4mT^H

i-,Cii <

* ,l ' *'•»

^1^

X

- i

i

HARVARD UNIVERSITY.

LIBRARYOF THE

MUSEUM OF COMPARATIVE ZOOLOGY

LlBRARY OF

SAMUEL GARMAN

(OaXUvi. &X\<)3/i.

C"T 2 7 1928

r

Monographia

Serpentum Hungariae

A u c t o r e

Emerico Frivaldszky,

Custodi Camerae Naturae et Artis Productoruru

Musei Nationalis Hungarici Adjuncto.

Pestiniy

Typis Nobilis Joannis Thomae Trattner de Petroza.

18 2 5.

c

plagae proxima circuni

fugit rupta cutis pallentiaque ossa retexit;

Membra natant sanie, surae fluxere , sine ullo

Tegmine poples erat-, femorum quoque musculus omnis

Liquitur , et nigra destillant ingvina tabe

Parva loquor !

Hoc et flamma potest, sed quis rogus abstulit ossa ?

Haec quoque discedunt, putresque secuta medullas

Nulla manere sinunt rapidi vestigia fati.

Cinypheas inter pestes tibi palma nocendi est ;

Eripiunt omnes animam, tu sola cadaver ,

L u c a n u s i n P h a r s a 1. 9*

de morsu venenato serpentis

quemsepem apellat.

HARVARD UKiVERSITY

C IA USA

ILLUSTRISSIMO DOMINO

VINCENTIOE COMITIBUS

S Z T A R A Y,de eadem et nagy-mihaly,

,arcium et dominiorum sztara, nagy-mi-

hAly, vinna,szobrAntz, et sztropko ,

HEREDITARIO DOMINO,

SACR. caes. et reg. apost. MAJESTATIS

camerario ,

ET

SUPREMO VIGILIARUM PRAEFECTO

MAECENATI

LITERARUM AC LITERATORUM

GRATIOSISSIMO,

Has Studiorum suorum primitias

In Summae Venerationis , et Grati animi monimentuin

dicat vovetque

Auctor.

Praefatio.

i^aturam scrutantes infinita objectorum varietate per-

culsi . mox vero in admirationem rapti singulari vo-

luptate perfundimur. Tot enim res forma sua structu-

ra, et indole attentione dignissimas reperimus, quotsensibus nostris usurpare possumus. Res has certa

quadam naturae lege nd invicem referri indubium est,

quo quis autem rationem subtilissimi ordinis naturae

penitius cognoscit ,eo minus a sapientiae adytis ab-

esse existimandus est. Omnibus vero ad penetralia

naturae studiosa iridagine nitentibus, objectorum

quaedam habita est ratio, ita quidem ut quo perfec-

tiora essent, eo majore in luce collocarentur. Itaque

factumest, ut res inferioris ordinis quamvis necessa-

ria rerum universitatis membra sint, diuturnis tene-

bris addicerentur, quas melior aetas tandem dissipa-

vit. Fatum hoc omnibus scientiis naturalibus com-

mune, Zoologia etiam experta est, quae ultimis primum•eculis indefessa celeberrimorum virorum solertia ae-

quabilius coli coepit. Inter numerosas classes in quas

recentiores naiurae scrutatores regnum animale divi-

sernnt, ea , quae reptilia compleetitur quamvis vul-

go contemtui sit, pervestigatione tamen haud minus

quam ceterae digna est. Serpentes qui hujus classis

ordinem efficiunt singulari corporis agilitate,motu-

um pernicitate ,tnira colorumluxuria , praecipue vero

lethifera venenandi facultate jam antiquissimis tem-

poribus hominum attentionem ex^itarunt: Omnia ta-

men quae a vetustis scriptoribus de iis aceepimus,adeo manca saepe inter se pug-nantia, et fabulis re-

ferta sunt, ut poesi potius quamnaturae scientiis ma-teriam aptara praebeant. Recentioribus temporibussemoto fabularum cumulo, animalium horum formae,

affinitates, vitae ratio, utilitates, et noxae studio-

fiius , indagatae sunt. Quae de his apud probatosauctores quos suis locis nominavi reperire potui, quae-ve propria experientia didici, pro tenuitate virium

digesta, in unum contuli, eorum imprimis rationeha-

bita, quae ad patriam nostram pertinent. Anatorniam

et physiologiam silentio praeterire non potui , pro-

pterea, quod zoologfia recentior anatomia quam post

WlLLISIUM comparatam vocant, praecipue nititur. In

hac tamen dissertationis parte pro rei magnitudinebrevissimus esse debui

, majorem enim proiixitatem an-

gustia temporis, et limites opusculo praefixi vetuerunt.

In enumeratione et descriptione spccierum indi-

genarum propriorum itinerum per diversas Hungariae

partes saepe susceptorum usum feci» His accesserunt

ea, quae Cell. viri G. Profess. RklSlNGER C. Custos

SADLER etD. Pharmacop. LaNG singulari humanitate,

et benevolentia mecum communicarunt. Viris his de

seientiis naturalibus optime meritis , publicas gratias

persolvere officii mei esse duxi.

Reliquum est ut mendorum lucubrationis meae

probe conscius, benevoli lectorls veniam implorem,

quam non facile ab ullo deneg*atum iri spero , qui

secum reputaverit scriptum academicum, primitias li-

terarum offcrens, in tactam hucusque quantum scio

historia enaturalis patriae nostrae partem pertractare.

Conspectus Operis.

Pag.SECTIO I. Introductio in Historiam natu-

ralem serpentum » - - - 1

§. i« Definitio - -----— 2. Ftelatio serpentum ad vicinas classes et

ordines animalium - —•— 3. Habitus externus ----- 2

SECTIO II. Adumbratio anatomico -phy-

siologica serpentum- 2

§. 4. Systema osseum -%

- - - —— 5. Systema vasorum ----- 5

—- 6. Circuitus sangvinis 6

*— 7. Org-ana respirationis- —

— 3. Respiratio.- - - - - - 8

—9. Organa digestionis

- - 9— 10. Digestio et victus - - - - 10

—• 1L. Systema nerveum - - 12

•—* 12. Reproductio ------ i5

—15, Systema musculare -' - - —

— 14. Motus - - - - - - 14

— i5. Generationis organa- «—

— 16. Generatio ------ ij

— 17. Sensus externi • - - - - 16

— 18. —— interni - iS

—•19. Magnitudo - - - - —»

§. 20. Vires -i^— 21. Hiematio --------

•— 22. Aetas. ----_-. 2 i

—23. Habitatio -----..—

SECTIO III. De characteribus et classifica-

tione serpentum - • - - - 22

§. 24. Difficultas coordinationis - - - —— 25. Characteres serpentum - - - —.

-— 26. Distributio systematiea- - - a5

SECTIO IV. §. 27. Enumeratio specialis

serpentum Hungariae cum varietati-

bus et Synonymis - - 30

SECTIO V. De usu et significatione sym-bolica serpentum - - [\1

§. 28. Usus serpentum - - - - - —•

—29. Sig-niricatio symbolica serpentum - 48

SECTIO VI. De serpentibus venenatis,

veneno eorum, et cura ab iis demor-

sorum - - - - • 50

§. 5o. Differentiae inter venenatos et innocuos. —— 3i. Veneni characteres et effectus - - 5z

— 52. Cura et antidota veneni serpentum - 56

S E C T I O I.

Introductio in Historiam Naturalem

Serpentum.

§. i.

JJefinitio. Serpentes sunt animalia vertebrata,

eang-vine rubro praedita, pulmonibus (nec unrjuam

branchiis) respirantia , circulatione duplici, se»J im-

perfecta g^audentia, extremitatibus destituta, hinc a

modo semet movendi coovenienti uominein-

signita» a)

§. 2.

Relatio Serpentum ad vieinasCIas-ses, et ordines animalium. Ad dignitatemnaturae rite cognoscendam ,

et ad gradationem, quamsequitur, penitius intelligendam ,

ut summa,

ita in-

lima naturae nosse oportet: profecto si vestig"ia na-

turae operantis insequi nitamur, offendentibus in or-

dinem serpentum, momenta non pauca semet offerunt,

quae typum naturae sensim gradientis satis manifeste

nobis indigitant, successiva enim evolutio systema-tum organicorum , gradus perfectionis eorundem

, et

harmonia externarum ae internarum partium clare ex-

primunt , serpentes per Ophisaurum, et Angres in-

eensiliterSauriis (ut perfectioribus) accedere, ae per

a) Hungaris Kigy6f Germanis Schlange. Graecis Gphis. Hebreia

Xvachasch. *

I

hos ad Aves transitum facere , ex altera verd parte

per Coeeilias, Batrachiis (ut imperiectioribus) finiti-

mos esse, ac perhos ad Pisces devolvi. Hancserpen-tum relationem ad vicinas classes et ordines, in na-

tnra organisationis eorum fundatam esse, ex parte*

anatomico-physiologica hujus opusculi mag-is patebit.

S. 5.

Habitus externus Serpentum, Corpori*

dimensio in longum, latitudinem multoties superat ,

truncus versus eaudam, rarius et versus caput at-

tenuatur , corpus in universum cylindraceum , aufc

fusiforme est. Vestitus. Serpentum cutis tegitur aut

meris squamis, ut in Ang-vibus, aut vero squamis si-

mul et scutis ,ut in Golubris, vel nuda est , ut in

Coeciliis. Squamae si adsint plerumque coloribus

squalidis, saepe tamen et vivacissimis tinguntur, ita

ut transitus arte vix imitabilis ex albo, flavo, viridi,

in coeruleum, rubrum, et nigrum plurimis gradatio-

n-ibus locum habeat. Modificatione horum colorum

formantur picturae diversae , jam retia, striae, faseiae,

jam figurae aliae reg"ulares, aut irreg^ulares.

S E C T I II.<

Adumbratio Anatomico -Physiologitfa

Serpentum.

§. U* -

Systema osseum. Sceleton serpentum extre-

tnitatibus destitutum ,satis imperfectum, ac interani-

m?lia san^rvinis rubri fere simplicissimum est, com-

pages tamen ossea satis firma est, nequaquam tex-

turae spongiosae ut in Piscibus. Ossa capitis se^

o —9

quentia siirit: ossa frontalia, ossa parietalia ossa te

porum, 03 euneiforme, et os oeeipitis quatuor por^tionibus eonstans. Ossa haec per suturas eohaerentia

formant caput ellipticum, aut ovale, dum et quando

triang"ulare fere eordifdrme, depressum ,aut compres-

sum . generatim autem prd portione faciei ma :us quamin Piseibus. Inter ossa faciel distingvuntur: Ossa

nasalia, lacrymalia, intermaxillaria , rnaxillaria su-

periora, quae ope proprii ossiculi cum osSibus palati

artieulantur; horum sirigulum tribus portionibus con-

atat , qubrum una long^issima dentibus obsita , adne-

xum cum apparatu articulationis maxillae inferioris

ineundum postrorsum tendit, ad riexuiri hunc ineun-

dum plurimum conferunt processiis ossis temporum,ac os quadratum, quod in utraque parte eapitis in vi-

cinia oculorum prope orbitam inter cetera ossafaciei

collocatum est, et ad mandibulae superioris superfi-

ciem!internam deseendit , telisque medio duorum

ossiculorum discretorum mobilium inarticulandis, fir-

mum et aptum praestat punctum. Plurlmis et ossa jui

galiavel zyg^omatiea sunt ,omnibus VerO os hyoideum.

Ossa faciei satis iirma per totam saepe vitam sejuneta

manent. Maxillae duae, apud aliquos ipsa quoquei

superior mobilis , inferior non per gfinglymum arti^

culatur, sed laxorum ope nectiturligamentoriirri , por~

tionibus llateralibus museulorum et ligamentorum opead mentum plus minus eouverg-entibus^ (hine netua

oris admodum aug^endus) Portiones latdrales quarumdirectio ad invieem in quibusdam speciebus fer^ pa*

rallela est, antrorsum, postrorsum , et ad laterasin*

gula pro se, pro lubitu animalis moveri possunt , (at-

que hac ratione esca infaucesultro promovetur. Den-

tes acuti , partim in maxillis, partim vero in palatoi

et quidem numerosissimi reperiuntur, quorum aliqul

surit eolidi (fixi)ifi palato, sed et in rrtaxillis re-

l *

— 4 —

peribiles, hi 9unt ut plurimum apieibus recurvi , quasi

tincinati tenendae rapinae dicati ;alii sunt cavi(sae-

pissime mobiles) b) tela nuncupati , a ceteris denti-

bus separati ,tantum in lateribus maxillae superioris

occurrentes, plerumque ceteris majores , longiores ,

proprio folliculo glanduloso insidentes, apud aliqua

animalia hujus ordinis pro lubitu ope musculorum

huic operi dostinatorum exsertiles; sunt autem cana-

liculati , ductu excretorio ad communicandum vene-

num destinato instructi. Accuratius investiganti ap-

paret in telorum superficie convexa sulcus crenatus ,

qui ab apice versus radicem proeurrit , atque in cavi-

tatem telt insinuatur. Sulci hujus tnargines saepe in-

vicem neetuntur, atque suturam in superfieie teli re-

ferunt ; itaque recentioribus investigationibus SCBiYH-

TIANIS c) refelluntur ii, qui antea canalem per me-

dium?seu per pulpammassae teli in omnibus transire

asseruerunt, qui potius in plerisque roagis ad exter-

nam et convexam superficiem limitatur, atque impres-

sionis quasi profundioris sulcum formantis vestigiumrefert. Si telum transversalitersecetur, conspiciuntur

canales duo ,alter cylindricus, (ductus veneni ) et

alter semilunaris priorem ferme eingens , (nervo, et

yasis teli destinatus.) ) Proportio capacitatis horum

canalium est diversa in diversis g^eneribus, ac specie-»

bus animalium telis praeditorum, et pro vario loco

sectionis telorum. Vertebrae acondylo capitis occi-

pitali incipientes per totam corporis longitudinemnumerosissimae processibus spinosis atque transversis

instructae, posteriori corporis sui convexa superficie

b) C, Cray mobilitatem telorum aliquibus spcciebus -deessecontentlit.

c) JJbet den Bau der Giftzane in Iside. ann. 1819. VII. Hef. p.] 109,— — —— — — iu Mecfcel. Archiv. T f VI, 2, Hef.

— 5 —in subsequentis vertebrae fossam glenoidalem insi-

nuantur , motu laterali liberrimo superstite. Cuiquevertebrae unum par costarum , hisque apud plures ser-

pentum species unum scutum abdominale respondet,Costae in medio corporis maximae sunt ,

haud tamen

inter se conveniunt, vertebris caudalibus desunt. Me-morabile est serpentes numero costarum (saepe ultra

5oo-a adsunt) omnia superare animalia. Praeter jammemorata ossa in quibusdam. uti ophisauro et angvi-

bus rudimenta scapularum, clavicularum , et pelvis

adsunt. Fabrica hac sceleti afFines sunt Sauriis, et

quidem infimis , Bipedibus , quippe et Pseudopis,

(Seheltopusik.)

