այդ պատ ճա ռով էլ

ա մուս նութ յան բա նաձ եւը չպետք է լի նի «ես տեն չում եմ» կամ «ցան կա-

նում եմ», այլ այս պես՝ «սի րո մեջ եւ սի րո մի ջո ցով ես ստեղ ծում եմ նոր,

լա վա գույն եւ ա վե լի ա զատ մարդ կա յին կյանք»… Այս բա նաձ եւում չի

հնչում. «ցան կա նում եմ վա յե լել իմ եր ջան կութ յու նը», այլ «ցան կա նում

եմ ստեղ ծել իմ սե փա կան հոգ եւոր անկ յու նը եւ դ րա մեջ գտնել իմ եր-

ջան կութ յու նը»:

Յու րա քանչ յուր իս կա կան ըն տա նիք ծնվում է սի րուց եւ եր ջան-կութ յուն է տա լիս մար դուն: Երբ ա մուս նութ յունն ա ռանց սի րո է, ստեղծ վում է լոկ ձեւա կան ըն տա նիք: Այն տեղ, որ տեղ ա մուս նութ յու-

նը չի եր ջան կաց նում, այն չի ի րա կա նաց նում իր ա ռաջ նա յին նշա նա-

կութ յու նը: Ե րե խա նե րին ծնող նե րը կա րող են սի րել սո վո րեց նել միայն

այն ժա մա նակ, երբ ի րենք էլ ա մուս նա ցել են սի րե լով: Ե րե խա նե րին

26 ԻՎԱՆ ԻԼԻՆ 2018 Դ.

եր ջան կութ յուն կա րող են տալ, ե թե ի րենք էլ եր ջան կութ յուն են գտել

ի րենց ա մուս նութ յան մեջ: Սի րով ու եր ջան կութ յամբ միա ցած ըն տա-

նի քը դպրոցն է հոգ եւոր ա ռող ջութ յան, հա վա սա րակշռ ված բնա վո-

րութ յան եւ ս տեղ ծա գոր ծա կան նա խա ձեռ նութ յուն նե րի: Ժո ղովր դա կան

կյան քում այն նման է քնքուշ ծաղ կի: Ըն տա նի քը, ո րը զրկված է այս

ա ռողջ կենտ րո նա ձիգ ու ժից` վատ նե լով իր ու ժե րը ջղաձ գութ յան, ա տե-

լութ յան, կաս կա ծի եւ «ըն տա նե կան ներ կա յա ցում նե րի» վրա, հի վան-

դա գին բնա վո րութ յուն նե րի, հո գե բա նա կան ճնշում նե րի, նյար դա բա-

նա կան թու լութ յան եւ կեն սա կան «ան հա ջո ղութ յուն նե րի» բու ծա րան

է: Այս պի սի ըն տա նի քը նման է այն հի վանդ բույ սին, ո րին ոչ մի լավ

այ գե պան տեղ չի տա իր այ գում:

Ե թե ե րե խան սի րել չսո վո րի իր ըն տա նի քում, ա պա որ տե՞ղ: Ե թե

ման կութ յու նից չսո վո րի եր ջա նկութ յուն փնտրել փո խա դարձ սի րո մեջ,

ա պա հա սուն տա րի քում ինչ պի սի՞ ա րա տա վոր եւ վ նա սա կար եր եւույթ-

նե րի մեջ պետք է փնտրի այն: Ե րե խա ներն ա մեն ինչ ըն դօ րի նա կում,

նմա նա կում են: Բայց խո րութ յամբ ներ թա փան ցե լով ծնող նե րի կյան քի

մեջ, նրբո րեն նկա տե լով, կռա հե լով, եր բեմն ան գի տակ ցա բար հետ եւում

են «մե ծե րին»՝ ինչ պես «հա մառ հե տա խույզ նե րը»: Ով լսել եւ գ րան ցել

է ման կա կան խոս տո վա նութ յուն նե րը, ան գամ խա ղե րը դժբախտ եւ քայ-

քայ վող ըն տա նիք նե րում, որ տեղ կյանքն ամ բող ջութ յամբ տան ջանք է,

կեղ ծա վո րութ յուն եւ հու սալ քութ յուն, գի տի, թե ինչ պի սի մա հա ցու եւ

կոր ծա նա րար ժա ռան գութ յուն է ստա նում ե րե խան ծնող նե րից:

Որ պես զի ե րե խան ճիշտ եւ ս տեղ ծա գոր ծա բար մե ծա նա, պետք է ըն-

տա նի քում ու նե նա սի րո եւ եր ջան կութ յան ակութ: Միայն այդ ժա մա նակ

նա կա րող է ծաղ կեց նել իր նրբա գույն եւ հոգ եւոր կա րո ղութ յուն նե րը,

միայն այդ ժա մա նակ նրա սե փա կան բնազ դա կան կյան քը չի ա ռա ջաց նի

ո՛չ կեղծ ա մոթ խա ծութ յուն, ո՛չ էլ հի վան դա գին նող կանք: Միայն այդ

ժա մա նակ նա կա րող է սի րով եւ հ պար տութ յամբ մեր ձե նալ իր ըն տա նի-

քի եւ ազ գի ա վան դույթ նե րին, որ պես զի ըն դու նի դրանք եւ շա րու նա կի

ամ բողջ կյան քում: Ա հա թե ին չու սի րա ռատ եւ եր ջա նիկ ըն տա նի քը կեն-

դա նի դպրոց է, եւ հետ եւա բար, նաեւ հո գու ստեղ ծա գոր ծող հա վա սա-

րակշ ռութ յան եւ ա ռողջ օր գա նա կան պահ պա նո ղա կա նութ յան դպրոցն է:

Այն տեղ, որ տեղ թա գա վո րում է ա ռողջ ըն տա նի քը, ստեղ ծա րա րութ յու նը

բա վա կա նին պահ պան ված կլի նի, որ պես զի չվե րած վի ան հիմն հե ղա փո-

խութ յան, իսկ պահ պա նո ղա կա նութ յու նը միշտ կլի նի բա վա կա նին ստեղ-

ծա գոր ծա կան, որ պես զի չվե րած վի հե տա դի մա կան խա վա րամ տութ յան:

2018 Դ. ԸՆՏԱՆԻՔԻ ՄԱՍԻՆ 27

Եր ջա նիկ եւ սի րող ըն տա նի քում մար դը դաս տիա րակ վում է հո գե-պես անվ նաս, կա րո ղու նակ է լինում սի րելու, կա ռու ցելու եւ դաս տիա-րա կելու: Ման կութ յու նը կյան քի ա մե նաեր ջա նիկ ժա մա նա կաշր ջանն է՝

ան մի ջա կա նութ յան, սկսված բայց ար դեն ակն կալ վող «մեծ» եր ջան կութ-

յան ժա մա նա կը, երբ բո լոր ար ձակ «խնդիր նե րը» լռում են, իսկ չա փա ծո

խնդիր նե րը կան չող եւ խոս տում նա լից են