3 - Sözcük Türleri

7/31/2019 3 - Szck Trleri

1/29


2/29

SZCK TRLER Dilimizdeki szckler anlam ve grevbakmndan farkl zellikler gsterirler. Szgelimibyd, okuyor, bekledi, sararm,dnecek... szckleri bir i, bir olu, birdevinim, bir kl bildirirken Vazo, aa, ocuk,sra, derslik, mera... szckleri bir varln, birnesnenin, kavramn karldr.

Szcklerin cmlede yklendikleri ie"GREV " diyoruz. Burada bir eyi gz ardetmemek gerekir: Szcn trn belirleyencmledeki yeri ve kazand anlamdr. Szcntr kullanld cmledeki durumuna gredeiir

RNEK:

K t sz sahibine yakr.Sfat

Bamza daha k t s de gelebilirdi.Ad

Dorusu pek de k t konumad.Belirte

Belirte Dilimizdeki szckleri iki ana trdetoplayabiliriz.

SZCKLER

ADSOYLU EYLEMSOYLUSZCKLER SZCKLERAdlar (simler) Eylemler (Fiiller)

Sfatlar (nad) Eylemsiler(Fiilimsiler)Adllar (Zamirler) Ekeylem (Ekfiil)Belirteler(Zarflar)lgeler (Edatlar)Balalarnlemler

DKKAT: Szcn cmlede dier dil birlikleriyleilikisi asndan iki trl grevi vardr;

a)Szck grevi,

b) e grevi.

Bu iki grev tr ile birbirinekartrlmamaldr.

RNEK:

Bugn ben bir g zel grdm.

" Gzel " szcnn ge grevi belirtisiz nesne;szck grevi ise add r.

RNEK:

G zel, ne g zel olmusun grlmeyi grlmeyi.Ad zarf ( Sz bei grevi)zne zarf tmleci ( ge grevi)

AD (SM )

Evrendeki canl, cansz tm varlklar,nesneleri, duygu ve dnceleri, kavramlar,olay ve olgular gsteren; bunlarn dildekikarl olan szcklere tr ynnden addiyoruz.

Adlar eitli ynleriyle ayrntl olarakinceleyelim.

I- VARLIKLARA VERLNE GRE ADLAR:a) zel Adlar: Her ynyle bir benzen bulunmayan,tek bir varln karl olan adlardr.Btn zel adlar byk harfle balar ve zel adlaragetirilen ekim ekleri kesme iaretiyle gsterilir.

unlar zel adlardr:

1- Kii Ad ve Soyadlar:Mustafa Kemal Atatrk, Orhan Kemal...

2- Hayvanlara Verilen Adlar:

Karaba, Tyl. Dertli, Kont, arli...

3- Kta Adlar:Avrupa, Asya...

4- lke Adlar:Trkiye, Hindistan, talya...

5- Ulus Adlar:Trk, ngiliz, Alman...

6- Dil Adlan:Trke, Bulgarca, Arapa...

7- Din, Mezhep, Tarikat Adlar:Mslmanlk, Hristiyanlk, Bektailik, Katolik...

8- Gazete, Dergi, Yapt, Ant, Yap Adlar:Cumhuriyet, Milliyet, Varlk. Aktel, Tempo, MadenciAnt,Atatrk Ant, Atatrk Kltr Merkezi...

9- Kurum ve Kurulu Adlar:Trk Tarih Kurumu, Trkiye Ta Kmr Kurumu,Alg Dershanesi...

10- l, le, Belde, Ky Adlar:Zonguldak, Ankara, Devrek, Kozlu, BakacakkadBeldesi, Blk Ky...

11- Cadde, Sokak, Bulvar, Alan,Mahalle, Apartman Adlar:Cumhuriyet Alan, Gazipaa Caddesi, Uur MumcuSok. Bozkurt Apartman...

12- Yldz, Gezegen Adlar:Gne, Dnya, Merkr, Neptn...

13- Corafya ile lgili Yer Adlar: aramba

Ovas, Uzungl Yaylas, Everest Tepesi, SeyhanNehri...

14- Bayram Adlar. zel Gn ve Hafta Adlar:Ramazan Bayram, Zafer Bayram, Anneler Gn,Dnya Bar Gn...


3/29

15- Tarihsel Olay, a,Dnem Adlar:Kurtulu Sava Mondros Atekesi, anakkaleSavalar, Tanzimat Ferman, Cilal Ta Devri...

DKKAT: zel adlarn yazm ile ilgili olarak unlaradikkat ediniz:

zel ad oluturan her bir szck byk harflebalar.

zel adlara gelen sayg, unvan ve meslekadlarbyk harfle yazlr.

zel adlardan tremi szckler byk harflebalar ve yapm ekleri kesme iaretiyle gsterilmez.

RNEK:Atatrklk, Mevlevilik, Burdurlu...

zel adlara gelen ekim ekleri kesme iaretiylegsterilir.

RNEK: zmir'in kavaklar, dklr yapraklar.

Akdenizin scak iklimi, Zonguldaktaetkisini gstermeye balad.

b) Tr Adlar:Ayn trdeki varlklar kavramlar karlayan adlardr.

RNEK:Pencere, duvar, emek, dost, bar, et, st, etek, nar,insan, cetvel, teyze, day, sar, el, altn, kedi, bencil,duygu, ak, karanlk, ot iyi, gzel, irkin...

II-VARLIKLARIN SAYISINA GRE ADLAR :a) Tekil Adlar:Tek bir varl dndren, tek bir varln karlolan adlardr.

RNEK:

Sigara sala zararldr.Tek bir varlk

Uaa binince iini bir korku sard.Tek tek tek

b) oul Adlar:Ayn trdeki birden ok varl karlayan adlardr.

Adlarn oullanmas -ler, -lar ekleri ileyaplabilir.

RNEK:

iekler rzgrdan bir o yana bir buyana yatyordu.

Evler sokaklar, ehirler bombotu.

c) Topluluk Adlar:Bu adlar biim ynnden tekil, karladklar varlklarasndan ouldurlar.

RNEK: Orman,

Ordu,

Blk,

Manga,

Demet,

Dzine,

Kurul,

Kurultay,

Meclis,

Toplum,

Halk,

Kme,

Aile,

Koro, Heyet,

Sr...

III- VARLIKLARIN OLUUNA GRE ADLAR :

ki blmde incelenebilir.

a) Somut Adlar:Be duyu organndan biri veya birkaylaalglanabilen adlardr.

RNEK:Gzlk, bardak, k, buz, koku, scak...

b) Soyut Adlar:Be duyu organyla alglanamayan, insan zihnindekarlk bulan adlardr.

RNEK:Kin, fke, sevgi, uyku, rya, ak, keder, Tanr,melek, yreklilik, drstlk, iyilik, kader, iblis, ruh,Cebrail, hayalet...

Not: Soyut adlar dinsel szckler dnda zel addeildir. Soyut adlar bir varl karlayacakekilde kullanrsak zel ad olabilir.

RNEK:

Bugnk toplantya Sevin de katlamaz.

Derdimize ancak Rya Hanm dermanolabilir.

IV- VARLIKLARIN ANLAMINA GRE ADLAR :

a) Tek Anlaml Adlar:

Bulunduu cmledeki anlamna bal olarak yeniyeni anlamlar kazanmayan her trl cmlede aynanlamda kullanlan adlardr.

zellikle terimler tek anlaml adlardr.

RNEK:

Sv,

Tu,

Uyak,

Aliterasyon,

Radyasyon, Bayr,

Varsaym,

Bavuru,

Akarsu...


4/29

b) ok Anlaml Adlar:Cmledeki kullanmna bal olarak baka anlamlarkazanabilen, gerek, yan ya da mecaz anlamlardakullanlabilen adlardr

RNEK:

Onunla aramdaki tm balar kopardm.

Bize ayak ba oluyordu.

Ayakkabnn ba zlm.

c) Szlk Anlamn Dndrmeyen Adlar:zel adlar szlk anlamlarn dndrmezler.

RNEK: ar, Kymet, Sonat, Erol, Nurta,

ada, Sunay,

V- YAPISINA GRE ADLARYapsna gre adlar blmdeinceleyebiliriz.

a) Basit Adlar:Herhangi bir yapm eki almam veya baka birszckle birleerek yeni anlaml bir szckoluturmam adlardr.

RNEK:Masa, kat, insan, ot, aa, ayak, el, ba, bardak,su, ay, ok, ama, g!...

b) Tremi Adlar:Eylem ya da ad kklerinden bir yapm eki alarakolumu adlardr.

RNEK: Dilek, durak, krk, ada, yoksul...

c) Bileik Adlar:En az iki szcn tek bir varl karlamakamacyla bir araya gelmi biimidir.

RNEK: Beikta, Gneydou, Karadeniz,Uluda...

Pazartesi, kaynana, stla, nasl...

Aslanaz, kazaya, kuburnu,keisakal... Bykay, Kkay, Samanyolu,Kkaslan...

Biraz, hibir, birtakm, herhangi,birka...

Bitiik yazlan birleik szckler yolla

oluur:

1.Anlam Kaymas YoluylaSzcklerden biri ya da ikisi birden gerek anlamnyitirir. Ortaya kan szck yeni bir anlam kazanr.

a. Birinci szck anlamn yitirebilir:

RNEK:

Ketenhelva,

Atebcei,

Adamotu,

Skynetim...

b. kinci szck anlamn yitirebilir:RNEK:

Yeryz,

lezeri, Gkyz,

Olaanst...

c. ki szck de anlamn yitirebilir:RNEK:

Denizalt (ara) Suiei (hastalk) Balksrt (desen) Hanmeli (iek)

Birdenbire (aniden)

Vurdumduymaz(umursamaz) Beikta (semt ad)

mambayld (yemek ad)

Not: "Birleik" szc, dilbilgisi terimlerinde"bileik" biiminde de kullanlmaktadr. Kavramolarak iki kullanm arasnda fark yoktur.

2. Ses Deiimi YoluylaBirleik szc oluturan elerden birinde sesdmesi meydana gelir:

RNEK:

Kayn + ana => kaynana Cuma + ertesi => cumartesi

Ne + asl => nasl

Ne + iin => niin

Kahve + alt => kahvalt

rek + otu => reotu

Biri + biri => birbiri

3. Tr Deiimi YoluylaBu birleik szcklerde yer alan eylem soylu szckya da szckler, ad soylu szcklerin grevini

stlenir:RNEK:

Yurt + sever => yurtsever kiiad eylem sfat

Gece + kondu => gecekonduad eylem ad

Kapt + kat => kaptkateylem eylem ad

Bilir + kiilik => bilirkiilikeylem ad ad

Biimlerine (Kurulularna) Gre BirleikSzcklera. Ad tamlamas biiminde oluanlar:

RNEK: Yurtba,


5/29

Yavruaz, nsanolu, Bilinalt...

b. Sfat tamlamas biiminde oluanlar:

RNEK: Kocatepe,

Sivrisinek,

Hanmanne, Kzlrmak...

c. kileme biiminde oluanlar:

RNEK:

Kag,

Fsfs,

Drdr,

tt...

d. Cmle (isim + fiil) biiminde oluanlar:RNEK:

mambayld,

Klbast,

Serdengeti,

Albeni...

ADLARDA KLTMEAdlara -cik, -cek, -cez eklen getirilerekkltme yaplr.