§. 5-

Systema vasorum. Cor sacco satis firmo pe-ricardium mentiente inclusum , acorporis proportione

parvum. Sinus cordis duo esse solent, qui tamen in-

terse oommunicant;sinus pulmonalis minor angustior,

et sinus venarum cavarum multo amplior. Ventriculo

cordis unico oblongo, carnoso , saepe in loculamenta

diviso gaudent , quorum eommunicatio eonstanter

animadyertitur. Collocatur autem cor in medio ror-

poris apice inferiora , et magis dextram versus di-

recto. Arteriis et venis instruuntur serpentes genera-tim tenuibus membranaceis ,

interse haud discrepan-

tibus; valvulis destituuntur. Inter arterias adsunt

Aorta, quae ad sui ex corde originem bi-partita,

tantum inferius magis ad columnam vertebralem coa-

lescit, ac iterum distribuitur, ramos arteriosos toti

corpori impertiens , arteria pulmonalis simplex etiam

ex corde originem naneiscitur. Yena portarum, cava,

et pulmonalibus providentur. Vasa lymphatica, ab-

sorbentia, et exhalantia numerosa habent.

Cireuitus sangvinis satis lentus et imper-*

fectus est, parva tantum sangvinis copia, tertia cir-

citer totius pars ,ex corde pulmones adit, indeque

revertens jam ante reditum in cor, jam vero post

illum cetero edrpqris sangvini miscetur; reliquasan-

gvinis pars, quin pulmones subeat, ex corde imme-

diate in aortam , ac per hanc in universum corpusducitur. Imperiecta hae sangvinis restauratione, et

exigua ejus ad oxygenium relatione fit, ut differentia,

inter arteriosum , et venosum sangvinem exigua sit ,

iude etiam temperatura eorum depressior, et minor

respirandi necessitas exsplicari possunt. Sangvis ru-

ber medium locum tenet interanimalia praecedentis,

et subsequentis classis, gradationi naturae ex aequo

respondens , paucior, et magis aquosus est quam in

avibus , non tamen ita parcus ac dilutus ut in pisci-

bus; cum autem temperatura sangvinis, et corpoiisacerebri evolutione, ac perfectione, nec non a respi-

rationis, et vegetationis vigore plurimum dependeatf

multo depressior est quam in avibus et mammalibus

(= i2° i\ ) gradum tamen caloris animalis piscium

(= 8° F. ) superat. Diversitatis hujus ratio pluri*

mum in medio haec animalia ambeunte sita esse vi-

detur. Latitudo caloris animalis serpentum minor est

ac piscium. Sangvis Serpentum ut et animalium

^raecaedentium classium testc C TreviRANO, igne

^ractatus^ abit in scoriam quae a magnete adtrahitur.

§. 7.

Respirationis Organa. Totum systema re-

spirationis in duas partes dividitur ; in organonaerem

assumens, communicans (Tracheam) et in organan,

i^ quo aer atmosphaericus cfficaciam in sangvinem

'- 7 -exserit ( Pulmones) Fabrica Tracheae est mcmbra-

naeea rarius semieartilaginea, forma sua apud di-

versa genera serpentum variat, ita ut quibusdam sit

cylindrica, uti Angvibus, aliis magiscomplanata, uti

plerisque Colubris. Locatur autem trachea inter os,

ubi forma fissurae epiglottide destitutae visibilis est,

et inter eor, qua in regione aut in cellulas dividitur,

saecum pulmonaiem , seu potius initium pulmonumeffieientes, uti apud Colubros, aut vero prope ad

pulmones in duas partes finditur, quarum singulaunum pulmonem subit , uti apud Angves ,

hi perfectiori

hac sua organisatione Sauriis, et Cheloniis, uti Co-

lubri Batraehiis , et Piscibus magis" finitimi sunt.

Pulmones sunt oblongi, rotundati, uno utplurimum

longiore magis evoluto, altero minore , saepe tan-

tum rudimento pulmonis praesente. Fabricae sunt

inembranaceo-vesicularis, superficie interna glabra,

sine cellulis ( CuvIER ) sed tantum apud Colubros,

Viperas, et Crotalos, nam apud Boas, Angves, Tor-

trices, et Amphisbaenas eellulis instruuntur (Meckel)

d) hac sua organisatione priores accedunt Batra^

chiis, posteriores Sauriis. Cellulae hae sunt jam

majoris jam minoris capacitatis , ipsi quoque parietes

earundem multum variant.. C CuVIER unum tantuni

pulmonem tribuit serpentibus, ubi tamenjara investi-

g-ationibus C. ToWESONH, et C.Meckelii evictum

est, plures Colubros, Amphisbaenas , Boas, etomn.es

Angves, duobus gaudere pulnionibus, quorum u«us

a minimo sui rudimento, usque ad perfectam evolu-

tionem gradatim elevatur. Extremum infimum mini-

mi rudimenti pulmonalis offert, Coluber Natrix, su-

premum vero, maximae evolutionis Boa reticulata,

et murina. C. MECKEL, ut resultatum investigatiq.-

d) Archiv d, Phys, T. IV, 1, Hef.

lium suarum statuit , proportionem serpentum duobus

pu\monibus praeditorum ad eos qui tantum uno gau-

deat, esse : uti 3 : I. Communicatio majoris pulmoniscum minore qui jam in sinistra jam in dextra parte si- ..

tus est, aut immediata est , autvero, quod rarius fit,

per traebeae divisionem perficitur ; Quo pulmo minop

vel suceenturiatus magis evolutus est, eo magis ex-

tendiHir in Icngum, et fine attenuato terminatur, quoautem imperfectius rudimentum pulmonis efFicit

,eo

magis rotundatam praesefert formam;notabilis typus

gradantis naturae, ut perfcctiora magis in longumextendantur; cum bis opposita sensim pergradusim-pcrfcetionis rotundantur. Longitudo unius pulmonisest saepe nimia, uti e.

g*.in Pelamide faseiato perto-

tam corporis longitu-dinem usque ad anum protendi-tur. Cumautem pulmonibus ac aspera arteria provisi

sint, sonum quoque sub forma sibili edere possunt,

quo ut plurimum penetrantissimo minantur bostibus

suis.

§.8.

Respiratio, omni aetate apud omnes Serpen-tes ope pulmonum perficitur, cum autem diapbra-»

gmate destituantur, ut adminiculo respirationis gulaextensili aerem in tracbeam et pulmones trabunt,

qui cum magnae sint capacitatis multum aeris reci-

piunt, ob minorem vero affinitatem sangvinis eorum

ad oxygenium et quia massa sangvinis non tota per

pulmones ducitur, congestione in pulmones nulla lo-

eum babente, ingratam illam sensationem non expe-

riuntur, qua animalia superiorum classium adficiun-

tur si respiratio eorum impediatur; binc diutius aere

carere,

et sub ipsis aquis longiori tempore degere

possunt. Aeris tamen inspirandi absolutam necessita-

tem demonstrarunt experimenta C. REDIT, et BoYLEl

e) qui injecta in recipiens Antliae pneumaticae Vipe-ra

, postquam omnem quoad fieri potuit aerem extra-

xissent , observarunt paulo post eandem erecto ^apite

diversos motus perficere ,ac si defectum aeris sen~

tiens, eundem quaereret hauriendum , tardius spumaante os rictu ejusdem nimis diducto, lingva protrusa,

tumorque totius corporis insigni? visebantur, post 43

horas, irnmi^so aere symptomata haec omnia cessa-

runt, ae animal iterum clauso ore , ad pristinum sla-

tum redire caepit, vitaeque reversae signa manifesta-

vit, ast iterato huic expositum experimento ,

inter-

emptum est. Respirant autem lente uti hoc signa

extertia in- et exspirationis luculenter docent»

§•9-

Digestionis Org-ana cavo abdominis,eum

cavo pectoris communicante continentur. Tubus Ali~

mentarius Oesophago orditur, qui satis amplus, ab-

sente diaphragmate sine manifesto limite in Ventri-

culum transit, qui oblongus est, diametro intestina

vix superat , membrana musculari validiori gaudetac intestina , sacco coeco destituitur> Valvula pylori

jam instruuntur , uti Coluber Natrix Lin. iam desti-

tuuntur , uti Coluber Berus Lin. Tubus Intestinalis

in universum longior est quam in piscibus , brevior

quam in avibus;dividitur in duas portiones, anterio-

rem tenuiorem, et posteriorem erassiorem ,sed bre~

viorem,inter utramque portionem coarctatio quae-

dam , imo apud quosdam eodem in loco valvula quo-

que animadvertitur\ quibusdam intcstinum eolon, et

coecum , plurimis rectum quoque iu eloacam hians

adest. Villi ac plicae intestinorum , etsi plura ac i»

e) Aliad. Samm?, Ausl. Th. T. 6. p. 25.

*-, 10 —

piseibus , tamen satis rara sunt. lntestina tenuia in

gyros numerosos , saepe et angulos acutos formantes

disposita , textu celluloso nectuntur invicem , plicae

longitudinales intestinorum tenuium magis evolutae

sunt quam transversales , quae simul internim super-

ficiem raro reticulatam , saepius cellulosam reddunt f

plicae intestinorum crassorum tantum longitudinales.

Formatio plicarum intestinalium cum evolutione cel-

lularum pulmonalium , ratione perfectionis pari pas-

su inccdere videtur. Membrana muscularis intesti-

norum est admodum tenuis- Proportio longitudinis

intestinorum tenuium ad crassa generatira est uti :

l; i5—>2o. exeeptis Angvibus, hac quoque sui con-

formatione magis Sauriis aecedentibus , quibus pro,-

portio est uti : l: o. (MECKEL.) f.) Intestina haec

mesenterium , et copiosus textus cellulosus tutantur.

Praeter glandulas 6alivales quibusdam etiam aliae

peculiares adsunt veneno secernendo destinatae, qui»

bus tela , ut ductus excretorii innidulantur. Hepar

magnum , longum, coloris brunei inter pulmoneshaeret , in duas lacinias longitudinales dhisum est

,

fn quarum inferioriori margine Vesicula fellea capa-

eitatis notabilis , bilem profunde viridem amarissi-

mam continens , conspicitur. Pancreas quoque cum

suo ductu excretorio in horum vicinia reperitur.

Lien est exiguus rotundatus ,ad partem superiorem

pancreatis situs. JRenes duoadsunt, dexter superior,

einister inferior» ex quibus lotium per ureteres ab-

§ente vesiea, in cloacam derivatur.

§• 10.

Digestio, et victus. Ex superius ($.4.)^dlata conformatione

,et nexu mandibularum patet

?.) Arehiv d. Physiolog. T. III. 3. Ileft.

illas ita a natura comparatas esse , ut serpentes cor-

pora diametrum eorum propriam superantia, oeso-

phago nimis diducto recipere, promovere, et deglu-tire jpossint ; multi escam priusquam eam deglutiantsaliva illinire solent , quaedam Boae species majora

quoque animalia prehendunt, eaque corpore in gyrosconvoluto arborum saepe et saxorum adminiculo nir

,mia vi constringunt, adeo ut ipsa ossa minutim con-

fringantur, ita et hostes suos, qui saepe et Tigridesesse narrantur, vincere solent. Modus hic praepa-

rationis praedae deglutiendae apud nostrates noa

observatur, venenatis autem arte hac opus haud est,

cum telo suo citissime animalia in praedam delecta

enecare possint. Dentes omnes acuti tantum capien-

dae , ac tenendae rapinae , non vero masticationi

sunt destinati, hinc accidit saepe ut tantum dimi-

dium rapinae suae deglutire valeant, ac in hoc statu

semet ad latebras suas conferant, portionis deglu-titae digestionem in solitudine, et quasi in semiso-

pore exspectantes- Cum autem digestio eorum satis

segnis sit, portio extra gulam et os propendens eo-

usque donec alia deglutita digeratur, putredine cor-

rumpitur, atque sic foetorem enormem ad insignera

distantiam spargunt , quo saepe latebras suas perse-

cutoribus manifestant. In hoc autem statu ita de-

pressae sunt ceterae functiones et vivaeitas eorum,ut majores quoque sine magno defensionis et re-

sistentiae periculo mactari possint ;foetore ab hac

causa proveniente, qui aliquibus speciebus per pecu^

liares quoque glandulas augeri dicitur, totum corpuseorum penetratur, ita quidem, ut inde tetram et

mephiticam exhalationem ipsam propinquam aur.ira

inficientem nanciecantur,

ac animalia casu in hanc

Jabentia , terrore sijnul ^atentis serpentis perculsa,

^n titubationera ac narcosim coniciantur, sicque ut

— 12 —

in.beeillia virihusque spoliata , hostis infensi victi-

mae fiant. C de la BORDE testatur se , dum anato-

men serpentis su ccepisset, visceraque abdominis

aperuisset, prae nimio foctore in lipothymiae et suf-

focationis periculum conjectum fuisse. Obtundens

haec vis exhalationis mephiticae serpentum, diversis

fabulis occasionem dedit. Victus generatim est ani-

malis. Diutissime autem famem tolerare possunt:

teste PRNNAT Col. Berus Lin. per sex menses famem

toleravit. Quidam singulari vi praediti dicuntur esse ,

qua escam suam fascinando alliciunt. *—

*

?• 11.

Systema Nerveum. Hujus concentratio nort

*st ita restricta ad cerebrum, uti in animalibus prae-

cedentium classium. Cerebrum respectu corporis ner-

vorumque valde exiguum est, et in plures lobos ob-

longos divisurn, ast eo rnajori instruuntur medulla

dorsali , quae in cranii postica parte incipit, et cavi-

tate omnium vertebrarurn recepta, usque ad. apicemeaudae protenditur , tam cerebrum quam etiam me-

dulla vertebralis vestiuntur membrana satis firma %

duram-matrem mentiente, apud aliquos nigro colore

tincta, hinc quidam auctores serpentibus nigrum ee-

rebrum erronee tribuerunt. Nervi crassitiei propor-tionatae ad medullam dorsalem , decursum similem

fere observant , ac in animalibus praecedentium clas-

fiium , gangliis paucis instruuntur. Aliqui oriuntur

tx cerebro,

uti par olfactoriorum , acusticorum y

opticorum, maxillarium, etN.vagus, qui per totum

corpus diramatur, alii vero ex medulla dorsali , et

quidem ita, ut cuique vertebrae unum par correspon-«teat nervorum. Nervo sympathico instructi sunt.

— 13 —

§• 12-,

Reproductio Ex hac fabrica systematis ner-

vosi insignis eorum reproductio explicari potcst.

Cerebrum enim ob exiguum volumen multo minori

gubernandi praerogativa pollet , quam in animalibus

praecedentium classium, quo fit ut reproduetio eo-

rum tanta sit, ut partes corporis etiam majores amis-

sas , teste experientia iterum recuperent. A periphe-

rica virium vitalium dispositione et a minore cerebri

in nervos effic.icia repetendum est, quod nexu totiu»

corporis cum cerebro sublato, capite scilieet abscisso ,

adhuc functiones quaedam org*anicae peragantur, vi-

talitasque ac praesertim irritabilitas muscularis per

propriam vim nerveam gubernata diu superstes sit y

motibus alternativis semet manifestans. Eadem ratio

est tenacitatis vitae horum animalium , sic C. FONTANA.

testatur cor Viperae evulsum adhuc per horam motufc

continuasse ,Idem affirmat caput Viperae abscissum,

adhuc morsu venenato laesisse. C. La CEPEDE. g.)

Col. Berum Lin. in Spiritu vini ultra quatuor horas

vixisse vidit. Non obstante hac nimia vitae tenaci-

tate sunt quaedam producta naturae, quae specifice

vi noxia in serpentes agere videntur, uti : fumus , et

jpraesertim oleum empyreumaticum Nicotianae tab*

succus Aristolochiae angvicidae ,et oleum Lauro-

cerasi.

.§. 13.

