-
3
П Р И РА Ч Н И К ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА
НА МХП ЗА НОВИНАРИВоведен дел
1. ДЕФИНИРАЊЕ НА ЦЕЛНАТА ГРУПА
1. Проф. д-р Кирил Темков, Предавања по предметот Етика на
комуницирањето, Универзитет Св. Кирил и Методиј, Правен факултет
„Јустинијан Први", Интердисцип-линарни студии по новинарство,
студиска година 2007/08
Пред воопшто да се при-стапи кон креирање на структура
наконкретнта дисеминациска сесија,мора да се дефинира самата
целнагрупа, односно, да се одговори на пра-шањето на кого се
однесува таа дисе-минациска сесија. Овој прирачник епосветен на
новинарите како посебнацелна група на сесиите за дисемина-ција на
меѓународното хуманитарноправо. Во секоја одделна држава, по-имот
новинар се изедначува со врши-телот на новинарската дејност, со
тоашто постојат определени разлики возависност од конкретниот
правен си-стем на одделната држава. Од другастрана пак, ситуациите
и настаните накои се однесува меѓународното хума-нитарно право,
само во одделни слу-чаи се одвиваат на територијата насамо една
држава, па дури и кога е тоатака, истите тие настани секогаш
сепредмет на помала или поголема ме-диумска покриеност на новинари
оддруги држави. Поаѓајќи од тоа, прифа-ќањето на законската
дефиниција напоимот „новинар" би значело давање
на предност на правниот систем одкој ќе се преземе таа
дефиниција вооднос на сите останати и токму по-ради тоа, сметаме
дека во потрагатапо дефиницијата на нашата целнагрупа треба да се
насочиме кон нау-ката. Така, за потребите на овој при-рачник би
било сосема доволнодоколку кажеме дека „новинарствотое
интелектуална дејност на откри-вање, пренесување и бранење на
ви-стината и сознанијата"1 прекусредствата за јавно
информирање.Како што веќе напоменавме, новина-рите се
професионалните вр ши телина таа дејност. Под средства за
јавноинформирање пак, се подразбираатмедиумите во сите форми, чија
ос-новна цел е пренесување на инфор-мации и сознанија до
неопределенброј луѓе. Тука дисеминаторот мора даима во предвид дека
средствата зајавно информирање, во последнитедве децении бележат
суштинска про-мена, како во својот формат, така и воможноста за
пренос на информации.
1.1. Карактеристики на целната група
Доколку пред малку повеќе одеден век, печатените медиуми беа
несамо доминантна, туку и единственаформа на средства за јавно
информи-рање, денес нивната примена бележирапидно опаѓање, на
сметка на нив-
ните електронски и интернет верзии.Токму појавата на интернетот,
ја зго-леми и можноста за пренос на инфор-мациите. Име но,
интернетотдозволува географските вли јанијаво преносот на
информациите да се
-
4 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
1.2. Зошто новинарите како целна група?
Времињата кога војните се водеадалеку од очите на широките
на-родни маси се веќе одамна одминати.Во современи услови, процесот
надонесување на поголема политичкаодлука од каков било тип,
практичное незамислив без да се земе во пред-вид јавното мислење и
реакциите најавноста. Ова посебно се однесува наоние политички
одлуки кои директносе насочени кон граѓаните, кон нив-ниот живот и
тело, кон нивната без-бедност. Така, одлуките дали еднадржава ќе
стапи во војна, дали ќе по-бара од своите граѓани да бидат
под-готвени да го жртвуваат својот животи животот на своите
најблиски за неа,или пак, да го активираат сиот свој ум,душа и тело
во агресивна и уништу-вачка насока против својот не-пријател, се
политички одлуки кои восовремениот свет не можат да се до-несат,
без претходно да се определии начинот на кој сето тоа ќе и биде
со-општено на Јавноста и да се проценивлијанието на таа одлука врз
истата.Нормите и обичаите на меѓународ-ното хуманитарно право,
односнонивното креирање, прифаќање ипримена, претставуваат еден
свет,чие постоење е невозможно без вак-виот тип на политички
одлуки. Оддруга страна пак, самото влијаењеврз мислењето на
јавноста, по односна кое било прашање, исто така е не-замисливо без
земањето во предвид
на улогата на медиумите во целиоттој процес.
Денес, медиумите претставуваатосновна алатка во креирањето и
на-сочувањето на јавното мислење, а сотоа и на емоциите и
стратстите на гра-ѓаните. Колку и да звучи тоа сурово,тој што ги
контролира медиумите, јаконтролира и самата јавност. Ова по-себно
се однесува на земјите во раз-вој или во транзиција, каде меди
-мите се уште се борат за своето неза-висно место во општествениот
живот.Истовремено, улогата на медиумите ина новинарите кои ги
претставуваатистите може да биде од голема ползаза дисеминацијата
на меѓународнотоправо и за ширењето на неговитевредности помеѓу
широките народнимаси.
