Upload
solist123
View
237
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
7/31/2019 3 - Szck Trleri
1/29
7/31/2019 3 - Szck Trleri
2/29
SZCK TRLER Dilimizdeki szckler anlam ve grevbakmndan farkl zellikler gsterirler. Szgelimibyd, okuyor, bekledi, sararm,dnecek... szckleri bir i, bir olu, birdevinim, bir kl bildirirken Vazo, aa, ocuk,sra, derslik, mera... szckleri bir varln, birnesnenin, kavramn karldr.
Szcklerin cmlede yklendikleri ie"GREV " diyoruz. Burada bir eyi gz ardetmemek gerekir: Szcn trn belirleyencmledeki yeri ve kazand anlamdr. Szcntr kullanld cmledeki durumuna gredeiir
RNEK:
K t sz sahibine yakr.Sfat
Bamza daha k t s de gelebilirdi.Ad
Dorusu pek de k t konumad.Belirte
Belirte Dilimizdeki szckleri iki ana trdetoplayabiliriz.
SZCKLER
ADSOYLU EYLEMSOYLUSZCKLER SZCKLERAdlar (simler) Eylemler (Fiiller)
Sfatlar (nad) Eylemsiler(Fiilimsiler)Adllar (Zamirler) Ekeylem (Ekfiil)Belirteler(Zarflar)lgeler (Edatlar)Balalarnlemler
DKKAT: Szcn cmlede dier dil birlikleriyleilikisi asndan iki trl grevi vardr;
a)Szck grevi,
b) e grevi.
Bu iki grev tr ile birbirinekartrlmamaldr.
RNEK:
Bugn ben bir g zel grdm.
" Gzel " szcnn ge grevi belirtisiz nesne;szck grevi ise add r.
RNEK:
G zel, ne g zel olmusun grlmeyi grlmeyi.Ad zarf ( Sz bei grevi)zne zarf tmleci ( ge grevi)
AD (SM )
Evrendeki canl, cansz tm varlklar,nesneleri, duygu ve dnceleri, kavramlar,olay ve olgular gsteren; bunlarn dildekikarl olan szcklere tr ynnden addiyoruz.
Adlar eitli ynleriyle ayrntl olarakinceleyelim.
I- VARLIKLARA VERLNE GRE ADLAR:a) zel Adlar: Her ynyle bir benzen bulunmayan,tek bir varln karl olan adlardr.Btn zel adlar byk harfle balar ve zel adlaragetirilen ekim ekleri kesme iaretiyle gsterilir.
unlar zel adlardr:
1- Kii Ad ve Soyadlar:Mustafa Kemal Atatrk, Orhan Kemal...
2- Hayvanlara Verilen Adlar:
Karaba, Tyl. Dertli, Kont, arli...
3- Kta Adlar:Avrupa, Asya...
4- lke Adlar:Trkiye, Hindistan, talya...
5- Ulus Adlar:Trk, ngiliz, Alman...
6- Dil Adlan:Trke, Bulgarca, Arapa...
7- Din, Mezhep, Tarikat Adlar:Mslmanlk, Hristiyanlk, Bektailik, Katolik...
8- Gazete, Dergi, Yapt, Ant, Yap Adlar:Cumhuriyet, Milliyet, Varlk. Aktel, Tempo, MadenciAnt,Atatrk Ant, Atatrk Kltr Merkezi...
9- Kurum ve Kurulu Adlar:Trk Tarih Kurumu, Trkiye Ta Kmr Kurumu,Alg Dershanesi...
10- l, le, Belde, Ky Adlar:Zonguldak, Ankara, Devrek, Kozlu, BakacakkadBeldesi, Blk Ky...
11- Cadde, Sokak, Bulvar, Alan,Mahalle, Apartman Adlar:Cumhuriyet Alan, Gazipaa Caddesi, Uur MumcuSok. Bozkurt Apartman...
12- Yldz, Gezegen Adlar:Gne, Dnya, Merkr, Neptn...
13- Corafya ile lgili Yer Adlar: aramba
Ovas, Uzungl Yaylas, Everest Tepesi, SeyhanNehri...
14- Bayram Adlar. zel Gn ve Hafta Adlar:Ramazan Bayram, Zafer Bayram, Anneler Gn,Dnya Bar Gn...
7/31/2019 3 - Szck Trleri
3/29
15- Tarihsel Olay, a,Dnem Adlar:Kurtulu Sava Mondros Atekesi, anakkaleSavalar, Tanzimat Ferman, Cilal Ta Devri...
DKKAT: zel adlarn yazm ile ilgili olarak unlaradikkat ediniz:
zel ad oluturan her bir szck byk harflebalar.
zel adlara gelen sayg, unvan ve meslekadlarbyk harfle yazlr.
zel adlardan tremi szckler byk harflebalar ve yapm ekleri kesme iaretiyle gsterilmez.
RNEK:Atatrklk, Mevlevilik, Burdurlu...
zel adlara gelen ekim ekleri kesme iaretiylegsterilir.
RNEK: zmir'in kavaklar, dklr yapraklar.
Akdenizin scak iklimi, Zonguldaktaetkisini gstermeye balad.
b) Tr Adlar:Ayn trdeki varlklar kavramlar karlayan adlardr.
RNEK:Pencere, duvar, emek, dost, bar, et, st, etek, nar,insan, cetvel, teyze, day, sar, el, altn, kedi, bencil,duygu, ak, karanlk, ot iyi, gzel, irkin...
II-VARLIKLARIN SAYISINA GRE ADLAR :a) Tekil Adlar:Tek bir varl dndren, tek bir varln karlolan adlardr.
RNEK:
Sigara sala zararldr.Tek bir varlk
Uaa binince iini bir korku sard.Tek tek tek
b) oul Adlar:Ayn trdeki birden ok varl karlayan adlardr.
Adlarn oullanmas -ler, -lar ekleri ileyaplabilir.
RNEK:
iekler rzgrdan bir o yana bir buyana yatyordu.
Evler sokaklar, ehirler bombotu.
c) Topluluk Adlar:Bu adlar biim ynnden tekil, karladklar varlklarasndan ouldurlar.
RNEK: Orman,
Ordu,
Blk,
Manga,
Demet,
Dzine,
Kurul,
Kurultay,
Meclis,
Toplum,
Halk,
Kme,
Aile,
Koro, Heyet,
Sr...
III- VARLIKLARIN OLUUNA GRE ADLAR :
ki blmde incelenebilir.
a) Somut Adlar:Be duyu organndan biri veya birkaylaalglanabilen adlardr.
RNEK:Gzlk, bardak, k, buz, koku, scak...
b) Soyut Adlar:Be duyu organyla alglanamayan, insan zihnindekarlk bulan adlardr.
RNEK:Kin, fke, sevgi, uyku, rya, ak, keder, Tanr,melek, yreklilik, drstlk, iyilik, kader, iblis, ruh,Cebrail, hayalet...
Not: Soyut adlar dinsel szckler dnda zel addeildir. Soyut adlar bir varl karlayacakekilde kullanrsak zel ad olabilir.
RNEK:
Bugnk toplantya Sevin de katlamaz.
Derdimize ancak Rya Hanm dermanolabilir.
IV- VARLIKLARIN ANLAMINA GRE ADLAR :
a) Tek Anlaml Adlar:
Bulunduu cmledeki anlamna bal olarak yeniyeni anlamlar kazanmayan her trl cmlede aynanlamda kullanlan adlardr.
zellikle terimler tek anlaml adlardr.
RNEK:
Sv,
Tu,
Uyak,
Aliterasyon,
Radyasyon, Bayr,
Varsaym,
Bavuru,
Akarsu...
7/31/2019 3 - Szck Trleri
4/29
b) ok Anlaml Adlar:Cmledeki kullanmna bal olarak baka anlamlarkazanabilen, gerek, yan ya da mecaz anlamlardakullanlabilen adlardr
RNEK:
Onunla aramdaki tm balar kopardm.
Bize ayak ba oluyordu.
Ayakkabnn ba zlm.
c) Szlk Anlamn Dndrmeyen Adlar:zel adlar szlk anlamlarn dndrmezler.
RNEK: ar, Kymet, Sonat, Erol, Nurta,
ada, Sunay,
V- YAPISINA GRE ADLARYapsna gre adlar blmdeinceleyebiliriz.
a) Basit Adlar:Herhangi bir yapm eki almam veya baka birszckle birleerek yeni anlaml bir szckoluturmam adlardr.
RNEK:Masa, kat, insan, ot, aa, ayak, el, ba, bardak,su, ay, ok, ama, g!...
b) Tremi Adlar:Eylem ya da ad kklerinden bir yapm eki alarakolumu adlardr.
RNEK: Dilek, durak, krk, ada, yoksul...
c) Bileik Adlar:En az iki szcn tek bir varl karlamakamacyla bir araya gelmi biimidir.
RNEK: Beikta, Gneydou, Karadeniz,Uluda...
Pazartesi, kaynana, stla, nasl...
Aslanaz, kazaya, kuburnu,keisakal... Bykay, Kkay, Samanyolu,Kkaslan...
Biraz, hibir, birtakm, herhangi,birka...
Bitiik yazlan birleik szckler yolla
oluur:
1.Anlam Kaymas YoluylaSzcklerden biri ya da ikisi birden gerek anlamnyitirir. Ortaya kan szck yeni bir anlam kazanr.
a. Birinci szck anlamn yitirebilir:
RNEK:
Ketenhelva,
Atebcei,
Adamotu,
Skynetim...
b. kinci szck anlamn yitirebilir:RNEK:
Yeryz,
lezeri, Gkyz,
Olaanst...
c. ki szck de anlamn yitirebilir:RNEK:
Denizalt (ara) Suiei (hastalk) Balksrt (desen) Hanmeli (iek)
Birdenbire (aniden)
Vurdumduymaz(umursamaz) Beikta (semt ad)
mambayld (yemek ad)
Not: "Birleik" szc, dilbilgisi terimlerinde"bileik" biiminde de kullanlmaktadr. Kavramolarak iki kullanm arasnda fark yoktur.
2. Ses Deiimi YoluylaBirleik szc oluturan elerden birinde sesdmesi meydana gelir:
RNEK:
Kayn + ana => kaynana Cuma + ertesi => cumartesi
Ne + asl => nasl
Ne + iin => niin
Kahve + alt => kahvalt
rek + otu => reotu
Biri + biri => birbiri
3. Tr Deiimi YoluylaBu birleik szcklerde yer alan eylem soylu szckya da szckler, ad soylu szcklerin grevini
stlenir:RNEK:
Yurt + sever => yurtsever kiiad eylem sfat
Gece + kondu => gecekonduad eylem ad
Kapt + kat => kaptkateylem eylem ad
Bilir + kiilik => bilirkiilikeylem ad ad
Biimlerine (Kurulularna) Gre BirleikSzcklera. Ad tamlamas biiminde oluanlar:
RNEK: Yurtba,
7/31/2019 3 - Szck Trleri
5/29
Yavruaz, nsanolu, Bilinalt...
b. Sfat tamlamas biiminde oluanlar:
RNEK: Kocatepe,
Sivrisinek,
Hanmanne, Kzlrmak...
c. kileme biiminde oluanlar:
RNEK:
Kag,
Fsfs,
Drdr,
tt...
d. Cmle (isim + fiil) biiminde oluanlar:RNEK:
mambayld,
Klbast,
Serdengeti,
Albeni...