Systema muscularc. In serpentibus mut~

tum evolutum est, et quidem prae ceteris uti faciei*

articulationum , ac compluribus internis brevioribus

musculis ,notabiles sunt quatuor longitudinales y &

g*) Naturgcsch. der Amphibien , iibersezt von Beclistein,

T. III. p. 172.

I

— j/4—

eapite per dorsum, usque ad terminum eorporis pro-

currentes, admodum fortes , et validi, quibus trans-

versales intercostales , etiam satis firmi correspon-

dent, Puncta fixa in ossibus bene compactis habent»

Motus. Ob appar^ntem defectum Instrume^to-

rum motus ad Reptilia apoda referuntur Oum pedibusdestituantur motu tarnen celerj eorpus promoveant,9aliant , arbore-sque altissimas seandant , putabant

aliqui peculiarem mechanismum elatere ela«tioo con-

stantem huie operi inservientem reperiri debere in

serpentibus , sic C BOROVSZKT h.) asserit inter-

quasque binas vertebras adesse saccum membrana-

ceum quem pro lubitu aere replere, ac ope hujus

elasticam et projectilem vim, sibi procurare possint,

quem apparatum recentiores naturae scrutatores non

invenerunt. Probabilius seeretum hoc elastieum non

in alio peculiari quodam mechanismo consistit, quamin musculis satis validis, longitudinalibus ac nume-

rosis transversalibus ,semet contrahentibus ac exten-

dentibus , in cute externa pristino situi semet resti-

tuere nitente ,ac in vertebrarum, costarum

,scuto-

rumque conformatione , quae his momentis plurimumauxiliatur. Motus serpentum subunduU f

us, traetibua

lubricis , flexibusque sinuosis perfioitur, tantaque

saepe absolvitur eeleritate , ut opinione citius de

loco in locum transilire seiant, saepe ictu quasi arie-

tino, caput et partem corporis erigendo, in objeeta

ferocissime irruunt.

§• 15.

Generationis d r g a n a. Genitalia utrique

sexui propria sunt, femellis ovaria duo, et totiderrt

h.) Das Thicrreich T. IV. 2. St. p. 66.

— 15 -

ovi ductus in cloacam hiantes; maribus testes duo,

cum totidem vasis deferentibus , penis duplex, qui-

busdam muricatus, retro anum sub cute caudae ita

situs ,ut cloacam respiciat, quem tempore coitus ,

ex cloaca, in cloacam feminae protrudere valet. Hinc

autopsia sexum distingrere difficile est.

'

§. 16.

Generatio per concursum sexus duplicis ab-

solvitur, de qno antiquis mira placuit fabulari. Coi-

tus serpentum verno ut plurimum tempore aecidit,

et longiori tempore durat, probabilius ob absentiam

vesicularum seminalium; volvuntur autem mas et

femina ita cirea. se invicem, ut unum quasi corpus,

biceps mentiantur, in hGC opere penis masculorum

duplex in seritur cloacae foemineae, quo ovi ductu*

hiant, atque sic ova in corpore matris spermate mari*

foecundantur. Prodeunt autem omnes serpentes ex

ovis , quae tamen post perfectam sui effbrmationem ,

cum materno corpore haud neeessario nectuntur.

Quidam eorum numerosa ponunt ova,

ita ut a 10— 5o.

et ultra poni observata sint, quae omnia mediante

glutine monili-formiter cohaerent. Testa ovorum est

mollis membranacea , internae membranae ovi galli-

mcei struetura similis ; partes internae ovi sunt hu-

mores duplicis generis; internus lacteus,modice

tenacior, caeruleos vegetabilium colores mutans, et

alter huncce ambiens , albumini ovi similis. In ple-

risque tamen ovis dum e materno corpore excernun-

tur, jam initium formationis novi individui spiraliter

eonvoluti adest, atque tunc membrana amriios , et

chorion, nec non allantois cum placenta, funiculo

umbilicali , ac vasis Omphalomesentericis distingvi

possunt, deposita ut plurimum ad loca humido calida

ova, beneficio caloris externi excluduntar (serpente*

— 16 —

ovipari plarimum innoeui) alii in eorpore tnaterno<

exelusi, vivi in Universum comparent. (Serp. Vivipari

plurimum venenati , per abbreviationem Viperae dicti)

Foetuum horum numerus etiam saepe ad 30. ascendit;

quidam eorum annue etiarn bis pariunt. lnter serpentes

oviparos, et viviparos medium tenere videtur tiolub.

lanceolatus cujusova, teste B03\NA'i EhKfc L) eo mo-

mento quo a matre deponuntur simul et exeluduntur.

Individua nova vivunt vitam absolutam, et enim

auxilio materno destituti, proprio instinctui rel.n-

quuntur, hinc multi eorum tenera hac aetate intereunt.

§•17 . *

Sensus Externi, in universum minus evoluti

sunt, Visus tamen praeceteris excellit, oculis enim

vivacissimus , pupilla contractili, ac pro lubitu dila-

tabili instruuntur, hinc Photometro quasi a natura

donati,lueis influxum modiiicare valent. lride eon-

tracta pupilla forma rimae exiguae comparet, quae

apud aliquos verticalis, apud alios honzontaiis cst.

Inde ab AriSTOTELIS tempore omnes Zoologi ser-

pentibus palpebras ,et lacrymas deesse deelararunt.

Haee opinio, a CLOQOETIO k.) refutata, peculiari

oculorum org-anisationi tribuenda est, superfieies

enim eorum externa semper sicca est, cujus rei ratio

in concretione integumentorum commuuium super

convexa oculi superficie quaerenda est. Palpebraehae spunae ,

inmedio connatae, diaphanae, verum

ankyloblepharon formantes , bulbum oculi reconditum

tegunt, et corneam exteriorem formant, pone quam

i.) Tableau encyclopedique et roethodique des trois regnes de

la nature. Opliiologie a Paris 1790, io, n. 5» Fl.38. fig. 1.

i.) Meclicl Arcbiv d. Phys. T. VI. 3. Heft.Nro30. *

eon*

— 17 —

conjunetiva, in amplum saccum extensa, bnlbo cpJer-

rimnm et liberrimum motum concedens, humor Jacry-

malis .9 npc non cornea vera cum ceteris bulbi ocu-

laris partibus sita sunt. Apparatus lacrymalis consis-

tit in osse ,canali . et glaudula laerymali , qnae in

interiori euperficie palpebrae , p^rte superiore latent.

Aliquibus et membrana nictitans praesto est.

Au&iwus pirfeci/ione evotutionis suae immediate

visum sequitur; cum autem or^raoon aoditus externum

illis dosit, atque apertura aurium integument"* frnn-

munibus eo in loco tenuioriDus tegatur ,

r-.

'

INIVEUS

lllis auxes poenitus dees^e exlstiinavit, habent t?m r n

sed iatentes, aliquibus inter^c in ipsam frnlam h»an-

tes, ibiaoe forma noprturarum ^onspinuas. IMemh^ana

et eavum tympani ,num tuba Eustachii tn ^uibusdam

reperiuntur ut in Anp-vihus , cetena e^neri^us ' ee ut

plnrimum desunt. Labyrintno nc Yestibulo s"mrliei

instruuntur. Tanates semicirculares membranaepi^suleis profunde incisis inbaerentes

,in comrnunem

teonfluiirtt alveum. Mervus aeustieus molli pulyae ere-

t eeae innidulans, «n his partibus distribuitur. Fujus

i*aqne Orirani nerfcn-ione Sauriis ,et ChpIon'i« ce-

dr?nt,

Batraehiis vero praestant. Olfactum minus

p«*-feetum sa*is indigitant aperturae narium are^ae^

tj!ae etiam majori ex parte squamis tectae sunt. Sen-

sum g.ustus imperfectum esse , ipsa testatur lingvaj

quae nigrieans, bifida, musculorum ope , qui proees-

sibus ossis hyoidei adhaerent porreetili^ ,ac in pro-

priam vaginam retractilis est, ob praesentem rimani

ad apieem basis maxillarum , etiam orp elauso exse-

ri, ac in nrnnem partem ve1oc' cc ime vibrari notest^

nervis vix aKfuiihOs praedita , membrana duriori vesti-

tur : ped et/iHud nro'evil* eoryrngfOfttsi pnema* . Quod

bropter den*ium oo^^^mation^m , eibum haud masti-

£are, sed tantum integrum deglutire valcant, Sensui

2

— 18 —tactus obstat vestitus eorum durior plurimum squamc-

sus; C. GABUS 1.) taetum horum animalium ut pluri-

liiiim ad labia, et praesertim ad lingvam restrictum

esse , autumat.

§ 13.

Sensus internos Serpentum praesertim,

Tnemoriam sati > evolutam esse,

i^.de patet, quod non

raro ab agyrtis cicurati,diversas artes edocentur

quod benefaclores suos agnoscunt, eis blaudiuntur,

et fideliter serviunt. Jpse textus sacer jam de eorum

jrudentia meminit, dicens : Estoie prudentes sieuti

ser^ entes.

§ 19-

Magnitudo. Extensio corporis serpentum in

longum tanta est,ut quidam eorum (exceptis cetaceis}

omi^ibus animalibus hoe re pectu palmam praeripiant.

Memorabilis hoc respectu est Boa Constrictor ,Lin.

in America et quibusdam Insulis Asiaticis, in Indiis,

reperibilis cujus longitudo teste CLEYEBO, m)AdaivSONO , n.) et aliis fidedignis Peregrinatoribus

4o— ^o. pedes lequat. Ad auxeses figmentitias refer-

ri potest traditio Plinu o.) Serpentem prope Gartha-

ginem a Romanis militibus occisum 120 pedes meti-

tum fuisse . hue pertinet etiam scrpens 200 pedum ,

cujus OLANS MaGNUS (lib. 21. cap. 40.) mentionem

faeit. Ab aliquot pollicibus usque 20—25. pedcs gra-

da*im ascendendo insensiliter augentur, his majores

specifs absque intermediis gradibus notabiliter cre-

1.) Lehrbuch rler Zootomie i£ip. Tostsin.

m Epl>em<»rifl Natur. Curiosor. Dcc. II. anno 2. 1683. P» *8, e*c »

n.) Itcr Senej>nlionm.

o.) Lib. a8. cap, 14*

— 19 -

scunt, et aeeteris,ut et interse, plurimum sepant.i vi-

vunt. C. LaCEPEDE p.) ad magnitudinem et vivacitatern

serpentum plurimum conferre autumat , pnpoondiumelectricitatis in aere atmosphaerico , atque hine drri~

vat molem serpentum sub Aequatore et sub Zonatorrida i aximam; ubi, ideo et tempestates crebrio-

res esse asserit, quae cum maxime saeviunt , vires-

que electricae atmosnhaerae exorbitant , spr-^ntes

vivacissimi sunt ; dum contra alia animalia conster-

nuntur.

§. 20.

V i r e s Serpentum insi^rnes sunt, ita quidem , ut

mnjores eorum species feracissima quoque animilia,uti Tigrides vincere , ipsaque ossa eorum confrin-

gere dicantur. Conformatio corporis , praf\°rrtim

systematis ossei , et muscularis huic qualitali ex ae-

quo respondet, habent enim vertebras volubiles ,

quibus musculi numerosissimi ut totidem vectes,ei-

dem fini inservientes , per totam eorporis longritudi-

nem adhaerent, potentiamque eompositam et nimium

auctam exserere valent.

§. 21.

Hiematio. In elimate nostro insruentp au~

tumno,aut solitarii , aut plures simul fissuras ruf ium,

antra subterranea,cavitates arborum pptunt , ibique

paulo post in somnum hiemalem incidunt, vivunt

hoc tempore in statu asphyctico , plurimis funotioni-

bus suppressis ,aliis multum retardatis, ob absornti-

onem pingvedinis propriae aliquantum de pOndpre

suo perdunt ;ineunte vere ealore atmosphaerae revi-

viscunt, et modo minori caloris gradu resuscitanturj

p.) Naturgesch. der Amphib. iibers, vbn Brechstein. T. III. p. 18«

20 —

quam is fuerit per quern autumno in somnum con-

jecti sunt C. L\ CfcPEDE q.^ hanc (ut ait admira-

tione dignam!) apparitionem ddivat a fluido eleetri-

co, quo veris tempore atmosphaeram locupletiorein

esse,ac , intluxu illius defectum jltioris temperaturae

suppleri eenset. interim ^go causam phaenomeni hu-

jus in solo caloris stimulo sitam esse existi no;nam

ex legibus physiologicis certum est *. stimulo ejus-

dem intensitatis ,diversos tamen effeotus produci

pos*e , imo stimulo minoris intensitatis,

certis sub

adjunctis validius poni posse incitamentum, quam

eodem stimulo majoris licet intensitatis sub aliis ad-

junetis , prout nimirum majoris vel minoris intensi-

tatis stimulo in actione successerit- Hinc major ille

temperici gradus , qui au*umno serpentes in somnum

eonjicit, majori stimulo ealoris, cui per aestatem ani-

malia haec assueta sunt, succedens, frigoris sensa-

tionem inducit , et relative negvitivi stimuli vices

obit; e contra minor caloris gradus . qui vere serpen-

tes ex somno hiemali excitat,minori «timolo caloris

sucredens , sensationem coloris exeitat, et relative

positivi stimuli vices obit. Serpentes majores , sub

elimate calidiore degentes, somno hiemali non cor-

npiuntur, hinc continuum corporis incrementum ca-

piunt ; nostrates contra cum hiemali somno detinean-*

tur, incremento hoc tempore interrupto , in tam

enormem molem exere^eere non possunt. Singuloanno postquam somnum hiemalem transegissent , an-

tiqua integumenta de^rita exuunt,

et cute renata ,

ar.huc tenerior* existente, aliquo tempore viei«si-

tudinihus et infuriis externis se se «Hibdueunt. Anti-

qui una cum euti senectam quoque serpentes exuere,

q.) La Cepede Naturgesch. der Ampliib. ubcrs. vou Brechstem

T. III. p* 28.

(

— 21 —

et per id vigorem virium vitalium quot annis res'au-

rari putabant; unde eos ut symbolurn aetemitatis

considerabant. Annua hae integumentorum repro-ductione analogi sunt avibus, et quibusdam Mamma-libus , ubi e eontra Ranae per ver^m quam subeunt

mttemorphosim , animalibus quibusdam classium in-

feriorum accedunt,

§. 22.

Aetas.' Terminus vitae horum animalium ad

amussim definitus nondum est, si tamen ex analogiaconcludere iiceat

,vitam satis dluturnam habere vi-

dentur; nam ut Crocodili (de quorum longa vita

plus eonstat) minuti ex ovis prodeunt , lente cres-

cunt, et tamen quidam eorum magnitudinem in-

signem adipiseuntur : sed et id yitae eorum diuturni-

tati opitulatur, quod insigni reproductione gaudeant efc

quod actio externarum potentiarum eis parumnoccat.

§. 23-

ab itatio, Caelum temperatum et fervidum

serpentibus praeplacet, plurimi et maximi sunt circa

aequatorem, inde versus polos vergendo , minores et

paueiores oecurrunt. Degunt autem vel in foramini-

bus propriis, aut inter fissuras rupium, in cavitatibus

arborum, inter dumeta etc ut piurimum tamen in

locis humidis, quae illorum evolutioni , et incre-

mento favere videntur. Circa aquas thermales in plu-

ribus locis patriae nostrae copiosissimos observavi.

Majores solitarii latent, minores autem saepe socia-

lem vitam ducunt, hinc numerosi in unum cumulum'

implicantur, aique erectis undique capitibus, sibilis

lingvaque vibrante minantes, caput medusae , vel

monstrum Polycephalum mentientesj spectatoremterrent.

~— -•"? _—

S E CTIO III.

1 De Characteribus et Classificatione

Serpentum.

§ 24.