Така, положбата и улогата на ме-диумите и на новинарите во
дисеми-нацијата, па преку неа, и во им пл-ементацијата на
меѓународното хума-нитарно право, може да се сфати надва
начина:
O Медиумите и новинарите какосредство за дисеминација; и
O Медиумите и новинарите какоопштествена група со посебниправа и
обврски предвидени сомеѓународното хуманитарноправо.
сведат на минимум, обезбедувајќипренос, а со тоа и влијание на
медиу-мите ширум целиот свет. Тоа 6изначело дека совесниот
дисеминаторникако не смее да си дозволи да ги за-немари новинарите
кои својатадејност ја вршат надвор од рамките напеча те ни те и
електронски медиуми идека мора, при определувањето наконкретната
целна група, да го земево предвид и одделното влијание
на„неконвенционалните“ електронскиме ди у ми.
Понатаму, исто толку значаен е ифактот дека и самите новинари
селуѓе кои се вработени во медиумскикомпании, кои, покрај кон
известу-вање и пренесување на информации,се стремат и кон профит.
Истовре-мено, новинарите се и категорија налица која имаат посебна
положба вовооружените судири. За овие димен-зии на улогата и
положбата на нови-нарите во дисеминацијата на МХП, ќестане збор
подолу во текстот.
-
5ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИОваа поделба не
значи дека треба
да се има два одделни пристапи придисеминацијата на МХП помеѓу
нови-нарите како целна група. Напротив,дисеминаторот треба да се
стремикон градење на единствен пристап, ноистовремено и да ги заме
во предвиддвете димензии на улогата и полож-бата на медиумите и
новинарите вопроцесот на дисеминација и на им-плементација на
одредбите од МХП.Како што предходно беше напоме-нато, не смее да се
занемари и ме-
диумската трка по профит. Тука насцена мораат да стапат личните
осо-бини и вештини на дисеминаторот. Тојили таа мора да најде
заедничка точкана интерес помеѓу конкретната ме-диумска куќа и
дисеминаторскатадејност доколку сака истата да ја упо-треби како
средство во дисемина-цијата на МХП. Од друга страна
пак,дисеминаторот мора да посветидолжно внимание и на правата и
об-врските на новинарите, кои се дефини-рани во соодветните норми
на МХП.
Втор дел
Новинарите и членовите на еки-пажот кои ги покриваат
вооруженитеконфликти постојано се изложени наопасност. Тие се
изложени на опасно-стите кои произлегуваат од военитеоперации;
можат да станат жртви нанепријателства на самото боиштекако што се
напади со бомби, дирек-тен непријателски оган или заскитаникуршуми,
експлозии на мини.
Мегународното ХуманитарноПра во уште одамна покажува инте-рес за
специјалната ситуација на но-винарите кои се ангажирани наопасни
мисии. Всушност, Прописитекои се однесуваат на Законите и Оби-чаите
на Војната, додадени кон Хаш-ките конвенции од 1899 и 1907година
(чл. 13) и Женевската Конвен-ција од 27 Јули 1929 година поврзанасо
Третманот на Воените заробе-ници, веќе ги имаат споменато "вое-ните
кореспонденти". Членот 81 одКонвенцијата од 1929 година наве-дува
дека "лицата кои ги придружу-ваат вооружените сили, без притоада се
директно дел од нив, како штосе кореспондентите, репортерите,кои ќе
паднат во рацете на не-пријателот и кои подоцна ке бидатпритворени,
имаат право да бидат
2. Првите обиди за заштита на новинарите (кратка историска
ретроспектива)
Новинарите и нивниот придружентим можат да станат жртви на
свое-волни акти на насилство, како што сеубиства, апсења, тортура,
исчезнување,извршени од страна на членови на во-оружени или
безбедносни сили или одне-државни актери во државата во
којановинарите работат.
третирани како воени заробеници.подуслов да имаат овластување од
военитевласти на вооружените сили кои ги при-дружуваат".
За време на екстензивната реви-зија на МХП кое резултираше со
че-тирите Женевски конвенции од 12август 1949 година, овие одредби
беаповторени во Третата Женевска Кон-венција поврзана со Воените
заробе-ници со тврдење дека новинар кој кепадне во рацете или е
притворен одстрана на непријателот, е и има статусна воен заробеник
(Трета ЖеневскаКонвенција, чл. 4, А(4)).
Иако, според конвенцијата од 1929година, носењето на картичка за
иден-тификација издадена од компетентнитевласти беше услов за
правото на статус
-
6 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИна воен заробеник,
законодавецот во1949 го олесни овој услов, порадифактот (кој се
појави за време на Вто-рата Светска Војна) дека носителотможе да ја
изгуби за време на наста-ните.
