6 What Money Can’t Buy

คำานำาผแปล

จอหน เมยนารด เคนส นกเศรษฐศาสตรผยงใหญและนกตอตาน

ลทธบชาตลาดคนแรกๆ ทมอทธพลระดบโลก เคยกลาววาทะนาคดเอาไววา

ทนนยมคอความเชออนนาพศวงวาคนทชวชาทสดจะทำาสงทชวชา

ทสดเพอประโยชนสงสดของทกคน

บางคนฟงแลวหวเราะเยาะวาเคนสชางไมรอะไรเลย เพราะไมใช

ทนนยมหรอกหรอทสรางความมงคงมหาศาล ยกระดบคณภาพชวตของ

คนจนหลายรอยคนทวโลก แรงจงใจทางการเงนของผประกอบการทตอง

แขงขนเพอความอยรอดกระตนใหเกดการพฒนานวตกรรม เทคโนโลย

และผลตภณฑอำานวยความสะดวกจำานวนนบไมถวนอยางตอเนอง

แตในขณะเดยวกน กไมเคยมครงใดทระบบทนนยมถกตงคำาถาม

เทากบหลงเกดวกฤตหลายดานอยางพรอมเพรยงกนภายในทศวรรษแรก

ของศตวรรษท 21

ความรนแรงและลกษณะของวกฤตการเงน วกฤตอาหาร วกฤต

พลงงาน และวกฤตสงแวดลอม ลวนชนวไปยงภาคธรกจวาเปนตวการ

สำาคญ สงผลใหคนทวไปเรมตงคำาถามวา ตลาดมประสทธภาพและจดการ

ตวเองไดจรงหรอ ตลอดจนเรมมองเหนปญหาทเกดจากความเหลอมลำา

Michael Sandel 7

และกรณทเอกชนบางรายไดประโยชน แตสงคมสวนรวมเสยประโยชน

หรอตองแบกรบตนทนทมองไมเหน

ทมองไมเหนสวนหนงเพราะตลาดไมให “ราคา” กบ “คณคา” ท

คนในสงคมยดถอรวมกน ตลาดไมสามารถจดการกบอะไรกตามทแปลง

เปนมลคาทางการเงนไมได

นกเศรษฐศาสตรหลายคนมองวา ระบบตลาดม “ขอบกพรอง” และ

“ความลมเหลว” หลายประการโดยธรรมชาต ดงนนรฐจงไมไดมหนาทเพยง

กำากบดแลใหเกดการแขงขนอยางเปนธรรมเทานน แตตองดำาเนนนโยบาย

และมาตรการตางๆ เพอบรรเทาความลมเหลวของตลาดดวย

สมมตฐานซอนเรนซงมกจะอยใตมมมองนคอ เมอใดทตลาดทำางาน

ไดด มนกจะจดการไดทกเรอง เพราะเปนกลไกทดทสดแลวทเรามในการ

จดสรรทรพยากรทกประเภท ดงนนเราจงตองหาทางแกไขขอบกพรอง

ของตลาด หาทางแปลงคณคาตางๆ ทเรามองวาสำาคญ เชน คณภาพนำา

คณภาพอากาศ ฯลฯ ออกมาเปนมลคาทางการเงน จะไดใชกลไกตลาดใน

การจดการได

แตในยคทตลาดและ “ลทธบชาตลาด” กำาลงแทรกซมเขาไปใน

