คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�

คัวามน�า คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� เป็�นวร์ร์ณกร์ร์มเร์��องห์น��งท��บร์ร์จุ"ในห์น�งส�อเร์�ยนสาร์ะการ์เร์�ยนร์$ %ขั้� 'นพ�'นฐาน วร์ร์ณคัดี�ว*จุ�กษณ� ชั้�'นม�ธยมศ�กษาป็.ท�� ๕ เพ��อให์%ผู้$%ศ�กษาเขั้%าใจุถึ�งคั"ณคั2าขั้องวร์ร์ณคัดี� และวร์ร์ณกร์ร์มดี%านต2างๆ เชั้2น คั"ณคั2าดี%านอาร์มณ� คั"ณคั2าดี%านส�งคัม คั"ณคั2าดี%านคั"ณธร์ร์ม คั"ณคั2าดี%านวร์ร์ณศ*ลป็5และคั"ณคั2าท��สร์%างสร์ร์คั�จุากจุ*นตนาการ์ขั้องกว� คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� แพทย�ศาสตร์�สงเคัร์าะห์�น�' ม�แนวคั*ดีตามแนวพร์ะร์าชั้ดี6าร์*ขั้องพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะเจุ%าอย$2ห์�วฯ เร์��อง "คัวามพอเพ�ยง" และจุ"ดีป็ร์ะสงคั�ขั้องการ์ศ�กษา วร์ร์ณคัดี�และ วร์ร์ณกร์ร์มอ�กอย2างคั�อ ส2งเสร์*มและกร์ะต"%นให์%ผู้$%ศ�กษาร์$ %จุ�กใชั้%กร์ะบวนการ์คั*ดีว*เคัร์าะห์�อย2างม�เห์ต"ผู้ลน6าไป็ส$2คัวามร์$ % คัวามเขั้%าใจุ คัวามร์$ %ส�กน�กคั*ดี และว*ถึ�ชั้�ว*ตขั้องบร์ร์พบ"ร์"ษ ซาบซ�'ง ในวร์ร์ณคัดี� และวร์ร์ณกร์ร์ม ว�ฒนธร์ร์มทางภีาษา และคัวามเป็�นไทย

2

ผู้��แต�ง

คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์�เร์�ยบเร์�ยงขั้�'นจุากคั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์�โบร์าณ โดียพร์ะยาว*ชั้ยาธ*บดี� ผู้$%ว2าร์าชั้การ์เม�องจุ�นทบ"ร์� ห์มายเห์ต" ต6าแห์น2ง ผู้$%คัร์องเม�องจุ�นทบ"ร์�น� 'นเร์�ยกว2า พร์ะยา“

จุ�นทบ"ร์� ชั้��อ ต6าแห์น2งน�'เป็�นชั้��อท��เร์�ยกก�นมานาน จุนถึ�งร์�ชั้กาลท�� ” 5

แม%ว2าผู้$%ว2าร์าชั้การ์เม�อง จุะม�บร์ร์ดีาศ�กดี*=อย2างอ��น แต2พร์ะองคั�ท2านก7ย�งทร์งเร์�ยก พร์ะยาจุ�นทบ"ร์� อย$2 “ ” (ตามพร์ะร์าชั้น*พนธ� พ.ศ.

2419)1

ตามท6าเน�ยบในกฎห์มายเก2า ต6าแห์น2งผู้$%ว2าร์าชั้การ์เม�องจุ�นทบ"ร์� ม�ร์าชั้ท*นนามว2า พร์ะยาว*ชั้ชั้ยาธ*บดี�ศร์�ณร์งคั�ฤาชั้�ยอภี�ยพ*ร์*ยะพาห์า “ ”

1 ? น�นทนา กป็@ลกาญจุน�. การ์ว�เคัร์าะห์�ในเชิ�งปร์ะว�ต�ศาสตร์� ร์.5.

2541. ห์น%า 48

เพ*�งจุะมายกเล*กเม��อม�กฎห์มายจุ�ดีการ์ป็กคัร์องให์ม2 เป็�นร์$ป็จุ�งห์ว�ดี และมณฑล เม��อ พ.ศ. 2449

3

พ ร์ ะ ร์ า ชิ ป ร์ ะ ว� ต� พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว เสดี7จุพร์ะร์าชั้สมภีพเม�� อว�นท�� 20 ก�นยายน พ.ศ. 2396 เป็�นพร์ะร์าชั้โอร์สในพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ท��ป็ร์ะส$ต*แต2กร์มสมเดี7จุพร์ะเทพศ*ร์*นทร์ามาตย� (ต2อมาภีายห์ล�งในสม�ยร์�ชั้กาลท�� 6 ไดี%ม�การ์เป็ล��ยนแป็ลงพร์ะนามเจุ%านายฝ่Dายในให์%ถึ$กต%องชั้�ดีเจุนตามโบร์าณร์าชั้ป็ร์ะเพณ� น*ยมย"คัถึ�ดีมาเป็�น สมเดี7จุพร์ะเทพศ*ร์*นทร์าบร์มร์าชั้*น�) ไดี%ร์�บพร์ะร์าชั้ทานนามว2า สมเดี7จุเจุ%าฟ้Fาชั้ายจุ"ฬาลงกร์ณ� บดี*นทร์เทพมห์ามงก"ฎ บ"ร์"ษยร์�ต น ร์ า ชั้ ร์ ว* ว ง ศ� ว ร์" ต ม พ ง ศ บ ร์* พ� ต ร์ ส* ร์* ว� ฒ น ร์ า ชั้ ก" ม า ร์ พร์ะองคั�ทร์งม�พร์ะขั้น*ษฐาและพร์ะอน"ชั้าร์วม 3 พร์ะองคั� ไดี%แก2 สมเดี7จุพร์ะเจุ%าบร์มวงศ�เธอ เจุ%าฟ้Fาจุ�นทร์มณฑล กร์มห์ลวงว*ส"ทธ*กร์ะษ�ตร์*ย� สมเดี7จุพร์ะเจุ%าบร์มวงศ�เธอ เจุ%าฟ้Fาจุาต"ร์นต�ร์�ศม� กร์มพร์ะจุ�กร์พร์ร์ดี*พงศ� และ สมเดี7จุพร์ะร์าชั้ป็@ต"ลาบร์มพงศาภี*ม"ขั้ เจุ%าฟ้Fาภี า ณ" ร์� ง ษ� ส ว2 า ง ว ง ศ� ก ร์ ม พ ร์ ะ ย า ภี า ณ" พ� น ธ" ว ง ศ� ว ร์ เ ดี ชั้ ว�นท�� 20 ม�นาคัม พ.ศ. 2404 สมเดี7จุเจุ%าฟ้Fาชั้ายจุ"ฬาลงกร์ณ� ไดี%ร์�บการ์สถึาป็นาให์%ขั้�'นทร์งกร์มเป็�น สมเดี7จุพร์ะเจุ%าล$กยาเธอ เจุ%าฟ้Fาจุ"ฬาลงกร์ณ� กร์มห์ม��นพ*ฆเนศวร์ส"ร์ส�งกาศ และเม��อ พ.ศ. 2409

พร์ะองคั�ทร์งผู้นวชั้ตามร์าชั้ป็ร์ะเพณ� ณ ว�ดีบวร์น*เวศว*ห์าร์ ภีายห์ล�งจุากการ์ทร์งผู้นวชั้ พร์ะองคั�ไดี%ร์�บการ์เฉัล*มพร์ะนามาภี*ไธยขั้�'นเป็�น สมเดี7จุพร์ะเจุ%าล$กยาเธอ เจุ%าฟ้Fาจุ"ฬาลงกร์ณ� กร์มขั้"นพ*น*ตป็ร์ะชั้านาถึ เม��อป็. พ.ศ. 2410 โดียทร์งก6าก�บร์าชั้การ์กร์มมห์าดีเล7ก กร์มพร์ะคั ล� ง ม ห์ า ส ม บ� ต* แ ล ะ ก ร์ ม ท ห์ า ร์ บ ก ว� ง ห์ น% า 2 ว�นท�� 1 ต"ลาคัม พ.ศ. 2410 พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุอมเกล%าเจุ%า

2 ? ร์�ชั้ญา ไชั้ยนา, ปร์ะว�ต�ร์�ชิกาลท�#5 [Online], ม.ป็.พ. แห์ล2งท��มา

http://www.thaigoodview.com/node/18552

อย$2ห์�วเสดี7จุสวร์ร์คัตภีายห์ล�งทร์งเสดี7จุออกทอดีพร์ะ เนตร์ส"ร์*ย"ป็ร์าคัา โดียก2อนท��พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�วจุะสวร์ร์คัตน�'น ไดี%ม�พร์ะร์าชั้ห์�ตถึเลขั้าไว%ว2า "พร์ะร์าชั้ดี6าร์*ทร์งเห์7นว2า เจุ%านายซ��งจุะส�บพร์ะร์าชั้วงศ�ต2อไป็ภีายห์น%า พร์ะเจุ%าน%องยาเธอก7ไดี% พร์ะเจุ%าล$กยาเธอก7ไดี% พร์ะเจุ%าห์ลานเธอก7ไดี% ให์%ท2านผู้$%ห์ล�กผู้$%ให์ญ2ป็ร์�กษาก�นจุงพร์%อม ส"ดีแล%วแต2จุะเห์7นดี�พร์%อมก�นเถึ*ดี ท2านผู้$%ใดีม�ป็ร์�ชั้าคัวร์จุะร์�กษาแผู้2นดี*นไดี%ก7ให์%เล�อกดี$ตามสมคัวร์" ดี�งน�'น เม��อพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุอมเกล%าเสดี7จุสวร์คัต จุ�งไดี%ม�การ์ป็ร์ะชั้"มป็ร์�กษาเร์��องการ์ถึวายส*ร์*ร์าชั้สมบ�ต*แดี2พร์ะเจุ%าแผู้2นดี*นพร์ะองคั�ให์ม2ซ��งในท��ป็ร์ะชั้"มน�'นป็ร์ะกอบดี%วย

4

พร์ะบร์มวงศาน"วงศ� ขั้%าร์าชั้การ์ชั้�'นผู้$%ให์ญ2 และพร์ะสงฆ� โดียพร์ะเจุ%าน%องยาเธอ กร์มห์ลวงเทเวศร์�ว�ชั้ร์*นทร์� ไดี%เสนอสมเดี7จุพร์ะเจุ%าล$กยาเธอ เจุ%าฟ้Fาจุ"ฬาลงกร์ณ� กร์มขั้"นพ*น*ตป็ร์ะชั้านาถึ พร์ะร์าชั้โอร์สพร์ะองคั�ให์ญ2ในพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�วขั้�'นเป็�นพร์ะเจุ%าแผู้2นดี*น ซ��งท��ป็ร์ะชั้"มน�'นม�คัวามเห์7นพ%องเป็�นเอกฉั�นท� ดี�งน�'น พร์ะองคั�จุ�งไดี%ร์�บการ์ท$ลเชั้*ญให์%ขั้�'นคัร์องร์าชั้สมบ�ต*ต2อจุากสมเดี7จุพร์ะร์าชั้บ*ดีา โดียในขั้ณะน�'น ทร์งม�พร์ะชั้นมาย"เพ�ยง 15 พร์ร์ษา จุ�งไดี%แต2งต�'งเจุ%าพร์ะยาศร์�ส"ร์*ยวงศ�3 เป็�นผู้$%ส6าเร์7จุร์าชั้การ์แทนพร์ะองคั� จุนกว2าพร์ะองคั�จุะทร์งม�พร์ะชั้นมพร์ร์ษคัร์บ 20 พร์ร์ษา โดียทร์งป็ร์ะกอบพร์ะร์าชั้พ*ธ�บร์มร์าชั้าภี*เษกคัร์�'งแร์ก เม��อว�นท�� 11 พฤศจุ*กายน พ.ศ. 2411 โดียไดี%ร์�บการ์เฉัล*มพร์ะป็ร์มาภี*ไธยว2า พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะป็ร์ม*นทร์มห์าจุ"ฬาลงกร์ณ�ฯ พร์ะจุ"ฬาลงกร์ณ�เกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว โดียม�พร์ะนามตามจุาร์�กในพร์ะ

3 ? ก�มม�, สมเด็%จเจ�าพร์ะยาบร์มมห์าศร์�ส(ร์�ยวงศ� [Online], ม.ป็.พ.

แห์ล2งท��มา http://www.bloggang.com/viewblog.php?id=rattanakosin225&group=1&date=19-03-2007&gblog=9

ส" บ ร์ ร์ ณ บ� ฎ ว2 า " พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะป็ร์ม*นทร์มห์าจุ"ฬาลงกร์ณ� บดี*นทร์เทพยมห์ามงก"ฏ บ"ร์"ษร์�ตนร์าชั้ร์ว*วงศ วร์"ตมพงศบร์*พ�ตร์ วร์ขั้�ต*ยร์าชั้น*กโร์ดีม จุาต"ร์�นบร์มมห์าจุ�กร์พร์ร์ดี*ร์าชั้ส�งกาศ อ"ภีโตส"ชั้าต*ส�งส"ทธเคัร์าะห์ณ� จุ�กร์�บร์มนาถึ อดี*ศวร์ร์าชั้ร์ามวร์�งก$ร์ ส"ภีาธ*การ์ร์�งสฤษดี*= ธ�ญล�กษณว*จุ*ตร์โสภีาคัยสร์ร์พางคั� มห์าชั้โนตมางคัป็ร์ะนตบาทบงกชั้ย"คัล ป็ร์ะส*ทธ*สร์ร์พศ"ภีผู้ลอ"ดีม บร์มส"ขั้"มมาลย� ท*พยเทพาวตาร์ไพศาลเก�ยร์ต*คั"ณอดี"ลยว*เศษ สร์ร์พเทเวศร์าน"ร์�กษ� ว*ส*ษฐศ�กดี*=สมญาพ*น*ตป็ร์ะชั้านาถึ เป็ร์มกร์ะมลขั้�ต*ยร์าชั้ป็ร์ะย$ร์ ม$ลม"ขั้ร์าชั้ดี*ลก มห์าป็ร์*วาร์นายกอน�นต มห์�นตวร์ฤทธ*เดีชั้ สร์ร์ว*เศษส*ร์*นทร์ อเนกชั้นน*กร์สโมสร์สมมต* ป็ร์ะส*ทธ*=วร์ยศมโห์ดีมบร์มร์าชั้สมบ�ต* นพป็ดีลเศวตฉั�ตร์าดี*ฉั�ตร์ ส*ร์*ร์�ตโนป็ล�กษณมห์าบร์มร์าชั้าภี*เษกาภี*ล*ต สร์ร์พทศท*ศว*ชั้*ตชั้�ย สกลมไห์สวร์*ยมห์าสวาม*นทร์� มเห์ศวร์มห์*นทร์ มห์าร์ามาธ*ร์าชั้วโร์ดีม บร์มนาถึชั้าต*อาชั้าวศร์�ย พ"ทธาท*ไตยร์�ตนสร์ณาร์�กษ� อดี"ลยศ�กดี*=อร์ร์คันเร์ศร์าธ*บดี� เมตตากร์"ณาส�ตลห์ฤท�ย อโนป็ม�ยบ"ญการ์สกลไพศาล มห์าร์�ษฎาธ*บดี*นทร์ ป็ร์ม*นทร์ธร์ร์ม*กห์าร์าชั้าธ*ร์าชั้บร์มนาถึบพ*ตร์พร์ะจุ" ฬ า ล ง ก ร์ ณ� เ ก ล% า เ จุ% า อ ย$2 ห์� ว "

เม�� อพร์ะองคั�ทร์งม�พร์ะชั้นมาย"คัร์บ 20 พร์ร์ษา จุ�งทร์งลาผู้นวชั้เป็�นพร์ะภี*กษ" และไดี%ม�การ์จุ�ดีพร์ะร์าชั้พ*ธ�บร์มร์าชั้าภี*เษกคัร์�'งท�� 2

ขั้�'น เม��อว�นท�� 16 พฤศจุ*กายน พ.ศ. 2416 โดียไดี%ร์�บการ์เฉัล*มพร์ะป็ร์มาภี*ไธยในคัร์�'งน�'ว2า พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะป็ร์ม*นทร์มห์าจุ"ฬาลงกร์ณ�ฯ พร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว โดียม�พร์ะนามตามจุาร์�กในพร์ะส"บร์ร์ณบ�ฎว2า

5

" พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะป็ร์ม*นทร์มห์าจุ"ฬาลงกร์ณ� บดี*นทร์เทพยมห์ามงก"ฏ บ"ร์"ษร์�ตนร์าชั้ ร์ว*วงศ วร์"ตมพงศบร์*พ�ตร์ วร์ขั้�ต*ยร์าชั้น*กโร์ดีม จุาต"ร์�นตบร์มมห์าจุ�กร์พร์ร์ดี*ร์าชั้ส�งกาศ อ"ภีโตส"ชั้าต*ส�งส"ทธเคัร์าะห์ณ� จุ�กร์�บร์มนาถึ อดี*ศวร์ร์าชั้ร์ามวร์�งก$ร์ ส"จุร์*ตม$ลส"สาธ*ต อร์ร์คัอ"กฤษฏไพบ$ลย� บ"ร์พาดี$ลย�กฤษฎาภี*น*ห์าร์ ส"ภีาธ*การ์ร์�งสฤษดี*= ธ�ญล�กษณว*จุ*ตร์โสภีาคัยสร์ร์พางคั� มห์าชั้โนตมางคัป็ร์ะณต บาทบงกชั้ย"คัล ป็ร์ะส*ทธ*สร์ร์พศ"ภีผู้ลอ"ดีมบร์มส"ขั้"มมาลย� ท*พยเทพาวตาร์ไพศาลเก�ยร์ต*คั"ณอดี"ลยพ*เศษ สร์ร์พเทเวศร์าน"ร์�กษ� ว*ส*ษฐศ�กดี*=สมญาพ*น*ตป็ร์ะชั้านาถึ เป็ร์มกร์ะมลขั้�ต*ยร์าชั้ป็ร์ะย$ร์ ม$ลม"ขั้มาตยาภี*ร์มย� อ"ดีมเดีชั้าธ*การ์ บร์*บ$ร์ณ�คั"ณสาร์สยามาท*นคัร์วร์"ตเมกร์าชั้ดี*ลก มห์าป็ร์*วาร์นายกอน�นต� มห์�นตวร์ฤทธ*เดีชั้ สร์ร์ว*เศษส*ร์*นทร์ อเนกชั้นน*กร์สโมสร์สมมต* ป็ร์ะส*ทธ*=วร์ยศมโห์ดีมบร์มร์าชั้สมบ�ต* นพป็ดีลเศวตฉั�ตร์าดี*ฉั�ตร์ ส*ร์*ร์�ตโนป็ล�กษณมห์าบร์มร์าชั้าภี*เษกาภี*ล*ต สร์ร์พทศท*ศว*ชั้*ตชั้�ย สกลมไห์ศวร์*ยมห์าสวาม*นทร์� มเห์ศวร์มห์*นทร์มห์าร์ามาธ*ร์าชั้วโร์ดีม บร์มนาถึชั้าต*อาชั้าวศร์�ย พ"ทธาท*ไตร์ร์�ตนสร์ณาร์�กษ� อดี"ลยศ�กดี*=อร์ร์คันเร์ศร์าธ*บดี� เมตตากร์"ณาส�ตลห์ฤท�ย อโนป็ม�ยบ"ญการ์ สกลไพศาลมห์าร์�ษฎาธ*บดี*นทร์ ป็ร์ม*นทร์ธร์ร์ม*กห์าร์าชั้าธ*ร์าชั้ บร์มนาถึบพ*ตร์ พร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเ จุ% า อ ย$2 ห์� ว "

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�วเสดี7จุสวร์ร์คัตดี%วยโร์คัพร์ะว�กกะ เม��อว�นท�� 23 ต"ลาคัม พ.ศ.2453 เวลา 2.45 นาฬิ*การ์ ว ม พ ร์ ะ ชั้ น ม า ย" ไ ดี% 58 พ ร์ ร์ ษ า 4

4 ? มาน*ตย� ธ�ร์ะเวชั้ชั้ก"ล. พยากร์ณ์�สาร์ ด็าวห์างฮั�ลเล�ย�ก�บการ์สวร์ร์คัต

ของ ร์.5. 2528. ห์น%า 63-67

6

พร์ะร์าชิกร์ณ์�ยก�จท�#เก�#ยวข�องก�บ คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� แพทย�ศาสตร์�สงเคัร์าะห์� พ.ศ. 2413 ม�การ์ป็ร์ะกาศใชั้%กฎห์มายเก��ยวก�บส"ขั้าภี*บาลเป็�นคัร์�'งแร์ก พร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*ฉับ�บน�'น ชั้��อว2า "พร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*ธร์ร์มเน�ยมคัลอง" เพ��อให์%ม�การ์ร์�กษาคัวามสะอาดีขั้องคัลองให์%ไดี%มาตร์ฐาน และคันสม�ยน�'นเชั้��อก�นว2า การ์ใชั้%น6'าสกป็ร์ก เป็�นม$ลเห์ต"ห์น��งท��ท6าให์%เก*ดีโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บ ในป็. พ.ศ. 2429 พร์ะองคั�ไดี%เสดี7จุป็ร์ะพาสเม�องส*งคัโป็ร์�ไดี%ทอดีพร์ะเนตร์ เห์7นการ์จุ�ดีต�'งโร์งพยาบาล จุ�งม�พร์ะร์าชั้ดี6าร์*ให์%ม�โร์งพยาบาลขั้�'นในกร์"งเทพมห์านคัร์ เพ��อบ6าบ�ดีท"กขั้�บ6าร์"งส"ขั้แก2ร์าษฎร์ โดียทร์งโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ต�'งคัณะกร์ร์มการ์ขั้�'นคัณะห์น��ง เร์�ยกว2า "คัอมม*ตต� จุ�ดีการ์โร์งพยาบาล" เพ��อจุ�ดีสร์%างโร์งพยาบาลว�งห์ล�ง จุ�งห์ว�ดีธนบ"ร์� ดี%วยพร์ะร์าชั้ทร์�พย�ส2วนพร์ะองคั� ขั้ณะดี6าเน*นการ์ก2อสร์%างบ�งเอ*ญสมเดี7จุเจุ%าฟ้Fาศ*ร์*ร์าชั้กก"ธภี�ณฑ� พร์ะร์าชั้โอร์สส*'นพร์ะชั้นม� จุ�งไดี%ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%สร์%างพร์ะเมร์" ณ ท%องสนามห์ลวงเป็�นพ*เศษ โดียใชั้%ไม%ทนทาน เชั้2น ไม%ส�ก ท6าเป็�นเร์�อนต2าง ๆ โดียม�พร์ะร์าชั้ป็ร์ะสงคั�ว2า เม��อเสร์7จุงานพร์ะเมร์"แล%ว จุะพร์ะร์าชั้ทานดี�ดีแป็ลงเป็�นอาคัาร์ส6าห์ร์�บโร์งพยาบาลและย�งไดี%มอบเง*นขั้องสมเดี7จุเจุ%าฟ้Fาศ*ร์*ร์าชั้กก"ธภี�ณฑ� อ�กเป็�นจุ6านวน 56,000 บาท และพร์ะร์าชั้ทานนามโร์งพยาบาลว2า "โร์งพยาบาลศ*ร์*ร์าชั้" ซ��งม�การ์ร์�กษาท�'งแบบตะว�นตกและแบบแผู้นไทย เม��อโร์งพยาบาลสร์%างเสร์7จุจุ�งไดี%ต�'งกร์มพยาบาลขั้�'นแทน คัณะกร์ร์มการ์ชั้"ดีเดี*ม เม��อว�นท�� 25 ธ�นวาคัม พ.ศ. 2431

ห์น%าท��ขั้องกร์มพยาบาลน�' นอกจุากม�ห์น%าท��คัวบคั"มก*จุการ์ขั้องศ*ร์*ร์าชั้พยาบาลแล%ว ย�งให์%การ์ศ�กษาว*ชั้าการ์แพทย�คัวบคั"มโร์งพยาบาลอ��น และจุ�ดีการ์ป็ล$กฝ่.แก2ป็ร์ะชั้าชั้น ฉัะน�'น อาจุถึ�อไดี%ว2าป็. พ.ศ. 2431

เป็�นการ์เร์*�มศ�กร์าชั้ให์ม2 ขั้องการ์แพทย�และสาธาร์ณส"ขั้แผู้นป็Kจุจุ"บ�นในป็ร์ะเทศ พ.ศ. 2432 เน��องจุากการ์ขั้าดีแคัลนแพทย�จุ�งทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%สร์%างโร์งเร์�ยนแพทยากร์ขั้�'นท��ศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล ม�ห์ล�กส$ตร์การ์เร์�ยนว*ชั้าแพทย�แผู้นตะว�นตก และแผู้นไทยร์2วมดี%วย โดียม�ห์ล�กส$ตร์ 3 ป็.และไดี%ม�การ์พ*มพ�ต6าร์าแพทย�ส6าห์ร์�บใชั้%ในโร์งเร์�ยนเล2มแร์ก คั�อ แพทยศาสตร์�-สงเคัร์าะห์�ขั้�'น ในป็. พ.ศ. 2438 เน�'อห์าม�ท�'งการ์แพทย�แผู้นไทยและแผู้นตะว�นตก5 พ.ศ. 2447 ไดี%พ*มพ�ต6าร์าแพทย�เล2มให์ม2ขั้�'น โดียใชั้%ชั้��อเดี*ม คั�อ แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� แต2เน�'อห์ากล2าวถึ�ง การ์แพทย�แผู้นตะว�นตกเก�อบท�'งส*'น พ*มพ�ออกมาไดี%เพ�ยง 4 เล2ม ก7ขั้าดีงบป็ร์ะมาณ

7

พ.ศ. 2448 ไดี%ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%จุ�ดีการ์ส"ขั้าภี*บาล เป็�นการ์ทดีลองขั้�'นท�� ต6าบลท2าฉัลอมจุ�งห์ว�ดีสม"ทร์สาคัร์เป็�นแห์2งแร์ก พ.ศ. 2450 ม�การ์พ*มพ�ต6าร์าออกมา 2 เล2ม คั�อ 1. ต6าร์าเวชั้ศาสตร์�วร์ร์ณา 2. ต6าร์าแพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� 2 เล2ม ซ��งถึ�อเป็�นต6าร์ายาแห์2งชั้าต*ฉับ�บแร์ก ต2อมาพร์ะยาพ*ษณ"ป็ร์ะสาทเวชั้ (ห์มอคัง เวชั้ถึาวร์) เห์7นว2าต6าร์าเห์ล2าน�'ยากแก2ผู้$%ศ�กษาจุ�งพ*มพ�ต6าร์าขั้�'นให์ม2 ไดี%แก2 ต6าร์าแพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�ฉับ�บห์ลวง 2 เล2ม และ ต6าร์าแพทยศาสตร์�

5 ? ดีาร์ณ� อ2อนชั้มจุ�นทร์�, การ์แพทย�แผู้นไทยปร์ะย(กต� [Online],

ม.ป็.พ. แห์ล2งท��มา

http://www.mfu.ac.th/school/health_sci/cirrent_topic09.html

ส�งเขั้ป็ 3 เล2ม ซ��งกร์ะทร์วงสาธาร์ณส"ขั้ ไดี%ใชั้%มาจุนท"กว�นน�'6

6 ? ร์�ชั้ญา ไชั้ยนา, ปร์ะว�ต�ร์�ชิกาลท�#5 [Online], ม.ป็.พ. แห์ล2งท��มา

http://www.thaigoodview.com/node/18552

8

ภีาพปร์ะกอบ

ภีาพน�'แสดีงคัวามส6าคั�ญขั้องจุร์ร์ยาแพทย�และการ์บ$ชั้าคัร์$ ห์มายคัวามว2า ผู้$%ท��เป็�นแพทย�น�'นพ�งร์�กษาศ�ลและม�จุร์ร์ยาบร์ร์ณในอาชั้�พขั้องตนเป็�นผู้$%ท��มอบคัวามร์�กและเป็�นผู้$%ท��เส�ยสละแก2 เพ��อนมน"ษย� โดียไม2เล�อกชั้�'นวร์ร์ณะโดียไม2ห์ว�งส*�งตอบแทน แพทย�ท��ท6าไดี%เชั้2นน�'เม��อ

ส*'นอาย"ขั้�ยในโลกมน"ษย�แล%วก7จุะไดี%ไป็จุ"ต*บนสร์วงสวร์ร์คั� ส2วนแพทย�ท��ขั้าดีจุร์ร์ยาบร์ร์ณตายไป็แล%วก7จุะไป็เสวยท"กขั้�ทร์มานอย$2ในนร์ก7

9

คัวามเป.นมาและว�ตถุ(ปร์ะสงคั� แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� เป็�นต6าร์าแพทย�แผู้นโบร์าณ ฉับ�บห์ลวง ม�ท��มาจุากพร์ะร์าชั้ดี6าร์*ขั้องพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ท��ทร์งเห์7นว2า บร์ร์ดีาคั�มภี�ร์�แพทย�แผู้นโบร์าณและต6าร์ายาพ�'นบ%านขั้องไทย ม�คั"ณป็ร์ะโยชั้น�ยวดีย*�ง และไดี%ม�การ์ศ�กษาเล2าเร์�ยนคั�ดีลอกต2อก�นมาดี%วยคัวามเพ�ยร์พยายามในห์ม$2แพทย�และผู้$%ท��น*ยมสนใจุ แต2ต%นฉับ�บพร์ะต6าร์าห์ลวงท��ไดี%สร์%างขั้�'นและไดี%ใชั้%ส�บสายก�นมายาวนาน ก7ส$ญห์ายไป็บ%าง ทร์งเห์7นคัวามจุ6าเป็�นท��จุะต%องท6าน"บ6าร์"ง ให์%พร์ะคั�มภี�ร์�แพทย�ป็ร์ากฏไว%เป็�นห์ล�กฐานเผู้ยแพร์2ต2อไป็ในกาลภีายห์น%า จุ�งไดี%ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ป็ร์ะชั้"มแพทย�ห์ลวงเร์*�มแต2ป็. พ.ศ.2413

น6าคั�มภี�ร์�แพทย�ในท��ต2างๆ มาตร์วจุสอบชั้6าร์ะให์%ตร์งก�นก�บฉับ�บดี�'งเดี*ม ในการ์น�'ไดี%ทร์งแต2งต�'งคัณะกร์ร์มการ์แพทย� ห์ลวงขั้�'นมาชั้"ดีห์น��ง ป็ร์ะกอบดี%วย พร์ะเจุ%าร์าชั้วงศ�เธอกร์มห์ม��นภี$บดี�ร์าชั้ห์ฤท�ย จุางวางกร์มแพทย� ร์2วมก�บพร์ะยาอมร์ศาสตร์�ป็ร์ะส*ทธ*=ศ*ลป็5 ห์ลวงก"มาร์เพชั้ร์ ห์ลวงก"มาร์แพทย� ขั้"นก"มาร์ป็ร์ะเสร์*ฐ ขั้"นก"มาร์ป็ร์ะส*ทธ*= ขั้"นเทพก"มาร์ ให์%แพทย�ห์ลวงคัณะน�' จุ�ดีการ์ตร์วจุสอบชั้6าร์ะพร์ะคั�มภี�ร์�แพทย�ท�'งมวลให์%ถึ$กต%องม�ห์ล�กฐานจุดีบ�นท�กไว%ในห์อสม"ดีห์ลวง เพ��อให์%ใชั้%บ6าบ�ดีโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บแก2 มห์าชั้น คัณะกร์ร์มการ์ชั้"ดีน�'ไดี%ชั้6าร์ะตร์วจุสอบ7 ? ส6าน�กงานคัณะกร์ร์มการ์การ์ศ�กษาขั้�'นพ�'นฐาน กร์ะทร์วงศ�กษาธ*การ์.