Како и да е, новинарот мора, восите околности, да има добиено
овла-стување од соодветните власти да гипридружува вооружените
сили: кар-тичката за идентификација ќе биде ед-ноставно доказ за
ова овластување,доказ кој непријателот може да го по-бара пред да
одлучи за неговиот ста-тус. Картичката на воениоткореспондент игра
слична улога какои униформата на војникот: создавапрезумпција.
Доколку постои билокаков сомнеж во врска со статусот налицет кое
бара статус на воен заробе-ник, тоа лице останува под заштита
наконвенцијата од 1949 година, да јаочекува одлуката на компетентен
три-бунал, во согласност со процедуратаутврдена во Чл. 5, ст. 2 од
Третата Же-невска конвенција. Во последнитетриесет години во
континуитет севодат дискусии, на различни нивоа иво различни
прилики, а кои се одне-суваат на подобрена заштита на нови-нарите
ангажирани во опасни мисии.Тоа беше прашање од големи нтересна
здруженијата на новинари. На Гене-ралното Собрание на
ОбединетитеНацииво 1970 година, тогашниот Ми-нистер за Надворешни
Работи наФранција, г-дин Maipse Schumann, су-герираше дека
Обединетите Нациимора да преземат иницијатива по овапрашање2.
Генералното Собрание на ООН до-несе резолуција N0. 2673 (XXV),
на 9декември 1970 година, во која гиупати Економскиот и Со -
цијалниотСовет и Комисијата за Човекови Правада состават конвенција
која ќе обезбе-дува заштита на новинарите ангажи-
рани на опасни мисии. Идејата за кон-венција беше на тој начин
формули-рана. На почетокот од 1971 година, востатија потпишана од
еден од дирек-торите, МКЦК даде некои насоки коимислеше дека би
придонеле за реша-вање на проблемот.3 Во 1971 годинана Комисијата
за Човекови Права и седовери оваа задача. Истата годинабеше напишан
иницијален предлог којбеше поднесен на усвојување на Гене-ралното
Собрание на ОбединетитеНации и на неговите земји членки.
Ге-нералното Собрание даде забелешкана тоа дека е неопходно да се
донесеконвенција за овој предмет и ги по-кани ЕСО ЅОC и Комисијата
за Чове-кови Права да го преиспитаат овапрашање. Но што е уште
поважно, по-барано е од Комисијата да го про-следи нејзиниот
извештај наКонференцијата на владини експертиза реафирмација и
развој на МХП при-менливо во вооружени судири, којабеше свикана од
МКЦК во 1972 го-дина.
Од МКЦК беше побарано да ги под-несе во Обединетите Нации
заклучо-ците и опсервациите донесени наоваа средба.4 Во мегувреме,
процесотна ревидирање на МХП веќе се одви-ваше и на 8 јуни 1977
година, резулти-раше со донесување на дватаДополнителни Протоколи
на Женев-ските Конвенции.
Конечниот резултат од напоритеда се обезбеди подобра заштита за
но-винарите од опасностите при военисудири е специјалната одредба
од До-полнителниот Протокол I поврзан сомеѓународните вооружени
судири, т.е.чл. 79 за "Мерки за заштита на новина-рите". Овие
одредби можат да се суми-раат на следниов начин:
O Новинар кој е ангажиран во про-фесионална мисија во области
со
2 Види , меѓудругото, UN Secretary General’s reports
entitled“Human Rights in Armed Convict: Protection of Jurnalists on
Dangerous Missions in Zones od Armed Conflict” A/9073, 9 July 1973;
A9643, 22 July 1974; А/10147, 1 August 1975; и исто така резолуции
2673 (XXV), 9 Dес. 1970; 2854 (XXVI), 20 Dес. 1971; 3058 (XXVIII) 2
Nov. 1973; 3245 (XXIX), 29 Nov. 1974; 3500 (XXX), 15 Dес. 1975.
3 Види C. Pilloud , “Protection of jurnalisttes on Dangereus
Missionsin Armed Conflict Zones” in International Reviev of the Red
Cross, Jan 1971
-
7ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
2.1. Дали новинарите треба да имаат специјален статус?
Авторите на драфт-верзијата наконвенцијата на Обединетите
Нации4се обидоа да ја подобрат ситуацијатана новинарите ангажирани
во опаснипрофесионални мисии, преку креи-рање на специјален статус.
Праша-њата покренати со овој предлогбараа објаснување иако истите
веќеим припаѓаат на архивите. Како што енаведено предлогот (чл.2
а), новинаре лице кое се смета за такво врз ос-нова на националната
легислативаили практика. За да би имале бенефитод специјалната
заштита, новинаритемора да поседуваат картичка изда-дена од
националните власти. На зад-ната страна од картичката мора даима
изјава (чл.5(2)) дека носителот сеобврзува, за време на неговата
ми-сија, да се однесува на начин досле-ден на највисоките
професионалнистандарди во целина, да не се мешаво внатрешните
работи на Државатаво која патува и да не учествува вониедна
политичка или воена актив-ност или во било која друга активносткоја
ќе подразби ра директно или ин-директно учество во вршење на
не-пријателства во области каде опас на-та мисија се изведува.