ทกมตของชวต อาจารยไมเคล แซนเดล นกปรชญาการเมองจากมหา-

วทยาลยฮารวารด ยำาเตอนเราดวยตวอยางหลากหลายกรณในหนงสอ

เลมนวา

ตลาดไมไดเปนแคกลไกเฉยๆ แตมนมปทสถานบางอยางในตว

มนตงอยบนสมมตฐาน – และสนบสนน – วธประเมนคณคา

ของสงทกำาลงแลกเปลยน นกเศรษฐศาสตรมกจะคดเอาเองวา

ตลาดไมแตะตองหรอมอบมลทนใดๆ ใหกบสนคาทมนกำากบ แต

ความเชอนไมจรง ตลาดทงรองรอยของมนไวบนปทสถานทางสงคม

แรงจงใจของตลาดมกจะบนทอนหรอเบยดบงแรงจงใจนอกตลาด

ออกไป

8 What Money Can’t Buy

พดงายๆ คอ แรงจงใจทจะ “ทำาเพอเงน” อาจบดบงแรงจงใจอนท

เรามองวาสำาคญ เชน สำานกพลเมอง ความรก ความเอออาทร ความสามคค

ฯลฯ ฉะนนคนในสงคมจงตองปรกษาหารอกนอยางจรงจงวา อะไรบางท

เงนซอไมได หรอไมควรซอได จะไดขดเสนกนไมใหตลาดกาวเขามา

หนมาดเมองไทย ประเทศซงเปนปอมปราการของทนนยมแบบ

ลาหลงทเรยกกนวา “ทนนยมพวกพอง” ตอเนองยาวนานนบรอยป อนตราย

ของลทธบชาตลาดอาจสะทอนใหเหนผานคานยมทบดเบยวอนตงอยบน

ความไมเขาใจการทำางานของระบบตลาดทควรเปน มากกวาจะเกดจาก

รปธรรมการรกรานของตลาดเขาไปในคณคาตางๆ ดงทอาจารยยกตวอยาง

ในกรณของสหรฐอเมรกา

ยกตวอยางเชน การทคนในสงคมโดยรวมยงนบหนาถอตา

“คนรวย” โดยไมตงคำาถามถง “ทมา” ของความมงคง วาเกดจากการแขงขน

โดยสจรตในสนามแขงขน หรอเกดจากการลอบบภาครฐใหออกกฎหมาย

หรอนโยบายทกดกนคแขงหรอมอบอำานาจผกขาดใหแกตนเอง

อยางไรกตาม เมองไทยวนนกมหลายกรณซงสะทอนการแทรกซม

ของวธคดแบบตลาดในทางท “เบยดบงแรงจงใจนอกตลาด” ออกไปอยาง

นากงวลดงเชนกรณตอไปน

• ปรากฏการณ “ซอปรญญา” อยางกวางขวาง (ทงการซอทางตรงและ

ทางออมผานการจงใจใชมาตรฐานทหละหลวมของมหาวทยาลย)

• การยก “ความตองการของผบรโภค” เปนขออางระหวางละเลย

“มาตรฐานวชาชพ” ในหลายวงการ โดยเฉพาะสอมวลชน

• การเตบโตของลทธทางศาสนาทใชการตลาดนำาหนาธรรมะ

• การมองการแสดงความรบผดชอบตอสงคมของภาคธรกจ (ซเอสอาร)