วร์ร์ณ์คัด็�ว�จ�กษ์� ชิ�1นม�ธยมศ3กษ์าป4ท�# 5. 2544. ห์น%า 98

ก�บคั�มภี�ร์�ต%นแบบ คั�อ "คั�มภี�ร์�ป็ร์ะถึมจุ*นดีา" เห์7นถึ$กถึ%วนแล%ว จุ�งส2งมอบให์%กร์มพร์ะอาล�กษณ� ในการ์น�' พร์ะเจุ%าร์าชั้วงศ�เธอ กร์มห์ม��นอ�กษณสาสนโสภีณ จุางวางกร์มพร์ะอาล�กษณ� และขั้"นห์ม��นกร์มร์าชั้บ�ณฑ*ต เขั้�ยนอ�กษร์ขั้อบเส%นทอง กร์มพร์ะอาล�กษณ� ชั้"บอ�กษร์ไทยลายเส%นห์ร์ดีาลน6าขั้�'นท$ลเกล%าฯถึวาย เพ��อเป็�นส2วนพร์ะร์าชั้ก"ศลเป็�นท��เฉัล*มพร์ะเก�ยร์ต*ยศ และเป็�นสมบ�ต*ขั้องแผู้2นดี*นส�บไป็ คัวามเป็�นมาดี�งกล2าว แสดีงให์%เห์7นว2า ภี$ม*ป็Kญญาไทยม�ท��มาห์ลากห์ลายเฉัพาะทางดี%านแพทยศาสตร์�น�'น ไดี%ม�การ์ส��งสมส�บทอดีภี$ม*ป็Kญญาจุากคั�มภี�ร์�ต%นแบบ คั�อ "คั�มภี�ร์�ป็ร์ะถึมจุ*นดีา"8 ขั้องอ*นเดี�ย อ�นจุ�ดีเป็�นภี$ม*ป็Kญญาตะว�นออกโดียแท%จุร์*ง แต2เดี*มน�'นต6าร์ายาและการ์แพทย�แผู้นโบร์าณ ไดี%จุาร์�กเป็�นอ�กขั้ร์ะขั้อมภีาษามคัธ ใชั้%อ2านและจุดีจุ6าก�นมาเชั้2นเดี�ยวก�บคั�มภี�ร์�เทศน�ธร์ร์มะต2างๆในใบลานส6าห์ร์�บในร์าชั้ส6าน�กสยามแต2โบร์าณน�'น ขั้�'นชั้��อว2า "พร์ะคั�มภี�ร์�แพทย�" ห์ร์�อ "พร์ะต6าร์าห์ลวง" ก7

10

คั�อ ต6าร์าแพทย�น��นเอง ต6าร์าแพทย�ห์ลวงเห์ล2าน�'ถึ�อเป็�นขั้องศ�กดี*=ส*ทธ*= เจุ%านายก7เป็�นแพทย�ก�นแทบท"กพร์ะองคั� พร์ะมห์ากษ�ตร์*ย�ไทยจุ�งทร์งม�พร์ะคัล�งยาและคัล�งพร์ะต6าร์า ซ��งเร์�ยกว2า "คัล�งพร์ะต6าร์าขั้%างพร์ะท��" เป็�นแห์ล2งศ�กษาคั%นห์ว%าร์ะดี�บร์าชั้ส6าน�ก แม%ในสม�ยร์�ชั้กาลท�� 6 ซ��งเป็�นสม�ยท��ร์ �บเอาการ์แพทย�แผู้นตะว�นตกมาใชั้%ในร์าชั้ส6าน�กแล%ว ร์2องร์อยขั้องการ์ท��เจุ%านายร์ะดี�บเจุ%าฟ้Fาเจุ%าแผู้2นดี*น ย�งคังศ�กษาว*ชั้าแพทย�แผู้น8 ? มห์าว*ทยาล�ยส"ร์าษฎร์�ธาน*. วร์ร์ณ์กร์ร์มท�กษ์�ณ์ วร์ร์ณ์กร์ร์มคั�ด็สร์ร์

เล�มท�# 2. 2548. ห์น%า 201

โบร์าณและ ไดี%ใชั้%ให์%เป็�นป็ร์ะโยชั้น�แก2ร์าษฎร์ เชั้2นกร์ณ�พร์ะเจุ%าบร์มวงศ�เธอ กร์มห์ลวงชั้"มพร์เขั้ตอ"ดีมศ�กดี*= "พร์ะบ*ดีาแห์2งกองท�พเร์�อ"9 ซ��งไดี%ร์�บการ์ศ�กษาแบบตะว�นตกเป็�นอย2างดี� ณ ป็ร์ะเทศอ�งกฤษ เม��อทร์วงว2างจุากพร์ะภีาร์ก*จุ ก7ย�งทร์งศ�กษาการ์แพทย�แผู้นโบร์าณป็ร์ะสานก�บแผู้นตะว�นตก ทร์งแต2งต6าร์าแพทย�ชั้��อ "คั�มภี�ร์�อต*สาร์ะ"10 เพ�� อใชั้%ป็Fองก�นและร์�กษาอห์*วาตกโร์คัและทร์งออกไป็ร์�กษาโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บให์%แก2ป็ร์ะชั้าร์าษฎร์ โดียไม2คั*ดีม$ลคั2าใดีๆ จุนเป็�นท��ร์$ %จุ�กก�นอย2างกว%างขั้วางในห์ ม$2 ร์ า ษ ฎ ร์ แ ถึ บ น า ง เ ล*' ง ว2 า "ห์ ม อ พ ร์ "11เ ป็� น ต% น การ์ศ�กษาว*ชั้าแพทย�ในสม�ยก2อนน�'น สาน"ศ*ษย�ผู้$%ป็ร์ะสงคั�จุะไดี%ว*ชั้าแพทย�จุะต%องใชั้%ว*ธ�ต2อป็ากต2อคั6าจุากท2านอาจุาร์ย�โดียตร์ง แล%วก7น6ามาท2องบ2นจุนขั้�'นใจุ ท�'งย�งต%องป็ร์นน*บ�ต*ร์�บใชั้%ต*ดีห์น%าตามห์ล�ง คัอยชั้2วยป็ฏ*บ�ต*ห์�ดีงานนวดีเฟ้Fนให์%อาจุาร์ย� จุ�งจุะไดี%ว*ชั้า การ์ชั้6าร์ะเร์�ยบเร์�ยงคั�มภี�ร์�แพทย�ศาสตร์�สงเคัร์าะห์� จุ�งน�บเป็�นคั"ณ$ป็การ์ส6าคั�ญย*�งต2อวงว*ชั้าการ์แพทย�ไทย ในย"คัต%นแห์2งการ์ป็ฎ*ร์$ป็การ์ศ�กษาให์%เป็�นแบบแผู้นให์ม2ในร์�ชั้สม�ยสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ดี�งป็ร์ากฎว2า ในป็. พ.ศ.2432 ไดี%ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ต�'ง โร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ยขั้�'น ในโอกาสน�'ก7ไดี%ม�การ์จุ�ดีพ*มพ�ต6าร์าแพทย�ห์ลวงส6าห์ร์�บโร์งเร์�ยนขั้�'นใชั้%เป็�นคัร์�'งแร์ก ต6าร์าแพทย�เล2มแร์กน�' ก7คั�อ แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� น��นเอง โดียจุ�ดีพ*มพ�เป็�นตอนๆ เร์*�มเม��อ ป็. พ.ศ.2438

ท ร์ ง ม� พ ร์ ะ ร์ า ชั้ ป็ ร์ า ร์ ภี ใ น ก า ร์ จุ� ดี พ* ม พ� คั ร์�' ง แ ร์ ก ว2 า9 ? กร์มห์ลวงชั้"มพร์ เขั้ตร์อ"ดีมศ�กดี*=. อน(สร์ณ์�พร์ะนคัร์’39. 2539.

ห์น%า 110

? ธร์ร์มน*ตย�. คั�มภี�ร์�สม(นไพร์ไทย. 2548. ห์น%า 1511

? อ.ดีวงดีาว ท�ศนะป็ร์ะเสร์*ฐ. ห์มอพร์ อน(สร์ณ์�สถุาน เสด็%จเต�#ย.

2542. ห์น%า 1

"มน"ษย�สาม�ญชั้นท�'งห์ลายย2อมม�คัวามร์�กในชั้� ว* ต แ ล ะ ส� ง ขั้ า ร์ ร์2 า ง ก า ย

ย*�งกว2าส*�งท�'งป็วง...ในการ์น�'จุ6า เป็�นต%องอ า ศ� ย ต6า ร์ า ท�� ม� ห์ ล� ก ถึ$ ก แ บ บ แ ผู้ น

ร์วมก�บคัวามเขั้%าใจุใคัร์2คัร์วญห์าเห์ต"ขั้องผู้$%อ2าน...ท�'งสองอย2างน�'จุะท6า

11

ป็ร์ะโยชั้น�แก2ผู้$%น� 'นพร์%อมท�'งคัร์อบคัร์�วในเม��อป็ร์ะสบก�บโ ร์ คั ไ ขั้% ภี� ย เ จุ7 บ

จุะไดี%ห์ายาร์�บป็ร์ะทานไดี%ท�นท2วงท� ม*ให์%โร์คัก6าเร์*บเร์�'อร์�งต2อไป็"

จุะเห์7นไดี%ว2า จุ"ดีม"2งห์มายขั้องต6าร์า แพทย�ศาสตร์�สงเคัร์าะห์� เม��อพ*จุาร์ณาจุากพร์ะร์าชั้ป็ร์าร์ภีน�'น ม*ไดี%ม�บทบาทเป็�น ต6าร์าแพทย� เฉัพาะให์%แพทย�ใชั้% และ ก7ม*ไดี%เป็�น เพ�ยงต6าร์าแพทย�ท��ใชั้%เร์�ยนในร์าชั้แพทยาล�ยเท2าน�'น ห์ากย�งเป็�นต6าร์าแพทย�ป็ร์ะจุ6าบ%าน ส6าห์ร์�บสาม�ญชั้นท��วไป็ ไว%ใชั้%ชั้2วยตนเองและคัร์อบคัร์�วดี%วย แต2เน�� องจุากต6าร์าน�' ร์วบร์วมไว%อย2างกว%างขั้วาง การ์จุ�ดีพ*มพ�คัร์�'งแร์กน�'จุ�งพ*มพ�ไดี%เพ�ยง 3

เล2มเล7กๆ แล%วก7ห์ย"ดีชั้ะง�กไป็ เม��อบร์ร์ดีาแพทย�ป็ร์ะกาศน�ยบ�ตร์ ซ��งสอบส6าเร์7จุว*ชั้าแพทย�จุากโร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ยไดี%แล%ว ไดี%ร์2วมก�นจุ�ดีต�'ง "เวชั้สโมสร์"12 ขั้�'น สโมสร์น�'ขั้�'นอย$2ก�บกร์มส�มป็าท*กสภีา กร์ะทร์วจุศ�กษาธ*การ์ ไดี%ร์2วมก�นพ*มพ�ต6าร์าแพทย�ขั้�'นอ�กในป็. พ.ศ. 2447

12 ? ศจุ.นายแพทย�ก6าธร์ ส"วร์ร์ณก*จุ, เกร์%ด็ปร์ะว�ต�แพทยสมาคัมแห์�ง

ปร์ะเทศไทย [Online], ม.ป็.พ. แห์ล2งท��มา http://www.mat.or.th/about03.html

ให์%ชั้��อว2า แพทยศาสตร์�ส�งเคัร์าะห์�ตามฉับ�บแร์ก แต2ไดี%กล2าวถึ�งว*ธ�การ์ร์�กษาและต6าร์าแพทย�แผู้นฝ่ร์��งเป็�นห์ล�ก ผู้สานก�บการ์ใชั้%ยาไทยในส2วนท��ย�งห์ายาฝ่ร์��งแทนไม2ไดี% ในคัร์�'งน�' แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� ไดี%ร์�บการ์จุ�ดีพ*มพ�ในร์$ป็แบบวาร์สาร์ร์ายเดี�อน ป็.ละ 12 ฉับ�บ แต2ออกไดี%เพ�ยง 4

เ ล2 ม ก7 ต% อ ง ล% ม เ ล* ก ไ ป็ อ� ก เ พ ร์ า ะ ห์ ม ดี ท" น กว2าแพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� จุะไดี%ร์�บการ์จุ�ดีพ*มพ�เป็�นฉับ�บสมบ$ร์ณ�ไดี%ก7เม��อ เจุ%าคั"ณพ*ศณ"ป็ร์ะสาทเวชั้ (ท2านอาจุาร์ย�คัง) ผู้$%ทร์งคั"ณว"ฒ*ดี%านการ์แพทย�แผู้นไทยในคัณาจุาร์ย�ขั้องโร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ย ต2อมาคั�อโร์งเร์�ยนเวชั้สโมสร์ไดี%เห์7นคัวามจุ6าเป็�นว2า บร์ร์ดีาร์าษฎร์ไทยท��ป็Dวยไขั้% ต%องร์$ %จุ�กว*ธ�การ์ร์�กษาตนเอง การ์จุะเสาะแสวงห์าต6าร์าแพทย�ซ��งม�อย$2น%อย มาคั�ดีลอกเพ��อไป็ใชั้%เย�ยวยา ก7เป็�นการ์ล2าชั้%าไม2ท�นการ์พร์ะคั�มภี�ร์�ขั้องห์ลวงท��ตร์วจุสอบถึ$กต%องม�อย$2แล%วก7จุร์*งแต2ก7ใชั้%ก�นในห์ม$2แพทย�ห์ลวงเท2าน�'น ป็ร์ะชั้าชั้นท��วไป็ม�โอกาสใชั้%น%อย อ�กท�'งท2านม�คัวามป็ร์ะสงคั�จุะเท*ดีท$นคัวามศ�กดี*=ส*ทธ*=ขั้องพร์ะคั�มภี�ร์�แพทย�ไทยไว% ให์%เป็�นสมบ�ต*สาธาร์ณะแก2ล$กห์ลานเห์ลนไทยท�'งมวลจุ�งน6าคัวามคั*ดีเห์7นน�'กร์าบท$ลขั้อป็ร์ะทานอน"ญาตพ*มพ�คั�มภี�ร์� แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�ฉับ�บห์ลวง สองเล2มจุบ ให์%เป็�นต6าร์าแพทยแผู้นขั้องไทยเร์าเอง สมเดี7จุฯ กร์มพร์ะยาดี6าร์งร์าชั้าน"ภีาพ ฉั�นทาน"ม�ต*ให์%จุ�ดีพ*มพ�เป็�นคัร์�'ง

12

แร์กอย2างสมบ$ร์ณ� เม��อว�นท�� 1 ม�นาคัม พ.ศ.2450 นอกจุากน�' ย�งไดี%จุ�ดีพ*มพ�ฉับ�บย2อให์%เป็�นคั$2ม�อร์าษฎร์สาม�ญใชั้%ไดี%ท��วไป็ ชั้�� อว2า "เวชั้ศ�กษา" ห์ร์�อ "แพทยศาสตร์�ส�งเขั้ป็" ในป็.ต2อมา ห์น�งส�อท�'งสองชั้"ดีน�'คั�อ แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�ฉับ�บห์ลวง เล2ม 1-2 และ เวชั้ศ�กษา เล2ม

1-2-3 ขั้องพร์ะยาพ*ษณ"ป็ร์ะศาสตร์�เวชั้ร์วม 5 เล2ม ทางร์าชั้การ์กร์ะทร์วงสาธาร์ณส"ขั้ไดี%ป็ร์ะกาศร์ะบ"ให์%เป็�นต6าร์าห์ลวง แทพย�เภีส�ชั้กร์โบร์าณม�ส*ทธ*=ใชั้%ป็ร์"งยาโดียม*ต%องใชั้%ต6าร์ายาในต6าร์าเล2มน�'ไป็จุดีทะเบ�ยนต6า ร์ า ย า ไ ท ย น�บแต2น�'นมา แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� ไดี%ร์�บการ์จุ�ดีพ*มพ�อ�กห์ลายคัร์�'ง อาท* ในป็. พ.ศ.2466 โดียโร์งพ*มพ�พาณ*ชั้ศ"ภีผู้ล13 และเม��อป็. พ.ศ.2504 โร์งเร์�ยนแพทย�แผู้นโบร์าณ ว�ดีพร์ะเชั้ต"พนว*มลม�งคัลาร์ามร์าชั้วร์มห์าว*ห์าร์ กร์"งเทพมห์านคัร์ก7ไดี%จุ�ดีพ*มพ�ฉับ�บสมบ$ร์ณ� คัร์บถึ%วนท�'งเล2ม 1 และเล2ม 2 อ�กคัร์�'งห์น��ง โดียนายว�ร์ต�นต*ว�ร์ก"ล เป็ร์�ยญ (ทนายคัวาม) ผู้$%เป็�นเจุ%าขั้องผู้$%จุ�ดีการ์ และอาจุาร์ย�ให์ญ2โร์งเร์�ยนแพทย�แผู้นโบร์าณ โดียไดี%ร์�บอน"ญาตให์%จุ�ดีต�'งโร์งเร์�ยนขั้�'นจุาก เจุ%าคั"ณพร์ะว*เชั้�ยร์ธร์ร์มคั"ณร์าชั้ร์องเจุ%าอาวาส เป็�นผู้$%อ"ป็การ์ะ โร์งเร์�ยนน�'ไดี%ใชั้%ห์น�งส�อต6าร์า แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� ฉับ�บพร์ะยาพ*ษณ"ป็ร์ะศาสตร์�เวชั้เป็�นห์ล�กส$ตร์การ์สอนส�บมาจุนกร์ะท��งท"กว�นน�'

13 ? ส .พลายน%อย. ส�าน�กพ�มพ�สม�ยแร์ก. 2548. ห์น%า 101

13

ล� ก ษ์ ณ์ ะ พ� เ ศ ษ์ แ ล ะ คั�า ป ร์ ะ พ� น ธ� ฉั�นทศาสตร์�แต2งเป็�นคั6าป็ร์ะพ�นธ�ป็ร์ะกอบดี%วยร์2ายและกาพย�ชั้น*ดีต2างๆ เร์*�มต%นดี%วยบทไห์ว%คัร์$ ซ��งห์ล�งจุากไห์ว% "พร์ะไตร์ร์�ตนนาถึา" คั�อ พร์ะร์�ตนตร์�ย อ�นเป็�นท��พ��งขั้องพ"ทธศาสน*กชั้นท�'งห์ลายท�'งป็วงแล%ว ก7ไห์ว% "พร์ะฤษ�ผู้$%ทร์งญาณ" ผู้$%ร์อบร์$ %ในโร์คัาท�'ง 8 องคั� ไห์ว%พร์ะอ*ศวร์ พร์ะพร์ห์มท"กชั้�'นฟ้Fา แล%วก7ไห์ว% "คัร์$ก"มาร์ภี�จุ"14 ห์ร์�อห์มอชั้�วกโกมาร์ภี�จุ(แพทย�ห์ลวงขั้องพร์ะเจุ%าพ*มพสาร์แห์2งแคัว%นมคัธ) บ*ดีาแห์2งแพทย�แผู้นตะว�นออก ผู้$%เจุนจุ�ดีในเวชั้ศาสตร์� ผู้$%ให์%ทานท��วแก2นร์ชั้น ต2อจุากน�'นจุะกล2าวถึ�งคัวามส6าคั�ญขั้องแพทย�และคั"ณสมบ�ตร์ท��พ�งม� แล%วกล2าวถึ�งว*ธ�ส�งเกตอาการ์ไขั้%และยาร์�กษา ก6าเน*ดีโร์คัภี�ย ล�กษณะขั้องห์ญ*งท��ม�น6'า นมดี� ห์ร์�อน6'า นมชั้��ว ล�กษณะไขั้% 3 ขั้�'น ว*ธ�ส�งเกตต6าแห์น2งชั้�พจุร์ ธาต"ท�'ง 5 คั�อ ดี*น น6'า ลม ไฟ้ และ อากาศ ซ��งเป็�นสาเห์ต"ขั้องโร์คั อาการ์ไขั้%ป็Dวงและยาร์�กษา ก6าห์นดีเวลาโมงยามส�มพ�นธ�ก�บสม"ฎฐานโร์คั อาการ์โร์คัท%องร์2วงล�กษณะต2างๆ ว*ธ�ส�งเกตน*ม*ตขั้องผู้$%ใกล%ตาย อาการ์โร์คัลมทร์าง คั6าเต�อนแพทย�ให์%ศ�กษาคั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� ล�กษณะขั้องแพทย�ท��ดี� ลงท%ายดี%วยคั6า ขั้อพร์ขั้องผู้$%ป็ ร์ ะ พ� น ธ� แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�เป็�นห์น�งส�อท��จุ�ดีเป็�นต6าร์าเพร์าะม�เน�'อห์าเฉัพาะดี%านเก��ยวก�บคัวามร์$ %และม�ว*ธ�การ์น6าเสนอดี%วยคั6าอธ*บายเป็�นส2วนให์ญ2แต2เม��อจุะกล2าวถึ�งเร์��องท��เป็�นนามธร์ร์ม เชั้2น คัวามส6าคั�ญ

14 ?แม2ชั้�อ" 2นเร์�อน เน�ยมล*'ม. ย�อนร์อยพ�อป�5 ชิ�วก ฏกมาร์ภี�จจ�. 2552.

ห์น%า 60

ขั้องแพทย� ผู้$%เขั้�ยนก7เล�อกท��จุะใชั้%บทเป็ร์�ยบเท�ยบเพ��อให์%ผู้$%อ2านเขั้%าใจุคัวามห์มายไดี%ง2ายและชั้�ดีเจุนมากขั้�'น ส*�งท��ผู้$%เขั้�ยนเล�อกมาเป็�นต�วเป็ร์�ยบห์ร์�ออ"ป็มาน�'น คั�อส*�งท��ผู้$%อ2านน2าจุะคั"%นเคัยและเขั้%าใจุคัวามส6าคั�ญอย$2แล%ว โดียเฉัพาะเร์��องบ%านเม�องละการ์ร์�กษาป็Fองก�นบ%านเม�องให์%ร์อดีพ%นจุากศ�ตร์$ เม��อน6าป็ร์ะเดี7นท��ต%องการ์กล2าวถึ�ง ไดี%แก2 ร์2างกายและการ์ร์�กษาร์2างกายให์%พ%นจุากโร์คัภี�ยไป็เป็ร์�ยบ ก7ท6าให์%ผู้$%อ2านเห์7นภีาพชั้�ดีเจุนและเขั้%าใจุถึ�งคัวามส6าคั�ญขั้องแพทย�ผู้$%ท6าห์น%าท��ร์ �กษาโร์คัภี�ยไดี%มากขั้�'น โดียเฉัพาะเม��อผู้$%อ2านส2วนให์ญ2เป็�นแพทย�ผู้$%ท6าห์น%าท��น� 'น ก7ย*�งตร์ะห์น�กถึ�งบทบาทและคัวามส6าคั�ญขั้องตนและน2าจุะต�'งใจุท6าห์น%าท��ให์%ดี�ท��ส"ดี

คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์�เป็�นบทน6าขั้องต6าร์าชั้"ดีแพทย�ศาสตร์� ม�เน�' อห์าคัร์อบคัล"มห์ลายเร์��องแต2กล2าวถึ�งแต2ละเร์��องโดียส�งเขั้ป็เพ��อให์%ผู้$%อ2านเขั้%าใจุภีาพกว%างๆ ขั้องอาการ์โร์คัและการ์ร์�กษา ส*�งท��เน%น

14

มากเป็�นพ*เศษก7คั�อคั"ณสมบ�ต*ขั้องแพทย�ผู้$%ม�บทบาทส6าคั�ญในการ์ร์�กษาโร์คั แพทย�คัวร์จุะม�คัวามร์$ %คัวามชั้6านาญในว*ชั้าการ์ และพ�งร์ะว�งม*ให์%เขั้%าล�กษณะขั้องแพทย�ท��ไม2ดี� ล�กษณะการ์ป็ร์ะพ�นธ�คั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์�น�'น ผู้$%แต2งใชั้%ฉั�นทล�กษณ�ร์วมท�'งส*'น 4 ชั้น*ดี คั�อ ร์2าย กาพย�ยาน� กาพย�ฉับ�ง และกาพย�ส"ร์างคันางคั� เน�'อห์าอาจุแยกแยะเป็�นตอนๆ ไดี% 20 ตอนคั�อ 1. ตอนขั้�'นต%น-ว2าดี%วยจุร์ร์ยาแพทย� (กาพย�ยาน�)

2. ว2าดี%วยล�กษณะป็ร์ะท�บ 8 ป็ร์ะการ์ (ร์2าย)

3. ว2าดี%วยพร์ะคั�มภี�ร์�ต�กส*ลา15 (กาพย�ส"ร์างคันางคั�) 4. ว2าดี%วยสมม"ต*ฐานก6าเน*ดีไขั้% (ร์2าย)

5. ว2าดี%วยล�กษณะอาการ์ไขั้%ท��เขั้%าเพศเป็�นโทษ 4 อย2าง (กาพย�ยาน�) 6. ว2าดี%วยล�กษณะน6'านมดี�และชั้��ว (ร์2าย)

7. ว2าดี%วยชั้�พจุร์ ให์%ร์ะว�งในการ์ร์ะบายยา (กาพย�ยาน�) 8. ว2าดี%วยล�กษณะร์�ตนะธาต"ท�'งห์%า (กาพย�ยาน�) 9. ว2าดี%วยล�กษณะป็Dวง 8 ป็ร์ะการ์ 10. ว2าดี%วยต6าร์ายาแก%ส�นน*บาตสองคัลองและอห์*วาตกโร์คั (ร์2าย)

11. ว2าดี%วยล�กษณะสม"ฏฐาน (ร์2าย)

12. ว2าดี%วยล�กษณะอต*สาร์ (กาพย�ยาน�) 13. ว2าดี%วยล�กษณะมร์ณะญาณส$ตร์ (กาพย�ยาน�) 14. ว2าดี%วยโร์คัภี�ยต2างๆ แห์2งก"มาร์-ล�กษณะซางต2างๆ (ร์2าย)

15. ล�กษณะก6าห์นดีซาง (กาพย�ยาน�) 16. ล�กษณะร์$ป็ทาร์ก (กาพย�ยาน�) 17. ล�กษณะซางต�'ง (กาพย�ฉับ�ง)

18. ล�กษณะตานโจุร์ (กาพย�ฉับ�ง)

15

15 ? ขั้"นน*ทเทศส"ขั้ก*จุ. อาย(ร์เวชิศ3กษ์า. 2516. ห์น%า 32327

19. ล�กษณะธาต"ท�'ง 4 (กาพย�ยาน�และฉับ�ง)

20. ตอนลงท%าย (กาพย�ยาน�)

ป ร์ ะ ว� ต� ข อ ง ร์� า ย แ ล ะ ก า พ ย� ชิ น� ด็ ต� า ง ๆ ร์2าย คั�อ คั6าป็ร์ะพ�นธ�ป็ร์ะเภีทร์%อยกร์องแบบห์น��งท��แต2งง2ายท��ส"ดี และม�ฉั�นทล�กษณ�น%อยกว2าร์%อยกร์องป็ร์ะเภีทอ��น ถึ%าพ*จุาร์ณาให์%ดี�จุะพบว2าร์2ายม�ล�กษณะใกล%เคั�ยงก�บคั6าป็ร์ะพ�นธ�ป็ร์ะเภีทร์%อยแก%วมากเพ�ยงแต2ก6า ห์นดีท��คัล%องจุองและบ�งคั�บวร์ร์ณย"กต� ในบางแห์2ง ก6าเน*ดีและว*ว*ฒนาการ์พร์ะสาร์ป็ร์ะเสร์*ฐ (ตร์� นาคัะป็ร์ะท�ป็)

ส�นน*ษฐานว2าร์2ายเป็�นขั้องไทยแท% ม�มาแต2สม�ยพ2อขั้"นร์ามคั6าแห์ง ดี%วยป็ร์ากฏห์ล�กฐานคัร์�'งแร์กในวร์ร์ณคัดี�ส"โขั้ท�ยคั�อส"ภีาษ*ตพร์ะร์2วง และต2อมาจุ�งป็ร์ากฏเป็�นร์$ป็เป็�นร์2างขั้�'นในวร์ร์ณคัดี�อย"ธยาเร์��องโองการ์แ ชั้2 ง น6'า ใ น ส ม� ย ส ม เ ดี7 จุ พ ร์ ะ ร์ า ม า ธ* บ ดี� ท�� ๑ พร์ะยาอ"ป็ก*ตศ*ลป็สาร์16 (น*�ม กาญจุนาชั้�วะ) ส�นน*ษฐานว2าร์2ายเป็�นขั้องไทยแท% เพร์าะคันไทยน*ยมพ$ดีเป็�นส�มผู้�สคัล%องจุอง ดี�งป็ร์ากฏป็ร์ะโยคัคัล%องจุองในส6านวนศ*ลาจุาร์�กพ2อขั้"นร์ามคั6าแห์ง กาพย�พร์ะม"น�เดี*นดีงขั้องภีาคัเห์น�อ และคั6าแอ2วขั้องภีาคัตะว�นออกเฉั�ยงเห์น�อ นอกจุากน�'ย�งส�นน*ษฐานว2า คั6า ว2า "ร์2าย" ต�ดีมาจุาก "ร์2ายมนต�" ส�งเกตจุากโองการ์แชั้2งน6'าท��ม�ร์2ายดี�'นป็ร์ากฏเป็�นเร์��องแร์กและม�เน�'อห์าเ ป็� น คั6า ป็ ร์ ะ ก า ศ ใ น ก า ร์ ดี�� ม น6'า ส า บ า น ว* ว� ฒ น า ก า ร์ ขั้องร์2ายน2าจุะเร์*�มจุากส6านวนคัล%องจุองในศ*ลาจุาร์�กและคัวาม

16 ? อ"ป็ก*ตต*ศ*ลป็สาร์ ,พร์ะยา (น*�ม กาณจุนาชั้�วะ เป็ร์�ยญ). สว�สด็�.