RNEK:Adack, kutucuk, kitapk...Bu ekler kltme anlamnn dnda eklendiiada acma, sevgi, efkatanlamlar da katar.

RNEK:

Yavrucaz kuru ekmekle karnndoyurmaya alyordu. (Acma)

Bu heykelcik mzemize dn geldi.(Kltme)

Kuzucuum, seni ne kadar zlemiim,gel de bir sarlaym. ( Sevgi, efkat)

ki gz bir evciimiz olsayd yeterdi.(Kltme)

UYARI: -cik, -cakeki kalc adyapabilir bunukltme ekiyle kartrmamak gerekir.

RNEK: Bademcik,

Arpack,

Gelincik,

Maymuncuk,

Tomurcuk, Salncak,

Oyuncak...

ADLARIN DURUM EKLERYLE EKM

Adlar bir cmle iinde bir baka ad, bir eylem,bir edat ile biim ve anlam ilikisine girebilir. Builikiyi kurarken eksiz olabildii gibi ek dealabilir.

Adlarn eylem, edat ya da bir baka ad ile ilikikurmasn salayan eklere ad d urum ekleri"denir.

Ad durum ekleri ile ekime giren adlar cmledenesne, dolayl tmle ve zarf tmlecigrevistlenebilir

Adin durumlar ve ekleri unlardr:

A- GSTERME DURUMU : -Belirtme durumu da denilir. Bu durumla ekimlenenad cmlede belirtili nesne grevini stlenir.

RNEK:

Satc paketler-i antaya yerletirdi.

Evler-i iki gnde temizler, ykarz.

UYARI:Ad durum ekini iyelik eki ve yapm ekleri ile

kartrmaynz.

B- YNELME DURUMU: - eYaklama durumu da denir. Bu durumdaekimlenmi ad cmlede ynelmeli dolayl tmlegrevini stlenir.

RNEK:

Olayn bydn renince Ankara'y-agittim.

Ban-a gvenmesi gerekmez miydi?

C- BULUNMA (KALMA) DURUMUBu durumla ekimlenmi ad, eylemin gerekletiiyeri gsterir ve cmlede dolayl tmle grevinistlenir.

RNEK:

Baheler-de yetitirdiimiz sebzeleriehirdeki manavlara satarz.

Resimlerini gazete-de grmtm

D- IKMA (AYRILMA) DURUMU:Bu durumla ekimlenen adlar eylemin kt,

uzaklat yeri gsterir ve cmlede kmal dolayltmle grevini stlenir.

RNEK:

ocuk-tan al haberi.

Arabasn-dan knca tandm onu.

NOT: Bu ek cmlede tamlayan eki grevinde dekullanlabilir.(Tamlanann oktan semebildirdii durumlarda)

RNEK:

Mahallemize getirilen adrlar-dan baz-larB.li Ad Tamlamaskullanlmaz haldeydi.

Evler-den bir ksm annda yklmt.B.li Ad Tamlamas

Trk ekibindeki daclar-dan baz-larAr'ya


6/29

B.li Ad Tamlamasilk kez kyordu

AD TAMLAMALARI ki adn bir araya gelerek oluturduu anlatm

birliine ad tamlamas diyoruz.

Bu adlardan birincisine "tamlayan" ikincisine"tamlanan'' denir.

RNEK:

Hayran oldum gzleri-n-in kara-s--na.Tamlayan Tamlanan

Snav sonular--naldnz gn sizinle aynmutluluuT.yan T.nanpaylamak istiyoruz.

Not: Trkede drt eit ad tamlamas vardr.

1- BELRTL AD TAMLAMASI: Tamlamann tm elerinin bulunduu

tamlamadr.

RNEK:

Ev-in bahe-s-i olduka geniti.T.yan T.nan

Espri-n-in gzelli-iT.yan T.nan

Hasta-n-n durum-uT.yan T.nan

ZELLKLER:1- Ad tamlamasn tamlayan ile tamlananarasna baka szckler girebilir.

RNEK:

Annesi-n-in babadan kalma ev-iT.yan T.nan

Okuyucu-n-un dikkatini eken anlatm-T.yan T.nan

Duvar-n atlam svalar-T.yan T.nan

Bu arabann da modelini beenmemiti

2- Tamlayan ile tamlanan yer deitirebilir.

RNEK: Artk almalyd kap-s--n kirac-n-n.

T.nan T.yan

Hesab--n vermesi gerekirdi kirayT.nanGeciktirmesi-n-in.T.yan

Bitmeyecek senfoni-s-i yarnlara kalmalT.nan

Akmz-n.T.yan

3- Zamirlerle kurulan ad tamlamalarnda olabilir

zamir tamlayan ya da tamlanan grevinde.

RNEK:

Bu-n-un szler-i,T.yan T.nan

Sorular-n birka-

T.yan T.nan

Alacakllar- n baz-s-,T.yan T.nan

O-n-un direni-iT.yan T.nan

4- Adeylemler tamlayan ya da tamlanan olabilir.

RNEK:

Konuma-s--n-n anlam- var myd?

T.yan T.nan Politikaclar-n konuma-s-

T.yan T.nan

5- Tamlayan ekinin yerine -den durum ekikullanlabilir.

RNEK:

Konumaclar-dan bazlar-,T.yan T.nan

Dinleyiciler-den bir blm-T.yan T.nan

6- Kii zamirinin tamlayan eki olmas durumundaortaya kacak ekleri yle gsterebiliriz:

RNEK:

Ben-im sz-m

Sen-in sz-n

O-n-un sz-

Biz-im sz-mz

Siz-in sz-nz

Onlar-n sz-leri

7- Bir tamlamada tamlayan ya da tamlanan birdenfazla olabilir.

RNEK:

Oyuncu-n-unjestler-i, mimikler-i, ses-iT.yan T.nanlar

Adam-n konuma-s-, hareketler-iT.yan T.nanlar

Bu yollar-n ta-, topra-T.yan T.nanlar

Minno-un zplama-s--n, miyavlama-s--nT.yan T.nanlar

8- Tamlamann tamlayan ya da tamlanan sfattamlamas kuruluunda olabilir.

RNEK:

Bu kurulu-un rnler-i her zamangvenlidir.T.yan T.nan

ki serseri-n-in sama sapan szler-iT.yan T.nan

Firmamz-n en yeni rnler-i-ni kapnzaT.yan T.nan

getirdik.

9- Tamlayan ya da tamlanan dtndetamlama zellii ortadan kalkar.


7/29

RNEK:

Duvardaki tablo brahim all'n-n-m.( tablo-s-u )

Yantlar-n - beenmedim, (sen-in )

Ses-i-ni kasete almtk. (Osman'n)

BELRTL AD TAMLAMALARINDA ANLAM

ZELLKLER Tamlayan tamlanann kime neye ait olduunugsterir.

RNEK:

Karadenizin iklim-i, ( lim Karadenize )T.yan T.nan

renci-n-in baar-s- ( Baar renciye )T.yan T.nan

Sanat-n-n koruma-s-,( Korumasanatya )T.yan T.nan

Dilaver'in yazg-s-, ( Yazg Dilavere )T.yan T.nan

Tamlanan tamlayann niteliini bildirebilir.

RNEK:

Yeme-in salal-s-,T.yan T.nan

Arkada-n has-,T.yan T.nan

Renkler-in krmz-s-,

T.yan T.nan Tatl-n-n kremal-s-.

T.yan T.nan

II- BELRTSZ AD TAMLAMASI: Tamlayan szcn ek almad tamlamatrdr.

RNEK:

Kzartma tava-s-,T.yan T.nan

Keten helva-s-,

T.yan T.nan Yaprakdolma-s-,

T.yan T.nan

ZELLKLER:1- Belirtisiz ad tamlamalarnda tamlayan genelanlam tar, bu durumda bir belirsizlik szkonusudur. Eertamlayanda kesinlik szkonusu olursa tamlama belirtili ad tamlamasnadnebilir.

RNEK:

p torba-s-,T.yan T.nan

Asma yapra-,T.yan T.nan

iir eviri-s-i,T.yan T.nan

p-n torba-s-,T.yan T.nan

Asma-n-n yapra-,T.yan T.nan

iir-in eviri-s-iT.yan T.nan

2- Belirtisiz ad tamlamasnda tamlayan birbelirginlik, bir kesinlik tamazsa tamlamabelirtili ad tamlamasna dntrlemez.

RNEK:

Halk edebiyat-,T.yan T.nan

Pf noktas-,T.yan T.nan

Ana kuca-,T.yan T.nan

Asker oca-,T.yan T.nan

1999 yaz-,

T.yanT.nan

3- Bu tamlamada tamlayanla tamlanan ilikisiok gldr. Bu nedenle sfat, tamlamay birbtn olarak niteler.

RNEK:

lemeli mcevher kutu-s-u.T.yan T.nan

Ssl vitrin cam-,T.yan T.nan

Krmz kadn manto-s-u

T.yan T.nan

4- Tamlayan ile tamlanan arasna bakaszckler giremez. ( Sfat zellikle tamlananniteleyecekse araya girebilir.)

RNEK:

Devlet eski bakan-,T.yan T.nan

Makine yksekmhendis-i,T.yan T.nan

5- Belirtisiz ad tamlamalarndazamirlertamlayanya da tamlanan olamaz.

BELRTSZ AD TAMLAMASINDA ANLAMZELLKLER1-Tamlayan tamlanann yaplmasnda kullanlanmaddeyigsterir.

RNEK:

Dut pekmez-i,T.yan T.nan

Patates pre-s-i,

T.yan T.nan ilekreel-iT.yan T.nan

Zeytin ezme-s-i,T.yan T.nan

Biber dolma-s-


8/29

T.yan T.nan

2-Tamlayan tamlanann trn gsterir.

RNEK:

Kum havuz-u,T.yan T.nan

de aac-,T.yan T.nan

Balklokanta-s-,

T.yan T.nan ocukyuva-s-T.yan T.nan

3- Tamlayan tamlanann nedeninigsterir.

RNEK:

Sel baskn,T.yan T.nan

Terr korkusu,T.yan T.nan

Yangn felaketi,T.yan T.nan

4-Tamlayan tamlanann neye ait ya da neyleilgili olduunu gsterir.

RNEK:

Boyun ba,T.yan T.nan

Bayan emsiyesi,T.yan T.nan

p kamyonu,

T.yan T.nan eldiveniT.yan T.nan

5- Tamlayan tamlanann neye benzediinianlatabilir.

RNEK:

Kol bre-i,T.yanT.nan

Pamukeker-i,

T.yan T.nan Kalkan bal-,

T.yan T.nan

6- Tamlayan tamlanann nerede yetitiini,nereye ait olduunu anlatr

RNEK:

Ankara kei-s-i,T.yan T.nan

Van kedisi,T.yan T.nan

Amasya elma-s-,T.yan T.nan

Kayseri pastrma-s-,T.yan T.nan

Diyarbakr karpuz-u,T.yan T.nan

Tekirda kfte-s-iT.yan T.nan

7- Tamlamada kii ad tamlayan olduunda kiiyleilgili yapt, bulu gibi anlamlar bildirir.

RNEK:

Arimet Kanun-u,T.yan T.nan

PisagorTeorem-i

T.yan T.nan

III- TAKISIZ AD TAMLAMASI Hem tamlayann hem de tamlanann ekalmad tamlama eididir. Taksz tamlamada tamlayan tamlanannneden yapldn veya neye benzediini bildirir.