ADLARDA KLTMEAdlara -cik, -cek, -cez eklen getirilerekkltme yaplr.
RNEK:Adack, kutucuk, kitapk...Bu ekler kltme anlamnn dnda eklendiiada acma, sevgi, efkatanlamlar da katar.
RNEK:
Yavrucaz kuru ekmekle karnndoyurmaya alyordu. (Acma)
Bu heykelcik mzemize dn geldi.(Kltme)
Kuzucuum, seni ne kadar zlemiim,gel de bir sarlaym. ( Sevgi, efkat)
ki gz bir evciimiz olsayd yeterdi.(Kltme)
UYARI: -cik, -cakeki kalc adyapabilir bunukltme ekiyle kartrmamak gerekir.
RNEK: Bademcik,
Arpack,
Gelincik,
Maymuncuk,
Tomurcuk, Salncak,
Oyuncak...
ADLARIN DURUM EKLERYLE EKM
Adlar bir cmle iinde bir baka ad, bir eylem,bir edat ile biim ve anlam ilikisine girebilir. Builikiyi kurarken eksiz olabildii gibi ek dealabilir.
Adlarn eylem, edat ya da bir baka ad ile ilikikurmasn salayan eklere ad d urum ekleri"denir.
Ad durum ekleri ile ekime giren adlar cmledenesne, dolayl tmle ve zarf tmlecigrevistlenebilir
Adin durumlar ve ekleri unlardr:
A- GSTERME DURUMU : -Belirtme durumu da denilir. Bu durumla ekimlenenad cmlede belirtili nesne grevini stlenir.
RNEK:
Satc paketler-i antaya yerletirdi.
Evler-i iki gnde temizler, ykarz.
UYARI:Ad durum ekini iyelik eki ve yapm ekleri ile
kartrmaynz.
B- YNELME DURUMU: - eYaklama durumu da denir. Bu durumdaekimlenmi ad cmlede ynelmeli dolayl tmlegrevini stlenir.
RNEK:
Olayn bydn renince Ankara'y-agittim.
Ban-a gvenmesi gerekmez miydi?
C- BULUNMA (KALMA) DURUMUBu durumla ekimlenmi ad, eylemin gerekletiiyeri gsterir ve cmlede dolayl tmle grevinistlenir.
RNEK:
Baheler-de yetitirdiimiz sebzeleriehirdeki manavlara satarz.
Resimlerini gazete-de grmtm
D- IKMA (AYRILMA) DURUMU:Bu durumla ekimlenen adlar eylemin kt,
uzaklat yeri gsterir ve cmlede kmal dolayltmle grevini stlenir.
RNEK:
ocuk-tan al haberi.
Arabasn-dan knca tandm onu.
NOT: Bu ek cmlede tamlayan eki grevinde dekullanlabilir.(Tamlanann oktan semebildirdii durumlarda)
RNEK:
Mahallemize getirilen adrlar-dan baz-larB.li Ad Tamlamaskullanlmaz haldeydi.
Evler-den bir ksm annda yklmt.B.li Ad Tamlamas
Trk ekibindeki daclar-dan baz-larAr'ya
7/31/2019 3 - Szck Trleri
6/29
B.li Ad Tamlamasilk kez kyordu
AD TAMLAMALARI ki adn bir araya gelerek oluturduu anlatm
birliine ad tamlamas diyoruz.
Bu adlardan birincisine "tamlayan" ikincisine"tamlanan'' denir.
RNEK:
Hayran oldum gzleri-n-in kara-s--na.Tamlayan Tamlanan
Snav sonular--naldnz gn sizinle aynmutluluuT.yan T.nanpaylamak istiyoruz.
Not: Trkede drt eit ad tamlamas vardr.
1- BELRTL AD TAMLAMASI: Tamlamann tm elerinin bulunduu
tamlamadr.
RNEK:
Ev-in bahe-s-i olduka geniti.T.yan T.nan
Espri-n-in gzelli-iT.yan T.nan
Hasta-n-n durum-uT.yan T.nan
ZELLKLER:1- Ad tamlamasn tamlayan ile tamlananarasna baka szckler girebilir.
RNEK:
Annesi-n-in babadan kalma ev-iT.yan T.nan
Okuyucu-n-un dikkatini eken anlatm-T.yan T.nan
Duvar-n atlam svalar-T.yan T.nan
Bu arabann da modelini beenmemiti
2- Tamlayan ile tamlanan yer deitirebilir.
RNEK: Artk almalyd kap-s--n kirac-n-n.
T.nan T.yan
Hesab--n vermesi gerekirdi kirayT.nanGeciktirmesi-n-in.T.yan
Bitmeyecek senfoni-s-i yarnlara kalmalT.nan
Akmz-n.T.yan
3- Zamirlerle kurulan ad tamlamalarnda olabilir
zamir tamlayan ya da tamlanan grevinde.
RNEK:
Bu-n-un szler-i,T.yan T.nan
Sorular-n birka-
T.yan T.nan
Alacakllar- n baz-s-,T.yan T.nan
O-n-un direni-iT.yan T.nan
4- Adeylemler tamlayan ya da tamlanan olabilir.
RNEK:
Konuma-s--n-n anlam- var myd?
T.yan T.nan Politikaclar-n konuma-s-
T.yan T.nan
5- Tamlayan ekinin yerine -den durum ekikullanlabilir.
RNEK:
Konumaclar-dan bazlar-,T.yan T.nan
Dinleyiciler-den bir blm-T.yan T.nan
6- Kii zamirinin tamlayan eki olmas durumundaortaya kacak ekleri yle gsterebiliriz:
RNEK:
Ben-im sz-m
Sen-in sz-n
O-n-un sz-
Biz-im sz-mz
Siz-in sz-nz
Onlar-n sz-leri
7- Bir tamlamada tamlayan ya da tamlanan birdenfazla olabilir.
RNEK:
Oyuncu-n-unjestler-i, mimikler-i, ses-iT.yan T.nanlar
Adam-n konuma-s-, hareketler-iT.yan T.nanlar
Bu yollar-n ta-, topra-T.yan T.nanlar
Minno-un zplama-s--n, miyavlama-s--nT.yan T.nanlar
8- Tamlamann tamlayan ya da tamlanan sfattamlamas kuruluunda olabilir.
RNEK:
Bu kurulu-un rnler-i her zamangvenlidir.T.yan T.nan
ki serseri-n-in sama sapan szler-iT.yan T.nan
Firmamz-n en yeni rnler-i-ni kapnzaT.yan T.nan
getirdik.
9- Tamlayan ya da tamlanan dtndetamlama zellii ortadan kalkar.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
7/29
RNEK:
Duvardaki tablo brahim all'n-n-m.( tablo-s-u )
Yantlar-n - beenmedim, (sen-in )
Ses-i-ni kasete almtk. (Osman'n)
BELRTL AD TAMLAMALARINDA ANLAM
ZELLKLER Tamlayan tamlanann kime neye ait olduunugsterir.
RNEK:
Karadenizin iklim-i, ( lim Karadenize )T.yan T.nan
renci-n-in baar-s- ( Baar renciye )T.yan T.nan
Sanat-n-n koruma-s-,( Korumasanatya )T.yan T.nan
Dilaver'in yazg-s-, ( Yazg Dilavere )T.yan T.nan
Tamlanan tamlayann niteliini bildirebilir.
RNEK:
Yeme-in salal-s-,T.yan T.nan
Arkada-n has-,T.yan T.nan
Renkler-in krmz-s-,
T.yan T.nan Tatl-n-n kremal-s-.
T.yan T.nan
II- BELRTSZ AD TAMLAMASI: Tamlayan szcn ek almad tamlamatrdr.
RNEK:
Kzartma tava-s-,T.yan T.nan
Keten helva-s-,
T.yan T.nan Yaprakdolma-s-,
T.yan T.nan
ZELLKLER:1- Belirtisiz ad tamlamalarnda tamlayan genelanlam tar, bu durumda bir belirsizlik szkonusudur. Eertamlayanda kesinlik szkonusu olursa tamlama belirtili ad tamlamasnadnebilir.
RNEK:
p torba-s-,T.yan T.nan
Asma yapra-,T.yan T.nan
iir eviri-s-i,T.yan T.nan
p-n torba-s-,T.yan T.nan
Asma-n-n yapra-,T.yan T.nan
iir-in eviri-s-iT.yan T.nan
2- Belirtisiz ad tamlamasnda tamlayan birbelirginlik, bir kesinlik tamazsa tamlamabelirtili ad tamlamasna dntrlemez.
RNEK:
Halk edebiyat-,T.yan T.nan
Pf noktas-,T.yan T.nan
Ana kuca-,T.yan T.nan
Asker oca-,T.yan T.nan
1999 yaz-,
T.yanT.nan
3- Bu tamlamada tamlayanla tamlanan ilikisiok gldr. Bu nedenle sfat, tamlamay birbtn olarak niteler.
RNEK:
lemeli mcevher kutu-s-u.T.yan T.nan
Ssl vitrin cam-,T.yan T.nan
Krmz kadn manto-s-u
T.yan T.nan
4- Tamlayan ile tamlanan arasna bakaszckler giremez. ( Sfat zellikle tamlananniteleyecekse araya girebilir.)
RNEK:
Devlet eski bakan-,T.yan T.nan
Makine yksekmhendis-i,T.yan T.nan
5- Belirtisiz ad tamlamalarndazamirlertamlayanya da tamlanan olamaz.
BELRTSZ AD TAMLAMASINDA ANLAMZELLKLER1-Tamlayan tamlanann yaplmasnda kullanlanmaddeyigsterir.
RNEK:
Dut pekmez-i,T.yan T.nan
Patates pre-s-i,
T.yan T.nan ilekreel-iT.yan T.nan
Zeytin ezme-s-i,T.yan T.nan
Biber dolma-s-
7/31/2019 3 - Szck Trleri
8/29
T.yan T.nan
2-Tamlayan tamlanann trn gsterir.
RNEK:
Kum havuz-u,T.yan T.nan
de aac-,T.yan T.nan
Balklokanta-s-,
T.yan T.nan ocukyuva-s-T.yan T.nan
3- Tamlayan tamlanann nedeninigsterir.
RNEK:
Sel baskn,T.yan T.nan
Terr korkusu,T.yan T.nan
Yangn felaketi,T.yan T.nan
4-Tamlayan tamlanann neye ait ya da neyleilgili olduunu gsterir.
RNEK:
Boyun ba,T.yan T.nan
Bayan emsiyesi,T.yan T.nan
p kamyonu,
T.yan T.nan eldiveniT.yan T.nan
5- Tamlayan tamlanann neye benzediinianlatabilir.
RNEK:
Kol bre-i,T.yanT.nan
Pamukeker-i,
T.yan T.nan Kalkan bal-,
T.yan T.nan
6- Tamlayan tamlanann nerede yetitiini,nereye ait olduunu anlatr
RNEK:
Ankara kei-s-i,T.yan T.nan
Van kedisi,T.yan T.nan
Amasya elma-s-,T.yan T.nan
Kayseri pastrma-s-,T.yan T.nan
Diyarbakr karpuz-u,T.yan T.nan
Tekirda kfte-s-iT.yan T.nan
7- Tamlamada kii ad tamlayan olduunda kiiyleilgili yapt, bulu gibi anlamlar bildirir.
RNEK:
Arimet Kanun-u,T.yan T.nan
PisagorTeorem-i
T.yan T.nan
III- TAKISIZ AD TAMLAMASI Hem tamlayann hem de tamlanann ekalmad tamlama eididir. Taksz tamlamada tamlayan tamlanannneden yapldn veya neye benzediini bildirir.