2524. ห์น%า 54

น*ยมพ$ดีคัล%องจุองขั้องคันไทยแต2โบร์าณ ในบทท��พร์ะภี*กษ"ใชั้%เทศนาก7ป็ร์ากฏล�กษณะการ์คัล%องจุองอย$2 เป็�นการ์ร์�บส2งส�มผู้�สจุากวร์ร์คัห์น%าไป็ย�งวร์ร์คัถึ�ดีไป็ โดียไม2ไดี%ก6าห์นดีคัวามส�'นยาวขั้องพยางคั�อย2างตายต�ว ซ��งล�กษณะน�'ใกล%เคั�ยงก�บร์2ายป็ร์ะเภีท "ร์2ายยาว" มากท��ส"ดี จุ�งม�การ์ส�นน*ษฐานว2า ร์2ายยาวเป็�นร์2ายท��เก*ดีขั้�'นในอ�นดี�บแร์กส"ดี ต2อมาจุ�งเก*ดี "ร์2ายโบร์าณ" ซ��งก6า ห์นดีจุ6า นวนพยางคั�และจุ"ดีส�มผู้�มคัล%องจุองตายต�ว และตามมาดี%วย "ร์2ายดี�'น" ซ��งม�การ์ป็ร์ะย"กต�กฎเกณฑ�ขั้องโคัลงดี�'นเขั้%ามา ส"ดีท%ายจุ�งเก*ดี "ร์2ายส"ภีาพ" ซ��งม�การ์ป็ร์ะย"กต�กฎเกณฑ�ขั้องโคัลงส"ภีาพเขั้%ามา

16

ร์2ายม�ส��ป็ร์ะเภีท เร์�ยงล6าดี�บตามการ์ก6าเน*ดีจุากก2อนไป็ห์ล�งไดี% ดี�งน�' 1. ร์2ายยาว 2. ร์2ายโบร์าณ 3. ร์2ายดี�'น 4.ร์2ายส"ภีาพ

ฉั�นทล�กษณ�

2. ร์2ายโบร์าณ

ร์2ายโบร์าณ17 คั�อ ร์2ายท��ก6าห์นดีให์%วร์ร์คัห์น��งม�คั6าห์%าคั6าเป็�นห์ล�ก บทห์น��งต%องแต2งให์%มากกว2าห์%าวร์ร์คัขั้�'นไป็ การ์ส�มผู้�ส คั6าส"ดีท%ายขั้องวร์ร์คัห์น%าส�มผู้�สก�ลคั6าท��ห์น��ง สอง ห์ร์�อสาม คั6าใดีคั6าห์น��งขั้องวร์ร์คัถึ�ดีไป็ และย�งก6าห์นดีอ�กว2า ห์ากส2งดี%วยคั6าเอก ต%องส�มผู้�สดี%วยคั6าเอก คั6าโทก7ดี%วยคั6าโท คั6าตายก7ดี%วยคั6าตาย ในการ์จุบบทน�'น ห์%ามไม2ให์%ใชั้%คั6าท��ม�ร์$ป็วร์ร์ณย"กต�ป็ร์ะสมอย$2เป็�นคั6าจุบบท อาจุจุบดี%วยถึ%อยคั6าและอาจุแต2งใ ห์% ม� ส ร์% อ ย ส ล� บ ว ร์ ร์ คั ก7 ไ ดี% ต�วอย2าง ...พร์ะบาทเสดี7จุ บ ม*ชั้%า พลห์�วห์น%าพะก�น แกว2งตาวฟ้Kนฉัฉัาดี แกว2งดีาบฟ้าดีฉัฉั�ดี ซ%องห์อกซ�ดียย"2ง ซ%องห์อกพ" 2งยย%าย ขั้%างซ%ายร์บ บ ม*คัลา ขั้%างขั้วาร์บ บ ม*แคัล%ว แกล%วแลแกล%วชั้*งขั้%า กล%า

17

แลกกล%าชั้*งขั้�น ร์"มก�นพ" 2งก�นแทง เขั้%าต2อแย%งต2อย"ทธ� โห์2อ�งอ"ดีเอาชั้�ย เ ส� ย ง ป็M น ไ ฟ้ ก� ก ก% อ ง ส ะ เ ท� อ นท%องพส"ธา ห์น%าไม%ดีาป็Mนดีาษ ธน$สาดีศร์แผู้ลง แขั้7งต2อแขั้7งง2าง%าง ชั้%างพะชั้%างชั้นก�น ม%าผู้กผู้�นคัล"กเคัล%า เขั้%าร์"กร์วนทวนแทง ร์แร์งเร์2งมาห์นา ถึ�งพ*มพ*สาร์คัร์ร์าชั้ พร์ะบาทขั้าดีคัอชั้%าง ขั้"นพลคัว%างขั้วางร์บ ก�นพร์ะศพกษ�ตร์*ย� ห์น�เม�'อเม�องท2านไท% คัร์�'นพร์ะศพเขั้%าไดี% ล� �นเขั้��อนให์%ห์�บทวาร์ ท2านนา

17 ? พร์ะอ"ป็ก*ตศ*ลป็สาร์. ชิ(มน(มน�พนธ�. 2514. ห์น%า 43

ต�วอย2างแบบม�สร์%อยสล�บวร์ร์คั เจุ%าเผู้�อเห์ล�อแผู้2นดี*น นะพ�� ห์ลากร์ะบ*ลในแห์ล2งห์ล%า นะพ�� บอกแล%วจุะไว%ห์น%าแห์2งใดี นะพ�� คัวามอายใคัร์ชั้2วยไดี% นะพ�� อายแก2คันไสร์%ท2านห์�ว นะพ�� แห์นงต�วตายดี�กว2า นะพ�� สองพ��อย2าถึามเผู้�อ นะพ�� เจุ7บเผู้��อเห์ล�อแห์2งพร์%อง โอเอ7นดี$ร์�กน%อง อย2าซ6'าจุ6าตาย ห์น��งร์า.

3. ร์�ายด็�1น

ร์2ายดี�'น18 คั�อ ร์2ายท��ก6าห์นดีคั6าในวร์ร์คัและการ์ส�มผู้�สเห์ม�อนร์2ายโบร์าณ แต2ไม2เคัร์2งเร์��องการ์ร์�บส�มผู้�สร์ะห์ว2างชั้น*ดีคั6า คั�อ คั6าเอกไม2จุ6าเป็�นต%องร์�บดี%วยคั6าเอก เป็�นต%น ส2วนการ์จุบบท ใชั้%บาทท��สามและส��ขั้องโคัลงดี�'นมาป็@ดีท%ายบท และอาจุแต2งให์%ม�คั6าสร์%อยสล�บวร์ร์คัก7ไดี%

ต�วอย2าง ศร์�ส"นทร์ป็ร์ะฌาม งามดี%วยเบญจุพ*ธ องคั�ป็ร์ะดี*ษฐ�อ"ตดีม อ�ญขั้ยมป็ร์ะจุงถึวาย พร์%อมดี%วยกายวาจุาจุ*ต...มวลมาร์พ2ายแพ%ส$ญ ส*'นเสร์7จุ ทร์งพร์ะคั"ณล6'าล%น เล*ศคัร์$

4. ร์�ายส(ภีาพ

1818

? พร์ะอ"ป็ก*ตศ*ลป็สาร์. ชิ(มน(มน�พนธ�. 2514. ห์น%า 53

ร์2ายส"ภีาพ19 คั�อ ร์2ายท��ก6าห์นดีคั6าในวร์ร์คัและการ์ส�มผู้�สเห์ม�อนร์2ายดี�'นท"กป็ร์ะการ์ ส2วนการ์จุบบท ใชั้%โคัลงสองส"ภีาพจุบ และน*ยมม�คั6าสร์%อยป็@ดีท% ายดี%วย และอาจุแต2ง ให์%ม�คั6า สร์%อยสล�บวร์ร์คัก7 ไดี% ต�วอย2าง สร์วมสว�สดี*ว*ชั้�ย เกร์*กกร์"งไกร์เกร์�ยงยศ เก�ยร์ต*ป็ร์ากฏขั้จุร์ขั้จุาย สบายท��วแห์ล2งแห์ล%า ฝ่นฟ้Fาฉั6�าชั้" 2มชั้ล ไพศร์พณ�ผู้ลพ$นเพ*�ม เห์*มใจุร์าษฎร์�บ6าเท*ง...ป็ร์ะเทศสยามชั้��นชั้%อย ท"กขั้�ขั้"กเขั้7ญใ ห์ ญ2 น% อ ย น า ศ ไ ร์% แ ร์ ง เ ก ษ ม โ ส ต เ ท อ ญ กาพย� ห์ร์�อ คั6ากาพย� ห์มายถึ�ง คั6าป็ร์ะพ�นธ� ห์ร์�อ บทร์%อยกร์องป็ร์ะเภีทห์น��ง ม�ล�กษณะวร์ร์คัท��คั2อนขั้%างเคัร์2งคัร์�ดี คัล%ายก�บฉั�นท� แต2ไม2บ�งคั�บ คัร์" ลห์" วร์ร์คัห์น��งม�คั6าคั2อนขั้%างน%อย (4-6 คั6า) น*ยมใชั้%แต2งร์2 ว ม ก� บ ก า พ ย� ชั้ น* ดี อ�� น ๆ ห์ ร์� อ แ ต2 ง ร์2 ว ม ก� บ ฉั� น ท� ก7 ไ ดี% กาพย�เป็�นคั6าป็ร์ะพ�นธ�ท��ป็ร์ากฏมาต�'งแต2ในสม�ยอย"ธยา ม�ท�'งท��แต2งเป็�นห์น�งส�ออ2านเล2น แต2งเป็�นห์น�งส�อสวดีห์ร์�อเป็�นน*ทานกร์ะท��งเ ป็� น ต6า ร์ า ส อ น ก7 ม� กาพย�ม�ดี%วยก�นห์ลายชั้น*ดี แต2ละชั้น*ดีม�ล�กษณะเฉัพาะแตกต2างก� น โ ป็ ร์ ดี ดี$ ร์ า ย ล ะ เ อ� ย ดี ขั้ อ ง แ ต2 ล ะ ชั้ น* ดี ต า ม ห์�ว ขั้% อ ต2 อ ไ ป็ น�' 1.ก า พ ย� ฉั บ� ง ๑ ๖ 2.ก า พ ย� ฉั บ� ง น า คั บ ร์* พ� น ธ� ๑ ๖ 3.ก า พ ย� ย า น ๑ ๑ 4.ก า พ ย� ส" ร์ า ง คั น า ง คั� ๒ ๘ 5.ก า พ ย� ส" ร์ า ง คั น า ง คั� พ* เ ศ ษ (ก า ก คั ต* )

6.ก า พ ย� ธ น� ญ ชั้ ย า ง คั� ๓ ๒ 7.ก า พ ย� ส" ร์ า ง คั น า ง คั� ๓ ๖ (ก า พ ย� ขั้� บ ไ ม% )

ฉั�นท� เป็�นล�กษณ�ห์น��งขั้องร์%อยกร์องในภีาษาไทย โดียแต2งก�นเป็�นคัณะ ม� คัร์" และลห์" และส�มผู้�ส ก6าห์นดีเอาไว%ดี%วย ฉั�นท�ในภีาษาไทยไดี%ถึ2ายแบบมาจุากป็ร์ะเทศอ*นเดี�ย ตามต6าร์าท��เขั้�ยนถึ�งว*ธ�แต2งฉั�นท�ไว% 19

? พร์ะอ"ป็ก*ตศ*ลป็สาร์. ชิ(มน(มน�พนธ�. 2514. ห์น%า 58

เร์�ยกว2า "คั�มภี�ร์�ว"ตโตท�ย" ซ��งแต2เดี*มฉั�นท�จุะแต2งเป็�นภีาษาบาล�และส�นสกฤต ต2อมา เม��อเผู้ยแพร์2ในป็ร์ะเทศไทย จุ�งเป็ล��ยนแบบมาแต2งในภีาษาไทย โดียเพ*�มเต*มส�มผู้�สต2างๆ ขั้�'นมา แต2ย�งคังคัณะ (จุ6านวนคั6า) และเป็ล��ยนล�กษณะคัร์"ลห์"แตกต2างไป็เล7กน%อย และเพ*�มคัวามไพเร์าะขั้ อ ง ภี า ษ า ไ ท ย ล ง ไ ป็ คัร์" (คัะ-ร์") ห์มายถึ�ง คั6าห์ร์�อพยางคั�ในภีาษาไทยท��ม� "เส�ยงห์น�ก" ซ��งม�ล�กษณะขั้%อห์น��งขั้%อใดี

19

1.คั6าห์ร์�อพยางคั�ท��ป็ร์ะสมดี%วยสร์ะเส�ยงยาวและอ6าใอไอเอาในแ ม2 ก ก า ป็$ น า ขั้ า เ ก ต� ว ใ ห์ ญ2 เ ส� ย ไ ม2 ม� ฯ ล ฯ 2.คั6าห์ร์�อพยางคั�ท��ม�ต�วสะกดีไม2ว2าสร์ะเส�ยงส�'นห์ร์�อเส�ยงยาว เ ดี� อ น เ พ7 ญ ส ว ย เ ย7 น เ ห์7 น (อ )ร์2 า ม ฯ ล ฯ ลห์" (ละ-ห์") ห์มายถึ�ง คั6าห์ร์�อพยางคั�ในภีาษาไทยท��ม� "เส�ยงเบา" ซ�� ง ป็ ร์ ะ ส ม ดี% ว ย ส ร์ ะ เ ส� ย ง ส�' น ใ น แ ม2 ก ก า เ ชั้2 น ส" จุ* ป็"ล* ส (ง บ )ส ะ (อ า ดี )ส (ว2 า ง )ฯ ล ฯ คัร์" และ ลห์" ม�กใชั้%เป็�นต�วก6าห์นดีฉั�นทล�กษณ�ในบทร์%องกร์องเ ชั้2 น ฉั� น ท� ก า พ ย� เ ป็� น ต% น กาพย�ฉับ�ง เป็�นคั6าป็ร์ะพ�นธ�ป็ร์ะเภีทห์น��ง จุ6าพวกกาพย� ม�กจุะเขั้�ยนร์วมอย$2ในห์น�งส�อป็ร์ะเภีทคั6าฉั�นท�20 ห์ร์�อคั6ากาพย� ม�ล�กษณะส�'น กร์ะชั้�บ จุ�งม�กจุะใชั้%บร์ร์ยายคัวามท��ม�การ์เคัล��อนไห์ว กร์ะชั้�บ ฉั�บไวแต2ก7ม� บ% า ง ท�� ใ ชั้% ก า พ ย� ฉั บ�บ บ ร์ ร์ ย า ย ถึ� ง คั ว า ม ง ดี ง า ม น"2 ม น ว ล ก7 ม� กาพย�ฉับ�ง เร์�ยกอ�กอย2างห์น��งว2า กาพย�ฉับ�ง 16 เน��องจุากม�จุ6า นวนคั6า 16 คั6า ในห์น�� งบท บ%างก7เร์�ยกว2ากาพย�16 เฉัยๆก7ม�

20 ? พร์ะยาศร์�ส"นทร์โวห์าร์ (ผู้�น สาล�กษณ�). อ�ลร์าชิคั�าฉั�นท�. 2456. ห์น%า

4

คั ณ ะ กาพย�ฉับ�งบทห์น�� งม�บาทเดี�ยวบาทห์น�� งม�3 วร์ร์คัคั�อ 1.ว ร์ ร์ คั ต% น จุ า น (ร์� บ )ม� 6 คั6า 2.ว ร์ ร์ คั ก ล า ง ต า ย (ร์ อ ง )ม� 4 คั6า 3.ว ร์ ร์ คั ต า ย (ส2 ง )ม� 6 คั6า บ ท ห์ น�� ง จุ� ง ม� ท�' ง ห์ ม ดี 16

ส� ม ผู้� ส กาพย�ฉับ�งม�ล�กษณะส�มผู้�สคัล%ายก�บกาพย�ยาน� เพ�ยงแต2ม� 3

ว ร์ ร์ คั ก า ร์ ร์� บ ส2 ง ส� ม ผู้� ส เ ป็� น ดี� ง น�' 1. คั6าท%ายวร์ร์คัต%น ส�มผู้�สคั6าท%ายวร์ร์คักลาง แทนดี%วยอ�กษร์ ก ใ น แ ผู้ น ภี า พ โ คั ร์ ง ส ร์% า ง ดี% า น ล2 า ง 2. คั6าท%ายขั้องวร์ร์คักลาง อาจุส2งส�มผู้�สไป็ย�งคั6าแร์กห์ร์�อคั6าท��สอง ขั้องวร์ร์คัท%ายก7ไดี% แทนดี%วยอ�กษร์กและขั้ในแผู้นภีาพโคัร์งสร์%างดี% า น ล2 า ง 3. คั6าท%ายวร์ร์คัท%าย ส2งส�มผู้�สไป็ย�งท6าท%ายวร์ร์คัต%น ขั้องบทต2อไป็ แทนดี%วยอ�กษร์ คั ในแผู้นภีาพโคัร์งสร์%างดี%านล2าง

กาพย�ฉับ�งอาจุเขั้�ยนร์%อยต2อไป็ ยาวเท2าใดีก7ไดี% ไม2จุ6าก�ดี

20

๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ก ๐ ๐ ๐ กขั้ ๐ ๐ ๐ ๐ คั ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ คั ๐ ๐ ๐ คั๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ง

ก า พ ย� ฉั บ� ง น า คั บ ร์* พ� น ธ� ๑ ๖ กาพย�ยาน� ๑๑ ห์ร์�อ กาพย�ยาน� คั�อ กาพย� ชั้น*ดีห์น��ง ม�คั6า ๑๑ คั6าในห์น��งบาท จุ�งเร์�ยกว2า กาพย�ยาน� ๑๑ น*ยมใชั้%ในการ์เล2าเร์��อง ใน

ห์น�งส�อป็ร์ะเภีทคั6ากาพย�21 ร์2วมก�บกาพย�ชั้น*ดีอ�� นๆ ห์ร์�อในห์น�งส�อป็ร์ะเภีทคั6าฉั�นท� ร์2วมก�บกาพย�และฉั�นท�ชั้น*ดีอ��นๆ ในย"คัป็Kจุจุ"บ�น น*ยมแต2งกาพย�ยาน�เป็�นบทส�'นๆ โดียไม2ไดี%ร์%อยก�บฉั�นทล�กษณ�ป็ร์ะเภีทอ��นๆ กาพย�ยาน�ม�ล�กษณะบ�งคั�บห์ร์�อโคัร์งสร์%างขั้องฉั�นทล�กษณ�ดี�งน�'คั� อ คั ณ ะ ใน๑บาทม�๒วร์ร์คัวร์ร์คัห์น%าม�๕คั6าวร์ร์คัห์ล�งม�๖คั6าร์วมเป็�น๑๑คั6า ใ น ๑ บ ท ม� ๒ บ า ท บ า ท ล ะ ๒ ว ร์ ร์ คั ร์ ว ม เ ป็� น ๔ ว ร์ ร์ คั ส� ม ผู้� ส 1.ส� ม ผู้� ส ร์ ะ ห์ ว2 า ง ว ร์ ร์ คั ม� ส� ม ผู้� ส ๒ คั$2 คั� อ คั6าส"ดีท%ายขั้องวร์ร์คัห์น%า ส�มผู้�สก�บ คั6าท��สามขั้องวร์ร์คัห์ล�ง แ ท น ดี% ว ย อ� ก ษ ร์ ก ใ น แ ผู้ น ภี า พ โ คั ร์ ง ส ร์% า ง ดี% า น ล2 า ง คั6าส"ดีท%ายขั้องวร์ร์คัท��สอง ส�มผู้�สก�บ คั6าส"ดีท%ายขั้องวร์ร์คัท��ส า ม แ ท น ดี% ว ย อ� ก ษ ร์ ขั้ ใ น แ ผู้ น ภี า พ โ คั ร์ ง ส ร์%า ง ดี% า น ล2 า ง 2.ส� ม ผู้� ส ร์ ะ ห์ ว2 า ง บ ท ม� ๑ คั$2 คั� อ คั6าส"ดีท%ายขั้องแต2ละบท ส�มผู้�สก�บ คั6าส"ดีท%ายขั้องวร์ร์คัท��สองขั้องบทท��ตามมา แทนดี%วยอ�กษร์ ง ในแผู้นภีาพโคัร์งสร์%างดี%านล2าง ล� ก ษ ณ ะ อ�� น ๆ กาพย�ยาน�อาจุม�คัวามยาวร์%อยต2อก�นก��บทก7ไดี%ไม2จุ6า ก�ดี บาทท��สองขั้องแต2ละวร์ร์คั อาจุไม2ต%องม�ส�มผู้�ส จุากคั6าท%ายวร์ร์คัห์น%า ไป็ย�งคั6าท��สามขั้องวร์ร์คั 21

21

21 ? ป็ร์ะพนธ� เร์�องณร์งคั�. น�ทานโบร์าณ์ส�านวนและภีาษ์�ตคั�ากาพย� ภีาคั

ใต�. 2545. ห์น%า 34

ห์ ล� ง ก7 ไ ดี% ก า ร์ อ2 า น ก า พ ย� ย า น� 22

การ์อ2านท6านองเสนาะส6าห์ร์�บกาพย�ยาน� อาจุอ2านไดี%ห์ลายแบบ เชั้2น อ2 านเป็�นท6า นองสวดี เป็�นต%นโดียน*ยมอ2 านเว%น 2,3/3,3

๐ ๐ ๐ ๐ ก

 ๐ ๐ ก ๐ ๐ ขั้

๐ ๐ ๐ ๐ ขั้

 ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ง

๐ ๐ ๐ ๐ คั

 ๐ ๐ คั ๐ ๐ ง

๐ ๐ ๐ ๐ ง

 ๐ ๐ ๐ ๐ ๐ ๐

ต�วอย2างบทร์%อยกร์อง ว*ชั้าเห์ม�อนส*นคั%า อ�น

ม�คั2าอย$2เม�องไกล ต%องยากล6าบากไป็

จุ�งจุะไดี%ส*นคั%ามา จุงต�'งเอากายเจุ%า

เป็�นส6าเภีาอ�นโสภีา คัวามเพ�ยร์เป็�นโยธา

22 ? นร์*ศร์� เล��ยมทอง. สร์(ปห์ล�กการ์ใชิ�ภีาษ์าไทย ม.ปลาย. 2545. ห์น%า

123

แขั้นซ%ายขั้วาเป็�นเสใบ น*'วเป็�นสายร์ะยาง

สองเท%าต2างสมอให์ญ2 ป็ากเป็�นนายงานไป็

อ�ชั้ฌาส�ยเป็�นเสบ�ยง สต*เป็�นห์างเส�อ ถึ�อ

ท%ายเร์�อไว%ให์%เท��ยง ถึ�อไว%อย2าให์%เอ�ยง ต�ดี

แล2นเล��ยงขั้%างคังคัา ป็Kญญาเป็�นกล%องแก%ว

ส2องดี$แถึวแนวห์*นผู้า เจุ%าจุงเอาห์$ตา

เป็�นล%าต%าฟ้Kงดี$ลม

22

ขั้�'เก�ยจุคั�อป็ลาร์%าย จุ ะท6า ร์ า ย ใ ห์% เ ร์� อ จุ ม

เอาใจุเป็�นป็Mนคัม ย* งร์ ะ ดี ม ใ ห์% จุ ม ไ ป็

จุ�งจุะไดี%ส*นคั%ามา คั� อว* ชั้ า อ� น พ* ศ ม� ย

จุงห์ม�'นม��นห์มายใจุ

อย2าไดี%คัร์%านการ์ว*ชั้าฯ

สาธ"สะ จุขั้ไห์ว% พ ร์ ะ ศ ร์� ไ ต ร์ ส ร์ ณ า พ2อแม2แลคัร์$บา เทวดีาในร์าศ� ขั้%าเจุ%าเอา ก ขั้ เขั้%ามาต2อกกาม�

แก%ไขั้ในเท2าน�' ดี�ม*ดี�อย2าตร์�ชั้า จุะร์6�าคั6าต2อไป็ ภี ร์ใ จุ ก" ม า ร์ า

ธาน�ม�ร์าชั้า ชั้��อภีาร์าส า ว� ต ถึ�

ชั้��อพร์ะไชั้ยส"ร์*ยา ม� ส" ดี า ม เ ห์ ส� ชั้��อว2าส"มาล� อย$2บ"ร์�

ไ ม2 ม� ภี� ย ขั้%าเจุ%าเห์ล2าเสนา ม� ก ร์* ย า

อ� ชั้ ฌ า ส� ย พ2อคั%ามาแต2ไกล ไดี%อาศ�ยในภีาร์า

ก า พ ย� ส" ร์ า ง คั น า ง คั� กาพย�ส"ร์างคันางคั�23 จุ�ดีเป็�นคั6าป็ร์ะพ�นธ�ป็ร์ะเภีทกาพย� ม�ล�กษณะเฉัพาะคั�อ ห์น��งวร์ร์คัม� 4 พยางคั� ห์น��งบทม� 7 วร์ร์คั ร์วมบทห์น��งจุ�งม� 28 พยางคั� (คัล%ายก�บกลอนส��ท��ไม2ม�วร์ร์คัท��ห์น��ง)ดี%วยเห์ต"น�'จุ�งเร์�ยกอ�กอย2างห์น��งว2ากาพย�ส"ร์างคันางคั�๒๘ ต� ว อ ย2 า ง

ส"ร์างคันางคั� เจุ7ดีวร์ร์คัจุ�ดีวาง ใ ห์% เ ห์7 น ว* ธ� ส�มผู้�สม�ห์ล�ก คั6า ว ร์ ร์ คั ล ะ ส�� ย��ส*บแป็ดีม�คั ร์ บ บ ท จุ ดี จุ6า ส"ร์างคันางคั� แต2งเป็�นต�วอย2าง เห์มาะสมคัมขั้6า คั*ดีน�กตร์�กตร์า เ ล� อ ก ห์ า ถึ% อ ย คั6า สอดีเส�ยงส$งต6�า ฟ้Kงเพร์าะเสนาะแล

23 ? นางฐะป็ะน�ย� นาคัร์ทร์ร์พ.สาร์าน(กร์มไทยฉับ�บเยาวชินฯ เล�มท�# 17.

2511. ห์น%า 28

23

1. กาพย�ส"ร์างคันางคั�พ*เศษ24 (กากคัต*) 2. กาพย�ธน�ญชั้ยางคั�๓๒ 3. กาพย�ส"ร์างคันางคั�๓๖(กาพย�ขั้�บไม%)

24

24 ? ศร์�ธ�นว� อย$2ส"ขั้ขั้�. เล�าเร์:#องวร์ร์ณ์คัด็�ไทย กาพย�เห์�เร์:อ เจ�าฟ้<าธร์ร์มธ�เบ

ศร์. 2548. ห์น%า 16

ส า ร์ ะ ส�า คั� ญ ข อ ง เ ร์:# อ ง ต6าร์าแพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� ม� คั�มภี�ร์�ป็ร์ะถึมจุ*นดีา25 เป็�นต6าร์าห์ล�กว2าดี%วย พร์ห์มป็"โร์ห์*ต (ต%นเห์ต"ท��มน"ษย�เก*ดี), โลห์*ตร์ะดี$สตร์�, คัร์ร์ภีทวาร์ก6าเน*ดี, ชั้�วกโกมาร์ภี�จุแพทย�, คัร์ร์ภีร์�กษา, คัร์ร์ภีว*ป็ลาส,

คัร์ร์ภีป็ร์*มณฑล, คัร์ร์ภีป็ร์ะส$ต* และต6าร์ายาส6าห์ร์�บก"มาร์ ร์วมไป็ถึ�งเร์��องว2าดี%วยก"มาร์คัลอดี ว*ธ�ฝ่Kงร์ก ก"มาร์อย$2ในเร์�อนเพล*ง (มาร์ดีาอย$2ไฟ้), ล�กษณะซางต2างๆ ส6าห์ร์�บเดี7กเก*ดีในแต2ละว�น และต6าร์าแก%ซาง, ว2าดี%วยก*ม*ชั้าต* (พยาธ*) และตานต2างๆ พร์%อมท�'งต6าร์าแก%โร์คัต2างๆ ขั้%างท%ายล�กษณะอาการ์โร์คัท"กโร์คัท��ร์ะบ"ไว%อย2างละเอ�ยดี นอกจุากน�' ก7ม�คั�มภี�ร์�ป็ร์ะกอบ เชั้2น คั�มภี�ร์�ธาต"ว*ภี�งคั� ว2าดี%วยธาต"พ*การ์ตามฤดี$ ล�กษณะธาต"ท�'งส��ท��พ*การ์, คั�มภี�ร์�สร์ร์พคั"ณและมห์าพ*ก�ต* ว2าดี%วยส2วนเคัร์��องยาและสม"ฎฐานแห์2งโร์คั ซ��งร์วมไป็ถึ�งสร์ร์พคั"ณยาแ ก% ไ ขั้% ท ร์ พ* ษ แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์�นอกจุากจุะอ"ดีมสมบ$ร์ณ�ดี%วยองคั�คัวามร์$ %อ�นเป็�นภี$ม*ป็Kญญาตะว�นออกและภี$ม*ป็Kญญาไทยดี%านเวชั้ศาสตร์�และสม"นไทร์ไทยแล%ว ย�งเป็�นห์น�งส�อท��แฝ่งฝ่Kงไว%ดี%วยป็ร์�ชั้ญาท��ม�คั"ณคั2า โดียเฉัพาะภีาคัน6าว2าดี%วย ฉั�นทศาสตร์� ซ��งเร์�ยบเร์�ยงขั้�'นจุากคั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์�โบร์าณ โดีย พร์ะยาว*ชั้ยาธ*บดี� (กล2อม) ผู้$%ว2าร์าชั้การ์เม�องจุ�นทบ"ร์�น� 'น ไดี%สะท%อนให์%เห์7นโลกท�ศน� ว*ถึ�ชั้�ว*ตคันไทยและมร์ร์คัป็ฏ*บ�ต*อ�นคัวร์ขั้องผู้$%ไดี%ชั้��อว2าแพทย� อย2างน2าสนใจุย*�ง

25 ? เพ7ญนภีา ทร์�พย�เจุร์*ญ. คั��ม:อเวชิกร์ร์มแผู้นไทย. 2549. ห์น%า 30

25

ถุ�อยคั�าและส�านวนส�าคั�ญของเร์:#อง ถึ%อยคั6าท��ส6าคั�ญขั้องเร์��องน�'น ม�บร์*บทห์น��งท��จุะชั้�'ทางเดี*นขั้องแพทย� ซ��งเท2าก�บเป็�นการ์ "ส2องส�ตว�ให์%สว2าง กร์ะจุ2างแจุ%งในมร์ร์คัา" ซ��งป็ร์ากฏอย$2ในคั�มภี�ร์�ฉั�นทศาสตร์� กล2าวถึ�งขั้%อบกพร์2องขั้องแพทย�ม�ท�'งในแง2ขั้องคัวามป็ร์ะมาท26 คัวามอวดีดี� คัวามร์*ษยา คัวามโลภี คัวามเห์7นแก2ต�ว คัวามห์ลงตนเอง ป็ร์ะโยชั้น�ท��เก*ดีขั้�'นจุากการ์ท��บร์ร์ดีาแพทย�เล7งเห์7นขั้%อบกพร์2องต2างๆ เห์ล2าน�'ย2อมม�ส2วนชั้2วยให์%คันไขั้%ห์ายไขั้%ไดี%เร์7วขั้�'น ไม2ส*'นเป็ล�องคั2าใชั้%จุ2าย และท��ส6าคั�ญก7คั�อคันจุนก7ไดี%ร์�บคัวามสนใจุใยดี�จุากแพทย� ในส2วนแพทย�ดี%วยก�นเองน�'น ผู้$%แต2งก7เต�อนสต*ม*ให์%แพทย�ส$งอาย"ห์ลงตนเอง จุนล�มไป็ว2าแพทย�ห์น"2มท��ม�คัวามสามาร์ถึก7ม�อย$2 คัวร์ร์�บฟ้Kงแพทย�ห์น"2มๆ บ%าง ม� 14 ขั้%อคัวร์จุ6าดี�งน�'

เป็�นแพทย�ไม2ร์$ %ใน คั�มภี�ร์�ไสยท2านบร์ร์จุง

ร์$ %แต2ยามาอ2าองคั� ร์�กษาไขั้%ไม2เขั้7ดีขั้าม

บางห์มอก7กล2าวคั6า ม"สาซ6'ากร์ะห์น6�าคัวาม

ยกตนว2าตนงาม ป็ร์ะเสร์*ฐย*�งในการ์ยา

บางห์มอก7เก�ยดีก�น ท��พวกอ�นแพทย�ร์�กษา

บางกล2าวเป็�นมายา เขั้าเจุ7บน%อยว2ามากคัร์�น

26 ? ขั้"นสมาห์าร์ห์*ตะคัดี� ( โป็U โป็คั"ป็ต�). พจนาน(กร์มกฏห์มาย. 2549.