1- Neyin neden yapldn gsterir.

RNEK:

Yn kazak,

T.yan T.nan Demir kap,

T.yan T.nan

Pamukkuma,T.yan T.nan

Gm amdan,T.yan T.nan

Altn kpe,T.yan T.nan

Tahta masaT.yan T.nan

2- Neyin neye benzediinigsterir.

RNEK:

Elma yanak,T.yan T.nan

Kiraz dudak,T.yan T.nan

Servi bey,T.yan T.nan

nci di,T.yanT.nan

IV- ZNCRLEME AD TAMLAMASI

Birbirine balanm en az adn bir arayagelerek oluturduu tamlamadr.

Bir baka deyile tamlayan ya datamlanannn kendi iinde ad tamlamasolan ad tamlamas trdr.

RNEK:

Bahe kap-s--n-n gcrt-s-,T.yan T.nan

Elif-in dersler-i-n-in gidi-i,

T.yan T.nan

Kuruluuna gre zincirleme ad

tamlamalarn yle sralayabiliriz:1- Tamlayan bir ad tamlamas olabilir.


9/29

RNEK:

Okul bahe-s-i-n-in temizli-i

Tamlayan Tamlanan

Market-in n--n-n grn-

Tamlayan Tamlanan

Alg Dershane-s-in-in eitim-i

Tamlayan Tamlanan

Kitapl-s raflar--n-n uzunlu-u

Tamlayan Tamlanan

2- Tamlayan ad, tamlanan ad tamlamaskuruluunda olabilir.

RNEK:

Dershane -n-in baar grafi-iTamlayan Tamlanan

Anda'n okul anta-s-Tamlayan Tamlanan

ocu -un ev dev-iTamlayan Tamlanan

Komu- n-un bakr kazan-Tamlayan Tamlanan

3- Tamlayan da tamlanan da ad tamlamaskuruluunda olabilir.

RNEK:

Kooperatif binalar --n-nevredzenleme-si

TamlayanTamlanan

Bahe kap-s--n-n reng-i-n-in ton-u

Tamlayan TamlananTest kitaplar-- n-n soru kalite-s-i,Tamlayan Tamlanan

Kent-in su ebeke-s-i-n-in onarm-,Tamlayan

Tamlanan

Maden iiler-i-n-in alma koullar-Tamlayan Tamlanan

Karma tamlama ile zincirleme adtamlamas

birbirine kartrlmamaldr.

RNEK:

Bu i -in kt sonular-S.t. S.t.

Tamlayan Tamlanan

KARMA TAMLAMA

Ad tamlamasn oluturan tamlayan ve tamlananarasnda bir sfat tamlamas yer almasdurumunda bu tamlamaya karma tamlama adverilir.

RNEK:

Eski yllar-n gzelli-iTamlayan Tamlanan

Gen adam-n gzel kyafet -iTamlayan Tamlanan

lksorular-n zm-Tamlayan Tamlanan

ocu- un minicikeller-iTamlayan Tamlanan

Scakyaz gnler-i yerini k-n soukgnler-i-ne

Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan

brakt.

a- Sfat, tamlamann tamlanann niteleyebilirveya belirtebilir.

RNEK:

Parkn irkin grntsSfat

Aslann tuhafdavranlarSfat

Snavn bu blmSfat

b- Sfat, tamlamann tamlayann niteleyebilir veyabelirtebilir.

RNEK:

Eski evin svalanSfat

Karanlkodann aydnlatlmasSfat

Birka kendini bilmezin syledikleriSfat

c- Sfat, hem tamlayan hem de tamlananniteleyebilir veya belirtebilir.

RNEK:

Eski kkn pahal onarm giderleriSfat SfatI------------I I------------------------1Tamlayan Tamlanan

d- Sfat, tamlamann btnn niteleyebilir.

RNEK:

Gzel ev yemekler-i,Tamlayan Tamlanan

Yeni hayvan masallar-Tamlayan Tamlanan

Onarlan tavuk kmesler-iTamlayan Tamlanan

RNEK:Aadaki cmlelerin hangisinde, arasnaszck ya da szckler girmi bir isim

tamlamas vardr?A) O krmz glleri kimin iin aldn sylemedin.B) renciler, fen derslerinin bo gemesindenyaknyorlar.C) Ankara'nn adn yeni duyduum semtleri var.D) Yeni defterini bu katla kaplamalsn.E) Trke kitabn yarn okula getirirsen iyi olur.


10/29

(1996 SS)

SIFAT (NAD) Bir cmlede kendisinden sonra gelen adniteleyen ya da belirten szcklere "sfat"diyoruz. Tanmdan yola karak sfatlar grevleribakmndan iki bekte toplayabiliriz.

Bir szcn sfat olabilmesi iin: Bir ad ya da adl nitelemesi veya belirtmesigerekir,

Ad durum eki ve iyelik eklerini almamasgerekir,( Bu ekleri almas durumunda sfat olmaz adlar.)

Tekil halde bulunmaldr, ( oul olursa adlar.)

Bir adla birlikte bir sfat tamlamas kurmasgerekir.

Niteleme sfatlar adn i zelliklerini, belirtmesfatlar ise adn d zelliklerini dile getirenszcklerdir.

Sfatlar grevleri bakmndan iki bektetoplanabilir:

A- Niteleme sfatlar

B- Belirtme sfatlar

RNEK: u soukhavada scak bir iecek olsayd.

B.S N.S. N.S. B.S.

NTELEME SIFATLARI Varlklarn renklerini, durumlarn ve biimlerini

anlatan szcklerdir.

RenkYnndenRNEK:

Mor gmleim leke olmu.

Sfat Kavanozda sarmtrakbir sv vard.

Sfat

Sar araba,Sfat

Mavi akm,Sfat

Krmz bayrak,Sfat

Kahverengi ayakkabSfat

Biim YnndenRNEK:

Kareli gmlek,Sfat

Dankoda,Sfat

Dar paa,

Sfat

Uzun srk,Sfat

Geni cadde,Sfat

Tknaz adam,Sfat

Durum YnndenRNEK:

Tertemiz caddeler,Sfat

Scackodalar,Sfat

Karl dalar,Sfat

Akll genler,Sfat

Kolay soru,Sfat

Zorlu mcadele,Sfat

Yal kadn,Sfat

Dnceli ihtiyar,Sfat

Not: Niteleme sfatlarn cmlede doru olarakbulabilmek iin ada "Nasl" sorusu sorulur. Yantalnabiliyorsa niteleme sfat vardr. Burada unadikkat edilmelidir: Soru doru yere sorulmaldr.Eer"Nasl" sorusu eyleme sorulursa sfat deil

zarfbulunmu olur.

RNEK: Onunla hep bykiler peinde koardk.

Sfat

Korkmayn ocuklar, her zaman bykZarf

dnn.

Not:Varlklarn renklerini durumlarn, biimlerinibildiren sfatlar dnda, kltme, san ve

pekitirme sfatlan da niteleme sfat saylrlar

Pekitirme sfatlar

RNEK: Dosdoru izgi izmelisin.

Sfat

rlplaktepelerSfat

Gzel mi gzel yemeklerSfat

Tatllarn tatls bir bebei olmu.Sfat

Koskocaman kayalarSfat

San SfatlarRNEK:

Doktor Ahmet Uslu,Sfat

Bay Ozan,Sfat

Bayan Aytl,


11/29

Sfat

Mimar-Mhendis Ali,Sfat

Halim Aa,Unvan grubu

Osman Bey,Unvan grubu

Can Binba,Unvan grubu

Albay Kutlu Bey,Sfat Unvan grubu

Hemire Ayla Hanm,Sfat

Not: San sfatlar addan sonra gelirse bu beksanbei ya da unvan grubu; addan nce gelirsesfat tamlamas olur.

Kltme SfatlarNot:(-ce, - cek, - cik, -imsi, -mtrak) ekleriyleyaplabilir.RNEK:

Krmzms etek,Sfat

Uzunca manto,Sfat

Scaka karlama,Sfat

Bycekoda,Sfat

Scackorba,Sfat

Azckekmek,Sfat

BELRTME SIFATLARI

Adlar iaret, say, soru ynleriyle ya da bellibelirsiz belirten sfatlara belirtme sfat denir.

Tanmdan da anlalaca gibi belirtmezelliine

gre drt eit belirtme sfat vardr:

1- aret sfatlar2- Say sfatlar3- Soru sfatlar

4- Belgisiz sfatlar

Belirtme sfatlarn ayrntsyla inceleyelim:

1 - ARET (GSTERME ) SIFATLARI:

Adlar iaret ederek (gstererek ) belirtensfatlardr.

RNEK:

Bu konuda benim diyecek szm yok.aret sfat

u adamn sorusu varm.

aret sfat O ayakkab,aret sfat

Dier seenekler,aret sfat

Beriki sokak,

aret sfat

Not: ( dier, teki, beriki, sadaki, soldaki,aadaki, yukardaki, ierideki, dardaki...)Not: Bunlarn zarf olabilecei unutulmamaldr.

" te " szc gsterme sfat olarak dagrev

yapar. Yer bildirirse iaret sfat, zamanbildirirse iaret zarf olur.

RNEK:te hendek ite deve ya atlarsn yaaret sfatdersin.

te geldik, gidiyoruz.aret zarf

2- SAYI SIFATLARI:

Varlklar saylar ynyle belirten sfatlardr. Say sfatlar tek balarna kullanlrsa say addr.

a) Asl say sfatlar:RNEK:

25 milyon lira borcu varm.S. Sfat

Geziye yirmi be renci katlacak.S. Sfat

b) Sra say sfatlar:

RNEK:

Testteki krk beinci soruyu yapamam.

S. Sfat Memleketten ayrlnn on nc

S. Sfatgnnde evden sevinli bir telefon alr.

c)letirme say sfatlar:

RNEK:

Her konuylailgili en az yzer tanesoru

S. Sfatzmelisiniz.

Beer sayfalk dev hazrlamalsn.S. Sfat

) Kesir say sfatlar:

RNEK:

Yarm dilim pasta istiyorum.S. Sfat

eyrekekmek.S. Sfat

Bankalar % 40 faiz veriyor.S. Sfat

ki kardee mirasndan drtte birpay

S. Sfatayrmt.

d) Topluluk say sfatlar:


12/29

RNEK:

Yllar sonra z ocuklar olmutu.S. Sfat

Onlukpaketlerden almalsnz.S. Sfat

Trilyonlukdevlet yatrmlar yok oldu.S. Sfat

e) Belirsiz say sfatlar:

Baz sfatlar belirsiz say bildirirler; bunlarbelgisiz sfat saymak daha doru olacaktr.

RNEK:

Yzlerce insan toplanmt omeydanda.S. Sfat

Birka kuru veriver gitsin.S. Sfat

Not: Bunlara belgisiz sfat da denir.

3- SORU SIFATLARI: Adlarn karlad varlklarn yerlerini, saylarn,durumlarn, niteliklerini soru yoluyla belirtensfatlardr.

RNEK:

Kaar lira? (letirme say sfat)S. Sfat

Hangi adam? (aret sfat)S. Sfat

Kaz ocuklar olmu? ( Topluluk says.)

