2451_argia

7/25/2019 2451_argia

http://slidepdf.com/reader/full/2451argia 1/52

Elkarrizketak

Ainhoa Aznarez

Erri de Luca

Joxe Manuel Odriozola

Guggenheimen kontratu berria

2,4 milioi dolar urtero

gatibu izateko

Udalerri euskaldunak epaitegietan

Euskararen Legeak ez ditu babesten

2 0 1 5 e k o m a r t x o a r e n 1 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 1 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

. e u s

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia


2015EKO MARTXOAREN 1 A 3

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus:Jon Torner. Multimedia: Axier Lopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.

Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi, Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia,Olatz Korta, Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, MariKarmen Loiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde.

HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña.Tel: 559 473163. Faxa: 559 476001. Bizkaia: Eleizalde 1,2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa:GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel:948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza. Euskal Herria: 145 euro. Espainia: 145 euro.Beste atzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. KomunikazioBiziagoa S.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Elkarrizketak

Ainhoa Aznarez

Erri de LucaJoxe Manuel Odriozola

Guggenheimenkontratuberria

2,4milioi dolarurtero

gatibuizateko

Udalerri euskaldunak epaitegietan

Euskararen Legeak ez ditu babesten

2 0 1 5 e k o m a r t x o a r e n 1 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 5 1 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

. e u s Azaleko argazkia:

DANI BLANCO

Azala: ANTZA

KOMUNIKAZIO GRAFIKOA

ASTEKO GAIAUDALERRI EUSKALDUNAK JOMUGAN Euskaraz bai, baina

ondoan gaztelania badu. ONINTZA IRURETA AZKUNE / 4

PERTSONAIAAINHOA AZNAREZ: «Euskal Herria da gure herria eta

Nafarroa gure estatua». REYES ILINTXETA / 10

GAIAKERRI DE LUCA: «Ez naute isilduko». ANE IRAZABAL / 16

IRITZIAREN LEIHOA

AI AMA! LEGEA GARBIÑE BIURRUN MANCISIDOR / 18IRISMENA, ONARPENA, ERAGINA MIKEL IRIZAR / 20EUSKAL ZINEMAREN LORALDIAZ ENEKO OLASAGASTI / 21GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 19TXANDAN Argazki bat. JOANES ETXEBARRIA / 20BERTSO BERRIAK Eledun. AITOR SERVIER / 22

ERDIKO KAIERA

GUGGENHEIM AKORDIO BERRIA Gasolina garestiagotitaniozko barkuarentzat. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 24

KIMUAK Delicatessen mokaduak. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 27JOSU MARTINEZ: «Ihesaldi baten berri duzunean, sinpatia

sentitzen duzu protagonistarekiko». ITZIAR UGARTE IRIZAR / 28

LITERATURA IGOR ESTANKONA / 30MUSIKA MONTSERRAT AUZMENDI / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 32ALEA Tripak, burutik paseak. ONINTZA IRURETA AZKUNE / 33ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 34LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 35DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 36

TERMOMETROA

JOXE MANUEL ODRIOZOLA: «Bortxaren monopolioadaukanak haren kontakizuna etxetik dauka».

MIKEL ASURMENDI / 38TORTURA «Torturaren laborategia izan da Euskal Herria».

IGOR AGIRRE / 42ARRASATEKO MEATZERREKA AUZOA Urtetan kaltetutako

eremuari arnasa eman. AMAIA UGALDE BEGOÑA / 44OROIMEN HISTORIKOA Lemoatxako miliziano errepublikarra,

iluntasunetik argira. URKO APAOLAZA AVILA / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 47EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 47NET HURBIL Ukraina mehatxu militar sinesgarrien gurpil

zoroan. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48

MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko martxoaren 1a, 2.451. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

7/25/2019 2451_argia


4 2015EKO MARTXOAREN 1 A

ASTEKO GAIA

UDALERRI EUSKALDUNAK JOMUGAN

AR IT ZE AK A RA ZOA K DA K AR TZ A. C ar lo sUrquijok lan asko dauka, urte luzez gogoraritu direlako beharrean udalak. Euskarazbizitzeko eskubidea bermatzeko neurri era-ginkorrak hartu dituzte eta Espainiako Esta-tua ate ondoan da galga jartzeko.

Gobernu ordezkariak era guztietako eska-kizunak egin dizkie udalei. Erabilera planak,

hizkuntza irizpideak, kontratazio irizpideak,elebitasun eskaerak, diru-laguntzak... nola aridiren egiten galdetu die. Gaztelania hiztuneneskubideak urratu direla iruditu bazaio, epai-tegietara eraman ditu udalak.

Euskararen Legea makuluEspainiako Gobernua Euskararen Legearenirakurketa zurruna ari da egiten. Udalek elebitan aritu behar dutela dio. Euskal Autono-mia Erkidegoko errealitate soziolinguistikoanitza kontuan hartuta, zenbait udalerritanaurrerapen ederra litzateke udal administra-

zio jarduna euskaraz eta gaztelaniaz egitea,tokitan delako euskara egoera horretatik.Carlos Urquijoren helburua ordea, ez da eus-kal hiztunen eta gaztelania hiztunen, guztien,eskubideak babestea. Hala balitz, oporrak hartzeko betarik gabe aritu beharko lukeEAEko administrazioei helegiteak ipintzen,euskal hiztunen eskubideak etengabe urra-tzen direlako.

1982an onartu zen Euskararen Legeak bazuen atal bat zeinaren arabera gune euskal-dunetan administrazioak euskara hutsean ari-tzerik izango zuen. Konstituzio Auzitegiak

ordea, atzera bota zuen. Gaur egun, udal eus-

kaldun asko ia euskara hutsean ari dira laneaneta Euskararen Legearen irakurketa murriz-taileak epaitegietara eraman ditu. Kontseilu-ko idazkari nagusi Paul Bilbaok hala dio:“Pandoraren kutxa zabal daiteke orain. Teo-rian, Urquijok printzipio konstituzionalak defendatu behar baditu, euskararen ofizialta-suna ere defendatu beharko luke. Baina ari

gara ikusten nora jotzen duen: esan digu zen-bat udalek ez duten errespetatzen EuskararenLegea, UEMA Udalerri Euskaldunen Man-komunitateko kideei egin dizkie eskakizu-nak”. Euskararen Legea du makulu. Hala ere,Bilbaok gogorarazi du Eurokartari begiradiezaiokeela Espainiako Gobernuak, hark dioenaren arabera, administrazio dokumen-tuek euskaraz balio osoa izango bailukete.

Eta orain zer?Itxura onik ez du. Zarauzko eta Lasarte-Oria-ko udalek aldeko epaia izan dute –hizkuntza

irizpideetan eta kontratazioetan, hurrenezhurren–, baina Lekeitioko Udalak badu kon-trako epaia udal erabakien agiriak Gobernuordezkaritzara euskara hutsez bidaltzeagatik.Kontseiluko eta UEMAko ordezkariek ezdute itxaropen handirik. Auzitegiak ez diraoso euskaltzaleak.

Eusko Jaurlaritzari udalok babestea egoki-tzen zaiola azpimarratu dute UEMAk etaKontseiluak. Bilbaoren ustez, orain bi gauzaegin daitezke: Euskararen Legea eskuan epai-tegietan defendatzen saiatu, eta horrek aurre-rabiderik ez badu Legebiltzarrera eraman.

“Jaurlaritzak uste badu Euskararen Legearen

Jo dezagun herriko biztanleen %80 euskalduna dela. Udalak bere jarduna euskaraz egitealortu du, gaztelaniari aurrea hartuta. Ez da erraza izan, baina herritarrak ohitu dira

udalarekin duten harremana euskaraz izatera. Orain badator Carlos Urquijo, EspainiakoGobernuaren ordezkaria EAEn, eta dio euskara hutsean ez dagoela aritzerik. Ez ditu eraman

epaitegietara gaztelania hutsean ari diren administrazioak.| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

Euskaraz bai, bainaondoan gaztelania badu

7/25/2019 2451_argia



irakurketa zurruna egiten ari direla, baina legehorrek berak aukerak ematen dituela, epaike-

tetan egon beharko luke udalerrien defen-tsan. Kontrako epaiak egon daitezkeelaaurreikusita B plana ere eduki beharko luke.Hau da, baloia Legebiltzarrean utzi behar daeta pentsatu zein moldaketa egin behar zaiz-kion legeari halako gauzak saihesteko”.

Udal Legeak ekar lezakeenaUdalei hainbat eskumen emateko aukerak sortzen ditu Udal Legeak, eta bide horretaneuskaldunen eskubideak babesteko. Udalek euskara sustatzeko eskumenik ez dute, teo-rian, baina praktikan egin egiten dute. Udal

Lege proposamenak aurrera egiten badu,udalek euskara bultzatzeko eskumena izangodute. Adibideren batean garbi jasotzen duhainbat agiri mota euskara hutsean egin ahal-ko dela. Zirrikituak zirrikitu, lege zurruna

idatzi dutela uste du Miren Segurola UEMA-ko koordinatzaileak: “Adibidez, hizkuntza

paisaia udal denek ele biz eduki behar duteladio, ez du interpretaziorako aukerarik ema-ten. Kataluniako legeak dio ‘gutxienez katala-nez’ egongo dela. Legea onartzeko gehiengoaedukita, ez onartu bihar bertan gure kontraerabiliko den legea”.

Udalak epaitegietanUdalerri euskaldunetako udalek, euskarahutsean ari diren horiek, epaitegietan galtze-ko arrisku handia dute. Lekeitioko Udala daaurrekaria. Ezin dute bat eginda borrokatueta udal asko txikiak dira. Esan dute ekono-

mikoki epaiketei aurre egitea ezinezkoaizango zaiela. Beraz, aurrera jarraitzea era-bakitzen badute babesa eta laguntza behar-ko dute, eta atzera egitea hautatuz geroitzulpen lanetan hasi beharko dute. Alabai-

Kontseiluak eta UEMAk otsailaren 28rako manifestazioa deitu dute Donostian, “Oztopoen gainetik euskaraz biziko gara!” lelopean.

Babeslea: Bilboko Udala

G ARI G ARA IAL DE / A RGAZKI PRESS

7/25/2019 2451_argia


na, euskaraz dau-katen guztia gaz-telaniara eramatea ez dadoan. Dena dela, itzulpen gastuaez litzateke urtetako euskararennormalizazioan emandako atzerapau-so nagusia. Udalarekin batik bat ida-tzizko harremanak normalizatzeko urteasko behar izan dira, eta badakigu, eremuformalean, ele bitan aritzeko aukera emanda

zein erraza den g aztelaniazko testuetarajotzea. Bi hizkuntzetan hastea atzerakadahandia litzateke.

Bilbaoren ustez, erabaki irmoa hartu dutenudaloi aitortza eta babesa erakutsi behar zaie:“Ez diot zentzu paternalistan, egiten ari dire-na txalotzen dugu. Esan behar diegu ez dau-dela bakarrik, eta ez direla bakarrak”. Kon-tseiluko komunikazio buru Saioa Rodriguezek ondorengoa gaineratu du: “Orain udalei ego-kitu zaie erantzukizuna, baina ez da beraiek bakarrik kudeatu behar duten kontua, ardurapolitikoa duten horiek guztiek dute erantzuki-

zuna”.

Hau ez da Urquijoren eroaldia

Ez da Espainiako Gobernuaren ordezkaria-ren apeta, Espainiako eta Frantziako Esta-tuek Euskal Herriko hizkuntza neurrietanesku hartzeko duten politika baizik. Espainia-ko Gobernuak Nafarroan duen ordezkariak (Carmen Albak) ez du Urquijok duen ospe-rik, hainbesterainoko lanik izan ez duelako.Haren ordez, Nafarroako Gobernua bera arida. Adibide ona da Baztango Udalarena.UEMAk erabilera planak udalbatzarretara ezeramatea aholkatu zieten udalei, Olaztikoaurrekaria baitzuten. Udalerri hartako hiz-kuntza irizpideak errekurritu zituen Nafarro-

ako Gobernuak eta epaia kontrakoa izan zen.Baztanen udalbatzarrera eraman dituzte hiz-kuntza irizpideak, eta Gobernuak helegiteajarria du. Beste udalerrietako hizkuntza iriz-pideak ere udalbatzarrera eramango balituztepatu bera izango lukete.

Frantziako Gobernuak ere garbi utzi duzein den Estatuko hizkuntza. Bi adibide ema-tearren, Estatu ordezkari Patrick Dallennesek helegitea ezarri zion Hendaiako HerrikoEtxeari, ikastolari eraikin bat uzteagatik, etaUztaritzeko Herriko Etxea ere epaitegietaraeraman du Dallennesek berak, udalean eus-

kara hizkuntza ofizial izendatzeagatik. n

Euskal AutonomiaErkidegoan 75 udalerritan arituda Carlos Urquijo. Udal jardun

batekin baino gehiagorekinsartu den udalerrietan,

prozeduran urrutieneko egoeraharrapatu duen udal jarduna(erabilera plana, kontratazio

irizpideak...) hartu dugu kontuanmapa koloreztatzeko. Eguneratze

lanetan gorabeheraren bat izan daiteke.Mapa ulertzeko argibide gehiago alboko

orrialdean.


2015EKO MARTXOAREN 1 A6

“Jaurlaritzak uste baduEuskararen Legearenirakurketa zurruna egiten aridirela, baina lege horrek berakaukerak ematen dituela,epaiketetan egon beharko lukeudalerrien defentsan”

Paul Bilbao, Kontseilua

7/25/2019 2451_argia




Abaltzisketa46 Aizarnazabal4

Alegia6 Altzo34 Amoroto246 Andoain4 Aretxabaleta46 Arrasate4 Astigarraga4 Atxondo4 Aulesti46 Azkoitia4Beasain4Belauntza6Bermeo 246Berriatua6Deba4Eskoriatza24Ezkio-Itsaso4

Gaztelu6Hernani4

Irura46Izurtza24Lasarte-Oria4Lazkao45Legazpi4Mallabia24Mañaria24Munitibar2Mutriku2346Ondarroa24Ordizia4Ormaiztegi4Otxandio246Segura6Urretxu4Usurbil46

Villabona4

Zizurkil4 Aduna6

Albiztur4 Altzaga6 Amezketa6 Anoeta4 Antzuola6 Arama6 Aramaio6Beizama6Berastegi16Bergara456Eibar24Elgeta6Elgoibar345Errenteria45Errezil4Gaintza6Getaria4

Ibarra4Itsasondo6

Leaburu-Txarama6Lekeitio46Lezo4Lizartza6Oiartzun46Oñati456Orexa6Orio4Pasaia246Soraluze4Zerain1

Azpeitia46 Tolosa356Zarautz23Zestoa46Zumaia46

Errekerimendua: Eskakizun hutsa, epaitegietara jo gabe Helegitea: Epaitegietara jo du Urquijok

Carlos Urquijo Gobernu ordezkariak hizkuntza irizpideen kontra jo du batean eta bestean. Batzuetan hizkun-tza irizpideak osorik errekurritu ditu, eta beste askotan irizpide horien azpiatalez galdezka ibili da edo epaite-gietara eraman ditu.

1 UEMAko kide izatea.

2 Erabilera plana: Udala euskalduntzeko egiten den plana. Plana betetzeko hizkuntza irizpideak ezartzendira. Erabilera plana, hizkuntza irizpideak epe zehatz batean betetzera iristeko bitartekoa da.

3 Hizkuntza irizpideak: Udal batek bere barne eta kanpo jardunerako zehazten dituen irizpideak, baiahozkoak baita idatzizkoak ere. Adibidez: nola jokatu herritarren aurrean, nola izango diren barrukoharremanak, langileek zein hizkuntza eskakizun bete beharko dituzten…Urquijok jomugan izan dituen irizpide zehatzak:

4 Kontratazio irizpideak: Demagun udalak enpresa bat kontratatu behar duela zerbitzu bat emateko.Enpresentzako baldintzak argitaratuko ditu eta horien artean izaten dira hizkuntza baldintzak. Espainiakoordezkariak baldintza horietan hizkuntza irizpideak sartu izana errekurritu du.

5 Diru-laguntzak: Udalak diru-laguntzak emateko oinarriak prestatzen dituenean hizkuntza irizpideak ezartzen ditu. Esate baterako, diruz laguntzen diren kultur ekitaldien iragarkietan euskara erabiltzekobetebeharra ezartzen du.

6 Elebitasun eskaerak: Udalek beren erabaki guztiak Gobernu ordezkaritzara bidaltzeko betebeharra dute,legez. Erabaki horiek euskaraz hartzen dituzte udal askok, eta barne dokumentuak direnez, ez dira itzul-tzen. Udaletan hartzen diren erabaki horiek euskaraz bakarrik bidaltzeagatik jo du Urquijok udalen kontra.

Jomugan jarritakoak:75 udal, Gipuzkoako Foru Aldundia, UEMA eta Urola-Kosta mankomunitatea.

Espainiako Gobernu ordezkariak ipinitakoerrekerimendu eta helegiteak

7/25/2019 2451_argia




Orain arte nola moldatu dira UEMAko udalerriakeuskara hutsez?Urquijorik ez zebilen. Orain etorri da [barrez ari da].Katalunian ere lege bera dago. Han mila zirrikitubaliatu eta askoz aurrerago ailegatu dira. Guri ezdigute lagatzen.

Nahiz eta Espainiako Gobernuaren esku-hartzerikez izan, neurriak hartzen zituzten.

Adibidez, udal batek erabilera plana onartzen dueneanEusko Jaurlaritzaren aldeko txostena behar du. Legela-

riak esaten du plan hori legala den ala ez. Gure nego-ziazioak horren baitan izan dira, urtetan. Hasieran jar-tzen genuena jartzen genuela aldeko txostena egitenziguten. Gero, “euskara hutsez” baino, “euskaraz” jar-tzeko esaten hasi ziren. Ondoren, “euskaraz, baina hiz-kuntza eskubideak errespetatuz” ipintzeko. Bestelakobeherapenak ere izan ditugu. Azkeneko gomendioa“euskaraz ere” jartzeko izan da. Hori ez dugu onartu-ko. Nora goaz “euskaraz ere egingo da” esanez, gauzaasko eta asko euskaraz baino ez garenean ari egiten?

Euskararen Legeak ele bitan egitea eskatzen du.Ez da euskararen legea. “Euskaraz ere” egiten uzten

du, baina “euskaraz” tamainan. Dena gaztelaniaz egi-ten den eremuan “euskaraz ere” egitea urrats bat izandaiteke, baina erabat euskaraz bizi den udalerrian?

Azpeitiko Udalean euskaraz eta gaztelaniaz jardutea,gaztelaniaren mesedetan aritzea da.

Gaztelania hutsez lasai ederrean funtzionatzendute hemen medikuek, poliziak, suhiltzaileek. Zerbi-tzu publikoen ehuneko handi bat oraindik gaztelaniahutsez ari da. Euskara hutsez egitea da delitua. Horixediferentzia.

Bi hizkuntzetan egiten hasteak zein ondorio izangolituzke?

Ekonomikoki, itzulpen lan izugarria egin beharkolitzateke. Normalizazioaren ikuspegitik, akats larriada. Beti gaztelaniaz ikasi duen belaunaldia adibidez,

ohitu da euskaraz irakurtzera, dela aldizkaria, delaudaleko bandoa... Dena ele biz egingo balitz, jendea-ren joera, bereziki belaunaldi zaharrenena, gaztelaniazirakurtzea da. Euskara hutsez egiteak ez du esan nahierdaldunei hizkuntza eskubideak urratzen zaizkienik.

Arazoak badituzte, bitartekoak jartzen dira konpon-bidea aurkitzeko. Ez du zentzurik ordea, herrian lauerdaldun daudelako dena ele biz egiteak.