Difficultas. Haud parvis premitur difiiculta-

tibus eoordinatio anirnaiium hujus ordinis , utpote

quorum externa facies simplex, ac sibi invieem plu-

r mum similis, notas characteristicas paucissirnas

praebet, tum quod interna conformatio plurium in-

dividuorum adhuc vix notionis incunabula excesse-

rit; res sane ardua iis vel potiri, ut usui scientifico

substratum praestent, cum externus eorundem habi-

tus plerisque hominibus aversationem et metum ,in-

eutiat, cumque latebris suis abditi,

oculos naturae

scrutatorum faciilime efTugiant. Denique ut momen-tum difficilis coordinationis

,ac determinationis me-

rnorari meretur inconstantia plurium characterum in

vivis , ab aetate , sexu , metamorphosibus , saepe et

a climate proveniens, ac inducta per methodum con-

servationis quorundam characterum mutatio. Gene-

ratim autem his mutationibus majores species minu*

$unt obnoxiae, quam minores.

§. 25.

Characteres serpentum. Characteres di-

stinctivi serpentum sunt, interni , et externi. Interm

in organisaiion^ eorum fundati, magis ad familias

eorum distingVendns apti, constantiores notas prae-

bent quam externi , difticulter tamen ,cum notabil^

te nporis dispendio , et jactura individuorum potis^i-

mum erui possunt. Eoclerni consideratione accura-

— 20 —tkri sensibus semet offerunt, distingvendis generi-

bus, praesertim vero speciebus irisetViurit. iiorum

charcterum secundum dignitatem, fldelitatis et con-

«tantiae sumptorum, cardo sequens constiuii potest.

1. Praesentia vel absentia. Palpehra*rum , rimae aurium , dentium in palato, telorum ,

scutorum , et scutellorum , calcaris ad anum , fo-veae ante oculos, crepitaculi etc.

2. Conformatio. Totius corporis an sit

cyl'ndri(um, teres, fusiforme , eompressum, depres-

sum, aequale. Capitis an sit triangulare, ovale»

elliptieum, obtusum, compressum, depressum. Cau-

dae an sit compressa, cylindriea, eoritinui, attenu-

ata , obtusa, vel mucronata. Squamarrm in capite,

maxillis, gula, nucha , dorso, rarius ct in inferiore

corporis superfieie, an sint hexagonae, , ovales ,

rhomboideae, vel quadratae, aut lanceolatae , an

planae , laeves , vel potius elevatione conica, aut;

carina praeditae.

5. Situs et directio. Squamarum an semet

eontiugant tantum, an vero potius semet tegendo ,

imbrieatim dispositae sint. Fasciarum striarum > et

macularum (picturae) an sint longitudinales, trans-

versales ,an eirculares.

4. Proportio et relatio. Caudae ad totum

eorpus ,relatio squamarum dorsi ad sq°.ma> eapi is,

an hoc similibus squamis, an potius scutis tectum

sit, quae potissimum in quatuor ordines digesta re-

periuntur, ita quidem ut inde a scuto rostraii, primi

duo ordines bina paria, tertius tria scuta, et q lartus

iterum unum par eorum contineant.

Charactdres minus esssentiales:

5. Magnitudo. Corporis totius , longitudo. ,

et crassities, oris rictus, s^uanxarutn et scutorura

extensio in longum, et latum.

(?. Nuiueru s. Scuforum abdominis, et Scutel-

lorum eauoae. ilic fuit principalis et unieus iere

character, quem (. LV\\k'J8 aliique ad disiinguen-

da.s s< rpentum species adhibueruot , senus 10 usum vo-

cata suiniua coocreta scutorum ac scuteilorum ,bis

reeentiures haud cooteoti,

merito rationem po.tius

hajeit, numeri scutorum io roMro, fronte, tempori-

bus, maxiilis, et m gula reperibihum.

7. Color hic spec.e diversissimus, mutuus tran-

situs unius in aliuni . digestio colorum in varias re-

guicires, aut irregulares formas.

Ex his characteribus quidam semper constantes

inveniuntur, sic: praesentia, vel absentia, eonior-

ma 10 . situs,

et directio partium, typum eundem

eonstar.ter observare solent , neque faeile a normali

aberrant statu , proportio , et relatio satis tidi sunt

chrracteres, ut ut proportio caudae ad corpus, ial-

lacem saepe suppeditet eharaeteiem , hujus tatnen

aberrationis causa , Iiaud erroneae naturali conior-

mationi, quin potius mutilationi eaudae tribuenda

est , quae etiamsi regeneretur vix tamen unquamjjuotam reeuperat longitudmem. Minus essentiales

eharacteres, diversiss mis ex causis varias mutationes

subeunt. Magnitudo ab aetate , ac evolutione plus,minusve perfecta plurimum dependet, hinc durante

via animalis multum variat. Nuinerus ioconstantiaoi

suani omni aetale retinere solet, ut hoc in scutis ab-

donvoalibus . et scutellis caudaiibus observare iieet.

Color uti in plerisque naturae pruductis, ita et hic

21}

faeillimum, sed et falacissimurn suppeditat charaete-

renij utpote qui aetate , sexu, metaiuorphosium tem-

pore, climate , et eonserva ionis methodo faeillime

mutatur. EtM species colorum tam levem per ?e coji-

stituant eharacterem,eo constantiorem praestant lo-

cus, typus ,et distrihutio stri rum, fasciarum, ma=

cularum in quas hi colores digesti sunt.

His consideratis apparet, singulum characterem

solum haud sufficere, omiies vero aut plures inter se

conjunetos plurimum docere, unius defectum

,aut

ioconstantiam, alterius praesentia, et constantia cumftuctu suppleri, aut eorrigi posse.

§. 26.

IH s i r i b u t i o systematjca serpentum.Cum incremento universae scientiae naturalis pari

passu, serpentum quoque numerus faotis deteetioni-

bus novis ita auctus est, ut qui apud LiMXEUIVI t.)

in Systematis Naturae editione GmEHNIAaA anno 17 fr,

et seq: nec quidem dueentae , jam La CEPEDiO u)

1801. cum plurimis varietatibus tercentae essent, in

recenti autem opere Merremuno v) de anno 1820.

post notabiles specierum reductiones ultra tercentas

et triginta eleventur species (ex quihus tamen quae-dam ad varietates reduci possunt.) In tam numerosa

serpentum tribu, quorum iudividualis constitutio mul-

tifarie modificatur, haud parvae est ditTicultatis, me-

thodice in ordinem naturae eonvenientem eos dispo-

nere ita, ut in eodem faeile inveniantur.

t) Gmelin Syst. I\T at. Linn. T. par, 111.

u) Naturgesch. d. Amph, ubers. v. iiechstein T. 111. 1V# V#

v) Xentamen Svst. Ampiiii;.

20

Vel ipsi ordini serpentum quis nam competat i,n

classe reptilium locus, satis vellieatum est, cum non

pridem examinata sit interna eomndem struetura. Ju-

vabit paulo expendere, quoinde a LlNNEQ serpentes

in classe reptiliurn loco , successive fuerint positi, ac

dein consequentes divisiones diversas, variis ex re-

«peetibus ipsius ordinis , ac quorundam etiam ^ene-rum factas. x) C LtNNEUS elassem in qui serpentes

continentur Amphibia dixit, ac totam a modo mo-

veadi in duos dividendo ordines, secundum illis, quip^

pe serpentum destinavit. o. KLEIN ab extr-mitalum

praesentia vel absentia eharaeteres ordinum sumendo^divisionem Linneianam modiiieavit , atque in ordinem

secundum et ultimum, apodorum nempe eos retulit,

vermibusque analogos erronee autumavit. C, LaUREIM-

TI vestigiis Linnei inhaerens, a modo movendi tres

ordines in classe reptilium statuens, ophidiis ulti-

mum, quippe serpentum assigmavit. C. L\ CEPEDEdistinxit reptilia in quadrupeda ovipara, etserpentes.C. BROGNIART divisionem suam magis internarum

partium conformationi superstruens ,classem reptili-

um in quatuor ordines divisit, quorum tertium ophi-

diorum quippe serpentibus assignavit, Cheloniis, et

Sauriis ante, Batrachiis vero post positis. Locum hunc

serpentibus competere, ipsa eorum org^anisatio Sectio-

ne secunda attacta confirmat.

Distributioni ordinum, quovis aevo, conformis

fuit, divisio in genera: et quidem C. LlNNEUS a con-

io.rmatione tegumentorum cutis, serpentes in sex di-

visitgenera: nempe Crotalum,Boam , Colubrum,

Angvem , Amphisbaenam, et Coeciliam. C KLEIN a

x) circa haccvide: Spix Geschichtc allcr Syst. in der Zool.ign.

2^

sonformatione dentium in ordine reptilium apodorumquinque genera assumpsit: Angvem , Viperam Colu-

brum Scytalem, Amphisbaenam. C. LAURENTI ordi-

nem serpentum in plara genera divisit, quae sequen-

tin ount: Natrix , Cerastes, Coronella, Dipsas , Naja,

Vipera, AspJs, Laiicauda. C. De LA BORITE y) Syste-ma:i Linneiano, et omnibus aliis objicit, quod divi-

sionem non contineant in venenatos, et innocuos :

Ille equidem talem momentosam subdivisionem facere

vp,Iehs, distinxit serpentes in viviparos, telis instru-

ctoj , vjperas dictos, et in Serp: stricte tales, ovipa-

ros telis destitutos. Ast recentioribus observationi-

bus innotuit, ipsos serpentes ova ponentes telis in-

strui, et contra viviparorum species plures telis de-

stitui, rtaque fundamentum hujus divisionis vaeillat.

C. LA CEPEDE sex generibus Linneanis duo adhue

sul/junxit genera, nempe Langahae, et Acrochordi

C SCHNEIDEK novum g-enus serpentum aquaticorumsub nomine Hydrorum distinxit, C. BrOGINHRT in re-

i'o. matione Systematis Linneani tantum viperarum ge-nus addidit. C. LaTREILLE post DAUDIIS ordinem ser-

pentum ia tres subdivisit familias, a.) squamis imbri-

catis, b.) squamis planis. c.) squamis nullis, singulis

his eompetentia genera , et quidem quaedam nova as-

signavit. C. ClVlER vestigiis praecedentiiyn inhae-

rens ordinem serpentum trifariam in Angves , serpen-tes veros . et nudos partitur, his propria tribuit ge-nera. C- DUMERIL, et post illum C. LAMARCK a h.a-

bitu integumentorum dividit serpentes in duas fami-

lias ; Homoderma, eute squamis uniformibus tecta,

et Heteroderma, cute squamis difformibus vestita,

Post tantos conatus de seientiis optime meritorum

y) in Philosoph, Transact. Vol. 76. 1. p. 21 — 36.

— 28 —

virorum, notio, et distribmio serpentum eum attigifc

perfectionis gradum , ut vix aliqui hiatus seriori ae-»

tati ex[Jendi, relicti esse viderentur. Nunc C. Mni-REVI z) Tentamen Systematis Amphibiorum publiei

juris facit, fultu.sque praecedentium, ac pr pri's elu-

cubratiouibus,

characteres naturales combinando ,

amphibia genio aevi scientinco aecomode coordinavit,

c ijus systema et mihi, in quaatum ad generum et

specierum eharacteies influit, prae ceteris eligere vi=

sum est. Sufficiat systematieam 0. Viri dispositionemin tantum exponere, in quantum eadem serpentes at-

tingit.

G. MerreyT Amphibiain duas dividit elasses , ad

quarum primam quippe Pholidotorum serpentes re-

fert, Pholidota in tres ordines partiendo , serpentibusultimum quippe Squamatorum assignat ,

hunc iterum,

in quinque famiiia.s jsubdividit , quarum duas utpo.te

Secundam Repentium et tertiam Serpentium. Ophi-dii explent, in cujus secunda repentium, cum Angvi-bus duo adhuc genera exietunt; tertiam vero serpen-

tium iterum in duas distingvit stirpes : Glutones {gross-

maulige) et Typhlinos (engmaulige) in hae generaduo , in illa vero genera viginti et unum, et inter

haec octo subgenera continentur.

Ut in Terminologia serpentum vagae denomina-

tiones , quae praesertim circa scuta capitis aeeider©.

possent, evitentur, Ci MekrEY* eadem aptis nomini-

b.us insi^nivit, ac iconibus expressa communieavit.

z) Tcntaraen S|St§malis AmphibioFum IVlarburgi. i£2o.

— 29 —

tiaec et C. BFCHSTEIN in versione operis Cepediani

adoptavit. Movit animum ut ego quoque ad faoilius

inteligendos sppoierum adducendarum charaeteres,

has icones subnecterem.

Fig. i. Capnt cotuTbri earinati a latere, 2. Idera in parteprona*3. Idem in parte eupina.

A. Scu^um vertebrale, ScutavertpbraHa.

B. Sruta opripitalia»C. Scuta «upereitiaria.1). Souta remporalin.K. Sci;ta fronrafia posteriora.F. Sou«a frontalia anteriora,C Scutun» rostrate.

H. Scuta ocularia posteriora.I. Scuta orularia anteriora,H« Scuta lorca.

li« Sruta r»a*alia,

M. Scutamar^inalia labii su

ptnoris.

N. Scutum tabia^e merliumvO. ?cuta ]abia'ia arrcs«.rr'n.

P. Scuta roentdlia aptcrinra.'

Q. Sco'a mcntalia po**priora.R, Sputa marginalia labii in-

fprioris.S. Sou«*mae £u

!

ares,

! T. Scuta £u'aria.

jV. Squama retro, etintcrscu=

ta nccipitatia.

jX, Sqt.amae mpjores pone scu*ta occip-ialia,

jY, Squama majr.r Iateris *ina«

) stri, quae dexrro deest,

00

SECTIO IV.

S- 27.

Enumeratio specialis Serpentnm Hun-

gariae cuni varietatibus et Synohirriis.

Pholidotorum Squnmatomm FamiliaS e c u n d a.

R E P E N T I A ACerr. a)

J§ Charaeteres. Pedes nulli ,nihilominus tamen.

Scapularum , Cltvicularum , Sterni , et Pe fuis ru-

dimenta. Soli Aeontiae teSte ClVlERO omnia hacc

ossa desunt.

Condylus occipitali? trifjdus.

Vertebrae colli duae; dorsi triginta, et ultra;

lumbales nullae;saeralio una.

Pulmones duo. Traehea ad initium Pulmonum in

Bronchos fissa.

Lingva bifida, libera, extensilis.

Membrana tympani modo aperta, modo sub in-

tegumentis latens. Canales semicirculires membra-

naeei.

Oculorum tegumenta palpebrae longitudinaliter

fissae.

G e n u s I.

A n g v i s. b)

Characteres generici. Corpus ubique fere

aequale, totum squamis laevibus imbrieatim tectum*;

Scuta frontalia plura. Aures sub cute latentes. Den-

tes in maxillis tantum, in palato nulli.

a) Merrem Tentamen Syst^matis Amphibiorr.m. Marburgi lp2d.

!>*) Hungaris Pikketyes ki$y<},Germanis BlindschUichet Call, Oryets,

• — 51 —

Angvis fragilis. c) Lin.*

Corpore suaequali , fere cylindrico , glaberrimoTtifente , Capite parvo indiscreto , squamis corporis

hfjcagonis , planis , laevibus. Lingva nigricante ,

obtuse emarginata , indsura brevi , nares utrinque

singulae.

