iiler.iiliin tantm:szlkte ia kelimesi -y-a kknden gelen yaylmak, mehur olmak, peinden gitmek, bir kimsenin taraftar olmak, yardmcs olmak, ayrlmak frkalamak vb. Anlamlarn ifade eden bir kelimedir.[footnoteRef:2] [2: Muhammad b. Muhammad murteza ez-Zebid, Tacu'l-Urus min cevahiri'l-Kamus, daru'l hidaye, -y-a, cild 21 s. 301.]

Deyimsel tanmna gelince, eyh Mfid yle tantmtr: '' m'minlerin emiri Hz. Ali'ye velyet yoluyla balanan, onun Peygamberden sonra faslsz halifeliine inanan, hilafet makamnda ondan ncekilerin immetini tanmayan, itikatta onu kendinden nce hi bir halife tabi olmayan mstakil bir nder kabul eden kimselere denir.[footnoteRef:3] [3: eyh mfid H.413, Evilu'l Maklt, tehkik: eyh ibrahim el-Ansri. el-Mu'temer el-Alemi li elfiyyeti'-eyh mfid, H.1413, s. 35 arapasi ise: - - - - .]

ehristani yle tantmaktadr:ia zellikle Ali'ye (r.a) taraftar olanlardr. Onun imamet ve hilafetinin anlam ak veyahut kapal nas ve vasiyetle sabit olduunu kabuk edenler. nanclarna gre imamet Ali evlatlarndan bakasna intikal etmez, eer ederse bu bakasnn bir zlm veya kendilerinin takyyeleri sebebiyledir.[footnoteRef:4] [4: Muhammed b. Abdlkerim e-ehristan, el-Milel ve'n-Nihal, ev. Prof. Dr. Mustafa Z slam Mezhepleri. Ensar neriyat stanbul, Mays 2005. 6. ia, S. 147 Arapas ise yledir: . . . : . (el-Milal ve'n-Nihal, muessesetu'l-halb s. 146) ]

iiliin pek ok alt mezhep varken ben sadece Pakistan'da var olan drt mezhebini tantmakta iktifa ediyorum.mamler:1. mamler:ehristaniye gre imamiyye Hz. Peygamber'in vefatndan sonra Hz. Ali'nin vasfna ima edilerek deil, bizzat kendisine iaret edilmek suretiyle zhir nas ve gerek bir tayinle imam olduunu iddia edenlerdir.[footnoteRef:5] [5: Z, imamiyye, s. 163 Arapas: (ehristani, s.162)]

sma'iller.Bunlar balangta hep imamilerdir sadece imam ca'fer'den sonraki imam'da imamlerden ayryorlar ylece imam ca'fer'den sonra imamiyye iasnn inand imam musa kazime imam olarak kabul etmeden imam ca'ferin buyuk olu isma'ile imam olarak inaniyorlar. Bu ayrnt ehristani'nin el-Milel ve'n-nihel'de bulunmaktadr.[footnoteRef:6] [6: ehristani, s. 191.]

Zeydler:Zeyd b. Ali b. -Hseyn b. Ali b. Eb Tlib'in (radyallahu anh) mensuplardr. imamet Ftma (r.a) evlatlarnda devam edeceini belirterek, bakalarnn imam olmasnn ciz olmadn ileri srmlerdir. Onlara gre Fatma neslinden olan , lim, cesur ve cmert olan kimseler imamet davas ile ortaya ktklarnda ister Hasan isterse Huseyin neslinden olsunlar onlara imam olarak itaat etmek vciptir ..Zeydiyye, imamet zelliklerini haiz bulunan iki imamn iki ayr yerde ortaya kmasn ciz grm onlardan her ikisine de itaatn gerekliini ortaya koymutur.. Zeyd b. Ali, usul konularnda Mu'tezile'nin ba ve lideri, Vasl b. Ata el-Gazzali'nin rencisi oldu. Zeyd itizal mezhebini ite bu zattan ald; bu sebeble Zeyd'in mensuplarnn hepsi mutezil oldu. Zyedin duunceleri arasnda daha stn (efdal) varken daha az feziletlinin (mefdul) imamet caizdir Ahkam konusunda daha stn olana danlr ortaya kan meselelerde onun verecei hkme gre hareket edilir.[footnoteRef:7] [7: Z Zeydiyye s. 157-158.]