Покрај тоа, властите би биле одго-ворни за соопштување на
имињата нановинарите со картичка на меѓунаро-ден про фесионален
комитет воспо-ставен согласно конвенцијата.
Новинарите на тој начин би ималеможност да се идентификуваат на
ми-сија преку значењето на оваа кар-тичка. Освен тоа, секој од нив
би билобврзан да носи јасно разликувачкиамблем, долго црно П на
златен диск,на начин да биде јасно видлив од да-лечина (чл.9).
Каква специјална заштита би биладоделена со предложената
Конвен-ција?
Според чл.10, страните во воору-жениот судир би направиле се што
ево нивна надлежност да ги заштитатновинарите, посебно, (а) да им
доделатна новинарите разумна заштита про-тив опасностите кои се
неразделивиод судирот; (б) да ги предупредат но-винарите да стојат
понастрана одопасните зони; (в) во случај на притво-рање да им
овозможат идентичентретман5 на оној утврден во ЧетвртатаЖеневска
Конвенција, чл.75-135;(г) даобезбедат информации вослучај насмрт,
исчезнување, затворање и.т.н. Накрајот од оваа кратка анализа на
пред-лог конвенцијата, треба да се додадедека Држава во судир би го
одржалаправото да даде или да одбие пристапдо опасни места под
истите условикако и оние кои се применуваат нанивните новинари
(чл.13, ст.2). На тојначин би се отстранил секаков вид
надискриминирачки третман.
вооружен конфликт има право,како цивил, на целосна заштитакоја
МХП им ја доделува и гаран-тира на цивилите.
O Воен кореспондент акредитиранкон вооружените сили го за-држува
специјалниот статус ут-врден во чл. 4, А(4) од ТретатаЖеневска
Конвенција.
O Картичката за идентификацијакоја е слична на онаа во Анекс
IIод Дополнителниот Протокол I ќебиде доказ дека носителот
накартичката е новинар.
4 UN General Assembly resolution 2854 (XXVI), 20 Dec.19715
Најновата верзија може да се најде во: UN Secretary General’s note
А/10147 of 1 Аugust 1975
-
8 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ2.2. Заштита на
новинарите со постоечкото право
Фокусот на МХП е да ги поштедилицата кои не земале, или повеќе
неземаат директно учество во непри ја -телствата, од неприкладно
насилствокое произлегува од воо ру же ниотсудир. Оттаму,
инструментите на МХПне соопштуваат за новинарската сло-бода на
делување или збор. Тие не годаваат правото да влезат на
одреденатериторија без согласност на властитекои ја контролираат
таа територија.Тие сепак ја даваат правната основа занивна правна
заштита во случај когаќе се најдат во ситуација на
вооруженсудир.
Во МХП, новинарите се спомену-ваат на два различни начини. Нај
пр -вин, Третата Женевска Конвенцијако ја се однесува на воените
заробени -ци, ги покрива и воените корес пон -ден ти. Второ,
Дополнителниот Про то- кол I од 1977 година, посебно се освр-нува
на новинарите ангажирани воопасни професионални мисии вообласти со
вооружен конфликт. Идвата договора се однесуваат на меѓу-народни
вооружени конфликти.
Воените кореспонденти се пре-тставници на медиуми кои во
случајна меѓународен вооружен конфликтсе акредитирани да ги
придружуваатвооружените сили без притоа да седел од нив.
Ќе почнеме со проблемот кој сепоставува во врска со присуството
нановинарите на бојното поле, како иситуацијата на новинарите кои
се пад-нати во рацете на страна вооруже-ниот судир. Нема да ги
споменемевоените новинари бидејќи тие се делод вооружените сили.
Нивниот статусе ист како и на останатиот дел од во-оружените сили и
тие не уживаатнекој посебен имунитет. Мора уштеведнаш да се
напомене дека инстру-ментите на МХП не соопштуваат заоправданоста
или законитоста надејствијата на новинарите во време навојна. Ниту
приврзаниците ниту пакпротивниците на новинарската сло-бода на
делување ќе ги најдат своитеаргументи во Женевските Конвенциии
Допол ни телните Протоколи; тиеништо не говорат на оваа тема.
Токмузатоа е погрешно да се гледаат овиеинструменти како примена и
адапта-ција на човековите права во критичнаситуација, односно во
војна. Под-рачјето на Женевското право е поли-митирачко, имено се
стреми да гинамали ефектите од војната и нејзи-ните последици по
луѓето. Со другизборови, хуманитарното право не јаштити
новинарската функција, туку гиштити лицата ангажирани во ваква
ак-тивност.