ห์น%า 202-204

บางกล2าวอ"บายให์% แก2คันไขั้%น�'นห์ลายพ�น

ห์ล�งลาภีจุะเก*ดีพล�น ดี%วยเชั้��อถึ%อยอาตมา

บางท�ไป็เย�อนไขั้% บ2ม�ใคัร์จุะเชั้*ญห์า

กล2าวยกคั"ณยาอ�น ตนร์$ %ให์%เชั้��อฟ้Kง บางแพทย�ก7ห์ลงเล2ห์� ดี%วยกาเมเขั้%า

ป็@ดีบ�งร์�กษาโร์คัดี%วยก6าล�ง ก*เลสโลภีะ

เจุตนา บางพวกก7ถึ�อตน ว2าคันไขั้%อนาถึาให์%ยาจุะเส�ยยา บ2ห์2อนลาภีจุะพ�ง

ม� บางถึ�อว2าตนเฒ2า เป็�นห์มอเก2า

ชั้6านาญดี�ร์$ %ยาไม2ร์$ %ท� ร์�กษาไดี%ก7

ชั้��นบาน แก2กายไม2แก2ร์$ % ป็ร์ะมาทผู้$%อ"ดีม

ญาณแม%เดี7กเป็�นเดี7กชั้าญ ไม2คัวร์ห์ม*�น

ป็ร์ะมาทใชั้%26

เร์�ยนร์$ %ให์%เจุนจุ�ดี จุบจุ�งห์ว�ดีคั�มภี�ร์�ไสย

ต�'งตนป็ฐมใน ฉั�นทศาสตร์�ดี�งพร์ร์ณา

ในบทน�'กล2าวถึ�งจุร์ร์ยาแพทย�โดียตร์งว2าคัวร์ม�อย2างไร์ ซ��งส2วนให์ญ2 ก7ย�ดีห์ล�กคั6าสอนในพร์ะพ"ทธศาสนามาเป็�นแนวทางชั้�'น6าจุร์ร์ยาแพทย� เชั้2น

ศ�ลแป็ดีและศ�ลห์%า27 เร์2งร์�กษาสมาทาน

ทร์งไว%เป็�นเป็นน*จุกาล ท�'งไตร์ร์�ตน�สร์ณา

เห์7นสาภีอย2าโลภีน�ก อย2าห์าญห์�กดี%วยมาร์ยา

ไขั้%น%อยว2าไขั้%ห์นา อ"บายกล2าวให์%พ�งกล�ว

โทโสจุงอดีใจุ ส"ขั้"มไว%อย$2ในต�วคันไขั้%ย*�งคัร์%ามกล�ว ม*คัวร์ขั้$2ให์%อดีใจุ โมโห์อย2าห์ลงเล2ห์� ดี%วยกาเมม*จุฉัา

ในพยาบาทแก2คันไขั้% ท�'งผู้$%อ��นอ�น

กล2าวกล ว*น*จุก*จุฉัาเล2า จุงถึ�อเอาซ��งคัร์$

ตนอย2าเคัล�อบแคัลงอาการ์กล เห์7นแม2นแล%วเร์2า

วางยา อ"ทธ�จุจุ�งอย2าอ"ทธ�จุ เห์7นถึน�ดีในโร์คัาให์%ต�'งตนดี�งพร์ะยา ไกร์สร์ร์าชั้เขั้%า

ร์าว�

27 ? พ.อ. ป็@� น ม"ท"ก�นต�. มงคัลชิ�ว�ต ภีาคั 1. 2535. ห์น%า 123

อน��งโสดีอย2าซบเซา อย2าง2วงเห์งาน�'นม*ดี�

เห์7นโร์คัน�'นถึอยห์น� กร์ะห์น6�ายาอย2าละเม*น

ท*ฏฐ*มาโนเล2า อย2าถึ�อเอาซ��งโร์คัเก*น

ร์$ %น%อยอย2าดี2วนเดี*น ทางใดีร์กอย2าคัร์ร์ไล

อย2าถึ�อว2าตนดี� ย�งจุะม�ย*�งขั้�'นไป็อย2าถึ�อว2าตนให์ญ2 กว2าเดี7กน%อยผู้$%

เชั้��ยวชั้าญ ผู้$%ใดีร์$ %ในทางธร์ร์ม ให์%คัวร์ท6าอย2า

โวห์าร์เร์�ยนเอาเป็�นน*จุการ์ เร์2งนบนอบให์%

ชั้อบท�

27

คัร์$พ�กแลคัร์$เร์�ยน อ�กษร์เขั้�ยนไว%ตามม�

จุงถึ�อว2าคัร์$ดี� เพร์าะไดี%เร์�ยนจุ��งร์$ %มา ว*ต�กโกน�'นบทห์น��ง ให์%ต�ดีซ��งว*ต�กกาพยาบาทว*ห์*งสา กามร์าคัใน

ส�นดีาน ว*จุาโร์ให์%พ*น*จุ จุะท6าผู้*ดีฤๅชั้อบ

กาลดี$โร์คัก�บยาญาณ ให์%ต%องก�นจุะ

พล�นห์าย

ห์*ร์*ก�งละอายบาป็ อ�นย"2งห์ยาบส*'นท�'งห์ลาย

ป็ร์ะห์าร์ให์%เส��อมคัลาย คั�อต�ดีเส�ยซ��งกองกร์ร์ม อโนต�ป็ป็Kงบทบ�งคั�บ บาป็ท��ล�บอย2า

พ�งท6ากล�วบาป็แล%วจุงจุ6า ท�'งท��แจุ%งอย2า

เว%นวาง อย2าเก�ยจุแก2คันไขั้% คันเขั้7ญใจุขั้าดี

ในทาง

นอกจุากคัวามร์$ %ทางว*ชั้าการ์แล%ว แพทย�ย�งต%องม�คัวามร์$ %ทางธร์ร์มดี%วย โดียร์�กษาศ�ลแป็ดีศ�ลห์%า และย�ดีไตร์ร์�ตน�28 เป็�นสร์ณะ อ�กท�'งคัวร์เล��ยงบาป็ต2างๆ ดี�งน�' 1. โลภีะ(เห์7นลาภีอย2าโลภีน�ก)

2. มาร์ยา(อย2าห์าญห์�กดี%วยมาร์ยา) 3. โทสะ(โทโสจุงอดีใจุ ส"ขั้"มไว%อย$2ในต�ว)

4. โมห์ะ(โมโห์อย2าห์ลงเล2ห์�) 5. คัวามใคัร์2(ดี%วยกาเมม*จุฉัาใน)

6. พยาบาท(พยาบาทแก2คันไขั้%ท�'งผู้$%อ��นอ�นกล2าวกล)

7. คัวามคัลางแคัลงใจุ(ว*น*จุก*จุฉัาเล2า จุงถึ�อเอาซ��งคัร์$ตน อย2าเคัล�อบแคัลงอาการ์กล เห์7นแม2นแล%วเร์2งวางยา) 8. คัวามป็ร์ะห์ม2า(อ"ทธ�จุจุ�งอย2าอ"ทธ�จุ เห์7นถึน�ดีในโร์คัา ให์%ต�'งตนดี�งพร์ะยา ไกร์สร์ร์าชั้เขั้%าร์าว�) 9. คัวามง2วงเห์งา(ห์น��งโสดีอย2าซบเซา อย2าง2วงเห์งาน�'นม�ดี�) 10. คัวามถึ�อดี�(ท*ฏฐ* มาโนเล2า อย2าถึ�อเอาซ��งโร์คัเก*น)

28 ? พร์ะธร์ร์มก*ตต*วงศ� ( ทองดี� ส"ร์เตโชั้ ) ป็.ธ. 9 ร์าชั้บ�ณฑ*ต.

พจนาน(กร์มเพ:#อการ์ศ3กษ์าพ(ทธศาสน� ชิ(ด็ คั�าว�ด็. 2548. ห์น%า 1231

28

11. คัวามล�งเลใจุ(ว*ตกโกน�'นบทห์น��งให์%ต�ดีซ��งว*ต�กกา) 12. คัวามคั*ดีเบ�ยดีเบ�ยน(พยาบาทว*ห์*งสา กามร์าคัในส�นดีาน)

13. คัวามไม2กล�วบาป็(อโนต�ป็ป็Kงบทบ�งคั�บ บาป็ท��ล�บอย2าพ�งท6า กล�วบาป็แล%วจุงจุ6า ท�'งท��แจุ%งจุงเว%นวาง)

14. คัวามร์�งเก�ยจุ(อย2าเก�ยจุแก2คันไขั้% คันเขั้7ญใจุขั้าดีในทาง)

แง2ขั้องการ์ร์�กษาโดียตร์งน�'น ม�บางส2วนน2าสนใจุเป็�นอย2างย*�ง เพร์าะแสดีงให์%เห์7นว2า ผู้$%แต2งม*ไดี%เชั้��อเร์��อง "กร์ร์ม" อย2างงมงาย ห์ากไดี%พยายามชั้�'ให์%เห์7นว2า ถึ%าร์�กษาไม2ห์าย อาจุจุะเป็�นคัวามบกพร์2องห์ร์�อผู้*ดีพลาดีขั้องแพทย�เองก7ไดี% ไม2คัวร์ป็Kดีคัวามผู้*ดีไป็ให์%คั6าว2า "กร์ร์ม29" เชั้2น

บางท�ม*ร์$ %ท�น ดี%วยโร์คัน�'นใชั้%ว*ส�ย

คันบ2ร์$ %ท*ฏฐ*ใจุ ถึ�อว2าร์$ %ขั้�นกร์ะท6า จุบเร์��องท��ตนร์$ % โร์คัน�'นส$%

ว2าแร์งกร์ร์มไม2ส*'นสงส�ยท6า ส"ดีม�อม%วยน2า

เส�ยดีาย ร์$ %น%อยอย2าบ�งอาจุ ห์ม*�น

ป็ร์ะมาทในโร์คัาแร์งโร์คัว2าแร์งยา ม*คัวร์ถึ�อว2าแร์ง

กร์ร์ม

29 ? พร์ะธร์ร์มก*ตต*วงศ� ( ทองดี� ส"ร์เตโชั้ ) ป็.ธ. 9 ร์าชั้บ�ณฑ*ต.

พจนาน(กร์มเพ:#อการ์ศ3กษ์าพ(ทธศาสน� ชิ(ด็ คั�าว�ด็. 2548. ห์น%า 1301

เฉัพาะในตอนจุร์ร์ยาแพทย�น�' ม�บางบทท��ผู้$%แต2งพยายามใชั้%คัวามเป็ร์�ยบเท�ยบ ท6าให์%เน�'อห์าคั2อนขั้%างห์น�กเป็�นป็ร์�ชั้ญาห์ร์�อว*ขั้าการ์ ม�คั"ณคั2าทางดี%านวร์ร์ณศ*ลป็5ดี%วย เชั้2น

อน��งจุะกล2าวสอน กายนคัร์ม�มากห์ลาย

ป็ร์ะเท�ยบเป็ร์�ยบในกาย ท"กชั้ายห์ญ*งในโลกา

ดีวงจุ*ตต�คั�อกษ�ตร์*ย� ผู้2านสมบ�ต*อ�นโอฬาร์

ขั้%าศ�กคั�อโร์คัา เก*ดีเขั้2นฆ2าใร์กายเร์า เป็ร์�ยบแพทย�คั�อทห์าร์ อ�นชั้6านาญร์$ %

ล6าเนา29

ขั้%าศ�กมาอย2าใจุเบา ห์%อมล%อมท"กท*ศา

ให์%ดี6าร์งกษ�ตร์*ย�ไว% คั�อดีวงใจุให์%เร์2งยา

อน��งห์%ามอย2าโกร์ธา ขั้%าศ�กมาจุะอ�นตร์าย

ป็@ตต�งคั�อว�งห์น%า เร์2งร์�กษาเขั้ม%นห์มาย

อาห์าร์อย$2ในกาย คั�อเสบ�ยงเล�'ยงโยธา

ห์าทางท�'งสามแห์2ง เร์2งจุ�ดีแจุงอย$2ร์ �กษา

ห์%ามอย2าให์%ขั้%าศ�กมา ป็@ดีทางไดี%จุะเส�ยท� ฯ

ใน " ฉั�นทศาสตร์�" น�' ม�เน�' อห์าขั้%อม$ลท��น2าสนใจุห์ลายอย2างห์ลายป็ร์ะการ์ท��ส6าคั�ญท��ส"ดีซ��งเร์าไม2อาจุป็ฏ*เสธไดี% คั�อคั"ณคั2าทางดี%านการ์แพทย�แผู้นโบร์าณ โดียตร์ง เพร์าะเป็�นแห์ล2งท��แพทย�จุะสามาร์ถึน6าไป็ว*เคัร์าะห์�ศ�กษาว2า อาการ์เจุ7บป็Dวยต2างๆน�'น คันโบร์าณเห์7นว2าม�ส า เห์ต"มาจุากอะ ไ ร์ แล ะ คัวร์จุะม� ว* ธ�ก าร์ร์�กษาอ ย2 าง ไ ร์ ใ ชั้%สม"นไพร์30ชั้น*ดีใดีบ%าง ส6าห์ร์�บคันร์" 2นให์ม2ย�งคังม�ขั้%อม$ลแป็ลกท��น2าสนใจุไม2น%อย เชั้2น

"ห์ญ*งห์น��งน�'นม�กาย อกไห์ล2ผู้ายเนตร์�น%อย พ�กตร์�แชั้2มชั้%อยชั้มชั้วน

น*�มเน�'อนวลเอวร์�ดี นาสาท�ดีเล7บส*งห์� ห์ล�งร์าบย*�งถึ�นตร์ง เต%ากลมดี�ง

ดีอกบ�ว ห์�วนมเล7กขั้อบแดีง กล%องแกล%งม�อเท%าเร์�ยว น6'านมเขั้�ยวร์สม�นห์วานฯ

ห์ญ*งห์น��งม�อาการ์ ตาเห์ล�อกลานไห์ล2ล$2 ห์น%าแขั้%งท$2 ดี%นแขั้นให์ญ2ย*�งแม%น

แม2 ม�อให์ญ2ใจุดี�' อใจุร์%าย นมห์2างป็ลายเบน เส�ยงเห์ม�อนส6าเน�ยงกา ผู้มห์ย�ก

โสก นมม�ร์สเป็ร์�'ยว ป็ร์ากฏส6าคั�ญฯ"

ป็ร์ะเดี7นท��น2าสนใจุก7คั�อ ในโลกท�ศน�ว*ธ�คั*ดีขั้องแพทย�แผู้นโบร์าณ ผู้$%ห์ญ*งจุะม�คัวามเท2าเท�ยมก�นห์มดี คั"ณคั2าขั้องห์ญ*งในเชั้*ง30

? อ"ดีมการ์ อ*นท"ใส ,ป็ร์*ชั้าดี ทะนานแก%ว. สม(นไพร์ไทย. 2549. ห์น%า 5

ชั้�วว*ทยาม�ล�กษณะเป็�นว*ทยาศาสตร์� คั�อขั้�'นอย$2ก�บร์$ป็ล�กษณ� ม*ใชั้2เผู้2าพ�นธ"�ห์ร์�อชั้�'นวร์ร์ณะ เป็�นต%นว2าคั"ณคั2าขั้องน6'านม ก7ขั้�'นอย$2ก�บร์$ป็ล�กษณ� ดี�งท��ผู้$%แต2งเน%นว2า

อน��งยศศ�กดี*=ตร์ะก$ล ในป็ร์ะย$ร์ส"ร์*วงศ� กษ�ตร์*ย�พงศ�เศร์ษฐ� ป็"โร์ห์*ตม�

เสนา เผู้2าพ�นธ"�คั%าซ�'อขั้าย ชั้าวนาห์มายร์$ป็ร์2าง สร์ร์พสร์ร์พางคั�กล2าวมา ห์า

30

โร์คัาบ2ม*ไดี% เป็นเอกในส�ตร์� คั"ณนมม�กล2าวมา มาดีแม%นว2าก"มาร์ เก*ดี

บ�นดีาลดีวงแผู้น ซางร์%ายแม%นไดี%ก*น มลท*นส*'นเป็�นดี�...เล�'ยงล$กยากห์2อนคัง

ถึ�งเผู้2าพงศ�สมบ$ร์ณ� ตามตร์ะก$ลเขั้7ญใจุ ร์$ป็นมในกล2าวมา ท�'วมวลว2า

เ ห์ ม� อ น ก� น ฯ ตอนลงท%ายขั้อง "ฉั�นทศาสตร์�" เป็�นไป็ตามแนววร์ร์ณคัดี�แบบฉับ�บท�'งห์ลาย คั�อม�การ์อธ*ษฐานขั้อให์%ไดี%บร์ร์ล"น*พพานและร์ะห์ว2างท��ย�งไม2บร์ร์ล" ผู้$%แต2งก7ไดี%อธ*ษฐานไว%อย2างน2าชั้��นชั้มในอ"ดีมคัต*อ�นส$งส2งขั้องท2 า น ก ล2 า ว คั� อ ท2 า น ขั้ อ ว2 า

ขั้อขั้%อก6าล�งย*�ง อาย"ย�นป็Kญญาไว

ให์%ม�เมตตาไป็ แก2ส�ตว�ท��วท"กสร์ร์พ�พร์ร์คั�

เก*ดีไห์นให์%เป็�นแพทย� อย2าร์$ %ม�ผู้$%เท�ยมท�น

โร์คัส*'นท"กส*�งสร์ร์พ� โห์2ร์อบร์$ %ก6าเน*ดีมา นอกจุากน�' ก7ย�งไดี%ใชั้%จุ*นตนาการ์เชั้*งกว�ขั้องท2านคัาดีโทษทางใจุแก2ห์มอผู้$%ไม2ม�จุร์ร์ยาว2า

ห์มอน�'นคัร์�'นส*นชั้นม� จุะไป็ทนก6าเน*ดีใน

นร์กอ�นย*�งไฟ้ ท�'งห์ม%อน6'าทองแดีงม� ห์ม$2นายน*ร์ยบาล ป็ร์ะชั้"ม

เชั้*ญดี%วยย*นดี�เคัร์��องโทษบร์ร์ดีาม� จุะยกให์%เป็นร์า

งว�ล เน�'อห์าท��น2าสนใจุและคั"ณคั2าบางป็ร์ะการ์ท��ไดี%ยกมาแสดีงเพ�ยงคัร์2าวๆ น�'คังพอจุะท6าให์%เห์7นว2า แท%ท��จุร์*งวร์ร์ณคัดี�เพ��อมวลชั้นน�'นไทยเ ร์ า ม� ม า แ ต2 โ บ ร์ า ณ แพทยศาสตร์�สงเคัร์าะห์� โดียองคั�ร์วมจุ�งเป็�นท�'งห์น�งส�อแสดีงองคั�คัวามร์$ %แห์2งภี$ม*ป็Kญญาไทย อ�นม�คั2าอเนกอน�นต� และเป็�นท�'งห์ล�กป็Kกเขั้ตป็ร์ะกาศภี$ม*ป็Kญญาไทยและภี$ม*ป็Kญญาตะว�นออกดี%านการ์แพทย�แผู้นไทย31 และสม"นไพร์ไทยท��ภี$ม*ป็Kญญาตะว�นตกม*อาจุลบล%างและดี$แคัลน

31 ? พญ. เพ7ญนภีา ทร์�พย�เจุร์*ญ. แพทย�แผู้นไทย. 2549. ห์น%า 31

31

คั(ณ์คั�าท�#ได็�ร์�บ คั(ณ์คั�าทางวร์ร์ณ์ศ�ลป> 1. ใชั้%โวห์าร์ท��ห์ลากห์ลาย โดียใชั้%โวห์าร์ดี�งน�' - อ"ป็ล�กษณ� เชั้2น ดีวงจุ*ตต�คั�อกษ�ตร์*ย� ผู้2านสมบ�ต*อ�นโอฬาร์ - นามน�ย ยกต�วอย2าง เชั้2น

เร์�ยนร์$ %ให์%จุ�ดีเจุน จุบจุ�งห์ว�ดีคั�มภี�ร์�ไสย�ต�'งต%นป็ฐมใน ฉั�นทศาสตร์�ดี�ง

พร์ร์ณนา32

- อวพจุน� ยกต�วอย2าง เชั้2น บ%างกล2าวอ"บายให์% แ ก2 คั น ไ ขั้% น�' น

ห์ ล า ย พ� นห์ล�งลาภีจุะเก*ดีพล�น ดี% ว ย เ ชั้�� อ ถึ% อ ย

อาตมา33

-..บ" คั คั ล า ธ* ษ ฐ า น ..ย ก ต� ว อ ย2 า ง .เ ชั้2 น เม��ออ2อนร์�กษาไดี% แ ก2 แ ล% ว ไ ซ ร์% ย า ก

น� ก ห์ น าไขั้%น�'นอ"ป็มา เห์ม�อนเพล*งป็Dาไห์ม%ล"กลา

34

32 ? ส6าน�กงานคัณะกร์ร์มการ์การ์ศ�กษาขั้�'นพ�'นฐาน กร์ะทร์วงศ�กษาธ*การ์.

วร์ร์ณ์คัด็�ว�จ�กษ์� ชิ�1นม�ธยมศ3กษ์าป4ท�# 5. 2544. ห์น%า 10633

? เร์��องเดี�ยวก�น. ห์น%า 10734

? เร์��องเดี�ยวก�น. ห์น%า 109

ส6าห์ร์�บบทร์%อยกร์องในเร์��องแพทย�ศาสตร์�สงเคัร์าะห์�ม�คัวามงดีงามในร์$ป็แบบขั้องตน เน��องจุากคั2อนขั้%างเน%นไป็ในทางว*ชั้าการ์ ต�วอย2างบทร์%อยกร์องท��ม�คัวามไพเร์าะโดีดีเดี2น

ไม2ร์$ %ในคั�มภี�ร์�เวชั้ ห์2อนเห์7นเห์ต"ซ��งโร์คัท6า

แพทย�เอWยอย2างมคัล6า จุ�กขั้"ม�ดี บ เห์7นห์น35

32

จุากบทกลอนน�'ม�การ์ใชั้%คั6าส�มผู้�สในแบบส�มผู้�สอ�กษร์และย�งม�การ์ใชั้%คั6าซ6'าไดี%อย2างไพเร์าะ

แก2กายไม2แก2ร์$ % ป็ร์ะมาทผู้$%อ"ดีมญาณ แม%เดี7กเป็�นเดี7กชั้าญ ไม2คัวร์ห์ม*�น

ป็ร์ะมาทใจุกลอนบทน�'ม�การ์ใชั้%คั6าซ6'าและคั6าตร์งขั้%ามก�นซ��งเป็�นส2วนท��ต2อเน��อง คั(ณ์คั�าทางส�งคัม 1. ดี%านว*ชั้าการ์ห์ร์�อดี%านการ์แพทย� -ให์%คัวามร์$ %ดี%านเวชั้ศาสตร์�และสม"นไพร์ไทย -คั"ณคั2าทางดี%านการ์แพทย�แผู้นโบร์าณ -เน%นคัวามเป็�นว*ทยาศาสตร์� -ให์%คัวามร์$ %ถึ�งคั"ณสมบ�ต*ขั้องแพทย�

35 ? เร์��องเดี�ยวก�น. ห์น%า 107

-ทร์าบถึ�งคัวามส6าคั�ญขั้องแพทย� -ทร์าบถึ�งคั6าเต�อนส6าห์ร์�บแพทย�บางป็ร์ะการ์ 2. ให์%คั"ณคั2าทางดี%านคั"ณธร์ร์ม -ขั้%อบกพร์2องขั้องแพทย� -ดี%านจุร์ร์ยาบร์ร์ณแพทย� -คัวามผู้*ดีพลาดีจุากการ์ร์�กษา36

36 ? ส6าน�กงานคัณะกร์ร์มการ์การ์ศ�กษาขั้�'นพ�'นฐาน กร์ะทร์วงศ�กษาธ*การ์.

วร์ร์ณ์คัด็�ว�จ�กษ์� ชิ�1นม�ธยมศ3กษ์าป4ท�# 5. 2544. ห์น%า 107

33

แ น ว คั� ด็ แ ล ะ ป ร์� ชิ ญ า ท า ง ก า ร์ แ พ ท ย� ไ ท ย คัวามเจุ7บไขั้%ไดี%ป็Dวยเป็�นส*�งท��มน"ษย�ต%องเผู้ชั้*ญอย2างห์ล�กเล��ยงไม2ไดี%ม$ลเห์ต"ขั้อง การ์เจุ7บไขั้%ไดี%ป็Dวยก7ม�ห์ลายสาเห์ต"ดี%วยก�น ในทางการ์แพทย�แผู้นไทยเชั้��อว2า เห์ต" แห์2งการ์เจุ7บป็Dวยขั้องมน"ษย�เก*ดีจุาก 3 สาเ ห์ ต" ใ ห์ ญ2 ๆ คั� อ1.เก*ดีจุากส*� ง เห์น�อธร์ร์มชั้าต* ไดี% แก2ผู้�บร์ร์พบ" ร์"ษผู้�ป็D าผู้�บ% าน2.เก*ดีจุากการ์กร์ะท6าขั้องธร์ร์มชั้าต*ไดี%แก2การ์เส�ยสมดี"ลขั้องร์2างการ์3.เก*ดีจุากพล�งขั้องจุ�กร์วาลไดี%แก2อ*ทธ*พลขั้องดีวงดีาวต2างๆ ดี%วยเห์ต"ท��ม�คัวามเชั้��อเก��ยวก�บท��มาขั้องคัวามเจุ7บป็Dวยมาจุากส*�งต2างๆเห์ล2าน�' การ์บ6า บ�ดีร์�กษาตามทฤษฎ�การ์แพทย�แผู้นไทยจุ�งเป็�นการ์ป็ร์ะมวลเอาป็ร์�ชั้ญา คัวามร์$ %ท��เก��ยวก�บว*ธ�ป็ฏ*บ�ต*เพ��อการ์ดี$แลส"ขั้ภีาพและการ์บ6าบ�ดีโร์คั ให์%สอดี คัล%องก�บขั้นบธร์ร์มเน�ยมป็ร์ะเพณ�และว*ถึ�ชั้�ว*ตแบบไทย อ�นป็ร์ะกอบดี%วยการ์ ใชั้%ยาสม"นไพร์ ห์�ตถึบ6าบ�ดี การ์ร์�กษากร์ะดี$กแบบดี�'งเดี*ม น6า มาผู้นวกร์วมก�บ การ์ป็ร์ะกอบพ*ธ�กร์ร์มและคัวามเชั้��อท��เก��ยวเน��องก�บพร์�พ"ทธศาสนาเพ��อเป็�น การ์บ6าบ�ดีทางจุ*ตร์2วมดี%วย เพ��อให์%ส6าเร์7จุผู้ลส$งส"ดีใน การ์ร์�กษาจุ�งม�กจุะใชั้%ว*ธ�บ6าบ�ดี ห์ลายว*ธ�ร์2วมก�นเพ��อให์%เก*ดีป็ร์ะ โยชั้น�แก2คันไขั้% เชั้2น จุ*ตบ6าบ�ดี ธร์ร์มชั้าต*บ6าบ�ดี กายภีาพบ6า บ�ดีและเภีส�ชั้บ6าบ�ดี เป็�นต%น การ์ร์�กษาแบบน�'จุ�ดีว2าเป็�นการ์ แพทย�แบบองคั�ร์วม37 (Holistic Medicine)

ดี�ง น�'นผู้$%ท��จุะป็ฏ*บ�ต*การ์ร์�กษาโร์คัตามทฤษฎ�ทางการ์แพทย�แผู้นไทย 37

? เพ7ญนภีา ทร์�ยพ�เจุร์*ญ, พ.ญ. การ์แพทย�แผู้นไทย การ์แพทย�แผู้นแบบองคั�ร์วม. 2539. ห์น%า 56

จุะต%องเป็�นผู้$%ท��ม�คัวามร์$ %คัร์อบคัล"มการ์บ6าบ�ดีร์�กษาโร์คัต2างๆ อย2าง คั ร์ บ ถึ% ว น ซ�� ง ป็ ร์ ะ ก อ บ ดี% ว ย 1.ร์$ % ส า เ ห์ ต" ขั้ อ ง ก า ร์ เ ก* ดี โ ร์ คัในทางการ์แพทย�แผู้นไทยนอกจุากเชั้�� อว2าส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต*จุะม�อ*ทธ*พลต2อ การ์เก*ดีโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บขั้องมน"ษย�แล%วย�งพบว2าม�สาเห์ต"จุากก า ร์ เ ป็ ล�� ย น แ ป็ ล ง ส ม" ฎ ฐ า น ต2 า ง ๆ ดี� ง ต2 อ ไ ป็ น�' 1.1. ม$ลเห์ต"ท�'ง๔ (ธาต"สม"ฎฐาน) ส*�งม�ชั้�ว*ตท��เก*ดีมาป็ร์ะกอบดี%วยธาต"ดี*นน6'า ลม ไฟ้ เร์�ยกว2า สม"ฎฐาน

34

ธ า ต" ซ�� ง อ ย$2 ใ น ภี า ว ะ ท�� เ ก�� ย ว ขั้% อ ง ก� น 1.2. อ*ทธ*พลขั้องฤดี$กาล (อ"ต"สม"ฎฐาน) เก*ดีจุากการ์เป็ล��ยนแป็ลงขั้องฤดี$กาล ต2างๆในชั้2วงร์อยต2อขั้องฤดี$กาลจุะม�ผู้ลท6า ให์%ร์2างการ์เส�ยสมดี"ลในการ์ป็ร์�บต�วจุ�งเก*ดีคัวามเจุ7บป็Dวยไดี% 1.3. อ*ทธ*พลขั้องอาย"ท��เป็ล��ยนแป็ลงไป็ตามว�ย (อาย"สม"ฎฐ า น ) เ ก* ดี จุ า ก ม$ ล เ ห์ ต" ขั้ อ ง อ า ย" ท�� เ ป็ ล�� ย น แ ป็ ล ง ไ ป็ ต า ม ว�ย 1.4. ถึ*�นท��อย$2อาศ�ย (ป็ร์ะเทศสม"ฎฐาน)ท��อย$2อาศ�ยห์ร์�อส*�งแ ว ดี ล% อ ม ย2 อ ม ม� ผู้ ล ต2 อ ชั้� ว* ต คั ว า ม เ ป็� น อ ย$2 แ ล ะ ส" ขั้ ภี า พ 1.5. อ*ทธ*พลขั้องกาลเวลา (กาบสม"ฎฐาน)คั�อสาเห์ต"ขั้องการ์เก*ดีโร์คัท��เก*ดีจุาก การ์เป็ล��ยนแป็ลงท"ก๒๔ ชั้��วโมง ในร์อบ ๑ ว�น ท6าให์%ธาต"ต2างๆเป็ล��ยนแป็ลงเม�� อพ*จุาร์ณาสาเห์ต"ขั้องการ์ เก*ดีโร์คัตามทฤษฎ�แพทย�แผู้น ไทย จุะเห์7นว2าม�ส*�งท��เห์ม�อนก�น คั�อ ธร์ร์มชั้าต*เป็�นป็Kจุจุ�ยท�� ส6าคั�ญ เพร์าะมน"ษย�คั�อส2วน ห์น��งขั้องธร์ร์มขั้าต* ห์ากละเม*ดี กฎธร์ร์มชั้าต*ก7จุะเป็�นต%นเห์ต"ให์% เก*ดีโร์คัภี�ยไขั้% เจุ7บต2างๆนานา