Lau erdaldun dauden herrian euskaldunen etaerdaldunen hizkuntza eskubideak errespetatzekoadibide bat azalduko?Herriko festa programa euskara hutsez dago, eta oha-rra dator, esanez norbaitek gaztelaniazkoa behar baduudaletxean galdetzeko. Han eman egiten zaio. Non-bait hizkuntza eskubide guztiak errespetatzen badiraudalerri horietan da. Guztiei erantzuteko prestatutadaude, beste asko ez bezala. Pediatrarekin gaztelaniazegin behar, epaitegian beste hainbeste. Urquijok ez duhorrelakorik errekurritzen.

Nork babestu behar ditu udalak?

Goi administrazioak. Eskumena Eusko Jaurlaritzarenada. Bitartekoak jarri beharko lituzke Euskararen Legeahobetzeko, euskararen normalizaziorako izan beha-rrean, oztopo bihurtzen ari den guneetan behintzat.

Udalerri euskaldunentzat lege babes berezia beharal da?Udalerriok hizkuntza politika bereziak behar dituzteeta politika horiek legalak izan daitezen lege babesberezia behar dute. Eusko Jaurlaritzak ulertu behardu Barakaldoko eta Azpeitiko hizkuntza politikak ezin direla berdinak izan, errealitate soziolinguistikoaoso bestelakoa delako.

“Nonbait hizkuntza eskubide guztiakerrespetatzen badira udalerrieuskaldunetan da. Guztiei,euskaldunei eta erdaldunei,erantzuteko prestatuta daude, besteasko ez bezala”

Miren Segurola, UEMAko koordinatzailea

«Herrian lau erdaldun daudelako denaele biz egiteak ez du zentzurik»

U E M A

7/25/2019 2451_argia


Harpidetza bakoitzarekin,

are independenteago

Argia Eguna Usurbilen: Gure balioak elkarrekin praktikan bizitzeko eguna

Durangoko Azokaren harira, #darpidegu harpidetza kanpaina arrakastatsua

Ki e Amonarrizen Az en Txora i eria i uruaren argita pena

“Gure esku dago” : giza-katearen jarraipena egiteko medioen arteko elkarlanaren sustatzaile

ARGIA English kanala martxan, nazioartean Euskal Herriaren berri emateko

rekarietatearen aurpegiak eta Auzolan esperientziak sailak argitaratu ditugu astekarian urte osoan zehar

Hainbat ekimenen zuzeneko jarraipena egin dugu: Ondarroako Topaketa Feministak, Herri Harresiak,

Zestoako TS Fundicionesen langileek egindako itxialdia eta Iruñeako abortu eskubidearen aldeko manifestazioa

Bidea urratu duten bertsoak liburuxka plazaratu genuen

2014ko urtarrileko Presoen Euskal Herriratzearen aldeko manifestazioaren posterra

Eus araz o a itatez o azetaritza seina atzen uten ARGIA Sarien 25. E izioa

Gure independentzia harpidedunak zareten

pertsona eta talde askoren sarean oinarritzen da

Eskerrik asko ARGIAzale! Zure ekarpenari esker hau guztia egin dugu:

Egizu. Egiozu.

Jarri ekonomikoki zure tanta

etorkizuna margotzen jarrai dezagun

ARGIA astero 12 euro baino ez*

ARGIA hilean behin 4 euro baino gutxiago**

Eskaerak: 943 371 545 | [email protected] | www.argia.eus/harpidetza

*145 euro urtean. Igorpenetan ordainketa behin edo bi zatitan egiteko aukera (46 zenbaki + 11 Larrun + Urtekaria) ** 41 euro urtean (11 zenbaki + 11 Larrun)

7/25/2019 2451_argia


Euskara etxean ikasi zenuen?Bai. Ama Antzuolakoa da eta ni han bizi izannintzen 4 urte bete arte. Ondoren Iruñera eto-rri eta San Fermin ikastolara joan nintzen. AitaMelidakoa da eta euskaldunberria. Funtziona-rioa zen eta urtetan aritu zen goizeko zazpieta-tik bederatzietara euskaltegian jo eta ke ikasten.

Magisteritza ikasi zenuen. Bokazioz?Gustukoa nuen eta gainera estereotipoek indar handia dute. Haurren heziketa emaku-

meen alorreko zerbait bezala ikusten da asko-tan eta ni bete-betean sartzen nintzen paperhorretan: lehengusu-lehengusina txikiekinjolasean ari ginela ni beti maistra nintzen.Haur hezkuntza hautatu nuen. Oso polita da.

Orain irakaskuntzan ari zara, baina berdintasu-naren inguruko gaiak lantzen.Bai. Orain duela urte batzuk genero ikuspegi-tik lanean ari gara udalekin eta ikastetxeekintailerrak antolatzen. Ez da behar den guztiaegiten, baina zerbait behintzat bai. Saiatzengara gure curriculum vitae horretako vitae atala

bereziki indartzen. Askotan ikasketa eta titulupila dugu baina bizi esperientziak ez dira lan-tzen. Ondorioz, maiz gertatzen da, adibidez,bizitzan zehar sortzen diren gatazkak ez daki-gula kudeatzen. Gu horretan tinko ari garalanean, nahiz eta diru murrizketa izugarriak izan azken bolada honetan.

Datuak oso kezkagarriak dira. Gazteen arteankontrol harremanak oso ohikoak direla dioteikerketek. Atzeraka goaz?Berdintasunaren ameskerian bizi gara. Asko-tan neska-mutilekin solasean haiek esaten

dizute berdintasunean bizi garela, baina

hamaika aldiz entzundako zerbait ari diraerrepikatzen, besterik ez. Errealitatea osobestelakoa eta kezkagarria da. Ikaragarria da,adibidez, zer alde dagoen gizon eta emaku-meen soldaten artean: Estatuan %23koa etaNafarroan %29koa baino gehiago. Eta Nafa-rroan ere enpresetako zuzendaritza postue-tan %10 besterik ez gara, administrazioan ia%50 garen bitartean. Horrek esan nahi dusakonki jorratu beharreko alorra dela. Nafa-rroa ez doa esaten diguten bezain ongi.

Gizonek bezala jokatzen duten goi karguetakoemakumeak lortzea da helburua?Nik uste dut ezetz. Argi dago emakume geroeta gehiago iristen bagara postu horietara ere-dua aldatuko dugula. Bat edo birekin ezin daezer egin androzentrismo sisteman bizi gare-lako, sistema patriarkalean, eta aldaketak ezdira soilik kopuruak eta kuotak, horiek beha-rrezkoak izanda ere. Esparru guztietan ikus-ten da oraindik oso emakume gutxi dagoelagoi postuetan, unibertsitatean %60a izanda.

Azken urte hauetan formakuntza handiko


Ainhoa Aznarez Igarza, Iruñean jaioa 1971koabuztuaren 4an, “Zapatero eta Obama bezala, baina haiekizarrarekin eta ni izarrik gabe”. PSNko kide kitikoa. 2003tik2007ra Iruñeko Udaleko zinegotzia. Feminista etaeuskalduna. Ahotsak , Bakearen Aldeko Emakumeen taldekopartaidea izan zen eta egun Nafarroako EmakumeAurrerakoien Federazioko presidentea eta erakundehorretako presidente ordea da Espainiako Estatuan. Lanbidezirakaslea eta genero berdintasunerako hezitzailea da.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

«Euskal Herria da

gure herria etaNafarroa gure estatua»Feminista, aurrerakoia, euskalduna eta oraindik PSNko bertso askea,

baina denbora gutxirako.

| REYES ILINTXETA |

Argazkiak: Dani Blanco

AINHOA AZNAREZ

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



gero eta emakume gehiago daude. Lehen esa-ten ziguten emakumeek formakuntza horilortutakoan, sarbidea izango genuela enpre-setan eta administrazioan, baina orain ikustenari gara hori ez dela egia. Gu esparru publi-kora joan gara, baina gizon asko ez dira joan,neurri berean, esparru pribatura. Oraindik emakumeok lan gehiago egiten dugu etxeangizonezkoek baino eta horrek kostu batdauka denontzat. Sistemaren errua da, hala

ere eroso bizi dira batzuk horrela. Oso motelgoaz eta izugarri kostako zaigu, adibidez,Danimarkan edo Finlandian guraso biek duten eskubide berdintasun mailara iristea.Borondate politikoa ikusten da han.

Legez bermatu behar dira kuotak?2007ko Berdintasun legeak dioena da ekintzapositiboak egin behar direla egoera eta arazozehatzak zuzentzeko. Hauteskundeetarakozerrendak prestatzerakoan eragiten du, adibi-dez; administrazioan ez horrenbeste, merituenzerrendak daudelako, eta enpresa pribatuetan

ere ez. Hor sustatzen dena da enpresa bakoi-tzak bere berdintasun plana egin dezan, bainaduela bizpahiru urte horretarako ematen zirendiru-laguntzak amaitu ziren Nafarroan etahori aitzakiatzat hartuta-edo, orain dena geldi-rik dago. Inork ez du behartuko enpresa batbere berdintasun plana egitera dirurik ez dago-enean. Volkswagenek, 4.500 langile ingurure-kin, ez dauka berdintasun planik.

Goi postuetan emakume gehiago egonez gero,zer aldatuko litzateke?Ordutegiak, adibidez. Lan otorduak edo arra-

tseko bilerak ez lirateke horren maiz egingo.

Emakumeok erotuta bizi gara ordutegi horie-kin haurrez, adinekoez, gaixoez eta etxeazarduratu ahal izateko.

Ordutegiaz gain, zer beste ekarpen egin deza-kegu emakumeok?Bizitzeko beste modu bat. Ekoizpenarihorrenbeste garrantzirik ez eman eta erre-produkzioari, aldiz, gehiago. Modu berean,gerrak ez lirateke eguneroko notizia izango.

Emakume batek, ama batek ez du gerra batsortuko bere seme-alabak hara bidaltzeko.Izan ere, kasu askotan ikusi da nola sortudiren emakumeen sareak gerran daudenherrialdeen artean. Ustelkeria gutxiago lego-ke, gizonek haien buruaz duten arrakastarenideia nagusia dirua pilatzea delako. Kapitalis-moaren otso hori behar dugu b izitzeko?Gauzak aldatu behar dira. Gurean otorduegokiak soilik eskolan izaten dituzten hau-rren egoera edo jubilatuen pentsioekin bizidiren familiak sistema horren isla dira.

Politikan baino lehen, UGT sindikatuan arituzinen. Nola iritsi zinen horra?UGT sindikatuan hainbat lantegitako langi-leei euskara klaseak ematen hasi nintzen.Ondoren esan zidaten sindikatuaren ardurahartzeko Sakanan. Nik nahi nuena zen UGTk Sakanan euskarari bultzada ematea, hutsunehandia zegoelako horretan. Horrez gain, lanhandia egin genuen sindikatuen arteko bata-suna lortzeko hainbat aldarrikapen sindikale-tan, lan istripuen kasuan, adibidez. Gusturaibili nintzen han. Kosta egin zitzaidan hasie-ran, oso gizonezkoen eremua zelako eta ni,

gainera, gaztea, sartu ber ria. Kosta egin

Syrizarengobernuanemakumerikez“Guk hemendiksinadurak bildugenituen horrenaurka. Ezkertiaraurrerakoi etasistema aldatzekosortu denmugimenduhorretan ezin daulertu nola ezduten emakumerikgobernuan.Ez dakitpresidentearennahia zen edo hor

egon nahi duenemakumerik ezzegoen, baina osokeinu zakarra izandela uste dut”.

7/25/2019 2451_argia



AINHOA AZNAREZ

zitzaidan, baina errespetua lortu nuen eta osogustura aritu nintzen. Hori bai, egun osoaautoan ematen nuen han-hemenka, egunbatzuetan 500 kilometro egiten nituen.

Sakanak langabezia maila altuenetakoa duegun Euskal Herrian. Zergatik dago bereziki

zigortua?Beti politika alderdikoia sartu delako. Ez doaez aurrera ez atzera eta familia asko bizi dahor. Estrategikoki oso toki ona da zerbait eginnahi izanez gero, baina sekula santan ez da horezer egin. Ez da borondate politikorik izan.

Sakanatik Iruñeko Udalera zinegotzi 2003tik2007ra.Lizarbek proposatu zidan zerrendan joatea.Hasieran zalantzak izan nituen politikan sar-tzeko, baina azken finean dena politikadenez, sindikatua utzi eta udalean sartu nin-

tzen, independente gisa. Ezin Barcina eta Iri-bas burutik kendu. CDNrekin gehiengoazuten eta bozketa gehienen emaitza 15-12izaten zen. Hainbesteko lana egitea, aldezaurretik emaitza zein izango zen jakinda, etsi-garria zen. Udaletxean emakumeon ahotsaeta euskara aditua izatea nahi nuen. Oso urteinteresgarriak izan ziren.

Orain politikako lehen lerroa utzita, erosoago?Haur hezkuntzan eta berdintasun alorreanlanean, baina aspalditik bezala, hainbat herrimugimendutan buru-belarri: Nafarroako

Ezkerreko Junta Errepublikanoan, AldaketaSozialaren Aldeko Batzarrean, COMFINemakumeen eta feministen berrogei elkar-teen koordinadorako presidentea naiz eta horgelditu gabe ari gara lanean. Bestalde, CC ize-neko GKEko kidea naiz eta udan Malira joa-nen naiz haur eta gazteekin lan egitera. Politi-kagintzan ari naiz, baina atzeko lerroan.

Sozialista kritikoa. Erreferentziazko ahotsa zara?Nintzen.

Bertso aske bat PSNn?Baliteke. Nik nahi dudana da mugimendusozialak elkartu eta honi buelta eman. Alda-keta sakona gauzatu, hemendik abiatuta.

Hauteskundeek aldaketa hori ekarriko dute?Sumatzen da. Ni baikorra naiz. UPN jaitsiko

da eta UPN-PSN-PP eta haiekin elkartzenahal diren beste indar txikiagoek ez duteboterea lortuko. Zerbait berria eta ona etorri-ko da. Gauza da aldarrikapen asko dagoelabaina oso atomizatuak: osasungintza, hez-kuntza… Erronka da horiek guztiak elkar-tzea. Aldaketa Sozialaren Aldeko Batzarreanoso jende anitza gabiltza. Parlamentura era-man ditugu gure aldarrikapenak, behetik gora, eta UPN-PSN-PP kenduta beste alder-di guztiek onartu egin dituzte. Herriak hamai-ka gauza egin eta erakundeetara eramanditzake.

Baina zuk PSNn jarraitzen duzu?Urtebeteko parentesia daukat. Urtebeteankuota ez baduzu ordaintzen kanpoan geldi-tzen zara. Horretan nago. PSNko sektorebatekin ados nago, baina argi dago gauzak Madrilen erabakitzen direla.

Desengainu handia hartu duzu alderdi sozialis-tarekin?Baina antzeko zerbait gertatzen da bestealderdi batzuetan ere, ezta? Gauzak ez diraNafarroan erabakitzen, Bilbon baizik, adibi-

dez, eta nik aldarrikatzen dut Nafarroa osobat: Euskal Herria gure herria eta Nafarroagure estatua. Herri batek estatua behar du etaNafarroa estatua da. Nik hori aldarrikatzendut. Hor daude Gipuzkoako nafarrak, Bizkai-ko nafarrak… Baina denak nafarrak gara.

Bat egiten duzu, beraz, Nabarralderen ideiekin?Bai. Euskal Herria dugu kultura eta hizkun-tzaren alorrean, baina politikoki Nafarroada estatua. Horretarako egin behar duguna

Emakumeenbakardadea“Emakume batekzer egin dezakeministerio edo goipostu batean?Ondorengokarguetan ezbadago emakumegehiago, ezinizango du ezeraldatu”.

PSNdesegitebidean?“PSNk bereburuaz beste egindu. Jende askoengainatutasentitzen da.Sinesgarritasunagaldu dute. PSOEestatuko alderdia

da, baina nik nireNafarroadefendatu behardut”.

7/25/2019 2451_argia



AINHOA AZNAREZ

da aldaketa sakon bat: beste prozesu konsti-tuziogile bat, estatu guztiek erabakitzeko etaautodeterminaziorako eskubidea izan deza-ten. Estatuak aldatzen dira, gizartea aldatzenda, baina nik ez dakit zer gertatzen den

Espainiako erresuma honetan: hiltzen ariden ereduari irtenbidea eman ordez, horrieutsi. 78ko Konstituzioa aldatu behar daaldarrikapen asko dagoelako, baina PSOEk ez du hori buruan. Kontraesankorra da.PSOEk beti aldarrikatu du erabakitzekoeskubidea norberaren gorputzean, esatebaterako, eta zergatik ez herri batentzat?Zergatik izan behar dugu demokraziarenbeldur?

Erriberako aspaldiko sozialistak nola daude?2007an, Nafarroa Bai eta Ezker Batuarekin

hitzarmena egiteko aukera galarazi zigute-nean, haietako asko joan ziren. Eta orainduela urtebete, UPNri mozio zentsura azke-nean ur errean gelditu zenean, beste askok berdin egin zuten. Alderdiaren oinarriak desegiten ari dira eta horrek ez dio onik egi-ten alderdiari. Lider batek ausardia izan behardu erabakitzen dena aurrera eramateko eta ezbadute onartzen, gestora bat izendatu, Madri-len bezala, eta akabo. Hemen lider bat faltazaie.

Laura Perezek eskatuko balizu berarekin joate-

ko Podemos-eko zerrendan, onartuko zenuke? Aspalditik ezagutzen dut Laura. Oso jatorrada, zintzoa, koherentea, hemengoa… Nafa-rrak oso bertakoak gara eta Laurak eginduena izan da Nafarroa anitz hori elkartzea.

Joan Bosch ere ezagutzen dut. Hemen bizida, baina ez da hemengoa. Agian oso ikuspe-gi paletoa da, baina izan ditugun aurreko espe-rientziak ikusita, nola beti hemendik kanpohartzen diren erabakiak, jendeak nahiagoizan du hemengo bat hautatzea. Presidenteizateko oso gauza positiboak ditu: gaztea,emakumea, diskurtso berri bat duena konsig-

netatik aparte… Guk Aldaketa Sozialaren

Aldeko Batzar rean ditugun oinarriak diraLaurarenak. Hiru urtetan jorratu ditugunideiak Laurak bere egin ditu. Denok nahidugu aldaketa, kontua da mahai gaineangutxieneko oinarri batzuk ipintzea eta gero

gobernu anitz hori mantentzea. Zaila izangoda hori.

EH Bildurekin hitzarmenik egin daiteke?Zergatik ez? Alderdi bat da. Ez dut ulertzenzergatik hainbeste mamu eta hainbeste bel-dur. Beno, orain mamua Podemos da. Lehen“que vienen los vascos ”, orain “que vienen los de Podemos ”. Lehen momentuetan aldarrikapennazionalak alde batera utzi behar dira oinarriminimo batzuetan ados jartzeko. Larritasunegoerei irtenbidea eman behar zaie. Hori dapremiazkoena.

Itzuliko zinateke politikaren lehen lerrora?Ez dut planteatu. Nik jarraitzen dut oinarriz-ko politika egiten eta behean egiten dugunagoian jasotzen bada eta ateak irekita badaude,ikusiko dugu. Aldaketa sakona aurrera era-man behar da 19 urtez boterean egon denUPN oposiziora bidaltzeko.

Ekaineko Nafarroa, nolakoa?Ilusioz, bestelako diskurtsoez eta kolorezbetea: ekologisten berdea, feministenmorea… Parlamentua kolorez bete behar

dugu. Zaila izango da, Nafarroa zorpetutautziko digutelako. Hezkuntza eta osasungin-tza ahulduta eta Nafarroak behar ez dituenLos Arcoseko zirkuitua edo Arena pabilioiabezalako proiektu faraonikoekin. Sosik gabeezin da gauza handirik egin eta horrek epeertainera dakar boto-emaileen esperantza gal-tzea. Ezkertiarrok segituan gure gobernueizaplazteko ederrak ematen dizkiegu, oso kri-tikoak garelako. Bakea eta lasaitasuna behardugu gobernu anitz honek bere lana egindezan egoera ekonomiko zail horretan.Denok batera, goian daudenak eta herrita-

rrok. n

“Nafarroan klientelismoa apurtu behar da. Azaroaneratu zen Nafarroako Elkarrizketa Sozialerako Kontsei-lua da horren adibidea. Enpresarien Konfederazioarekin

batera hor agertzen dira CCOO eta UGT, baina horiek ezdira sindikatu bakarrak. LABek, esate baterako, izuga-rrizko indarra du administrazioan. Nik ez dut onartzendiru gehiena haiei soilik ematea eta Barcinaren aldame-nean argazki guztietan agertzea. Horrekin apurtu eginbehar da”.