1- Neyin neden yapldn gsterir.
RNEK:
Yn kazak,
T.yan T.nan Demir kap,
T.yan T.nan
Pamukkuma,T.yan T.nan
Gm amdan,T.yan T.nan
Altn kpe,T.yan T.nan
Tahta masaT.yan T.nan
2- Neyin neye benzediinigsterir.
RNEK:
Elma yanak,T.yan T.nan
Kiraz dudak,T.yan T.nan
Servi bey,T.yan T.nan
nci di,T.yanT.nan
IV- ZNCRLEME AD TAMLAMASI
Birbirine balanm en az adn bir arayagelerek oluturduu tamlamadr.
Bir baka deyile tamlayan ya datamlanannn kendi iinde ad tamlamasolan ad tamlamas trdr.
RNEK:
Bahe kap-s--n-n gcrt-s-,T.yan T.nan
Elif-in dersler-i-n-in gidi-i,
T.yan T.nan
Kuruluuna gre zincirleme ad
tamlamalarn yle sralayabiliriz:1- Tamlayan bir ad tamlamas olabilir.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
9/29
RNEK:
Okul bahe-s-i-n-in temizli-i
Tamlayan Tamlanan
Market-in n--n-n grn-
Tamlayan Tamlanan
Alg Dershane-s-in-in eitim-i
Tamlayan Tamlanan
Kitapl-s raflar--n-n uzunlu-u
Tamlayan Tamlanan
2- Tamlayan ad, tamlanan ad tamlamaskuruluunda olabilir.
RNEK:
Dershane -n-in baar grafi-iTamlayan Tamlanan
Anda'n okul anta-s-Tamlayan Tamlanan
ocu -un ev dev-iTamlayan Tamlanan
Komu- n-un bakr kazan-Tamlayan Tamlanan
3- Tamlayan da tamlanan da ad tamlamaskuruluunda olabilir.
RNEK:
Kooperatif binalar --n-nevredzenleme-si
TamlayanTamlanan
Bahe kap-s--n-n reng-i-n-in ton-u
Tamlayan TamlananTest kitaplar-- n-n soru kalite-s-i,Tamlayan Tamlanan
Kent-in su ebeke-s-i-n-in onarm-,Tamlayan
Tamlanan
Maden iiler-i-n-in alma koullar-Tamlayan Tamlanan
Karma tamlama ile zincirleme adtamlamas
birbirine kartrlmamaldr.
RNEK:
Bu i -in kt sonular-S.t. S.t.
Tamlayan Tamlanan
KARMA TAMLAMA
Ad tamlamasn oluturan tamlayan ve tamlananarasnda bir sfat tamlamas yer almasdurumunda bu tamlamaya karma tamlama adverilir.
RNEK:
Eski yllar-n gzelli-iTamlayan Tamlanan
Gen adam-n gzel kyafet -iTamlayan Tamlanan
lksorular-n zm-Tamlayan Tamlanan
ocu- un minicikeller-iTamlayan Tamlanan
Scakyaz gnler-i yerini k-n soukgnler-i-ne
Tamlayan Tamlanan Tamlayan Tamlanan
brakt.
a- Sfat, tamlamann tamlanann niteleyebilirveya belirtebilir.
RNEK:
Parkn irkin grntsSfat
Aslann tuhafdavranlarSfat
Snavn bu blmSfat
b- Sfat, tamlamann tamlayann niteleyebilir veyabelirtebilir.
RNEK:
Eski evin svalanSfat
Karanlkodann aydnlatlmasSfat
Birka kendini bilmezin syledikleriSfat
c- Sfat, hem tamlayan hem de tamlananniteleyebilir veya belirtebilir.
RNEK:
Eski kkn pahal onarm giderleriSfat SfatI------------I I------------------------1Tamlayan Tamlanan
d- Sfat, tamlamann btnn niteleyebilir.
RNEK:
Gzel ev yemekler-i,Tamlayan Tamlanan
Yeni hayvan masallar-Tamlayan Tamlanan
Onarlan tavuk kmesler-iTamlayan Tamlanan
RNEK:Aadaki cmlelerin hangisinde, arasnaszck ya da szckler girmi bir isim
tamlamas vardr?A) O krmz glleri kimin iin aldn sylemedin.B) renciler, fen derslerinin bo gemesindenyaknyorlar.C) Ankara'nn adn yeni duyduum semtleri var.D) Yeni defterini bu katla kaplamalsn.E) Trke kitabn yarn okula getirirsen iyi olur.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
10/29
(1996 SS)
SIFAT (NAD) Bir cmlede kendisinden sonra gelen adniteleyen ya da belirten szcklere "sfat"diyoruz. Tanmdan yola karak sfatlar grevleribakmndan iki bekte toplayabiliriz.
Bir szcn sfat olabilmesi iin: Bir ad ya da adl nitelemesi veya belirtmesigerekir,
Ad durum eki ve iyelik eklerini almamasgerekir,( Bu ekleri almas durumunda sfat olmaz adlar.)
Tekil halde bulunmaldr, ( oul olursa adlar.)
Bir adla birlikte bir sfat tamlamas kurmasgerekir.
Niteleme sfatlar adn i zelliklerini, belirtmesfatlar ise adn d zelliklerini dile getirenszcklerdir.
Sfatlar grevleri bakmndan iki bektetoplanabilir:
A- Niteleme sfatlar
B- Belirtme sfatlar
RNEK: u soukhavada scak bir iecek olsayd.
B.S N.S. N.S. B.S.
NTELEME SIFATLARI Varlklarn renklerini, durumlarn ve biimlerini
anlatan szcklerdir.
RenkYnndenRNEK:
Mor gmleim leke olmu.
Sfat Kavanozda sarmtrakbir sv vard.
Sfat
Sar araba,Sfat
Mavi akm,Sfat
Krmz bayrak,Sfat
Kahverengi ayakkabSfat
Biim YnndenRNEK:
Kareli gmlek,Sfat
Dankoda,Sfat
Dar paa,
Sfat
Uzun srk,Sfat
Geni cadde,Sfat
Tknaz adam,Sfat
Durum YnndenRNEK:
Tertemiz caddeler,Sfat
Scackodalar,Sfat
Karl dalar,Sfat
Akll genler,Sfat
Kolay soru,Sfat
Zorlu mcadele,Sfat
Yal kadn,Sfat
Dnceli ihtiyar,Sfat
Not: Niteleme sfatlarn cmlede doru olarakbulabilmek iin ada "Nasl" sorusu sorulur. Yantalnabiliyorsa niteleme sfat vardr. Burada unadikkat edilmelidir: Soru doru yere sorulmaldr.Eer"Nasl" sorusu eyleme sorulursa sfat deil
zarfbulunmu olur.
RNEK: Onunla hep bykiler peinde koardk.
Sfat
Korkmayn ocuklar, her zaman bykZarf
dnn.
Not:Varlklarn renklerini durumlarn, biimlerinibildiren sfatlar dnda, kltme, san ve
pekitirme sfatlan da niteleme sfat saylrlar
Pekitirme sfatlar
RNEK: Dosdoru izgi izmelisin.
Sfat
rlplaktepelerSfat
Gzel mi gzel yemeklerSfat
Tatllarn tatls bir bebei olmu.Sfat
Koskocaman kayalarSfat
San SfatlarRNEK:
Doktor Ahmet Uslu,Sfat
Bay Ozan,Sfat
Bayan Aytl,
7/31/2019 3 - Szck Trleri
11/29
Sfat
Mimar-Mhendis Ali,Sfat
Halim Aa,Unvan grubu
Osman Bey,Unvan grubu
Can Binba,Unvan grubu
Albay Kutlu Bey,Sfat Unvan grubu
Hemire Ayla Hanm,Sfat
Not: San sfatlar addan sonra gelirse bu beksanbei ya da unvan grubu; addan nce gelirsesfat tamlamas olur.
Kltme SfatlarNot:(-ce, - cek, - cik, -imsi, -mtrak) ekleriyleyaplabilir.RNEK:
Krmzms etek,Sfat
Uzunca manto,Sfat
Scaka karlama,Sfat
Bycekoda,Sfat
Scackorba,Sfat
Azckekmek,Sfat
BELRTME SIFATLARI
Adlar iaret, say, soru ynleriyle ya da bellibelirsiz belirten sfatlara belirtme sfat denir.
Tanmdan da anlalaca gibi belirtmezelliine
gre drt eit belirtme sfat vardr:
1- aret sfatlar2- Say sfatlar3- Soru sfatlar
4- Belgisiz sfatlar
Belirtme sfatlarn ayrntsyla inceleyelim:
1 - ARET (GSTERME ) SIFATLARI:
Adlar iaret ederek (gstererek ) belirtensfatlardr.
RNEK:
Bu konuda benim diyecek szm yok.aret sfat
u adamn sorusu varm.
aret sfat O ayakkab,aret sfat
Dier seenekler,aret sfat
Beriki sokak,
aret sfat
Not: ( dier, teki, beriki, sadaki, soldaki,aadaki, yukardaki, ierideki, dardaki...)Not: Bunlarn zarf olabilecei unutulmamaldr.
" te " szc gsterme sfat olarak dagrev
yapar. Yer bildirirse iaret sfat, zamanbildirirse iaret zarf olur.
RNEK:te hendek ite deve ya atlarsn yaaret sfatdersin.
te geldik, gidiyoruz.aret zarf
2- SAYI SIFATLARI:
Varlklar saylar ynyle belirten sfatlardr. Say sfatlar tek balarna kullanlrsa say addr.
a) Asl say sfatlar:RNEK:
25 milyon lira borcu varm.S. Sfat
Geziye yirmi be renci katlacak.S. Sfat
b) Sra say sfatlar:
RNEK:
Testteki krk beinci soruyu yapamam.
S. Sfat Memleketten ayrlnn on nc
S. Sfatgnnde evden sevinli bir telefon alr.
c)letirme say sfatlar:
RNEK:
Her konuylailgili en az yzer tanesoru
S. Sfatzmelisiniz.
Beer sayfalk dev hazrlamalsn.S. Sfat
) Kesir say sfatlar:
RNEK:
Yarm dilim pasta istiyorum.S. Sfat
eyrekekmek.S. Sfat
Bankalar % 40 faiz veriyor.S. Sfat
ki kardee mirasndan drtte birpay
S. Sfatayrmt.
d) Topluluk say sfatlar:
7/31/2019 3 - Szck Trleri
12/29
RNEK:
Yllar sonra z ocuklar olmutu.S. Sfat
Onlukpaketlerden almalsnz.S. Sfat
Trilyonlukdevlet yatrmlar yok oldu.S. Sfat
e) Belirsiz say sfatlar:
Baz sfatlar belirsiz say bildirirler; bunlarbelgisiz sfat saymak daha doru olacaktr.
RNEK:
Yzlerce insan toplanmt omeydanda.S. Sfat
Birka kuru veriver gitsin.S. Sfat
Not: Bunlara belgisiz sfat da denir.
3- SORU SIFATLARI: Adlarn karlad varlklarn yerlerini, saylarn,durumlarn, niteliklerini soru yoluyla belirtensfatlardr.
RNEK:
Kaar lira? (letirme say sfat)S. Sfat
Hangi adam? (aret sfat)S. Sfat
Kaz ocuklar olmu? ( Topluluk says.)