S. Sfat

Kalkpaket?S. Sfat

Kanc okul?S. Sfat

Neredeki daire?S. Sfat

Ne trl iler?S. Sfat

Ne kadar kat?S. Sfat

Nasl anta?S. Sfat

Not: Soru sfatlar ile ilgili olarak sorunun karlolan szce dikkat edilmelidir. Sorunun karl adya da zamir ise soru szc soru zamiri, sorununyant zarfise soru zarfdr.

RNEK:

Nasl araba aldn? (Soru sfat)S. Sfat

Krmz, spor araba ( Sfat)S. Sfat

Nasl karar verdin? (Soru zarf)S. Sfat

Zor karar verdim. ( Zarf)S. Sfat

Hangi mahallede oturuyorsunuz?S. Sfat

Bahelievler Mah. ( Ad)S. Sfat

4- BELGSZ SIFATLAR:Varlklar belli belirsiz belirten sfatlardr.

RNEK:

Baz insanlar,B. Sfat

Bir gn karlarz elbette,B. Sfat

Her gzele gn! Verme,B. Sfat

Herhangi bir koltua oturabilirsiniz.B. Sfat

Epeyce yol gitmitikB. Sfat

Baka arzunuz var myd?B. Sfat

okmuhabbet tez ayrlk getirir.

B. Sfat nmzde gnlerde btn konular

B. Sfatkapsayan bir snav yaplacak.

B. Sfat

Kimi ilerde kendini denemiti.B. Sfat

Bizim evde birka arkada bir arayaB. Sfat

gelmitik.

Birtakm karanlk ilerle urayordu.

B. Sfat

SIFATLARIN ADLAMASI Sfat tamlamalarnda tamlanana durumundaki

ad derse veya sfat adn ald ekler alrsa sfatolma zelliini yitirir. Buna sfatn adlamas(adlam sfat) denir.

RNEK:

Onun gz hep yksekyerlerdeydi.Sfat ad

Onun gz hep ykseklerdeydi.Adlam sfat

Krn alya almlar.Adlam sfat

Becerikli olmasa bu kadarykselemezdi.Adlam sfat(Becerikli insan)

Adlam bir sfattan sonra bir baka adgelirse karkl nlemek iin araya virglkonmaldr. RNEK:

Gen hemireyi kolundan tuttu.Sfat

Gen, hemireyi kolundan tuttu.Adlam sfat


13/29

SIFATLARDA KARILATIRMA,SIFATLARIN DERECELENDRLMES, Sfatlarda karlatrma, sfatlarn

derecelendiril- mesi sfatlardan nce getirilenzarflar (belirteler) ile yaplr.

RNEK:

Bizim snfta onun kadar alkanrenci

Eitlikyoktur.

Saray gibi kocaman bir ev yaptrm.Eitlik-benzerlik

Bu kyde ondan daha akll bir adamvar

stnlkm?

Sokamzn en yaramaz ocuuydu.En stnlk

Pekbecerikli kz deildir.Arlk

okoturakl bir gen oldu.Arlk

SIFAT TAMLAMASI Tamlayan sfat tamlanan ad olan sfat

tamlamalarna sfat tamlamas ad verilir.RNEK:

Kurnaz adam,T.yan T.nan

Kalabalksokaklar,T.yan T.nan

nc kuvvet,T.yan T.nan

Okumu kadnT.yan T.nan

Sfat tamlamasnda birden ok sfatolabilir.

RNEK:

Ak sal, yoksul nineT.yan T.nan

Bir sfat birden ok adn sfat olabilir.

RNEK:

Kk olan biraz msriftir; pahalgiysiler,

T.yaneyalar, yiyecek ve iecekler almay

sever.T.nan

Sfat eylemsiyle kurulan bir yan cmlecik olabilir.

RNEK:Yan apartmann damndan den kiremitler.

Sfat bei adI...........................................................................I

Sfat tamlamas

YAPISINA GRE SIFATLAR Yapsna gre sfatlar grupta

toplayabiliriz:

1- Basit sfatlar: Herhangi bir yapm ekialmam, kk durumundaki sfatlardr.

RNEK:

kafadar burada bulumular.

Sfat Eski gnleri yad ederken, komununSfatocuu kt haberi yetitirmi onlara

Sfat

2- Tremi sfatlar: Herhangi bir yapm ekialarak ad ya da eylem kknden tremi olansfatlardr.

RNEK:

Ufaklk, sklgan bir ocua benziyor.

Sfat Gkteki madenci,

Sfat

Krkkalpler,Sfat

Hrltl ses,Sfat

Blc rgt lideriSfat

3- Bileik sfatlar: En az iki szckten oluansfatlardr. Birleik sfatlar u yollarla oluabilir.

a) Anlamca kaynam bileik sfatlar: Bitiikyazlrlar, anlamca kaynaarak tek bir kavramkarlarlar.

RNEK:

Hogrl adam,Sfat

Cancier dost,Sfat

Albenili elbise,Sfat

rikym ocuk.Sfat

Biraz tuz.Sfat

Birtakm ilikilerSfat

Biroksoru.Sfat

Birka okul.Sfat

b) Kurall bileik sfatlar (beklemi sfatlar):

beklemi sfatlar u yollarla yaplabilir:

1. Sfat tamlamasnda tamlanan ada -l yapm ekigetirilir.


14/29

RNEK:

Bo odal otel, iki kapl buzdolab,Sfat

rk dili adam, yeil boyal evSfat

2. Taksz ad tamlamasnda tamlanana -l yapmeki getirilir.RNEK:

Ta duvarl ev,

Sfat Altn bilezikli kadn,

Sfat

Elma yanakl yrim,Sfat

3. Bir sfat tamlamasnda sfatla ad yer deitirir,ada iyelik eki getirilir.

RNEK:

Odas bo otel,Sfat

Baklar sert retmenSfat

4. Say sfatlaryla kurulmu bir sfat tamlamasna-likveya -siz eki getirilir.

RNEK:

gnlkdnyada,Sfat

Be kuruluki,Sfat

Alt aylkmr kalm zavallnn.Sfat

paralkadam,Sfat

Be parasz adam kim ne yapsn onu.Sfat

5. -dendurum eki alm bir addan sonra bir ad-eylem getirilerek yaplabilir.

RNEK:

Sonradan grme insanlar,

Sfat6. Bir ilge bei bir adn sfat olabilir.

RNEK:

Kaya gibi adam buna ne olur ki.Sfat

Parmak kadar ocukSfat

Trnak kadar deeriSfat

7. Belirtili veya belirtisiz ad tamlamas sonunaherhangi bir ek almadan bir adn sfat olabilir.

RNEK:

Hala kz Zehra,Sfat

Japon mal araba,

Sfat

Daymn olu Hasan,Sfat

El yazmas kitap,Sfat

stanbul airiYahya KemalSfat

8. kilemeler bir adn sfat olabilirler.

RNEK: Sama sapan szler.

Sfat

Abuk sabukcevaplarSfat

Ak sak fkralarSfat

Ak seik anlatmSfat

ADIL (ZAMR)

Adn olmad yerde adn yerini tutan szcklereADIL (ZAMR) denir.

RNEK:

Bu , onun her zaman yapt sra dZamir zamirdavranlardan biriydi.

Toplantdaki herkes kendisinden sankibu

Zamir zamirbekliyordu.

Bize bunlar gzel gzel anlattktan

Zamir zamirsonra aramzdan sessizce ayrld.

Senin gibilere rnek olmal btnbunlar.ZamirZamir

Zamirleri iki bekte inceleyebiliriz:

I- Grev ve anlam bakmndan zamirlerII-Yapsna gre zamirler

Grevve Anlam BakmndanZamirler

Szck halindeki Ekhalindeki

ZamirlerZamirler1. Kii zamiri 1. lgizamiri

2. aret zamiri 2. yelikzamiri3. Belgisiz zamir4. Soru zamiri

I - SZCK HALNDEK ZAMRLER


15/29

1. K ZAMRLER:Kiilerin yerine kullanlan zamirlerdir.

Kiiler trldr:

Birinci kii "sz syleyen" ,

kinci kii "dinleyen" ,

nc kii " sz edilen"

tekil oul olmak zere alt tanekii

zamiri vardr.

Kii Tekil oulSz syleyen Ben BizDinleyen Sen SizSz edilen O Onlar

RNEK:

Beni her sabah otobse kadar izler; onunaret

Zamiri sessizce, rahatsz etmeden ardmdan

gelmesi

bana gven verir.aret Zamiri

Senin dertlerinle uramak artk biziaret Zamiri

yoruyor.

Onlarn kulu klesi olacak deildik.aret Zamiri

Not: Bu alt kii zamirinin dnda "kendi" szc

de kii zamiridir. Dnllk zamiri de denir.

RNEK:

Kendinden utanmalsn.

O pis otel odasnda bir hafta kendimZamir

kaldm.

Her zaman kendi bildiini yapt.Zamir

Babam o gnden beri kendisini hiZamir

affetmedi.

NOT : "Kendi"zamiri cmleye pekitirme anlamkatabilir.

RNEK:

Bu soruyu ben kendim zdm.Zamir

K ZAMRLERNN ZELLKLER

1- "Ben" ve "Sen" kii zamirleri ynelme durumueki ile ekimlendiinde kkte nl deiimine

urayarak"Bana" ve "Sana" olur.

2- Kii zamirleri insanlarn yerini tutar insandndaki varlklarn yerini tutmaz. "O" kii zamiriinsan dndaki varlklarn yerinitutarsa iaretzamiriolur.

RNEK:

O, tm deneme snavlarnda iyi sonularKii zamirialrd.

O, her marketin rafnda bulabileceimizbiraret zamiriey.

3- "Ben" ve "Sen"zamirlerinin yerine sayg,

incelik bildirmek amacyla "Biz" "Siz"zamirlerikullanlabilir.

RNEK:

retmenim size bir soru sorabilirmiyim?

Zamir

Sayn Bakanm, size ulaan bilgilenZamir

kamuoyuna aklayacak msnz?

4- "Kendi"zamiri ad tamlamasnn tamlayan

veya tamlanan olabilir.

RNEK:

rencinin kendisi bu olaylara sebebiyetZamir

verdi.

Kendisinin hatas deil miydi?Zamir

5- Kii zamirleri edatlarla birlikte edat beioluturur.

RNEK: Benim kadar,Zamir

O nun gibi,Zamir

Sen inleZamir

2. ARET (GSTERME) ZAMRLER:Adlarn yerini iaret ederek tutan szcklerdir.

Gsterme zamirleri tanedir.

En yakndaki iin : Bu BunlarBiraz uzaktaki iin: u unlarEn uzaktaki iin. : O Onlar

Bu zamirler varlklarn yerini tutarlar. Birde yer

adlarnn yerini tutan zamirler vardr.

Bura , Buras,

ura , uras,

Ora, Oras

RNEK:

Bu, anlatlmas ve anlalmas zor konulardanbiridir.Zamir

aret zamirleri adlar ve dier zamirler gibiher

trl ad ekim ekini alabilir.


16/29

RNEK:

Bura da bulualm. uraya konuklarZamir Zamir

oturturuz, oray da biraz dzenler bizotururuz.

Zamirteki, beriki, br, brk, dier, byle,yle,

yle, szckleri de iaret zamirigrevi yapar.

RNEK:

teki daha kaliteli gibi geldi bana.

Bylesini baka hibir yerdebulamazsnz.