Corpus totum splendeng, squamis adpressis lae-

vibus vestitum, supra margaritaceum ,aut aureo fu-

scum, ad latera dorsi , ab oeuli, eervicisque singula

parte, ineipiunt puncta nigra sparsa, quae dein , utrin-

qu? fasciam formantia, per totam corporis longitudi-nem duabus lineis marginalibus fuscis comitatae ex-

currunt, latera corporis magis inferiora versus ex

fusco -arg-enteum monstrant eolorem. In superncie in-

feriore g-ulae puncta nigra ulterius in fasciam sat la-

tam colliquescunt , atroque-plumbeum abdomini im-

pertiuntur colorem. Faseia haec ut plurimum sex

phalang^es squamarum longitudinales oecupat; Squa-mae subcaudales sing^ulae exigfua macula fuseo-nigranotantur

,hinc tot series maeularum , quot sunt qua-

marum. Individua juniora gaudent fascia dorsali ni~

g*ra, quae aetate dissipatur. Generatim autem in adul-

tis individuis quoque, speeies colorum, imo et typus

picturae in hae speeie admoium variat. Mihi quoque

praesto est individuum , cujus dorsum chalybeo-fusco

c) Hungaris: Ttiredekeny Pikkelyes k. Germa : Gemeine Blind*

schleiche. Gal 1 : V Orvet.

Ang: Frag; GmelinSyst. Nat.LinneiT. l. p, n22. v Schnei-

der Histor. Amphib. II. p, 3oy. Cuvier das Tierreicb iiber-

setzt. v. Schinz. II. p# 99. La Cepede Naturgeschichte der

Amphibien iibersetzt v. Bechstpin. V. p, 119. Merr : op.cit. p. 79. Laur. rept: p. 68. 178. *. 5- f. 2.

Angv: clivica. — Ang: lineata. Laur. rept. p. 6%t

Gmel ; S # , N, Lin, i, p. iui.

/I*— 02 —

tingitur colore, faseia ventrali irregulari arcta, late-

ribus margaritaceis. longitudo totius corporis ad

Bummum duos aequat ne les. Cauda corpore long-ior,

dStusa, tiurrierum Squamarum ventralium in plurimisiuveni a i io—h3") subeaulal :um a io3— f56 hinc non

obstarnte eo quod Cauda corpore longior sit, saepetamen aut eodem, aut alhue pauciofi numero sq'ia-

marum tegituf , quod a squamis Ciuda maioribus ;

gaepius ^ero a mutilata Cauda provenirc videtur. Fra-

^iNtnc \n^vTs hujus ( a qna qnaMtate nomen traxit )

ad solam paudam re^tr,'cti e?se v idetur; quae brevis-

fi"mi* ^ncM^qwe museulis in^r^rta et *d ri^iditatem

usque *ensa: facillime rumpftur. An'mal hoppe est

vivioqriim^ r»;iri^ fnetus a 7— 10, et ujtfa; vp^itur

Vermibus , inseetis, saene et ranis juniofibris C. Fon-

tana observavit U^m fra<rilf»m primo 009* ^o-um

diem, nme iriteriisse. Habitat in pler'scrue Euronie

Provinciis; in Bungfaria quoque frequpns, eivitates

ter^i^ quas ipse ro^tro fodi at p^tere solpt, Jatifat

seeus in pascuis , museo^is, eoryletis , interdiu ^.qppius

anr n?*ur. Hir»me somno detinetur. Exuvias <5:

njjru; o

anno denoni*. Apud vulsrum venene^o'i crimine da«

mmtijr; il'um tampn C. L>tthf\ti suis experimentis

ab omni hujus suspicione absolvit,

Pholidotorum Squamatorum F a m 1 1 i

T e rt i a.

SERPENTIA. Merr:

Charaeteres. Pedibus , scapulis , sterno , et

Pelvi omnes caren*.

Conrlyhrs occij)iti$ trifidns.

Ver+e^rnp on}]] nullae; dorsi qirnofuaginta , usqu^

tercentas; lumbales, et sacrales nullae»

— 33 —Pulmo unus, sed saepissime eum secundi rudi-

mento.

Lingva bifida, extensilis.

Aures latentes. Membrana tympani nulla. Cana-

les semicirculares membranacei.

Oculi cute eommuni tecti, absque palpebris , et

membrana nictitante.

Serpentium Tribus prima: Glutones.

(groszmaulige.)

Cbar: Ossa quadrata utrinque bina.

Maocilla Superior mobilis.

Dentes in maxillis et pa<ato,

Pulmo unus, cum secundi rudimento.

G e n u s II.

V i p e r a* d)

Cbaraeteres Generici: Truncus cum Cau-

da tereti supra squamosus ,subtus scutatus. Caput

superne squamosum absque fovea ante oculos. Gal*

caria ad anum nulla. Dentes solidi in pal.ito . et

maxilla inferiore; in maxilla superiore Tela tantum,

Subgenus: V. Ecbidna. e) Me rr\

Cbar: Scuta subcaudalia divisa.

V. E. a mm o dy t e s. f) Merr.

Caput latum , triangulare , depressum, in rostrd

vefruca conica , duas lineas saepe et ultro me*

d) Hungaris : Vipera. Germ Viper. Gall: la Vipere.

e) Vipera Laurenti. rppt. p. 99. Cobra Laur. rept. n. 163.

f) Hungaris : Homoki kigyo. Germ • Sandnatter. Gal: V ammodytc.

Col: ammodytes. Omelin S. N, L. I. p. 1087. Aldrovand.

serp. 169. La Cenede v. Beebst. JII. p. 215, Suckov I\at

Gesch. III. p. 172.

Vip. ammody: Cuvier v. Schinz. II. p. i53.

i

— 34 —

tlens ; est autetn haee duplicatura integumento-rum , squamulis minutis vestita ; in vicinia hujuscomissurae cutis duae elevatiores , supraforaminanarium sitae , in occipite adhuc majotes prominen-tiae observantur* Collum tenue Truncus semite-

res , squamae oblongae ,carinatae

, capitis granu-latae. Cauda conica , \fy partem corporis aequans.

Scuta abdominalia i42. caudalia 32. Interquatuorindividua quae mihi investigare licuit* deprehendiunum eum scutis abdominalibus 150. scutellis cauda-

libus 33-us. Color obsolete cinereo-fuscus, arenae co-

lori similis, unde et nomen habet g1

) (de quoR\Yh). Corpore striis characteres referentibus alternis

sparsis , dorso catena macularum rhomboidearum obli-

quarum sub angnlis acutioribus confluentium; subtus

chalybea ,vel obsotete flavicans , punctulis nigris spar-

sis , iinibus scutorum lateralibus macula alba , nigra-

que. Caudae fine ultimo ferrugineo. Carina in squa-mis lateralibus majoribus^ ultimae seriei et penulti-

mae desideratur. Longitudinem duorum pedum adi-

piscitur. Vivosparit foetus. Victus estanimalis, ene-

cat animalia telo venefico, ac quae potest deglutit,

et consumit. Morsus hujus Serpentis venenati majo-

ra animalia, ipsum etiam hominem spatio paucarum

Vip: Moisis Charas et V i p, Illyrica Laur. rept. p.

100. — 101.

Colub: Charassii Shaw. Gen. Zool. 111, p. 579. N a s h o-

renschlange. Onomatol. Hist. Nat. 111. p. 142,

g) Sandschlange. Kraft Ausrottung grausamer Thiere II.

p. 722 «

h} Ray Synops. fol* 287. Ammodytes ita dicfus quod arenam

subeat. Cubitali longitudine colore arenaceo , capite vi-

perino ampliore, maxillis latioribus, in superiore partc ro-

stri eminentiam quandam acutae verrucae similcm gercns,inde serpens cornutus dicitur.

— 35 -,

horarum vita privare potest, gravitas tamen periculimuitum modificatur per cireumstantias agravantes ,

aut alleviantes $..31. expositas. Antidota illius speci-alia

,et cura inferius $. 32. exponuntur. Habitat in

Europa meridionali , in Illyria, in Hungariae inferio-

ris Banatu, praesertim ad Mehadiam ubi et ipse hoc-

ce periculi plenum animal anno 1820. coepi. Alibi irt

Patria nostra degere non videtur.

G e n us III.

P e 1 i a S. i) Merr.

Charact. Generici: Corpus superum squa-

mosum, Caput antice scutellis minimis fere squamis

tectum, scuta occipitalia parva Abdomen scutis in-

tegris. Cauda teres ,subtus scutis divisis tecta. Fo-

vea ante oculos nulla. Calcaria ad anum nulla. Den-

tes solidi in palato tantum ,et maxilla inferiore, iri

maxilla superiore tela, praetereaque nihil.

P e 1 i a s b e r u s. k) Merr.

Caput anirorsum versus rotundatum , superius

planum y postice ad latera diductum , a collo nota-

biliter discretum cervioc angustior , truneus fusi-

formis, cauda brevis mucronata g-am adsumum 8-

vam partem corporis aequans , Oculi vivacissimi ,

rima oculorum longitudinalis yScuta superciliaria

f) Coluber. Laur. rept. p. 94»

li) Hungaris Beri 9 vagy kurtafarkukigyd. Gcrma: GemeineVipir*

Colub. Berus. Groelin S. N. L. I. p. 1090. Laur. repti

p. 192. t. 2. f. 1.

Vipera berus. Daua*. repl. VI. p # 89, t, 72, f. 1. Cuvie*

von Schifiz iibers. II. p. 153.

Vip ivulgaris. LatreiMcrept. 111. p. 212. c. f.

Gemeine od. EuropaischeNatter La Cepedetib: von Bec'steiii

III; p. i35. t. l. f. *.

- 36 -

prominula , scuto vertebrali interjecto maximo9

supra hoc Scuia occipitalia duo minora , Scuto ro*

straii conico truncato. Squamae capitis et corporis,sunt ovales

,in medio dorsi minimae

, augustissi-mae , ad latera sensim majores , acjiguramrhom-boideam assummentes , omnes {excepta ultima se-

rie Scutis abdominalibus vicinaj carinatae , (plu-ribus et penultimamsquamarum seriem sine carina

deprehendi.)

Seuta abdominalia a i56.—141«— l5o. Subcaudalia

a 3o.— l\h.—5o. Color prineipalis fuscus

,vel ferrugi-

neus; Caput variegatum , retro frontem duabus lineis*

atro-fuscis,

versus nucham tendentibus ac figuramlitterae V. formantibus notatum , pone oculos per tem-

pora linea profunde fusea versus eervicem exeurrit.

Corporis vitta dorsali media dentato-repanda , rhom-

bis irreeularibus ex atro-fuscis in taeniam fulmina-

tam digestis, latera dorsi maoulae irregulares taenia

dorsali dilutiores , ocupant, quae commissuris dorsa-

libus respondent, et eum dentibus teniae fulminatae

alternant. Mentum et Gula flavicant, nigro aut fusco

punctata, margines squamarum labialium sunt fusce-

scentes. Abdomen griseo'-chalybeum , albo flavoque

varium. finibus Seutorum utrinque grisco-albis. Hi co-

lores multum variant. — Corpus mari est tenuius lon-

gius, Cauda brevior, color macularum dilutior quamin foemellis, post investigationem 1000 exemplarium

C. CONFIGLIACHI comperit , proportionem masculo-

rum ad femellas esse uti 1:3. — Longitudo ad su-

mum bipedalis > crassities pro portione longitudinis

notabilior ;motus segnior quam aliis serpentibus.

Singulo anno bis coitum eelebrant, et toties vivos

pa:iunt foetus , saepe et totidem vicibus seneetam

exuuit, tuncque observante C. La CEPEDE quorum-dam lenata novitus integumenta nigra sunt; et hine,

- 3; -

a multis pro alia specie habiti, sub nomine Colubri

Prester descripti sunt. 1) Yietitant insectis, vermibus,

muribus, talpis, aviculis , ranis, bufonibus , lacertis;

etc. famem diutissime tolerare possunt ut jam §. 10.

innui. habitant in omnibus Europae provinciis cre-

brior in plagis meTidionalibus, in Hungaria quoque«atis frequens. Observavi hunc Serpentcm in Zemple-niensi et vicinis Comitatibus; in terreno Pestiensi ,

et in montibns Budensibus; latitat in umbrosis, ad

radices arborum inter dumeta , herbas, et lapides,

ira correptus, minatur sibilis horrendis ,morsurus

subito irruit ininimicum, captus ad caudam , non po-test caput ad manum servantis extollere. Tela exser-

tilia in singulo latere maxillae superioris praesentia,

sufficienter docent Serpentem hunc venenatum esse ,

quod et experimentis a GmELIN m) citatis, abunde

eonhrmatum est; his enim innotuit venenum hujus

animalis, columbis, gallinis, muribus , cattis, eanU

bus, exitiale esse, et pro ratione adjunctorum §.3i.

expositorum, majoribus quoque animalibus , ipsi etiain

homini majus vel minus periculum adferre. Antidota

Specialia et cura ab hoc animali vulneratoruin inferius

§. 32. exponuntur.

1) Colubcr Prestcr. Gmelin S. N. L. I. p. 1091.*

Sturm.

Deutschl» Fauna Arap. IV.

Gol uber V'i p er a An gl orum. Laur. rept. p. 99. 188, t.4..f.i.

Coluber niger. La Cepede Quadr, ov. II. p. 36.

C o 1 ub e r Hannascb. Gmelin. S. 8T« L, 1. p. nifl. Lacep»

Quad. ovi. 11. p, 245,

Vipera Prestcr. Latreille reptitj p. 3oq. Daud •

rept. IV.

p. 161. Cuvier von Schintz 11. p. 152. C. Merrem tantum

pro varietate sui P, beri habet hunc , quem adducti C.

Authorcs ut distinctam speciem considerant. In nostra quo-

que Patria animal hocce in montibns Carpathicis reperi-

bile esse affirmat C. Josephus Sadler.

m) Gmelin Geschichte der Gifte. Erfurt lSH. P 71»

- 38 -Ob ineonstantiam picturae hujus animalis, pluFes

gunt ejus Varietates quae ut species novae , Systemata

srrepserunt: et quidem secundum G. MERREM

]3. ferrugine us, vitta dorsali dentato repanda. »)

y. ater abdomine chalybeo. a)

£. ater abdomine albo. p)

Genus IV.

Coluber. q) Merr.

C h a r. Generiei. Caput &eutis pilei octo, vel;

novem , occipitalibus magnis superciiiaribus convexis.

Orls rictu amplo ab angulis decHvi. Abdomen scu-

tatum., Cauda subtus scutis , aut omnibus,aut maxUma pro parte divisis. Caudae apice recto conico.

Dentes in maxillis et palato, Tela nulla.

Sub-genus. C. Natrix. Merr.

C h a r. Scuta subcaudalia omnia divisa. Scuturrt

rostrale unicum convexum firmum.

») Colub: Chersea Grnelin S, N. Lin, I. p. 1091, Laur,

rept. p, 97.

Vipcra CherseaDaud. rept. VI. p. i44. La Cepede Natf

geseh : d. Ampb. von Bechstein, lll. p. 193.

<f) Colub: Mclanis Gmel. S. N. L. I. p. 1087. Shaw. gcn.

zool. lll. p. 431. La Cepcde von Bechst. 111. p. 207.

Viper: Melanis Latreille rcpt» 111. p. 311. Daud. rept.

VI. p. 191.

T c u f e 1 s-s e h 1 a n g c Miiller Natur System supl. p. 191. N. 101.

p) C o 1 ub: Scytha, Fallas Reis, 11. p. 717. Gmelin S. N. L.

I.%

p« 1091, Shaw. gen. zool. 111. p. 385.

V i p er a S ey tha. Latr.rept. III. p,5i2. Daud. rcpt,. VI. p.i5o.