2.ร์$ % จุ� ก ชั้�� อ ขั้ อ ง โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี ขั้�' น ในทางการ์แพทย�แผู้นไทยในการ์เร์�ยกชั้��อโร์คั จุะม�การ์เร์�ยกชั้��อตามอาการ์ขั้อง โร์คัแต2ละอย2าง โดียส�งเกต"จุากอาการ์ขั้องผู้$%ป็Dวยท��เป็�นโร์คัน�'นๆ และการ์เร์�ยก ชั้��อตามธาต"ท��ไม2สมดี"ล ซ��งท6าให์%เก*ดีคัวามเจุ7บป็Dวย ธาต"พ*การ์38 ห์ร์�อธาต"แตก (คั�มภี�ร์�โร์คัน*ทาน คั�มภี�ร์�ธาต"ว* ภี� ง คั� ) เ ชั้2 น เ ก ศ า พ* ก า ร์ เ ส ม ห์ ะ พ* ก า ร์ โ ล ห์* ต พ* ก า ฯ ล ฯ นอกจุากน�' ย�งม�การ์เร์�ยกชั้��อโร์คัอ�กแบบห์น��ง คั�อเร์�ยกตามสม"ฎฐ า น ท�� ต� ' ง ขั้ อ ง ก า ร์ เ ก* ดี โ ร์ คั (เ บ ญ จุ อ* น ท ร์� ย� ) 3.ร์$ % จุ� ก ย า ร์� ก ษ า โ ร์ คั การ์ร์$ %จุ�กยาร์�กษาโร์คั ห์มายถึ�งการ์ร์$ %จุ�กน6าว�ตถึ"ต2างๆ ส6าห์ร์�บป็ ร์" ง เ ป็� น ย า แ ก% โ ร์ คั โ ดี ย ต% อ ง ร์$ % ห์ ล� ก ใ ห์ ญ2 4 ป็ ร์ ะ ก า ร์ คั� อ

35

3.1.ร์$ % จุ� ก ต� ว ย า (เ ภี ส� ชั้ ว� ต ถึ" )

3.2. ร์$ %จุ�กสร์ร์พคั"ณยา การ์ร์$ %จุ�กสร์ร์พคั"ณยา39 แต2ละชั้น*ดีว2าม�คั"ณสมบ�ต*พ*เศษ ท��จุะ ใชั้%แก%โร์คั ห์ร์�ออาการ์ไดี%น�'นจุะต%องร์$ %จุ�กร์สขั้อง ต� วยา ก2 อน เพ ร์า ะยาแ ต2 ล ะ ร์ ส ม�ส ร์ ร์ พ คั"ณ ไ ม2 เห์ ม� อน ก� น 3.3.ร์$ %จุ�กเคัร์��องยาท��ม�ชั้��อต2างก�นร์วมเร์�ยกเป็�นชั้��อเดี�ยวก�นห์ร์�อท�� เ ร์� ย ก พ* ก� ดี ย า38

? ส6าน�กงานกร์ะทร์วงสาธาร์ณะส"ขั้. ต�าร์าแพทย�แผู้นโบร์าณ์ท�#วไป สาขาเวชิกร์ร์ม เล�ม 1. 2538. ห์น%า 56

39 ? เสง��ยม พงษ�บ"ญร์อดี. ไม�เทศเม:องไทยสร์ร์พคั(ณ์ของยาเทศและยา

ไทย. 2508. ห์น%า 325

3.4.ร์$ % จุ� ก ว* ธ� ป็ ร์" ง ย า แ บ บ ต2 า ง ๆ 4.ร์$ % จุ� ก ว* ธ� ร์� ก ษ า โ ร์ คั ว*ธ�ร์�กษาโร์คัป็ร์ะกอบดี%วยกร์ะบวนการ์ว*น*จุฉั�ย ไดี%แก2 การ์ซ�กป็ร์ะว�ต* การ์ ตร์วจุร์2างกาย ตร์วจุการ์เต%นขั้องห์�วใจุ การ์ตร์วจุไขั้% การ์ตร์วจุดี$อว�ยวะท��ผู้$% ป็Dวยม�อาการ์ การ์ตร์วจุเส%นและโคัร์งสร์%างขั้องร์2างกายเพ��อน6าไป็ส$2กร์ะบวนการ์ป็ร์ะมวลโร์คัโดียอาศ�ยห์ล�ก 4 ป็ร์ะการ์คั� อ 4.1.คันเจุ7บดี%วยอาการ์น�'ม�อะไร์พ*การ์อย$2ในสม"ฎฐานและพ*ก�ดีใดี 4.2. โร์คัน�'เก*ดีจุากสาเห์ต"ใดี ม�อะไร์ขั้าดีห์ร์�อเก*น ห์ร์�อกร์ะทบก ร์ ะ เ ท� อ น อ ะ ไ ร์ จุ� ง เ ป็� น เ ห์ ต" ใ ห์% ป็D ว ย ไ ขั้% 4.3.โร์คัเชั้2นน�'จุะบ6าบ�ดีแก%ไขั้อย2างไร์แล%วจุ�งว*เคัร์าะห์�เล�อกต�วยาท�� จุ ะ ใ ชั้% บ6า บ� ดี 4.4. เร์*�งวางต�วยาตามล�กษณะท��ตร์วจุพบ ส"ดีแต2จุะเห์7นสมคัวร์ใชั้%ยาบ6าบ�ดีโร์คั ใดีก2อนห์ล�ง

36

ก า ร์ แ พ ท ย� ชิ น ชิ า ต� การ์แพทย�ชั้นชั้าต*เป็�นการ์ดี$แลส"ขั้ภีาพร์2างกายท��ม�เอกล�กษณ�เป็�นขั้องตนเอง เพร์าะไม2ม�การ์ป็นเป็M' อนจุากการ์แพทย�ภีายนอก แต2ในสภีาพป็Kจุจุ"บ�น เทร์โนโล ย��เจุร์*ญขั้�'น ท6าให์%การ์ต*ดีต2อส��อสาร์ท6าไดี%ง2าย การ์แพทย�แบบขั้นขั้าต*ก7เร์*�มร์�บ อ*ทธ*พลการ์แพทย�จุากภีายนอกมาใชั้%ร์2วมดี%วย แต2ก7ย�งคังป็ร์ากฎอย$2บ%างโดีย เฉัพาะในกล"2มชั้าวเขั้าเผู้2าต2างๆ เชั้2น กร์ะเห์ร์��ยง ม$เซอร์� เย%า ล�ซอ อ�ก%อ แม%ว ซ��งอาศ�ยอย$2บนภี$เขั้าส$งและท"ร์ก�นดีาร์ ท6าให์%เทคัโนโลย��จุากภีายนอกไม2 สามาร์ถึเขั้%าไป็ไดี%มากน�ก ท6าให์%สามาร์ถึคังเอกล�กษณ�ต2างๆ ท��เป็�นขั้องตนเอง เอาไว%ไดี%พอส ม คั ว ร์ ร์ ว ม ท�' ง คั ว า ม ร์$ %ดี% า น ก า ร์ แ พ ท ย� ดี% ว ย ชั้าวไทยภี$เขั้าจุะม�ร์$ป็แบบ คัวามเชั้��อเก��ยวก�บโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บ ว*ธ�ก า ร์ ว*น* จุ ฉั� ย แ ล ะ ร์�ก ษ า โ ร์ คั ต า ม คั ว า ม เ ชั้�� อ ขั้ อ ง เ ผู้2 า ต น ดี� ง น�' คั ว า ม เ ชิ:# อ เ ก�# ย ว ก� บ โ ร์ คั ภี� ย ไ ข� เ จ% บ ชั้าวไทยภี$เขั้าม�คัวามเชั้�� อในส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต*ว2า สามาร์ถึบ�นดีาลให์%ชั้�ว*ตม� อ�นเป็�นไป็ไดี%ท�'งร์%ายและดี�โดียเฉัพาะคัวามเชั้��อเก��ยวก�บเ ร์�� อ ง ผู้� เ ชั้�� อ ว2 า ผู้� ม� 2 ป็ ร์ ะ เ ภี ท ใ ห์ ญ2 ๆ 1.ผู้� ท�� ใ ห์% คั" ณ ห์ ร์� อ ผู้� ดี� เ ชั้2 น ผู้� บ ร์ ร์ พ บ" ร์" ษ 2.ผู้�ร์%าย เป็�นผู้�ท��คัอยท6าร์%ายผู้$%คัน เชั้2นชั้าวกร์ะเห์ร์��ยงเชั้��อว2า ผู้�ท��ป็ร์ะจุ6าอย$2 ตามห์%วย ห์นอง คัลอง บ�งจุะคัอยดี�กท6าร์%ายผู้$%คันท��ผู้2านไป็มา เม��อเก*ดีอาการ์เจุ7บไขั้%ไดี%ป็Dวยจุากคัวามเชั้��อว2าเก*ดีจุากการ์กร์ะท6าขั้องส*�งเห์น�อ ธร์ร์มชั้าต* จุ�งน6าไป็ส$2กร์ะบวนการ์ร์�กษาแบบการ์แพทย�ชั้ น ชั้ า ต* ต2 อ ไ ป็ ก า ร์ ว� น� จ ฉั� ย โ ร์ คั กล"2มชั้าวไทยภี$เขั้าม�แนวคั*ดีเก��ยวก�บการ์ว*น*จุฉั�ยโร์คัออกเ ป็� น 2 ล� ก ษ ณ ะ คั� อ

1. เก*ดีจุากการ์กร์ะท6าขั้องส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต* เชั้��อว2าสาเห์ต"ขั้องการ์เจุ7บไขั้% ไดี%ป็Dวยเป็�นผู้ลมาจุากการ์กร์ะท6าขั้องเทพเจุ%า ผู้�ป็Dา ผู้�น6'า ผู้�บร์ร์พบ"ร์"ษและ ว*ญญาณ อ�นเน��องมาจุากละเลยการ์เคัาร์พบ$ชั้าห์ร์�อลบห์ล$2 ละเม*ดีขั้นบธร์ร์ม เน�ยมป็ร์ะเพณ�40 ห์ร์�ออาจุเก*ดีจุากการ์กร์ะท6าคั"ณไสย ดี�งน�'นการ์บ6าบ�ดีร์�กษา จุ�งต%องห์าทางย"ต*อ6านาจุท��ท6าให์%เก*ดีคัวามเจุ7บป็Dวย โดียท6าให์%เจุ%าอ6านาจุน�'นๆ พอใจุ ห์ายโกร์ธ ห์ร์�อออกไป็อ ย2 า ง น"2 ม น ว ล 2. เก*ดีจุากอ6านาจุตามธร์ร์มชั้าต* คั�อเชั้��อว2าคัวามเจุ7บไขั้%ไดี%ป็Dวยเป็�นผู้ลมาจุาก การ์เป็ล��ยนแป็ลง

37

ขั้องสภีาพธร์ร์มชั้าต*และส*�งแวดีล%อม สาร์พ*ษ41 ร์วมท�'งการ์ เป็ล��ยนแป็ลงขั้องภี$ม*อากาศ โดียม�เชั้�'อโร์คัเป็�นพาห์ะท6าให์%เก*ดีการ์เส�ยสมดี"ล ในร์2างกาย ร์วมท�'งการ์เก*ดีอ"บ�ต*เห์ต"ท��ส2งผู้ลกร์ะทบโดียตร์งก�บร์2 า ง ก า ย ท�' ง ท า ง ชั้� ว ภี า พ แ ล ะ ก า ย ภี า พ ว� ธ� ก า ร์ ร์� ก ษ์ า โ ร์ คั กล"2มชั้าวไทยภี$ เขั้าจุะแบ2งโร์คัออกเป็�น 2 ป็ร์ะเภีทคั�อ 1.โร์คัท�� เก*ดีจุากการ์กร์ะท6า ขั้องส*� ง เห์น�อธร์ร์มชั้าต* การ์ร์�กษาโร์คัท��เก*ดีจุากการ์กร์ะท6าขั้องส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต*จุะม�ขั้� ' น ต อ น ส6า คั� ญ 2 ขั้�' น ต อ น คั� อ 1.1.ก า ร์ เ ส� ย ง ท า ย เ ป็� น ก า ร์ ว* น* จุ ฉั� ย ท�� ม า ขั้ อ ง โ ร์ คั 1.2.ก า ร์ ป็ ร์ ะ ก อ บ พ* ธ� ก ร์ ร์ ม เ พ�� อ ขั้ อ ขั้ ม า40

? ว*เชั้�ยร์ เกตป็ร์ะท"ม.ขนมบธร์ร์มเน�ยม ปร์ะเพณ์� และว�ฒนธร์ร์ม.

2551. ห์น%า 4

41 ? กร์ะทร์วงสาธาร์ณส"ขั้. วาร์สาร์ส�#งแวด็ล�อมไทย ป4ท�# 3 ฉับ�บท�# 3.

2542. ห์น%า 7

2.โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี จุ า ก คั ว า ม เ จุ7 บ ป็D ว ย ต า ม ธ ร์ ร์ ม ชั้ า ต* การ์ร์�กษาโร์คัท��เก*ดีจุากคัวามเจุ7บป็Dวยตามธร์ร์มชั้าต*ห์มอท��ใ ห์% ก า ร์ ร์� ก ษ า ไ ดี% แ ก2 2.1.ห์มอยาสม"นไพร์ม�กจุะใชั้%ก�บอาการ์ป็Dวยท��ร์$ %สาเห์ต"แน2นอน 2.2.ห์มอกร์ะดี$ก จุะร์�กษาโร์คัดี%วยการ์ใชั้%คัวามร์$ %ในการ์จุ�บก ร์ ะ ดี$ ก ร์2 ว ม ก� บ ย า ส ม" น ไ พ ร์ แ ล ะ คั า ถึ า อ า คั ม 2.3.ห์มอต6าแยจุะเป็�นผู้$%ท��ท6าคัลอดีซ��งเป็�นไดี%ท�'งชั้ายและห์ญ*ง ก ร์ ร์ ม ว� ธ� ใ น ก า ร์ ด็� แ ล ส( ข ภี า พ ชั้าวเขั้าแต2ละเผู้2าม�ต6าร์าสม"นไพร์พ�'นบ%านท��ใชั้%ร์�กษาโร์คัเล7กๆน%อยๆ ท��เก*ดีขั้�'น ภีายในคัร์อบคัร์�วห์ร์�อภีายในชั้"มชั้น บางเผู้2าจุะม�ต6าร์าสม"นไพร์เป็�นมร์ดีกตก ทอดีป็ร์ะจุ6าคัร์�วเร์�อน สม"นไพร์ส2วนมากม�กจุะเป็�นไดี%ท�'งยาและอาห์าร์ จุ�งม�ก จุะมร์การ์ป็ล$กเอกไว%ในบร์*เวณบ%านเพ��อคัวามสะดีวก ซ��งชั้าวเขั้าแต2ละเผู้2าก7จุะ ร์$ %จุ�กว*ธ�บ6าบ�ดีโร์คัดี%วยสม"นไพร์ท��ห์ลากห์ลาย เชั้2นเผู้2าม$เซอร์� ร์�กษาอาการ์ท%อง เส�ยดี%วยการ์ดี��มน6'าชั้าม า ก ๆ นอกจุากดี$แลส"ขั้ภีาพดี%วยการ์ใชั้%สม"นไพร์ท�'งทางตร์งคั�อเก*ดีจุากคัวามต�'งใจุ ในการ์น6ามาร์�กษาโร์คัโดียตร์ง และทางอ%อมจุากการ์ป็ร์ะกอบอาห์าร์ในชั้�ว*ต ป็ร์ะจุ6าว�นแล%ว การ์ต�'งคัร์ร์ภี�ก7จุะเป็�นส*�งท��ม�คัวามส6าคั�ญมากส6าห์ร์�บชั้าวเขั้า เผู้2าต2างๆ เพร์าะถึ�อว2าเป็�นการ์ให์%ก6าเน*ดีชั้*ว*ตใ ห์ ม2 เ ป็� น เ ร์�� อ ง น2 า ย* น ดี� ผู้$% ร์ � ก ษ า โ ร์ คั ผู้$%ร์ �กษาโร์คัท��เก*ดีจุากสาเห์ต"ต2างๆ ท��ป็ร์ากฎในส�งคัมชั้าวเขั้าเผู้2าต2างๆ สามาร์ถึจุ6าแนกเป็�น ๓ 38

38

กล"2มดี%วยก�นคั�อ 1. ห์มอว*เคัร์าะห์�และท6านายโร์คั เป็�นห์มอท��ไม2ไดี%ม�บทบาทใน

การ์ร์�กษาโร์คั แต2เป็�นบ"คัคัลท��ม�ห์น%าท��ต*ดีต2อส��อสาร์ก�บอ6านาจุเห์น�อธร์ร์มชั้าต*ต2างๆ 2.ห์มอร์�กษาอาการ์ท��เก*ดีขั้�'นจุากส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต* เป็�นผู้$%ให์%การ์ร์�กษาท��เน%น ในเร์��องอ6านาจุเห์น�อธร์ร์มชั้าต* ศาสนาและคั"ณไสย โดียกร์ะบวนการ์จุะผู้2าน ทางพ*ธ�กร์ร์มต2างๆ เชั้2นการ์สวดีคัาถึา การ์สะเดีาะเคัร์าะห์� 3. ห์มอร์�กษาตามอาการ์ท��เก*ดีขั้�'นจุากอ6านาจุธร์ร์มชั้าต* ห์มอป็ร์ะเภีทน�'ไดี%แก2 ห์มอยาสม"นไพร์42 ห์มอกร์ะดี$ก ห์มอต6าแย โดียกร์ะบวนการ์ร์�กษาจุะพ*จุาร์ณา ตามอาการ์ท��ป็Dวยแล%วจุ�งใชั้%ยาสม"นไพร์ต2างๆท��ม�อย$2ในชั้"มชั้นร์�กษาตามคัวามเจุ7บป็Dวยท��เก*ดีขั้�'น ผู้ลป็ร์ะโยชั้น�ตอบแทน การ์ร์�กษาโร์คัขั้องกล"2มชั้าวเขั้าเผู้2าต2างๆ เก*ดีจุากกร์ะบวนการ์เร์�ยนร์$ %ส�บต2อก�น มาเพ��อเชั้2วยเห์ล�อเพ��อนมน"ษย� การ์ร์�กษาโร์คัท�'งห์มอผู้�และห์มอยาจุ�งม�กจุะไม2 คั2อยคั6าน�งถึ�งคั2าตอบแทนมากน�ก นอกจุากผู้$%ท��มาร์�บการ์ร์�กษาจุะให์%ส*�งขั้อง ตอบแทนเป็�นส*นน6'าใจุตามแต2สมคัวร์ แต2บางเผู้2าก7ต%องม�คั2าตอบแทนให์%ห์มอท��ร์ �กษาซ��งจุ�ดีเป็�นส2วนห์น��งขั้องกร์ะบวนการ์ร์�กษาดี%วยเชั้2น แม�ว..ห์มอร์�กษาจุะต%องไม2เร์�ยกร์%องคั2าตอบแทนใดีๆท�'งส*'น แม%ว2าจุะเป็�นศ�ตร์$ ก7ตาม แต2ถึ%าผู้$%ป็Dวยจุะให์%เป็�นส*นน6'าใจุก7ไม2ถึ�อว2าเป็�นการ์ผู้*ดี แต2ผู้$%ป็Dวยจุะต%อง เป็�นฝ่Dายจุ�ดีเตร์�ยมขั้องส6าห์ร์�บยกคัร์$ เพ��อให์%ห์มอน6าไป็บอกกล2าวแก2คัร์$และขั้อให์%การ์ร์�กษาป็ร์ะสบผู้ลส6าเร์7จุ กร์ะเห์ร์�#ยง ห์%ามห์มอเร์�ยกร์%องคั2าตอบแทนใดีๆ นอกจุากคั2าใชั้%จุ2ายส6าห์ร์�บ ป็ร์ะกอบพ*ธ�กร์ร์ม แต2ผู้$%ป็Dวยอาจุจุะตอบแทนเป็�นส*นน6'าใจุไม2ถึ�อว2าผู้*ดี ม�เซอร์� ชั้าวม$เซอร์�จุะไม2ร์�กษาให์%ใคัร์ฟ้ร์�ๆ เพร์าะเห์ต"ผู้ลว2าถึ%า

42 ? อ"ดีม ลดีห์ว��น. ห์มอยาสม(นไพร์. 2550. ห์น%า 100

ห์ากร์�กษาให์% ฟ้ร์�จุะท6าให์%โร์คัห์ายชั้%าลงผู้$%ป็Dวยจุะต%องเส�ยคั2าร์�กษาตามอาการ์ เย�า ถึ%าห์ากผู้$%ท��ร์ �กษาโร์คัเป็�นห์มอยา จุะคั*ดีคั2าตอบแทนการ์ร์�กษาเป็�น 2 ส2วน คั�อคั2าตอบแทนผู้�คัร์$ไดี%แก2เคัร์��องเซ2นไห์ว% และคั2าตอบแทนขั้องห์มอยาโดีย ตร์งเป็�นคั2าคัวามร์$ %ขั้องห์มอยาและคั2าเส�ยเวลาในการ์เก7บยาแต2จุะคั*ดีก�บคันนอกตร์ะก$ลเท2าน�'น ล�ซอ..ห์ล�งจุากร์�กษาห์ายแล%วผู้$%ป็Dวยจุะต%องจุ2ายคั2าผู้�ยกคัร์$ตามท��ห์มอยาบนบาน

39

อ�ก�อ ห์มอยาจุะคั*ดีคั2าร์�กษาผู้$% ป็Dวยเท2าก�นห์มดีโดียคั*ดีคั2าร์�กษา เท2าก�บคั2ายกคัร์$ขั้องห์มอ แต2คัน ไขั้%สามาร์ถึสมนาคั"ณห์มอมากกว2าคั2าร์� ก ษ า ไ ดี% ก า ร์ แ พ ท ย� พ�' น บ% า น (TraditionalMedicine)

ก า ร์ แ พ ท ย� พ�' น บ% า น (Traditional Medicine) เ ป็� นภี$ม*ป็Kญญาในการ์ดี$แล และบ6าบ�ดีร์�กษาโร์คั ท��เก*ดีจุากป็ร์ะสบการ์ณ�ตร์งขั้องผู้$%คันในชั้"มชั้น ท��ผู้2าน การ์ลองผู้*ดีลองถึ$ก มร์การ์คั*ดีคั%น พ�ฒนา ส��งสม และถึ2ายทอดีก�นมาห์ลายชั้��วอาย"คัน จุนกลายเป็�นเอกล�กษณ�ท��แตกต2างก�นไป็ตามแต2ส�งคัมว�ฒนธร์ร์ม และกล"2มชั้าต*พ�นธ"�ท�'งว*ธ�การ์ว*น�จุฉั�ยโร์คัการ์เร์�ยกชั้��อโร์คัและการ์ร์�กษาโร์คั ล� ก ษ์ ณ์ ะ เ ด็� น ข อ ง ก า ร์ แ พ ท ย� พ:1 น บ� า น ม� ด็� ง น�1 1.เ ป็� น ร์ ะ บ บ ก า ร์ แ พ ท ย� แ บ บ อ ง คั� ร์ ว ม 2.ว*น*จุฉั�ยและร์�กษาโร์คัโดียบร์*บททางส�งคัมว�ฒนธร์ร์ม 3.ร์�กษาไดี%ผู้ลดี�ในกล"2มอาการ์ทางโร์คัท��ไม2ชั้�ดีเจุนร์ะห์ว2างโร์คัท า ง ก า ย แ ล ะ โ ร์ คั ท า ง จุ* ต 4.ส อ ดี คั ล% อ ง ก� บ ว* ถึ� ชั้" ม ชั้ น

5.ม�ป็ร์ะส*ทธ*ภีาพในการ์ร์�กษาโร์คับางโร์คัไดี%แน2นอนเชั้2นง$สว�ดี 6.เ ส� ย คั2 า ใ ชั้% จุ2 า ย น% อ ย 7.ผู้$%ป็Dวยม�คัวามพอใจุในร์$ป็แบบการ์บร์*การ์เพร์าะไม2ย"2งยากซ�บซ% อ น การ์แพทย�พ�' นบ%านในภี$ม*ภีาคัต2างๆขั้องไทยแบ2งออกเ ป็� น ๔ ภี$ ม* ภี า คั 43คั� อ การ์แพทย�พ:1 นบ� าน ภี า คั เ ห์ น: อ ชิ าว ล� า นนา ม�คัวามเชั้��อว2าสาเห์ต"คัวามเจุ7บป็Dวยเก*ดีจุากสาเห์ต"ห์ล�กๆดี�งต2อไ ป็ น�' 1.คั ว า ม เ จุ7 บ ป็D ว ย เ พ ร์ า ะ ถึ$ ก ผู้� ก ร์ ะ ท6า 2.โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี จุ า ก คั น ท6า 3.โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี จุ า ก ก า ร์ ก ร์ ะ ท6า ผู้* ดี จุ า ร์� ต ป็ ร์ ะ เ พ ณ� 4.โร์คัท��เป็�นไป็ตามเคัร์าะห์�ห์ร์�อโชั้คัชั้ะตาในชั้2วงท��เคัร์าะห์�ร์%าย 5.โ ร์ คั ท�� เ ป็� น ไ ป็ ต า ม ก ฎ แ ห์2 ง ก ร์ ร์ ม 6.โร์คัท��เก*ดีจุากคัวามแป็ร์ป็ร์วนและไม2สมดี"ลขั้องธาต"๔ในร์2 า ง ก า ย 7.โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี จุ า ก ขั้ ว� ญ อ อ ก จุ า ก ร์2 า ง จุากคัวามห์ลากห์ลายขั้องสาเห์ต"การ์เก*ดีโร์คัขั้%างต%น ท6าให์%ทางภีาคัเห์น�อม� ห์มอพ�'นบ%านห์ลาย

40

ป็ร์ะเภีท เชั้2นห์มอผู้� ห์มอส$2ขั้ว�ญ ห์มอสะเดีาะเคัร์าะห์� ห์มอเม�อง ห์ ม อ เ ม�� อ ห์ ม อ ท ร์ ง ห์ ม อ ส ม" น ไ พ ร์ แ ล ะ พ ร์ ะ ส ง ฆ� ก า ร์ แ พ ท ย� พ:1 น บ� า น ภี า คั ก ล า ง

43 ? นางสาวป็ร์ะภี�สสร์ สร์%อยแสง. พจนาน(กร์มฉับ�บบ�ณ์ฑิ�ตยสถุาน.

2525. ห์น%า 912

เน�� องจุากภีาคักลางเป็�นบร์*เวณท��ร์าบล"2มกว%างให์ญ2 และม�ทร์�พยากร์ทางธร์ร์ม ชั้าต*ท��อ"ดีมสมบ$ร์ณ� จุ�งท6าให์%ม�โอกาสต*ดีต2อก�บส�งคัมภีายนอกเก*ดีการ์แพร์2 กร์ะจุายทางว�ฒนธร์ร์มขั้องภี$ม*ภีาคัอ��นมาร์วมเขั้%าไว%ดี%วยก�นจุ�งก2อให์%เก*ดีคัวามห์ลากห์ลายทางส�งคัมและว�ฒนธร์ร์มในเร์��องการ์ดี$แร์�กษา ส"ขั้ภีาพสามาร์ะแบ2งไดี%สองกล"2มให์ญ2ๆคั� อ 1...ก ล"2 ม ก า ร์ แ พ ท ย� แ ผู้ น ป็K จุ จุ" บ� น 2...ก ล"2 ม ก า ร์ แ พ ท ย� พ�' น บ% า น อ*ทธ*พลขั้องการ์แพทย�พ�'นบ%านในภี$ม*ภีาคัน�' ม�ล�กษณะคัวามเชั้��อมาจุากสาเห์ต" การ์เก*ดีโร์คัตามทฤษฎ�การ์แพทย�แผู้นไทย ซ��งเป็�นเพร์าะไดี%ขั้%อม$ลพ�'นฐาน จุากยาต6าร์าไทยโบร์าณจุากห์ลายๆต6าร์า เชั้2น ต6าร์ายาว�ดีโพธ*= ต6าร์าแพทย� ศาสตร์�สงเคัร์าะห์� ต6าร์าเวชั้ศาสตร์�วร์ร์ณา เป็�นต%น และไดี%ร์�บอ*ทธ*พลพ�'นฐาน คัวามร์$ %จุากมอญ ทวาร์วดี� และอ*นเดี�ยดี%วย ร์วมท�'งอ*ทธ*พลทางดี%านภีาษาบาล� ส�นสกฤตท��ใชั้%บ�นท�กต6าร์ายา จุ�งท6าให์%การ์เร์�ยกชั้��อโร์คัม�คัวามแตกต2างจุาก ภี$ม*ภีาคัอ��นๆ เชั้2น กษ�ย ม"ตก*ดี ฉั�นทฆาต เป็�นต%น อาจุกล2าวไดี%ว2าการ์แพทย� พ�'นบ%านขั้องภีาคักลางม�ร์ะบบแบบแผู้นในการ์ร์�กษาท��ชั้�ดีเจุนมากกว2าในภี$ม*ภีาคั อ�� น ๆ ส6าห์ร์�บห์มอพ�'นบ%านในพ�'นท�� ก7จุะป็ร์ะกอบดี%วยห์มอยาสม"นไพร์ ห์มอกวาดียา ห์มอนวดี ร์$ป็แบบ และล�กษณะขั้องต�วยาก7จุะเป็�น ไป็ตามต6าร์ายาต2างๆ ท��ม�บ�นท�ก ไว%เป็�นลายล�กษณ�อ�กษร์ เชั้2น ยาต%ม ยาห์ม%อ ยาน�ตถึ"� ยาฝ่น ยาเป็Dา ฯลฯ ร์วมถึ�งการ์นวดี แบบร์าชั้ส6าน�กและการ์น ว ดี แ บ บ เ ชั้ ล ย ศ� ก ดี*= ก า ร์ แ พ ท ย� พ:1 น บ� า น ภี า คั อ� ส า น 44

44 ? จุ"ไร์ท*พย� ห์ว�งส*นทว�ก"ล. สม(นไพร์ส�าห์ร์�บงานสาธาร์ณ์ส(ขม�ลฐาน.

2551. ห์น%า 112

โดียภีาพร์วมการ์แพทย�พ�'นบ%านภีาคัอ�สาน เป็�นกร์ะบวนการ์ร์�กษาท�� เก*ดีจุาก การ์ผู้สมผู้สานร์ะห์ว2างป็Kจุจุ�ยต2างๆ เชั้2นสภีาพภี$ม*ศาสตร์� กร์ะบวนการ์ทาง ว�ฒนธร์ร์ม ซ��งน6าไป็ส$2การ์ทดีลอง การ์เร์�ยนร์$ % และการ์ถึ2ายทอดีในกล"2มขั้องตน ใชั้%ท�'งว*ธ�การ์ร์�กษาแบบธ ร์ ร์ ม ชั้ า ต* ไ ส ย ศ า ส ต ร์� แ ล ะ พ" ท ธ ศ า ส ต ร์� ร์2 ว ม ก� น สาเห์ต"การ์เจุ7บป็Dวยในโลกท�ศน�ขั้องชั้าวอ�สานม�คัวามคัล%ายคัล�งก�บทางภีาคัเห์น�อคั�อ

41

1...คั ว า ม เ จุ7 บ ป็D ว ย เ ก* ดี จุ า ก ขั้ ว� ญ 2...คั ว า ม เ จุ7 บ ป็D ว ย เ ก* ดี จุ า ก ผู้� 3...คั ว า ม เ ชั้�� อ เ ร์�� อ ง คั ว า ม ส ม บ$ ร์ ณ� ขั้ อ ง ร์2 า ง ก า ย ห์ ม อ พ�' น บ% า น ขั้ อ ง ภี า คั อ� ส า น ม� ๒ ป็ ร์ ะ เ ภี ท คั� อ 1...ห์ ม อ ร์�ก ษ า โ ร์ คั ท�� เ ก* ดี จุ า ก ส*� ง ท�� เ ห์ น� อ ธ ร์ ร์ ม ชั้ า ต* 2...ห์มอร์�กษา โร์คัท�� ม� ส า เห์ต" เก*ดีมาจุากธร์ร์มชั้าต* ก า ร์ แ พ ท ย� พ:1 น บ� า น ภี า คั ใ ต� 45

ชั้าวภีาคัใต%ม�พ�' นฐานคัวามร์$ %เร์��องการ์ดี$แลร์�กษาส"ขั้ภีาพคัล%ายคัล�งก�บภีาคักลาง คั�อเชั้��อว2าสาเห์ต"ขั้องการ์เจุ7บป็Dวยเก*ดีจุากการ์เส�ยสมดี"ลขั้องธาต" ๔ จุะต2างก�น ตร์งต�วยาสม"นไพร์ท��น6า มาใชั้% เน��องจุากล�กษณะภี$ม*ป็ร์ะเทศท��ต2างก�นท6าให์%ว�ตถึ"ดี*บต2างก�นดี%วย จุากห์ล�กฐานทางดี%านเอกสาร์พบว2า ห์มอพ�'นบ%านภีาคัใต%ม�คัวามชั้6านาญใน เร์��องขั้องโร์คัผู้*วห์ล�ง ร์องลงมาคั�อการ์ร์�กษายาเสพต*ดีและมะเร์7ง ต�วยาท��ใชั้% ร์�กษาโร์คัผู้*วห์น�งจุะม�ล�กษณะเป็�นน6'าม�นห์ร์�อขั้�'ผู้�'ง และดี%วยป็Kจุจุ�ยทางดี%านภี$ม* ศาสตร์�ท��ม�การ์ป็ล$กมะพร์%าวก�นมาก จุ�งม�การ์น6า

45 ? จุ"ไร์ท*พย� ห์ว�งส*นทว�ก"ล. สม(นไพร์ส�าห์ร์�บงานสาธาร์ณ์ส(ขม�ลฐาน.