Erregimena

AZKEN HITZA

MariaChivite“RobertoJimenezekinegona da eta ezdakar baterealdaketarik. Ez duegoera samurra:alderdiadeseginda,sinesgarritasuna

galduta… Ez dalan erraza. Ikusikodugu zer gertatzenden maiatzean.PSNkoezkertiarrek ezdute PSN-n bereburua ikusten etabeste alderdibatzuengana jokodute”.

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



AHT saboteatu egin behar dela esateagatik kartzelan amaitu dezake idazle italiarrak. De Lucak,ordea, esandakoari eusten dio. Halere, adierazpen askatasunean mugak badaudela uste du.

ERRI DE LUCA

IKASKETARIK GABEKO INTELEKTUALA, autodi-dakta, hebreera klasikoaren maitale laikoa etaalpinista; zaila da Erri de Luca (Napoli, 1950)esaldi batean xehatzea. Liburuak idazten hasibaino lehenago obrero, kamioilari eta igeltse-

ro izan zen Fiat-ek gobernaturiko Turinen.Lotta Continua ezker muturreko mugimen-duaren militante garaiak ziren horiek, Italiakogazte iraultzaileek Bartzelonako anarkistak inspirazio iturritzat zituzten egunak.

Ondoren hitzak josteari ekin zion, eta berekabuz hizkuntza zaharrak ikasten eta itzultzenhasi zen. Jiddisha eta hebreera klasikoa ditugeroztik bidelagun. 1989an bere lehen elebe-rria idatzi zuen: Non ora, non qui (Orain ez,hemen ez). Literatura lehorra,bizitzaren ikuspegi gordina era-kusteko. La Parola Contraria

(Kontrako Hitza) da De Luca-ren azken sorkuntza. Sumindu-raz idatzitako liburuxka horre-tan AHTren kontrako sabotajeababesten du, salaketa jarri dion

Turin Lyon Fer roviaire kon-tsortzioaren aurrean. Bere ele-berrietan nagusi den lehortasun berarekinerantzun digu.

“AHT sabotatu egin behar da. Artaziek hesiakmozteko balio dute. Hori ez da terrorismoa”.2013an Hu ff ington Post hedabideari egin

zenizkion adierazpen horiengatik bost urtekokartzela zigorra eskatu dute zuretzat.Elkarrizketa horretan adierazitakoa berrestendut. Ziur naiz Turin-Lyon arteko AHT alfe-rrikako egitasmoa dela, eta beraz, bidezkoairuditzen zait azpiegitura sabotatzea. Val diSusako herritarrek 25 urte daramatzate

AHTren kontra borrokatzen, baina ez mate-rialki hau edo bestea eginez, borondatez bai-zik. Bailarak ezetz esan dio egitasmoari.Badaki mendi horiek amiantoz beteta daude-la eta harriak pozoia isurtzen hasi direla. Valdi Susako herritarren sabotajea prebentzio

borroka bat da, izan ere, ingurumenaren hon-

damendi bat saihestu nahi dute. Etorkizu-nean negar egin beharrean suntsiketa ekidinnahian dabiltza.

Salaketan nabarmendu dute zure hitzek “delitu

egitera bultzatu dezaketela”. Ekintzaile askorenerreferentzia izaki, “irakasle txartzat” jotzenzaituzte.Hori baino harago doaz. Akusazioak dio nirehitzek eragina izan dezaketela pertsonenjokabideetan. Halere, inork ez dit erakutsi nik esandakoaren eta ekintza jakin baten artekokonexio zuzenik. Lehenik eta behin, ni eznaiz inoren irakasle, eta iritziekin ez dut kate-drarik ezarri nahi. Tamalez, nire kontrako

sorgin ehiza hasi dute. Plazapublikoa erabili baitut komuni-tate txiki bateko herritarren

borroka defendatzeko. Azkenurteetan Turingo fiskaltzak 1.000 prozedura judizial hasiditu AHTren kontrako ekin-tzaileen aurka. Horregatik, nireahotsa isilarazi eta zentsuratunahi dute. Nahikoa izan da

enpresa frantziar batek (Turin Lyon Ferro- viairek) salaketa jartzea. Turingo fiskaltzak onartu egin du, artxibatu beharrean.

Zergatik?Italiarentzat Turin-Lyon AHT azpiegitura

estrategikoa delako. Kosta ala kosta eginbehar dela dirudi. Horregatik militarizatudute Susako bailara. Kuriosoena zera da,ordea, ez dela izan Estatua nire kontra altxatuden ahotsa, enpresa pribatu bat baizik.

Salaketan zure iraganari egin diote erreferen-tzia, legaltasunaren mugan bizi izan zarela esa-nez. Etsenplua emateko erabakia al da?Fiskaltzak nire ibilbide guztia zigortu nahiduela dirudi. AHTren kontrako adierazpenak nire biografia politikoaren jarraipena izangobalira bezala. Horrek ez du ez hankarik, ez

bururik. 1970eko hamarkadan gazte iraultzai-

«Ez naute isilduko»

| ANE IRAZABAL |

“Val di Susako herritarren

AHTren kontrako sabotajeaprebentzio borroka bat da,ingurumenaren hondamendi batsaihestu nahi dute”

7/25/2019 2451_argia



ERRI DE LUCA

lea nintzen, mugimendu iraultzaile bateko kide.Orain, ordea, ez dut komunitate bat ordezka-tzen. Gizabanako bat naizen heinean, nireburuari bakarrik zor diot leialtasuna. Gainera,40 urte hauetan idazle bilakatu naiz eta hitzarenerabilera aldarrikatzen dut. AHTren inguruanesandakoak ez du zerikusirik nire iraganarekin.

Hain zuzen, zure azken liburuxkan “kontrako

hitza” erabiltzea defendatzen duzu. Adierazpenaskatasunari buruz hainbeste mintzatzen arigaren uneotan, askatasun horrek ba al dumugarik?Bai, noski. Norberaren adierazpen askatasu-na bukatzen da besteari min egiten diozunmomentuan.

Askoren ustez, Charlie Hebdo aldizkariarenaurkako atentatuak kolokan jarri du modernis-mo kulturanitza. Amaitu al dira txantxak?Charlie Hebdo, azken mendeetako mugimenduanarkistaren azken adierazlea da niretzat.

Botere faktikoei aurre egiteko lotsagabekeriaaldarrikatu zuten. Ez zioten inori edo ezerikontzesiorik egin nahi. Baina Islamarekikobegiramenik ez izateak iraintzat edo arnegu-tzat jotzen dute musulman askok. Gazteanintzenean lau hitzetik behin birao bat bota-tzen nuen. Adinak arduratsuago bihurtu nau.Ez naiz sinestuna, baina denbora pasa ahalaerabaki dut jainkotasuna ez iraintzea, ondoandaukadana mindu dezakedalako. Bestearenlarruan jartzea falta zaigu gehienetan.

Arrazoiaren eta fedearen arteko borroka berri

baten aurrean al gaude?

Sentimendu erlijiosoa hunkiberagoa bihurtuda azken 20 urteetan. Beroegia esango nuke.Erlijio monoteistetan nabaritzen da hori,Islamean, baina baita judaismoan ere. Kris-tautasunak, adibidez, barre egiteko edo ada-rra jotzeko lizentzia onartu behar izan du.Islamean, baina, blasfemiatzat jotzen da hori.Kontziente izan behar dugu, ezin dugu jakin-go ez bagenu bezala jokatu. Fedea bizitzeko

tenperatura desberdinak daude eta horrek muturreko erreakzioak eragiten ditu.Haatik, Islamaren barruan atzera bueltarik

ez duen gerra bizitzen ari dira, hau da, sektasuni baten (Estatu Islamikoa) eta bestekorronteen (gainontzeko sunitak eta xiitak)artekoa. Pariseko atentatuak testuinguruhorretan aztertu beharko genituzke. Jainkota-suna, fusilen aurretik doan bandera berria da.

Horren guztiaren aurrean ezkerrak ba al du ezeresatekorik? Europako ezker mugimenduak ber-pizten ari direla entzun dizut...

Europa hegoaldean, Mediterraneoarenertzean, jaio diren ezkerreko mugimenduberriak azken urteetako albisterik onena diraniretzat. Greziako Syriza Europako bankuenderiba geratzeko jaio zen. Europako ezke-rraren bandera berria bilakatu da Grezia, etahorregatik, babestu egin behar dugu. Italianzailagoa ikusten dut halako mugimendu bathezurmamitzea, izan ere, haserre hori BostIzarren Mugimenduak kapitalizatu zuenduela bi urte. Beppe Grilloren alderdiak,ordea, pikutara bidali du mugimendu inde-pendente eta ezkertiar bat egituratzeko

aukera. n

R O A D

T V I T A L I A

“Europa hegoaldean, Mediterraneoaren ertzean, jaio diren ezkerreko mugimendu berriak azken urteetako albisterik onena dira”.

7/25/2019 2451_argia



IRITZIAREN LEIHOA

EZ DUT ESANGO legearen eta legitimita-tearen arteko harremana gure eguneroko-tasunean kezka berezia denik, ezta zuzen-bidearen eta eskubideen arteko lotura ere.Baina, errealitatea ikusita, argi dago gaihonek uste baino eragin handiagoa duela.Beraz, oihartzun handiagoa eman behar-ko litzaioke.

Ez da, inolaz ere, gai berria. Aspalditik kezkatu ditu filosofoak, legelariak etapolitikariak. Eta, askotan beharbada ohar-tu gabe, herritarrok ere. Zeren eta, nork

ez du noizbait hausnartu horri buruz?Nork ez du erabaki behar izan legeak zio-enaren eta bere kontzientziaren artean?Nork ez ditu arau-hauste batzuk ulertueta onartu eta biziki errefusatu bestebatzuk. Galdera-adibide gehiago botanitzake, baina nahiko adierazgarriak irudi-tzen zaizkit horiek.

Zergatik aipatzen dut gai hori? Azkenegunotan hainbat gertaera azpimarragarri

–politikoki eta sozialki oihartzun handiaizan dutenak– pasatu direlako. Beharbadagaiari lotutako gertaera gehiago egongo

ziren, baina nik hiru hauek ekarriko ditutorrialde honetara, kronologiaren araberaekarri ere.

Lehenik, Euskadiko Auzitegi Nagusi-

ko Lan Arloko Sailak eman duen autoa,konstituzio kontrakotasun arazoa plan-teatuz, Espainiako Konstituzio Auzite-giari terrorismo delituengatik presoegondako pertsonak askatzerakoan lan-gabezia subsidioa jasotzeko betekizunak gogortu dituen legearen aurka. Kasuhorretan, legea onartu da, baina zer-nolakoa: Auzitegiaren arabera, oinarriz-ko eskubide batzuk urratzen dituena,hala nola: babes judizial eraginkorra,segurtasun juridikoa, birgizarteratze hel-burua eta berdintasuna. Halere, Konsti-

tuzio Auzitegiak gaia ebazten ez duenarte, indarrean egongo da eta aplikaga-rria izango da. Justua izan ala ez?

Bigarrenik, oso esparru interesgarriaere: idatzi gabeko legeak. Denok ezagu-tzen ditugu horrelakoak: ohiturak. Ohitu-rak dira gure zuzenbideak onartzen dituenez idatzitako arauak; gizarteak sortzenditu eta kasu askotan indar juridiko han-dia dute. Baina, noski, Mario Fernandezjauna ez zen ohituraz ari; ez zait horrelairuditu niri. Beste lege batez ari zen:

batzuek –auskalo nortzuek– onartutakolegea. Hori bai segurtasunik eza! Nork daki nork daukan ez idatzitako lege horre-tan aitortzen diren abantailak eskuratzekoeskubidea; nork daki nolako baldintzak bete behar diren horrelako abantailak jasoahal izateko; nork daki non, zer leihatila-tan eskatu behar diren eskubide horiek...Eta, horren justua baldin bazen MikelCabiecesi emandakoa, zergatik ez zen era-baki eta idatzi beste arauak erabakitzeneta onartzen diren prozeduraz? Eta zerga-tik ez zioten erakunde publikoek eman?

Eta beste herritar batzuek horrelakoabantailarik jasotzeko eskubidea dutelauste badute, norengana zuzendu behardute hori eskatzeko?

Azken gertaera, Angel Toña Enplegueta Gizarte Politiketako sailburuari lotutadator. Bizkaiko Lurralde Auzitegiak 18hilabeteko gaitasun-gabetzea ezarri dioenpresa baten hartzekodunen konkurtsobatean ordainketak egiterakoan lehenta-suna eman zielako langileen kreditueiGizarte Segurantzarenen aurretik, enpre-sa salbatu nahian, nahiz eta epaitegiek

behin baino gehiagotan erabaki zutenkonkurtso-administrazioa gaizki ari zela.Hori ere kasu berezia, legea urratu baita,bere hitzetan behintzat, baina nolabaite-ko justizia egin ere bai. Bestela, entzunezazue sindikatuek zer dioten. Eta, legeaurratzea, oso justua iruditzen bazaiguere, onargarria al da? Edo legea derrigo-rrez bete behar da, injustutzat jotzenbadugu ere?

Nola uztartu araua eta justizia? Zer eginzuzenbide injustuaren aurrean? Batzuetan,galderak besterik ez dauzkat. n

Ai ama! Legea D A N I B L A N C O

Horren justua baldin bazen Mikel Cabiecesi emandakoa, zergatik ez zen erabaki eta idatzi beste arauak erabakitzen eta onartzen diren prozeduraz? Eta zergatik ez zioten erakunde publikoek eman?

Garbiñe

Biurrun

Mancisidor

L E G E L A R I A

7/25/2019 2451_argia



IRITZIAREN LEIHOAGORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA

Asisko Urmeneta

7/25/2019 2451_argia



IRITZIAREN LEIHOA

USTE NUEN ene herriko bidaiari handiak gazteak zirela denak, baina bada horietan 79

urteko gizon bat. Ezagutu nuena, gurasoeiegurra saltzen zielako.Entzun nahi duenari kontatzen dio bere

urteroko bidaia luzea, autoz, emaztearenfamilia ikusteko egina. Errusiara joaten da,emaztea hangoa baitu. Segur aski orainojende anitzek pentsatzen dutena uste nuen,joan den larunbatera arte: diru truk ezkon-du zela, alegia. Edo familiari sos emanez,edo bizitza hobe baten promesa eginez, edoholako zerbait.

Joan den larunbatean bere etxera joannintzen, baita sartu ere, aperitifaren gomita-

rekin. Erosotasunean xume bezain maitasu-nez betea dute etxea. Elkar maite dute, eta

hori ez du diruak kausitzen.Moskuko balet dantzari profesionalaeta irakaslea izan ondotik, Madril, Paris,Mexiko eta hamaika bazter kurritu ondo-an, Barkoxen pausatu da dantzaria. Etaurtean behin, hilabete baterako, Moskuradoa bikotea, artistaren familia ikustera.Emazte horrek gure gizona Parisera era-man zuen behin –60 urte zituelarik–, etageroztik, Errusiarako bidean saihesbidee-tatik doaz: Grezia, Italia, eta ondokoetangehiago. Bi bidaien artean, egurra saltzendute. n

EUSKAL HEDABIDE ASKO –tokiko gehienak– euskara-ren aldeko mugimenduaren bultzadaz sortuak dira etahizkuntzaren normalizazioan eragitea dute lehenta-sun. Ondorioz, ahalik eta unibertsalen bihurtzea dahaien helburua: zenbat eta herritar gehiagorenganairitsi, orduan eta euskarari mesede handiagoa.

Arrasate Press ek jarri zuen eredua. “Betiko euskaltza-le militantea baino gehiengo euskalduna gogoan”,abiatu zen aldizkaria, eta bi urterenburuan 7.000 aletik gora banatzen

zituen –doaneko harpidetzan– 25.000biztanleko herrian. Hau da, ia etxe guz-tietan sartzen zen euskaraz, euskaldu-nak oraindik erdia inguru zirenean. Etaarrakasta ez zen Arrasatera mugatu:90eko hamarkadan 50etik gora tokialdizkari sortu ziren, guztiak euskaraz.

Horien irismena neurtu zuen Azti-ker-ek 2007an Euskaltzaleen Topagu-nearen enkarguz hamaika toki aldizka-riren esparruan, populazio osoaren lagin ausazko etahandi bati galdetuta. Bertan, “sarbide edo irismenaz”galdetuta, batez beste %50 ingurukoa zen populazio

osoarekiko eta %70 ingurukoa elebidunekiko.Irismen horren kalitateaz –hedabideok lortzenduten onarpenaz– bi datu: hartzaileen batez bestekonota zen 7,5tik gorakoa kasu guztietan; eta %85ak uste zuen ildo editorial plurala dutela.

Enpresa berak 2012an Goiena ren gainean galdetu-ta, ia herritar guztiek (%96,8) eskualdearentzat beha-rrezkoa edo oso beharrezkoa kontsideratzen dute,baita euskara ulertzen ez dutenek ere.

Irismenak eta onarpenak ba ote dute eraginik eus-kararen normalizazioaren ikuspegitik? Topagunearenazterketan galdetutako etxeen %84an tokiko komu-nikabidea zen etxe horretan sartzen zen argitalpen

bakarra. Areago, MUren doktore tesi batek

2013an Gipuzkoako nerabeei galdetuzien ea ikus-entzunezkoak zein hizkun-tzatan kontsumitzen dituzten: %14,2izan zen euskararen batez besteko par-tea. Baina Debagoienan %39,4 zen,Goierrin %31, Urola-Kostan %26, etaDebabarrenean %21,4. Hau da: tokikomunikabideen garapenak zuzeneanhanditzen du gazteengan ikus-entzu-nezkoak euskaraz kontsumitzeko joera.

Beraz, nire ustez zuzena da erakundeen Euskarasailek aldagai hauei lehentasuna ematea, euskal heda-bideen artean diru-laguntzak banatzerakoan. Ebalua-

zio sistema egoki eta adostu bat behar da orain. Hor-tik aurrera, sektoreko enpresek dituzten egiturazkopremiei edo bilakaerari laguntzea beste sail batzueidagokie, Ekonomiari edo Berrikuntzari. Ordua daurrats hori egiteko. n

Irismena, onarpena, eragina

Mikel Irizar

K O M U N I K A Z I OA N A R I T U A

Topagunearen azterketan

galdetutako etxeen

%84an tokiko komunikabidea zen

etxe horretan sartzen zen

argitalpen bakarra

Joanes

Etxebarria

K A Z E T A R I A

D A N I B L A N C O

X D Z

Argazki bat

7/25/2019 2451_argia



IRITZIAREN LEIHOA

G AI HONEN INGURUAN ez dezala bere burua inork engaina. Hemen ez dago magiarik, nahiz eta zinemak magiatik asko izan. Azken batean, gezurren bitartezegia propioa sortzea da haren zeregina, eta egia bainogehiago egiantzekotasuna. Ez da beraz, berez sor-tzen den zerbait. Atzean arrazoi,bitarteko eta lan asko dago, baitabilakaera ere. Zuzendari, gidoila-ri, aktore eta tekniko askorentalentuaz gain noski.