Dierleri bu ie fazla sokmadlar

burunlarn.

u asl duranlardan berikini isterim.

3. SORU ZAMRLER: Varlklarn yerini soru yoluyla tutan szcklerdir.

RNEK:Kim, ne, nereye, hangisi, ka...

Soru zamirleri ad ekim ekleriyleekimlenebilirler

RNEK:

Bu paray kimde bulabiliriz?

S. Zamiri Kimden aldnz?

S. Zamiri

Bu akam kime gidelim diye dnpS. Zamiri

duruyoruz.

Durakta beklerken kimi grdn ?S. Zamiri

Hangisine ek yapmak daha uygun olurdersiniz ?

Soru zamirlerini soru sfatlaryla ve soruzarflaryla

kartrmamak gerekir.

RNEK:

Bundan sonra o dnsn sen ne dneceksin?Soru zarf

Ne almak istiyorsun?Soru zamiri

Ben onlara ne sz sylerim imdi?Soru sfat

4. BELGSZ ZAMRLER: Varlklarn yerini belli belirsiz tutan zamirlerdir.

Balca belgisiz zamirler unlardr: Herkes,

Bazlar,

Hepsi,

Biri,

Birka, Kimse,

Kimi, Birou, ey, Falan, Biraz, ou,

Bakas, Herhangi biri,

ZELLKLER:1- Bir ksm oullanabilir, bir ksm iseoullanamaz,

oullanabilenler oullanamayanlarBiri birileri birkaKimi kimileri herkesBazs bazlar her biriBirou biroklar kimse

ou

oklar hibiri

oullanamayan zamirleri oullamak biranlatm bozukluudur.

2- Belgisiz zamirler ad tamlamalarnda tamlayanya da tamlanan olabilirler.

RNEK:

Sorunlar-n bir ksm-,T.yan T.nan

Hibir-i-n-in el-i,

T.yan T.nan Kimse-n-in katk-s-,

T.yan T.nan

Biro-u-n-un haber-i,T.yan T.nan

Okur-un o-uT.yan T.nan

Taraftar-n bir-i,T.yan T.nan

renciler-in kim-i-leri,T.yan T.nan

Kimi-n-in para-s-,T.yan T.nan

Kim-i-n-in dua-s-T.yan T.nan

3- Belgisiz zamirlerle belgisiz sfatlankartrmamak gerekir.

RNEK:

Biroktabak krldSfat

Birou krld.

Zamir

II - EK HALNDEK ZAMRLER Varlklarn yerini ek biiminde tutan zamirlerdir.

ki eittir:


17/29

1. lgi zamiri,2. yelik zamiri.

1- LG ZAMR:Bir belirtili ad tamlamasnda tamlanan szckkarlp yerine "-ki" eki getirilir tamlanan yerinekullanlan bu eke " ilgi zamiri " ad verilir.

RNEK:Bahe-n-in kap-s--n hemen rtmeli.

Tamlayan TamlananBahe-n-in-ki-ni hemen rtmeli.lgi zamiri

UYARI: lgi zamirini sfat yapan "-ki " eki ilekartrmamak gerekir.

Sfat yapan "-ki " ekini cmleden karp yerinebir

ad koyduumuzda cmlede bir anlatm bozukluuolur. lgi zamiri olan " -ki " ekini cmleden karpyerine ad koyduumuzda cmlede bir anlatmbozukluu olamaz.

RNEK: Ortadaki masann ayanda dengesizlik

var.( Cmlenin anlatm bozuk deil.) Ortada masann ayanda dengesizlik

var.( Cmlenin anlatm bozuk.)

2- YELK ZAMR:Bir adn sonuna gelerek o varln kime aitolduunu, varln sahibinin kim olduunu bildiren

ek halindeki zamirlerdir.

tekil oul olmak zere alt taneiyelik

zamiri vardr.

I. tekil kii iyelik eki : -m

II. tekil kii iyelik eki : - n

III. tekil kii iyelik eki : -i

I. oul kii iyelik eki : -miz

II. oul kii iyelik eki : -niz

III. oul kii iyelik eki : - leri

yelik zamirleri gerekte tamlayan dmbir ad

tamlamasnn tamlanan ekidir.

RNEK:

O- n-un bilgisayar-Tamlanan eki

Bilgisayar- bozulmu.III. tekil kii iyelik eki

YAPISINA GRE ZAMRLER

Zamirleri yaps bakmndan bektetoplayabiliriz.

1- Basit zamirler2- Birleik zamirler

3- Ek halindeki zamirler

1- BAST ZAMRLER:

Ben, sen, o, biz, siz, onlar, kim, bu, u, ne,kendi,

hangi... zamirleri basit zamirlerdir.

Bunlarn dnda ad ekim eki alm zamirler debasit zamir saylmaldrlar.Kimisi, nerede, hangisi, ka, kanda, bakas

bakalar, kendisine, kendisinde

2- BLEK ZAMRLER:En az iki szcn bir araya gelmesi ileoluurlar.

Birou, birtakm, hibiri, birka, herhangibiri...

3- EK HALNDEK ZAMRLER:Ek halindeki zamirler daha gsterdiimizilgi

zamiri ve iyelik zamiridir.

NEML KURAL:Zamirler yapm eki alamazlar;yapm ekialan zamirlerad, sfat ya da zarfolur.

RNEK:Onlar bensiz hibir yere gitmez. (Zarf)Bizim iimizde onun gibi bencil insanlara yeryoktur.

ZAMRLERN CMLEDEK GREVLERZamirler adlarn yerini tutan szckler olduklariin cmlede yklendikleri grevler asndanaralarnda bir ayrm yoktur.Adlarn yklendiiher trl grevi zamirler de yklenebilir.

1- Cmlede zne, nesne, dolayl tmle olabilirveya ek-eylem alarak cmlede yklem olabilir.

RNEK:

Sen bu konuda senden beklenenzne D.T.duyarll gstermedin.

Sizler benim evlatlarmsnz ;hibirinizizne Yklem B.li nesne

dierinden ayramam.

2- Ad tamlamalarnda tamlayan olabilir.

RNEK:

Marketten ben-im dedikler-im-i aldn m?

3- Kii zamirleri dndaki zamirler tamlamadatamlanan olabilir.

RNEK:

Oradan bebe-in eyler-i-ni verir misin?

4- Bir edattan nce gelerek edat bei kurabilir.

RNEK:

O-n-un kadar tembeline hibir yerdeZamir Edatrastlayamazsnz.


18/29

Birok-lar- gibi zamanm bo ilerleEdat beigeirmek istemiyorum.

BELRTE (ZARF) Eylem, eylemsi, sfat, adlam sfat ve

kendi soyundan szcklerin anlamlarnaklayan, snrlandran szcklere belirte( zarf) diyoruz.

RNEK:

Aykut btn almalarn titiz yapar.Zarf

( Eylemin anlamn aklam. )

Doru konu, sana kt davranmakZarf Eylem Zarf Eylemsiistemiyorum.

( Eylemin ve eylemsinin anlamnaklam. )

Burada en dzenli alan Ahmet'ti.Zarf Zarf Eylemsi

( Zarfn ve eylemsinin anlamn aklam.) Karsndaki okyakkl delikanlyd.

Zarf sfat( Sfatn anlamn aklam. )

Alt eit zarf vardr:1- Zaman Zarflar2- l (Azlk-okluk ) Zarflar3- Durum ( Nitelik ) Zarflar4- Yer-Yn Zarflan5- Soru Zarflar6- Gsterme Zarflar

1- ZAMAN ZARFLARI:Eylem ve eylemsileri zaman ynnden snrlayan yada aklayan zarflardr.

RNEK:

Yarn ne olacak, biliyor musunuz?Z. zarf

Akam telefonlar, konuuruz.Z. zarf

Bize de henz haber vermediler.Z. zarf

Neler yaplacak imdi kararlatralm.Z. zarf

Sorumu hemen cevaplamalsnz.Z. zarf

Onunla her sabah durakta karlarz.Z. zarf

ZELLKLER:1-Grevli szckler ierisinde kendi adyla geolabilen tek szck trdr.

2-Zaman ad olan szckler cmledeki kullanmnagre ad olabilir, zarf olabilir.

RNEK:

Akam erken iner mapushaneye.Ad

Akam yine akam yine akam.Ad Ad Ad

lkbahar sevintir, sonbahar

Ad Adhzndr dudaklarda.

3-Ad tamlamalar, sfat tamlamalar, edat beklericmlede zaman zarf grevi stlenebilir.

RNEK:

Son olarak hafta sonu karlamtkZarf (Ad tamlamas)

Kn ortasnda evsiz barksz kalmtk

Zarf ( Ad tamlamas) Ay sonuna kadar burada konaklarz;

Zarf ( edat bei)

bir hafta sonra da eve dneriz.Zarf ( Sfat tamlamas)

Bir aydr gremiyoruz.Zaman zarf ( sfat tamlamas)

Gelecek hafta deneme snav vardr.Zaman zarf ( Sfat tamlamas)

Kurunu yer yemez yere yld.Zaman zarf ( yan cmlecik )

Ankara'da karlatmzda beniZaman zarf ( Yan cmlecik }hemen tand.Zaman zarf

5- Zaman anlaml iki szck birlikte kullanlarakzaman zarfn pekitirebilir.

RNEK:

Evi hemen imdi aramalsnz.Zarf zarf

Hemen derhal buraya gelin!Zarf zarf

UYARI:Zaman zarflarn bulmak iin eylem yada

eylemsiye " Ne zaman " sorusu sorulur.

RNEK:

Akama sizleri de bekleriz.Ne zaman?

Hafta sonunda piknie gidelim mi?Ne zaman?

Yklem isim olduunda da zaman zarf olur.

RNEK:

Onlar grdmde okzgndler.Z. zarf

2-L ( AZLIK-OKLUK-MKTAR ) ZARFLARI:

Nicelik zarflar da denilen bu zarflar eylemlerin,eylemsilerin, sfatlarn ve zarflarn anlamlarnl asndan snrlayan, azaltp ya da oaltan,derecelendiren zarflardr.

Balca l zarflar unlardr:En, ok, pek, daha, biraz, gayet, fazla, epey, epeyce,az ok,

RNEK:


19/29

Bu iten de okanlarz.l zarf

Az ye z ye.l zarf

Azlk-okluk-miktar zarflar cmleye uanlamlar katabilir:

a) stnlk anlam:" daha " zarf cmleye stnlk anlam katar.

RNEK:Rakiplerinden daha iyi sonular almak istiyorsandaha ok almalsn.

b) En stnlk zarf:" En " zarf cmleye en stnlk anlam katar.

RNEK:En iyisi sen bu iten vazge.Buradan en okbir saat srer.En gzel cevab sen verdin.

c) Eitlik ya da karlatrma anlam:" Kadar " ve denli edatlaryla bu anlamsalanr.

RNEK:

Sular kadar mrn olsun.

Uzun zamandr bu kadar yorulmadm.Zaman zarf l zarf

Bu denli alma, saln bozulacak.( Karlatrma anlaml l zarf)

UYAR I:kilemeler zarf grevi stlenebilir.

RNEK:

Tedavi srasnda ilal sudan bardak bardakitim.

l zarf

ukura doyururken talar kamyon kamyonl zarf

tadk.