S. Sfat
Kalkpaket?S. Sfat
Kanc okul?S. Sfat
Neredeki daire?S. Sfat
Ne trl iler?S. Sfat
Ne kadar kat?S. Sfat
Nasl anta?S. Sfat
Not: Soru sfatlar ile ilgili olarak sorunun karlolan szce dikkat edilmelidir. Sorunun karl adya da zamir ise soru szc soru zamiri, sorununyant zarfise soru zarfdr.
RNEK:
Nasl araba aldn? (Soru sfat)S. Sfat
Krmz, spor araba ( Sfat)S. Sfat
Nasl karar verdin? (Soru zarf)S. Sfat
Zor karar verdim. ( Zarf)S. Sfat
Hangi mahallede oturuyorsunuz?S. Sfat
Bahelievler Mah. ( Ad)S. Sfat
4- BELGSZ SIFATLAR:Varlklar belli belirsiz belirten sfatlardr.
RNEK:
Baz insanlar,B. Sfat
Bir gn karlarz elbette,B. Sfat
Her gzele gn! Verme,B. Sfat
Herhangi bir koltua oturabilirsiniz.B. Sfat
Epeyce yol gitmitikB. Sfat
Baka arzunuz var myd?B. Sfat
okmuhabbet tez ayrlk getirir.
B. Sfat nmzde gnlerde btn konular
B. Sfatkapsayan bir snav yaplacak.
B. Sfat
Kimi ilerde kendini denemiti.B. Sfat
Bizim evde birka arkada bir arayaB. Sfat
gelmitik.
Birtakm karanlk ilerle urayordu.
B. Sfat
SIFATLARIN ADLAMASI Sfat tamlamalarnda tamlanana durumundaki
ad derse veya sfat adn ald ekler alrsa sfatolma zelliini yitirir. Buna sfatn adlamas(adlam sfat) denir.
RNEK:
Onun gz hep yksekyerlerdeydi.Sfat ad
Onun gz hep ykseklerdeydi.Adlam sfat
Krn alya almlar.Adlam sfat
Becerikli olmasa bu kadarykselemezdi.Adlam sfat(Becerikli insan)
Adlam bir sfattan sonra bir baka adgelirse karkl nlemek iin araya virglkonmaldr. RNEK:
Gen hemireyi kolundan tuttu.Sfat
Gen, hemireyi kolundan tuttu.Adlam sfat
7/31/2019 3 - Szck Trleri
13/29
SIFATLARDA KARILATIRMA,SIFATLARIN DERECELENDRLMES, Sfatlarda karlatrma, sfatlarn
derecelendiril- mesi sfatlardan nce getirilenzarflar (belirteler) ile yaplr.
RNEK:
Bizim snfta onun kadar alkanrenci
Eitlikyoktur.
Saray gibi kocaman bir ev yaptrm.Eitlik-benzerlik
Bu kyde ondan daha akll bir adamvar
stnlkm?
Sokamzn en yaramaz ocuuydu.En stnlk
Pekbecerikli kz deildir.Arlk
okoturakl bir gen oldu.Arlk
SIFAT TAMLAMASI Tamlayan sfat tamlanan ad olan sfat
tamlamalarna sfat tamlamas ad verilir.RNEK:
Kurnaz adam,T.yan T.nan
Kalabalksokaklar,T.yan T.nan
nc kuvvet,T.yan T.nan
Okumu kadnT.yan T.nan
Sfat tamlamasnda birden ok sfatolabilir.
RNEK:
Ak sal, yoksul nineT.yan T.nan
Bir sfat birden ok adn sfat olabilir.
RNEK:
Kk olan biraz msriftir; pahalgiysiler,
T.yaneyalar, yiyecek ve iecekler almay
sever.T.nan
Sfat eylemsiyle kurulan bir yan cmlecik olabilir.
RNEK:Yan apartmann damndan den kiremitler.
Sfat bei adI...........................................................................I
Sfat tamlamas
YAPISINA GRE SIFATLAR Yapsna gre sfatlar grupta
toplayabiliriz:
1- Basit sfatlar: Herhangi bir yapm ekialmam, kk durumundaki sfatlardr.
RNEK:
kafadar burada bulumular.
Sfat Eski gnleri yad ederken, komununSfatocuu kt haberi yetitirmi onlara
Sfat
2- Tremi sfatlar: Herhangi bir yapm ekialarak ad ya da eylem kknden tremi olansfatlardr.
RNEK:
Ufaklk, sklgan bir ocua benziyor.
Sfat Gkteki madenci,
Sfat
Krkkalpler,Sfat
Hrltl ses,Sfat
Blc rgt lideriSfat
3- Bileik sfatlar: En az iki szckten oluansfatlardr. Birleik sfatlar u yollarla oluabilir.
a) Anlamca kaynam bileik sfatlar: Bitiikyazlrlar, anlamca kaynaarak tek bir kavramkarlarlar.
RNEK:
Hogrl adam,Sfat
Cancier dost,Sfat
Albenili elbise,Sfat
rikym ocuk.Sfat
Biraz tuz.Sfat
Birtakm ilikilerSfat
Biroksoru.Sfat
Birka okul.Sfat
b) Kurall bileik sfatlar (beklemi sfatlar):
beklemi sfatlar u yollarla yaplabilir:
1. Sfat tamlamasnda tamlanan ada -l yapm ekigetirilir.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
14/29
RNEK:
Bo odal otel, iki kapl buzdolab,Sfat
rk dili adam, yeil boyal evSfat
2. Taksz ad tamlamasnda tamlanana -l yapmeki getirilir.RNEK:
Ta duvarl ev,
Sfat Altn bilezikli kadn,
Sfat
Elma yanakl yrim,Sfat
3. Bir sfat tamlamasnda sfatla ad yer deitirir,ada iyelik eki getirilir.
RNEK:
Odas bo otel,Sfat
Baklar sert retmenSfat
4. Say sfatlaryla kurulmu bir sfat tamlamasna-likveya -siz eki getirilir.
RNEK:
gnlkdnyada,Sfat
Be kuruluki,Sfat
Alt aylkmr kalm zavallnn.Sfat
paralkadam,Sfat
Be parasz adam kim ne yapsn onu.Sfat
5. -dendurum eki alm bir addan sonra bir ad-eylem getirilerek yaplabilir.
RNEK:
Sonradan grme insanlar,
Sfat6. Bir ilge bei bir adn sfat olabilir.
RNEK:
Kaya gibi adam buna ne olur ki.Sfat
Parmak kadar ocukSfat
Trnak kadar deeriSfat
7. Belirtili veya belirtisiz ad tamlamas sonunaherhangi bir ek almadan bir adn sfat olabilir.
RNEK:
Hala kz Zehra,Sfat
Japon mal araba,
Sfat
Daymn olu Hasan,Sfat
El yazmas kitap,Sfat
stanbul airiYahya KemalSfat
8. kilemeler bir adn sfat olabilirler.
RNEK: Sama sapan szler.
Sfat
Abuk sabukcevaplarSfat
Ak sak fkralarSfat
Ak seik anlatmSfat
ADIL (ZAMR)
Adn olmad yerde adn yerini tutan szcklereADIL (ZAMR) denir.
RNEK:
Bu , onun her zaman yapt sra dZamir zamirdavranlardan biriydi.
Toplantdaki herkes kendisinden sankibu
Zamir zamirbekliyordu.
Bize bunlar gzel gzel anlattktan
Zamir zamirsonra aramzdan sessizce ayrld.
Senin gibilere rnek olmal btnbunlar.ZamirZamir
Zamirleri iki bekte inceleyebiliriz:
I- Grev ve anlam bakmndan zamirlerII-Yapsna gre zamirler
Grevve Anlam BakmndanZamirler
Szck halindeki Ekhalindeki
ZamirlerZamirler1. Kii zamiri 1. lgizamiri
2. aret zamiri 2. yelikzamiri3. Belgisiz zamir4. Soru zamiri
I - SZCK HALNDEK ZAMRLER
7/31/2019 3 - Szck Trleri
15/29
1. K ZAMRLER:Kiilerin yerine kullanlan zamirlerdir.
Kiiler trldr:
Birinci kii "sz syleyen" ,
kinci kii "dinleyen" ,
nc kii " sz edilen"
tekil oul olmak zere alt tanekii
zamiri vardr.
Kii Tekil oulSz syleyen Ben BizDinleyen Sen SizSz edilen O Onlar
RNEK:
Beni her sabah otobse kadar izler; onunaret
Zamiri sessizce, rahatsz etmeden ardmdan
gelmesi
bana gven verir.aret Zamiri
Senin dertlerinle uramak artk biziaret Zamiri
yoruyor.
Onlarn kulu klesi olacak deildik.aret Zamiri
Not: Bu alt kii zamirinin dnda "kendi" szc
de kii zamiridir. Dnllk zamiri de denir.
RNEK:
Kendinden utanmalsn.
O pis otel odasnda bir hafta kendimZamir
kaldm.
Her zaman kendi bildiini yapt.Zamir
Babam o gnden beri kendisini hiZamir
affetmedi.
NOT : "Kendi"zamiri cmleye pekitirme anlamkatabilir.
RNEK:
Bu soruyu ben kendim zdm.Zamir
K ZAMRLERNN ZELLKLER
1- "Ben" ve "Sen" kii zamirleri ynelme durumueki ile ekimlendiinde kkte nl deiimine
urayarak"Bana" ve "Sana" olur.
2- Kii zamirleri insanlarn yerini tutar insandndaki varlklarn yerini tutmaz. "O" kii zamiriinsan dndaki varlklarn yerinitutarsa iaretzamiriolur.
RNEK:
O, tm deneme snavlarnda iyi sonularKii zamirialrd.
O, her marketin rafnda bulabileceimizbiraret zamiriey.
3- "Ben" ve "Sen"zamirlerinin yerine sayg,
incelik bildirmek amacyla "Biz" "Siz"zamirlerikullanlabilir.
RNEK:
retmenim size bir soru sorabilirmiyim?
Zamir
Sayn Bakanm, size ulaan bilgilenZamir
kamuoyuna aklayacak msnz?
4- "Kendi"zamiri ad tamlamasnn tamlayan
veya tamlanan olabilir.
RNEK:
rencinin kendisi bu olaylara sebebiyetZamir
verdi.
Kendisinin hatas deil miydi?Zamir
5- Kii zamirleri edatlarla birlikte edat beioluturur.
RNEK: Benim kadar,Zamir
O nun gibi,Zamir
Sen inleZamir
2. ARET (GSTERME) ZAMRLER:Adlarn yerini iaret ederek tutan szcklerdir.
Gsterme zamirleri tanedir.
En yakndaki iin : Bu BunlarBiraz uzaktaki iin: u unlarEn uzaktaki iin. : O Onlar
Bu zamirler varlklarn yerini tutarlar. Birde yer
adlarnn yerini tutan zamirler vardr.
Bura , Buras,
ura , uras,
Ora, Oras
RNEK:
Bu, anlatlmas ve anlalmas zor konulardanbiridir.Zamir
aret zamirleri adlar ve dier zamirler gibiher
trl ad ekim ekini alabilir.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
16/29
RNEK:
Bura da bulualm. uraya konuklarZamir Zamir
oturturuz, oray da biraz dzenler bizotururuz.
Zamirteki, beriki, br, brk, dier, byle,yle,
yle, szckleri de iaret zamirigrevi yapar.
RNEK:
teki daha kaliteli gibi geldi bana.