Baina, badirudi, DonostiakoZinemaldian Sail Ofizialeanparte-hartzea, Goya-tarakoizendapenak lortzeak eta antze-koak balio berezia ematen dio-tela azken uztari. Eta berezikiLoreak filmari. Baina Moriarti-tarren filmaren aurretik bestebatzuek lan beltza egin izan ezbalute tabuak eta aurreiritziak hautsiz Garaño eta Goenagarenfilmak Zabaltegi n izango zuenbere tokia? Hau da, betikoa,

hamar film txar egin behar dirabikain bat lortzeko. Eta horrek, berriz diot, ez diobaliorik kentzen filmari. Merezi zuelako ere badagohor. Baina baita ere, beste bederatzik bidea egitenlagundu diotelako.

Eta horretarako baldintza batzuk eman behar dira.Eta baldintza esaten dut ezen ez laguntza. Eta gurearloan nazka-nazka eginak gaude negarti famaz.Zeren zein da laguntzarik ez duen arloa gaur egun?Kotxea edo etxeko leihoak aldatzeagatik ere ematendira eta. Ikus-entzunezkoetan inbertitzen den euro

bakoitzetik hiru bueltatzen dira modu batera edobestera. Dohainik ezer ez, beraz.

Erakundeek ez dute ezertxo ere dohainik edo berekabuz ematen. Azken urteetan egindako filmak eginahal izateko lortutako baldintzak arloko zenbait era-

gileen borrokari esker izan dira,ekoizleak, aktoreak, gidoila-riak... Batetik, Jaurlaritzak bere-ziki sortutako laguntzak euska-raz ekoizteko, Madriletik

hizkuntza ofizial gutxituetangauza bera egiteko, eta azkenik,EITBk, %6aren lege famatuak behartuta, zeregin horretarabideratutakoa. Gertatu dena,hein handi batean, horri eskerizan da. Zeren talentua betiesan dugu dagoela, baina ez dabeti talentu hori garatzekolaguntzarik egon, ordea. Kon-tua da zein neurritan eutsikozaien baldintza horiei hurrengourteetako uztak emaitza berdi-

nak eman ditzan. Hamar filme-tatik bikain edo oso on bat.Beste kontu bat da zerk lortzen duen nabarmen-

tzea. Eta horretan uste dut bide luzea dugula orain-dik egiteko. Zeren Loreak filmari batere meriturik kendu gabe, garbi dago Lasa eta Zabala filmak eskain-tzen duen gordintasuna irenstea zailagoa dela, zen-baitzuentzat bederen, eta meritu zinematografikoe-tan lehenengotik oso urrun ez badago ere, eskainizaion arreta mediatikoan ez dago alderik. Arrazoiak denok ezagutzen ditugu. n

Euskal zinemaren loraldiaz

Gure arloan nazka-nazka

eginak gaude negarti famaz.Zeren zein da laguntzarik ez

duen arloa gaur egun?Kotxea edo etxeko leihoak

aldatzeagatik ere laguntzak ematen dira eta.

Ikus-entzunezkoetan

inbertitzen den euro bakoitzetik hiru bueltatzen

dira modu batera edo bestera. Dohainik

ezer ez beraz

Eneko Olasagasti

ZINEMAGILEA

D A N I B L A N C O

7/25/2019 2451_argia



IRITZIAREN LEIHOA - BERTSO BERRIAK

1Bat-batean josten ditut

hitzak silabaz silabaidatziz, bertso berritanjarri ohi dut bihozkadaegunkaritan, blogetanasteroko zertzeladahitzak, eleak jolasgaikezka ororen balada.Baina, ez nabil alferrik asanbladaz asanbladabertsulari bat, Aitzinanbihar eledun gisara?Gazte erakundearenhitzen kargu, beharbada...

hor hasi zen barne-galdebihurrion sigi-saga.

2Proposamena izan dutezusteko, itsumustuerran zidaten: “Pertsonaegokia haiz hain justukomunikatzaile ona,mihirik ez zaik kamustu...harremanetan abilahori behar huke mustu”.Nik haatik, bertsugintza

baitut geroko apustubi bizien paradigmagaur jantzi, bihar biluztu:

– Bertsutan behar ote dut“nia” xume-xume hustu?

– Ta eledun gisa aldiz,“gua” hitz potoloz puztu?

3Zaila zait ordenatzeaerraietako enbata,areago erakundebaten haritik tiraka

nola atera ikasinahi dut sartu aitzin hanka.Iritziak agertzekohorra dilema galanta:

– Prentsaurreko jendetsua,elkarrizketako txapaestrategiez eginik irmotasunez kalaka

– Edo sotilki gaindituzgai labainkorren ataka,ideia printzak azalduzbertsu-saiotan tantaka?

4

Ahotsa politikarenlurra iraultzeko tresnanola zuritu daitekeegin gabeko hobena?Hain bat-batekoa ez denlangintzan eleen demagaldera existentzialennabardura nabarmena:

– Lokatzetako bardoak,kantuz husten du barrenaertzeko iritziekin,subjektiboa den lema.

– Eledun gisa zalantzan

jarri nahi badut sistemabeti izan behar al dutpolitikoki zuzena?

5 Amuriza, ordezkatuzHBren pentsakera,behin, Juan Carlos aurrerakantuz ez al zen atera?Onintza Enbeita sartu zenMadrilen lehoi arteraGorteeetan hartu dietxistuei txalo tankera.

Bertsulari, politiko,biak izaki bateraeskizofrenikoa ezote dute izakera?Eleduna izateaenetzat aski arte dabaina, iritsiko al naizdiputatu izatera?

6Ezinikusien kinkak,

jendearen maliziak,ostatuetan sortu ohiditu kalaka bitxiak:bertzeren ideiei buruzerdeinuzko iritziak ene kasuan, batzokiertzeraino iritsiak herri txit jator honetan,hegan doaz notiziak arrisku poxi bat dakareledunaren biziak ez bitez izan pasataideien talkak, krisiak

gaurko ate irekiak biharko ate itxiak.

7 Adierazi berri dutnon dakusadan zemaia,aurreko azken puntua,ez da zinezko epaia,bai ordea, baieztapenerretoriko deslaiasaiora nor ekarriko?Delarik hizketagaiabertsutan, Sarri, Barcina,

zakurra, amatxi guayaeledun gisa zorrotza,ekintzailea, lasaiajendeak hautemanen duene nihaur izan nahiaedota ikusiko dubi kasutan pertsonaia?

8Sorta serioa baina,5. bertsuan burladiputatu izateraez naiz helduko sekula

eledun izatera bai,erantzunkizun mardulajadanik entzun dezaket,anitzen ahuntz eztulabertsularion kritikanhain estakuru ahula,euskal sasi-intelektualbekaiztienen fabula,hitza izkilutzat nahi duteta eleak xuxurlaerran ez dezaten denok berdin pentsatzen dugula. nDoinua: Laurogeita hamar urte.

Aitor Servier

K A Z E T A . I N F O

2015eko San Antontxu bertso paper lehiaketan, gazteen mailan, sorta saritua.

Eledun

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA

FERRARI batekin konparatu zuen BilbokoGuggenheim museoa Jose Luis Bilbao Biz-kaiko ahaldun nagusiak. Eta Ferrari batek,korri egingo badu, gasolina behar duela eran-tsi zuen. Arte-espazio batek gastatzen duenerregaia sormena dela pentsatzen baldinbaduzu, ez, ez zen horri buruz ari. Diruaz arizen, Bilboko itsasontzi titanikoaren finantza-zioaz.

2014ko abenduaren 3a da, flash eta gor-bata eguna Bilbon: museoaren aginte orga-noan dauden erakundeen ordezkariak –Bil-bao, Aldundiaren izenean, eta IñigoUrkullu, Eusko Jaurlaritzarenean– irribarre-tsu agertu dira pinakotekako zuzendari JuanIgnacio Vidarterekin eta Richard Arms-trong Solomon R. Guggenheim Fundazio-ko zuzendariarekin. Akordioinportanteari autografoa jarriberri diote, hogei urterakoberritu dute euskal instituzio-en konpromisoa New Yorke-

ko zentralarekin.Baina zer sinatu den ez dainondik ageri. Orain artekofinantzazioari buruzko daturik ere ez: kazetariek galdetudutenean zenbat diru eman dioten euskalerakundeek Solomon R. Guggenheim Fun-dazioari 1994ko kudeaketa akordiotik hona,jarritakoa aise berreskuratu dela esplikatuda, inbertsio arrakastatsua izan dela, bainaprezio justurik ez.

2015eko otsailean jakin da, azkenik, hitzar-menak letraz letra dioena, korapiloren bat

askatu ondoren: Vicente Reyes PSE-EEko

legebiltzarkideak eskatu zuen; hasieran ezetzerantzun zion Jaurlaritzak; eta parlamentukomahaiaren bitartekaritzarekin eskuratu dutetaldeek dokumentuaren kopia, paperean.

Atzerapena zergatik? Cristina Uriarte Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza, Hizkuntza Politikaeta Kultura Sailburuak azaldu du otsailaren6an: akordioa New Yorken berretsi gabezegoelako, bere esanetan.

Zenbat euro dira 2,4 milioi dolar? Agertzea kostatzen zaien dokumentuak gora-behera, kudeaketa akordioak zenbaki batzuk utzi ditu agerian, bai orain adostu direnak, bai2014ra arte New Yorkeko fundazioari emanzaizkionak. Diru kontuetan Bilbo galtzenatera da: euskal instituzioek batez beste 1,7

milioi euro eman izan dizkioteurtero New Yorkeko espiralformako etxeari 1997tik. Aldiz-kari honek lortu duen doku-mentuan irakurtzen denez,

aurrerantzean 2,4 milioi dolareman beharko dizkiote

–2.109.982 euro, lerrook idaz-terakoan bi monetek duten tru-kearen arabera–.

Zergatik sinatu den akordioa dolarretaneta ez eurotan? Arrazoietako bat izan liteke

AEBetako dirua egonkorragoa dela, BalerenBakaikoa EHUko Ekonomia Aplikatukokatedradunak azaldu duenez. “Azken hilabe-teetan euroa izugarri depreziatzen ari dadolarraren aldean. Eta Europako egoera kon-tuan hartuta, dolarrak berme handiagoa ema-

ten du”. Bi moneten arteko borrokan AEBe-

Gasolina garestiagotitaniozko barkuarentzat

GUGGENHEIMEN AKORDIO BERRIA

Jendaurrean aurkeztu zenetik bi hilabete pasa dira, eta orduan irakurri ahal izan da zersinatu zuten datozen hogei urteetarako kudeaketa akordioan euskal erakundeek eta

Guggenheim fundazioak. Bilboko museoarentzat zenbait onura ekarri ditu testu berriak,baita bertako instituzioek diru gehiago jarri beharra ere.

Akordioaren gakoak aztertu ditugu.

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

New Yorkeko fundazioari orainarte 1,7 milioi euro emandizkiote euskal erakundeekurtero batez beste. Datozen 20urteetan 2,1 milioi izango dira

7/25/2019 2451_argia



GUGGENHEIM - ERDIKO KAIERA

takoa garaile ateratzen ari baldin bada, Ferra-

riak euskal erakundeetatik edango duen gaso-linaren prezioa dibisa geroz eta garestiagoa-ren arabera finkatuko al da? Ekonomiak 20urtean izan ditzakeen gorabeherak aurreikus-tea zaila da, baina momentuz, hala dirudi.

Ez da diru-ekarpenen atalak daukan iltzebakarra: akordioaren 7. klausulan, zenbatdiru eta zein dibisatan zehaz-teaz gain, kopuru horren “egu-neraketa” ere aurreikusten da:

AEBetako CPI-U indizearenarabera egingo da, alegia, Esta-tu Batuetako inflazioak euskal

instituzioen ekarpena baldin-tzatuko du. Zenbat eta gares-tiago bizimodua AEBetan,orduan eta sos gehiago EuskalHerritik New Yorkera.

Frankizia baino gehiago? Apustua orain arteko errentagarritasunarekinjustifikatzen da. Museoak maila sozial eta kul-turalean ekarri duenarekin, baina, batez ere,ekonomikoki izan duen inpaktuarekin. Argu-dio hori erabili zuen Uriartek Legebiltzarrekokultura batzordean, kudeaketa akordio

berriaren lau zutabeak esplikatzearekin bate-

ra: oreka, egonkortasuna, Bilbo eta New Yor-

ken arteko kolaborazioan sakontzea eta par-lamentuak emandako aholkuen errespetua. Aitortu zuen Bilboko Guggenheimek etxe

nagusiaren “frankizia” itxura daukala 1994koakordioa irakurriz gero. “Une hartan ez zego-en gauzak bikaintasunez egingo ziren berme-rik amerikarrentzat”, azaldu zuen, baina orain

baietz, lortu dela, eta “menpe-kotasunetik elkarlanera” pasadirela sinatzaileak. Uriartek esplikatu zuenez, aurreko akor-dioan idatzia zegoen SolomonR. Guggenheim Fundazioak

Bilboko museoa kudeatukozuela; berriak aldiz, zeregin horiBilboko museoaren fundazioa-ren esku geratuko dela dio. Etaantzeko ardura-aldaketak egin

dira edukien garapena, aurrekontuen diseinuaeta tankerako gaietan.

Baliteke Bilbok frankizia itxura gainetik kentzea, baina edukiei erreparatuz g ero,eskuak lotuta dituen bezero baten antza duoraindik hitzarmen berrian. Euskal erakun-deek ordainduko dituzte museoaren “kapital-behar eta funtzionamendu nahiz kudeaketa

gastu guztiak”, egoitzaren mantenua eta lan-

Dolarretan hitzartu daakordioaren alderdiekonomikoa: euroaren aldeangarestitzen ari den monetaizanda, baliteke urtetik urteragehiago ordaindu behar izatea

M ARISO L R AMI RE Z / ARGAZKI PRESS

Flash eta gorbata eguna izan zen iazko abenduaren 3a Bilbon. Euskal instituzioek eta Solomon R. Guggenheim Fundazioakdatozen 20 urteetarako akordioa sinatu zuten. Argazkian Juan Ignacio Vidarte, Jose Luis Bilbao, Iñigo Urkullu eta RichardArmstrong. Orduan hitzartutako testua ez da otsailera arte eskuratu ahal izan.

7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA - GUGGENHEIM

gileen soldatak barne. New Yorkeko Funda-zioak nagusiki programazio proposamenak eta marka jartzen ditu: urtero aurkeztuko dio

aldi baterako erakusketen plan bat Bilbori,honek menuko eskaintzaren artean aukeratudezan. Eta behin aukeratuta eta New Yorkek aurrekontua bidalita, Bilbok pagatuko du.

Akordioak ez du agintzen GuggenheimFundazioari zenbat erakusketa kontratatubehar zaizkion, hori aurten berrikustekoaden beste dokumentu batean zedarrituko da,Programazio Artistikoaren Aitorpenean.

Alor horretan autonomia handiagoa lortzeazaila izango dela dirudi ordea, Gehryren erai-kin barruko funtzionamendu politika “Gug-genheim markari lotutako museo bati eska

dakiokeen kalitate mailaren eta zerbitzuenaraberakoa” izango dela sinatuondoren. Izan ere, nork esandezake Guggenheim izenaridagokion nibela zein den,Solomon R. Guggenheim Fun-dazioaz aparte?

Bilbao-New York-Helsinki…Urdaibai?Etorkizunean Europan zabal-duko diren Guggenheim sareko museoberrien afera ere itxi dute abenduan. Gaiak

titular polemiko batzuk utzi zituen 2011.urtean, orduan Jaurlaritzako Kultura sailburuzen Blanca Urgellek publikoki New Yorkekofundazioari “leialtasuna” eskatu zionean.Helsinkin Guggenheim berri bat zabaltzekoasmoak probokatu zuen eztabaida. Horrela-ko erabaki batek Bilboko museoaren Europa-ko esklusibotasuna arriskuan jarriko ote zuengaldezka tinta dezente gastatu zen. Gainera,plan horren berri prentsaren bidez izan zuenUrgellek, ondoren Lehendakaritzak informa-tuta zegoela adierazi arren.

2012an argitu zen euskal erakundeen jarre-

ra: Helsinkiri bai, baina bi baldintzarekin.

Batetik, Bilborentzat autonomia handiagoa –hitzarmen berriko hainbat puntutan islatzendena–; eta bestetik, Europara ekarriko diren

erakusketak Euskal Herrian estreinatzea.Datozen hogei urteetarako akordioaren ara-bera, Solomon R. Guggenheim Fundazioak Bilborekin kontsultatu beharko du beste edo-zein museo zuzentzeko edo kudeatzeko kon-promisorik hartu aurretik, Finlandiako hiri-burukoaren salbuespenarekin. Bestehainbeste egin beharko luke Bilboko Gug-genheimek New Yorkekin, museo berrirenbat martxan jarri nahi balu. Salbuespen bate-kin hemen ere.

Leku-izenik jarri nahi izan ez diotenarren, akordioak ateak zabalik uzten ditu

Urdaibaiko Guggenheim bezalako proiektubat garatzeko, “hedapen ete-neko proiektu” gisa. “Bisualkiadierazgarria den paisaiabatean” garatuko l i tzatekemuseo berria , “Bilbotik kanpo, nahiz eta hiritik urrunez egon”. Pista gehiago behardituenarentzat: “Kokapen iko-niko batean, nortasun bereziaduen lekuan” egingo litzateke;

eta, publizitate katalogoko hizkeran esplika-tuta, “arte-, natura- eta paisaia-konbinazio

bikaina” eskainiko luke “esperientzia berezibatean”.Iazko ekainean deitu zen Helsinkiko

museoa eraikitzen hasteko lehiaketa arkitek-tonikoa, New Yorkeko fundazioak historiankonbokatu duen lehenbizikoa; eta aurtengoekainean jakingo da zein den proiektu irabaz-lea. Urdaibaikoaren martxa ez dago hain argi.Cristina Uriartek berak aitortu zuen sailburuizendatu eta hilabete gutxira: plana standby dago, egoera ekonomikoa hobetzeko zain.Edonola, Jaurlaritzak eta Aldundiak etorkizu-nean karta hori jokatzeko modua egin dute

abenduan adostutakoarekin. n

Urdaibaiko Guggenheim egitekoatea zabalik uzten duhitzarmenak, nahiz etamomentuz proiektuageldirik dagoen

F E R

N A N D O

P A S C U L L O

( C C - B Y )

Akordioarekin Bilboko museoak autonomia irabazi du, baina bezero-hornitzaile harremanak bere horretan jarraitzen du.

7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA

ERRONKA HANDIA da Serious Comedy,Lander Camarero bilbotarraren dokumentalfaltsua. Nizar Rawi Irakeko zinemaldikozuzendaria da protagonista, nazkatuta dago

zinemaldira ez dutelako inoiz komediarik aurkezten eta beraz, Irakeko lehenengokomedia egiteari ekingo dio, nazioarteanherrialdeaz duten irudia aldatzeko esperan-tzaz. Baina denek ez dute begi onez ikusikotestuinguru latzetan barre egin nahi izatea.Egoera zailetan umoreak duen garrantziaz,eraginaz eta botereaz mintzo da Camarero,salaketarako aukera galdu gabe. Komedia kri-tikoa baita berea, indartsua eta sinesgarria.

Aktibismoar i buruzko tri logiaren bigarrenemaitza dugu hau; aurretik A Political Stor y egin zuen, eta hirugarrena prestatzen ari da

orain: A Revenge Story . Aitor Arregiren Zarautzen erosi zuen fil-mak Urrezko Antzara lortu du LekeitiokoEuskal Zine Bileraren azken edizioan. Ahuleta zapaldu izatera kondenatuta al daudebatzuk, ala eskubidea dute haserretzeko, pro-testa egiteko, eztanda egiteko? Ederki taxutu-riko istorioa eta gogoeta dakar oñatiarrak,Nagore Aranburu protagonistaren antzezpenona lagun. “Uste dut denok edo ia denok sentitu izan dugula noizbait ikusezinak garelaeta sentsazio horri heldu nahi izan diot.Batzuk gustura dabiltza gatazka etengabe

batean, beste batzuei kontrakoa gertatzenzaie, amore eman eta ikusezin bilakatzen dira,sarri duintasuna kaltetzeraino”. Duintasunhori berreskuratu nahi duen emakume batenistorioa kontatu du Arregik.