อยางผดมหนตวาเปนเรองของกจกรรม “คนกำาไร” สสงคม โดยไมเกยว

อะไรเลยกบกระบวนการแสวงกำาไรของบรษท

Michael Sandel 9

• คำาถามหนาหจากหลายคนทไมนาเชอวาเกดในระบอบประชาธปไตย

สมยใหมวา เหตใดคนทไมเสยภาษจงสมควรมสทธออกเสยงเลอกตง

และทำาไมผเสยภาษจงตองชวยคนทไมเสยภาษดวย

ผแปลมองวา ปญหาใหญในสงคมไทยไมไดมแตการแทรกซม

ของวธคดแบบตลาดเขาไปในททมนไมควรจะอยเทานน แตความไมเขาใจ

บทบาทและประโยชนของกลไกตลาดทถกตองกเปนปญหาใหญไมแพกน

เหตนเราจงมรฐบาลทสามารถดำาเนนนโยบายเออประโยชนระยะสนท

บอนทำาลายกลไกตลาดและความสามารถในการแขงขนในระยะยาว โดย

ไดรบเสยงแซซองสนบสนนอยางกวางขวาง ขณะเดยวกนกมกลมตอตาน

ทนนยมแบบสดขว ทรณรงคเรยกรองใหรฐยดกจการสำาคญตางๆ มาทำาเอง

แทนทจะเสนอวธแกไขขอบกพรองของตลาด และกำากบดแลใหแรงจงใจของ

เอกชนสอดคลองกบประโยชนสวนรวมมากกวาเดม

ความสามารถในการแยกแยะระหวางกรณทตลาดเปนกลไกท

เหมาะสม (เพยงแตมขอบกพรอง) กบกรณทมนไมเหมาะสม จงสำาคญ

ไมแพการมองใหเหน “ขดจำากดทางศลธรรม” ของตลาดดงทอาจารยชชด

ในหนงสอเลมน

ผแปลขอขอบคณคณพลอยแสง เอกญาต บรรณาธการเลม และ

ผองเพอนผรวมกอตงสำานกพมพโอเพนเวลดสทกทาน เหนอสงอนใด

ขอขอบคณอาจารย ไมเคล แซนเดล แบบเดยวกบทขอบคณเมอครง

แปลหนงสอ ความยตธรรม นนคอ ขอขอบคณททานฉายไฟใหเหนความ

สำาคญของปรชญาในชวตจรง ความสนกสนานของการถกประเดนสาธารณะ

และความงดงามของการครนคดถง “ชวตทด” อยางยากจะลมเลอน

ขอใหทกทานมความสขกบการอาน

สฤณ อาชวานนทกล

“คนชายขอบ” | http://www.fringer.org

10 กมภาพนธ 2556

เงนไมใชพระเจา:

ขดจำ�กดท�งศลธรรมของตล�ด

แปลโดย

สฤณ อาชวานนทกล

w h at m o n e yca n T B U Y

The Moral Limits of Markets

by

Michael J. Sandel

บทนำ�

ตลาดกบศลธรรม

Michael Sandel 13

บทนำ�

ตลาดกบศลธรรม

มบางสงทเงนซอไมได แตสมยนมไมมากนก วนนแทบทกอยาง

ซอไดดวยเงน บางตวอยางเชน

• ยกระดบห องขง: 82 เหรยญสหรฐต อคน ในเมอง

ซานตาอานา รฐแคลฟอรเนย และเมองอนอกบางแหง

นกโทษทไมไดกระทำาความผดคดอกฉกรรจ สามารถจายเงน

ซอหองขงทดกวาเดม – สะอาดและเงยบสงบ ไกลจากหองขง

ของนกโทษทไมจายเงน1

• คาธรรมเนยมการใชเลนรถยนตรวมโดยสาร (car pool lane)

ในกรณทขบมาคนเดยว: 8 เหรยญสหรฐในชวโมงเรงดวน

มนนอาโพลสและเมองอนๆ กำาลงพยายามบรรเทาปญหา

รถตด ดวยการยอมใหรถยนตทไมมผโดยสารเขามาวงในเลน

ของรถยนตรวมโดยสารได โดยจายคาธรรมเนยมทผนแปร

ตามระดบความหนาแนนของการจราจร2

14 What Money Can’t Buy

• บรการอมบญของมารดาชาวอนเดย: 6,250 เหรยญสหรฐ

ค ชวตในโลกตะวนตกทต องการหาแมอ มบญ หนไปใช

บรการนในอนเดยมากขนเรอยๆ ในอนเดยการอ มบญ

เปนเรองถกกฎหมาย และสนนราคากถกกวาราคาตลาด

ในสหรฐอเมรกาถง 3 เทา3

• สทธอพยพไปพ�านกในสหรฐอเมรกา: 500,000 เหรยญสหรฐ

ชาวตางชาตทลงทน 500,000 เหรยญสหรฐและสรางงาน

อยางนอยสบตำาแหนงในพนททมอตราการวางงานสง

จะมสทธได “กรนการด” (green card) ซงมอบสถานะผพำานก

ถาวรให4

• สทธยงแรดด�าใกลสญพนธ: 150,000 เหรยญสหรฐ แอฟรกาใต

เรมอนญาตใหเจาของฟารมปศสตวขายสทธฆาแรดจำานวน

จำากดใหกบนกลา เพอสรางแรงจงใจใหเจาของฟารมหนมา

เลยงและปกปองสตวใกลสญพนธชนดน5

• หมายเลขโทรศพทมอถอของแพทย: 1,500 เหรยญสหรฐ

ขนไปตอป แพทย “ตามสง” ทเพมจำานวนขนเรอยๆ ทกป

เสนอบรการใหคนไขโทร.ปรกษาทางโทรศพทมอถอ รบนด

และใหเขาพบภายในวนเดยวกน สำาหรบคนไขทยนดจาย

คาธรรมเนยมรายปตงแต 1,500-25,000 เหรยญสหรฐ6

• สทธปลอยคารบอนหนงตนสชนบรรยากาศ: 13 ยโร (ประมาณ

18 เหรยญสหรฐ) สหภาพยโรปบรหารจดการตลาดคา

การปลอยคารบอน ใหบรษทตางๆ ซอและขายสทธทจะกอ

มลพษ7

• การรบลกของคณเขาเรยนในมหาวทยาลยทมชอเสยง: ?