Bylesini baka hibir yerdebulamazsnz.
Dierleri bu ie fazla sokmadlar
burunlarn.
u asl duranlardan berikini isterim.
3. SORU ZAMRLER: Varlklarn yerini soru yoluyla tutan szcklerdir.
RNEK:Kim, ne, nereye, hangisi, ka...
Soru zamirleri ad ekim ekleriyleekimlenebilirler
RNEK:
Bu paray kimde bulabiliriz?
S. Zamiri Kimden aldnz?
S. Zamiri
Bu akam kime gidelim diye dnpS. Zamiri
duruyoruz.
Durakta beklerken kimi grdn ?S. Zamiri
Hangisine ek yapmak daha uygun olurdersiniz ?
Soru zamirlerini soru sfatlaryla ve soruzarflaryla
kartrmamak gerekir.
RNEK:
Bundan sonra o dnsn sen ne dneceksin?Soru zarf
Ne almak istiyorsun?Soru zamiri
Ben onlara ne sz sylerim imdi?Soru sfat
4. BELGSZ ZAMRLER: Varlklarn yerini belli belirsiz tutan zamirlerdir.
Balca belgisiz zamirler unlardr: Herkes,
Bazlar,
Hepsi,
Biri,
Birka, Kimse,
Kimi, Birou, ey, Falan, Biraz, ou,
Bakas, Herhangi biri,
ZELLKLER:1- Bir ksm oullanabilir, bir ksm iseoullanamaz,
oullanabilenler oullanamayanlarBiri birileri birkaKimi kimileri herkesBazs bazlar her biriBirou biroklar kimse
ou
oklar hibiri
oullanamayan zamirleri oullamak biranlatm bozukluudur.
2- Belgisiz zamirler ad tamlamalarnda tamlayanya da tamlanan olabilirler.
RNEK:
Sorunlar-n bir ksm-,T.yan T.nan
Hibir-i-n-in el-i,
T.yan T.nan Kimse-n-in katk-s-,
T.yan T.nan
Biro-u-n-un haber-i,T.yan T.nan
Okur-un o-uT.yan T.nan
Taraftar-n bir-i,T.yan T.nan
renciler-in kim-i-leri,T.yan T.nan
Kimi-n-in para-s-,T.yan T.nan
Kim-i-n-in dua-s-T.yan T.nan
3- Belgisiz zamirlerle belgisiz sfatlankartrmamak gerekir.
RNEK:
Biroktabak krldSfat
Birou krld.
Zamir
II - EK HALNDEK ZAMRLER Varlklarn yerini ek biiminde tutan zamirlerdir.
ki eittir:
7/31/2019 3 - Szck Trleri
17/29
1. lgi zamiri,2. yelik zamiri.
1- LG ZAMR:Bir belirtili ad tamlamasnda tamlanan szckkarlp yerine "-ki" eki getirilir tamlanan yerinekullanlan bu eke " ilgi zamiri " ad verilir.
RNEK:Bahe-n-in kap-s--n hemen rtmeli.
Tamlayan TamlananBahe-n-in-ki-ni hemen rtmeli.lgi zamiri
UYARI: lgi zamirini sfat yapan "-ki " eki ilekartrmamak gerekir.
Sfat yapan "-ki " ekini cmleden karp yerinebir
ad koyduumuzda cmlede bir anlatm bozukluuolur. lgi zamiri olan " -ki " ekini cmleden karpyerine ad koyduumuzda cmlede bir anlatmbozukluu olamaz.
RNEK: Ortadaki masann ayanda dengesizlik
var.( Cmlenin anlatm bozuk deil.) Ortada masann ayanda dengesizlik
var.( Cmlenin anlatm bozuk.)
2- YELK ZAMR:Bir adn sonuna gelerek o varln kime aitolduunu, varln sahibinin kim olduunu bildiren
ek halindeki zamirlerdir.
tekil oul olmak zere alt taneiyelik
zamiri vardr.
I. tekil kii iyelik eki : -m
II. tekil kii iyelik eki : - n
III. tekil kii iyelik eki : -i
I. oul kii iyelik eki : -miz
II. oul kii iyelik eki : -niz
III. oul kii iyelik eki : - leri
yelik zamirleri gerekte tamlayan dmbir ad
tamlamasnn tamlanan ekidir.
RNEK:
O- n-un bilgisayar-Tamlanan eki
Bilgisayar- bozulmu.III. tekil kii iyelik eki
YAPISINA GRE ZAMRLER
Zamirleri yaps bakmndan bektetoplayabiliriz.
1- Basit zamirler2- Birleik zamirler
3- Ek halindeki zamirler
1- BAST ZAMRLER:
Ben, sen, o, biz, siz, onlar, kim, bu, u, ne,kendi,
hangi... zamirleri basit zamirlerdir.
Bunlarn dnda ad ekim eki alm zamirler debasit zamir saylmaldrlar.Kimisi, nerede, hangisi, ka, kanda, bakas
bakalar, kendisine, kendisinde
2- BLEK ZAMRLER:En az iki szcn bir araya gelmesi ileoluurlar.
Birou, birtakm, hibiri, birka, herhangibiri...
3- EK HALNDEK ZAMRLER:Ek halindeki zamirler daha gsterdiimizilgi
zamiri ve iyelik zamiridir.
NEML KURAL:Zamirler yapm eki alamazlar;yapm ekialan zamirlerad, sfat ya da zarfolur.
RNEK:Onlar bensiz hibir yere gitmez. (Zarf)Bizim iimizde onun gibi bencil insanlara yeryoktur.
ZAMRLERN CMLEDEK GREVLERZamirler adlarn yerini tutan szckler olduklariin cmlede yklendikleri grevler asndanaralarnda bir ayrm yoktur.Adlarn yklendiiher trl grevi zamirler de yklenebilir.
1- Cmlede zne, nesne, dolayl tmle olabilirveya ek-eylem alarak cmlede yklem olabilir.
RNEK:
Sen bu konuda senden beklenenzne D.T.duyarll gstermedin.
Sizler benim evlatlarmsnz ;hibirinizizne Yklem B.li nesne
dierinden ayramam.
2- Ad tamlamalarnda tamlayan olabilir.
RNEK:
Marketten ben-im dedikler-im-i aldn m?
3- Kii zamirleri dndaki zamirler tamlamadatamlanan olabilir.
RNEK:
Oradan bebe-in eyler-i-ni verir misin?
4- Bir edattan nce gelerek edat bei kurabilir.
RNEK:
O-n-un kadar tembeline hibir yerdeZamir Edatrastlayamazsnz.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
18/29
Birok-lar- gibi zamanm bo ilerleEdat beigeirmek istemiyorum.
BELRTE (ZARF) Eylem, eylemsi, sfat, adlam sfat ve
kendi soyundan szcklerin anlamlarnaklayan, snrlandran szcklere belirte( zarf) diyoruz.
RNEK:
Aykut btn almalarn titiz yapar.Zarf
( Eylemin anlamn aklam. )
Doru konu, sana kt davranmakZarf Eylem Zarf Eylemsiistemiyorum.
( Eylemin ve eylemsinin anlamnaklam. )
Burada en dzenli alan Ahmet'ti.Zarf Zarf Eylemsi
( Zarfn ve eylemsinin anlamn aklam.) Karsndaki okyakkl delikanlyd.
Zarf sfat( Sfatn anlamn aklam. )
Alt eit zarf vardr:1- Zaman Zarflar2- l (Azlk-okluk ) Zarflar3- Durum ( Nitelik ) Zarflar4- Yer-Yn Zarflan5- Soru Zarflar6- Gsterme Zarflar
1- ZAMAN ZARFLARI:Eylem ve eylemsileri zaman ynnden snrlayan yada aklayan zarflardr.
RNEK:
Yarn ne olacak, biliyor musunuz?Z. zarf
Akam telefonlar, konuuruz.Z. zarf
Bize de henz haber vermediler.Z. zarf
Neler yaplacak imdi kararlatralm.Z. zarf
Sorumu hemen cevaplamalsnz.Z. zarf
Onunla her sabah durakta karlarz.Z. zarf
ZELLKLER:1-Grevli szckler ierisinde kendi adyla geolabilen tek szck trdr.
2-Zaman ad olan szckler cmledeki kullanmnagre ad olabilir, zarf olabilir.
RNEK:
Akam erken iner mapushaneye.Ad
Akam yine akam yine akam.Ad Ad Ad
lkbahar sevintir, sonbahar
Ad Adhzndr dudaklarda.
3-Ad tamlamalar, sfat tamlamalar, edat beklericmlede zaman zarf grevi stlenebilir.
RNEK:
Son olarak hafta sonu karlamtkZarf (Ad tamlamas)
Kn ortasnda evsiz barksz kalmtk
Zarf ( Ad tamlamas) Ay sonuna kadar burada konaklarz;
Zarf ( edat bei)
bir hafta sonra da eve dneriz.Zarf ( Sfat tamlamas)
Bir aydr gremiyoruz.Zaman zarf ( sfat tamlamas)
Gelecek hafta deneme snav vardr.Zaman zarf ( Sfat tamlamas)
Kurunu yer yemez yere yld.Zaman zarf ( yan cmlecik )
Ankara'da karlatmzda beniZaman zarf ( Yan cmlecik }hemen tand.Zaman zarf
5- Zaman anlaml iki szck birlikte kullanlarakzaman zarfn pekitirebilir.
RNEK:
Evi hemen imdi aramalsnz.Zarf zarf
Hemen derhal buraya gelin!Zarf zarf
UYARI:Zaman zarflarn bulmak iin eylem yada
eylemsiye " Ne zaman " sorusu sorulur.
RNEK:
Akama sizleri de bekleriz.Ne zaman?
Hafta sonunda piknie gidelim mi?Ne zaman?
Yklem isim olduunda da zaman zarf olur.
RNEK:
Onlar grdmde okzgndler.Z. zarf
2-L ( AZLIK-OKLUK-MKTAR ) ZARFLARI:
Nicelik zarflar da denilen bu zarflar eylemlerin,eylemsilerin, sfatlarn ve zarflarn anlamlarnl asndan snrlayan, azaltp ya da oaltan,derecelendiren zarflardr.
Balca l zarflar unlardr:En, ok, pek, daha, biraz, gayet, fazla, epey, epeyce,az ok,
RNEK:
7/31/2019 3 - Szck Trleri
19/29
Bu iten de okanlarz.l zarf
Az ye z ye.l zarf
Azlk-okluk-miktar zarflar cmleye uanlamlar katabilir:
a) stnlk anlam:" daha " zarf cmleye stnlk anlam katar.
RNEK:Rakiplerinden daha iyi sonular almak istiyorsandaha ok almalsn.
b) En stnlk zarf:" En " zarf cmleye en stnlk anlam katar.
RNEK:En iyisi sen bu iten vazge.Buradan en okbir saat srer.En gzel cevab sen verdin.
c) Eitlik ya da karlatrma anlam:" Kadar " ve denli edatlaryla bu anlamsalanr.
RNEK:
Sular kadar mrn olsun.
Uzun zamandr bu kadar yorulmadm.Zaman zarf l zarf
Bu denli alma, saln bozulacak.( Karlatrma anlaml l zarf)
UYAR I:kilemeler zarf grevi stlenebilir.
RNEK:
Tedavi srasnda ilal sudan bardak bardakitim.
l zarf
ukura doyururken talar kamyon kamyonl zarf
tadk.