2551. ห์น%า 224

น6'าม�นมะพร์%าวมาเป็�นส2วน ห์น��งขั้องต6าร์�บยาดี%วย ต�วยาอ��นๆท��ใชั้%ร์�กษาก7ม�ล�กษณะเป็�นยาห์ม%อยาต%ม ยาทาส2วนคัวามเชั้��อเร์��องการ์เก*ดีโร์คัท��ม�จุากส*�งเห์น�อธร์ร์มชั้าต*จุะพบน%อยมากเม��อเท�ยบก�บภีาคัเห์น�อและภีาคัอ�สาน ส6าห์ร์ะบการ์นวดี ถึ�อเป็�นเอกล�กษณ�ขั้องแพทย�พ�'นบ%านในภีาคัใต% คั�อการ์ร์6า โนร์าห์� ซ��งผู้$%แสดีงจุะต%องม�โคัร์งสร์%างทางร์2างกายท��แขั้7งแร์งและผู้2านการ์ฝ่Xก ฝ่นท��ยาวนาน น�บเป็�นการ์บร์*ห์าร์ร์2างกายอ�กว*ธ�ห์น��ง และบางท2าย�งม�คัวาม คัล%ายคัล�งก�บท2าฤาษ�ดี�ดีตนขั้องภีาคักลางอ�กดี%วย

42

ก า ร์ แ พ ท ย� แ บ บ แ ผู้ น (TraditionalMedicine)

การ์แพทย�แบบแผู้น เก*ดีจุากการ์ส��งสมภี$ม*ป็Kญญาขั้องคันในส�งคัมท��ม�พ�'นฐาน มาจุากคัวามร์$ % คัวามเชั้��อ และการ์ยอมร์�บร์2วมก�นขั้องคันในส�งคัม ม�ล�กษณะ เฉัพาะท��สอดีคัล%องก�บสภีาพแวดีล%อมและการ์ดี6าเน*นชั้�ว*ตขั้องคันกล"2มน�'นโดีย ส2วนผู้สม การ์แพทย�แผู้นไทยก7จุ�ดีอย$2 ในการ์แพทย�แบบแผู้นดี%วยเชั้2นก�น เก*ดี ขั้�'นจุากพ�' นฐานทางว�ฒนธร์ร์ม46 ป็ร์ะเพณ� และคัวามเชั้��อขั้องกล"2มชั้นบนผู้�น แผู้2นดี*นไทย46

? ป็ร์ะภีาศร์� ส�ห์อ6าไพ. ว�ฒนธร์ร์มทางภีาษ์า. 2550. ห์น%า 14

ต�'งแต2สม�ยก2อนป็ร์ะว�ต*ศาสตร์�จุนกร์ะท��งป็Kจุจุ"บ�น โดียม�ว*ว�ฒนา การ์ท��เ ป็� น ร์ ะ บ บ แ บ บ แ ผู้ น แ ล ะ ม� เ อ ก ล� ก ษ ณ� เ ป็� น ขั้ อ ง ต น เ อ ง การ์แพทย�แบบแผู้นน�'เป็�นการ์ร์วมเอาองคั�กร์คัวามร์$ %เชั้*งว*ทยาศาสตร์�ท��เก*ดีจุากการ์ส�งเกต ทดีลอง ผู้นวกร์วมเขั้%าก�บคัวามร์$ %เชั้*งว�ฒนธร์ร์มและองคั�คัวาม ร์$ %เชั้*งป็ร์�ชั้ญาทางพ"ทธศาสนา ซ��งเป็�นร์ากฐานท��ส6าคั�ญขั้องส�งคัมไทย ท6าให์% เก*ดีแนวคั*ดีเร์��องการ์แพทย�แผู้นไทยป็ร์ากฎอย$2ในคั�มภี�ร์�ทางพ"ทธศาสนามาก มาย โดียคั�มภี�ร์�ทางการ์แพทย�เห์ล2าน�'จุะเก��ยวขั้%องก�บชั้�ว*ตมน"ษย�ต�'งแต2เก*ดีจุน ตายตามว� ฏ ส ง ส า ร์ คั�มภี�ร์�เห์ล2าน�'จุะเก��ยวขั้%องก�บชั้2วงว�ยต2างๆขั้องมน"ษย�คั�อ 1...ป็ฐมว�ย คั� ม ภี� ร์�ท�� เ ก�� ย ว ขั้% อง ก� บม น" ษ ย� ใน ว�ย น�' คั� อ คั� ม ภี� ร์� ป็ ร์ ะ ถึ ม จุ* น ดี า คั�มภี�ร์�น�' กล2าวถึ�งส�ตว�ป็ร์ะเภีทชั้ลามพ"ชั้ะลงมาป็ฏ*สนธ*เป็�นมน"ษย�ในคัร์ร์ภี� มาร์ดีา จุนกร์ะท��งคัลอดีออกมาเป็�นชั้ายห์ร์�อห์ญ*ง ซ��งม�ขั้%อแตกต2างก�นอย$2 ๒ ป็ร์ะการ์คั�อ ต2อมเล�อดีและต2อมน6'านม โดียการ์ป็ฏ*สนธ*น�'นจุะต%องเก*ดีจุากบ*ดีา มาร์ดีาท��ม�ส"ขั้ภีาพสมบ$ร์ณ�พร์%อมดี%วยธ า ต" ดี* น น6'า ล ม ไ ฟ้ ท6า ก า ร์ ป็ ฏ* ส น ธ* ก� น นอกจุากน�'น พร์ะคั�มภี�ร์�ป็ร์ะถึมจุ*นดีาย�งกล2าวถึ�งโร์คัภี�ยต2างๆท��จุะเก*ดีแก2ทาร์ก เชั้2น ป็Kกษ� โร์คัซาง โร์คัตาน เป็�นต%น ร์วมท�'งล�กษณะขั้องห์ญ*งเบญจุก�ลยาณ� 4 จุ6าพวกท��จุะให์%น6'านมท��ดี�ม�ผู้ลต2อส"ขั้ภีาพขั้องเดี7ก และล�กษณะขั้องน6'านมพ*การ์ ท��ส2งผู้ลให์%ทาร์กเจุ7บป็Dวยดี%วยโร์คัต2างๆ

43

คั� ม ภี� ร์� ม ห์ า โ ชิ ต ร์� ต กล2าวถึ�งป็ฐมส�ตว�ท��เก*ดีมาเป็�นสตร์� ต�'งแต2คัลอดีออกมาจุากคัร์ร์ภี�มาร์ดีา จุะม� ล�กษณะแตกต2างก�บบ"ร์"ษ 4 ป็ร์ะการ์คั�อ ถึ�นป็ร์ะโยธร์ จุร์*ตก*ร์*ยา ท��ป็ร์ะเวณ� และต2อมเล�อดีร์ะดี$ นอกจุากน�'ย�งกล2าวถึ�งท��มาขั้องร์ะดี$47 สตร์� ว2าม�ก6าเน*ดีมาจุาก ห์�วใจุขั้�'วดี� ผู้*วเน�'อ เส%นเอ7น และกร์ะดี$ก ซ��งร์ะดี$ท��ก6า เน*ดีจุากส2วนต2างๆขั้องร์2างกายก7จุะส2งผู้ลต2อร์2 า ง ก า ย ต2 า ง ๆ ก� น คั� ม ภี� ร์� ส ม( ฎ ฐ า น ว� น� จ ฉั� ย กล2าวถึ�งสาเห์ต"ขั้องคัวามเจุ7บป็Dวย ซ��งม�สาเห์ต"มาจุากคัวามแป็ร์ป็ร์วนขั้องธาต" ท�' ง ๔ คั� อ ดี*น น6'า ลมไฟ้ซ�� งม�พ*ก�ดีสม" ฎฐ า น ๔ ป็ ร์ ะ ก า ร์ คั� อ 1...ธ า ต" ส ม" ฎ ฐ า น 2...ฤ ดี$ ส ม" ฎ ฐ า น 3...อ า ย" ส ม" ฎ ฐ า น 4...ก า ล ส ม" ฎ ฐ า น 1.ม� ชั้ ฌ* ม ว� ย ไ ดี% แ ก2 คั� ม ภี� ร์� ม" จุ ฉั า ป็K ก ขั้� น ธ* ก า กล2าวถึ�งโร์คัท��เก��ยวขั้%องก�บร์ะบบป็Kสสาวะและร์ะบบส�บพ�นธ"� เก*ดีไดี%ท�'งห์ญ*ง และชั้าย เชั้2น คัวามเจุ7บป็Dวยเน��องจุากท"ร์าวะสา คั�อป็Kสสาวะผู้*ดีป็กต* 4 ป็ร์ะการ์ คั�อ ส�ขั้าวดี�งน6'าขั้%าวเชั้7ดี ส�เห์ล�องดี�งน6'าขั้ม*'นสดีส�แ ดี ง ดี� ง น6'า ฝ่ า ง ต% ม แ ล ะ ส� ดี6า นอกจุากน�'ย�งกล2าวถึ�งโร์คัท��เก*ดีเฉัพาะสตร์� เชั้2น ส�นฑฆาต 47

? น*ธ* เอ�ยวศร์�วงศ�. มต�ชิาร์ายส�ปด็าห์�. 2551. ห์น%า 26

เน�� องจุากโลห์*ตแห์%ง ต*ดีกร์ะก$กส�นห์ล�ง ท6า ให์%เก*ดีโทษต2างๆ และล�กษณะชั้6'าร์� �ว 4 ป็ร์ะการ์ ส2วนโร์คัท��เก*ดีก�บบ"ร์"ษไดี%แก2 อาส�นทฆาต เน�� องจุากการ์เก*ดีการ์ฟ้กชั้6'า ภีายในและอาการ์ไส%ดี%วนไส%ลาม คั� ม ภี� ร์� ธ า ต( บ ร์ ร์ จ บ

44

กล2าวถึ�งล�กษณะธาต"ท�'ง 4 ป็ร์ะการ์ เม��อธาต"ดี*นเก*ดีการ์ ก6าเร์*บ ห์ ย2 อ น พ* ก า ร์ เ น�� อ ง จุ า ก พ* ก� ดี ส ม" ฎฐานเป็�นเห์ต" ท6าให์%อ"จุจุาร์ะออกมาม�ส� ดี6า แดีง ขั้าว เขั้�ยว ม�ส�ณฐานคัล% ายม$ ล ไ ก2 แมว เ ต2 า ท6า ให์% เ ก* ดี โทษต2 างๆ ไ ดี%6 ห์มวดีคั� อ 1.อ า ก า ร์ ต2 า ง ๆ ร์ ะ คั น ดี% ว ย อ� ง คั ะ ม� ง คั า น" ส า ร์� ว า ดี 2.โทษแห์2งป็Kตฆาตส�ณทฆาตร์�ตฆาตท6าให์%ป็วดีท%องเส�ยดีชั้ายโ คั ร์ ง 3.โทษแห์2งป็@งคัละท6า ให์%บร์*โภีคัอาห์าร์ไม2 ไดี%อา เจุ�ยน 4.โทษแห์2งส"มนาท6า ให์%ร์%อนในกร์ะห์ายน6'า พ$ ดีเพ%อเจุ%อ 5.โทษแห์2งอ�มพฤกษ�กร์ะท6าตลอดีถึ�งส"มนาให์%ก6าเร์*บห์ย2อนพ* ก า ร์ น อ น ไ ม2 ห์ ล� บ 6.โทษแห์2งก"จุฉั*สยาวาดีและโกฐาสยาวาดีท6าให์%อ"จุจุาร์ะป็Kสสาวะไ ม2 ส ะ ดี ว ก คั� ม ภี� ร์� โ ร์ คั น� ท า น กล2าวถึ�งมร์ณกร์ร์มขั้องมน"ษย� ม� ๒ แบบคั�อ ตายโดียป็ร์กต*เร์�ยกว2าโบร์าณโร์คั และจุากสาเห์ต"ถึ$กท6าร์%ายเร์�ยกว2าป็Kจุจุ"บ�นโร์คั นอกจุากน�'ย�งว2าดี%วยล�กษณะ คัวามพ*การ์ขั้องธาต"ตามฤดี$กาล

ล�กษณะขั้องธาต"แตกก2อให์%เก*ดีอาการ์ต2างๆก�บร์2างกายคั�มภี�ร์�ธาต"น* ว ร์ ณ� เป็�นอ�กคั�มภี�ร์�ท��กล2าวถึ�งการ์เจุ7บป็Dวยดี%วยคัวามพ*การ์ขั้องธาต"ท�'ง ๔ คั�อ ดี*น น6'า ลม ไฟ้ ท��ท6าให์%เก*ดีคัวามเจุ7บป็Dวย โดียเป็�นผู้ลมาจุากการ์ผู้ล�ดีเป็ล��ยนฤดี$ ม�การ์ แบ2งล�กษณะการ์เจุ7บป็Dวยเน��องจุากธาต"พ* ก า ร์ เ ป็� น ฤ ดี$ ๓ ฤ ดี$ ๔ แ ล ะ ฤ ดี$ ๖ พ ร์%อ ม ท�' ง บ อ ก ย า ร์�ก ษ า ดี% ว ย คั� ม ภี� ร์� ต� ก ก ศ� ล า ว2าดี%วยเร์��องการ์เจุ7บไขั้%ต2าง ๆ เชั้2น ไขั้%พ*ษ ไขั้%กาล ไขั้%ป็านดี6าป็านแดีง ไขั้%ดีานห์*น ไขั้%มห์าเมฆมห์าน*ล48 ไขั้%ร์ากสาดีท�'ง ๙ ไขั้%กาฬแทร์กในพ*ษไขั้% ป็ร์ะดีง ๘ ป็ร์ะการ์ ไดี%แก2 ป็ร์ะดีงชั้%าง ป็ร์ะดีงคัวาย ป็ร์ะดีงว�ว ป็ร์ะดีงล*ง ป็ร์ะดีงแร์ดี และป็ร์ะดีงไฟ้ การ์เจุ7บไขั้%ไดี%ป็Dวยเห์ล2าน�'จุะท6าให์%เก*ดีอาการ์ต2าง ๆ เชั้2นม�อเท%า เย7น ต�วร์%อน ร์%อนในกร์ะห์ายน6'า เม��อยในกร์ะดี$ก ป็วดีศ�ร์ษะ ป็ากขั้ม เป็�นต%น โดียม�ขั้%อ

45

ห์%ามป็ฏ*บ�ต*ส6าห์ร์�บผู้$%ป็Dวยเป็�นไขั้%กาฬไขั้%เห์น�อและไขั้%พ*ษดี�งน�' 1...ห์% า ม ก* น ย า ร์ ส ร์% อ น เ ผู้7 ดี เ ป็ ร์�' ย ว 2...ห์% า ม ป็ ร์ ะ คั บ น ว ดี 49

3...ห์% า ม ป็ ล2 อ ย ป็ ล* ง ห์ ร์� อ ก อ ก เ อ า โ ล ห์* ต อ อ ก 4...ห์% า ม ก* น น6'า ม� น ห์ ร์� อ ส" ร์ า

48 ? ขั้"นน*ทเทศส"ขั้ก*จุ. อาย(ร์เวชิศ3กษ์า. 2516. ห์น%า 329

49 ? ป็.เตอร์� วอกเกอร์�. ส�มผู้�สล�กน�อยด็�วยการ์นวด็. 2547. ห์น%า 53

5...ห์% า ม อ า บ ห์ ร์� อ ดี�� ม น6'า ร์% อ น 6...ห์% า ม ก* น ส% ม ขั้ อ ง ม� คั ว� น ก ร์ ะ ท* แ ล ะ น6'า ม� น ๓ .ป็K จุ ฉั* ม ว� ย ไ ดี% แ ก2 คั� ม ภี� ร์� ชิ ว ด็ า ร์ คั�มภี�ร์�ชั้วดีาร์ เป็�นคั�มภี�ร์�ท��ว2าดี%วยเร์��องโร์คัลมต2างๆ ท�'งลมท��พ�ดีขั้�'นเบ�'องบน และลมพ�ดีลงเบ�'องต6�า เชั้2น ลมอ�มพฤกษ�อ�มพาต ลมกาฬส*งคัล� ลมชั้*วห์าสดีมภี� ลมมห์าสดีมภี� ลมท�กขั้*ณโร์ธ ลมอ�ง" %มอ�แง2น ลมอ*นทร์�ธน$ ลมก"มภี�ณฑย�กษ� ลมอ�ศม"ขั้� ลมร์าธย�กษ� ลมบาดีทะจุ*ต ลมพ" ท ธ ย� ก ษ�นอกจุากน�'ย�งว2าดี%วยโร์คับ"ร์"ษและสตร์� เชั้2นส�นฑฆาตท6าให์%เก*ดีอาการ์ ต2างๆเชั้2น ป็วดีเม��อย เจุ7บเอว ป็Kสสาวะเป็�นส�เล�อดี ป็วดีศ�ร์ษะ ว*งเว�ยน เส�ยงแห์%ง จุ"กเส�ยดี เบ��ออาห์าร์ สะบ�ดีร์%อนสะบ�ดีห์นาว เพร์าะโลห์*ตแห์%งต* ดี ก ร์ ะ ดี$ ก ส� น ห์ ล� ง กล2าวถึ�งเส%นป็ร์ะธานท�'ง ๑๐ ไดี%แก2 เส%นป็@งคัลา เส%นส"มนา เส%นกาละทาร์� เส%นสห์�สร์�งส� เส%นทวาร์� เส%นลาว"ส�ง ห์ร์�อเส%นจุ�นทะภี$ส�ง เส%นอ"ล� งกะ เส%นน�นทะกร์ะห์ว�ดี และ เส%นท�กขั้*ณ�ห์ร์�อคั* ชั้ฌะ คั� ม ภี� ร์� ก ษ์� ย กษ�ย ห์มายถึ�งการ์ส*'นห์มดีไป็ การ์เส��อมไป็ ในทางการ์แพทย�แผู้นไทยห์มาย ถึ�งการ์เส��อมโทร์มขั้องธาต"ท�'ง ๔ คั�มภี�ร์�กษ�ยจุ�งเป็�นคั�มภี�ร์�ท��ว2าดี%วยอาการ์อ�น เก*ดีจุากคัวามไม2สมดี"ลขั้องธาต"ท�'ง ๔ คั�อ ดี*น น6'า ลม ไฟ้ โดียแบ2งกษ�บเป็�น ๒๖ จุ6าพวก ซ��งแบ2งตามการ์เก*ดี ไดี% ๒ ป็ร์ะการ์คั�อ เก*ดีจุากกอง

46

ธาต"ห์ร์�อกองธาต"สม"ฎฐานละพวกท��จุะเก*ดีเป็�นอ"ป็ป็าต*กโร์คัท��เก*ดีจุากกองธาต"ม�ดี%วยก�น ๘ จุ6าพวก คั�อกษ�ยกล2อน ๕ ไดี%แก2 กษ�ยกล2อนดี*น กษ�ยกล2อนน6'า กษ�ยกล2อนลม กษ�ยกล2อนเพล*ง กษ�ยกล2อนเถึา และย�งม�อ�ก ๓ จุ6าพวกคั�อ กษ�ยน6'า กษ�ยลม กษ�ยไฟ้ ส2วนกษ�ยท��เก*ดีในอ"ป็ป็าต*ก โร์คัม�ท�'งส*'น ๑๘ จุ6าพวก คั�อ กษ�ยเส%น กษ�ยร์าก กษ�ยเห์ล7ก กษ�ยป็$ กษ�ยจุ"ก กษ�ยป็ลาไห์ล กษ�ยป็ลาห์มอ กษ�ยป็ลาดี"ก กษ�ยป็ลวก ป็ษ�ยล*'นกร์ะบ�อ กษ�ยเต2า กษ�ยดีาน กษ�ยท%น กษ�ยเส�ยดีกษ�ยเ พ ล* ง (ไ ฟ้ )ก ษ� ย น6'า ก ษ� บ เ ชั้� อ ก แ ล ะ ก ษ� ย ล ม อาการ์ขั้องกษ�ยต2างๆ จุะเก*ดีก�บร์ะบบทางเดี*นอาห์าร์ ร์ะบบย2อยอาห์าร์50 ร์ะบบ เล�อดี ตลอดีจุนถึ�งร์ะบบขั้�บถึ2ายในร์2างกาย คั� ม ภี� ร์� ห์ ฤ ษ์ โ ร์ คั เก*ดีจุากการ์เจุ7บป็Dวยดี%วยโร์คัตาน ซางในว�ยเดี7ก แล%วไม2ไดี%ร์�บการ์ดี$แลเอาใจุใส2 ป็ร์�บธาต"ให์%สมดี"ล เม��ออาย"มากขั้�'น ตาน ซางเห์ล2าน�'จุะเจุร์*ญไป็เป็�นร์*ดีส�ดีวง เก*ดีตามชั้2องเย��อบ"ต2างๆขั้องร์2างกาย เชั้2นตาห์$จุ ม$ ก ก ร์ ะ เ พ า ะ ล6า ไ ส% แ ล ะ ท ว า ร์ ห์ น� ก เ ป็� น ต% น ปร์ะโยชิน�ของกร์ะด็าษ์ท�# ใชิ�ในต�า ร์าการ์แพทย�ไทย ต6าร์าสม�ยโบร์าณน*ยมท6าเป็�นร์$ป็ส��เห์ล��ยมยาว ๆ ตามร์$ป็ขั้องใบลาน แล%วเจุาะร์%อยร์$ดี%วยเชั้�อกม�ดีร์วมก�นเป็�นเล2มเร์�ยกว2า ผู้$ก ภีาษาท��ใชั้%ส2วนมาก จุะใชั้%ภีาษาตามพร์ะไตร์ป็@ฎก ห์ร์�อพร์ะคั�มภี�ร์�ทางศาสนา เชั้2น ภีาษาบาล�ห์ร์�อส�นสกฤต ภีาษาขั้อม ห์ร์�อภีาษาลานนา ส2วนต�วอ�กษร์ จุะใชั้% ภีาษาบาล�ห์ร์�อส�นสกฤต ท��พ�'นบ%านเร์�ยกว2า ต�วธร์ร์ม ห์ร์�อใชั้%อ�กษร์

50 ? อ.เกษม ศร์�พงษ�, นพ.ก*ตต*ศ�กดี*= ศร์�พงษ�. ชิ�วว�ทยา ม.4 เล�ม 2.

2544. ห์น%า 11

ดี��งเดี*มขั้องท%องถึ*�นน�'น ๆ เชั้2น ต�วอ�กษร์ขั้อม อ�กษร์ลานนา อ�กษร์ไทยสม�ยส"โขั้ท�ย ห์ร์�อสม�ยอย"ธยา เป็�นต%น ในสม�ยร์�ชั้กาลท�� 5 ไดี%ทร์งพร์ะร์าชั้ดี6าร์*ว2า พร์ะคั�มภี�ร์�แพทย�ต2าง ๆ น�'น ใชั้%ส6าห์ร์�บบ6าบ�ดีโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บเป็�นป็ร์ะโยชั้น�แก2มห์าชั้นเป็�นอ�นมาก

การ์ถุ�ายทอด็คัวามร์��ทางการ์แพทย�แผู้นไทย การ์ศ�กษา การ์แพทย�สม�ยก2อน เป็�นการ์เร์�ยนร์$ % และการ์ถึ2ายทอดี ภีายในตร์ะก$ล โดียการ์ถึ2ายทอดี

47

ขั้�'นอย$2ก�บล�กษณะ คัวามส�มพ�นธ� ร์ะห์ว2างผู้$%ถึ2ายทอดี ก�บผู้$%ท��ไดี%ร์�บ เชั้2น ป็Fา น%า อา ห์ร์�อ ผู้$%ใกล%ชั้*ดีท��ส"ดี ในสม�ยร์�ตนโกส*นทร์� ตอนต%น จุะพบว2า การ์ถึ2ายทอดี ว*ชั้าในล�กษณะดี�งกล2าว ชั้�ดีเจุนมาก เป็�นการ์ ส�บทอดีว*ชั้า กร์มห์ลวงวงษาธ*ร์าชั้สน*ท เป็�นแพทย�ห์ลวง และทร์งก6าก�บ กร์มห์มอ ผู้$%ส�บทอดี กร์มห์ลวงวงษาธ*ร์าชั้สน*ท คั�อ พร์ะวร์วงศ�เธอพร์ะองคั�เจุ%าสายสน*ทวงศ� ต2อมาไดี%ร์�บต6าแห์น2ง เป็�นผู้$%บ�ญชั้าการ์ กร์มห์มอ และเป็�นแพทย� ป็ร์ะจุ6าพร์ะองคั� ขั้องร์�ชั้กาลท�� 5 ดี%วย ผู้$%ท��ไดี%ร์�บการ์ถึ2ายทอดีโดียการ์บอกเล2า ถึ�ง สร์ร์พคั"ณ และต6านาน ขั้องพ�ชั้ สม"นไพร์ บางชั้น*ดี ในเวลาต2อมา คั�อ ท2านเจุ%าคั"ณ ส�ห์ศ�กดี*=สนทวงศ� ผู้$%เป็�นห์ลานตา นอกจุากน�' กร์มขั้"นวร์จุ�กร์ ธร์าน"ภีาพ เป็�นพร์ะร์าชั้โอร์ส ในร์�ชั้กาลท�� 2 ทร์งเป็�นแพทย�ห์ลวงในร์าชั้ส6าน�ก และทร์ง เป็�นต%นตร์ะก$ลป็ร์าโมชั้ ผู้$%ท��ไดี%ร์�บการ์ส�บทอดีว*ชั้าแพทย�แผู้นไทยต2อมา คั�อ ห์ม2อมเจุ%าก6ามส*ทธ*= แต2ห์ม2อมเจุ%า ก6ามส*ทธ*= ไม2ไดี%ร์�บร์าชั้การ์เป็�นห์มอห์ลวง จุ�งทร์งเป็�นแพทย�เชั้ลยศ�กดี*=เท2าน�'น ส2วนพร์ะยา อมร์ศาสตร์�ป็ร์ะส*ทธ*= แพทย�ห์ลวงใน สม�ย ร์�ชั้กาลท�� 5 ไดี%ส�บทอดีว*ชั้า ให์%แก2 ห์ลวง ก"มาร์ป็ร์ะเสร์*ฐ ต2อมาไดี%เป็�นแพทย�ห์ลวง ในสม�ยร์�ชั้กาลท�� 651

การ์ถึ2ายทอดีว*ชั้าคัวามร์$ % ร์ะห์ว2างคัร์$ก�บล$กศ*ษย� โดียคัร์$จุะชั้2วยแนะน6าส��งสอน และฝ่Xกฝ่น จุนชั้6านาญ ซ��งศ*ษย� จุะต%อง ห์ม��นส�งเกต และจุดีจุ6า ต�วยา ว*ธ�การ์ร์�กษาไว% ให์%แม2นย6า กร์มห์ลวงชั้"มพร์เขั้ตอ"ดีมศ�กดี*= พร์ะ

51 ? คัณะกร์ร์มการ์ม$ลน*ธ*พร์ะบร์มร์าชั้าน"สร์ณ� พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะมงก"ฏ

เกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ร์�ชั้กาลท�� 6. ห์น�งส:อพร์ะร์าชิปร์ะว�ต�ร์�ชิกาลท�# 6. 2529. ห์น%า 1

ร์าชั้โอร์สในร์�ชั้กาลท�� 5 ทร์งศ�กษา แพทย�แผู้นไทย ก�บพร์ะยา พ*ศน"ป็ร์ะสาทเวชั้ ต2อมาเป็�นห์�วห์น%าห์มอห์ลวง ร์�ชั้กาลท�� 6 พร์ะองคั� และย�งไดี%ศ�กษาแพทย�แผู้นไทย ก�บพร์ะสงฆ� ท��ม�ชั้��อเส�ยงสม�ยน�'น น��นคั�อ ห์ลวงป็$Dศ"ขั้ ว�ดีมะขั้าม และ พร์ะสงฆ� อ��นๆอ�กมากมาย เป็�นห์มอท�� ม�คัวาม เชั้��ยวชั้าญมาก ชั้าวบ%านร์$ %จุ�กในนามขั้อง ห์มอพร์ พร์ะองคั�ม�ชั้��อเส�ยง เป็�นท��ร์$ %จุ�กดี� ในวงการ์แพทย�แผู้นไทย เพร์าะไม2เพ�ยง แต2 พร์ะองคั� จุะ ร์�กษาโร์คัให์%ห์ายไดี%อย2างชั้ะง�ดีแล%ว พร์ะองคั� ย�งเป็�นแพทย�แผู้นไทย ท��ม�คัวามคั*ร์*เร์*�ม และท�นสม�ย เชั้2น ร์$ %จุ�ก ว*เคัร์าะห์� ต�วยา ท��ป็ร์ากฏในต6าร์า จุนม�คัวามเชั้��ยวชั้าญ และสามาร์ถึ ใชั้%ร์�กษาผู้$%ป็Dวย ไดี%ผู้ล เป็�นท��น2าพอใจุ ย*�งไป็กว2าน�'น พร์ะองคั� ย�งม�คัวาม ชั้6านาญ มาก จุน ทร์งชั้6าร์ะคั�มภี�ร์�อต*สาร์ะวร์ร์คั(ว2าดี%วยโร์คัล6าไส%)ไดี% การ์ศ�กษาว*ชั้าแพทย� จุะถึ2ายทอดีภีายในตร์ะก$ล จุะสอนแต2เฉัพาะ ล$กห์ลาน เป็�นส2วนให์ญ2 ม�49

48

ส2วนน%อยท��เป็�นคันอ��น เน��องจุาก การ์ร์�บใคัร์ เป็�นศ*ษย� ไม2ใชั้2เร์��องง2ายๆ เพร์าะคัร์$ต%องใชั้%คัวามส�งเกต"พ*จุาร์ณา ในเร์��องขั้องน*ส�ยใจุคัอ และ คัวาม อดีทน ห์ากพบว2า ล$กห์ลาน ห์ร์�อศ*ษย�คันใดี สมคัวร์จุะร์�บ ส�บทอดีว*ชั้าคัวามร์$ % ไดี%มากน%อย แต2ไห์น จุ�งเป็�นท��ร์$ %ก�นว2า ในสม�ยก2อนศ*ษย� จุะม� คัวามป็ร์�ชั้าสามาร์ถึ ส�บเน��องมาจุากคัร์$ ว*ธ�การ์ถึ2ายทอดีคัวามร์$ % ทางการ์แพทย�แผู้นไทย เป็�นล�กษณะ ป็ากต2อป็าก แล%วท2องจุ6า และ ต%องอาศ�ย ป็ร์ะสบการ์ณ� ท��ใชั้% การ์ส�งเกต จุดีจุ6าให์%ขั้�'นใจุ การ์ศ�กษา ว*ชั้าแพทย�จุ�งไม2ใชั้2ขั้องง2าย ต%อง