ถงแม ว ามหาวทยาลยจะไม ประกาศราคา ผ บ รหาร

มหาวทยาลยท ดท สดบางแห งกบอกกบหนงสอพมพ

Michael Sandel 15

เดอะวอลลสตรตเจอรนล วา พวกเขารบนกเรยนทไมดเดน

แตผปกครองรำารวย และมแนวโนมทจะบรจาคเงนมหาศาล

ใหกบมหาวทยาลย8

ไมใชทกคนทมเงนซอสงเหลาน แตวนนมหนทางทำาเงนใหมๆ

มากมาย ถาคณอยากหารายไดพเศษ ตอไปนเปนบางสวนของวธใหม

ถอดดาม

• ใหเชาพนทบนหนาผาก (หรอสวนอนของรางกายคณ) เพอ

แสดงโฆษณา: 777 เหรยญสหรฐ สายการบนแอรนวซแลนด

จางคนสามสบคนใหโกนหวและตดรอยสกชวคราวท ขน

สโลแกน “อยากเปลยน? มาทนวซแลนดส” (Need a change?

Head down to New Zealand.)9

• ท�าตว เป นหนทดลองให กบบรษทยาในการทดลอง

ความปลอดภยของยา: 7,500 เหรยญสหรฐ คาตอบแทน

จะสงหรอตำากวานกได ขนอยกบวาขนตอนทใชทดสอบยานน

ชำาแรกแทรกซมเขาไปในรางกายขนาดไหน และทำาใหรสก

อดอดเพยงใด10

• รบในโซมาเลยหรออฟกานสถานภายใตสงกดบรษททหาร

รบจาง: 250 เหรยญสหรฐตอเดอน ถง 1,000 เหรยญสหรฐ

ตอวน คาตอบแทนขนอยกบคณสมบต ประสบการณ และ

สญชาต11

• ยนตอควขามคนในสภาคองเกรส เพอจองทใหกบนกลอบบ

ทอยากเขารวมการประชมของคณะกรรมาธการ: 15-20

เหรยญสหรฐตอชวโมง นกลอบบจางบรษทรบเขาคว ซงจะไป

จางคนไรบานและคนประเภทอนๆ ใหมาตอควอกทอดหนง12

16 What Money Can’t Buy

• อานหนงสอ ในกรณทคณเปนเดกเกรดสอง (ประถมศกษา

ปทสอง – ผแปล) ในโรงเรยนแหงหนงทดลลสซงผลการเรยน

ไมด: 2 เหรยญสหรฐ โรงเรยนหลายแหงจางเดกอานหนงสอ

โดยจายเงนใหตามจำานวนเลมทอาน13

• ลดความอวนสบสปอนดในสเดอน ในกรณทคณเปนโรคอวน:

378 เหรยญสหรฐ บรษทและบรษทประกนสขภาพหลายแหง

มอบแรงจงใจทางการเงนใหคนไปลดนำาหนกและดแลสขภาพ

ใหดกวาเดม14

• ซอประกนชวตของผชราหรอผปวย จายเบยประกนรายป

ระหวางทผประกนตนยงมชวตอย แลวเกบสนไหมทดแทน

เมอเขาตาย: อาจไดหลายลานเหรยญสหรฐ (ขนอย กบ

เงอนไขในกรมธรรม) การเดมพนดวยชวตของคนแปลกหนา

รปแบบน กลายเปนอตสาหกรรมขนาด 30,000 ลานเหรยญ

สหรฐ ยงคนแปลกหนาตายเรวเทาไร นกลงทนยงไดกำาไร

มากเทานน15

เราใชชวตอยในยคทเงนซอไดเกอบทกอยาง ตลอดระยะเวลา

สามทศวรรษทผานมา ตลาดและคณคาของตลาดไดครอบงำาชวตของเรา

อยางไมเคยเปนมากอน เราไมไดมาถงจดนดวยการตดสนใจของตนเอง

มนแทบจะโถมทบเราจนไรทางเลอก

หลงสงครามเยนสนสด ตลาดและวธคดแบบตลาดกไดรบอภสทธ

ไรเทยมทาน ซงกเขาใจได ไมมกลไกจดการการผลตและกระจายสนคา

อนใดอกแลวทประสบความสำาเรจในการสรางความมงคงและความเจรญ

รงเรองไดเทากบกลไกตลาด แตแลวระหวางทประเทศตางๆ ทวโลกทยอย

อาแขนรบกลไกตลาดในการจดการเศรษฐกจ ปรากฏการณอนกกำาลง

เกดขนค กน คานยมของตลาดมบทบาทสงขนเรอยๆ ในชวตสงคม

เศรษฐศาสตรกลายเปนวชาแหงอำานาจ

Michael Sandel 17

วนนตรรกะของการซอและการขายไมจำากดอย เพยงสนคาท

จบตองไดอกตอไป แตครอบงำาชวตทงชวตมากขนเรอยๆ ถงเวลาแลวทจะ

ถามวา เราอยากใชชวตแบบนหรอไม

ยคแหงลทธตลาดเหนอทกสง

ชวงเวลาหลายปกอนเกดวกฤตการเงนป 2008 คอยคแหง

ศรทธาอนแรงกลาตอตลาดและการผอนปรนกฎเกณฑ คอยคทตลาด

อยเหนอทกสง (market triumphalism) ยคนเปดฉากตอนตนทศวรรษ 1980

เมอ โรนลด เรแกน (Ronald Reagan) กบ มารกาเรต แทตเชอร (Margaret

Thatcher) ประกาศความเชอของเขาและเธอวา ตลาดคอกญแจสความ

เจรญและเสรภาพ มใชรฐบาล กระแสนดำาเนนตอไปในทศวรรษ 1990

ดวยแนวคดเสรนยมทเปนมตรกบตลาดของ บล คลนตน (Bill Clinton) กบ

โทน แบลร (Tony Blair) พวกเขาผอนกระแสใหเบาลง แตตอกยำาศรทธาวา

ตลาดคอวธหลกในการบรรลประโยชนสาธารณะ

วนนศรทธานนกำาลงเปนทกงขา ยคทตลาดอย เหนอทกสง

ไดจบสนลงแลว วกฤตการเงนไมเพยงทำาใหคนของใจวาตลาดสามารถ

จดสรรความเสยงไดอยางมประสทธภาพจรงหรอ แตยงจดชนวนความรสก

ทแพรหลายวา ตลาดไดตดขาดจากศลธรรม และเราตองหาทางเชอมมน

เขากบศลธรรมใหไดดงเชนในอดต แตกไมชดเจนวาการเชอมนน

หมายความวาอะไร และเราควรทำาอะไร

บางคนบอกวา ความลมเหลวทางศลธรรมทอย ใจกลางลทธ

ตลาดเหนอทกสง คอความโลภซงทำาใหคนเสยงอยางไรความรบผดชอบ

มมมองนบอกวาทางออกคอการควบคมความโลภ ยนกรานใหนายธนาคาร

และผ บรหารภาคการเงนซอสตยสจรตและรบผดชอบมากกวาเดม

เรยกรองใหรฐบงคบใชกฎเกณฑกำากบดแลทสมเหตสมผล เพอปองกน

ไมใหวกฤตแบบนเกดขนอก

18 What Money Can’t Buy

การมองแบบนนอยางดทสดกเปนการวนจฉยเพยงสวนเดยว

จรงอยทความโลภมบทบาทตอวกฤตการเงน แตเดมพนใหญกวานนมาก

การเปลยนแปลงทชชะตาเราทสดในชวงสามทศวรรษทผานมา หาใชการ

เพมขนของความโลภ หากเปนการขยายตวของตลาดและคณคาของตลาด

เขาไปในมตของชวตซงไมใชกงการอะไรของมน

เราตองทำามากกวาการประณามความโลภถาจะรบมอกบ

สถานการณน เราตองคดใหมวาตลาดควรมบทบาทอะไรในสงคมของเรา

เราตองมววาทะสาธารณะวาการคมตลาดใหอยในททางของมนหมายความ

วาอะไร และการจะมววาทะนได แปลวาเราตองคดเรองขดจำากดทาง

ศลธรรมของตลาดอยางถถวน เราตองถามวามอะไรบางหรอไมทไมควร

ซอไดดวยเงน

การขยายตวของตลาดและวธคดทเอาตลาดเปนศนยกลางเขาไป

ในมตตางๆ ของชวต ซงในอดตเคยถกกำากบดวยปทสถาน (norms) นอก

ตลาดนน คอการพฒนาทสำาคญทสดเรองหนงในยคของเรา

ลองดความแพรหลายของโรงเรยน โรงพยาบาล และเรอนจำา

ทแสวงกำาไร การโยกยายการทำาสงครามใหไปเปนความรบผดชอบของ

บรษทกองกำาลงรบจางเอกชน (ในอรกและอฟกานสถาน ทหารรบจาง

เอกชนมจำานวนมากกวาทหารในกองทพอเมรกน16)