UYARI II: l zarflarn bulabilmek iineylemlere, eylemsilere, sfatlara ve zarflara " Ne

kadar" sorusu sorulur.

3- DURUM ( NTELK ) ZARFLARI Yalnzca eylem ve eylemsilerin anlamlarn

durum ynnden aklayan zarflardr.

RNEK:

Kpekler sokaklarda babo geziyor.D. zarf

Snavlarda ok gergin oluyorum.D. zarf

Verilen btn devleri zenle yapar.

D. zarf Dertlerimiz bir gn mutlaka bitecek.

D. zarf

O da bizi anlayacak phesiz.D. zarf

Snav sonular belki yarn aklanr.

D. zarf

ZELLKLER:a) Durum zarflar ikileme biiminde olabilir.

RNEK:

Kedi fareye usul usu l yanat.D. zarf

ocuk nefes nefese annesinin yannaD. zarf

kotu .

b) Pekitirilmi szckler durum zarf olabilir.

RNEK:

Adam utancndan kpkrmz olmutu.D. zarf

Koca nar tepede sipsivri kalakalmt.D. zarf

d) Edatlarla bekleen szckler durum zarfolabilir.

RNEK: Her ey; dikkatle dinledi, notlar ald.

D. zarf

nne konulan yemekleri itahla yedi.D. zarf

Orada her eyi zevkine gre seebilirsinD. zarf

Buraya gelin orada yabanc gibiD. zarf

durmayn.

e) Eylem ve eylemsilere kesinlikanlam katar.

Kukusuz, elbette, mutlaka, asla kesinlikle,hi,eninde sonunda... gibi durum zarflar cmleyekesinlik anlam katar.

RNEK:

Aramzdaki btn sorunlar bu haftakesinlikle zmlemeliyiz.

D. zarf

Sylediklerimi mutlaka dinlemeliydi.D. zarf

Ne olursa olsun o hedefe ulamalyd.

D. zarf Artk ondan asla vazgeemem.

D. zarff)Eylem ve eylemsileri olaslk anlam katabilir.Belki, ola ki, tut ki, bakarsn, sanrm,sanyorum, herhalde...zarflar olaslk anlam katar.

RNEK:

Ozan da bu akam belki bizimle olur.D. zarf

Sanrm toplantya katlacaklar.

D. zarf Bir hafta sonra bakarsn biz de geliriz.

D. zarf


20/29

g) Eyleme "bundan byle " , " en fazla, en ok" gibi anlamlar katarak eylemizaman ve nicelikynnden snrlayabilir.

RNEK:

Bu tutarsz davranlarndan artkbktm.D. zarf

Bu maala on be gn ancakgeiniriz.D. zarf

Artkbu iten skldm.

D. zarf Oraya bir ay sonra ancakgidebiliriz.

D. zarf

Bizi karlamaya sen yalnz gel.D. zarf

h) Kimi durum zarflar eylem ve eylemsilereyineleme anlam katar.

RNEK:

Yine yakm yar mektubun ucunu.D. zarf

Sen bu konuyu bir daha dn istersen.D. zarf

Oradan bizi tekrar ararsnz.D. zarf

Bizimki gene dald gitti.D. zarf

i)"Az ok, aa yukar, hemen hemen, okok" gibi ikilemeli zarflar yaklaklk anlam katar.

RNEK:

Hemen hemen bitirdik.D. zarf

Bu iten de alnmzn akyla az okktkD. zarf

saylr.

Bir ayda bu ii aa yukar zdk,D. zarf

sanrm.

j) Kimi ikilemeler eylem veya eylemsilereletirme anlam katar.

RNEK:

Haberi alnca merdivenleri beer beerD. zarf

kt.

Erkekseniz teker teker gelin.D. zarf

4- YER-YN ZARFLARI: Eylem ve eylemsilerin anlamlarn yer ve ynilgisiyle aklayan zarflardr.

Saylar snrl olan yer yn zarflan

unlardr: Aa,yukar, ileri, geri, ieri, dar, te, beri...

RNEK:

Beraber yukar kalm, sen de grYer-yn zarf

Asansrle aa inemeyiz.

Yer-yn zarf

Beri gel olan beri gel.Yer-yn zarf

ZELLKLER:1- Yer-yon zarflar ad durum eklerini alrlarsa adolur.

RNEK:

Buradan daha ileriye gitmeyelim.

Ad Asansr yukarya m kyor?

Ad

Atatrk'n izinden giden Trk genleriulusumuzu geriye gtrmek isteyenlerfrsat

Advermeyecektir.

2- "e kar " , "-e doru " edatlaryla bekleenadlar (edat bekleri) yer-yn zarf grevi yaparlar.

RNEK: Boaz Kprs'ne doru trafik

skyor.Yer-yn zarf (edat bei)

Boaz'a kar oturalm, bir ziyafetekelim.Yer-yn zarf(edat bei)

UYARI: Yer-yn zarflar ykleme yneltilecekNereye " sorusu ile bulunabilir.

6- SORU ZARFLARI:

Eylemlerinve eylemsilerinanlamlarn soruyoluyla

aklayan zarflardr. Bu zarflar sfatlarn anlamlarn aklamazlar.

Balca soru zarflar unlardr:" Niye, niin, nasl, ne kadar, neden, ne, ne zaman,ne biim, neyle, kiminle, nice, ne denli, hani"

RNEK:

Bu konular neden tekrarlanmad?Soru zarf

O testleri kiminle yantladn?Soru zarf

Son soruyu nasl zdnz?Soru zarf

Burada niin bekliyorlarm?Soru zarf

Dier deneme snav ne zamanSoru zarf

yaplacak?

Bu khne kasabada ne kadarSoru zarf

kalacamz kimse bilmiyor mu?

UYARI: Soru szcklerinin soru sfat veya soruzamiri olabilecei unutulmamal, bunlar soruzarflaryla kartrlmamaldr." Ne " sorusu " niin " anlamnda kullanlmsasoru zarfdr.


21/29

RNEK:

Geen hafta ne anlatmtm? (Soru zamiri)

Ne renk elbise alm? ( Soru sfat)

O bana nekaryor? (Soru zarf)

7- GSTERME ZARFLARI:Eylem ve eylemsinin anlamn gstererek aklayan" ite " szc gsterme zarfdr.Cmleye kesinlik anlam ya da pekitirme anlam

katar.

RNEK:

te konuuyorum.

Konumuyorum ite!

Btn olaylar anlattm gibi ite byleoldu.

UYARI : "ite " szcnn gsterme sfatolabilecei unutulmamaldr.

ZARFLARIN PEKTRLMESPekitirilmi szckler ad ve sfat grevistlenebildii gibi zarf grevi de stlenebilir.

RNEK:Bombo durma, al eline kazmay u kuyuyu kaz.ehrin gbeindeki bankay gpegndzsoymular.

YAPISINA GRE ZARFLARZarflar yaps bakmndan drt bekte

toplayabiliriz:

1- Basit zarflar: Herhangi bir yapm eki almamolan, kk durumundaki zarflardr.

RNEK:

Projeniz henz hazr deil.

Ardndan gelecek sorunlar pek iyihesaplayamamsnz.

Yine yakm yar mektubun ucunu /Askerlikte sevda ekmek zor diyor.

2- Tremi zarflar: Bir yapm eki alarak tremiolar zarflardr.

RNEK:

Durakta bekleyen gence usulca bireyler fsldad.

Bey bey, dalgn dalgn nereyebakyorsun yle.

3- Birleik zarflar: ki szcn birlemesiyleoluan zarflardr.

RNEK:

Bugne kadar niin bo durdunuz.(Ne -iin)

Sen bana nasl el kaldrrsn?(Ne - asl) ( Bugn, biraz, ilknce,ilkbahar)

4- beklemi zarflar: Anlamcakaynamam

en iki szcn yan yana getirilmesiyleoluurlar. Anlamca tam kaynamadklar iin deayr yazlrlar.

u yollarla oluabilirler:

a) ikileme biiminde:

RNEK: Fkr fkr kaymaya balamt.

b) Koul cmlesi biiminde:

RNEK:

Bu soruyu da yapamazsan , gzmegrnme.

c) Yan cmlecik biiminde:

RNEK:Aya kaynca kolunun zerine dt.

d) Edat bei biiminde:

RNEK:Akama kadar bu ii bitirin.

e) Ad ya da sfat tamlamas biiminde:

RNEK:

gn bekleyebilirim.

Hafta sonu bulualm.

Ay sonunda Ankara'da grelim.ZARFLARIN CMLEDEK GREV Zarf tmleci grevi stlenirler.

RNEK:(Sen) ocuu dn ok azarlamsn.G.zne B.li Nesne Z. T Z. T Yklem

LGE ( EDAT) Kendi balarna kullanldnda anlamlanolamayan, cmle iinde kimi szckler arasndaanlam ilgisi kuran szcklere edat diyoruz.

RNEK:

Onunla karlatm iin ne kadarEdat Edat

mutluydum.

Senin iin sam sprge ettim.Edat

Piyasadaki durgunluktandolay ilerkesat

Edatgidiyor.

Btn srarlarmakarn yine almad.Edat

Otobse yetimek iin duraa doruEdat Edat


22/29

komu.

Aylardan beri grmyoruz.Edat

ANLAMLARINA GRE EDATLAR Edatlar cmlede farkl kullanmna gre deiikanlam ilgileri katabilir.

Edatlarn ayr ayr, cmleye katt anlamilgilerini

incelemeye gemeden nce yle bir gzgezdirelim.

1- Benzetme ve karlatrma ilgisi:

RNEK:

Da gibi delikanlyd.

Parmaklar pamuk kadar yumuackt.

Yldzlar kadar uzak, gne kadaryaknd bana.

2- Ara ilgisi:

RNEK:

Uakla yolculuk etmekten korkarm.

Gemiyle yaplan geziler hem rahat hemde gvenlidir.

3- Durum ilgisi:RNEK:

Hmla yerinden frlad.

Byle ocuksu krgnlklarla bir yerevaramazsnz.

Karmdakini pheyle szdm.

4- Birliktelik ilgisi:RNEK:

Btn bu ileri babamla yapardk.

Edebiyat devini Ali'yle hazrladk.

5- Ama ilgisi:

RNEK:

Badana yapmak iin oday boalttk.

yi bir fakltede okumak iin byle sk

alyorum. Tekrar grmek zere hoa kaln.

6- Grecelik ilgisi:

RNEK:

Size gre bu sorunun en ksa znnedir?

Btn bu olan bitenin bana gre biranlam yoktu artk.

7- Neden - sonu ilgisi:

RNEK:

Yaptndan utand iin sesinikaramyor.

Sanatnn sahneye frlamasyla sevinlklar atld.

Eimin ikramiye kazanmasyla durumukurtarabildik.

Seni grmezlikten geldi diye mi kzdn?

8- Yaklaklk ilgisi:

RNEK:

Yirmi be kadar soru yantlayabildim.

Maam iki yz elli milyon kadarolmutur.

9- Snrlama ilgisi:

RNEK:

Arabaya ancakbir yolcu alabilirim.

Bir saatlik zamanm ancakvar.

Maamdan yz milyon liray ancakayrabilirim kiraya.

Caddenin sonuna kadar yaralm m?

Ay sonuna kadar gelmem bilesin.

10-Zaman ilgisi:

RNEK:

ki gnden beri bu sonular bekliyor.

gnden sonra duyalar.