อาศ�ยคัวามมะนะ บากบ��น พากเพ�ยร์ และอดีทน เป็�น เวลาแร์มป็. เพ��อจุะไดี% จุดีจุ6า คั6าส��งสอน ไดี%แม2นย6า โดียคัร์$จุะสอนว*ธ�การ์ตร์วจุร์�กษาคันไขั้% สอนว*ธ�ป็ร์"งยา โดียเร์*�มจุาก สอน ให์%ร์$ %จุ�กส*�งต2างๆ ท��ใชั้%เป็�นส2วนป็ร์ะกอบขั้องยา ท�'งท��เป็�นพ�ชั้ว�ตถึ" และธาต"ว�ตถึ" ศ*ษย�จุะต%องท6าต�ว ใกล%ชั้*ดี คัอยสนใจุ ป็ร์นน*บ�ต* และ ต*ดีตาม ถึามไถึ2 เวลาท��คัร์$ ออกไป็ร์�กษาคันไขั้% นอกสถึานท�� ต%องคัอยต*ดีตาม เพ��อจุะไดี%เร์�ยนร์$ % และห์าคัวามชั้6านาญ จุากการ์ ส�งเกต อาการ์ขั้องคันไขั้% โดียคัร์$จุะอธ*บาย ให์%ร์$ %ถึ�ง ท��ต�'งแร์กเก*ดีขั้องโร์คั ชั้��อขั้องโร์คั และยาส6าห์ร์�บ บ6าบ�ดีโร์คั ต%องให์% แม2นย6าจุวบจุนสม�ยท��ม�ต�วอ�กษร์ใชั้% จุ�งม�การ์จุดีจุาร์�ก คัวามร์$ %ไว%ในท��ต2างๆ เชั้2น แกะไว%ในแผู้2นห์*น ไม% ห์ร์�อโลห์ะ โดียห์ว�ง ให์%ว*ชั้าแพทย� คังอย$2ไม2เส��อมส$ญ ส�บทอดีมาจุนม�การ์จุาร์�ก ห์ร์�อเขั้�ยน ลงในใบลาน และสม"ดีขั้2อย52 เร์�ยกว2า " พร์ะคั�มภี�ร์� ห์ร์�อพร์ะ ต6าร์า " ซ��งม�การ์คั�ดีลอกต2อๆ ก�นมา ขั้%อคัวามในพร์ะคั�มภี�ร์� ห์ร์�อ ต6าร์าแพทย� น�'น จุะกล2าว และจุ6าแนก ไว%ตามคัวามร์$ % คัวามเชั้�ยว ชั้าญ ขั้องคัร์$ ไดี%แก2 อาการ์ขั้องโร์คั ว*ธ�ร์�กษา อ�กท�'งสร์ร์พคั"ณยา สม"นไพร์ ไว%อย2างพร์%อมม$ล การ์แพทย�แผู้นไทย ผู้$%เป็�นแพทย�สม�ยก2อน จุะต%อง ม�คัวามร์$ % คัวามสามาร์ถึ ในการ์ป็ร์"ง ยาเอง เพร์าะฉัะน�'น จุ�ง ต%อง เร์�ยนร์$ % เก��ยวก�บ พ�นธ"� สม"นไพร์ ตามแต2คัร์$ จุะเห์7นสมคัวร์ โดียในชั้�'นแร์ก จุะต%อง เร์�ยนร์$ % ชั้น*ดีขั้องสม"นไพร์ และคั"ณสมบ�ต* ตลอดี จุนถึ�งการ์เก7บร์�กษา ส2วนพ*ก�ดียา แต2ละชั้น*ดี น�'นศ*ษย� จุะต%องอาศ�ยการ์ส�งเกต" และจุดีจุ6าเอาเอง ชั้�'นท��สอง คั�อ การ์ศ�กษา จุากต6าร์า แพทย� จุะต%องศ�กษา จุาก

52 ? บ"ญเต�อน ศร์�วร์พจุน�, ป็ร์ะส*ทธ� แสงท�บ. สม(ด็ข�อย. 2542. ห์น%า 3

คั�มภี�ร์� ท�� บอก ล�กษณะ อาการ์ขั้องโร์คั และต6าร์า คั�มภี�ร์�สร์ร์พคั"ณ ท�� บอกร์สยาท�'งป็วง

49

คั�มภี�ร์� ท��ต%อง ศ�กษา ในเบ�'องต%น คั�อ สม"ฎฐานว*น*จุฉั�ย ธาต"ว*น*จุฉั�ย โร์คัน*ทาน ป็ฐมจุ*นดีา มห์าโชั้ตร์�ต ต�กกศ*ลา สาโร์ชั้ ร์�ตนมาลา ชั้วตาร์ ต*จุร์ณส�งคัห์ะ ม"จุฉัาป็Kกขั้�นธ*กา เป็�นล6าดี�บ ขั้�'นส"ดีท%าย คั�อ การ์ท6านายโร์คั ศ�กษา โดียตามคัร์$ ไป็เย��ยมผู้$%ป็Dวย เร์�ยกว2า ถึ�อล2วมยา53 ต2อมาจุะม�คัวามชั้6านาญ ขั้�'นเป็�นล6าดี�บจุนร์�กษาเองไดี%จุ�งถึ�อว2าเร์�ยนจุบห์ล�กส$ตร์แ ล ะ เ ป็� น ห์ ม อ ท�� ม� คั ร์$ แ ล% ว ห์ล�กส$ตร์ ขั้องคัร์$บางคัน จุะสอนว*ชั้าไสยศาสตร์� ให์%ดี%วย เร์�ยกว2า ไสยร์�กษ� คั�อการ์ร์�กษาโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บดี%วยคัาถึา อาคัม และน�บว2า เป็�นว*ชั้าแพทย�แผู้นไทยแขั้นงห์น��ง ดี�งคัวามตอนห์น��งใน คั�มภี�ร์� ฉั�นทศาสตร์� ว2า

ผู้$%ใดีจุะเร์�ยนร์$ % พ*เคัร์าะห์�ดี$ผู้$%อาจุาร์ย�เท��ยงแท%ว2าพ*สดีาร์ ท�'งคั"ณไสยจุ�งคัวร์เร์�ยน ส�กแต2เป็�นแพทย�ไดี% คั�มภี�ร์�ไสยไม2จุ6าเน�ยร์คัร์$น�'นไม2คัวร์เร์�ยน จุ6าน6าตนให์%ห์ลงทาง

53 ? สจุ.นพ.เสนอ อ*นทร์ส"ขั้ศร์�. เกร์%ด็จากล�วมยา ชิ(ด็ผู้��ส�งว�ย. 2549.

ห์น%า 114

50

โร์งพยาบาลว�งห์ล�ง ย(คัโร์งศ� ร์�ร์าชิพยาบาล(พ.ศ.2429-พ.ศ.2431)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์% ต�'งคัณะคัอมม*ต�' เพ��อจุ�ดีสร์%างโร์งพยาบาล โดียใชั้%ท��ดี*นส2วนห์น��งขั้องว�งห์ล�ง มาเป็�นท��สร์%างโร์งพยาบาลแห์2งแร์ก ชั้าวบ%านจุ�งน*ยมเร์�ยกว2า "โร์งพยาบาลว�งห์ล�ง" ในร์ะห์ว2างการ์สร์%างโร์งพยาบาลน�'น สมเดี7จุพร์ะเจุ%าล$กยาเธอเจุ%าฟ้Fาศ*ร์*ร์าชั้กก"ธภี�ณฑ� ไดี%ส*'นพร์ะชั้นม�ลง พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ร์�'อโร์งเร์�อนและเคัร์��องใชั้%ต2าง ๆ ในงานพร์ะเมร์"น6า ไป็สร์%างโร์งพยาบาล และเสดี7จุพร์ะร์าชั้ดี6า เน*นเป็@ดีโร์งพยาบาล พร์%อมท�'งพร์ะร์าชั้ทานนามโร์งพยาบาลว2า โร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล

ย( คัโร์งเร์�ยนแพทยาก ร์(พ .ศ .2432-พ .ศ .2440)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ม�พร์ะบร์มร์าชั้าน"ญาตให์%จุ�ดีต�'งโร์งเร์�ยนแพทย�ขั้�'น ณ โร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล โดียม�ชั้��อว2า โร์งเร์�ยนแพทยากร์ นอกจุากน�' สมเดี7จุพร์ะนางเจุ%าเสาวภีาผู้2องศร์� พร์ะบร์มร์าชั้*น�นาถึ พร์ะร์าชั้ทานพร์ะร์าชั้ทร์�พย�ส2วนพร์ะองคั� ให์%สร์%างโร์งเร์�ยนแพทย�ผู้ดี"งคัร์ร์ภี�และห์ญ*งพยาบาลขั้�'น ในบร์*เวณโร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล น�บเป็�นโร์งเร์�ยนพยาบาลแห์2งแร์กขั้องป็ร์ะเทศไทย ในป็K จุ จุ" บ� น คั� อ คั ณ ะ พ ย า บ า ล ศ า ส ต ร์� ม ห์ า ว* ท ย า ล� ย ม ห์* ดี ล ย(คัโร์งเร์�ยนร์าชิแพทยาล�ย(พ.ศ.2443-พ.ศ.2375)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�วและสมเดี7จุพร์ะนาง

เจุ%าเสาวภีาผู้2องศร์�พร์ะบร์มร์าชั้*น�นาถึ54 เสดี7จุพร์ะร์าชั้ดี6าเน*นเป็@ดีต�กโร์งเร์�ยนแพทย� และพร์ะร์าชั้ทานนามโร์งเร์�ยนแพทยากร์ให์ม2ว2า โร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ย ในโอกาสน�'นโป็ร์ดีเกล%าฯ พร์ะร์าชั้ทานป็ ร์ ะ ก า ศ น� ย บ� ต ร์ให์%แพทย�ร์" 2นท��8 จุ6า นวน 9 คันและพยาบาลร์" 2นแร์กจุ6า นวน 10

ในป็. พ.ศ. 2459 พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะมงก"ฏเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว โป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%สถึาป็นา โร์งเร์�ยนขั้%าร์าชั้การ์พลเร์�อนในพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ขั้�'นเป็�น จุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย 51

51

โดียไดี%ร์วมโร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ยเขั้%าเป็�นคัณะห์น��งขั้องมห์าว*ทยาล�ย ม�ชั้��อว2า คัณะแพทยศาสตร์�แห์2งจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย ซ��งต2อมาเ ป็ ล�� ย น ชั้�� อ เ ป็� น คั ณ ะ แ พ ท ย ศ า ส ต ร์�แ ล ะ ศ* ร์* ร์ า ชั้ พ ย า บ า ล ในชั้2วงน�' เจุ%าพร์ะยาธร์ร์มศ�กดี*=มนตร์�55 เสนาบดี�กร์ะทร์วงธร์ร์มการ์ ร์�บพร์ะบร์มร์าชั้โองการ์ท6าจุดีห์มายถึ�งม$ลน*ธ*ร์7อกก�'เฟ้ลเลอร์� ขั้อให์%เขั้%ามาชั้2วยป็ร์�บป็ร์"งการ์ศ�กษาแพทย� โดียม� สมเดี7จุพร์ะเจุ%าน%องยาเธอเจุ%าฟ้Fามห์*ดีลอดี"ลยเดีชั้ กร์มขั้"นสงขั้ลานคัร์*นทร์� ทร์งร์�บภีาร์ะเป็�นผู้$%แทนฝ่Dายไทย และไดี%ขั้ยายห์ล�กส$ตร์เป็�นแพทยศาสตร์บ�ณฑ*ต ต2อมา ม$ลน*ธ*ฯ ไดี%ขั้ยายคัวามชั้2วยเห์ล�อไป็ถึ�งโร์งเร์�ยนพยาบาล และคั ณ ะ อ� ก ษ ร์ ศ า ส ต ร์� แ ล ะ ว* ท ย า ศ า ส ต ร์� ดี% ว ย54

? แสงเท�ยน ศร์�ทธาไทย. ร์าชิก�จจาน(เบกษ์า. 1897. ห์น%า 10

55 ? จุ"ลลดีา ภี�กดี�ภี$ม*นทร์�. ร์าชิสก(ล ร์าชิตร์ะก�ล ร์าชิน�ก(ล. 2546. ห์น%า

49

ย(คัมห์าว�ทยาล�ยแพทยศาสตร์�(พ.ศ.2486-พ.ศ.2512)

มห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ไดี%ร์�บการ์สถึาป็นาขั้�'น โดียแยกคัณะแพทยศาสตร์�และศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล คัณะท�นตแพทยศาสตร์� คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� คัณะส�ตวแพทยศาสตร์� จุากจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย มาต�'ง เป็�นมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� อย$2 ในส�งก�ดีกร์ะทร์วงสาธาร์ณส"ขั้ ในชั้2วงน�' มห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ไดี%จุ�ดีต�'งและโอนคัณะต2 า ง ๆ ม า ก ม า ย ไ ดี% แ ก2 -..พ.ศ. 2491 จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลจุ"ฬาลงกร์ณ�ตามพร์ะร์าชั้กฤษฎ�กาจุ�ดีวางร์ะเบ�ยบร์าชั้การ์กร์มมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� ในกร์ะทร์วงการ์สาธาร์ณส"ขั้ (ฉับ�บท�� 4) -

พ .ศ . 2490

-..พ.ศ. 2491 จุ�ดีต�'งคัณะสาธาร์ณส"ขั้ศาสตร์�ตามพร์ะร์าชั้ก ฤ ษ ฏ� ก า จุ� ดี ว า ง ร์ ะ เ บ� ย บ ร์ า ชั้ ก า ร์ ก ร์ ม มห์าว�ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ในกร์ะทร์วงสาธาร์ณ์ส(ข(ฉับ�บท� �5).พ .ศ .2491

-..พ .ศ ...2498..โอนคัณะส�ตวแพทยศาสตร์�ไป็ส�งก�ดีม ห์ า ว* ท ย า ล� ย เ ก ษ ต ร์ ศ า ส ต ร์� -..พ .ศ ...2500..จุ� ดี ต�' ง คั ณ ะ เ ท คั น* คั ก า ร์ แ พ ท ย� ขั้�' น ใ นม ห์ า ว* ท ย า ล� ย แ พ ท ย ศ า ส ต ร์� - พ.ศ. 2501 จุ�ดีต�'งโร์งเร์�ยนเตร์�ยมว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย�ต2 อ ม า เ ป็� น คั ณ ะ ว* ท ย า ศ า ส ต ร์� ก า ร์ แ พ ท ย� -..พ.ศ...2502..จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์�เชั้�ยงให์ม2 ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� เพ��อจุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�กคัณะห์น��งท��จุ�งห์ว�ดีเชั้�ยงให์ม2 ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ�กษาฝ่Dายแพทยศาสตร์�

และฝ่Dายว*ชั้าพยาบาลผู้ดี"งคัร์ร์ภี�และอนาม�ย ต2อมาเป็ล��ยนชั้��อเป็�น คัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลนคัร์เชั้�ยงให์ม2

52

-..พ.ศ. 2503 จุ�ดีต�'ง คัณะอาย"ร์ศาสตร์�เขั้ตร์%อน (ป็Kจุจุ"บ�นเป็�นคัณะเวชั้ศาสตร์�เขั้ตร์%อน) และคัณะว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย� (ป็Kจุจุ"บ�นเป็�นคัณะว*ทยาศาสตร์� ) ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� โดียท��สมคัวร์อบร์มคัวามร์$ %เร์��องอาย"ร์ศาสตร์�เขั้ตร์%อนโดียละเอ�ยดีแก2บร์ร์ดีาแพทย�ท�'งห์ลาย ตลอดีจุนท6าการ์ศ�กษาว*จุ�ยเพ��อคัวามก%าวห์น%าขั้องว*ทยาการ์ท า ง ก า ร์ แ พ ท ย� เ ก�� ย ว ก� บ โ ร์ คั เ ขั้ ต ร์%อ น แ ห์2 ง ป็ ร์ ะ เ ท ศ ไ ท ย -..พ .ศ . 2507 จุ�ดีต�'งบ�ณฑ*ตว*ทยาล�ยในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� เพ�� อแก%ป็Kญห์าการ์ขั้าดีแพทย� ชั้2วยเห์ล�อ ป็ร์�บป็ร์"งคั"ณว"ฒ* และสมร์ร์ถึภีาพขั้องแพทย� ร์วมท�'งเภีส�ชั้กร์ ท�นตแพทย� ให์%ม�คัวามร์$ %เห์มาะสมก�บสม�ยและชั้2วยว*จุ�ยป็Kญห์าการ์แพทย�การ์สาธาร์ณส"ขั้

-..พ .ศ . 2508 จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลร์ามาธ*บดี� ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�กคัณะห์น��ง เพ��อผู้ล*ตแพทย� อาจุาร์ย� พยาบาล ผู้ดี"งคัร์ร์ภี�อนาม�ย และพน�กงานว*ทยาศาสตร์� ตลอดีจุนบร์*การ์ป็ร์ะชั้าชั้น ผู้$%ป็Dวยไขั้% และ โอนคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลนคัร์เชั้�ยงให์ม2 จุาก มห์าว*ทยาล�ยแ พ ท ย ศ า ส ต ร์� .ไ ป็ ส� ง ก� ดี .ม ห์ า ว* ท ย า ล� ย เ ชั้� ย ง ใ ห์ ม2 -..พ .ศ . 2510 โอนคัณะแพทยศาสต ร์� โ ร์งพยาบาลจุ"ฬาลงกร์ณ� ไป็ส�งก�ดี จุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ยตามพร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*โอนก*จุการ์ ทร์�พย�ส*น ห์น�'ส*น ขั้%าร์าชั้การ์ ล$กจุ%างและเง*นงบป็ร์ะมาณ

ขั้องมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� เฉัพาะท��เก��ยวก�บร์าชั้การ์ขั้องคัณะแ พ ท ย ศ า ส ต ร์� โ ร์ ง พ ย า บ า ล จุ" ฬ า ล ง ก ร์ ณ� ไ ป็ เ ป็� น ขั้ อ ง คั ณ ะแ พ ท ย ศ า ส ต ร์� .จุ" ฬ า ล ง ก ร์ ณ ม ห์ า ว* ท ย า ล� ย .พ .ศ .2510

-..พ.ศ. 2511 จุ�ดีต�'งคัณะท�นตแพทยศาสตร์� พญาไท และ คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� พญาไท ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�ก 2

คัณะ โดียคัณะท�นตแพทยศาสตร์� พญาไท ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ�กษาดี%าน ท�นตแพทยศาสตร์� และคัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� พญาไท ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ� ก ษ า ดี% า น เ ภี ส� ชั้ ศ า ส ต ร์� -..พ.ศ...2512.เป็ล��ยนชั้�� อคัณะว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย�เ ป็� น .คั ณ ะ ว* ท ย า ศ า ส ต ร์� ย( คั ม ห์ า ว� ท ย า ล� ย ม ห์� ด็ ล (พ .ศ .2512-ปE จ( บ� น )

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะเจุ%าอย$2ห์�วภี$ม*พลอดี"ลยเดีชั้ ม�พร์ะบร์มร์าชั้โองการ์โป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ป็ร์ะกาศว2า โดียท��เป็�นการ์สมคัวร์ป็ร์�บป็ร์"งมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� ให์%เป็�นมห์าว*ทยาล�ยท��สมบ$ร์ณ� โดียจุ�ดีต�'งเป็�นมห์าว*ทยาล�ยขั้�'นให์ม2 เร์�ยกว2า "มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล" ม�ขั้อบเขั้ตดี6าเน*นงานกว%างขั้วางย*�งขั้�'น ตร์าพร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล พ.ศ. 2512 ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ พร์ะร์าชั้ทานนาม "มห์*ดีล"

อ�นเป็�นพร์ะนามขั้องสมเดี7จุพร์ะมห์*ตลาธ*เบศร์ อดี"ลยเดีชั้ว*กร์ม พร์ะบร์มร์าชั้ชั้นก เป็�นชั้�� อมห์าว*ทยาล�ยแทนชั้�� อมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�เดี*ม ในชั้2วงน�'ม�การ์จุ�ดีต�'งคัณะต2าง ๆ อ�กมากมายเพ��อให์%คัร์อบคัล"มท"กสาขั้าว*ชั้าท�'งส�งคัมศาสตร์� มน"ษยศาสตร์� ว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย� ดี�งน�'

-..พ.ศ. 2512 จุ�ดีต�'ง คัณะส�งคัมศาสตร์�และมน"ษยศาสตร์� -..พ.ศ. 2514 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยป็ร์ะชั้ากร์และส�งคัม -..พ.ศ. 2515 โอน คัณะท�นตแพทยศาสตร์� ไป็ส�งก�ดีจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย -..พ.ศ. 2515 โอน คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� ไป็ส�งก�ดีจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย -..พ.ศ. 2515 จุ�ดีต�'ง คัณะพยาบาลศาสตร์� -..พ.ศ. 2520 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยโภีชั้นาการ์ -..พ.ศ. 2521 จุ�ดีต�'ง คัณะส*�งแวดีล%อมและทร์�พยากร์ศาสตร์� -..พ.ศ. 2524 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยภีาษาและว�ฒนธร์ร์มเพ��อพ�ฒนาชั้นบท -..พ.ศ. 2524 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยและพ�ฒนาว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย� -..พ.ศ. 2528 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยนานาชั้าต* -..พ.ศ. 2532 จุ�ดีต�'ง ศ$นย�ศาลายา -..พ.ศ. 2533 จุ�ดีต�'ง คัณะว*ศวกร์ร์มศาสตร์� -..พ.ศ. 2536 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยร์าชั้ส"ดีา -..พ.ศ. 2539 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย�การ์ก�ฬา -..พ.ศ. 2540 จุ�ดีต�'ง คัณะส�ตวแพทยศาสตร์� -..พ.ศ. 2540 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นอณ$ชั้�วว*ทยาและพ�นธ"ศาสตร์� -..พ.ศ. 2542 จุ�ดีต�'ง คัณะกายภีาพบ6าบ�ดีและว*ทยาศาสตร์�การ์เคัล��อนไห์วป็ร์ะย"กต� -..พ.ศ. 2547 จุ�ดีต�'ง คัณะศ*ลป็ศาสตร์�

นอกจุากน�' ในป็.พ.ศ. 2525 ย�งไดี%จุ�ดีการ์ศ�กษาขั้ยายว*ทยาเขั้ตไป็ย�ง ว*ทยาเขั้ตศาลายา จุ.นคัร์ป็ฐม ดี%วย

-โร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ย

ป็ร์ะว�ต*มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล

ย"คัโร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล (พ.ศ. 2429 - พ.ศ. 2431)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์% ต�'งคัณะคัอมม*ต�' เพ��อจุ�ดีสร์%างโร์งพยาบาล โดียใชั้%ท��ดี*นส2วนห์น��งขั้องว�งห์ล�ง มาเป็�นท��สร์%างโร์งพยาบาลแห์2งแร์ก ชั้าวบ%านจุ�งน*ยมเร์�ยกว2า "โร์งพยาบาลว�งห์ล�ง" ในร์ะห์ว2างการ์สร์%างโร์งพยาบาลน�'น สมเดี7จุพร์ะเจุ%าล$กยาเธอเจุ%าฟ้Fาศ*ร์*ร์าชั้กก"ธภี�ณฑ� ไดี%ส*'นพร์ะชั้นม�ลง พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ร์�'อโร์งเร์�อนและเคัร์��องใชั้%ต2าง ๆ ในงานพร์ะเมร์"น6า ไป็สร์%างโร์งพยาบาล และเสดี7จุพร์ะร์าชั้ดี6า เน*นเป็@ดีโร์งพยาบาล พร์%อมท�'งพร์ะร์าชั้ทานนามโร์งพยาบาลว2า โร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล

ย"คัโร์งเร์�ยนแพทยากร์ (พ.ศ. 2432-พ.ศ. 2440)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ม�พร์ะบร์มร์าชั้าน"ญาตให์%จุ�ดีต�'งโร์งเร์�ยนแพทย�ขั้�'น ณ โร์งศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล โดียม�ชั้��อว2า โร์งเร์�ยนแพทยากร์ นอกจุากน�' สมเดี7จุพร์ะนางเจุ%าเสาวภีาผู้2องศร์� พร์ะบร์มร์าชั้*น�นาถึ พร์ะร์าชั้ทานพร์ะร์าชั้ทร์�พย�ส2วนพร์ะองคั� ให์%สร์%างโร์งเร์�ยนแพทย�ผู้ดี"งคัร์ร์ภี�และห์ญ*งพยาบาลขั้�'น ในบร์*เวณโร์งศ*ร์*ร์าชั้

พยาบาล น�บเป็�นโร์งเร์�ยนพยาบาลแห์2งแร์กขั้องป็ร์ะเทศไทย ในป็Kจุจุ"บ�น คั�อ คัณะพยาบาลศาสตร์� มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล

ย"คัโร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ย (พ.ศ. 2443 - พ.ศ. 2375)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว และสมเดี7จุพร์ะนางเจุ%าเสาวภีาผู้2องศร์� พร์ะบร์มร์าชั้*น�นาถึ เสดี7จุพร์ะร์าชั้ดี6าเน*นเป็@ดีต�กโร์งเร์�ยนแพทย� และพร์ะร์าชั้ทานนามโร์งเร์�ยนแพทยากร์ให์ม2ว2า โร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ย ในโอกาสน�'นโป็ร์ดีเกล%าฯ พร์ะร์าชั้ทานป็ร์ะกาศน�ยบ�ตร์ให์%แพทย� ร์" 2นท�� 8 จุ6านวน 9 คัน และพยาบาลร์" 2นแร์ก จุ6านวน 10

ในป็. พ.ศ. 2459 พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะมงก"ฏเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว โป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%สถึาป็นา โร์งเร์�ยนขั้%าร์าชั้การ์พลเร์�อนในพร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะจุ"ลจุอมเกล%าเจุ%าอย$2ห์�ว ขั้�'นเป็�น จุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย โดียไดี%ร์วมโร์งเร์�ยนร์าชั้แพทยาล�ยเขั้%าเป็�นคัณะห์น��งขั้องมห์าว*ทยาล�ย ม�ชั้��อว2า คัณะแพทยศาสตร์�แห์2งจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย ซ��งต2อมาเป็ล��ยนชั้��อเป็�น คัณะแพทยศาสตร์�และศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล

ในชั้2วงน�' เจุ%าพร์ะยาธร์ร์มศ�กดี*=มนตร์� เสนาบดี�กร์ะทร์วงธร์ร์มการ์ ร์�บพร์ะบร์มร์าชั้โองการ์ท6าจุดีห์มายถึ�งม$ลน*ธ*ร์7อกก�'เฟ้ลเลอร์� ขั้อให์%เขั้%ามาชั้2วยป็ร์�บป็ร์"งการ์ศ�กษาแพทย� โดียม� สมเดี7จุพร์ะเจุ%าน%องยาเธอเจุ%าฟ้Fามห์*ดีลอดี"ลยเดีชั้ กร์มขั้"นสงขั้ลานคัร์*นทร์� ทร์งร์�บภีาร์ะเป็�นผู้$%แทนฝ่Dายไทย และไดี%ขั้ยายห์ล�กส$ตร์เป็�นแพทยศาสตร์บ�ณฑ*ต ต2อมา ม$ลน*ธ*ฯ ไดี%ขั้ยายคัวามชั้2วยเห์ล�อไป็ถึ�งโร์งเร์�ยนพยาบาล และคัณะอ�กษร์ศาสตร์�และว*ทยาศาสตร์�ดี%วย

ย"คัมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� (พ.ศ. 2486 - พ.ศ. 2512)

มห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ไดี%ร์�บการ์สถึาป็นาขั้�'น โดียแยก คัณะแพทยศาสตร์�และศ*ร์*ร์าชั้พยาบาล คัณะท�นตแพทยศาสตร์� คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� คัณะส�ตวแพทยศาสตร์� จุากจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย มาต�'ง เป็�นมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� อย$2 ในส�งก�ดีกร์ะทร์วงสาธาร์ณส"ขั้ ในชั้2วงน�' มห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ไดี%จุ�ดีต�'งและโอนคัณะต2 า ง ๆ ม า ก ม า ย ไ ดี% แ ก2 -..พ .ศ . 2491 จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลจุ"ฬาลงกร์ณ�ตามพร์ะร์าชั้กฤษฎ�กาจุ�ดีวางร์ะเบ�ยบร์าชั้การ์กร์มมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� ในกร์ะทร์วงการ์สาธาร์ณส"ขั้ (ฉับ�บท�� 4)

พ .ศ . 2490

-..พ.ศ. 2491 จุ�ดีต�'งคัณะสาธาร์ณส"ขั้ศาสตร์�ตามพร์ะร์าชั้กฤษฏ�กาจุ�ดีวางร์ะเบ�ยบร์าชั้การ์กร์มมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�.ในก ร์ ะ ท ร์ ว ง ส า ธ า ร์ ณ ส" ขั้ (ฉั บ� บ ท�� 5).พ .ศ .2491

-..พ .ศ ...2498.โอนคัณะส�ตวแพทยศาสต ร์�ไป็ส� งก�ดีม ห์ า ว* ท ย า ล� ย เ ก ษ ต ร์ ศ า ส ต ร์� -..พ .ศ ...2500.จุ� ดี ต�' ง คั ณ ะ เ ท คั น* คั ก า ร์ แ พ ท ย� ขั้�' น ใ นม ห์ า ว* ท ย า ล� ย แ พ ท ย ศ า ส ต ร์� -..พ.ศ. 2501 จุ�ดีต�'งโร์งเร์�ยนเตร์�ยมว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย�ต2 อ ม า เ ป็� น คั ณ ะ ว* ท ย า ศ า ส ต ร์� ก า ร์ แ พ ท ย� -..พ .ศ . 2502 จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์�เชั้�ยงให์ม2 ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� เพ��อจุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�กคัณะห์น��งท��จุ�งห์ว�ดีเชั้�ยงให์ม2 ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ�กษาฝ่Dายแพทยศาสตร์�

และฝ่Dายว*ชั้าพยาบาลผู้ดี"งคัร์ร์ภี�และอนาม�ย ต2อมาเป็ล��ยนชั้��อเป็�น คัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลนคัร์เชั้�ยงให์ม2 .......-..พ.ศ. 2503 จุ�ดีต�'ง คัณะอาย"ร์ศาสตร์�เขั้ตร์%อน (ป็Kจุจุ"บ�นเป็�นคัณะเวชั้ศาสตร์�เขั้ตร์%อน)

และคัณะว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย� (ป็Kจุจุ"บ�นเป็�นคัณะว*ทยาศาสตร์� ) ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� โดียท�� สมคัวร์อบร์มคัวามร์$ %เร์�� องอาย"ร์ศาสตร์�เขั้ตร์%อนโดียละเอ�ยดีแก2บร์ร์ดีาแพทย�ท�'งห์ลาย ตลอดีจุนท6าการ์ศ�กษาว*จุ�ยเพ��อคัวามก%าวห์น%าขั้องว*ทยาการ์ทางการ์แพทย�เก��ยวก�บโร์คัเขั้ตร์%อนแห์2งป็ร์ะเทศไทย