UYARI II: l zarflarn bulabilmek iineylemlere, eylemsilere, sfatlara ve zarflara " Ne
kadar" sorusu sorulur.
3- DURUM ( NTELK ) ZARFLARI Yalnzca eylem ve eylemsilerin anlamlarn
durum ynnden aklayan zarflardr.
RNEK:
Kpekler sokaklarda babo geziyor.D. zarf
Snavlarda ok gergin oluyorum.D. zarf
Verilen btn devleri zenle yapar.
D. zarf Dertlerimiz bir gn mutlaka bitecek.
D. zarf
O da bizi anlayacak phesiz.D. zarf
Snav sonular belki yarn aklanr.
D. zarf
ZELLKLER:a) Durum zarflar ikileme biiminde olabilir.
RNEK:
Kedi fareye usul usu l yanat.D. zarf
ocuk nefes nefese annesinin yannaD. zarf
kotu .
b) Pekitirilmi szckler durum zarf olabilir.
RNEK:
Adam utancndan kpkrmz olmutu.D. zarf
Koca nar tepede sipsivri kalakalmt.D. zarf
d) Edatlarla bekleen szckler durum zarfolabilir.
RNEK: Her ey; dikkatle dinledi, notlar ald.
D. zarf
nne konulan yemekleri itahla yedi.D. zarf
Orada her eyi zevkine gre seebilirsinD. zarf
Buraya gelin orada yabanc gibiD. zarf
durmayn.
e) Eylem ve eylemsilere kesinlikanlam katar.
Kukusuz, elbette, mutlaka, asla kesinlikle,hi,eninde sonunda... gibi durum zarflar cmleyekesinlik anlam katar.
RNEK:
Aramzdaki btn sorunlar bu haftakesinlikle zmlemeliyiz.
D. zarf
Sylediklerimi mutlaka dinlemeliydi.D. zarf
Ne olursa olsun o hedefe ulamalyd.
D. zarf Artk ondan asla vazgeemem.
D. zarff)Eylem ve eylemsileri olaslk anlam katabilir.Belki, ola ki, tut ki, bakarsn, sanrm,sanyorum, herhalde...zarflar olaslk anlam katar.
RNEK:
Ozan da bu akam belki bizimle olur.D. zarf
Sanrm toplantya katlacaklar.
D. zarf Bir hafta sonra bakarsn biz de geliriz.
D. zarf
7/31/2019 3 - Szck Trleri
20/29
g) Eyleme "bundan byle " , " en fazla, en ok" gibi anlamlar katarak eylemizaman ve nicelikynnden snrlayabilir.
RNEK:
Bu tutarsz davranlarndan artkbktm.D. zarf
Bu maala on be gn ancakgeiniriz.D. zarf
Artkbu iten skldm.
D. zarf Oraya bir ay sonra ancakgidebiliriz.
D. zarf
Bizi karlamaya sen yalnz gel.D. zarf
h) Kimi durum zarflar eylem ve eylemsilereyineleme anlam katar.
RNEK:
Yine yakm yar mektubun ucunu.D. zarf
Sen bu konuyu bir daha dn istersen.D. zarf
Oradan bizi tekrar ararsnz.D. zarf
Bizimki gene dald gitti.D. zarf
i)"Az ok, aa yukar, hemen hemen, okok" gibi ikilemeli zarflar yaklaklk anlam katar.
RNEK:
Hemen hemen bitirdik.D. zarf
Bu iten de alnmzn akyla az okktkD. zarf
saylr.
Bir ayda bu ii aa yukar zdk,D. zarf
sanrm.
j) Kimi ikilemeler eylem veya eylemsilereletirme anlam katar.
RNEK:
Haberi alnca merdivenleri beer beerD. zarf
kt.
Erkekseniz teker teker gelin.D. zarf
4- YER-YN ZARFLARI: Eylem ve eylemsilerin anlamlarn yer ve ynilgisiyle aklayan zarflardr.
Saylar snrl olan yer yn zarflan
unlardr: Aa,yukar, ileri, geri, ieri, dar, te, beri...
RNEK:
Beraber yukar kalm, sen de grYer-yn zarf
Asansrle aa inemeyiz.
Yer-yn zarf
Beri gel olan beri gel.Yer-yn zarf
ZELLKLER:1- Yer-yon zarflar ad durum eklerini alrlarsa adolur.
RNEK:
Buradan daha ileriye gitmeyelim.
Ad Asansr yukarya m kyor?
Ad
Atatrk'n izinden giden Trk genleriulusumuzu geriye gtrmek isteyenlerfrsat
Advermeyecektir.
2- "e kar " , "-e doru " edatlaryla bekleenadlar (edat bekleri) yer-yn zarf grevi yaparlar.
RNEK: Boaz Kprs'ne doru trafik
skyor.Yer-yn zarf (edat bei)
Boaz'a kar oturalm, bir ziyafetekelim.Yer-yn zarf(edat bei)
UYARI: Yer-yn zarflar ykleme yneltilecekNereye " sorusu ile bulunabilir.
6- SORU ZARFLARI:
Eylemlerinve eylemsilerinanlamlarn soruyoluyla
aklayan zarflardr. Bu zarflar sfatlarn anlamlarn aklamazlar.
Balca soru zarflar unlardr:" Niye, niin, nasl, ne kadar, neden, ne, ne zaman,ne biim, neyle, kiminle, nice, ne denli, hani"
RNEK:
Bu konular neden tekrarlanmad?Soru zarf
O testleri kiminle yantladn?Soru zarf
Son soruyu nasl zdnz?Soru zarf
Burada niin bekliyorlarm?Soru zarf
Dier deneme snav ne zamanSoru zarf
yaplacak?
Bu khne kasabada ne kadarSoru zarf
kalacamz kimse bilmiyor mu?
UYARI: Soru szcklerinin soru sfat veya soruzamiri olabilecei unutulmamal, bunlar soruzarflaryla kartrlmamaldr." Ne " sorusu " niin " anlamnda kullanlmsasoru zarfdr.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
21/29
RNEK:
Geen hafta ne anlatmtm? (Soru zamiri)
Ne renk elbise alm? ( Soru sfat)
O bana nekaryor? (Soru zarf)
7- GSTERME ZARFLARI:Eylem ve eylemsinin anlamn gstererek aklayan" ite " szc gsterme zarfdr.Cmleye kesinlik anlam ya da pekitirme anlam
katar.
RNEK:
te konuuyorum.
Konumuyorum ite!
Btn olaylar anlattm gibi ite byleoldu.
UYARI : "ite " szcnn gsterme sfatolabilecei unutulmamaldr.
ZARFLARIN PEKTRLMESPekitirilmi szckler ad ve sfat grevistlenebildii gibi zarf grevi de stlenebilir.
RNEK:Bombo durma, al eline kazmay u kuyuyu kaz.ehrin gbeindeki bankay gpegndzsoymular.
YAPISINA GRE ZARFLARZarflar yaps bakmndan drt bekte
toplayabiliriz:
1- Basit zarflar: Herhangi bir yapm eki almamolan, kk durumundaki zarflardr.
RNEK:
Projeniz henz hazr deil.
Ardndan gelecek sorunlar pek iyihesaplayamamsnz.
Yine yakm yar mektubun ucunu /Askerlikte sevda ekmek zor diyor.
2- Tremi zarflar: Bir yapm eki alarak tremiolar zarflardr.
RNEK:
Durakta bekleyen gence usulca bireyler fsldad.
Bey bey, dalgn dalgn nereyebakyorsun yle.
3- Birleik zarflar: ki szcn birlemesiyleoluan zarflardr.
RNEK:
Bugne kadar niin bo durdunuz.(Ne -iin)
Sen bana nasl el kaldrrsn?(Ne - asl) ( Bugn, biraz, ilknce,ilkbahar)
4- beklemi zarflar: Anlamcakaynamam
en iki szcn yan yana getirilmesiyleoluurlar. Anlamca tam kaynamadklar iin deayr yazlrlar.
u yollarla oluabilirler:
a) ikileme biiminde:
RNEK: Fkr fkr kaymaya balamt.
b) Koul cmlesi biiminde:
RNEK:
Bu soruyu da yapamazsan , gzmegrnme.
c) Yan cmlecik biiminde:
RNEK:Aya kaynca kolunun zerine dt.
d) Edat bei biiminde:
RNEK:Akama kadar bu ii bitirin.
e) Ad ya da sfat tamlamas biiminde:
RNEK:
gn bekleyebilirim.
Hafta sonu bulualm.
Ay sonunda Ankara'da grelim.ZARFLARIN CMLEDEK GREV Zarf tmleci grevi stlenirler.
RNEK:(Sen) ocuu dn ok azarlamsn.G.zne B.li Nesne Z. T Z. T Yklem
LGE ( EDAT) Kendi balarna kullanldnda anlamlanolamayan, cmle iinde kimi szckler arasndaanlam ilgisi kuran szcklere edat diyoruz.
RNEK:
Onunla karlatm iin ne kadarEdat Edat
mutluydum.
Senin iin sam sprge ettim.Edat
Piyasadaki durgunluktandolay ilerkesat
Edatgidiyor.
Btn srarlarmakarn yine almad.Edat
Otobse yetimek iin duraa doruEdat Edat
7/31/2019 3 - Szck Trleri
22/29
komu.
Aylardan beri grmyoruz.Edat
ANLAMLARINA GRE EDATLAR Edatlar cmlede farkl kullanmna gre deiikanlam ilgileri katabilir.
Edatlarn ayr ayr, cmleye katt anlamilgilerini
incelemeye gemeden nce yle bir gzgezdirelim.
1- Benzetme ve karlatrma ilgisi:
RNEK:
Da gibi delikanlyd.
Parmaklar pamuk kadar yumuackt.
Yldzlar kadar uzak, gne kadaryaknd bana.
2- Ara ilgisi:
RNEK:
Uakla yolculuk etmekten korkarm.
Gemiyle yaplan geziler hem rahat hemde gvenlidir.
3- Durum ilgisi:RNEK:
Hmla yerinden frlad.
Byle ocuksu krgnlklarla bir yerevaramazsnz.
Karmdakini pheyle szdm.
4- Birliktelik ilgisi:RNEK:
Btn bu ileri babamla yapardk.
Edebiyat devini Ali'yle hazrladk.
5- Ama ilgisi:
RNEK:
Badana yapmak iin oday boalttk.
yi bir fakltede okumak iin byle sk
alyorum. Tekrar grmek zere hoa kaln.
6- Grecelik ilgisi:
RNEK:
Size gre bu sorunun en ksa znnedir?
Btn bu olan bitenin bana gre biranlam yoktu artk.
7- Neden - sonu ilgisi:
RNEK:
Yaptndan utand iin sesinikaramyor.
Sanatnn sahneye frlamasyla sevinlklar atld.
Eimin ikramiye kazanmasyla durumukurtarabildik.
Seni grmezlikten geldi diye mi kzdn?
8- Yaklaklk ilgisi:
RNEK:
Yirmi be kadar soru yantlayabildim.
Maam iki yz elli milyon kadarolmutur.
9- Snrlama ilgisi:
RNEK:
Arabaya ancakbir yolcu alabilirim.
Bir saatlik zamanm ancakvar.
Maamdan yz milyon liray ancakayrabilirim kiraya.
Caddenin sonuna kadar yaralm m?
Ay sonuna kadar gelmem bilesin.
10-Zaman ilgisi:
RNEK:
ki gnden beri bu sonular bekliyor.
gnden sonra duyalar.