S i b i r i s c h e N a 1 1 : (S c y t h e) La Cepede Nat. geseh. d#

Amp. von Bcchst. 111. p. 209.

«f) llungaris: Sikdml6 k. Germ : Natter. Gall : CouUuvrt,

- 89 -

Coluber N. laevis. r) Merr.

Corpore tereti,trunco cylindrico Cauda att«-

nuata quartam circiter partem corporis aequante.

Caput subdistinctum apice rotundatum, versusnu*

cham aliquantum dilatatum , scutellis 9 inaequa-*libus tectum

,scutorum menti poriaduo , Scuta gu-

laria duo , Squamae corporis laeves , lanceolato-

hexagonae>. *.

Scuta abdominalianitidissima a i5o,— 184» subcau-

dalia a 46—64. Corpore rubicundo, vel obscure coe-

rulescenti-rufo , intensitate multum variante , squa-

mae labiorum subalbidae , nigro, aut fusco punctatae,

juxta quas in maxilla superiore, linea profunde fusca

a naribus trans oculum, et tempora decurrens , ad

collum et ultro etiam utrinque co.ntin.uata excurrit. —In Vertice cernitur macula, etriis per oculum de-

currentibus concolor, quae anterius super scutis Ca-

pitis extensa obsoletior fit, postrorsum vero bifida ,

aut saltem incisa ad Nucham excurrit, hanc duae se-

ries macularum, intervallo fere duarum squamarumdiscretarum ad dorsum exeurrentes

, excipiunt. Scuta

ventralia fiaveseentia , interdum nigricantia. Tenera

aetate fere totus albus. Excrescit saepe ad duos, et

dimidium pedem. Vivos progenerat foetus. Victitat

insectis, vermibus, et aliis minoribus animalculis. Ia

r) Hwngaris: Sima k. Germ : glatte Nat.

Golub; Austriacus Gmelin S. N. L. f. p, 1114. Daud«

rept. VII. p, 19. Shaw. gen. zool. lll. p, 513. La Capedc-N.G. d, A. von Bechst. 111, p, 309. Sturm Deutschlands Fau-

na Amph ; 2. Heft.

Colub: Natrix Sbaw gen. zool, lll. p, 446»

Colub: laevis Cuvier von Schin& II. p. 119.

Goronella austriaca Laur. rept. p. 84. t, 5, f, 1-,

T h ii r i n g i s c h e Natt: Col: Tburingieus. Bechst, ia

La Cep de 111, p. 182, t, 1. f. 1. et 2,

— 4° "-*

pUiribus Patriae nostrae locis hancce speciem reperi

uti in Comitatu Trenchiniensi , Borsodiensi ac in

Banatu quoque ad Thermas Herculis , latet ut plu-

rimum in humidis et umbrosis vallibus. Defeetu Te-

lorim et experimentis G.LAURENTl evietum est hunc

serpentem omnino innocuum esse.

Coluber flaveseens. s) Scopolii.

Capite sub-distincto , ohlongo-elliptico obtusi-

ximo ; trunco sub-compresso , Jere cylindrico, cauda

continua , quadrantali Caput scutis novem majori-bus tectum, scutum rostrale admodum emargina-tum , angustum planum , segmentum circuli refe-

rens, Scuta frontalia anteriora duo , scutum ver-

ticale quinquangulum , antice multo latius , scuta

qcc pif alia magna pone truncata , scuta loreatra-

pezia , Scutorum menti paria duo, scutis gularibusduobus. Squamae cqrporis laeves sub-ovato heoca-

oonae, squamarum gularium paribus duobus, squa-

mis singulorum labiorum 18.

Scuta abdominalia 225. subcaudalia a 7? — 87,

Golor corporis superius est pallidus, ex flavo-fusee-

seens , lateribus obsolete albicantibus9inferius ut plu~

s) Hungaris Sargds K. Germanis Die gelblfche Natf.

C. flavesccns. Scopoli. Annus hist. Natur. II. p. 59. Gme-

lin S. N.L. I. p. 1115. Daudj rcpt : VI. p. 272. Dondorf-

Zoolog; Beytr. III. p, Vj^, Scbinz in op. Cuvier II. p. 120.

C. N, S c o p ol i i. Merrem in op. c. p. 104. Bechstein in La

Cepcrlc IV. p. 199; Siukov Naturgescb. III, p. 229*

C. Selmanni. IVau. Entdeck, und Beobacb. I. p, 2G0. Don-

dorf zool. Beytr. III. p, 207, Suckov Nat-Gesch. III. p. 256»

Bechstein in op. La Cepcde. IV, p. 2.13.

C. pannonicus. Nau. Entdcck, u, Beob. I. p. 260. Don-

dorf zoolog. Beytr. 111. p. 20?. Sukov IV, Gesch. III. p. 2«f.

Bcohstein inop. La Cepede. IV. p. 219*

^imum stramineo-flavus , squamarum marginibus pal-

lidioribus, corpore toto sine maculis. Longitudinis5. pedum, crassitie corporis huic proportionata. Ova

singulo anno haud numerosa parit ,scnectam omni

vere exuit, vescltur plerumque lacertis

,est innocuus^

morsu tarnen semet adversus inimicos defendit» Ha-

bitat in montibus sylvosis Hungariae rarior.

Golub: Caspius» t) Lepechin.

Capite visr distincto, antrorsum attenuato ro-

tunda-o , trunco sub - compresso , sub- cylindrico ,

qauda tereti ,trientali. Caput scutatum, scutum

rotrale emarginatum , apice prominenti conico9

Scutorum frontalium paribus duobus, scutum ver-

ticale angustius hexagonum , scuta occipitalia, ma-

gna pone irregulariter rotundata, truncata , scu-

torum menti paribus tribus , scutis loreis rhomboi-

dalibus, scutis gularibus duobus, Squamis dorsi

lanceolato -oblongis , lateralibus magis oblongo-

ovatis , ubique laevibus , squamarum gulariumpa-ribus tribus

, squamis labiorum singulorum 16.

Scuta abdominalia a 10,5— 198. subcaudalia a 100

— lo5. Corpus superius lineis flavis, ftiscisque alter-

natim decurrentibus notatum , squamae singulaemar-

ginibus fuscescunt, in medio longitudinaliter flave-

scunt; cum autem in trunco 18, seriebus dispositae

t) Hungaris 18 voncisu K. GermanisD/e Caspische Natt.

C. C a s p i u s. Lepechin, Reise 1« p* 317. T. 21. Pallas. in N.

Comm. Petrop. XIX. p. 436, Gmelin S. N. L, I. p. 1112.

Daud. rept. VIII. p. 028. Suckov Nat. gesch. III. p, 224.

Dondorf. Zoolog. Beytr, III. p. 191» Bechstein in op, La

Cepede IV, p. 189. T.,57. f, 2.

Q. N. Pethola. Merrem Tcnt. Syst. Amp : p, 109. Varietas

Y? scutis abdom. 198, Caud; 100. in deserto ad Jaicurn.

-/(2

-

sint ,ibidem tot lineae flavae cum fuseis alternantea

oriuntur, quarum in Gauda tantum octo cernuntur;

Subtus totus plus miaus flavus scutis etscutellis mar-

garitino nitore splendentibus , margine albidis, fini-

bus lateralibus rarius rubro irroratis. Oculorum ma-

jusculorum iride aurea. Longitudine nostrates fere

omnes superat, ut pote ad 5» 6. pedes et ultra etiana

excrescens. Ova quot annis , et senectam deponit.

Hieme sopitus jacet, aestate vivacissimus, celer, ira-

tus morsu, et sibilis renititur. Habitat in Hungaria,

in montibus Budensibus.

Golub: N. Aesculapii. u) Merr.

Capite distincto ovato oblongo , trunco subcy^lindrico , cauda quadrantili , squamis ovato - sex~

angulis ,summis dorsi sub carinatis , lateralibus

laevibus,

scutis Capitis novem , scuto Verticali

quinquangulo.

Scuta abdominalia. a 17.5—324. subcaudalia a oi

— 64. Superficies Corporis superior dilutioris aut

obscurioris, cinereo, vel rubiginoso-fusci , squama-rum serie ultima, scutis vicinafere tota alba,apice

squamae singulae dilute fusco. Superficies Gorpo-ris inferior tota stramineo -Jravicans, immaculata.

Longitudo totius eorporis saepe 5 pedum ,diameter

transversalis a prorjortione exigua. Senectam omni

anno semel exuit. Ova plura membranacea satfirma,

magnitudine ovorum Columbae parit. IMansvetum boc

animal, homini familiare omnino innocuum est. Ha-

1) Hungaris sEsculap kigydja. Gsrm. Die Aesculaps Schlange;

C. A es culapi i. Latreille rept: IV. p. 54. Daud. rent: VII.

p. 3o. Shaw. gem. Zool, 111. p. 4^3. La Cepede von Bechstein

III. p, 3ib. T. XII. f. 1, Schinz in op. Cuvier II. p. 121.

C. Asclepiadcus. Dondorf. Zoolog. Beytr. p. 201.

€. Roraanus Suekov, NaVurgesch. Mi. p. 198.

- 43 -bitat in climatis temperati Provinciis plerisque. In

Hungaria praesertim ad Mehadiam reperitur, ubi et

mihi eum invenire contigit.

Colub: N. atro-virens. v) Merr.

Capite vix distincto , ovato, plano , truncocy-

lindrieo-fusiformi , cauda attenuata, trientali, te-

nui , squamis laevibus rhombeis ,seriebus 16. dis-

positis,

Scutorum abdominalrum numerua a 206—2.27. va-

riat, sub-caudalium a 100— 110. Corpore atro viridi,

capite maculis flavis irregularibus notato, dorsum

teniae transversales, in aequales palide flavescenteg

percurrunt, quae prope caudam in octo taenias lon-

g\tudinales modificantur; subtus obsolete flavieat ,

scutorum finibus fere singulis nigro maculatis. Lon-

gitudinem 3-um pedum saepe et ultra assequitur,

ova satis copiosa porit, quae calore temperaturae

atmosphaerieae excluduntur. Habitat in EuropaeProvineiis meridioralibus

;in Hungaria rarior. Ele-

gantem hunc serpentem in meridionali montis Tokai*

ensis plaga , ad solem apricantem conspexi, eodena

tamen potiri haud potui.

v) Hungaris Setet -\6ldes K. Germ, Diegrun und gelbe Xatter,

C. a tr e » vi r e 11 s Schaw. gen, zool. 111« p. 449» Sehine inop.

Cuvier II. p. 121.

C. vir i di- f la vus La Cepede von Bechstern* ubers. 111.

p„ 289. T. XI. f. 1. Latreille rept. IV. p. 9&* Daud. rept.

VI. p. 292.

C. luteo-striatus Gmelin Naturforseh. 2?. St. p« 164.

T. 3. f. 2.

G. Frauciae Suckovv Naturgesch. 112* p. 241.'

C« communis. Dondorf Zool. Beytr. 11 1. p, 20g.

.

— 44 -

Colub. N. Elaphis. x) Merr.

Capite distincto, depresso ,

lato,trunco fusi-

formi subtereti , caudatenui , quadrantili , squamisovalibus

,dorsi carinatis , laterum laevibus , orcfc-

nibus longitudinalibus 14, dispositis , labium su-

perius prominulum.

Scuta abdominalia a 175 — 218. sub -caudalia a

64—75. Golor dorsi est rufus, plus, minus intensus ;

taeniis quatuor , longitudinalibus parallelis, atro-

fuscis, a capite , usque eaudam excurrentibus. Oculi

ilavicantes vividi, lineam profunde fuscam ,in medio

dirimunt, cujus finis anterior usque od nares excur-

rit, posterior vero ad angulum rictus oris extendi-

tur; Abdomen flavo alboque varium. Longitudo saepe

ct quatuor pedes superat. Telis et veneno caret.

Habitat in pluribus Hungariae locis in Banatu prae*

eipue circa Mehadiam,

Colub. Natrix. y) Linne G 1. N. torquatus.Merr.

Capite distincto , ovato,obtuso ,

truno , tereti,

fusijormiy dorso sub - carinato , cauda continua ,

y) liungaris Negy-vondsu Kt Germ. Die vierstreifige Natter.

C, % 1 a ph i s Aldrovandi, Scrpent, p, 266. c, f. Shaw. gen l

zotl III, p, 4^0. Cuvier von Schinz in op, cit, 11. p. 124.

C. 'quatuor-linealus, La Cepede von Bechstein. lll.

p. 3»4« T. Xll. f, 2.

Cquatsr-radiatus. Gmelin in Naturforsch. 23. St. p.

»58. T. «1. f. 1.

C. f[ua <lr i 1 i ne a t us. Latr, rcpt. IV. p. 5». Daud. rept,

VI. p, 2«6. Suckov Naturgesch III. p. 242.

C. quadri-striatus. Dondorf. zoolog. Beytr. lll. p» 207.

y) Flungar. kurpnsegei^vagy tarka-hasu K. Germ. Die RingelNatter-C. Natrix Gmelin S. N. L. I. p, 1100. Boddaert. Nov. acta

ac, Cses. 7. p, 24. Wro 30, Colubcr uaicolor collari albo

_ 45 -

acuta guadrantili. Sguamis mediis carirtatis,

rhombeis obtusis , in series 19. longltudijiales dispo-

sitis , sguamarum gulae serie una , scuta pilei

tiovem , in ordines quatuor digesta ,scuta fronta-

lia anteriora duo , scutum verticale hexagonum ,

angulo antico obtusissimo , scuta occipitalia ma-

juscula , scutorum menti paria duo , scuta gulaet ria.

Scuta abdominalia a 167— i<)0. sub - caudalia a

48—68. multifarie variant. Color corporis superiueex fusco, aut cinereo -

nigricans , seriebus puncto-rum nigrorum discretorum inspersis. Ad occiput utrin-

que macula oblonga, albo - flavieante ,vel pallida

obsoleta, quae utrinque a gula sursum versus elon-

gata, ab alia nigra arcuata excipitur; abdomine albo

interdum flavioante aut rufescente, fascia media lon-

gitudinali anomala, lata, nigro -eaerulescente , quaeversus caudam semper aequabilior fit , ac per illam

saepe solam coloratur. Prirna scuta usque ad sextum

album retinent colorem, tum macula coerulea incipit

apparere, quae nondum sensim crescit, sed irregu-lariter distributa est, a scuto circiter 16-to ea macu

la jam latescens totum scutum occupat, finibus nibi-

flavescente macula triangulari atra; Latrcille. rept, IV. p.

3g. Daud. rept, Vll. p. 34, T. 82. Schin» in op. Cuvier II.

p. 118.

IVatrix torquata Gesner de serp, natura. fol. 63. La Ce-

pede von Bechst. iiber : lll. p, 298. Merrem. Tent. Syst.

Amp. p. 124.

Natri-s vulgaris Laurent. rept. p. 7,5. 180. Suckow Na-

turgesch. 111. p. 200.

Colub. Helveticus Lacep. Quadru. ovip. II. p« 326. Daud«

rept. Vll. p. 57.

Colub. bipes Cmelin Syst, N* L« 1. p, 1099. Shaw. gen;

zool. 111. p. 523.

— 46 —*

%

lorninus singulorum scutorum macula alba squamae-

formi majori , aut minori notatis. Gauda inaequaliter

maculata. Longitudinem saepe quatuor pedum , imo

et supra adipiscitur. Vescitur insectis , muribus, ranis,

aviculis teneris. Seneetam omni anno exuit, ova con-

eatenata ad 20. et ultra ponit. Foetorem saepe in-

amoenum spargit, omnis tamen veneni expers est.