Harlm ay sonuna doru biter.

11-Yer-yn ilgisi:

RNEK: Bahe kapsna dein beraber yrrdk.

Ankaraya kadar birlikte yolculuk edinoradan kardeini bir otobse bindir.

Denize kar masamz kurarz.

BALICA EDATLAR VE KURDUKLARIANLAM LGLER Dilimizde en ok kullanlan balca edatlar

vecmleye katt anlamlar yle zetleyebiliriz:

LE:

Bu edat kendisinden nce gelen szcklere bitiikolarak yazlabilecei gibi ayr da yazlabilir.

eitli anlam ilgileri ile kullanlabilir.

1- ARA LGS:

RNEK:

Her hafta sonu klimal otobslerleAkdeniz turlarmz balamtr.

Bu indirim kuponlarylamaazamzdan al veri yapabilirsiniz.

rendiklerimizi testlerlepekitirelim.

2- NEDEN-SONU LGS:

RNEK:


23/29

Kar yann artmasyla karayolu trafiekapand.

Bu tutarsz davranlaryla komularylailikileri kesildi

Ald kt notlarla snfta kalmaskesinleti.

3- BRLKTELK LGS:

RNEK:

Bu karar annem ve babamla verdik.

Mahallemizin almayan kadnlarbalkondan balkona komularyla sohbetederlerdi

Konsere kardeinle gitmene izinverebilirim.

4- NASILLIK LGS:Eylemin veya eylemsinin nasl yapldn anlatarakdurum zarf olabilir.

RNEK:

O ocuksu sevinle boynuma sarld.

Zifiri karanlkta korkuyla ilerledik.

Bu edatla ilgili olarak dikkat edilmesigereken eyler unutulmamaldr.

"le" edat "ile" balacyla birbirinekartrlmamaldr, "ile" szc yerine "ve"szc kullanlabiliyorsa bala kullanlamyorsaedattr.

RNEK: Szck trleri ile yazm kurallar en ok

zorlandm konulardr. Snfn en baarl rencileri Ali'yle

Veli'dir

"le"edat kendisinden nce gelen adlabekleerekcmlede durum zarf olabilir.

GB :Benzetme - karlatrma - ilgisi kuran bu edatkendisinden nce gelen adla bekleerek sfat,durum zarf; ekeylem alarak ad cmlesinin yklemi

olarak grev alabilir.

RNEK:

Son grdmde solgun gibiyd i.Yklem

Dedem, yaamnn son gnlerinde iyicebunamt, ocuk gibi davranyordu.

Durum zarf

Acemi raklar gibi aknlatn.Durum zarf

mrnn sonuna doru Karun gibizengin

Zarf Sfat biriydi.

Ad

te, sana ato gibi ev, gez gez bitmez.Sfat

Sfat Kmr gibi gzleri vard. Sfat

Sfat

Cmleye u anlamlar katabilir:

1- Zaman ilgisi:( Hemen, o anda, o srada )

RNEK:

ocuk elimdeki paray kapt gibikamaya balad.

ocuu tuttuu gibi yataa frlatt.Arabasna atlad gibi gitti.

2- Cmleye "Ayrca, benzer biimde, bunundnda, bunun yannda..." anlamlar katar.

RNEK:

Matematik altn gibi Trkealmalsn.

alrsan daha nce baardn gibi yinebaarrsn.

3- Cmlede eylemden sonra kullanlrsaeyleme yaklaklk veya olaslk anlam katar.

RNEK:

Havaya baklarsa kar yaacak gibi.

alma temposuna baklarsa st snfageecek gibi.

KADAR:Bu edat cmlede benzerlik, karlatrma,yaklaklk, l, eitlik, azlk-okluk anlamlarkurmaya yarar.

Cmlede sfat ya da zarf grevi stlenir.RNEK:

Parmak kadar ocuktan korkuyorsun.Sfat

Bu mevsimde fndk kadar dolu yaardSfat

eskiden.

Burada akama kadar oyalanma.Zarf

On kadar soruyu bo braktm.Sfat (Yaklaklk anlam)

Tepeye kadar yaralm m?Zarf

Bu kadar duyarszlk olmaz.Zarf

N:Cmledeki szckler arasnda neden, zglk,grecelik, ama, karlk, sre, ynelik,uruna, hakknda, yemin... gibi anlam ilgilerikurar.

RNEK:

Biraz glmek iin bu oyunu izledik.(Ama )

Hamurlu yiyecekleri ok yedii iinsrekli kilo alyor. ( Neden-sonu )

Ali iin evde ekmek yokmu, tuz yokmudert mi? ( Grecelik)


24/29

Bu elbise sanki senin iin dikilmi.(zglk)

Byle bir oda takm iin bu kadar paraverilir mi? (Karlk)

Bu soru bankasn sana bir haftalk iinveriyorum. (Sre)

Arkadam iin byle konumanz dorubulmuyorum. (Hakknda )

Gzel yurdum senin iin kimler cann

feda etmedi! ( Uruna )

ZERE:Bu edat cmleye ama, koul ya da yaklaklk,yaknlk anlam katar.

RNEK:

Arkadamzn ya gnn kutlamakzere bir araya geldik. (Ama)

Haftaya geri vermek zere zorla aldm.(Koul)

lerimiz bitmek zere. (Yaklaklk)

DYE:Cmleye ama-sonu veya neden-sonu ilgisi katar.

RNEK:

Byle mutlu bir gnde o da bizimaramzda diye seviniyorum. (Neden-sonu)

Sizi snava daha iyi hazrlayalm diyeurayoruz. ( Ama-sonu )

" M " SORU EDATI:Soru edatnn temel grevi cmleye soru anlamkatmaktr. Bunun dnda eitli anlamlar dakatabilir.

1- Zaman anlam:

RNEK:Akam oldu mu burada buluuruz.

2- Pekitirme anlam:

RNEK:

Gzel mi gzel salata yaparm

3- Olumsuzluk anlam:

RNEK:Seni yalnz brakr mym hi?

4- Kesinlik anlam:

RNEK:Dnnze gelmez olur muyum?

5- Koul anlam:

RNEK:Bu ay atlattk m gerisi kolay.

6- Alay anlam:Ders dinliyor mu dinliyor ( gya )

7- Rica anlam:

RNEK:

Konuyu tekrar eder misiniz?

Bir ay daha iebilir miyim?

DEL:Bu edat cmleye olumsuzluk anlam katar.

RNEK:

Gsterdii ceket zevkime gre deildi.

Edatlarn bir ksm da kendisinden ncekiszce

getirilen eklerle bekleerek kullanlr. -e ( kadar, kar, karn, gre, dein,

ramen, doru, dek ) -den ( dolay, tr, beri, baka, ieri,

dar, sonra, yana, te, ileri)

BALALAR Dilimizdeki e grevli szckleri ve anlamca ilgiliszckleri birbirine balayan szcklere baladenir.

RNEK:

Asl ile Mehmet en baarl renci seildi

retmen ve renci eitim- retiminayrlmaz paralardr.

Pek ok kez anlatmtm; ama sakalmzyok ki dinlesinler.

BALALARIN GREVLER Balalarn iki temel grevi vardr:

1- E grevli szckleri birbirine balar.

RNEK:

Sizden nce Turgut, Aye ve Okan daayn baary gstermiti. ( zneleribalam )

Annemin ve babamn benim iinyaptklarn asla unutamam.( Tamlayanlar balam )

Sfatlarla zarflardan anlalmayan yerlerett almasnda tekrarlanacak. (Yancmledeki d.t. balam)

2- Anlamca birbiriyle ilgili en az iki cmleyibirbirine balar.

RNEK:

Btn ansiklopedileri taradm; amaistediiniz bilgileri bulamadm.

Dn sabah bize geldi, seni sordu vehemen gitti.

Syleye syleye dilimde ty bitti;nitekim sylediklerimin hepsidoruland.

BALICA BALALAR Ve


25/29

Veya

le

Ki,

De,

Yahut

Veyahut

Ama

Lakin

Fakat Ancak,

Yalnz,

Meer

Meerki

Meerse

Mademki,

Oysa

Oysaki

stelik

Hatta Mesel,

rnein,

nk

Hlbuki

Zira

yle ki,

yle ki,

Kald ki,

Demek ki,

Elverir ki, Yazk ki,

Nasl ki,

Ne var ki, de.....de, ya.....ya, ya.....ya da, hem....hem,

Hem... hem de, ne.....ne, ne.....ne de,

gerek......gerek, olsun.......olsun, ister.....ister, ha......ha

BALA ETLER Dilimizdeki balalar cmle iindeki

grevleri ve kullanl amalarna greyle sralayabiliriz:

LE:E grevli szckleri balar.

RNEK: Babadan kalma eski evlerinde teyzesi ile

days yayordu.

Akam gelirken iki ekmekle birka kilomeyve getirir misin?

UYARI : "le" balacnn edat olarak kullanldunutulmamaldr.

VE:Bu bala cmlede e grevli szckleri, anlamynnden ilikili sral cmleleri balar.

I) E grevli szckleri balar.

RNEK: Herkes kalem ve ktlarn karsn.

Birdenbire nmde bir adam ve bir kadngrdm.

Gezgin ve hastabakcy birletirirseniz,kiinin alnyazs kar ortaya.

II) Tamlamalar balar.

RNEK:

Onun yaptlarnda ilk gze arpan, doave insan sevgisidir.

Bilge'nin ve eyma'nn szlerinde bir artniyet seziyorum.

Komunun bahesinden gl ve karanfilkokular geliyordu.

III) Sral cmleleri balar.

RNEK:

Kolumdan tuttu ve beni tahtayadoru savurdu.

Oradan kk kolonya iesini ald veolunun alnna bolca srd.

Kr at ac ac kinedi ve korkuylaahland.

NE....NE ( NE......NE DE ):Dilimizdeki ikilemeli balalardandr. Cmleleri,grevleri ayn olan eleri balar. Yklemi olumluekimlenmi cmleye olumsuz anlam katar.

I) Grevde szckleri balar.

RNEK:

Ne ba ne bahe artk bir eyde gz yoktu. Gzlerinde ne korku ne de aknlk vard.

Seni ne bugn ne yarn ne de ertesi gngrmek istiyorum.

II) Kart anlaml szckleri balar.

RNEK:

Ne uzun ne ksa;

Ne acemi ne usta;

Ne dar ne geni;

Ne gzel ne irkin.

HA...........HA:Cmleleri eitlik veya yaklaklk anlam katarakbirbirine balar.

RNEK:


26/29

Ha ahra girmiim ha onun odasna. (Farketmez, ahrla onun odas eit tutulmu.)

Benzinimiz ha bitti ha bitecek. ( Bitmesiok yakn)

Ha kel hasan ha hasan kel.

kisi de lm ha benden ayrlm hakalbimden baklam.

AMA, FAKAT, LAKN, ANCAK, HALBUK, NE VARK, YALNIZ:Genellikle kart yargl cmleleri balarlar

RNEK:

Sylediklerimi yazabilirsiniz; ancakbu konudaki szlerimi arptmadanyazmalsnz.

Kendilerini ok uyardm, ama bizidinleyen kim?

ok alt; lakin baarmasnayetmedi.

Btn bunlar ok gzel; ancakalacak

paramz kalmad.