Ederra da Koldo Almandozen berriena:Hubert Le Blonen azken hegaldia. Motorra-ren munduan aitzindari izan zen Hubert LeBlonek izandako bizitza eta Donostianabioiez egindako erakustaldia du oinarri,haren emaztearen begiradatik kontatua,modu sinple eta sotilean, artxiboko materialaeta animazioa uztartuz. “Emazteari eman

nahi izan diot ahotsa, bikote berezi honen

historian ezezagunena delako. Eta azken

hegaldia animazio bidez erakustea ederra iru-ditu zitzaidan, halako ukitu ameslaria ema-tea”, adierazi digu Almandozek.

Bankuei eta bankarien etikari igorritakomezu zuzena eta garbia da Kote CamachorenDon Miguel, motzean narratua. Originala dutrazua, Sin City eta komiki estiloa gogoratzenduena.

Asier Altunaren Soroa filmak berriz, JorgeOteizaren olerki bat du abiapuntu, Deja cada muerto un dedo acusador al cielo, eta surrealismoadario. Bardeetako paisaia boteretsuek beren-ganatzen dute ikuslearen arreta; lur idorrek,

zeru hertsiek, euri-jasa bortitzak…Gaztelaniaz dira azken bi lanak. Batetik,

nómalo, Aitor Gutiérrezen obra, prismati-koen laguntzaz pareko bizilaguna zelatatzenduten adineko hiru gizonen istorioa. Umoreaeta misterio puntu bat nahasten ditu filmak,eta asmatzen du hainbatetan, baina irregula-rra iruditu zaigu une batzuetan.

Sailor’s Grave lan kolektiboa da, itsasoa gaihartuta mundu osoko hamar artistek irudika-turiko animazio lana. Sormena eta esperi-mentazioa ditu abiagune eta helburu, eta hainjuxtu ohiko zinemagintzatik baino gehiago

du arte, sormen eta esperimentaziotik. n

Delicatessen mokaduak

KIMUAK

Zazpi film labur hautatu ditu Kimuak bilduma prestigiotsuak, hemengo lanak munduanbarna erakusteko. Euskal Herrian bertan apenas antolatu duten emanaldirik, baina

laburretako hiru ikusteko aukera izango da herri ugaritan, Euskaltzaleen Topaguneakmartxoan abiatuko duen Laburbiraren baitan.

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Argazkian,

Zarautzen erosi zuen. Laburbiran

eskainiko dutefilma, Hubert Le

Blonen azken hegaldia eta Don

Miguel lanekinbatera.

7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA

Hitzaurrean aipatzen duzu arreta deitu dizulabeti ze literatura gutxi idatzi den Euskal Herriangertatutako ihesaldien inguruan.Hala uste dut, 50 ur te hauetan indarkeria-gatazka delako hori hain bortitza izan da aldeguztietatik, mila historia daudela literatura,zinema edo beste egiteko. Gehiena kontatubarik dago eta kartzelako ihesaldiak karame-

lua dira. Egongo da gauza bera gertatzen ezzaion bateren bat, baina ihesaldi baten berriduzunean, sinpatia sentitzen duzuprotagonistarekiko, bihurrikeriabezala hartzen da. Ez da asko idatzihorri buruz, beharbada gatazka osopresente egon den bitartean gaiatabu izan delako. Baita ihesaldienaere: oraindik preso ugari egonda,izango du bere arriskua.

Kontatu duzun azken istorioa 2009koada, baina gehienak denboran urruna-

go daude. Iraganean geratu da kar-tzelatik ihes egiten saiatzea?Datu objektiboa da orain preso gutxiagok egiten dutela ihes. Liburuan saiatu naiz gauregunetik gertuago daudenak ere sartzen,baina errealitatea inposatzen zaizu: ihesaldigehienak 1970 eta 1980ko hamarkadetaneman ziren. Arrazoi ezberdinengatik izangozen, baina orain ihesaldirik ematen ez bada,ez dut uste presoak saiatzen ez direlakodenik. Segurtasun neurriak asko zorroztudira. Gainera, orain ihes egiteko saiakera bategongo balitz, askok bake prozesuaren aur-

kako ekintzatzat ikusiko lukete.

Beste tonu bat erabili duzu liburuan, umoretikidatzi dituzu.Istorioek horrela eskatzen zidatelako egindut, hauteman ditudan bezala idatzi ditut. Ezda umorezko liburua. Kontatzen dena ososerioa da, baina irribarre bat onartzen dutenistorioak dira, beren gogortasunean.

Idazkera teknika ezberdinak erabili dituzu,batzuetan gertuago kazetaritza-kronikatik, fik-ziozko eleberritik besteetan.Gauza horiek askotan idatzi osteanarrazionalizatzen dira. Istorioak halaeskatuta erabili dut modu bat edobeste. Batzuetan nire burua ere sartudut kontakizunean, komikotasunpuntu bat gehitzeko, niri zerbait ger-tatu zaidanean istorio horrekin.

Zinearekin duzun lotura ikusita, zer-gatik ez pelikula? Alegia, zergatik

liburua?Liburu hau pelikula eran egitea 30

bat aldiz gehiago kostatuko litzateke dirutan.Ihesaldi bat oso gauza zinematografikoa izandaiteke, baina istorio bat baino gehiago“laburki” kontatzeko formatu ona iruditzenzitzaidan liburuarena. Ez dut hainbeste begi-ratzen idatziz edo irudiz, garrantzitsuenaistorioa kontatzea da. Fikziozko hamar peli-kula eder egon daitezke liburuaren baitan,baina ez ditut nik egingo.

Protagonistei bizitakoa kontatzeko nahia antze-

man diezu?

«Ihesaldi baten berri

duzunean, sinpatia sentitzenduzu protagonistarekiko»

JOSU MARTINEZ

Tunelak, izarak, mozorroak eta bafleak izenpean, hamar lagunen ihesaldiak edo ihes-saiakerak batu ditu liburu batean Josu Martinezek (Bilbo, 1986), Tene Mujika bekaren

laguntzarekin. Hamaika behar zuten hasieran, baina hamaikagarren istorioko protagonistakzain duen auzia ebatzi arte bere ihesaldia ez argitaratzeko eskatu zion. Liburua memoriaren

berreskurapenerako ekarpen txikia dela dio, “irri batekin irakurtzeko liburua.

| ITZIAR UGARTE IRIZAR |

“Gatazka hain bortitzaizan da mila historia utzidituela literaturarako.Gehiena kontatu barikdago eta kartzelakoihesaldiak karameluadira”

7/25/2019 2451_argia



JOSU MARTINEZ - ERDIKO KAIERA

Hamar istorio hamar pertsonaia dira etadenetarik dago; zenbaitek xehetasun guztie-kin dena kontatu nahi dizute, baina badagogarrantzia kendu edo kontatu nahi ez duenik.

Jende askoren deiak edo gutunak jaso dituthaien ihesaldia kontatzeko desioarekin, baitaliburua argitaratu ostean ere.

Iñaki Pikabea Piti ri galdetu diozu liburuan: Zeresan nahi du preso batentzat ihes egiteak?Ihesaldi saiakera egoera traumatiko batetik sortzen den zerbait da, haustura bat, ondoedo gaizki atera. Beti gelditzen da hor, bainanorberak bere erara digeritzen du. Horrek ereematen dio aniztasuna liburuari, bestela isto-rio guztiak berdinak lirateke.

Ihesaldi ezagunagoetan bestelako ikuspuntubat lantzen saiatu zara?Bai, esaterako, Segoviako ihesaren kasuan, ez

duzu pelikula kontatu nahi. Denek dakitenistorioan, hainbeste ezagutzen ez den zerbaitkontatzen saiatu naiz, ihesaldian parte hartuzuten katalanen istorioa kontatuta.

1985eko Martuteneko ihesa kontatzeko, aldiz,Sarrionandiak huts egin ostean jo zenuen Piti-rengana.Ez da dena sinetsi behar, gauza batzuk litera-tura izango dira agian. Gustatuko litzaidakeSarrionandiak inoiz kontatu ez duena lehenaldiz niri kontatzea, baina beste alde batetik,liburuan ere badiot, zintzoki uste dut berak

bere autobiografian idatzi beharrekoa dela.Pertsonaiak duen garrantzia kontuan hartuta,pena litzateke hamar istorioko liburu batean,bost orri inguru baino ez eskaintzea horri.Berak idatzi dezala.

Dena den, Sarrionandiak hitz-atzea idatzi duliburuan, Filosofia apur bat ihesaren inguruan.Ze ekarpen egiten dio?Oso ondo borobiltzen du liburua.Preso egon eta ihes egitearen alderdifilosofikoagoa lantzen du, nik, tonujostariarekin, alde batera utzi duda-

na. Hortaz preso egon den norbaitek idatz dezake ondo. Sarrionandiak liburuaren eskuizkribua irakurri zue-nean, agindu zuen hitzaurre bategingo zuela, baldin eta liburuarentonu umoretsuari eustea lortzenbazuen. Azkenean askoz testu sako-nagoa idatzi zuen, orduan hitzaurreabaino epilogo gisa jarri genuen.

Kontatu dituzun hamar istorioen artean baduzukuttunik?Denak idazten dibertitu naiz eta plazera izan

da protagonistei entzutea. Bat aukeratzeko-

tan, ordea, IK-koena hartuko nuke. Antola-kuntzari dagokionez, apartekoa ir uditzen

zait, baita pelikula eder baterakoere. Tiro bat bota gabe kartzelarasartu eta bi kide [Maddi Hegi etaGabi Mouesca] nola atera zituztenespetxetik. Maddi Hegi hilabete

gutxira zen kanpora irtetekoa, bainaihesaldian parte hartu nahi izanzuen. Bukaera tragikoa izan zuen,ordea; ihes egin eta gutxira, jendar-meria atxilotzera joan zenean, jen-darme bat atzetik korrika zuela,errail batean lotuta geratu ziren etatrenak biak eraman zituen. Uda has-

ten den egunean gertatu zen, ekainaren23an, eta poetikoena da Maddi Hegirenguda izena “Uda” zela. Guztiz ezezaguna daistorioa, gainera Maddik ahaztua izatekoezaugarri guztiak zituen: iparraldekoa, ema-

kumea eta IK-koa. n

“Gustatuko litzaidakeSarrionandiak bere

ihesaldia lehen aldiz nirikontatzea, baina ustedut berak bereautobiografian idatzibeharreko zerbait dela”

7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA - LITERATURA

“ No meio do caminho tinha uma pedra / tinha uma pedra no meio do caminho / tinha uma pedra / no meio do

caminho tinha uma pedra. // Nunca me esquecerei desse acontecimento / na vida de minhas r etinas tão fatigadas. / Nunca me esquecerei que no meio do caminho / tinha uma pedra / tinha uma pedra no meio do caminho / no meio docaminho tinha uma pedra ”. Carlos Drummond de

Andradek (Itabira, 1902 - Rio de Janeiro, 1987)Bidearen erdian idatzi zuenean inauguratu zuen,jakin barik, bide barriya Brasilgo poesian. 1928.urtea zen, eta jende gehienari iruditu zitzaionpoema bat kargarik gabea. Baina hango modernis-moa hauspoa galtzen ari zen, eta beste zer edo zerbazetorren. Bitxia bada ere, poetak modernismobrasildarraren iturrira egin zuen. Apurketa eta bila-

keta etengabe bezain antzuaren aldean, CarlosDrummond de Andradek aldarrikatu zuen poetabeti izango zela bazterrekoa. Apaltasun maitagarribatez zioen, Beñat Sarasolak hitzaurrean gogora-razten digun legez, bera irriñoa besterik ez zela,“gizon isil baten aurpegian”.

Koldo Izagirrek oparitu digun itzulpenari eskerhurreratu gintezke beraz kritika eta ikerketa sokahain luzea ekarri duen autorearen obra poetikora.

Aipatutako Bidearen erdian hartako harri famatuari

ere biografia jarri behar izan zion, Uma pedra nomeio do caminho. Biografia de um poema, azter-

keta burutsuei eta polemika mikatzei erantzutekoberak ez zeukala helburu moral, psikologiko edofilosofiko berezirik, bakar-bakarrik lortu gura izanzuela “monotonia eta kateaketa sentsazioa, hitze-tatik hasita”.

Halakoxea da poema antologia honen irakurketaere. Misterio bakoa. Eta paradoxikoki interpreta-zioa ezinbestean da zabala: “Nire bihotzak ez dujokatzen ez du ezagutzen / jokatzearen artea.Zoratzen duen / estadioetako bolatik urrun jotzendu”.

Carlos Drummond de Andraderena poesiagorena da, ez zeru goietakoa. Estetikaren inguruko

hausnarketa konplikatuetatik dator, baina emaitza,finean, egia esateko modu gertuko eta dotore batbaino ez da. “Aspaldi du, bai, idazten ez dizudala./ Zaharkitu egin dira albisteak oro”. Malenkoniaeta etorkizunaren nahia, biak batzen ditu idazkeramistiko eta soilean, kritikari eta mikaztasunarilekurik ukatu barik. Nork ulertu ageriko kontrae-san horiek guztiak? Bihotzak, irakurrikeran. n

Igor Estankona

Poesia kaiera

Carlos Drummond

de Andrade

Itzultzailea: Koldo IzagirreSusa, 2014

Literatura

Lehen harri hura

7/25/2019 2451_argia



MUSIKA - ERDIKO KAIERA

ZERTXOBAIT ENPALAGOSOA iru-ditzen zait izenburua, baina egiaesan ez nekien nola adierazi joanden otsailaren 7an izandako erre-zitaldia, Maria Joao Pires eta bereikaslea den Nathanäel Gouin

piano joleena, ez zela entzulearruntarentzat pentsatua.Obra gutxi, luze eta sakonak,

ez dira txalo erraza bilatzen duenegitarau aproposena. Baina Piresez da artista erraza. Berak ez ditubilatzen “bravo” zentzugabeak.Musika mamitsua maite du, etamaitasun hori helarazi nahi diopublikoari. Batzuei iristen zaie,beste batzuei, ez.

Giro intimistan, Gouin gazteak hasiera eman zion kontzertuari,

bere maisuaren begiradapean.Schubert-en 19. Sonata, do minorrean D. 958 jo zuen. Lan konple-xua, iluna, zaila da. Konpositoreaustriarraren azken obretako batda eta antzematen dira partituranmusikariak bere azken urteetanbizi izandako gorabehera emozio-nalak. Gouinek irakurketa senti-bera egin zuen, oso, eta aldiberean adoretsua. Bestalde, tekni-karen aldetik, oso ona.

Jar ra ian, Maria Joao Piresen

txanda izan zen, eta beste lankorapilatsu bat aukeratu zuenpublikoa txunditzeko. Beethoven-en 32. Sonata, do minorrean, op. 111lan modernoa dela esango nuke.

Tinbrikoki berezia, forma aldetik zertxobait apurtzailea… Harriga-rria. Pires-en interpretazioa ere harrigarria izan zen,oso pasionala eta indartsua. Garai honetako pianojole onenetako bat da eta garbi utzi zuen bere magiaez dela ohikoa.

Saioa amaitu zen lau eskutarako Fantasia fa minorrean D. 940 lanarekin, hunkigarri eta adierazkorra.

Sakontasunez interpretatua.Bis bat ere oparitu zuten: Kurtag-en Hommage à

Schubert . Minimalista, delikatua, gutxiengoen gustu-koa. n

Montserrat Auzmendi

Maria Joao Pires, artxiboko irudi batean. Emanaldi pasional eta indartsuaeskaini zuen Gasteizen.

Kontzertu Handien Zikloa

Musikariak: Maria Joao Pires eta Nathanaël Gouin (pianoak). Egitaraua: Schubert eta Beethovenenobrak. Lekua: Gasteizko Principal Antzokia. Data: otsailaren 7a.

Bihotz sentiberentzat

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



ALEA - ERDIKO KAIERA

LETRAK ETA TRIPAK zuen izenbu-rua joan den otsailaren 20an Sarei-nak taldeak antolatutako mahai-inguruak. Literatura eta feminismoaardatz dituen taldeak letra bidez tri-pak agerian utzi dituzten hiru idazlebildu zituen Basauriko Marieneaemakumeen etxean. Sareinakenzortzigarren urteurrenean, IratiGoikoetxea, Ana Malagon etaDanele Sarriugarte izan ziren gon-bidatuak, bakoitza bere liburuare-

kin – Andraizea ; Lasai, ez da ezer gertatzen eta Erraiak, hurrenez hurren–.Hiru liburu desberdin, hiru idaz-

le zeharo diferente, eta denek hara-gia ageri-agerian liburuetan. Tripe-tatik idatzitako letrak bai, bainamahai-inguruan erakutsi zutenarenarabera, bada iragazkirik papereraheldu aurretik. Sarriugarteri irakurlebatek esana zion tripetatik hitz egi-ten duenak ez lukeela horrela idatzi-ko, “zurea oso arrazionalki idatzita-koa da”. Ana Malagoni liburuko

pasarteek memoria lana eskatudiote, tripak bai, baina denboranjasotako istorioak ere badira.

Irati Goikoetxeak, bera hanketa-tik zintzilik irudikatzeko eskatuzigun. Tripetakoak ahora erori zaiz-kio eta hortik atera. Barrutik kan-pora ateratzeko beste modu bat,ahoz gora irakurtzea, halaxe egin duGoikoetxeak bere liburuarekin, etaMalagon ere akordatu da berak eregauza bera egin duela.

Gorputza, haragia, buruaren gal-

bahetik paseak. Sarriugartek esangodu burua ere gorputza dela; Goikoe-txeak berriz, haren lanean pentsa-

menduak erabateko presentzia duela.Malagonek dio oso arrazionalkieman daitekeela nazka, adibidez.

Goikoetxeak axaleko presentziajolastiaren eta sakoneko sentimen-duen arteko oreka bila nola ibili den

azaldu zigun. Gorputz atalak, lepoa,belarriak, ipurdia… jolasti erabiliditu askotan, isuriak bideratzeko.

Jolasean ba i, ba ina inko-munikazioa, bakardadea,beldurra, jakin-mina,hutsunea... transmititzeko.Sarriugartek alderantzizkoaegin omen du bere libu-ruan, gorputzaren isuriak prozesu fisiologikoenbidez adierazi ditu, desmi-tifikatzeko eta desromanti-

zatzeko intentzioz.

Liburuan ageri den haragia nola-bait multzokatzeko ariketa eginzuen Malagonek, eta lau talde aterazitzaizkion: bortizkeria fisikoarentestuingurua; heriotzaraino dara-man gainbehera fisikoa; autogo-

rrotoa g orputzaren kanalizaziobezala; eta gorpuzte ezinaren mul-tzoa, haragi egiten ez diren istorio-en multzoa.

Goikoetxeak takoi gainean dabi-len emakumearen metafora politaatera zigun liburutik mahai-inguru-ra. Zer senti dezake takoi gaineandabilenak? Takoirik ez daramanasenti al daiteke takoi gainean dabile-na bezala? Takoiak behar al diraindartsu sentitzeko, agertzeko? n

Onintza Irureta Azkune

LITERATURA

Tripak, burutik paseak

Goian, ezkerretikeskuinera: Irati

Goikoetxea, Ana Malagoneta Danele Sarriugarteidazleak. Alboan dute

Amaia Alvarez Uriamoderatzailea. BasaurikoMarienean 30 bat lagunbildu ziren hiru idazleen

inguruan.

Sarriugartek esango du buruaere gorputza dela; Goikoetxeakberriz, haren laneanpentsamenduak erabatekopresentzia duela. Malagonekdio oso arrazionalki emandaitekeela nazka, adibidez

7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA - ZIENTZIA | JOXERRA AIZPURUA SARASOLA |

Babeslea: iametza Interaktiboa

M ART XOA REN 11 N lau urte

beteko dira Fukushimako zen-tral nuklearra lehertu zenetik.Ikerlariak bat datoz historiakoistripu nuklearrik kutsagarrienaizan dela, baina ez dira adosjartzen izango dituen ondorio-ez. Orain arteko ondorioak ebaluatzea, berriz, zaila da,erradiazioak ez diolakomomentuz isurtzeari utzi, nolaairean hala uretan.