Hiemem dormit. Ob peritiara natandi (quae tamen nec

ceteris deest) a LlNNEO et aliis Natricis nomen ob-

tinuit ; ob maculam colli semicircularem,

a quibus-

dam antiquioribus et recentioribus Systematicis tor-

quatus compellatus cst. C. MERREM in serie specie-

rum Natricum , duobus in iocis , species duas distin-

etas, eodem hoc nomine insignivit. Habitat per

totam Europam, in Hungaria etiam comunissimus,

latitat in dumetis , pratis, sub saepibus ipsas aedes et

stabula subintrat (propter lac vaccinum quod amare

dicitur) apricari amat. Inter Varietates plures, apudnos saepissime occurrit:

|3. Striis duabus albicantibus continuis, perlon-itudinem dorsi decurrentibus.

Golub. N. tessellatus. z) Merr.

Capite elongato , antrorsum attenuato , ihdi-

stincto novem scutato,

trunco sub - cylindrico ,

cauda tereti , attenuata , quadrantili ; squamisdorsi lanceolatis carinatis , laterum ovalibus ob-

tusis , serie ultima absc/ue carina*

fc) Hungaris Kot^kds K. Gcrmanis wtirfeiigi; Natter.

C. tcssel a t u s. Gmelin S. N. L. I. p, 1 114. Bechstein in

op, La Cepede IV. p. 197. Schinss in op, Cuvier. 11. p, 122.

Colub. hydroph ilus S'urm Fauna 111.

Coronella tesselata Laur, rept. p. .87.

Die schwarz und braun gewtfrfelte Natter,Dondorf* Zoolog, Beytt. 111. £ 1^3.

- 47 -

Scuta abdominalia 170. subcaudalia 60. Supra

fusco - cioereus , maculis nigris inaequalibus alter-

natim tessellatus, subtus coerulescenti niger maculis

irreg"ularibus albis. Modifieatione picturae abdominid

Colubro Natrici Lin. multum similis. Excrescit saepe

ad;

longitudinem trium pedum et ultra. Ova parit.

Habitat in Hungariae plagis meridionalibus ,a me

in Banatu, ad Mehadiam, et in montibus Matrae

fepertus.Praeter enumeratas Colubrorum species C SCHINZ

in yersione operis a Cuvier T. II. memorat adhuc

quinque Europaeos, utpole : Colub. g-irondicum , C.

eealarem, G« personatum, C.viperinum, C. rneridio-

nalem ex quibus girondicus in Gallia, et Italia meri-

dionali eum quibusdam nostratibus reperibilis , me-

ridionalis verosimiliter C. laevis varietas, proba-

babilius et nostram incolunt Patriam.

Ex his patet, Hungariam duabus speciebus ser-

pentum venenatorum habitaculum praebere, quippePeliae berO, et Viperae ammodyti, prior in omni

fere Patriae nostrae plag^a hospitatur, minus pericu-

lose mordet, nec habentur observationes, quae prae-

ter gravem inflammationem etiam mortem hominummorsu illius adductam esse testarentur: posteriorvenenatissimus in Hung-aria fere tantum plagae me-fidionali Banatus adstrictus, satis rarus est.

SECTIO V.

De usu et signifieatione symbolica

serpentum.

§. 28.

tf s u 9. ln oeconomia humana quondam ViperaevX pharmacum adhibebantur, sic in theriaca Italoruni

- 48 -

eontra morsum serpentum venenatorum adhibita, vel

et jura ex illis parabantur, pingvedo quoque et sal

Viperarum in diversos plerumque ficticios fines ad-

hibebantur,nune penitus eviluerunt. In India teste

CLEYEKO (in Epistola ad MeKTZELIUM ex India orien-

tali data. r) venationes contra Boas, instituuntur et

caro earum Tn frusta secta , venui exponitur. Aethio-

pes teste ADANSONO in deliciis habent earnes et ju-

ra ex Bois desumta; ab iisdem nationibus elegan-tiorum serpentum cutis , ut ornamentum exquisitumaestimatur. Sues et ciconiae promiscue devorant ser-

pentes, venenatos etiam quin illis noceant. Ceterumcum plurimi insectis , muribus

, gliribus , ranis et

aliis hujusmodi animalibus veseantur,®<&merum horumimminuunt. In patria nostra integumenta serpentum,ad obducendos baculos , et fistulas tabacarias, a

plebe adhibentur.

'

§• 2Q.

S i g-n i f i ea t i o symboliea s e r p e n t u m.

Serpentes dudum jam ante Heroum tempora singula-

ribus suis qualitatibus hotninum attentionem excita-

runt, et corporeae molis,

fortitudinis ,motus per-

nieitatis, vitae diuturnitatis et singularis instinetus

quibus pollent, notionem velut evolvi cogebant. Sic

mythicae antiquissimorum Aegyptiorum , Thracum,et Graecorum narrationes , quae recentiori Poesi

amplissimam suggesserunt materiem , plurimas ser-

pentum qualitates exprimunt. Tempore Df.UCALIONTS

residuus post diluvium limus Pythonem serpentem

magnitudine immanem genuisse dicitur, qupm Phoe-

bus telis,seu sol radiis humorem exsiocnntibns per-

emit, hinc. elucet habitationem , et maximum incre-

irj Ephcmeriil. Eyat. curiotl deca, II ( a. 2. 1683. p. 18.

mentuni

-4g

-

menTum eorporls serpentum in loo !s humidis

, jam

antiquis nota futsse* Aehel.ms eum Hereule ,pugT)"ans^ut tanto faeilius adversarium vineere possit, in ser-

pentem- mutatus est. Ob pernieitatem mot is es%

Symbolum temporis cito labentis !et^

in eireulum

aetus 9 aeternitatis utpote nec initium, nec finern ha-

bentis! hinc in eadem forma Saturno attribuitur; hac

forma fuit etiam in tabulis ch rono^o^i<:is Me; ieano-

rum,in quibus divisiones temporis » et evertus no-

tabiles eignis hiero^lyphicis adnotabantur. s) C-admus,

et alii Heroes in serpentes mutati finguntur, quodeornm gloriam diu perstitisse inr.uit. Manes demor-

tuorum qui charissimi fuerant,forma serpentum ve-

lut Symbolo diuturnitatis repraesentabantu^. In p]u-

ribus Graeciae Civitatibus Jupiter sub forma serpen-

tis adorabatur. Ob venenatam indolem, et vii dictae

studium Eumenidi , et Invidiae tribuuntur. F-ex de

Calcuta, divini quidpiam in serpentibus quasi eoeli-

tus advenientibus reponens, quod momento ^en 'der<»

scirent , poenam talionis dictavit ei, qui serpentern

perimeret. Habent serpentes peculiarem instinctum,

naturalem, quo praedae diutis^roe ,et veluti cum

praesagio insidiantur, hostes item suos attonitos ad-

oriuntur . imo per modum fascinattonis nteHum

praeda potiri dieuntur; ob hunc instinctunn ratio f

qnam divinationem voeabant illis tribuebatur, ideo

speculo Deae Sapientiae cireumvoluti ,Deae saniiatis

et Aesculapio , qui Epidauri forma serpentis adora-

batur saerati erant, hinc Aeseulapius serpentem sci-

pioni suo circumvolutum , qua symbolum eventus

praesa^iendi erestat. Cultum serpentum religiosum

apud multa9 Americae , Africaeque nationes, apud

s) Bescbreibung von IVeu-Spanien in der allg. Gcscliichte der

fieisend. 46. Bd.

4,

on

quas Aras, et Ministros suos habent, testantur multa

ex patrum memoria, et recentioris aetatis itineraria.

SECTIO VI.

De serpentibus venenatis, veneno eo-

runi, et cura ab iis demorsorum.

§. 30.

Differentiae inter venenatos et inno-cuos. Etsi habitus serpentum fere omnium horridus,

ac ideo plerisque hominibus venenosus esse videatur,

natura tamen vix deeimam partem illorum veneno

armavit.

Differentiam venenatorum ab innocuis noscere,

maximi momenti objectum est ; utilissima quidemmethodus foret, quae eos obtutu externo distingue-

r^t, hic tamen solus haud sufficit , paepissime enim

investigatione penitiore, non raro lente quoque vitrea

perficienda opus est.

Criteria quae characteres externi s u p-

peditant sequentia sunt:

1-mo. Caput Venenatorum est latum , ad basim

maxillarum diductum, triangulare ,aut cordiforme,

hinc collum multo tenuius , /nnocuorum caput est

sngustius , ovale, aut elliptieum , saepius subdi-

stinctum.

2. Caput venenatorum squamis dorsi simili-

bus , aut vero scutellis minoribus vestitur, Innocuo-

rum caput scutis.majoribus tepritur, quorum ut plu-

rimum 9. adsunt 4. ordinibus comprehensa.

»1— 01

o. Maxilla superior venenatorum est akiorantrorsum perpendiculariter truncata

, Innocuorummajcilla supericr depressior* *

4. Venenatorum scuti rosiralis extensio vprtica-

lis major, ut plurimum pyramidem truncat an referens,Innocuorum scuti rosiralis extensio transversalis

major, ad hemisphaerium circuli aeeedens*

5. Truncus venenatorum est superius squamisimbricatis saepissime earinatis teetus, Innocuorum

sguamae plerumque laeves sunt.

6. Cauda venenatorum est brevis , pars retro

anum usque apicem eorporis ad summum sextam lon-

gitudinis totius corporis partem effieiens, Innocuo-rum cauda ut plurimum Iongior.

7. Venenatorum corporis magnitudo in Europaeismediocris.

!.

Criteria, a cbaracteribus internis desumta prioribus praestant:

In venenatis nexus maxillarum ad mentum est

\alde laxus, in maxilla superiori tantum una series

dentium uniformium recurvorum invenitur, ast in

inargine ejusdem maxillae extenori animadv^rtitur

fasciculus dentium cavorum, arcaatorum, (tela) quo-rum primus perfeetissime evolutus, est ut plurimuni

ceteris longior, vicini quo magis a principali hocce

recedunt eo plus forma , magnitudine ,et compage

ab eo difFerunt. Tidentur serpentes telis his ideo

a naturafc provisi esse, ut perdita tela perfecte ef-

formata, per eorum puccessivam evolutionern com-

pensentur. In maxillae inferioris portione «ifrqque

«eries una dontium reperitur, inter quos ad initium

seriei saepe distinoti, majores eompa^ent, qui ramen

«olidi,non perforati haud tela oonstituunt Inno-

euoTum maxillae ^eontinent quatuor series dentium

4 *

— 5a —

frxorum , solidorum, aequali magnitudine praclito*-

rum, in horum maxilla superiore series prima den-

tium solidorum -oecupat locurn eum, q^i apird vene-

nat03 tela reciplt. G. GavY in eo ;>onit, criterium

praesentiae telorum , quod illa semper tantu^i soli-

taria compareant in maxilla superiore , nec ulii alii

dentes adsint,nisi in palato : in icnoeuis vero et in

marxilia , et in palato adsint dentes. Ast aHte- reg

6e haLet, nam MEBREM in Hydrorum et Bungaro-rum genere , qui certe venenati sunt, tamen simul

in utroque loco p\urimos dentes detexit. Telorura

praesen^ia saepe determinatu di .e\\ s est, ideo non

raro mieroscopice etiia.w in ea inquirendum est. Uni-

cum telorum erite .um in eo eonsistit, quod eanalem

formant , au e#un£enduiv yenenum, cujus apertura

una saeeo mernbrr..aceo -glanduloso , venenum pa-

rante , et communicante cireumdatur, alia vero versug

apicem teli in superficie externa libere terminatur.

§•31.

Veneni chtracteres, et £ f f e e t u s. Mul-

tis serpentibus practer odorem ingratum, etiam diris- '

simum venenumest, de eujus sode diversissimae erant

antiquioris aevi eonjeeturae. Quidam telum veneficurn

caudae adfixum esse crediderunt, alii exsertili Iingvae,

(Hung-aris ficlldnk) vim veneficam tribuebant;ast re-

centiori aevo di^persis his eoniecturarum tenebris in-

notuit, veram sedem \eneni in glandula, prope ocu-

lum interne sita venenum hoe parante , et intelohuie

glandulae illoeato canalem communicantem praestantesitam esse. Jgitur communieatio veneni hlijus per

animal ipsum ,tantum ope morsus fieri potest, ad quem

bestiae hae aut fame . aut vero irritatione volunta-

ria, saepe Cusuah incitantur; morsura haec animalia

capite elato, diductis maxillis, ling-vajue vibrante ce*

— 53 -*

leri irruunt in objectum mordendum impetu, atque

m< mento vulnerationis lingva in propriam vaginam

retraeta, exlensa acutissima tela infig-unt, perquorum-canalem pressionis ope venenum in vulnus effundunt,

atque pro ratione cireumstantiarum magis aut minus

periculose saueiant.

Gradus perieuii morsus a pluiibus pendet adjun-

ctis, et quidern :

1. j4 jUalita1

. Fxperientia teste provaria serpen-

tum v°nei alorum specie, variie intensiiatis venenum

pwatur, hine mor&us quorumdam plus f aliorum qpi-

nus perieuli adfert.

2. A quantitdtv. ^uo pluj tcneai vulneri infun-

ditur, eocKius, et pericu'osius «, ^, et contra. Hine

si idem animal iteratis vicibus post invicem per mor-

eus repetitos venenum suum emittat, posteriores ob

exiguam quantitatem veneni , effeetu earent.

3. A loco vulnerationis, Sic saepe momento exi-

tialis est morsus quorundam serpentum venenatorum,«i telum arteriam majorem tangendo, venenum mas-

«ae sangvini immediate communicet ,minus perieu-

lum adfert inoculatio in textum celulosum.

4. A vivacitate majore , vel minore serpentumvenenatorum, Haec depresstor est post Iong-am fa-

mem, multum quoque regitur per influxum annuitem-

poris, et climatis , sie qui in climate temperato so-

mno hiemali sopiri solent, eorum morsus vergentead finem autumno minus periculi adfert, ac fervente

sirio. Eaedem species sub zona torrida multo peri-

culosiores , ae in temperata. Diutius lrritati pericu-

losius saueiant, quam secus.

6. Denicjue ratlone aetatis etiam quandam diffe-

rentiam loeum habcre vero simile est, ut adeo mor-

sus recenter natorum minus periculum portendit, quamperiecte evolutorum.

—.54

—

Venenum serpentum est fluidum tenue, coloris

apud plerosque flavesceotis, aut virescentis, in lin-

gva fr goris sensum excitans, insipidum, inodorum,caustic ate omni destitutum, nee alcalinae nec vero

acidde reaetionis, secundum F0NTMV\ a) nihil cry-

stallisarbilis eontinens, secundum MULLER b) crystal-

los aoi^ulares deponens, aquae et spiritui vini omni

proportione miscibile, aquae mixtum.lactescit ,unde

per spiritum vini instar gummi praecipitatur. Inaere

atmosphaerico exsiccatum, in substantiam splenden-ten subnelluoidam serius fuscescentem mutatur, quae

aqua adhuc solubilis est, non item spiritu vini , et

oleis aethereis. Si cum sangvine calidorum animalium

misceatur, eidem profundiorem impertitur colorem ,

ooa^ulat primo , ac dein mutata consistentia in flui-

dum tenuius ichorosum convertit, mortemque ut plu-

rimum renentinam adducit ; animalibus minoribus

minima etiam copia lethale est,sic post C. FoiVTANA

exitiale est passeri l/iooo. pars grani , homini pro-babiiius pondere granorum trium ,

bovi granorum 12.