Меѓународни вооружени конфликти
2.3. Новинарите соочени со опасностите од воените операции
Новинарот на опасна професио-нална задача која се одвива во
военазона претставува цивил. Дополнител-ниот Протокол I, во членот
79, го ут-врдува ова право, за меѓународнивооружени конфликти. На
тој начин, но-винарите не го губат статусот како онојна цивилите
кога ќе навлезат во областсо вооружен конфликт на професио-нална
мисија, дури и ако тие ги придру-жуваат вооружените сили или
пак
имаат корист од воената логистичкаподдршка.
Новинарите се заштитени на истначин како и сите останати
цивили,независно од нивната националност,под услов да не преземаат
никаквидејствија кои би им го загрозиле нив-ниот статус на
цивили.
Како цивили, новинарите и нив-ниот тим не смеат во никој случај
дабидат цел на директен напад. Стра-
-
9ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИните во вооружениот
судир имаат об-врска да ги преземат сите можнимерки на
претпазливост за да обезбе-дат нивните напади да бидат
насочениединствено кон воени цели. Освентоа, намерен напад кој ќе
предизвикасмрт или повреда на новинар ќе пре-тставува воено
злосторство (Допол-нителен Протокол I и чл. 8 (2)(к))(ј) одРимскиот
Статут на МеѓународниотКривичен Суд. Воените коренспон-денти кои се
акредитирани од вое-ните власти, споменати во ТретатаЖеневска
Конвенција, се заштитенина начин како не-акредитирани нови-нари:
тие го задржуваат нивниот ста-тус на цивили и покрај
специјалнатоовластување добиено од воените из-вори. Истотака,
новинарите мора дабидат почитувани без разлика далипоседуваат
картичка за иден ти- фика-ција на новинари ангажирани воопасни
мисии. Картичката сведочи занивниот капацитет за новинари;
несоздава статус на цивил.
Додека новинарите и нивните ти-мови не го губат правото на
заштитакако цивили, тие (како сите други не-борци) дејствуваат на
сопствен ризикдоколку стојат премногу блиску до во-ената единица
или се доближат пре-многу блиску до воена цел. Военатаединица или
воената цел може дабидат предмет на законит непријател-ски напад и
следствената смрт или по-вреда на новинарот или на неговиоттим ќе
се смета за несакан ефект од тојнапад, или како уште се нарекува,
"ко-латерална штета". Таков напад ќе сесмета за незаконит, ако
очекуванатасмрт или повреда на цивилот е преку-мерна во однос на
воената предностсо која би се здобиле од нападот (пра-вило на
пропорционалност) - Допол-нителен Протокол I чл. 51 (5) (6).
Како и да е, дури и при вакво сце-нарио, забраната за директен
нападпротив новинари и нивните тимови,стои.
Новинарите не се заштитени од
намерни напади ако и се додека зе-маат директно учество во
непријател-ствата. Вообичаените новинарскиактивности се покриени со
иму - ните-тот од директни напади и не сочину-ваат директно учество
во не при -јателствата. Прифаќајќи ги новина-рите како цивили,
државите се согла-суваат да им дозволат да си ја вршатнивната
работа, да прават фотогра-фии, да снимаат филмови, да
снимаатинформации, да земаат забелешки ида ги пренесуваат нивните
информа-ции и матерјали на јавноста преку ме-диумите. Но, доколку
новинарите јапречекорат нивната улога и грани-ците од нивниот
професионален ман-дат, ризикуваат да бидат обвинети зашпионирање
или извршување наостанати непријателски акти.
Сите гореспоменати правила фор-мираат рамка од легислатива која
еприменлива при меѓународни воору-жени конфликти. Каква заштита
можатда очекуваат новинарите кога се анга-жирани на опасна мисија
во услови нане-меѓународен вооружен конфликт?Правото применливо во
внатрешнитесудири, т.е. членот 3 кој е заеднички заЖеневските
Конвенции и Дополнител-ниот Протокол II, не се однесува на
пре-тставниците на медиумите. Меѓутоа нее причина, новинарите кои
се ангажи-рани во опасни мисии и кои се воз-држуваат од вршење на
непријателскиакти, да не уживаат иста заштита како ицивилите. Иако
различни приодиможат да се усвојат во зависност од ка-тегоријата на
вооружениот судир, по-добро е да се користат идентичниконцепти
колку што е можно повеќе.
Членот 13 од ДополнителниотПротокол II ја објаснува ситуацијата
нацивилното население и на индивиду-алните цивили и нивната корист
одцелосна заштита. Тие не можат дабидат предмет на напад. Ова
основноправило на правото за сите воору-жени судири е израз на
генераленправен принцип.6 Тоа е врзувачкоправило независно од
Протоколот II.