Harlm ay sonuna doru biter.
11-Yer-yn ilgisi:
RNEK: Bahe kapsna dein beraber yrrdk.
Ankaraya kadar birlikte yolculuk edinoradan kardeini bir otobse bindir.
Denize kar masamz kurarz.
BALICA EDATLAR VE KURDUKLARIANLAM LGLER Dilimizde en ok kullanlan balca edatlar
vecmleye katt anlamlar yle zetleyebiliriz:
LE:
Bu edat kendisinden nce gelen szcklere bitiikolarak yazlabilecei gibi ayr da yazlabilir.
eitli anlam ilgileri ile kullanlabilir.
1- ARA LGS:
RNEK:
Her hafta sonu klimal otobslerleAkdeniz turlarmz balamtr.
Bu indirim kuponlarylamaazamzdan al veri yapabilirsiniz.
rendiklerimizi testlerlepekitirelim.
2- NEDEN-SONU LGS:
RNEK:
7/31/2019 3 - Szck Trleri
23/29
Kar yann artmasyla karayolu trafiekapand.
Bu tutarsz davranlaryla komularylailikileri kesildi
Ald kt notlarla snfta kalmaskesinleti.
3- BRLKTELK LGS:
RNEK:
Bu karar annem ve babamla verdik.
Mahallemizin almayan kadnlarbalkondan balkona komularyla sohbetederlerdi
Konsere kardeinle gitmene izinverebilirim.
4- NASILLIK LGS:Eylemin veya eylemsinin nasl yapldn anlatarakdurum zarf olabilir.
RNEK:
O ocuksu sevinle boynuma sarld.
Zifiri karanlkta korkuyla ilerledik.
Bu edatla ilgili olarak dikkat edilmesigereken eyler unutulmamaldr.
"le" edat "ile" balacyla birbirinekartrlmamaldr, "ile" szc yerine "ve"szc kullanlabiliyorsa bala kullanlamyorsaedattr.
RNEK: Szck trleri ile yazm kurallar en ok
zorlandm konulardr. Snfn en baarl rencileri Ali'yle
Veli'dir
"le"edat kendisinden nce gelen adlabekleerekcmlede durum zarf olabilir.
GB :Benzetme - karlatrma - ilgisi kuran bu edatkendisinden nce gelen adla bekleerek sfat,durum zarf; ekeylem alarak ad cmlesinin yklemi
olarak grev alabilir.
RNEK:
Son grdmde solgun gibiyd i.Yklem
Dedem, yaamnn son gnlerinde iyicebunamt, ocuk gibi davranyordu.
Durum zarf
Acemi raklar gibi aknlatn.Durum zarf
mrnn sonuna doru Karun gibizengin
Zarf Sfat biriydi.
Ad
te, sana ato gibi ev, gez gez bitmez.Sfat
Sfat Kmr gibi gzleri vard. Sfat
Sfat
Cmleye u anlamlar katabilir:
1- Zaman ilgisi:( Hemen, o anda, o srada )
RNEK:
ocuk elimdeki paray kapt gibikamaya balad.
ocuu tuttuu gibi yataa frlatt.Arabasna atlad gibi gitti.
2- Cmleye "Ayrca, benzer biimde, bunundnda, bunun yannda..." anlamlar katar.
RNEK:
Matematik altn gibi Trkealmalsn.
alrsan daha nce baardn gibi yinebaarrsn.
3- Cmlede eylemden sonra kullanlrsaeyleme yaklaklk veya olaslk anlam katar.
RNEK:
Havaya baklarsa kar yaacak gibi.
alma temposuna baklarsa st snfageecek gibi.
KADAR:Bu edat cmlede benzerlik, karlatrma,yaklaklk, l, eitlik, azlk-okluk anlamlarkurmaya yarar.
Cmlede sfat ya da zarf grevi stlenir.RNEK:
Parmak kadar ocuktan korkuyorsun.Sfat
Bu mevsimde fndk kadar dolu yaardSfat
eskiden.
Burada akama kadar oyalanma.Zarf
On kadar soruyu bo braktm.Sfat (Yaklaklk anlam)
Tepeye kadar yaralm m?Zarf
Bu kadar duyarszlk olmaz.Zarf
N:Cmledeki szckler arasnda neden, zglk,grecelik, ama, karlk, sre, ynelik,uruna, hakknda, yemin... gibi anlam ilgilerikurar.
RNEK:
Biraz glmek iin bu oyunu izledik.(Ama )
Hamurlu yiyecekleri ok yedii iinsrekli kilo alyor. ( Neden-sonu )
Ali iin evde ekmek yokmu, tuz yokmudert mi? ( Grecelik)
7/31/2019 3 - Szck Trleri
24/29
Bu elbise sanki senin iin dikilmi.(zglk)
Byle bir oda takm iin bu kadar paraverilir mi? (Karlk)
Bu soru bankasn sana bir haftalk iinveriyorum. (Sre)
Arkadam iin byle konumanz dorubulmuyorum. (Hakknda )
Gzel yurdum senin iin kimler cann
feda etmedi! ( Uruna )
ZERE:Bu edat cmleye ama, koul ya da yaklaklk,yaknlk anlam katar.
RNEK:
Arkadamzn ya gnn kutlamakzere bir araya geldik. (Ama)
Haftaya geri vermek zere zorla aldm.(Koul)
lerimiz bitmek zere. (Yaklaklk)
DYE:Cmleye ama-sonu veya neden-sonu ilgisi katar.
RNEK:
Byle mutlu bir gnde o da bizimaramzda diye seviniyorum. (Neden-sonu)
Sizi snava daha iyi hazrlayalm diyeurayoruz. ( Ama-sonu )
" M " SORU EDATI:Soru edatnn temel grevi cmleye soru anlamkatmaktr. Bunun dnda eitli anlamlar dakatabilir.
1- Zaman anlam:
RNEK:Akam oldu mu burada buluuruz.
2- Pekitirme anlam:
RNEK:
Gzel mi gzel salata yaparm
3- Olumsuzluk anlam:
RNEK:Seni yalnz brakr mym hi?
4- Kesinlik anlam:
RNEK:Dnnze gelmez olur muyum?
5- Koul anlam:
RNEK:Bu ay atlattk m gerisi kolay.
6- Alay anlam:Ders dinliyor mu dinliyor ( gya )
7- Rica anlam:
RNEK:
Konuyu tekrar eder misiniz?
Bir ay daha iebilir miyim?
DEL:Bu edat cmleye olumsuzluk anlam katar.
RNEK:
Gsterdii ceket zevkime gre deildi.
Edatlarn bir ksm da kendisinden ncekiszce
getirilen eklerle bekleerek kullanlr. -e ( kadar, kar, karn, gre, dein,
ramen, doru, dek ) -den ( dolay, tr, beri, baka, ieri,
dar, sonra, yana, te, ileri)
BALALAR Dilimizdeki e grevli szckleri ve anlamca ilgiliszckleri birbirine balayan szcklere baladenir.
RNEK:
Asl ile Mehmet en baarl renci seildi
retmen ve renci eitim- retiminayrlmaz paralardr.
Pek ok kez anlatmtm; ama sakalmzyok ki dinlesinler.
BALALARIN GREVLER Balalarn iki temel grevi vardr:
1- E grevli szckleri birbirine balar.
RNEK:
Sizden nce Turgut, Aye ve Okan daayn baary gstermiti. ( zneleribalam )
Annemin ve babamn benim iinyaptklarn asla unutamam.( Tamlayanlar balam )
Sfatlarla zarflardan anlalmayan yerlerett almasnda tekrarlanacak. (Yancmledeki d.t. balam)
2- Anlamca birbiriyle ilgili en az iki cmleyibirbirine balar.
RNEK:
Btn ansiklopedileri taradm; amaistediiniz bilgileri bulamadm.
Dn sabah bize geldi, seni sordu vehemen gitti.
Syleye syleye dilimde ty bitti;nitekim sylediklerimin hepsidoruland.
BALICA BALALAR Ve
7/31/2019 3 - Szck Trleri
25/29
Veya
le
Ki,
De,
Yahut
Veyahut
Ama
Lakin
Fakat Ancak,
Yalnz,
Meer
Meerki
Meerse
Mademki,
Oysa
Oysaki
stelik
Hatta Mesel,
rnein,
nk
Hlbuki
Zira
yle ki,
yle ki,
Kald ki,
Demek ki,
Elverir ki, Yazk ki,
Nasl ki,
Ne var ki, de.....de, ya.....ya, ya.....ya da, hem....hem,
Hem... hem de, ne.....ne, ne.....ne de,
gerek......gerek, olsun.......olsun, ister.....ister, ha......ha
BALA ETLER Dilimizdeki balalar cmle iindeki
grevleri ve kullanl amalarna greyle sralayabiliriz:
LE:E grevli szckleri balar.
RNEK: Babadan kalma eski evlerinde teyzesi ile
days yayordu.
Akam gelirken iki ekmekle birka kilomeyve getirir misin?
UYARI : "le" balacnn edat olarak kullanldunutulmamaldr.
VE:Bu bala cmlede e grevli szckleri, anlamynnden ilikili sral cmleleri balar.
I) E grevli szckleri balar.
RNEK: Herkes kalem ve ktlarn karsn.
Birdenbire nmde bir adam ve bir kadngrdm.
Gezgin ve hastabakcy birletirirseniz,kiinin alnyazs kar ortaya.
II) Tamlamalar balar.
RNEK:
Onun yaptlarnda ilk gze arpan, doave insan sevgisidir.
Bilge'nin ve eyma'nn szlerinde bir artniyet seziyorum.
Komunun bahesinden gl ve karanfilkokular geliyordu.
III) Sral cmleleri balar.
RNEK:
Kolumdan tuttu ve beni tahtayadoru savurdu.
Oradan kk kolonya iesini ald veolunun alnna bolca srd.
Kr at ac ac kinedi ve korkuylaahland.
NE....NE ( NE......NE DE ):Dilimizdeki ikilemeli balalardandr. Cmleleri,grevleri ayn olan eleri balar. Yklemi olumluekimlenmi cmleye olumsuz anlam katar.
I) Grevde szckleri balar.
RNEK:
Ne ba ne bahe artk bir eyde gz yoktu. Gzlerinde ne korku ne de aknlk vard.
Seni ne bugn ne yarn ne de ertesi gngrmek istiyorum.
II) Kart anlaml szckleri balar.
RNEK:
Ne uzun ne ksa;
Ne acemi ne usta;
Ne dar ne geni;
Ne gzel ne irkin.
HA...........HA:Cmleleri eitlik veya yaklaklk anlam katarakbirbirine balar.
RNEK:
7/31/2019 3 - Szck Trleri
26/29
Ha ahra girmiim ha onun odasna. (Farketmez, ahrla onun odas eit tutulmu.)
Benzinimiz ha bitti ha bitecek. ( Bitmesiok yakn)
Ha kel hasan ha hasan kel.
kisi de lm ha benden ayrlm hakalbimden baklam.
AMA, FAKAT, LAKN, ANCAK, HALBUK, NE VARK, YALNIZ:Genellikle kart yargl cmleleri balarlar
RNEK:
Sylediklerimi yazabilirsiniz; ancakbu konudaki szlerimi arptmadanyazmalsnz.
Kendilerini ok uyardm, ama bizidinleyen kim?
ok alt; lakin baarmasnayetmedi.
Btn bunlar ok gzel; ancakalacak
paramz kalmad.