Bohrler:Bohriler isma'ililerin Pakistan'daki alt ksmdr. bunlarn erkekler zel bir apka takyorlar kadnlar da ozel bir tesettr takyorlar. Bohrilerin merkezi kerai ehrindedir. Bunlarn hatta mescidin minaresi bile zel bir ekil'de bina edilir. Minaresi sekiz ke ile yaplr. Karaideki merkezi caminin ad "tahiri mescit'tir" o da sadar ilesindedir. Sadar konak gibi pakistandaki buyuk ehirlerin merkezine denir. Genel'de bohri olmayanlara camiye ieriye girmeye izin vermiyorlar ve her cami iin bir gvenlik var. Ben iki farkl camiye girmeye altm fakat izin verilmedim. Camide sadece nama klnmaz, akm ve bohri toplumuyla bal iler de ynetilir. Bu iler genel de ofisler gibi sabah'ta idare edilir bana da gvenlik sabah'ta gelmemi sylemiti hal bu ki bohriler iin cami har zaman aktr. Bir kez ocukken benim medresedeki rehmetli olan snf arkadam mua'z b. Ahmed, ki o da tamirci olan kendi aabisiyle beraber olarak ieriye girmiti ve bana har namaz'dan sonra matem etmelerini sylemitir. Pakistan'da ii Vaizlere Zakir denir ve programn meclis denir. Camiler dnda imam bargah yada imam bara adl yerler ayrtlmaktadr. mam bargah'ta matem, meclis gibi dier faaliyetler, Z'l-Cenah adl at beslemek ve medreseler yaplmaktadr. Pakistan'da bugnk limlerden birisi eyh Ali ehidi, zakirleden en nl olan ise karai ehrindeki Talib Cevheri'dir. Eski nl alimlere gelince "Sibhetu'l-Mercan Fi sar Hindistan" adli eserin muellifi gulam ali azad el-Huseyn el-Vasit el-Belgirami (. 1220/1785)de ii biri idi. Seyyid ali han medeni (.1120) kapsaml bir alim idi. Hadis alanndaki eserle yledir: "el-Derecatu'r-Refia fi Tebekati'-ia", "Riyadu's-Salikin fi erhi es-Sehife el-Kamile es-Seccadiyye" Medreseler ve niversitelerden birisi bakent slamabad'da var olan Camia-i Kevser'dir.Pakistan'da iiliin varl:Temuz 2009'deki CIA Factbook'un aratrmasna gre Pakistan'da iilerin varl %20'dr ayrca karai niversitesi'ndeki demografik aratrma enstitusuna gre oran %12-15'tr.[footnoteRef:8] Akide aratrma merkezi adli ii bir sitesinde var olan oran %30'tur.[footnoteRef:9] PEW aratrma merkezinin 2009'deki yapt aratrmasna gre oran %10-15dr. Nufus says ise 17-26 milyondur.[footnoteRef:10] Prof. Dr. Hasan Onat'n Veli Nasr'n Foreign Affairs, Temmuz/Austos 2006'da yaynlad "When the Shiites Rise" isimli makaleden nakil ettii oran ise %20 ve toplum nfus 165.8 milyonun 33.2 milyon iidir.[footnoteRef:11] [8: shtiaq, s. 81-82] [9: www.aqaed.com e-iatu fi'l-Alem, Pakistan, pakman200@yahoo.com. 1Muherrem 1425 http://www.aqaed.com/shia/world/pakistan/ 5-09-2015 18:27.] [10: www.pewforum.org Polling And Analyss October 7, 2009 Religion, Mapping The Globel Muslim Population. http://www.pewforum.org/2009/10/07/mapping-the-global-muslim-population/ 5-9-2015.] [11: Onat, s. 209. Ve makale sitesi ise udur: https://www.foreignaffairs.com/articles/iran/2006-07-01/when-shiites-rise 05-09-2015 saat 19:01]

Pakistan'da genel de iilerin mezhep yaamaktadr. Onlar da imam, isma'il ve zeydlerdir. Fakat genel'de hepsi imamilerdir diye grnyorlardr ve aralarnda fark edilmez. Ancak isma'ililerin iki alt ksm farkl grnmektedir onlarda bir aa hanilerdir bir de bohriler diye isimlendiriliyorlar, bunlar kendi ayr bir tantma ttmektedirler.Hint ktasndaki ii alimleri tanmak iin aada verilen eserlerde fayda grnmektedir.1. es-Seyyid ebu'l-hasan kemir, "teracumu'l-ulemai'l-kamilin".2. el-hekim es-seyyid ali akber el-hind, "teracumu'l-ulema".3. Hidayet huseyin b. Vilayet huseyin el-hind, "tuhfetu'l-a'yan fi tazkireti fudeli Hindistan".4. es-seyyid huseyin arif en-nekv, "tezkira ulema-i imamiyye Pakistan" bu eser aslnda urduca'dadr ve Farsaya da evirilmitir. Ayrca bunun bir eser daha var. O da "barr-i segir ke imamiyya musennifin"dir.5. es-seyyid ali neki (doum tarihi 1324), "teracum mehir ulemai'l-hind" buna "tarihu'l-meahir" da denir.6. el-mevla muhammad ali el-kemir el-leknev, "nucumu's-sema fi teracumi'l-ulema".7. el-mirza mehd b. muhammad ali el-kemir el-leknev, "tekmiletu nucumi's-sema".8. es-seyyid ali han el-meden, "selafetu'l-asr".9. es-seyyid i'caz huseyin b. Mir muhammad keli el-kentor el-leknev (1240-1286)"uzuru'l-ikyan fi teracumi'l-e'yan".Ayrca pakistan'da iilerin en byk medreselerden birisi Lahor ehrinde var olan cami'atu'l-Muntazar dir onun resmi sitesi yle dir: www.jamiatulmuntazar.com Alehinde yazlan orduca'da en kapsamli kitap dizi ise barelv akmna mensup olan Mevlana Muhammad Ali irazi'nin yazd eserlerdr. O da akaid-i ce'feriyye (4 cilt) fkh ce'feriyye (4 cilt), tuhfe-i ce'feriyye (5 cilt) amir muaviye'nin dmenlerin ilm muhasebesi (2 cilt) ve mizanu'l-kutub 1 ciltlik eserlerdir. Urduca'da alehinde yazlan kitaplarn bir arada toplad sitesi ise yledir. Radd e Shia Urdu Books: http://islamic-forum.net/index.php?showtopic=16642