6 Види Partsch Armed Conflict, Fundamental Rules, во Bernhardt
(ed.) Encyclopedia od Public International Law, 3 (19810 стр. 28ч
Kalshoven, Applicability of Customary International Law in
Non-International Armed
-
10 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИНемеѓународни
вооружени конфликти
Иако новинарите не се специ-фично споменати во ниту еден
дого-вор применлив при немеѓународнивооружени конфликти, тие се
сметаатза цивили . Цивилното население несмее да биде цел на напад,
се додекане зема директно учество во не-пријателствата.
Според тоа, новинарите и нивнитетимови имаат бенефит на целосна
за-штита што правно им следува на ци-вилите и во меѓународни и
воне-меѓународни вооружени судири.
Во меѓународни вооружени кон-фликти, правните одредби кои се
од-несуваат на новинарите и нивниоттим кога ќе паднат под власт
настрана во вооружениот судир, зави-сат од бројни фактори,
вклучително ипотеклото и националноста. Локал-ните новинари кои се
уапсени од соп-ствените власти подлежат на нацио- налните закони.
Тие можат да бидатлишени од слобода само доколку до-машната
легислатива дозволуванивно притворање. Властите сеограничени со
гаранциите и прави-лата поврзани со притворот, а заста-пени во
нивната домашна легис лати-ва, но и со секоја меѓународна од -редба
за заштита на човековитеправа, која државата ја ратификувалаво
националното законодавство.Инаку, новинарите и нивните тимовисе
заштитени со опсег од МХП нормикои се применуваат на цивили а коисе
содржани во Четвртата ЖеневскаКонвенција и во
ДополнителниотПротокол I, како и во обичајното ме-ѓународно
право.
Посебно, тие имаат право на зна-чаен број на фундаментални
гаран-ции. Во продолжение се наведенисите дела кои се строго
забранети, вокое и да било време, на кое и да биломесто или во било
какви услови:O Насилство по животот, здрав -
је то или физичката или мен-тал на благосостојба на
лицата,особено:
2.4. Новинарите паднати под власт на страна во вооружениот судир
(заробени или уапсени)
O Убиство; O Тортура, физичка или психичка,
сурово или нехумано постапу-вање;
O Телесно казнување; O Осакатување.O Напад врз личното
достоинство,
особено понижувачки и дегра-дирачки третман;
O Колективно казнување;O Земање заложници.
Прекршувањето на повеќето одовие одредби претставува воено
зло-сторство. Вооружените или безбед-носни сили на соодветната
Државаимаат право, под специфични окол-ности, да притворат лица,
вклучу-вајќи и цивили кои се најдени вообласт на вооружен судир.
Доколкусе уапсат или притворат за вршењедејствија поврзани со
вооружениотсудир, цивилните новинари и нив-ниот тим мора веднаш да
бидат ин-формирани за причините, зошто таквмерки се преземени
против нив.Освен во случаите на апсење илипритворање поради
криминаленпрекршок, овие лица мора да бидатослободени со минимално
можнодоцнење и во секој случај се додекаоколностите што го
оправдуваат ап-сењето или притворањето не преста-нат да
постојат.
Доколку се притворени за кри-минален прекршок, имаат право
нагаранции за правично судење.
-
11ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
O Ниеден правен инструмент не јагарантира слободата на
изразу-вање или правото на информи-рање во услови на
криза:националната легислатива можезаради тоа да ја ограничи таа
сло-бода;
O Одредбите кои се однесуваат назабраната на своеволно
апсење,правото на фер судење и со-одветните услови за
притворотостануваат на сила, според горе-наведените инструменти,
дури ипод исклучителни околностикако што е вонредна состојба.
Овие правила исто така се при-менуваат и кон новинарите и
нивнитеактивности.
Ситауациите на колективно на-силство кои не го достигнуваат
нивотона вооружен судир не се покриени сомеѓународното хуманитарно
право,туку со националната легислатива,која како и да е, е
хармонизирана соуниверзалните или регионални од-редби за човекови
права.
Сите текстови поврзани со зашти-тата на човековите права ја
гаранти-раат слободата на изразување илиинформација на еден или на
другначин.8 Една од карактеристиките наовие текстови е дека многу
од гаран-циите не се применуваат во услови навнатрешна криза, под
одредени спе-цифични услови. Голем дел од основ-ните права кои го
заштитуваатчовечкото достоинство сепак остану-ваат на сила, без
оглед на околностите:тие се суштината на човековите права.И покрај
разликите помеѓу различнитетекстови, можеме да ги изведеме
след-ниве генерални заклучоци:
2.5. Специјални проблеми во ситуации на внатрешни немири или
тензии
7 Jean-Marie henerkastas and Louise Doswald- Beck, Customary
International Humanitarian Law, Volume 1, Rules, Cambrige
University Press, 2005, стр. 115-118
8 Универзалната декларација за човекови права, чл. 19;
Меѓународниот Пакт за граѓански и политички права, чл. 19; Европска
конвенција за човекови права, чл.10; Интер-Американската конвенција
за човекови права, чл. 10.