UYARI : "Ancak" szcnn ad, edat ve zarfolarak kullanlabildii ; "yalnz" szcnn ad,edat, sfat,zarfolarak kullanlabildiiunutulmamaldr.
RNEK:
ki gnde bu kadar ancakkazabildik.(Zarf)
Byle evleri ancakonlar alabilirler.(Edat)
Szlkten ancakszcnn anlamnabakarsnz.(Ad)
Hep birlikte geleceklerdi; ama o yalnzgelmi.(Zarf)
Bizim apartmann birinci katndaki yalnzkadnn akrabalar gelmi. ( Sfat)
Dn seni bekledim yalnzlar rhtmnda.( Ad )
Bu olay yalnz sen zebilirsin. ( Edat)
OYSA, OYSAK:Cmleleri kartlk ilgisiyle balar.
RNEK:
Darda yer yerinden oynuyordu; oysasen bunlar grecek durumda deildin.
Kimse onlar dinlemiyordu oysakianlattklar ne kadar ilgi ekiciydi.
Bu yrenin insanlar ne kadar tembel;oysa topraklar ok ok verimliydi.
Kardeleri iin cann bile vermeyehazrd; oysa kardeleri her an onusmrmeye alrd.
GEREK...GEREK ,GEREK......GEREKSE ,STER.....STER:Szckleri szck beklerini grevde unsurlarbirletirme, eitlik, istenileni seme ilgisiyle balar.
RNEK:
GerekOsman Bey gerekse Akn Bey ondanfarkl dnyordu.
Bir gn gerekkendi davranlarnz gerekbenimkileri daha nesnel
deerlendireceksiniz. Tatilde ister test zn ister konu tekrar
yapn.
STELK:Cmleleri pekitirme ilgisiyle balar.
RNEK:
Bu lokantann yemekleri ok iyi; stelikoktemiz.
Dersleri iyi deil; steliksnftakiarkadalaryla sorunlar varm.
KISACA, YAN, SZN KISACASI, ZETLE,DEMEK K, YLEYSE, RNEN, MESELA,MEER, MEERKBu balalar aklama getiren, yargy rneklendirencmle balalardr.RNEK:
Onlar grmediniz, demek ki buradangememiler.
Mzik dili evrenseldir: yani anlamak iintercmana ihtiya duymazsnz.
nne ne konulsa yiyip bitirirdi, ksacas
oburun tekiydi. Gnlerdir gremiyorduk meer ok
hastaym.
MADEM, MADEMK, NK, ZRA, BUNDANDOLAYI:Bu balalar iki cmleyi aklama, bir nedenbelirtme anlam katarak balar.
RNEK:
Ona artk katlanacak deilim; zira sonyaptklar affedilecek gibi deil.
ocuklarmla her akam saatlerce oynardm;nk onlarla birlikte olmak tm skntlarmunuttururdu.
Bu ocuk beni hayata balyor; bundandolay skntlara katlanyor, zalimlere boyuneiyorum.
Mademki beni dinlemeyecektiniz fikriminiin soruyorsunuz?
BLE, DAH, DE, SE, K, HATTA
RNEK:
Yemei ok beendi hatta iki tabak yedi. Bana baldr, dvsem de svsem de beni
brakmaz.
ok alsam bile baaramyorum.
Artk ok pimanm da dese onu affetmem.
Kimse gelmemi ki derse balayalm.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
27/29
Onun ya byk ise benim de koskocamanniversite diplomam var kardeim.
UYARI : " SE " koul anlamndan uzaklarsabala olur; koul anlam tarsa bala olmaz.Yan cmlecik yapar.
RNEK:Ban aryor ise ila verebilirim. ( la verme koulabalanm, bala deil. )
Kz olduka baarl olu ise tembel . (Kouiabalanmam balatr.)Gda irketlerimizde ok zarardayz, otomobilsektrnde ise karen yksek seviyede
YETERK:Cmleleri, yarglar bir koula balama amacylakullanlan bir balatr.
RNEK:
Biz her trl zveriye hazrz.Yeter kisen al.
Biz sana her ey alrz.Yeter ki senyemeklerini dzenli ye.
UYARI:"DE" ve "K" balalar balama grevlerinindnda cmleye deiik anlam ilgileri katar.
" DE " BALACI:1- Bkknlk:
RNEK:
al da al, didin de didin; elimize negeti?
2- Kendisinden nceki sze katlma:
RNEK:
Sen de sylediklerimi dn. Onunalt gibi Okan da alsa.
3- Sreklilik:
RNEK:
enesi alnca konuur da konuur.
4- Azarlama:
RNEK:
Sen nce byklerinle konumay rende tartmaya sonra katl.
Sorular yantla da notu hak et.
5- Alay- kmseme:
RNEK:
Bu ocuk adam olacak da biz greceiz.niversite bitecek de ie girecek de
borcunu deyecek.
6- Beenme:
RNEK:
Araba da arabaym hani!
Ne doru karar verdik de bu evi aldk.
7- Neden sonu:
RNEK:
Tembel tembel yattn da zayf aldn.
8- Gzda - tehdit:
RNEK:
Kapdan dar admn at da grelim. Bir kiinin bumu kanasn da size neler
yapyorum.
9- Kendini beenme:
RNEK:
Ben bir kazak reyim de siz de kazakgrn.
Ben bir yemek yapaym da parmaklarnzyiyin.
10-Pekitirme:
RNEK:
Gzel de brekler, tatllar hazrlamlard
11- Koul:
RNEK:
Snavlardan nce dzenli ders allr dabaarya ulalr.
" K " BALACI:
1- Neden-sonu:
RNEK:
Bir trl enesi durmad ki azar iitmese.
2- Pekitirme:
RNEK:
Ben ki sizin iin gecem gndzmekatyorum.
Sen ki bu kyn en deneyimli obansn.
3- Soru cmlelerinde kuku:
RNEK:
Konutuklarmz duydu mu ki?
4- Yaknma:
RNEK:
Sen beni hi dinliyor musun ki?
Bir bayramda bizi aramyorsun ki, seni
arayalm.
5- aknlk;
RNEK:
Kapy atm ki karmda iki koca adam.
7/31/2019 3 - Szck Trleri
28/29
Maazada elbiseyi giydim ki eteinde birya lekesi.
6- Ama-sonu:
RNEK:
Testlerinizi evde konu tekrar yaparakzn ki konu iyice pekisin,
BM BAKIMINDAN ( YAPISINA GRE )BALALARBiim bakmndan balalar drt bektetoplayabiliriz.
1- Yaln balalar:Ve, de, ama, ile, bile, eer, lakin, yani, meer...
2- Tremi balalar:rnein, stelik, ancak, ksacas... gibi
3- Birleik balalar:Oysa, yleyse, yoksa, halbuki, veyahut, nitekim.mademki, neyse, meerse... gibi.
4- beklemi balalar:Hem.....hem de , ne......ne , ne......ne de ,ya da , kh......kh , gerek....gerek ,
Kimi balalar tamlama veya edat beibiimindedir:Bundan dolay, u halde, bunu iin, buna gre,szn ksas, bundan baka, o halde...
Kimi szckler " Ki " balacyla birliktebala
grevinde kullanlr bunlar da beklemibalatr.Tut ki, farz et ki, kald ki, ne var ki, diyelim ki,demek ki, yle ki, yle ki,
Kimi balalar ksa cmlelerinkalplamasndan
olumutur.Gel gelelim, ne de olsa, zorla deil ya, ne bileyim...
" Ki " balacyla birleerek kullanlanubalalar bitiik yazlr:
Sanki Hlbuki Oysaki nk Meerki Eerki Belki Mademki A.......
Not: Bunlarn dnda kalanlar ayr yazlr.
NLEMLERnlemler, herhangi bir durum ya da olay
karsnda anszn beliren cokun duygularnetkisiyle azdan bir rpda kveren, o ankiduygulan daha etkili anlatmaya yarayanszcklerdir.
RNEK: Ooooo!
Vah vah! Eeee! Ooof of!
Hadi oradan! Vay canna! Ne olacak imdi!
Vay sen ha! Aman ne gzel rastlant!
Hay gz kmayasca! Allah Allah!
NLEMLERN ZELLKLER
1- Anlamsz szcklerdir; ancak kullanldklar yereve duruma gre anlam kazanr.
RNEK:
Ah ah! Nerde o gnler! ( zlem )
Vay be! ( aknlk )
Oh be! ( Rahatlama, sevin )
2- Cmlenin herhangi bir yerinde - banda,sonunda, ortasnda - bulunabilir.
RNEK:
Vah vah yazk olmu adamcaza!
Ah benim dertli bam!
Dursana be!
Baylacam imdi ay!
Adam, balarm sana ha!
Bunu bir daha yapmayn emi!
3- nlemler, adlar gibi ad durum ekleriyleekimlenebilir. Bu durumda nlem deil adolurlar
RNEK:
Ah gitmi vah kalm. Ahlarla vahlarla geip gitti mrmz.
Annemin ah tutmu olmal.
4- nlemler addan eylem yapm eki alarak
eylem olabilir.RNEK:
Olur olmaz eylere oflayp poflamayn, Ahlamakla vahlamakla zamanharcamayalm.
5- nlemler, ikileme biiminde kullanlr.
RNEK:
Oh oh,
Of pof,
f pf, Hay hay,
Of of,
Ah vah,
7/31/2019 3 - Szck Trleri
29/29
6- nleme anlam ve deer kazandransyleyitir. Bir nlem ou kez bir cmleyerini tutabilir, syleyie gre bir cmle nlemdeeri kazanabilir.
RNEK:
Brak Allah'n seversen! " Rezalet!" diye bard bankadaki biri.
Vur davulcu vur davulcu!
nlemler ortaya k ve kullanlzellikleriyle bekte toplanabilir:
1- Asl nlemler,2- nlem grevli szckler,3- Yansmalar.
1- ASIL NLEMLER:
a) Seslenme nlemleri RNEK:RNEK:
Hey!
Ey! Bre! Behey!
Not:Anlaml szckler de seslenme nlemi olarakkullanlabilir.
RNEK: Ahmet!
Komu! Yurttalarm!
b) Duygu nlemleri:Bu nlemler iinde bulunduklar cmlelere sevgi,arma , korku , tiksinme , kuku , znt , zlem ,bkknlk ,sitem , beenme , acma , dua , beddua,,,gibi anlamlar katabilir.
RNEK: f f! Ayyy!
Ay ne bu!
Bravo sana! {Beenme, alay,kmseme)
Ay ay ay! ( aknlk, sevin) Aferin sana!
Pist pist baksana! Off of!
Eeee sonra! ( merak )
Hadi be! (inanmama )
Vay be! Aaa! Eh!
Hay Allah! Hey gidi genlik!
Vay geri zekl! Aman! Eyvah! H di h di!
Tek bana anlam olan szck ya da sz beklerinincmlede bir duyguyu iletmek iin kullanlmasdr.
RNEK:
Uurlar olsun!
Anne, ben buradaym! Susun!
Bktm sizden! Allah Allah bu da nereden kt! Kesin u konumay artk!
Defol! Dikkat! Yazklar olsun!
3- YANSIMALAR:
RNEK: Hot hot!
Oooot kpek! Geh bili bili!
Pisi pisi!
Kuu kuu! "Trk !" diye ienin kapan at.
Kaynak : edebiyatogretmeni.net
www.meb-tr.com
http://www.meb-tr.com/http://www.meb-tr.com/