Fukushimaren kudeaketazarduratzen den TEPCO

enpresak zentrala desmunta-tzeko 40 urtetik gora beharko zituela esan zuen; horrek nahiko garbi adie-razten du gaurko belaunaldia ez dela gai izango arazoari aurre egiteko.Lerro hauetan inoiz aipatu izan dugu zentrala saiakera zientifikorako gunebilakatuko dela, horrek duen ondorio txar eta on guztiekin. Egia esan,beste irtenbiderik ez zegoen.

Testuinguru horretan kokatu behar da zentralean egindako azken saia-kera. Fukushimako hiru erreaktoreren guneak desegin zirela jakina da,

baina ez erregaiaren kokapena.Hura ateratzeko edozein ekintzaegin aurretik non dagoen jakinbehar da, eta horretarako muoiizeneko partikula subatomikoen

arrastoa bilatu nahi dute.Minuturo eta metro koadroko10.000 muoik zeharkatzen duteLurra, eta substantzia gutxibatzuekin topo egitean baino ezdira harrapatuta geratzen; uranio-arekin eta plutonioarekin, esatera-ko. Erreaktoreak zeharkatzendituen muoien presentzia atzema-teko detektagailuak jarri dituzte,eta horren bidez erregai puskak egon litezkeen lekuen mapa osatunahi dute. Teknologia hori sumen-

di batzuen barne irudia lortzeko erabili izan da, konparazio baterako.Oraingoz proba bat baino ez dute egingo. Japoniako Gobernuak,badaezpada, aldez aurretik ohartarazi du neurketaren emaitza ez dela per-fektua izango. Erregai lagin txikiak ez dira detektatuko, eta beste horren-beste gertatuko da sakonera handienetan daudenekin. n

Frackinga hainbatlurrikararen eragileaizan zela baieztatu dute

AEBetako Ohio estatuan ,Mahoning konderrian, fracking

bidez erauzten dute gasa.2014ko martxoan bost lurrikaragertatu ziren, 2,1 eta 3 bitartekomagnitudekoak; ikerketa batek erakutsi berri du frackinga izanzela eragilea. Teknika horrenbidez egindako lanek orduraarte ezezaguna zen faila bat akti-batu zuten.

ttiki.com/336908

(Gaztelaniaz)

Apple, Titanen atzetikEz gara ari Saturnoko sateliteaz,

Applek izan dezakeen proiektusuper-sekretu batez baizik.

Antza denez, konpainiak 1.000pertsonatik gora –gehienak ingeniariak– kontratatu ditu,automobilgintza elektrikoanlehen urratsak egiteko.

ttiki.com/336909

(Frantsesez)

Zarak ez omen duekoitziko angorazkojantzi gehiagorik

Angorako artilea Txinan hazi-tako untxiengandik lortu izandu Zarak, baina badirudi enpre-sak hornitze bide horri ukoegingo diola aurrerantzean,animaliei eragindako tratu txa-rren aurkako taldeen eraginez.Orain hurrengo urratsa baino

ez da falta, hots, Asiako langi-leekiko ere sentiberatasun ber-dina agertzea.

ttiki.com/336910

(Frantsesez)

Partikula subatomikoakFukushimako erregaia bilatzeko

T E P C O

Fukushimako langileak muoidetektagailua prestatzen.

Minuturo eta metro koadroko10.000 muoik zeharkatzen dute Lurra.

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA | NAGORE IRAZUSTABARRENA |

6.000 urteko besarkada

GREZIA HEGOALDEKO ALEPOTRYPA

kobazuloan bi giza eskeleto aurkitudituzte besarkatuta. K.a. 3.800. urte-koak dira eta George Papathanasso-poulos historialariaren arabera, “Neo-litoko ehorzketa bikoitzak ez dirabatere ohikoak; ziurrenik hau izangoda aurkitutako zaharrena”. Gainera,bi eskeletoak elkarri besarkatuta

daude eta horregatik, 2014an aurkitu

arren, aurkikuntza joan den San Valentin egunean aurkeztu dute, hil-dakoen postura erromantikoa aitza-kia, nahiz eta koban bertan bestearrasto ez hain erromantikoak aurki-tu. K.a. 3.200ean leizeko sarrera eroriegin zen bertan bizi zirenak azpianharrapatuz eta, hala, gizaki helduen,haurren eta enbrioi baten arrastoak

ere aurkitu dituzte. n

Inoizko obra publikorik luzeena:26 mende

Arrastoak

I P H E S

K ORINTOKO GOLKOA (GREZIA ), K. A. VII. MENDEA. Greziako Zazpi Jakin-tsuetariko batek, Periandro Korinto-ko bigarren tiranoak, Egeo itsasoaeta Korintoko golkoa kanal batenbidez lotzea pentsatu zuen, Pelopo-nesoko penintsula inguratu beharrasaihesteko. Baina zailtasun teknikoak gainditzeko gaitasunik ez zeukalakonturatu zenean, kanalaren ordezharrizko arrapala eraikiarazi zuen;egun, oraindik, arrapalaren arrastoak ikus daitezke kanalaren alboan.

Periandro ez zen izan kanala erai-kitzea gogoan izan zuen greziar baka-rra. K.a. III. mendean Demetrio I.aMazedoniakoak ere proiektua bultza-tu nahi izan zuen. Ondoren, erroma-tarrek hartu zuten lekukoa. JulioZesarrek Laus Iulia Corinthiensiskolonia berrian kanala eraikitzeari egoki zeritzon, Kali-gulak ere bai, baina azkenean Neronek abiarazi zuenproiektua. K.o. 67. urtean, suntsitzaile ospea daukanenperadoreak Korintoko istmoan kanala eraikitzekoagindua eman zuen eta 6.000 esklabo bideratu zituenobrara. Egungo politikaria bailitzan, obrak hasteko zere-

monia moduko bat ere egin zuen Neronek: Greziakogobernadorearen eskuetatik urrezko pikotxa hartu etalehen hiru kolpeak berak eman zituen.

Baina, urte horretan bertan, galiarrak matxinatu zire-nean, Galiako Erreboltak bereganatu zuen enperadorea-ren arreta eta, ziurrenik, kanala eraikitzeko aurrekontua-ren zati handi bat. Kontuak kontu, Neron lanak hasi etaurtebetera hil zuten, eta Galba enperadore berriak kana-laren obra bertan behera utzi zuen, garestiegia zelako.

Proiektua madarikatua ote zegoen ere zabaltzen hasi

zen, kanalaren bultzatzaile nagusi gehienak indarkeriazhil zituztela oinarri hartuta: Demetrio I.a, Julio Zesar,Kaligula, Neron bera... Kontua da garai hartan indarke-riaz hildako goi karguen portzentajea handia zela, etakointzidentzia horrek zerikusi gehiago izango zuelahorrekin, proiektuaren sustatzaileen aurkako ustezko

madarikazioren batekin baino. Eta hala ere, proiektuamendetan ahaztuta egon zen.1881ean berriro ekin zioten kanala zabaltzeko lanei,

Ferdinand de Lessepsen proiektuarekin (Suezko etaPanamako kanalaren proiektuak ere frantziarrak eginzituen) eta Istvan Türr ingeniari hungariarrak zuzendu-ta. Hamabi urte geroago inauguratu zen kanala. Gauregun Korintoko golkoa eta Egeo itsasoa lotzen dituen6,3 kilometroko lerroa Neronen proiektuan marraztu-tako berbera da. n

Korintoko kanalaren inaugurazioa 1893ko azaroaren 9an, proiektua diseinatzenhasi eta bi milurteko eta erdi geroago.

K O N S T A N T I N O S V O L A N A K

I S

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



TERMOMETROA

JOXE MANUEL ODRIOZOLA

Altzo, 1948. Euskara irakasle izana eta saiogile oparoa. Hizkuntza, abertzaletasuna, nazioa etaidentitatea nabarmendu dira bere saiakeretan. Bortxaren kontakizunetik, kontakizunaren

bortxara (Txalaparta, 2014) da bere azken lana. Gai konplexua bezain kitzikagarria.

Nondik nora bortxa politikoaren gaia

lantzeko ideia? Zer dela eta?Bortxa politikoarekiko interesa ira-kurritako testu marxisten eraginezizan dut, besteak beste. EuskalHerriko azken matxinoen bortxa

–ETAko en a aleg ia– hasi ze ngaraian irakurri nuen marxismoa.Bortxak gizartearen instantziak,faktore sozialak, ekonomikoak edota politiko-juridikoak determi-natzen ditu. Ideia horrek erakarritaidatzi dut liburua, eta berau idaz-teak gauza dezente erakutsi dit bor-

txari buruz.

Hala nola…Hainbat pentsalariren bidez jasoak nituen intuizioak berretsi ahal izanditut. Adibidez, Johan Galtung-ek hiru bortxa mota aipatzen ditu:estrukturala, zuzena edota esplizi-tua, eta kulturala edota sinbolikoa.Horien arteko dialektika asko inte-resatu zait, eta ETAk armak utzizituenetik areago, bortxa gora etabortxa behera darabiltzagu eta.

Jakin-min hori neur ri batean asezait eta ondorio filosofiko batzue-tara iritsi naiz. Filosofia kritikobaten ikuspegitik landu dut bortxa,edo saiatu naiz behintzat. Alegia,bortxak gizartea, gure jokabideak eta nazio harremanak nola baldin-tzatzen dituen ikusi dut sakonetik.Bortxa horiek goitik behera etaalderik alde zeharkatzen eta ezau-garritzen gaituzte. Marxisten tes-tuez beste, egungo beste pentsala-riek ere berretsi didate hainbat

intuizio.

Ondorio filosofikoak aipatu dituzu.

Konbentzimendu batera iritsi naiz:ez dago gizarte ez nazio harremanik bortxazkorik ez denik. Giza harre-manak gaindeterminatuak daude – bai politikoak bai ekonomikoak zein juridikoak–, eta ez modumekanikoan, alegia, badago bortxafundazionala edo sortzetikoa. Fou-caultek dioenez, “nazio batek bestebat konkistatu eta okupatzen due-nean, hori ez da inoiz amaitzen”.

Biolentzia hitza erabiltzean, indarra,indarkeria edota bortxa darabiltzagu.Zuk bortxa hautatu duzu.Horrek badu bere arrazoia: indarra

kontzeptu neutraltzat hartzen dela-ko. Estatuaren monopolioa dela eta,indarra estatuak darabilen bortxare-kin identifikatzen da. Indar horiematen du elur zuria bezain natura-la dela. Elurra egiten badu, zuriabehar du eta inor ez da asaldatzen.Estatu modernoak bortxa berega-natu zuen, baita erabili ere, etanaturala edo normalizatua bezalahartua da. Esan dezagun, bortxahori zentzu komunaren mailakokategoria dela. Inork gutxik pentsa-

tzen du estatuak darabilen bortxa

auzitan jar daitekeenik. Diktadure-

tan, frankismoan hemen, Europakoliberalismoak hori auzitan jarri dunolabait, baina gainerakoan zilegida, legezkoa, elur zuria.

Eta bestea, horren kontrakoa?Matxinatuek edo iraultzaileek dara-biltena, kontra-bortxa alegia, horielur beltza litzateke, gure kasuanETAk egin duena. Hori indarkeriada eta terrorismoarekin identifika-tzen da. Hau da, badirudi estatuare-na ez dela indarkeria. Setienek

[Gipuzkoako apezpiku ohiak] idatziduenez, indarra hauteskundeenbidez ezarritako aginte onartuarenada, bestea berriz, ez. Hauteskundeenbidez hautatua ez da indarkeria,antza. Keria atzizkiaren konnotazioguztia kontra-bortxari itsasten zaio,legitimoa ez delako. Niri, aldiz, nahi-ko arbitrarioa iruditzen zait indarra-ren eta indarkeriaren arteko bereiz-keta, bortxa guztiak bortxa direlako.

Justizia edo injustizia, ordena bide-gabea edo bidezkoa mantentzeko

erabiltzen den indarra bortxa da.

Bortxa kontzeptua determinatzea ezda hain sinplea, beraz.Oso konplexua da. Bortxak gizarteeta nazio guztiak baldintzatzen ditu,eta gu ere, pertsonak, bortxak erai-kitako subjektuak gara. Bortxak hilegiten du. Adibidez, egun hauetanbortxa Ukrainian ikusten ari gara.Gu heriotzaren alde ezkorrarekingeratzen gara, sufrimenduarekin.

Aldi berean, atzean, bortxa estruk-

turala dago, prozesu bat ematen ari

«Bortxaren monopolioa daukanak

haren kontakizuna eskutik dauka»

“ETAren bortxabumeran bihurtuzitzaion erakundeari.

Hasieran aldekoa zuenhaizea kontrakoabihurtu zitzaion”

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco

7/25/2019 2451_argia



JOXE MANUEL ODRIOZOLA - TERMOMETROA

da. Nazio indartsu bat nazio etsaia-ren lurraldeak desegiten ari da etaberetzat hartzen. Hori berez, bor-txa da, lurraldea desegin ahala bereazabaltzen baitu.

Intelektualen pentsamenduez gaine-

ra, hedabideetako iritzi-emaileenartikuluak ere aztertu dituzu, baitabortxa pairatu dutenen kontakizunenharian idatzi ere.Iritzi horiek akuilu izan ditut. Horiek aukeratzea ez da erraza izan, etaaukeraketan ez dago arrazoi berezi-rik. ETAren su-etenaren ondorentestu asko argitaratu dira, artikuluak gehienbat. Giro horretan biltzenhasi nintzen testuak. Iritzi-emailehoriek euskarritzat hartzea eta haieileku ematea pentsatu nuen. Batzue-

tan, beraiekin bat egiten dut eta bes-tetan kritikoa naiz. 50 urte hauetangertatuen inguruan nire ikusmoldea-rekin bat datozenak badaude etahorietaz baliatu naiz nire iritzia zur-kaizteko, sendotzeko, baina, ziuraski, alderantzizkoak dira gehienak.

Elur beltza eta elur zuriaren arteanibili zara.Bai, nolabait. Bigarren hauek bor-txaren ikuspegi murriztailea ematendute nik uste. Bortxaren kontzeptua

manipulatzen dute, ulertzen dutela-ko bortxa dela bakarrik kontra-bor-txa erabiltzen dutenena. Hau da,bortxa ekintza soiltzat hartzen dute,ordena eta sistema nazional batenkontra doan bortxa, ETArena, ale-gia, kontra-bortxak hildakoak era-gin dituelako. Horien ustez hemennagusi izan den bortxa kontzeptuahori da. Elur beltza, alegia.

Elur beltza diozu. Garai batean ETA-rena ez zen hain beltza izan, ordea.

Egia da hori. ETAren lehen garaikokontra-bortxa, euskal bortxa deitua,elur beltz hori ez zen hain beltzanonbait. Nahiko zuria zen, antza,eta nahiko legitimatua herritarrenaldetik, eta ez bakarrik mundu aber-tzalean, antifrankistek ere onartuzuten. Hori gaur egun gutxietsi egi-ten da. Alegia, ETAren historia ida-tzi nahi badugu, hori aintzat hartubeharrekoa da, zeren eta badirudiazken urteetako ETA baino ez delaizan. Hori barneratu nahi digute,

baina iraganean ETAren bortxak

legitimazio handia izan zuen. Iden-titate espainola zutenek ere –ez eus-kal identitatea aldarrikatu dutenek

soilik–, haiek ere bortxa hura ezzuten horren elur beltz ikusi. Esta-tua diktatoriala zelako, akaso? Denaden, diktadura hark etsai askozituen, eta testuinguru hartan bor-txa zilegitzat jo zen. Hura ez zenindarkeria nonbait, gero bihurtuzen indarkeria.

“Nazio euskaldunaren alde borrokatudirenei” eskaini diezu liburua. Halaere, horien barnean jardun direneki-ko eta bortxa erabili dutenekiko kriti-

koa zara hainbat pasartetan.

Trant sizio ondoreng o aldaketenondorioz, bi bortxen arteko dialek-tika eta harremanak aldatzen hasi

ziren. Ordura arte estatuaren bor-txa “ez-legitimoa” zen, gero Espai-niak “estatu omen guztiz demokra-tikoaren bidez” beste estatus batlortu zuen Europan. Bortxa ofizialalegitimatzen hasi zen emeki-emeki,eta ETAren bortxa ez-legitimoabihurtzen. ETAren bortxa bume-ran bihurtu zitzaion erakundearihasteko. Hasieran, aldeko zuen hai-zea kontrakoa bihurtu zitzaion.

Aldaketa eta egoera berri horretanborroka armatuaren erabilerarekin

oso kritikoa izan behar da, bestela,

“Ez dago gizarte ez nazio harremanik bortxazkorik ez denik”.

7/25/2019 2451_argia



Estatuak haren estrategia ondobaliatu baitezake. Espainiakoak ondo baliatu zituen ETAren estra-

tegiak. Borroka armatua galtzenhasi zen, besteak beste, babestenzuen oinarri sozial horrek garbiikusten ez zuelako, euren helburuak legitimotzat jo arren. Dena den,

Joxe Azur mendik dioenez, ETAmugimendu zabala izan da. Ez zentalde armatua soila izan, herri mugi-mendua zen eta horrek blaitu zuengizartea. Ez zituen soilik eragilepolitikoak zipriztindu, mundu kul-turala eta sindikala ere blaitu zuen,onerako edo txar rerako. ETAren

eragin hori aintzat hartzekoa da,hori ere kontatu behar da.

ETAren borroka armatuak terrorismokontzeptuaren marra ukitu al du?Batzuen ustez, bai.

Zure ustez?Liburuan aipatzen dudan autorebatek galdetzen du: “Izurik gabekoiraultza edota kontra-bortxa politi-korik posible al da?”. Terrorerik eragiten ez duena, alegia. Berak dio

bortxak berezkoa duela izuaren

osagaia, baita zentzurik onenean etaaskatzailearenean ere. Mandelarenadibidea da garbiena. Haren ekin-

tzetan zibilak hil ziren. Erakundeterrorista izan zen berea? Nik ezdut garbi ikusten, beste batzuek bai.Emilio Lopez Adanek [ Beltza ] lerra-tze terrorista moduko bat ikusi du.Marisol Iparragirre etakideak “guk ez genuen sekula marra hori pasatunahi izan” dio. Terrorismoa subjek-tu zibilen aurkako ekintza dela,inplizitua, eta haiek ez zutela ekin-tza bat inoiz asmo horrekin egin,esan du ere. Asmoarekin ez, bainaborroka armatuaren praktikan hori

gerta daiteke eta ETAri gertatu zaiobehin baino gehiagotan. Lerratzekontzientea izan den? Ez dut uste.

Irabazteko balio badu, bortxa elurzuria bilakatu ahal da?Edgar Morinek dioenez, batzuetanasmo txarrez ere, irabazteko bada,balio du bortxak. Bitarteko gaiztoek ere ondorio on batzuk izan ditzake-tela, alegia. Herbert Marcusek alde-rantziz dio, “asmo onenaz erabilita-ko bortxa iraultzaileak ere, justu

kontrako ondorioak izaten dituela”.

Justiziar en alde eg inagatik ere,ondorioak ez direla onak, alegia.Bitartekoen eta helburuen arteko

kontraesanak handiak dira.

“Kontakizunaren bortxara”, dio libu-ruaren izenburuak. Bortxa ere bada-go kontakizunean, nonbait.Noski. Bortxaren monopolioa dau-kanak hitzaren monopolioa dauka,kontakizunaren bortxa bere eskutik dauka. Historia jakin bat sozializa-tzen da curriculumen bidez, historiajakin bat eta ez bestea. Betiko kon-tua da: historia garaileak kontatzendu. Hori egia berdaderoa da. Orain

kontakizun asko egongo da, etabakoitzak bere egia izango du, bereegia txikia, guk gurea. Baina, azken50 urteetako historia nola kontatu-ko den eskoletan ba al dakigu?