Новинарите задржани во рацетена непријателот имаат право на
по-сета од претставници на МКЦК, коивршат проверка на условите на
интер-нација. Тие имаат право на комуника-ција со нивните
роднини.
Додека гореспоменатите пра-вила се образложени во детали за
ме-ѓународните вооружени судири,правото за не-меѓународни
воору-жени судири е повторно помалку екс-плицитно. Сепак, и покрај
тоаобезбедува правна заштита на сителица кои не земаат директно
учествово непријателствата или престаналеда го прават тоа. Укажува
дека притво-
рените мора да бидат третирани ху-мано, без никаква противничка
раз-лика. Истите фундаментални гаранциисе применуваат кон нив исто
како штое случајот со меѓународните воору-жени судири. Меѓутоа, МХП
не нудимногу средства за заштита од не-прав-ниот или прекумерниот
притвор. Но,оваа дупка се пополнува со законитеи одредбите за
заштита на човековитеправа. Како и да е, МХП сепак пред ви-дува
правни гаранции во случај на су-дење.
МКЦК, нормално ги нуди своитеуслуги на сите страни инволвирани
воне-меѓународен вооружен судир.
-
12 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
2.6. Оценка
На прв поглед се добива впечатокдека МХП не обезбедува голема
за-штита за новинарите и другиот ме-диумски персонал, и дека
МХПединствено содржи две референци замедиумскиот персонал (воените
ко-респонденти и новинарите вклучениво опасни професионални мисии
коисе одвиваат во области на военсудир).
Како и да е, ако некој ги прочитаовие одредби во контекст на
остана-тите одредби од МХП, заштитата спо-ред постоечкото право е
достаопсежна и детална, особено кога ста-нува збор за новинарите
кои падналево рацете на одредена страна во во-оружениот конфликт,
посебно до-колку се притворени или се сооченисо криминални
процеси.
Што се однесува на ризикот со којсе соочуваат медиумските
професио-налци кои делуваат на бојното поле,постоечките правила
овозможуваатсолидна и реалистична основа за за-штита, ако ништо
друго барем,на хар-тија. Тешко е да се замисли декаДржавите би
билеоподготвени да сесогласат да одобрат поекстензивнаправна
заштита или дека гие бибиле\навистина во можност ефек-тивно да
обезбедат поголема заштитјаво конкретни ситуации на
бојнотополе.
Најсериозниот недостаток момен-тално е недостатокот од
енергичнимерки за имплементација на постоеч-ките правила и
систематска истрага,обвинување и санкционирање напрекршителите,
отколку недостатокод правила.
-
13ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
1. СТРУКТУРА НА ЧАСОТ ПО МОДЕЛ ЦКА - ПХВ
1.1. Елементи на часот
L Најава на часотL ЗапознавањеL КонтекстуализацијаL Дозирана
информацијаL ФункционализацијаL Евалуација
1.1.1. Најава
Најавата е првиот дел од сесијата во текот на која учесниците ги
добиваатосновните информации за понатамошната работа и текот на
сесијата.
Овој дел не треба да трае повеќе од 5 % од предвиденото време за
целатасесија. Во текот на истиот:
L Предавачот се претставува себесиL Ја претставува темата на
сесијатаL Ги поставува понатамошните правила на дискусијаL Дава
Прашалник А (кој понатаму служи за евалуација)L Ги запишува
очекувањата на учесниците и ги претставува целите на се-
сијата
1.1.2. Контекстуализација
Контесктуализацијата е оној дел од сесијата во текот на кој
учесниците сесудруваат со проблемот или се поттикнуваат активно да
размислуваат на те-мата која се разработува во текот на сесијата, и
на тој начин се ставаат во кон-текст на темата и сесијата.
Овој дел од сесијата трае 30 % од тоталното предвидено време за
сесијата.Во текот на истиот:
L Предавачот ги дели учесниците во неколку групи и им задава
задача којапо својата проблематика, треба учесниците да ги воведе и
подготви за по-натамошниот тек на сесијата.
L Учесниците работат во групи и избираат свој гласноговорник,
кој на крајотод вежбата ќе ја презентита нивната работа пред
останатите групи и пре-
Трет дел
-
14 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
давачот.L Групите презентираатL Предавачот го резимира сето она
што групите го презентирале и преку дис-
кусии истото го поврзува со темата на сесијата.
1.1.3. Дозирани информации
Овој дел од сесијата се однесува на делот во текот на кој
предавачот ги пре-несува главните информации на учесниците. Многу е
важно во текот на овојдел од сесијата да се води сметка,
информациите да бидат дозирани, односнода се води сметка да не се
даваат повеќе информации од што учесниците можатда примат и
запомнат. Во овој случај најдобро е да се држиме до правилото
5+-2.