UYARI : "Ancak" szcnn ad, edat ve zarfolarak kullanlabildii ; "yalnz" szcnn ad,edat, sfat,zarfolarak kullanlabildiiunutulmamaldr.

RNEK:

ki gnde bu kadar ancakkazabildik.(Zarf)

Byle evleri ancakonlar alabilirler.(Edat)

Szlkten ancakszcnn anlamnabakarsnz.(Ad)

Hep birlikte geleceklerdi; ama o yalnzgelmi.(Zarf)

Bizim apartmann birinci katndaki yalnzkadnn akrabalar gelmi. ( Sfat)

Dn seni bekledim yalnzlar rhtmnda.( Ad )

Bu olay yalnz sen zebilirsin. ( Edat)

OYSA, OYSAK:Cmleleri kartlk ilgisiyle balar.

RNEK:

Darda yer yerinden oynuyordu; oysasen bunlar grecek durumda deildin.

Kimse onlar dinlemiyordu oysakianlattklar ne kadar ilgi ekiciydi.

Bu yrenin insanlar ne kadar tembel;oysa topraklar ok ok verimliydi.

Kardeleri iin cann bile vermeyehazrd; oysa kardeleri her an onusmrmeye alrd.

GEREK...GEREK ,GEREK......GEREKSE ,STER.....STER:Szckleri szck beklerini grevde unsurlarbirletirme, eitlik, istenileni seme ilgisiyle balar.

RNEK:

GerekOsman Bey gerekse Akn Bey ondanfarkl dnyordu.

Bir gn gerekkendi davranlarnz gerekbenimkileri daha nesnel

deerlendireceksiniz. Tatilde ister test zn ister konu tekrar

yapn.

STELK:Cmleleri pekitirme ilgisiyle balar.

RNEK:

Bu lokantann yemekleri ok iyi; stelikoktemiz.

Dersleri iyi deil; steliksnftakiarkadalaryla sorunlar varm.

KISACA, YAN, SZN KISACASI, ZETLE,DEMEK K, YLEYSE, RNEN, MESELA,MEER, MEERKBu balalar aklama getiren, yargy rneklendirencmle balalardr.RNEK:

Onlar grmediniz, demek ki buradangememiler.

Mzik dili evrenseldir: yani anlamak iintercmana ihtiya duymazsnz.

nne ne konulsa yiyip bitirirdi, ksacas

oburun tekiydi. Gnlerdir gremiyorduk meer ok

hastaym.

MADEM, MADEMK, NK, ZRA, BUNDANDOLAYI:Bu balalar iki cmleyi aklama, bir nedenbelirtme anlam katarak balar.

RNEK:

Ona artk katlanacak deilim; zira sonyaptklar affedilecek gibi deil.

ocuklarmla her akam saatlerce oynardm;nk onlarla birlikte olmak tm skntlarmunuttururdu.

Bu ocuk beni hayata balyor; bundandolay skntlara katlanyor, zalimlere boyuneiyorum.

Mademki beni dinlemeyecektiniz fikriminiin soruyorsunuz?

BLE, DAH, DE, SE, K, HATTA

RNEK:

Yemei ok beendi hatta iki tabak yedi. Bana baldr, dvsem de svsem de beni

brakmaz.

ok alsam bile baaramyorum.

Artk ok pimanm da dese onu affetmem.

Kimse gelmemi ki derse balayalm.


27/29

Onun ya byk ise benim de koskocamanniversite diplomam var kardeim.

UYARI : " SE " koul anlamndan uzaklarsabala olur; koul anlam tarsa bala olmaz.Yan cmlecik yapar.

RNEK:Ban aryor ise ila verebilirim. ( la verme koulabalanm, bala deil. )

Kz olduka baarl olu ise tembel . (Kouiabalanmam balatr.)Gda irketlerimizde ok zarardayz, otomobilsektrnde ise karen yksek seviyede

YETERK:Cmleleri, yarglar bir koula balama amacylakullanlan bir balatr.

RNEK:

Biz her trl zveriye hazrz.Yeter kisen al.

Biz sana her ey alrz.Yeter ki senyemeklerini dzenli ye.

UYARI:"DE" ve "K" balalar balama grevlerinindnda cmleye deiik anlam ilgileri katar.

" DE " BALACI:1- Bkknlk:

RNEK:

al da al, didin de didin; elimize negeti?

2- Kendisinden nceki sze katlma:

RNEK:

Sen de sylediklerimi dn. Onunalt gibi Okan da alsa.

3- Sreklilik:

RNEK:

enesi alnca konuur da konuur.

4- Azarlama:

RNEK:

Sen nce byklerinle konumay rende tartmaya sonra katl.

Sorular yantla da notu hak et.

5- Alay- kmseme:

RNEK:

Bu ocuk adam olacak da biz greceiz.niversite bitecek de ie girecek de

borcunu deyecek.

6- Beenme:

RNEK:

Araba da arabaym hani!

Ne doru karar verdik de bu evi aldk.

7- Neden sonu:

RNEK:

Tembel tembel yattn da zayf aldn.

8- Gzda - tehdit:

RNEK:

Kapdan dar admn at da grelim. Bir kiinin bumu kanasn da size neler

yapyorum.

9- Kendini beenme:

RNEK:

Ben bir kazak reyim de siz de kazakgrn.

Ben bir yemek yapaym da parmaklarnzyiyin.

10-Pekitirme:

RNEK:

Gzel de brekler, tatllar hazrlamlard

11- Koul:

RNEK:

Snavlardan nce dzenli ders allr dabaarya ulalr.

" K " BALACI:

1- Neden-sonu:

RNEK:

Bir trl enesi durmad ki azar iitmese.

2- Pekitirme:

RNEK:

Ben ki sizin iin gecem gndzmekatyorum.

Sen ki bu kyn en deneyimli obansn.

3- Soru cmlelerinde kuku:

RNEK:

Konutuklarmz duydu mu ki?

4- Yaknma:

RNEK:

Sen beni hi dinliyor musun ki?

Bir bayramda bizi aramyorsun ki, seni

arayalm.

5- aknlk;

RNEK:

Kapy atm ki karmda iki koca adam.


28/29

Maazada elbiseyi giydim ki eteinde birya lekesi.

6- Ama-sonu:

RNEK:

Testlerinizi evde konu tekrar yaparakzn ki konu iyice pekisin,

BM BAKIMINDAN ( YAPISINA GRE )BALALARBiim bakmndan balalar drt bektetoplayabiliriz.

1- Yaln balalar:Ve, de, ama, ile, bile, eer, lakin, yani, meer...

2- Tremi balalar:rnein, stelik, ancak, ksacas... gibi

3- Birleik balalar:Oysa, yleyse, yoksa, halbuki, veyahut, nitekim.mademki, neyse, meerse... gibi.

4- beklemi balalar:Hem.....hem de , ne......ne , ne......ne de ,ya da , kh......kh , gerek....gerek ,

Kimi balalar tamlama veya edat beibiimindedir:Bundan dolay, u halde, bunu iin, buna gre,szn ksas, bundan baka, o halde...

Kimi szckler " Ki " balacyla birliktebala

grevinde kullanlr bunlar da beklemibalatr.Tut ki, farz et ki, kald ki, ne var ki, diyelim ki,demek ki, yle ki, yle ki,

Kimi balalar ksa cmlelerinkalplamasndan

olumutur.Gel gelelim, ne de olsa, zorla deil ya, ne bileyim...

" Ki " balacyla birleerek kullanlanubalalar bitiik yazlr:

Sanki Hlbuki Oysaki nk Meerki Eerki Belki Mademki A.......

Not: Bunlarn dnda kalanlar ayr yazlr.

NLEMLERnlemler, herhangi bir durum ya da olay

karsnda anszn beliren cokun duygularnetkisiyle azdan bir rpda kveren, o ankiduygulan daha etkili anlatmaya yarayanszcklerdir.

RNEK: Ooooo!

Vah vah! Eeee! Ooof of!

Hadi oradan! Vay canna! Ne olacak imdi!

Vay sen ha! Aman ne gzel rastlant!

Hay gz kmayasca! Allah Allah!

NLEMLERN ZELLKLER

1- Anlamsz szcklerdir; ancak kullanldklar yereve duruma gre anlam kazanr.

RNEK:

Ah ah! Nerde o gnler! ( zlem )

Vay be! ( aknlk )

Oh be! ( Rahatlama, sevin )

2- Cmlenin herhangi bir yerinde - banda,sonunda, ortasnda - bulunabilir.

RNEK:

Vah vah yazk olmu adamcaza!

Ah benim dertli bam!

Dursana be!

Baylacam imdi ay!

Adam, balarm sana ha!

Bunu bir daha yapmayn emi!

3- nlemler, adlar gibi ad durum ekleriyleekimlenebilir. Bu durumda nlem deil adolurlar

RNEK:

Ah gitmi vah kalm. Ahlarla vahlarla geip gitti mrmz.

Annemin ah tutmu olmal.

4- nlemler addan eylem yapm eki alarak

eylem olabilir.RNEK:

Olur olmaz eylere oflayp poflamayn, Ahlamakla vahlamakla zamanharcamayalm.

5- nlemler, ikileme biiminde kullanlr.

RNEK:

Oh oh,

Of pof,

f pf, Hay hay,

Of of,

Ah vah,


29/29

6- nleme anlam ve deer kazandransyleyitir. Bir nlem ou kez bir cmleyerini tutabilir, syleyie gre bir cmle nlemdeeri kazanabilir.

RNEK:

Brak Allah'n seversen! " Rezalet!" diye bard bankadaki biri.

Vur davulcu vur davulcu!

nlemler ortaya k ve kullanlzellikleriyle bekte toplanabilir:

1- Asl nlemler,2- nlem grevli szckler,3- Yansmalar.

1- ASIL NLEMLER:

a) Seslenme nlemleri RNEK:RNEK:

Hey!

Ey! Bre! Behey!

Not:Anlaml szckler de seslenme nlemi olarakkullanlabilir.

RNEK: Ahmet!

Komu! Yurttalarm!

b) Duygu nlemleri:Bu nlemler iinde bulunduklar cmlelere sevgi,arma , korku , tiksinme , kuku , znt , zlem ,bkknlk ,sitem , beenme , acma , dua , beddua,,,gibi anlamlar katabilir.

RNEK: f f! Ayyy!

Ay ne bu!

Bravo sana! {Beenme, alay,kmseme)

Ay ay ay! ( aknlk, sevin) Aferin sana!

Pist pist baksana! Off of!

Eeee sonra! ( merak )

Hadi be! (inanmama )

Vay be! Aaa! Eh!

Hay Allah! Hey gidi genlik!

Vay geri zekl! Aman! Eyvah! H di h di!

Tek bana anlam olan szck ya da sz beklerinincmlede bir duyguyu iletmek iin kullanlmasdr.

RNEK:

Uurlar olsun!

Anne, ben buradaym! Susun!

Bktm sizden! Allah Allah bu da nereden kt! Kesin u konumay artk!

Defol! Dikkat! Yazklar olsun!

3- YANSIMALAR:

RNEK: Hot hot!

Oooot kpek! Geh bili bili!

Pisi pisi!

Kuu kuu! "Trk !" diye ienin kapan at.

Kaynak : edebiyatogretmeni.net

www.meb-tr.com
http://www.meb-tr.com/http://www.meb-tr.com/

Documents

3 - Sözcük Türleri