Bortxaren kontakizunaren nolakoazezkorra zara, beraz?Bai. Orain arte, batez ere bortxarenikuspegi mota bat azpimarratu da:bortxa zuzena, asaldagarria, odolez-ko irudien bidez ikusten duguna.ETAren bortxa zuzen asaldagarria

bortxaren kontzeptura mugatzen

“Indarra estatuak darabilen bortxarekin identifikatzen da. Ematen du indar hori elur zuria bezain naturala dela”.

7/25/2019 2451_argia



JOXE MANUEL ODRIOZOLA - TERMOMETROA

dute. Gainera, ETAren inguruak bortxa hori legitimatu duela diote,ETAren mundu sinbolikoa, kulturalaeta ideologikoa azpimarratzen dute.Nagusitu dena elur beltza dela, ezdela naturala, ez dela demokratikoa.Ordea, elur zuria, ordenak ezarritako

bortxa, ordena nazionala oso natura-la da nonbait. Espainiarekin ditugunharremanak oso naturalak direladiote, berezkoak, atzean ez dagoelainongo bortxarik, ez sortzetikorik ezbestelakorik. Hau da, bortxa ez dainoiz hemen ezarri, hemen espaino-lek eta frantsesek berezko nagusita-suna daukate, modu naturalean etalogikoan sortua. Nagusitzen ari denkontakizuna bortxaren kontzeptumurriztua da. Gainerako bortxak,estrukturalak nahiz kulturalak, noi-

zean behin aipatzen dituzte, gutxitan.Historia beti errepikan kontatua.Bai, garaileak eta garaituak daude,edo horrela agertu nahi dute. Kar-listadetan garaituak izan ginen,1936ko gerra zibilean ere bai. Gerraguztiak galdu ditugu euskaldunok,Orreagakoa ez ezik. Tira, batek dakizer izan zen hura... [irribarretsu].

Historia ez da ongi kontatua.Herri okupatu batek ezin du ondo

kontatu. Herri okupatu batek ba aldauka baliabide ideologiko eta sin-bolikorik, bitarteko interpretagarriegokiak izateko? Herri kolonizatuak ahalegintzen dira beren historiakontatzen, baina ez da posible.Berriz, diot, bortxaren monopolioadaukanak hitzaren monopolioadauka. Foucault-ek dioenez, osoargi, jakintza eta egia produktusozial eta historikoak dira. Hori ezdago edonoren esku, hori boterea-ren monopolioaren esku dago.

Hedabide nagusiek egiten dutenkontakizunari zer deritzozu?Kontakizun sentimentalak egitendituzte gehinbat, biktimenena. Bikti-mek egiten duten interpretazioaonartzen dut, maila afektibo eta sen-timentalean egiteko eskubidea dute.Baina hori kontakizunaren parte batda, herri honetan gertatu denarenpartea. Era horretara, biktimen alde-ko mekanismoak eta nola-halakoenpatiak nagusitzen dira. Hori egin

behar da, baina hemen bi nazioen

arteko kontraesan historikoa dagojokoan, bi hizkuntza eta identitateantagoniko daude, espainolak izannahi ez dugun euskaldunak gaude,oso gutxi, baina bagaude zorionez.

Dilema bat: bortxa estrukturala etamatxinoen bortxa ez dira berdin balo-ratu behar. Bortxa iraultzaileak ezin dubere burua parekatu instituzionalare-

kin bere akatsak zuritzeko orduan.Bai. Yoyes da horren adibide paradig-matikoena. Kontra-bortxa eralda-tzailea eta demokratikoa –sozialaedo nazionala izan– justiziaren alde-koa edota ezarritako justiziaren kon-trakoa baldin bada, zapaltzailearenbortxatik bereizi beharko du. Matxi-noak bortxarekiko oso kritikoa izanbehar du. Ez du soldadu edo poliziabaten jarrera eduki behar. Poliziaexekutatzera doa, goiti-beherakoagindua betetzen, iraultzaileak justi-

ziaren bidetik joan behar du.

Jesus Mari Zabarte etakide ohiak

exekuzio hitza erabili du berriki ETA-renak izendatzean.Bai, hori erabili zuen… Hori ereulertu daiteke. ETAko militantebatzuek “nik ez nuen parte hartuekintza militar batzuetan, baina niere konplizea sentitzen naiz”, diote.Beraiena proiektu kolektiboa bezalahartzen dute. ETAko ekintzak komunak izan direla, diote. Kontuaez zen nork egiten zuen, erruduna ezzen exekutatzen zuena. Enpatiamorala eta ideologikoa izan da

horretan. Sarritan, borroka armatu

askatzaileak bere nazioa askatu nahiizaten du, baina tamalez, nazio men-peratzaileak kontraesanean sartzendu. Bortxa bitarteko arriskutsua da.

Batzuen ustez, historiaren kontakizu-na fikzioaren bidez eginda egokiagoa

da. Zer diozu zuk?Emozioaren eta estetikaren planoanhobeagoa da fikzioa. Hasteko, saia-kera zurrunak izaten direlako etabatzuetan aspergarriak. Irakurleaskorentzat erakargarriagoa da histo-riaren interpretazioa modu atseginezbarneratzea, nobelaren bidez, kasu.Gero, egokiagoa edo desegokiagoaote den? Kontakizunaren nolakoarenarabera. Edonola ere, fikzioak nolasaiakerak bere mugak dituzte. Saiake-raren gotortasunean informazio

lehorregiak ematen dira eta jendeak nahiago du fikziora jo. HarkaitzCanoren Twist nobela adibide ona da,besteak beste. Alabaina, fikzioarenbidezko interpretazioak gehiago lan-tzen dira plano afektibo, sentimentaleta pertsonalean, eta ez hainbestekolektiboan. Alegia, saiakerak borro-kako kontraesanak hobeto agertzenditu, nire irudipenean betiere.

Saiakera hobesten duzu, alegia.Kontraesan historikoak dituzten bi

nazio eta bi identitate kolektiboenartekoak azaltzeko, terminologiak azaltzeko bai. Fikzioak ez ditu kon-tzeptualizazio soziologikoa eta his-torikoa bereganatzen. Ez du bere-ganatu behar gainera, bere teknikak dauzka modu atseginean eta erakar-garrian kontatzeko, baina beharba-da zehaztasuna galtzen du. Proble-matikaren muinera saiakerarenbidez hobeto iristen gara, baldin etasaiakera ona bada. Izan ere, saiakerahistoriaren zehaztasun zientifikoa

izanda ere, espekulatibotik erebadu. Baina espekulazioa ere zilegida neurri batzuen barruan. Hau da,egia txikiak kontatzen ditugu fikzio-an nahiz saiakeran. Eta egia txikihoriekin guztiekin egia handixeago-ak osatzen ari garela pentsatu nahidut. Euskaldunon aldetik esan nahidut, espainolek berea egiten baitute.Kontakizuna beti subjektiboa da,kontakizun osorik ez dago, inork ezin dezake hori egin. Kontakizunobjektiborik ez dago, gertakariak ez

direlako berez mintzo. n

“Kontakizun osorik ezdago, inork ezin dezake

hori egin. Kontakizunobjektiborik ez dago,

gertakariak ez direlakoberez mintzo”

“Saiakerarengotortasunean

informazio lehorregiakematen dira eta

jendeak nahiago dufikziora jo”

7/25/2019 2451_argia



TERMOMETROA

TORTURAREN AURKAKO EGUNA izanda berrikitan eta honen harira eki-men ugari egin dira Euskal Herrian.Herri askotan kontzentrazioak izandira, urtero bezala, Joxe Arregi

zizurkildarra polizia espainiarraren

eskuetan hil zela gogoratzeko. Oiar-tzunen eta Mungian, adibidez, hain-bat ekimen egin dira torturaren era-bilera salatzeko.

Bestalde, hamar urte bete dituen

Torturaren Prebentziorako Koordi-

nakundeak Espainiako Estatukokasuen inguruko datuak eman ditu

–datu horiekin La Directa hedabi-deak egindako infograma euskaratudu ARGIAk–. Elkarte hau torturaren

aurkako eta giza eskubideen aldeko

Otsailaren 13an torturaren aurkako eguna izan da Euskal Herrian; Joxe ArregiEspainiako Poliziaren eskuetan hil zela 34 urte bete dira. Torturaren Prebentziorako

Koordinakundeak datu gordinak jarri ditu mahai gainean.

«Torturaren laborategia

izan da Euskal Herria»

TORTURA

| IGOR AGIRRE |

7/25/2019 2451_argia



TORTURA - TERMOMETROA

borrokan diharduten hainbaterakundek osatzen dute. Berehelburuetako bat da EspainiakoEstatuan torturaren prebentzio-rako sortutako mekanismoenerabilera zuzena bideratzea.

Elkartearen bozeramailea den Jorge Del Cura elkar rizketatudu La Directa hedabide katalu-niarreko Gemma Garcia kaze-tariak.

Euskal Herriaz hitz egitera-koan, euskal polizia etxeetantorturak sistematikoak izandirela baieztatu du koordina-kundearen bozeramaileak. “Pla-neta guztirako torturen labora-tegia izan da Euskal Herria, ezsoilik Espainiako Estatuaren-

tzako”. Estatu demokratikoek tortura teknikarik landuenak dituztela dio, eta Frantziak erenaziengandik ikasitako teknikak erabili izan dituela.

“Hego Euskal Herriko tortu-ra kasuak oso desberdinak diraEspainiako Estatuko bestekasuekin alderatuz gero”. Horiadierazi dio Pau Perezek, Espai-niako Torturaren Prebentziora-ko Mekanismo Nazionalekoaholkulariak, Publico egunkariari.

“Euskal Herrian praktikatzenden tortura entrenatua da,hotza. Atxilotua nahasten, irain-tzen eta lotsarazten dute ber-tan”. Eraso fisikoetatik haragodoan jazarpena nabarmentzendu Perezek.

Torturatuen ehuneko handibat ez omen da torturak jasanizanaren jakitun. Hori azaltzendu Del Curak min fisikoaz hara-tago dauden torturez hitz egi-tean. “Sarritan, tortura jasan

izanaz ohartzen gara norbaiti

azazkalak atera edo bainuon-tziarena egiten diotenean. Bainabatzuetan, egurtu gabe, bortizkimindu daiteke”.

Milaka torturatuhamarkada batean

Poliziaren tratu txarrengatik etatorturengatik 6.621 salaketabildu ditu Torturaren Preben-tziorako Koordinakundeak azken hamar urteetan Espainia-ko Estatuan. Justiziak, ordea,752 kasu baino ez ditu konde-natu denbora tarte horretan.

Hego Euskal Herrian, 504atxiloketa inkomunikatu egindira 2004. urtetik hona eta atxi-loketa horietan, torturengatik aurkeztu diren salaketa kopurua

340koa da. Horrenbestez, atxi-loketa inkomunikatua izan dute-nen %67k salatu ditu torturak Hego Euskal Herrian.

Espainiako Estatuan tortu-rei zilegitasuna eman izan zaie

Torturaren PrebentziorakoKoordinakundearen bozera-maileak berresten duenarenarabera. Praktika horren bidezkalte larriagoak saihesten direlasinestarazi izan dela dio. Elka-rr izketan aipatzen duenez,

terrorismo kasuetan espainia-rren %18 eta %30 bitarte dagotorturaren alde inkesta batzuenarabera.

Europako Giza Eskubideen Auzitegiak sei aldiz zigortu duEspainia honelako salaketak behar bezala ez ikertzeagatik etaespainiar polizia-etxeetan ere,torturaren presentzia agerikoadela dio Amnistia Internazionaltaldeak.

Espainiako Auzitegi Gorene-

ko Joaquin Jimenez epailearenustetan, terrorismoa leporatzenden kasuetan ere torturak zigor-gabeak ez direla erakutsi duEspainiar Justiziak. Beste asko-ren artean, ordea, auzitan dagooraindik Unai Romanorenkasua. Artxibatu egin zuenEspainiak Romanok atxilo-aldian jasandako torturengatik jarritako salaketa eta orain,Estrasburgon dagoen Europa-ko Giza Eskubideen Auzitegia

ari da kasua ikertzen. n

“Euskal Herrianpraktikatzen dentortura entrenatuada, hotza. Atxilotuanahasten etalotsarazten dute”

Pau Perez,Espainiako Torturaren

PrebentziorakoMekanismo Nazionala

7/25/2019 2451_argia



TERMOMETROA

ARRASATEKO MEATZERREKA AUZOA

Meatzerreka Arrasateko auzorik zaharrena da, ahaztuenetarikoa ere bai: harrobiek,hondakindegiek eta fabrika kutsakorrek hainbat kalte eragin dizkiote auzoari. Jarduerahorien eraginez galdutako ondare naturala berreskuratzen hasiko dira aurten. Izan ere,

Arrasateko Udalak herrian babestu gura dituen inguruneetako bat da.

ARRASATEN, Kanpanzar mendaterajoateko bidea hartu, eta eskumataradago Meatzerreka auzoa. 50 batauzokide bizi dira bertan eta, urte-tan, hainbat ekonomia jarduera izan

dituzte. Tartean izan dira hiru harro-bi, Arrasateko saihesbidea eginzeneko hondakindegia, hiri honda-kinen zabortegia eta errauskailua.Civasa fabrikaren hezurdura ereoraindino zutunik dago Meatzerre-kan. Horiek guztiek eragindako kal-teari buelta eman eta ondare natura-la berreskuratzeko asmoz, auzoababesteko erabakia hartu dute udalarduradunek.

Josu Pereda ingurumen zinego-tziak dioenez, “azken hamarkade-tan Arrasaten indar guztiak bidera-tu dira industr ia jardueretara,errepide eta komunikazio-sareak sortzera eta etxebizitzak egitera.Ingurumena guztiz ahaztuta egonda”. Hori dela eta, plan bereziaprestatu du udalak, Besaide mendi-zale taldea, Naturtzaindia elkarteaeta Arrasate Zientzia Elkartearekin

batera. Herriko hainbat gune babesbereziko izendatu dituzte, eta ekin-tza eremuetako bat Meatzerrekaauzoa da. Hala eskatu izan duteauzokideek sarritan.

Udalak jarduera ekonomikorakolur azalera murriztu du, eta lehenago

Akeiko zabortegiarena zen lursai lbat erosi du, hiru hektareakoa, SanBaleixo baselizaren ondoan. Peredak dioskunez, arnasgune bat sortu guradute, mahaiekin eta panel informati-boekin. “Ingurua bakean egongo da,

ez da jarduera ekonomikorik egon-go, eta auzokideentzat eta arrasatearororentzat gune bat izango da”.

Udalak erositako lursailean basoa-ri birsortzen laguntzeko, ZuhaitzEguna ospatu zuten otsailaren21ean, eta hainbat intxaurrondo etagaztainondo landatu zituzten. Auzo-lanerako beste hitzordu bat ere bada,otsailaren 28an, Naturtzaindiak, Sus-trai Berri elkarteak eta Besaide men-dizale elkarteak deituta, 500 batharitz landatzeko; izan ere, haritza da

Meatzerrekako berezko arbola.

Urtetan kaltetutako

eremuari arnasa eman

Testua eta argazkiak:

| AMAIA UGALDE BEGOÑA |

Ezkerrean, Civisa fabrika zenarenhorma. Lerro hauen azpian, Ugaldeazpieta Ugaldegain baserriak, Elorriorakoerrege bidea hasten den lekuan.

7/25/2019 2451_argia



MEATZERREKAREN BERRESKURAPENA - TERMOMETROA

Kalitate handiko uraeta saneamendu faltaMeatzerrekako ondare naturalarenbarruan Bernarasko iturburua dago.Udalatxeko iturburuetako bat da,eta Arrasateko ur kontsumoaren

%10 bertatik hornitzen da. Inguru-men zinegotziak nabarmendu du urhori bertan izan arren, Meatzerreka-ko baserriek ez daukatela saneamen-durik, eta hori izango dela auzorabegirako beste proiektu bat: “Mea-tzarrekako baserri gehienek, edo ezdaukate putzu septikorik, edo duela30 urtekoak dauzkate”.

Saneamendu falta horrek Bene-rasko iturburua kutsatzen duela

azaldu du Peredak: “Berez oso kali-tate oneko ura da bertakoa, bainabakterioz beteta egoten da. Edan-garria izateko kloroa bota beharizaten zaio”.

Elorriorako errege bideaMeatzerrekan saneamendua jartze-ko lehen pausoak errege bidearenberreskurapenarekin egingo dira.Bide hori, antzina, Arrasatetik Elo-rriora joateko bide nagusiaren lehenzatia zen, eta garai batean tartehorretako lursaila Civasa fabrikarisarbidea errazteko eman zuen uda-lak. Bidea berreskuratu, eta bidebatez, saneamendurako kolektorea

sartuko dutela jakinarazi digu JosuPeredak.

Berreskuratuko duten bideaGipuzkoa eta Bizkaia lotzen zituenerrege bidearen zati bat zen.Berez, “errepide” hitza errege

bidetik datorrela uste da, eta duela200 urte bide nagusiak ziren, zaba-lera handikoak. Auzokideek etamendizale elkarteak sarritan eska-tu dute 150 metro dituen bide horiberreskuratzeko. Izan ere, orain ezdago Arrasateko erdigunetik Mea-tzerrekara oinez joateko biderik:“Auzora oinez joateko errepidezjoan behar zara, eta oso arrisku-tsua da”. n

AUZOAREN IZENAK dioen bezala,Meatzerrekan meategi ugari egonda historian zehar. Josu Peredazinegotziaren esanetan, orain dela

200 urte familia bakoitzak berelizentzia zeukan, eta 200 bat familiazeuden, bakoitza bere zuloarekin.Burdina ateratzen zuten handik,oso preziatua: “Urtuta, ia altzairuazen Arrasateko burdina”. Peredak kontatu duenez, Meatzerrekakoburdina izan zen, hein handi baten,

Ar ra sa te so rtzear en ar ra zoia :“Garai hartan, Europako burdina-rik onena zegoen Arrasaten, etaherriaren fundazioa sinatzera Fran-tziatik, Gaztelatik, Aragoitik... etorri

ziren erregeak”. Armarik gogorre-nak bertoko burdinaz egiten ziren,eta meategien jarduera babestekoherri harresitu bat sortzeko premiasumatu zuten agintariek.

Meatzariek kofra-dia sortu zuten, elka-rrekin bildu eta bur-dina ateratzeko lana

koordinatzeko. Gauregun San Baleixoermita dagoen lekuanbatzen ziren; etakofradiaren lehenaipamen dokumenta-tua 1434koa da. Pere-dak adierazi digu bur-dinaren ustiaketarakoarautegia ere bazute-la: “Ordenantza huranahiko aitzindariaizan zen, eta beste

meatzalde batzuetarako eredua izanzela diote historialariek”. Arrasatearrek oso gauza gutxi

jakin dute orain arte meatzarieniragan hari buruz. Herriko histo-

rialariak berriki hasi dira artxiboak arakatzen, eta informazio horiazaleratzen. Udalak, orain, herrita-rren esku ipini gura du berreskura-tutako informazioa.

Meatzarien auzoa, Arrasateren sorburua

Arrasateko lehen meatzari-kofradiako kideak SanBaleixo baseliza dagoen lekuan batzen ziren.

7/25/2019 2451_argia



TERMOMETROA

1937KO EKAINAREN hasie-ran Lemoatxan izandakoborrokaldietako batean hilzen Hilario Blanco Reguero

barakaldarra. Bere hezurrak eta hainbat objektu pertso-nal senideei itzuli dizkiete 78urteko iluntasunaren ostean.

Ekitaldia Lemoako udale-txean egin zuten otsailaren21ean eta bertan izan zenhildako milizianoaren arrebaMilagros: “Ni jadanik segu-ru nengoen ez genuela inoizaurkituko”, esan zuen 90urtetik gorako emakumeak.