Ова е познат психолошки факт, кој укажува на тоа дека при
примањето нанови информации, човековиот мозок најдобро ги запомнува
првите 3 до 7 новиинформации, во зависност од возраста.неколку бои
во тек.
Важно е овие информации да не бидат изнесени само по усмен пат,
туку па-ралелно со излагањето да се користат соодветни визуелии кои
не смеат дабидат преоптоварени со текст, туку на нив треба да бидат
забележани самонајважните информации со по неколку збора. Пожелно е
да се користат на пи-шувањето на овие визуалии.
Овој дел од сесијата,трае 30 % од вкупното време за целата
сесија.Во текот на истиот:
L Предавачот ја поврзува дискусијата со излагањето на нови
информации.
L Секоја изложена информација треба да е поткрепена со соодветна
визуа-лија која може да биде во форма на краток текст од неколку
збора илицртеж.
L При секоја изнесена информација, предавачот треба да
воспоставува ко-натакт со учесниците, правејќи мала дискусија за
начинот на кој што слу-шателите ја сваќаат информацијата.
1.1.4. Функционализација
Функционализацијата е оној дел од сесијата, во текот на кој
учесниците гоставаат во функција сето она што во текот на сесијата
го научиле. Најдобарначин да се стават знаењата во функција е да се
направи вежба во која прак-тично се применуваат стекнатите
информации.
Овој дел од сесијата трае 30% од предвиденото време за целата
сесија.
-
15ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИВо текот на
истиот:L Предавачот ги дели учесниците во групи.
L Секоја група добива свое задолжение или задача на која што
треба да ра-боти.
L Секоја група избира свој гласноговорник, кој ќе ја презентира
работата нагрупата пред останатите групи.
L Секоја од групите презентира, а предавачот ги корегира доколку
има по-треба.
1.1.5. Евалуација
Евалуацијата се прави на крајот на сесијата. Најдобро е истата
да биде пи-смена, во вид на прашалник, кој се дава пред почетокот
на сесијата во вид наПрашалник А и на крајот на сесијата во вид на
Прашалник Б, со тоа што Пра-шалникот А го мери нивото на знаења на
учесниците пред почетокот на се-сијата, а Прашалникот Б го мери
нивото на знаења кај учесниците позавршување на часот.
Евалуацијата се прави кога ќе се споредат овие два прашалници,
односноразликата во знаењето помеѓу А и Б го дава реалното
количество на знаењакои учесниците ги стекнале во текот на
часот.
Овој дел на часот трае вкупно 5% од тоталното предвидено време
за одр-жување на сесијата.
Во текот на овој дел:
L Предавачот го дели Прашалникот Б, напоменувајќи дека^ истиот е
индиви-дуален и дека не служи за оценување на учесниците - туку
напротив декана овој начин се врши евалуација на предавачот,
односно колку тој успеалда им пренесе знаење на истите.
НАПОМЕНА: СТРУКТУРАТА НА ЧАСОТ МОРА ДА СЕ АДАПТИРА
СОГЛАСНОКАРАКТЕРИСТИКИТЕ НА ЦЕЛНАТА ГРУПА, ПОСОЧЕНИ ВО ПРВИОТ ДЕЛ
ОДПРИРАЧНИКОТ.
-
16 ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
Четврт дел
Библиографија
Прва Женевска Конвенција од 1949 година;
Втора Женевска Конвенција од 1949 година;
Трета Женевска Конвенција од 1949 година;
Четврта Женевска Конвенција од 1949 година;
Дополнителен Протокол I од 1977 година;
Дополнителен Протокол II од 1977 година;
Универзалната Декларација за човекови права од 1949 година;
Меѓународниот Пакт за граѓански и политички права од 1966
година;
Европската Конвенција за човекови права од 1950 година;
Интер-Американската Конвенција за човекови права од 1969
година.
2. Дополнителна Литература
Human Rights in Armed Conflict: Protection of Jurnalists on
Dangerous Missions in Zones ofArmed Conflict
Закон за Црвениот Крст на Република Македонија
Статут на Црвениот Крст на Република Македонија
Проектна програма ЦКА - ПХВ (Црвен крст во акција - промоција на
хуманите вредности)
-
17ПРИРАЧНИК ЗА ДИСЕМИНАЦИЈА НА МХП ЗА НОВИНАРИ
Забелешки
-
Издавач: Црвен крст на Република МакедонијаЗа издавачот: Саит
Саити, в.д. Генерален секретарТех.уред и дизајн Владимир Хаџи
ПулевскиТираж: 150 примероциГодина: 2010
-
ПодготвилМарјан Спасески, дисеминатор и член на
Комисијата за дисеминација
РА Б О Т Е Н Т И М
Љупчо МилковскиМарјан СпасескиПавле Богоевски
Александра РистовскиВиолета КузманоскаВладимир Вукелиќ