Exsieatuna vires longo tempore retinet.

Multum agitata quaestio fuit ab omnis aevi na-

turae scrutatoribus, an venenum serpentum intus as-

sumptum noceat? De hoc objecto jamapud LUCANUMlib. IX.. v, 61.1 sic canitur *.

,,Noxia ser<>entum est admisto sangvine pestis;Morsu virus habent, et fatum dente minantur

Poeula morte earent,"

C Redi o) qui in aula FerdiNANDI secundi Ducis He-

a) Felix Fontana. Bcobachtungcn und Versuche iiber dic Na-

tur der Thierischen Korper nebst Aus/,ug Uber Vipern gift

iibcrsezt v. Hebenstreit. Leipzip; 1735.

b) IMiiller Natur System von Linne. T. 111. p. 1^3.

c) Observat» de Vipera Lu^d, 1789.

— 55 —

truriae cirea venenum viperinum experimentari jussus

est, ut resultatum observationum suarum declaravit :

venenum hocee intus assumptum haud noeere. C.

FoNlANA eontra, majorem ejus dosim intus assumtam

venenatos effeetus exserere asseruit. Repetitis expe-rimentis reeentioribus temporibus C. MANGILII, d)

compertum est ,venenum a septem viperis, imo et

a nluribus simul absque nocivo efFeetu assumi posse.

Idem testatur C CONFIGLIACHI e) propria doctus ex-

perientia. C. Manoilii experimentis innotuit vene-

num bocee exsiecatum et vitris caute servatum, non

ut FoNTANA autuma\it, ad summum 9 mensibus, sed

20. imo et 26. mensibus vires retinere , 'atque vulneri

applieitum , post hoc quoque tempus lethiferos effe-

etus exserere posse.

Quemadmodum extra omne dubiumest, absenti-

bus internis eontinui lae?ionibus venenum viperinum

absque noxa assumtum fuisse ,* ita non minus eertum

est inoculationem hujus liquidi seu per animal ipsum,seu vero arte suseeptam, gravissima vitae pericula ad-

ferre. Scythae et Tartari ut hostibus suis citam in-

ferant mortem,veneno hoeee suas sagittas intoxieasse

narrantur. f) ACATFTOCLEVi qui sumto prandio moxob gangrenam gingivarum et plenam partium capitis

corruptionem morle miserrima obiit,hocce veneno

dentiscalpii ope applieito interemtum fuisse, tradunt.g)

Si morsum serpentis venenati mors illico non se-

quatur, sequelae in universum sequentes sunt: dolor

punctorius urens in Ioeo vulnerato, turnor, et inflam-

matio, per totam partem vulneratam et internas quo

d) Mect*el Arehiv. T. III. 4. TTeft.

e) Isis 1821. IV. Hefr. pag, 187. 08.

f) iVIead Meebaniea expositio venenorum. p. 20,

g) Bcerbave Prax. Med. Lond. 1728. p. 143.

56 —

que perf es extensa admodum gravis, exig-uitati vul-

neris haud respondens; ptilsus est debilis, irregula-

ris , celer; dispnoea, pdlpitatione cordis, anxietate

summa torquentur aegri ,visus et faeultates mentales

multum prosternuntur , his saepe aceedunt spasmi di-

ver^i, iipothymia, febris cum enormi siti, vomitus

hili)sus, saepe et Icterus, paulo post sudores frigidi'

observantui , circa vulnus maculae nigrae gangrae-neseentes eomparent, dein sphacelus partis cum pa-

ralysi universali, ac tandem rnors. C. CONFIGLIACHI

h) experimentis demonstratum est, musoularem irri-

tabilitatem per venenum hoc deleri, et enimtrueida-

tis avibus nonnullis, aliis vero inoculatione veneni

necatis, aplicito dum adhuc animali calore gaude-

rent, g-alvanismo , observatum est, in avib'3 alio mo-do occisis, multo plures ., et validiores contractiones

aecidisse, quam in iis, quae veneno interemtae fue -

rant; manifesto indieio , irritabilitatem muscuiorum

in his per venenum exhaustam fuisse; apud has etiam

resolutio putrida musculorum ae omnium partiumor-ganicarum nimio foetore nexa, citius insequcbaturquam apud aves

,sine veneno interfectas. Idem ob-

servavit \enenum a pluribus viperis desumtum etmix-

tum, magis perniciosum esse, quam ex unaviperade-

sumtu n, et eadem quantitate adhibitum.

Vir-s veneni hujus exitiales , imediate in sangvi-nem diriguntur, quem debitam ejus consistentiam

mutando, in partibus constitutivis alterare videntur;

igiturhoc venenum non tantum ut heteroeeneum san-

g*vini admixtum, sed et peeuliaribus activis prineipiisnondum satis notis instructum , citis passibus in de-

structiQnem totius org^anismi tendit, ita quidem , ut

Don raro spatio paucorum minutorum deleterii ejus

Lj Iiib ic2i. iicu IV. pa-. 127,

_ 5; -effectus visi sint, contra saepius adhibitis salutaribuf

artis adminiculis 9 effectus hi tristes felieiter sublati

sunt. A serpentibus venenatis etiam vivacissimis, sine

noxa mordentur Agyrtae , quod telis praevie evulsis,

et destructis tribuendum est.

§• 32.

Cura et antidota veneni serpentum.Cuique a serpen^e demorso eo tendendum est, ut

species laedentis innotescat, quod nece animali il-

lata, ac dein investigatione ejus obtinetur, ne fors

si morsus venenatus esset , specie levitatis morbi

cura necessaria negligatur, aut contra ne deroorsus

si fors serpens innocuus fuisset, gravitate periculi,

et anxietate torqueatur. Si animal, quod momordit ,

venenatum esse deprehendatur : Indicatio primariaeo tendit, ut materia heterogenea organismo pericu-

lum adlatura quo ocius educatur, aut in corpore de-

struatur. Indicatio secundaria est: ut antidota huc-

dum probata* pro varia specie laedentis animalfs con-

venientia adhibeantur, atque reliqua cura sta^ui ener-

giae vitalis, ac mali topici accommodetur,

Inde ab antiquissimis temporibus ,et a diverssis-

«imis nationibus varia tentata sunt antidota , gene-ralia i tum et specialia, quorum quaedam refutata,

alia ob occasionis defectum non tentata , alia deniquein casibus singularibus approbata sunt. Juvabit quae-dam horum et quidem tam generalium quam specia-

iium adducere, ac dein methcdum medendi aptamsubnectere.

Arabes , et Muhamedani animal a quo mordentur

interimunt, sale condiunt, atque ut medicinam ab-

sumunt. SCRIBONIUS LaRGUS. i) Convoivulum Can-

i) De compcaitionibus Medicamentorum, Cap, 43.

- 58 -

tabrieam et Psoraleam bituminosam laudavit. In Ame~

riea septemtrionali quae G. SCHOPF k) ut antidota

ab incolis adhiberi observavit sunt sequentia vege-

tabilia: Collinsonia Canadensis , Cynoglossum Vir-

ginieum, Hydrophyllum Canadense, Convolvulus pur-

pureus, Eryngium aquatieum ,Sanicula Canadensis,

Ribes nigrum, Hypoxis erecta, Uvularia perfoliata,

Pyrola maculita, Phytolacca decandra , Asarum Ca-

nadense , et Virginicum, Spiraea trifoliata, Actaea

racemosa, Sangvimria Canadensis,Ranunculus repens,

Scrophularia Marilandiea, Hieracium venosum , Pre-

nanthes alba, Serratula spieata, et squarrosa, Soli-

dago Canadensis, Quercus nigra, Juglans alba, et

nigra , Acer Neg-undo ,Veratrum luteum ,

Osmunda

virginica, Adianthum pedatum , Hypnum erista castren-

sid : praecipue autem: Serpentaria virg-iniana, Poly-

gala seneg^a, Arum Colocasia, Capsicum baccatum ,

ipsum etiam Saccharum crudum, et ex productis ani-

maiibus Lapis bezoardicus in usum trahuntur; virtus

horum admodum dubia,nec dum omnium exaote dis-

cussa est. G\LENUS 1) Theriacam suam laudavit ,

alii Mag-fcesiam , pulverem cornu cervi usti,Tinctu-

ram canthatidum , ipsamChinam, lignum oolubrinum,

Aristolochiam indicam , et ang-vicidam , Ophiorhizam

Mungos, inteine et externe commendarunt. G. FoN-

TANNA qui plutn quam 6000. experimenta se fecisse

testatur, horum plurima, quae tentare poterat in-

efficacia esse dec\arat,

similiter sentit de effectu

Ammoniae, acidi muriatici,nitrici, et phosphorici ,

quae a multis laudantur ; atque potius refugiendumri.i.-. - —— - . 1 m 1

lt} Reisen durch cinige der mitiJern und siidlichen verciuigten

nordamerikanischen Staatcn nach Osttlorlda. Lrlang. T, I.

>7c8. p- *9*«r

1) De Theriaca ad Pisonern.

- Sq resse svadet ad olea, imprimis Terebinthinae , eujus

praecipue ealide appliciti magnam efficaciam exper-

tus est. Idem svadet immersionem partis morsae in

aquam aut puram , aut aqua calcis,et sale communi

impraeg-natam , vel soarifieatione praemissa Lapidis

infernalis applicationem. Deligfationem commendat

impense ex eo, quod circuitu sang-vinis in parte laesa

impedito, communi' atio veneni impediatur, et actio

ejus inimica magis ad partem laesam restringatur;

Electrisationem quoque partis laesae quidpiam juva?-

minis adferre posse autumat. Uttutissimum remedium

proponit amputationem partis laesae. C. LAURENTI m)

experimenta in Austria plura instituit, atque reperitoleum olivarum, aut Amygdalarum , etiam oleo suc-

cini mixtum , in , et externe adhibitum , ab Anglismultum celebratum , lethiferos veneni effectus haud

praevertere potuisse. Idem declarat in hoc fatali

easuOpium, Camphoram, Aconitum efficacia carere ;

propria doctus experientia ut antidotum praestantis-

simum proponit: Mercurium gummosum Plenkii , et

pulverem radicis Gentianae, ad sitim ut pluriroum

praesentem exstinguendam Decoctum foliorum Gen-

tianae hauriendum svadet.

Prouti effectus diversi a veneno specierum diversa-

rum, in corpore huroano observabantur, ita etiam

diversa antidota specialia proposita sunt : sic morsumCrotali horridi L. sequitur lassitudo totus corporis ,

gangraena partis laesae, tumoret inflam<natio lingvae,sitis intolerabilis, aqua aug^enda, co<Tus totum ma-culis coeraleis et nigris defoedatar, tandem morsseenam claudit- Contra hujus morsum laudatur Ari-

stolochia americana, Polyg-ala jenega , et topice sul-

m) Speeimen lYJedicum exhib. synopsim reptilium. Viennae .768.

- 6o —

phuris inspersio, ab Amerieanis usitata. Morsum Co~

lubrl Naiae L. ex ipiunt convulsiones 1 eitissimam

mortem addueentes; ut antidotum Radix Ophiorhizae

Mung-os ab lndis usitatur. Post morsum CAuhri

urentis Indiae incolae , comparet dolor terribilis

urens, atque sangvinis dissolutio tanta , ut per os ,

nares, oculos et auresfiuat. Morsus Colubri\. amnxo-

dytis post exiguum teinporis spatium mortern addu-

eit, inter Symptomata Lipothymiae ,et tumoris per

totum corpus extensi , antidotum ejus in Gentiana,

Mercurio gumoso Plenkii , sale urinoso volatili,oleo

essentiali succini, Gpiritu tartari foetido a (j. Beck

proposito quaeritur. Morsum Colubri beri insequitur

inflammatio maligma major, aut minor pro ratione

circumstantiarum morsus,rarius per gangraenam ipea

mors adducitur. Ut antidota ejus celebrantur, Alcali

volatile in,

et externe, olea blanda autlae, insuper

interne Gentiana , et Mercurius g"ummosus Plenkii. —

Ut jam initio§.02, in generali indicatione innui,

tun* antiquitatis gloria, tum efficaciae virtute eminet,

eductio veneni quam eitissima , quae vel immediate>

labiis oris si vulnere eareant, suctione valida per-

fici pottst , vel vero leni expressione veneni e mem-

bro laes^, aquae tepidae immerso. Tutius auxilium

praestat inhibiiio ulterioris communicationis ve-

neni , quod vel cita amputatione fit, vel doligatione

partis laesae ,' si id situs admittat, aut potius dest.ru-

ctione veneni iuloco vulnerato. Destructio haec ob-

tinetur"; scarifiearione extensa ,satis profunda, et

inspersione salis av*. aeeti . vei cucurbitis, hirudini-

bus, vel lipide infer.ali (Fontana) aut vero insperso

pulvere cantharidum, applicito butyro antimonii vel

(quod ad idem redire Tidetur) qualicunque cauterio

potentiali. Aliqui ad dtstrucndum in loco venenum

— Vi —

eommendant eit?m ferri candentis aplicationem, vel

praemissa scarificatione, pulverum pyrium insp<*rgen-

dum, ibique aeeendendum svadent; quae omnia eo

tendunt, ut unacum contig-uitate parfium ipsum etiam

vcneuum destruatur. Symptoraatibus decrescentibug

caustiea reponantur , atque olea blanda cum aliquot

(?r*tis ammoniae purae mixta, linteaminum one aplicen-

tur, et partes vicinae hoc oleo ammoniato frieentur.

Toricum hoc tractamen solum nonsufficit, et interna

itaque remedia simul in usum voeare necessum est.

Inter haee a pluribus laudatcr tartarus emeticu?, cu-

jus tamen usus raro necessarius esse videtur, merito

aliis praeplacuit Diapnoieorum ,et sudoriferorum ad-

plieatio, uti aquae florum sambuci, vel naphae, cum

guttis aliquot ammoniae purae. Plures feliees casus

narrantur usum salis amari generosa dosi dati

comprobantes, necdesunt exempla in quibus oleorum

usus, nec non methodus C. LAURENTI multum pro-

derant. Qi ORFIL\ n.) in easu gangraenae , aut statu

aegri asthenico decoctum chamomillae , aut corticis

ehinae ,cum sale ammoniaco svadct propinandum,

deinde ut aegri anxii ,et inquieti somno sedante

reficiantur, vinum generosum (Tohaiense) parea quan-

titate propinandum commendat. Si vero symptoma-tum tam topicorum quam universalium intensitas mi-

nor sit , sufficere asserit , si caute diductis ab invi-

cem vulneris labiis, una aliave gutta ammoniae purae

instilletur, ac plaga vulnerata linteo ammonio im-

praegnato obtegatur, si pars laesa saepius oleo

blando leniter fricetur, ac simili olco intinctis lin-

teaminibus obvolvatur. Interne vero omni altera hora

aqua florum sambuci cum 5—6. guttis liquoris ammo-

n) Rettungsverfaliren bei Vergiftung und dem Scheintode. VonJohann Schuste uberse&t.

— 62 —

ftiaei vasculo coffeaceo sumatur. — Generatim in

omni casu individuali symptomata topica , ac uuiver-

salia rite consideranda, ratio praeprimis ener^iaevitalis habenda, ac pro horum diversitate, et proratione morsus circumstantiarum §. 5i. attactarum ,

Therapia cita ,rationalis , experientia adjuta ad-

hibeatur.

V

PjPJlLv

v- .

*+«

S&"^TwS

*>.,»

ss?

SPPf • Jw

.. <-<# ••»

*kaai

' aWi<

!*,**V

"V V

«.

5R

*— --.