Lemoako Udaleko gazte

teknikari Mikel Garciak ARGIAri azaldu dionez, gor-puzkinak 2014ko urriaren25ean atera zituzten, Lemo-atxa inguruan egiten aridiren berreskurapen lanenbarruan.

Arazandiko kide Alberto J. Sampedrok metal-detekta-gailu batekin Euzko Guda-rostearen gerriko-belarriatopatu zuen lehenik. Ondo-rengo indusketetan pertsona

baten hezurrak azaleratuzituzten, baita beste hainbatobjektu ere: larruzko poltsa, bizarraegiteko makina, idazteko luma etatxapa zenbakiduna.

Txaparen datua Euskadiko Artxibo Historikoko informazioa-rekin alderatu ostean jakin zutenhildakoa Hilario Blanco Reguerobarakaldarra zela, UGTko kideaeta 28. batailoiko milizianoa. Segu-ruenik granada batek jota hil zeneta ahal zuten moduan lurperatu

zuten.

Hezurrak senideei emateko eki-taldian izan ziren Saioa Elejabarrie-ta Lemoako alkatea, Eusko Jaurlari-tzako Biktimen eta GizaEskubideen zuzendari MonikaHernando, eta Pako Etxeberria Aranzadiko auzitegi-medikua. BaitaUGT sindikatuko ordezkariak etamakina bat herritar ere.

Ez da lehen aldia Lemoatxansoldadu errepublikar baten gorpuz-

kinak azaldu direna. 2012ko urta-

rrilean beste gudari batenak aurkitu zituen Aranzadik,baina kasu horretan ezinizan zuen bere nortasuna

zein zen argitu.

Lemoako memoria Aurkikuntza horiek ez dirakasualitatea izan. Erakundepublikoak eta Lemoatx 1937elkarteak urteak daramatzatemendi hartan 1937an izanzen borrokaldiko lubakiak azaleratzen auzolandegienbidez. Besteak beste harriz-ko lubakiak, zolak, balak etametraila zatiak aurkitu dituz-

te. Horrez gain, muinoarengainean dagoen ermita etagurutze frankistari besteesangura bat eman nahi izandiote.

Lemoatxan borrokaldigogorra izan zen 1937komaiatza amaiera eta ekainahasieran, Bilbo inguratzenzuen “Burdinazko Gerriko-ra” iristeko postu estrategi-koa baitzen muino hura.Faxistak atzera eta aurrera

ibili ziren, errepublikarrenkontraerasoen ondorioz.

Ehunka hildako izan ziren bi aldee-tan, horietako asko abiazio nazia-ren bonbapean. Lemoatx 1937-k orduko gertaerak bizi izan zituzte-nen testigantzak bildu ditu Lemoako

Memoria dokumentalean. n

OROIMEN HISTORIKOA

1937ko borrokaldian hildako Hilario Blanco Reguero barakaldarraren hezurrak senideeiitzuli dizkiete. Soinean zeraman txaparen bidez identifikatu ahal izan dute.

Lemoatxako miliziano errepublikarra,

iluntasunetik argira

Goian, Milagros Blanco, Lemoatxan hildako anaiarengorpuzkina eta objektuak jasotzeko unean. Behean,

milizianoak soinean zeramatzan txapa eta gerriko-belarria.

| URKO APAOLAZA AVILA |

Milizianoarenhondarrak lurpetik aterazituzten uneko irudiak etaLemoako Memoria dokumen-

tala, Angelu Itsua blogean.

7/25/2019 2451_argia


7/25/2019 2451_argia



TERMOMETROA - NET HUR IL

Max Avdeev argazkilaria Slavyanski brigadaerrusiazalearen urratsean –miliziano bolunta-rioak Donbassekoak dira, ofizialak errusiarrak,dio Avdeevek– ibili da Logvinove inguruan,Debaltsevetik hurbil. Handik zerbitzatu diogerrako argazki saila BuzzFeed News agen-

tziari. “ Horrific Images Capture The Sheer Bru-tality Of War In Ukraine” (Irudi beldurgarriakUkrainako gerraren brutalitatea biltzen dute-nak) bildumatik argazki odoltsuenak baztertu-rik, lerroon ondorako hautatuak ageri duherrixka bateko emakumea etxeko ataritikbegira ke artean errenkan doazen tankeei.Azken hamabi hilabeteotan bai Novorossiarenaldeko miliziek eta bai Vladimir Putinek eraku-tsi dute soluzio militarretan behar den bezainurrun iristeko prest daudela, mehatxu militarsinesgarria erabiltzeko alegia. Krimea Errusiakbereganaturik, Dontsk eta Luhansk departa-

menduetako eremu bat de facto Ukrainatikberezita dago.

MINSK -II I TU NA S IN AT U A RR EN,sakonean ba ote da aukerarik unehonetan Ukrainako gatazkan diplo-maziak bolborari gaina har die-zaion? Menturaz beldurra da espe-rantza bakarra. Europa barruan

AEBen eta Errusiaren arteko gerra-ren garrak hedatzeari zaion izua.Europako zenbait buruzagi nagusi

badirudi hasi direla kontutan har-tzen gerra ezkutu eta agerikoezasko dakiten jendeen iritziak.

Otsailaren 16an, Minsken 12anhitzartutako su-etena zintzilik zeu-kanean Debaltseveko guduak, Bri-tainia Handiko MI6 (atzerrirakoespioitza) zerbitzuko buru nagusiizandako John Sawersek esan zuen:“Mendebaldeak ikasi behar du Vla-dimir Putinekin bizitzen. Errusia-rrak probokatzeak sakonago baizik ez du eginen oraintxe Europak dau-

kan segurtasun krisia”.King’s Collegen esan zien ikas-leei: “Ukrainako krisia dagoenekozez da Ukrainaz, askoz krisi handia-go bilakatu da, larriagoa, Errusiareneta Mendebaldeko herrialdeen arte-koa, Europako balore eta ordena-ren ingurukoa. (...) Errusiako agin-taritzan aurreikusi dezakegunedozein aldaketa okerragorakoizango da. Datozen urteetan Erru-siarekiko harremanen kudeaketaizanen da Europaren segurtasuna

definitzeko arazo nagusia”.

MI6ko buruzagia ez da Ukraina-koak eragin duen arrisku geopoliti-koaz ohartarazi duen bakarra. Bestebi oso nabarmen aipatzearren,hautu politikoen mapan bi muturre-tan bizi diren Noam Chomsky etaHenry Kissinger gutxitan azaldukoziren ados, baina hala ikusi diraUkrainako gerraren mintzatzean.

Occupy mugimenduko ekintzaileaeta aspalditik abokatu ezaguna denKevin Zeesek bildu ditu Chomsky-ren eta Kissingerren iritziak Mint Press News gunean: “Chomsky And Kissinger Agree: Avoid Historic Tragedy In Ukraine ” (Chomsky eta Kissingerados: saihestu behar da tragedia his-torikoa Ukrainan).

Kissinger AEBen atzerri politi-kan fact ot um bat izan da, SobietBatasunarekiko Gerra Hotzarenazken urteak kudeatu zituen, Viet-

namgo gerra, haurrek ere badakitemunduko hamaika bazterretan esta-tu kolpe militarrak sustatu zituelaamerikarren gogokoak ez zirenagintari hautatuak lurperatzeko.

Ukrainan AEBek eskua nabar-menago sartzeaz esan du Kissinge-rrek: “Arriskuari ezin diogu ez-iku-sia egin. Gerra Hotza berpizteatragedia historikoa litzateke. Gataz-ka saihestu baldin badaiteke, moral-tasunean eta segurtasunean oinarri-tuta, ahalegindu behar da hura

saihesten”.

Noam Chomsky Kissingerrenantipodetan ibili da beti, AEBeninperialismoarekiko kritiko kupida-gabe, Kissinger gerrako kriminaladela esan izan du. Baina Errusiakoagintariekiko oso kritiko ere izan dabeti, anarkista zorrotza denez.Ukrainakoaz kezkatuta agertu da:“Errusiako autokrazia [Vladimir

Putinen diktadura] ez da inondik ere errurik gabea, baina lehen erehondamenditik oso hurbil ibiliginen moduan berriro jolasean arigara katastrofearekin. (...) Orain,Ukrainan krisia leherturik, eta Erru-siarekiko mugen ondoan ‘misilbidezko defentsa sistema’ deitzendiotena ezarririk, egoera arriskuhandikoa da”.

Si vis pacem, para bellum? Asko ote dira gerra hotzaren eta

are larr iagoa l i tzatekeen gerraberoaren arr iskuez ohartarazidutenak? Zenbat indar daukate?Dakiguna da Ukrainako gatazkabide baketsuetatik aterata 5.500heriotzarainoko gerran eta poten-tzia handien gero eta esku hartzehandiagoan murgildu bada izandela interes handiek elikatu dutela-ko hautu hori.

AEBen Ukrainako demokraziaErrusian Vladimir Putinek ezarritadaukan diktaduratik babestu dadila

oihukatzen ari direnak asko dira, eta

2015eko otsail hondar honetan Ukrainak galdutzat joditzake bai Krimea eta bai Donbasseko eskualde zabal bat.12 hilabete lehenago Euromaidan zen albiste Kieven. 5.500hildako geroago, Ukrainako gatazkan korapilatu da AEBen,

Errusiaren eta Europaren arteko elkarbizitza. Otsailaren12an sinatutako itunak apenas piztu du bake itxaropenik.

Ukraina mehatxumilitar sinesgarrien

gurpil zoroan

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |

7/25/2019 2451_argia



- TERMOMETROA

gatazkak behar dituzten lobby indartsuek sustatuta gainera. Ordai-netan, Errusian ez dute etsaienaurrean ahul azaldu nahi. Nazioar-teko prentsan arakatuz, bai OTAN-en aldekoetan baina baita Putinenaldekoetan ere aurkitu daitezke datukezkagarriak. Esaterako, Moskukohedabide ofizialetan nola banalizatu

den arma nuklear taktikoak erabil-tzeko mehatxua, Ukrainakoa aregehiago nahaspilatzekotan erasonuklear pr eb ent ib oa aldarrikatuz.Broma gutxi kontuokin.

Der Spiegel astekari alemanak berrikitan plazaratu duen analisibaten arabera, Angela Merkel beraere duela gutxi sobietarren kontra-ko politiketan oilar agertzen zen.Spiegel eko zenbait kazetarik elkarla-

nean idatzitako “The War Next Door: Can Merkel’s Diplomacy Save Europe?” (Gerra atarian: Merkelek salbatu otedezake Europa) xehetasun argiga-rriz erakutsi dute nola hurbildu denMerkel orain Ukrainarako aldarrika-tzen duen real politik delakora.

Eki Alemanian sortua izanik errusiarrekiko mesfidati izateko

fama daukan Merkelek oposizioanzegoela, 2003an, The Washington Pos- t en idatzi gogor bat plazaratu zuen“Schroeder Doesn’t Speak for All Ger- mans ” (Schroeder ez da mintzo ale-maniar guztien izenean), zeinetangogor kritikatzen zion errusiarrenkontrako mehatxu militarra bazter-tzea: “Ekintza militarra azken auke-ratzat baztertzen duena ari da ahul-tzen diktadoreen kontra erabili

behar den presio maila, eta horrekinez du gerra urruntzen, hurbilago-tzen baizik”. Mehatxu sinesgarriabeharrezkoa dela, alegia.

Orain, Spiegel eko kazetariek dio-tenez, askok uste dute Merkel ahulageri dela bere jokabidean. Batik

bat AEBetako senatariek kritikatudiote Putinekin konponbidea bilatunahia, aurpegiratu diote jokatzen aridela beste batzuek 1938an Muni-cheko itunarekin TxekoslovakiaHitlerri entregatu ziotenean bezala.Bigunkeriaz jokatuz ez dela gerraurrutiratzen, hurbilagotzen baizik.

Merkelek, ordea, Minsk-IIkonegoziaketetan Barack Obamarieskatu zion pazientzia Kievekogobernuari armak bidali aurretik.“Behin eta berriro ahalegindu behar

dugu, horretarako gara politikari”esan omen zion.“Merkelek beldur dio –diote Ber-

lingo iturri ofizialetatik edan dutenSpiegel ekoek– AEB eta Errusia direnpotentzia nuklearrek Ukrainanordezkari bidezko gerra pizteari”.Proxy war deitzen zaio horri: bi han-diek elkarri gerra egiten diote bainaaurretik morroiak bidalita, batzuek xaxatuz Kieveko gobernua, besteek Donbassen Novorossia eraiki nahidutenak.

Lerrook irakurlearen begietarairistean artean indarrean egongoote da Minks-II, Debaltsebekoguduak itunaren lehen puntuazalantzan jarrita? Donbassen joka-tzen den xake aldian alde guztiek dirudite maniobratzeko tartegutxirekin eta probokazioetanaurrera jarraitzera derrigortuta.Europar guztiok nozituko dituguondorioak. n

7/25/2019 2451_argia



ESTATU batek bi modu ditu diru-kutxa bete eta bere egin beharrak aurrera ateratzeko: zorrarekinedota zergekin. Jakina, inoiz ez dabata edo bestea bakarrik, zorrak zergetan biltzen dena laguntzenbaitu. Orekan da kontua. Estatueiez zorpetzea aholkatzen dio auste-ritatearen diskurtsoak eta gastu

publikoa murriztea. Baina, aldiberean, diskurtso horrek zergak jaistea gomendatzen du, jardueraekonomikoa piztu eta ekonomiahazteko modu bakar gisa. Zergak jaitsi eta zorrik egin ez, berdin dirugutxiago, berdin murrizketak.

Tarta zatiaren handitzean jar-tzen da indarra, gero banatu ahalizateko, eta hori BPGren igoerada. Baina barne produktua askoigo behar da, garapenean daudenherrialde askotan ikusten den

moduan, tarta zati horretatik sek-tore zabalek gehiago jaso deza-ten. Europan eta AEBetan azkenhiru hamarkadetan egon denhazkunde ekonomikotik gehiendutenak dira tartaren zatirik han-diena hartu dutenak. Grezia,Espainia, Irlanda, Portugal… etabeste neurri batean EBko gaine-rako estatu gehienei ere hori ger-tatu zaie azken zortzi urteetan:ekonomiaren hazkundea jaitsi,zergak jaitsi, leporaino zorpetu

eta murrizketa politika zorrotzaindarrean jarri.EBko herrialde batzuei askoz

gehiago eragin die beste batzueibaino, baina herrialde guztietakoherritarren gehiengoari asko era-gin dio, funtsean herrialdean abe-rastasun gutxiago sortu delako etaberau lehen baino desorekatuagobanatu delako. Kapitalaren erren-tak etengabe handitzen eta lanare-nak txikitzen. Nola atera zurrun-bilotik?

GREZIAN pausatu da une honetang alderaren zama guztia. Alexis

Tsipras da orain “amets bat bainogehiago” eta herrialde heleniarra“nahiaren eta ezinaren borrokatoki ekaitzez betea”. Nola aterakoda enbatatik Syriza? Inork ez daki,seguruenik ez ametsaren aldekoek gurako luketen bezain ongi, baina

bai greziar oligarkiak nahikolukeena baino hobeto. Sinboloaizan da bere garaipena eta sinbolobere garapena.

Herritarrak nahi du hobetu,

baina oro har badaki borondaterik onenarekin ere ezinezkoa deladenbora laburrean bizi den egoe-ratik ateratzea. Erraza izan da hiruurtetan Greziaren zor publikoa%120tik %170era eramatea, etaherritarren gehiengoa inoiz pen-tsatuko ez zen pobrezia neurritaraeramatea. Izugarri nekosoa izangoda lehengo egoerara itzultzea, horierakusten digu historiak gehiengo-aren defentsan eta aberastasuna-ren banaketan ematen diren atze-

rapausoei buruz. Tsiprasek esan du orain hastendela gerra, baina sikiera lehengudua irabazi du: lau hilabetegehiago zorra ordaintzeko. Lehen

Troikaren esana bete behar ezin-bestekoa bazen, gaur egun jada ezda. Tsiprasek ez du jada ura ezpai-nen lerroan, kokotsera jaitsi zaioeta ez da gutxi. Utzi egin diote alairabazi egin du? Zergatik ez otezuen lortu Antoni Samaras aginta-ri kontserbadoreak?

Norabide kontua da, apurka etagehiengoak irabaziz, ez dago Gre-ziako egoera irauliko duen bestemodurik. Bertako oligarkia zurru-patzailean du etsairik handienaSyrizak, ez EBn, edo Alemania,baina, ai nola azkartuko litzate-keen norabide aldaketa Bruselak soka apur bat laxatuko balu.

Bruselak aurreko Gobernuariagindutako erreformetan 400.000lanpostu publiko galdu ziren. Tsi-prasek lanpostu horietatik 3.500berrezarri ditu, eta hori ez da Bru-selaren batere gustukoa izan. Tsi-prasek Bruselari aurkeztuko diz-kion neurrien artean dira, esatebaterako, ustelkeriaren aurkakoborroka plana, erregaien eta taba-ko kontrabandoaren aurkakoborroka neurriak. 6.000 milioieuro eskuratu nahi ditu horiekin

Atenasek. Zer da hori 2010et ik erreskate kontzeptuan jaso dituen240.000 milioi eurori buelta ema-teko? Arnas apur bat besterik ez.Onartuko al dio Bruselak tartehori?

Greziak 12.000 mil ioi euroordaintzen zuen zorraren intere-setan 2011n, 2015ean 3.500 milioiordaintzen ei ditu interes tasenjaitsieragatik –Espainiak 600 batmilioi irabazten ditu urtero inte-res horietatik– baina hala ere

inoiz ezingo dio aurre egin berezor guztiari, honen zati handi batkitatzen ez bada. Denek dakitehori.

Baina murrizketekin jarraituz, Tsiprasi edozein agintariren jardue-ra baloratzeko ohiko 100 egunak ere ez zaizkio uzten. 30 eguneranahi dira emaitzak. Horregatik haren arnas ahokada bakoitza sin-bolo bihurtu da EBn aldaketa nahiduen herritar bakoitzarentzat.Duintasunaren sinbolo. n

D A N I B L A N C OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Tsiprasen arnasa sinbolo bihurturik

Tsiprasek ez du jada ura ezpainen lerroan,kokotsera jaitsi zaio eta ez da gutxi

7/25/2019 2451_argia


ASTE HONETAKO

zozketak Argiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2449. Argia)LAR ZALDIAKJose Mari Etxezarreta Zelarain (Donostia)

LEINTZ GATZAGAIsabel Razkin Lizarraga (Uharte-Arakil)Kepa Gorordo Basaras (Durango)

AQUARIUMAMiren Garcia Dalmau (Hernani)David Cascan Porben (Barakaldo)Arantxa Aizpurua Arruti (Zarautz)Eneko Maioz Ganboa (Orexa)

EKAINBERRIAuro Ansorregi Altzibar (Mutriku)Manu Urruzola Aranzabe (Alkiza)Xabier Ugarte Billar (Salamanca)

ILLIMANIArantxa Irulegi Garmendia (Zumaia)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKO

Astelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]

www.argia.eus/gunea

Nafarroako

bertsolari

txapelketa

Finalaurrerako pertsonabatentzako bi sarrera

Martxoak 15, Burlata - Finalaurrekoak

Ordua: 17:30 Lekua: Kultur Etxea

www.bertsozale.eus

Iruñeko

Planetarioa

3 lagunentzako

bina sarrera

Antso Ramirez, z/g

Iruñea NAFARROA

www.planetario.org

Leintz

Gatzagako

gatz museoa2 lagunentzako

bina sarreraDorletarako errepidea z/g.

20530 - Leintz-Gatzaga

emaila: www.leintzgatzaga.com

Argiakamiseta

Kamiseta opari

www.argia.com/denda

Donostiako

Aquariuma

4 lagunentzakobina sarrera

Carlos Blasco de Imaz plaza, 1

Donostia GIPUZKOA

www.aquariumss.com1

3

5

2

4

7/25/2019 2451_argia


Documents

2451_argia