• พ .ศ . 2507 จุ� ดี ต�' ง บ� ณ ฑ* ต ว* ท ย า ล� ย ใ น ม ห์ า ว* ท ย า ล� ยแพทยศาสตร์� เพ�� อแก%ป็Kญห์าการ์ขั้าดีแพทย� ชั้2วยเห์ล�อ ป็ร์�บป็ร์"งคั"ณว"ฒ* และสมร์ร์ถึภีาพขั้องแพทย� ร์วมท�'งเภีส�ชั้กร์ ท�นตแพทย� ให์%ม�คัวามร์$ %เห์มาะสมก�บสม�ยและชั้2วยว*จุ�ยป็Kญห์าการ์แพทย�การ์สาธาร์ณส"ขั้

• พ.ศ. 2508 จุ�ดีต�'งคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลร์ามาธ*บดี� ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�กคัณะห์น��ง เพ��อผู้ล*ตแพทย� อาจุาร์ย� พยาบาล ผู้ดี"งคัร์ร์ภี�อนาม�ย และพน�กงานว*ทยาศาสตร์� ตลอดีจุนบร์*การ์ป็ร์ะชั้าชั้น ผู้$%ป็Dวยไขั้% และ โอนคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลนคัร์เชั้�ยงให์ม2 จุาก มห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� ไป็ส�งก�ดี มห์าว*ทยาล�ยเชั้�ยงให์ม2

• พ.ศ. 2510 โอนคัณะแพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลจุ"ฬาลงกร์ณ� ไป็ส�งก�ดี จุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ยตามพร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*โอนก*จุการ์ ทร์�พย�ส*น ห์น�'ส*น ขั้%าร์าชั้การ์ ล$กจุ%างและเง*นงบป็ร์ะมาณขั้องมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� เฉัพาะท�� เก��ยวก�บร์าชั้การ์ขั้องคัณะ

แพทยศาสตร์� โร์งพยาบาลจุ"ฬาลงกร์ณ� ไป็เป็�นขั้องคัณะแพทยศาสตร์� จุ"ฬาลงกร์ณมห์าว*ทยาล�ย พ.ศ. 2510

• พ.ศ. 2511 จุ�ดีต�'งคัณะท�นตแพทยศาสตร์� พญาไท และ คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� พญาไท ในมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�ขั้�'นให์ม2อ�ก 2 คัณะ โดียคัณะท�นตแพทยศาสตร์� พญาไท ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ�กษาดี%าน ท�นตแพทยศาสตร์� และคัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� พญาไท ม�ห์น%าท��จุ�ดีการ์ศ�กษาดี%านเภีส�ชั้ศาสตร์�

• พ.ศ. 2512 เป็ล��ยนชั้��อคัณะว*ทยาศาสตร์�การ์แพทย�เป็�น คัณะว*ทยาศาสตร์�

ย"คัมห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล (พ.ศ. 2512-ป็Kจุ"บ�น)

พร์ะบาทสมเดี7จุพร์ะเจุ%าอย$2ห์�วภี$ม*พลอดี"ลยเดีชั้ ม�พร์ะบร์มร์าชั้โองการ์โป็ร์ดีเกล%าฯ ให์%ป็ร์ะกาศว2า โดียท��เป็�นการ์สมคัวร์ป็ร์�บป็ร์"งมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์� ให์%เป็�นมห์าว*ทยาล�ยท��สมบ$ร์ณ� โดียจุ�ดีต�'งเป็�นมห์าว*ทยาล�ยขั้�'นให์ม2 เร์�ยกว2า "มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล" ม�ขั้อบเขั้ตดี6าเน*นงานกว%างขั้วางย*�งขั้�'น ตร์าพร์ะร์าชั้บ�ญญ�ต*มห์าว*ทยาล�ยมห์*ดีล พ.ศ. 2512 ทร์งพร์ะกร์"ณาโป็ร์ดีเกล%าฯ พร์ะร์าชั้ทานนาม "มห์*ดีล"

อ�นเป็�นพร์ะนามขั้องสมเดี7จุพร์ะมห์*ตลาธ*เบศร์ อดี"ลยเดีชั้ว*กร์ม พร์ะบร์มร์าชั้ชั้นก เป็�นชั้�� อมห์าว*ทยาล�ยแทนชั้�� อมห์าว*ทยาล�ยแพทยศาสตร์�เดี*ม ในชั้2วงน�'ม�การ์จุ�ดีต�'งคัณะต2าง ๆ อ�กมากมายเพ��อให์%คัร์อบคัล"มท"กสาขั้าว*ชั้าท�'งส�งคัมศาสตร์� มน"ษยศาสตร์� ว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย� ดี�งน�'

• พ.ศ. 2512 จุ�ดีต�'ง คัณะส�งคัมศาสตร์�และมน"ษยศาสตร์�

• พ.ศ. 2514 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยป็ร์ะชั้ากร์และส�งคัม

• พ.ศ. 2515 โอน คัณะท�นตแพทยศาสตร์� ไป็ส�งก�ดีจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย

• พ.ศ. 2515 โอน คัณะเภีส�ชั้ศาสตร์� ไป็ส�งก�ดีจุ"ฬาลงกร์ณ�มห์าว*ทยาล�ย

• พ.ศ. 2515 จุ�ดีต�'ง คัณะพยาบาลศาสตร์�

• พ.ศ. 2520 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยโภีชั้นาการ์

• พ.ศ. 2521 จุ�ดีต�'ง คัณะส*�งแวดีล%อมและทร์�พยากร์ศาสตร์�

• พ.ศ. 2524 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยภีาษาและว�ฒนธร์ร์มเพ��อพ�ฒนาชั้นบท

• พ.ศ. 2524 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นว*จุ�ยและพ�ฒนาว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย�

• พ.ศ. 2528 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยนานาชั้าต*

• พ.ศ. 2532 จุ�ดีต�'ง ศ$นย�ศาลายา

• พ.ศ. 2533 จุ�ดีต�'ง คัณะว*ศวกร์ร์มศาสตร์�

• พ.ศ. 2536 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยร์าชั้ส"ดีา

• พ.ศ. 2539 จุ�ดีต�'ง ว*ทยาล�ยว*ทยาศาสตร์�และเทคัโนโลย�การ์ก�ฬา

• พ.ศ. 2540 จุ�ดีต�'ง คัณะส�ตวแพทยศาสตร์�

• พ.ศ. 2540 จุ�ดีต�'ง สถึาบ�นอณ$ชั้�วว*ทยาและพ�นธ"ศาสตร์�

• พ.ศ. 2542 จุ�ดีต�'ง คัณะกายภีาพบ6าบ�ดีและว*ทยาศาสตร์�การ์เคัล��อนไห์วป็ร์ะย"กต�

• พ.ศ. 2547 จุ�ดีต�'ง คัณะศ*ลป็ศาสตร์�

นอกจุากน�' ในป็.พ.ศ. 2525 ย�งไดี%จุ�ดีการ์ศ�กษาขั้ยายว*ทยาเขั้ตไป็ย�ง ว*ทยาเขั้ตศาลายา จุ.นคัร์ป็ฐม ดี%วย

การ์แพทย�แผู้นไทย

การ์แพทย�แผู้นไทย (Thai Traditional Medicine) ห์ร์�อ การ์แพทย�แผู้นโบร์าณ เป็�นคัวามพยายามจุะอธ*บายภีาวะต2างๆท��เก��ยวก�บส"ขั้ภีาพ ท�'งสภีาวะป็กต* และสภีาวะท��ผู้*ดีป็กต* (เป็�นโร์คั) โดียใชั้%ทฤษฎ�คัวามสมดี"ลขั้องธาต"ต2างๆในร์2างกายเขั้%ามาอธ*บาย ผู้สมผู้สานองคั�คัวามร์$ %จุากอ*นเดี�ย พ"ทธศาสนา และองคั�คัวามร์$ %ท��เร์าพ�ฒนาขั้�'นมาเอง โดียบร์มคัร์$การ์แพทย�แผู้นไทย คั�อ ท2านชั้�วกโกมาร์ภี�จุจุ� แพทย�ป็ร์ะจุ6าต�วขั้องพร์ะส�มมาส�มพ"ทธเจุ%าน��นเอง

การ์แพทย�แผู้นไทยอาจุห์มายถึ�ง กร์ะบวนการ์ทางการ์แพทย�ท��เก��ยวก�บการ์ตร์วจุ ว*น*จุฉั�ย บ6าบ�ดี ห์ร์�อป็Fองก�นโร์คั ห์ร์�อการ์ส2งเสร์*มและฟ้M' นฟ้$ส"ขั้ภีาพขั้องมน"ษย�ห์ร์�อส�ตว� การ์ผู้ดี"งคัร์ร์ภี� การ์นวดีไทย และห์มายคัวามร์วมถึ�งการ์เตร์�ยมการ์ผู้ล*ตยาแผู้นไทย ป็ร์ะดี*ษฐ�อ"ป็กร์ณ� และเคัร์��องม�อทางการ์แพทย� โดียอาศ�ยคัวามร์$ %ห์ร์�อต6าร์าท��ไดี%ถึ2ายทอดีและส�บต2อก�นมา[1]

การ์แพทย�แผู้นไทยอาจุจุะไม2ม�องคั�คัวามร์$ %ดี%านกลไกการ์เก*ดีโร์คั และเทคัน*คัทางศ�ลยกร์ร์มมากน�ก แต2ต%องม�องคั�คัวามร์$ %ดี%านกลว*ธ�ทางคัล*น*ก เชั้2น การ์ซ�กป็ร์ะว�ต* และการ์ร์�กษาดี%วยยา เพ�ยงแต2ขั้าดีห์ล�กฐานเ ชั้* ง ป็ ร์ ะ จุ� ก ษ� ท า ง คั ล* น* ก (Evidence-based clinical

knowledge) ซ��งก7มาจุากกฎขั้%อบ�งคั�บตามใบอน"ญาตป็ร์ะกอบโร์คัศ*ลป็ะ สาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทย ท��ว2า "ม*ให์%แพทย�แผู้นไทยกร์ะท6าการ์อ�นเป็�นว*ทยาศาสตร์�ใดี ๆ" น��นเอง ท6าให์%ไม2สามาร์ถึม�การ์ต�'งสมม"ต*ฐานและว*จุ�ยไดี%อย2างเต7มท��

การ์จุ�ดีการ์เร์�ยนการ์สอนสาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทย

ในป็Kจุจุ"บ�น ม�มห์าว*ทยาล�ยต2าง ๆ ห์�นมาให์%คัวามส6าคั�ญก�บการ์ผู้ล*ตบ�ณฑ*ตในสาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทยมากขั้�'น ซ��งการ์แพทย�แผู้นไทย ก�บ การ์แพทย�แผู้นไทยป็ร์ะย"กต� น�'นม�คัวามแตกต2างก�นชั้�ดีเจุน คั�อ การ์แพทย�แผู้นไทย เน%นการ์ว*น*จุฉั�ย การ์ร์�กษา และการ์จุ2ายยา ดี%วยห์ล�กการ์ขั้องการ์แพทย�แผู้นไทย และจุ2ายยาดี%วยสม"นไพร์ เพ�ยงแต2ม�ขั้%อจุ6าก�ดีในการ์ใชั้%เคัร์��องม�อและอ"ป็กร์ณ�ทางการ์แพทย�แบบตะว�นตก ซ��งต%องสอบใบป็ร์ะกอบโร์คัศ*ลป็ะเชั้2นเดี�ยวก�น แต2ขั้�'นทะเบ�ยนก�นคันละป็ร์ะเภีทก�น โดียมห์าว*ทยาล�ยท��เป็@ดีสอนการ์แพทย�แผู้นไทย ม�ดี�งน�'

• คัณะการ์แพทย�แผู้นตะว�นออก มห์าว*ทยาล�ยร์�งส*ต (ห์ล�กส$ตร์ว*ทยาศาสตร์บ�ณฑ*ต สาขั้าการ์แพทย�แผู้นตะว�นออก)

• คัณะว*ทยาศาสตร์� มห์าว*ทยาล�ยร์ามคั6าแห์ง (ห์ล�กส$ตร์ว*ทยาศาสตร์บ�ณฑ*ต สาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทย)

• คัณะการ์แพทย�แผู้นไทย มห์าว*ทยาล�ยสงขั้ลานคัร์*นทร์� (ห์ล�กส$ตร์ว*ทยาศาสตร์บ�ณฑ*ต สาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทย) [1]

• ว*ทยาล�ยการ์แพทย�พ�'นบ%านและการ์แพทย�ทางเล�อก มห์าว*ทยาล�ยร์าชั้ภี�ฏเชั้�ยงร์าย (ห์ล�กส$ตร์แพทย�แผู้นไทยบ�ณฑ*ต สาขั้าการ์แพทย�แผู้นไทย) [2]

• สาขั้าว*ชั้าว*ทยาศาสตร์�ส"ขั้ภีาพ มห์าว*ทยาล�ยส"โขั้ท�ยธร์ร์มาธ*ร์าชั้ [3]

ว*ธ�การ์ถึ2ายทอดีคัวามร์$ %ทางการ์แพทย�แผู้นไทย

ว*ธ� การ์ถึ2ายทอดีคัวามร์$ % ทางการ์แพทย�แผู้นไทย เป็�นล�กษณะ ป็ากต2อป็าก แล%วท2องจุ6า และ ต%องอาศ�ย ป็ร์ะสบการ์ณ� ท��ใชั้% การ์ส�งเกต จุดีจุ6าให์%ขั้�'นใจุ การ์ศ�กษา ว*ชั้าแพทย�จุ�งไม2ใชั้2ขั้องง2าย ต%องอาศ�ยคัวามมะนะ บากบ��น พากเพ�ยร์ และอดีทน เป็�น เวลาแร์มป็. เพ��อจุะไดี% จุดีจุ6า คั6าส��งสอน ไดี%แม2นย6า โดียคัร์$จุะสอนว*ธ�การ์ตร์วจุร์�กษาคันไขั้% สอนว*ธ�ป็ร์"งยา โดียเร์*�มจุาก สอน ให์%ร์$ %จุ�กส*�งต2างๆ ท��ใชั้%เป็�นส2วนป็ร์ะกอบขั้องยา ท�'งท��เป็�นพ�ชั้ว�ตถึ" และธาต"ว�ตถึ" ศ*ษย�จุะต%องท6าต�ว ใกล%ชั้*ดี คัอยสนใจุ ป็ร์นน*บ�ต* และ ต*ดีตาม ถึามไถึ2 เวลาท��คัร์$ ออกไป็ร์�กษาคันไขั้% นอกสถึานท�� ต%องคัอยต*ดีตาม เพ��อจุะไดี%เร์�ยนร์$ % และห์าคัวามชั้6านาญ จุากการ์ ส�งเกต อาการ์ขั้องคันไขั้% โดียคัร์$จุะอธ*บาย ให์%ร์$ %ถึ�ง ท��ต� 'งแร์กเก*ดีขั้องโร์คั ชั้��อขั้องโร์คั และยาส6าห์ร์�บ บ6าบ�ดีโร์คั ต%องให์% แม2นย6า

จุวบจุนสม�ยท��ม�ต�วอ�กษร์ใชั้% จุ�งม�การ์จุดีจุาร์�ก คัวามร์$ %ไว%ในท��ต2างๆ เชั้2น แกะไว%ในแผู้2นห์*น ไม% ห์ร์�อโลห์ะ โดียห์ว�ง ให์%ว*ชั้าแพทย� คังอย$2ไม2เส��อมส$ญ ส�บทอดีมาจุนม�การ์จุาร์�ก ห์ร์�อเขั้�ยน ลงในใบลาน และสม"ดีขั้2อย เร์�ยกว2า " พร์ะคั�มภี�ร์� ห์ร์�อพร์ะ ต6าร์า " ซ��งม�การ์คั�ดีลอกต2อๆ ก�นมา ขั้%อคัวามในพร์ะคั�มภี�ร์� ห์ร์�อ ต6าร์าแพทย� น�'น จุะกล2าว และจุ6าแนก ไว%ตามคัวามร์$ % คัวามเชั้�ยว ชั้าญ ขั้องคัร์$ ไดี%แก2 อาการ์ขั้องโร์คั ว*ธ�ร์�กษา อ�กท�'งสร์ร์พคั"ณยา สม"นไพร์ ไว%อย2างพร์%อมม$ล

การ์แพทย�แผู้นไทย ผู้$%เป็�นแพทย�สม�ยก2อน จุะต%อง ม�คัวามร์$ % คัวามสามาร์ถึ ในการ์ป็ร์"ง ยาเอง เพร์าะฉัะน�'น จุ�ง ต%อง เร์�ยนร์$ % เก��ยวก�บ พ�นธ"� สม"นไพร์ ตามแต2คัร์$ จุะเห์7นสมคัวร์ โดียในชั้�'นแร์ก จุะต%อง เร์�ยนร์$ % ชั้น*ดีขั้องสม"นไพร์ และคั"ณสมบ�ต* ตลอดี จุนถึ�งการ์เก7บร์�กษา ส2วนพ*ก�ดียา แต2ละชั้น*ดี น�'นศ*ษย� จุะต%องอาศ�ยการ์ส�งเกต" และจุดีจุ6าเอาเอง ชั้�'นท��สอง คั�อ การ์ศ�กษา จุากต6าร์า แพทย� จุะต%องศ�กษา จุากคั�มภี�ร์� ท�� บอก ล�กษณะ อาการ์ขั้องโร์คั และต6าร์า คั�มภี�ร์�สร์ร์พคั"ณ ท�� บอกร์สยาท�'งป็วง คั�มภี�ร์� ท��ต%อง ศ�กษา ในเบ�'องต%น คั�อ สม"ฎฐานว*น*จุฉั�ย ธาต"ว*น*จุฉั�ย โร์คัน*ทาน ป็ฐมจุ*นดีา มห์าโชั้ตร์�ต ต�กกศ*ลา สาโร์ชั้ ร์�ตนมาลา ชั้วตาร์ ต*จุร์ณส�งคัห์ะ ม"จุฉัาป็Kกขั้�นธ*กา เป็�นล6าดี�บ ขั้� 'นส"ดีท%าย คั�อ การ์ท6านายโร์คั ศ�กษา โดียตามคัร์$ ไป็เย��ยมผู้$%ป็Dวย เร์�ยกว2า ถึ�อล2วมยา ต2อมาจุะม�คัวามชั้6านาญ ขั้�'นเป็�นล6าดี�บ จุนร์�กษาเองไดี% จุ�งถึ�อว2า เร์�ยนจุบห์ล�กส$ตร์ และเป็�นห์มอท��ม�คัร์$แล%ว

ห์ล�กส$ตร์ ขั้องคัร์$บางคัน จุะสอนว*ชั้าไสยศาสตร์� ให์%ดี%วย เร์�ยกว2า ไสยร์�กษ� คั�อการ์ร์�กษาโร์คัภี�ยไขั้%เจุ7บดี%วยคัาถึา อาคัม และน�บว2า เป็�นว*ชั้าแพทย�แผู้นไทยแขั้นงห์น��ง ดี�งคัวามตอนห์น��งใน คั�มภี�ร์� ฉั�นทศาสตร์� ว2า

ผู้$%ใดีจุะเร์�ยนร์$ % พ*เคัร์าะห์�ดี$ผู้$%อาจุาร์ย�

เท��ยงแท%ว2าพ*สดีาร์ ท�'งคั"ณไสยจุ�งคัวร์เร์�ยน

ส�กแต2เป็�นแพทย�ไดี% คั�มภี�ร์�ไสยไม2จุ6าเน�ยร์

คัร์$น�'นไม2คัวร์เร์�ยน จุ6าน6าตนให์%ห์ลงทาง

สม"นไพร์ คั�อ ผู้ลไม% ผู้�ก พ�ชั้ เคัร์��องเทศ ส�ตว� แร์2ธาต" ท��ม�สร์ร์พคั"ณทางยาในการ์ร์�กษาโร์คัท��พบไดี%ตามธร์ร์มชั้าต* โดียสามาร์ถึใชั้%ส2วนต2าง ๆ เชั้2น ร์าก ผู้ล ใบ ล6าต%น ดีอก เป็ล�อกห์ร์�ออ��น ๆ น6าไป็ร์�บป็ร์ะทานไดี%ท�'งในร์$ป็แบบสดีและร์$ป็แบบแห์%งห์ร์�อแป็ร์ร์$ป็เป็�นยาไดี%

สม"นไพร์ไทย

คันไทยเร์าเม��อสม�ยก2อนม�การ์เร์�ยนร์$ %การ์ใชั้%สม"นไพร์ร์�กษาโร์คัต2าง ๆ ในห์ม$2บ%านก�นส�บทอดีต2อมาจุนถึ�งป็Kจุจุ"บ�น และ ถึ�อว2าเป็Fนภี$ม*ป็Kญญาท��บร์ร์พบ"ร์"ษส��งสมเอาไว%ให์%ล$กห์ลานไดี%ศ�กษาคัวามร์$ %และน6าไป็ใชั้%ป็ร์ะโยชั้น�

กล%วยน6'าว%า กล%วยน6'าว%าใชั้%ท6ายาไดี%ท�'งดี*บ และส"ก ม�ป็ร์ะโยชั้น�มากมายมห์าศาล อย2างเชั้2น กล%วยดี*บม�สาร์ฝ่าดีสมาน (Astringent)

จุ�งชั้2วยในการ์สมานร์�กษาอาการ์ท%องเส�ยท��ไม2ร์"นแร์งไดี% เป็�นการ์ย�บย�'งการ์เจุร์*ญเต*บโตขั้องแบคัท�เร์�ย นอกจุากน�'ย�งชั้วยป็Fองก�นผู้น�งกร์ะเพาะล6าไส%ไม2ให์%เชั้�'อโร์คัและอาห์าร์ท��ม�ร์สเผู้7ดีจุ�ดี เชั้2น พร์*ก เขั้%าไป็ท6าลายผู้น�งกร์ะเพาะ ล6าไส% โดียก*นคัร์�'งละคัร์��งผู้ลห์ร์�อ 1 ผู้ล อาการ์ท%องเส�ยจุะท"เลาลง และย�งชั้2วยร์�กษาโร์คักร์ะเพาะไดี%อ�กดี%วย

กร์ะชั้าย ตามต6าร์าถึ�อว2ากร์ะชั้ายเป็�นยาอาย"ว�ฒนะชั้�'นห์น��ง เป็�นยาเจุร์*ญอาห์าร์และบ6าร์"งธาต"ท6าให์%โลห์*ตห์ม"นเว�ยนดี�ขั้�'น ผู้*วพร์ร์ณผู้"ดีผู้2อง สดีใส ชั้ะลอคัวามแก2 แก%ใจุส��น แก%ว*งเว�ยน แน2นห์น%าอก แก%แผู้ลในป็าก แก%ฝ่.อ�กเสบ แก%กลากเกล�'อน

กร์ะเท�ยม กร์ะเท�ยมเป็�นพ�ชั้สม"นไพร์ท��ม�สร์ร์พคั"ณ คั�อ ชั้2วยลดีป็ร์*มาณขั้องคัอเลสเตอร์อลในกร์ะแสเล�อดี แก%อาการ์ท%องอ�ดี และแน2นจุ"กเส�ยดี โดียให์%ร์�บป็ร์ะทานกร์ะเท�ยมดี*บๆ คัร์�'งละป็ร์ะมาณ 5-7

กล�บห์ล�งอาห์าร์

ขั้ม*'นชั้�น ขั้ม*'นชั้�นนอกจุากจุะเป็�นสม"นไพร์ท��น*ยมน6ามาใชั้%เป็�นเคัร์��องเทศก�นมานานแล%ว ย�งม�สร์ร์พคั"ณเป็�นยาไดี%อ�กดี%วย เชั้2น เป็�นยาลดีกร์ดี แก%ท%องอ�ดี ท%องเฟ้Fอ แน2นจุ"กเส�ยดี ขั้�บลม อาห์าร์ไม2ย2อย แก%โร์คักร์ะเพาะ แก%ป็วดีท%อง แก%อาการ์เกร์7งกล%ามเน�'อ ท6าให์%การ์บ�บต�วขั้องล6าไส%ลดีลง

ขั้*ง ขั้*งเป็�นสม"นไพร์อ�กชั้น*ดีห์น��งท��ม�สร์ร์พคั"ณมากมายอย2างไม2น2าเชั้��อ ป็ร์ะโยชั้น�ขั้องขั้*งคั�อชั้2วยย2อยอาห์าร์ ลดีคัวามดี�น ชั้2วยให์%การ์

ไห์ลเว�ยนขั้องโลห์*ตดี�ขั้�'น ลดีร์ะดี�บไขั้ม�นคัอเลสเตอร์อล โดียการ์ดี$ดีซ�มคัอเลสเตอร์อลจุากอาห์าร์ในล6าไส% แล%วป็ล2อยให์%ร์2างกายก6าจุ�ดีออกทางอ"จุจุาร์ะ ชั้2วยลดีอาการ์อยากเสพยาขั้องคันต*ดียาเสพต*ดีไดี% บร์ร์เทาป็วดี ลดีไขั้% ลดีอาการ์เว�ยนศ�ร์ะษะ

ต6าล�ง ต6าล�งเป็�นสม"นไพร์พ�'นบ%านท��ม�ป็ร์ะโยชั้น�และม�คั"ณคั2าทางอาห์าร์ส$ง ต6าล�งถึ�อเป็�นยาเย7น ใบชั้2วยขั้�บพ*ษร์%อน ถึอนพ*ษไขั้% แก%อาการ์แพ% อ�กเสบ แมลงม�พ*ษก�ดีต2อย แก%แสบคั�น เจุ7บตา ตาแดีงและตาแฉัะ แก%โร์คัผู้*วห์น�ง และลดีน6'าตาลในเล�อดี

ตะไคัร์% ตะไคัร์%เป็�นสม"นไพร์ท��ม�ร์สเผู้7ดีร์%อน เฝ่M� อน และขั้มเล7กน%อย น*ยมน6ามาใชั้%เป็�นเคัร์��องป็ร์"งในการ์ป็ร์ะกอบอาห์าร์ท"กส2วนขั้องตะไคัร์% สามาร์ถึน6ามาใชั้%เป็�นยาร์�กษาโร์คัห์�ดี แก%ป็วดีท%อง ขั้�บป็Kสสาวะ และแก%อห์*วาตกโร์คั

กร์ะดี"มทอง เป็�นไม%ล%มล"กท��พบเห์7นไดี%ท��วไป็ตามท%องถึนน ห์ร์�อตามบ%านเร์�อนท��ป็ล$กอาศ�ยอย$2 เป็�นพ�ชั้ท��ขั้�'นไดี%ง2าย ใบจุะสากม�ส�เขั้�ยวเขั้%ม ดีอกเม��อบานเต7มท��จุะม�ส�เห์ล�อง ตามแพทย�แผู้นป็Kจุจุ"บ�นย�งไม2ไดี%ให์%การ์ยอมร์�บต%นกร์ะดี"มทองน�'มากน�ก แต2ทางแพทย�แผู้นโบร์าณและแพทย�แผู้นจุ�นน�'น ถึ�อไดี%ว2าต%นกร์ะดี"มทองน�'ม�สร์ร์พคั"ณทางยาท��สามาร์ถึชั้2วยร์�กษาโร์คัเบาห์วาน โร์คัห์�วใจุและคัวามดี�นไดี%เป็�นอย2างดี�

มะร์ะขั้�'นก มะร์ะขั้�'นกเป็�นสม"นไพร์พ�'นบ%านขั้องไทยอ�กชั้น*ดีห์น��งท��ม�ร์สขั้ม ม�สร์ร์พคั"ณในการ์ร์�กษาโร์คัเบาห์วาน ลดีน6'าตาลในเล�อดี แก%ไขั้% แก%ร์%อนในกร์ะห์ายน6'า

บ�วบก บ�วบกเป็�นพ�ชั้สม"นไพร์ท��ม�สร์ร์พคั"ณห์ลากห์ลายท�'งแก%อาการ์ชั้6'าใน ลดีคัวามดี�นโลห์*ต

ฟ้Fาทะลายโจุร์

แก%ไขั้%ท��ว ๆไป็เชั้2นไขั้%ห์ว�ดี ไขั้%ห์ว�ดีให์ญ2 ร์ะง�บอาการ์อ�กเสบ พวกไอ เจุ7บคัอ คัออ�กเสบ ต2อมทอนซ*ล ห์ลอดีลมอ�กเสบ ขั้�บเสมห์ะ ร์�กษาโร์คัผู้*วห์น�งฝ่. แก%ต*ดีเชั้�'อ พวกท6าให์%ป็วดีท%อง ท%องเส�ย บ*ดี และแก%กร์ะเพาะล6าไส%อ�กเสบ

เป็�นยาขั้มเจุร์*ญอาห์าร์

เพชั้ร์ส�งฆาต

เถึา : ร์�กษากร์ะดี$กแตก ซ%น โร์คัร์*ดีส�ดีวงทวาร์ ยาร์ะบายขั้�บพยาธ* แก%ป็วดี ขั้�บลมในล6าไส%

ใบและยอดีอ2อน : ร์�กษาโร์คัล6าไส%ท��เก��ยวก�บอาห์าร์ไม2ย2อย แน2นท%อง

น6'าคั�'นจุากล6าต%น : ร์�กษาโร์คัล�กป็@ดีล�กเป็@ดี คัวามผู้*ดีป็กต*ขั้องป็ร์ะจุ6าเดี�อน ห์$น6'าห์นวก และ

เล�อดีก6าเดีาไห์ล

โห์ร์ะพา

ใบสดี ม�น6'า ม�นห์อมร์ะเห์ย เชั้2น methyl chavicol และ linalool ฯลฯ ขั้�บลมแก%ท%องอ�ดีเฟ้Fอ ใชั้%เป็�นอาห์าร์ แต2งกล*�นอาห์าร์

แต2งกล*�นส6าอางบางชั้น*ดี เมล7ดีเม��อแชั้2น6'าจุะพองเป็�นเม�อก เป็�นยาร์ะบาย เน��องจุากไป็เพ*�มจุ6านวนกากอาห์าร์ (bulk laxative)

กร์ะเร์า

ใบ บ6าร์"งธาต"ไฟ้ธาต" ขั้�บลมแก%ป็วดีท%อง แก%ลมตานซาง แก%จุ"กเส�ยดี แก%คัล��นเห์�ยนอาเจุ�ยน และขั้�บลม

เมล7ดี เม��อน6าไป็แชั้2น6'าเมล7ดีจุะพองต�วเป็�นเม�อกขั้าว ใชั้%พอกบร์*เวณตา เม��อตาม�ผู้ง ห์ร์�อฝ่"Dนละอองเขั้%า ผู้งห์ร์�อฝ่"Dนละอองน�'นก7จุะออกมา ซ��งจุะไม2ท6าให์%ตาเร์าน�'นชั้6'าอ�กดี%วย

ร์าก ใชั้%ร์ากท��แห์%งแล%ว ชั้งห์ร์�อต%มก�บน6'าร์%อนดี��ม แก%โร์คัธาต"พ*การ์

น6'าสก�ดีท�'งต%นม�ฤทธ*=ลดีการ์บ�บต�วขั้องล6าไส% สามาร์ถึร์�กษาแผู้ลในกร์ะเพาะอาห์าร์ ในใบม�ฤทธ*=ขั้�บน6'าดี� ชั้2วยย2อยไขั้ม�นและลดีอาการ์จุ"กเส�ยดี

เ ก ล7 ดี ป็ ล า ห์ ม อม�สร์ร์พคั"ณทางสม"นไพร์ ใชั้%ร์าก ต%มน6'าดี��ม เพ��อแก%โร์คัต�บพ*การ์