ลองดการเตบโตของบรษทรกษาความปลอดภยทเขามาบดบง

รศมของกองกำาลงตำารวจแหงชาต โดยเฉพาะในสหรฐอเมรกาและ

สหราชอาณาจกร ซงเจาหนาทรกษาความปลอดภยเอกชนมจำานวน

มากกวาตำารวจรวมสองเทา17

หรอลองดการตลาดเชงรกของบรษทยาทขายยาใหกบผบรโภค

ในประเทศรำารวย (ถาคณเคยดโฆษณาโทรทศนคนรายการขาวภาคคำา

ในสหรฐอเมรกา กไมผดทคณจะหลงคดวา วกฤตการแพทยทรนแรงทสด

ในโลกคอโรคหยอนสมรรถภาพทางเพศซงกำาลงระบาดอยางรนแรง ไมใช

โรคมาลาเรย โรคตาบอดจากพยาธฟลาเรย หรอโรคเหงาหลบ)

Michael Sandel 19

ลองดโฆษณาเชงพาณชยทบกเขาไปในโรงเรยนรฐ การขาย

“สทธการตงชอ” สวนสาธารณะและสาธารณสมบต การขายไขและอสจ

“ดไซเนอร” สำาหรบผสมเทยม การจางแมอ มบญในโลกกำาลงพฒนา

การซอและขายสทธกอมลพษของบรรษทและประเทศ และระบบการ

ระดมทนของนกการเมองในฤดเลอกตง ซงจวนเจยนจะยอมใหซอขาย

การเลอกตงอยรอมรอ

การใชตลาดจดสรรสขภาพ การศกษา ความปลอดภยสาธารณะ

ความมนคงของชาต ความยตธรรมทางอาญา การพทกษสงแวดลอม

สนทนาการ การสบพนธ และสนคาสาธารณะอนๆ สวนใหญเปนสงทเรา

ไมเคยไดยนเลยเมอสามสบปกอน แตวนนเรากลบมองเปนเรองธรรมดา

ทกอยางซอได

ทำาไมเราตองกงวลวากำาลงเคลอนเขาสสงคมททกอยางซอได?

มสองเหตผลครบ เหตผลแรกเกยวกบความเทาเทยม เหตผล

ทสองเกยวกบคอรรปชน (ผ เขยนใช “คอรรปชน” ในความหมาย

“ความเสอม” ตลอดหนงสอเลมน – ผแปล) ลองดเรองความเทาเทยมกอน

ในสงคมททกอยางซอได ชวตของคนเบยนอยหอยนอยจะลำาบาก

ยากแคนมากขน ยงเงนซออะไรๆ ไดมากเทาไร ความมงคง (หรอไมมงคง)

กยงทวความสำาคญมากขน

ถ าหากข อได เปรยบเพยงอย างเดยวของความม งค งคอ

ความสามารถในการซอเรอยอชต รถสปอรต และสถานทพกผอนหรๆ

ความเหลอมลำาทางรายไดและความมงคงกจะไมสลกสำาคญอะไรมากนก

แตเมอเงนซอสงตางๆ ไดมากขนเรอยๆ เชน อทธพลทางการเมอง บรการ

ทางการแพทยชนเลศ บานในถนปลอดภยแทนบานในถนอาชญากรรม

การไดไปเรยนในโรงเรยนชนนำาแทนโรงเรยนคณภาพตำา ในสถานการณเชน

น ความสำาคญของการกระจายรายไดและความมงคงไดขยายใหญขนเรอยๆ

เมอสงดๆ ในชวตทงหมดซอขายได การมเงนกกำาหนดทกอยางในโลก

20 What Money Can’t Buy

ปรากฏการณนไดอธบายวา เหตใดทในไมกทศวรรษทผานมา

จงเปนชวงเวลาทครอบครวยากจนกบครอบครวชนชนกลางประสบ

ความลำาบากเปนพเศษ ชองวางระหวางคนรวยกบคนจนไมเพยงถางกวาง

ขน แตการแปลงทกอยางเปนสนคายงทำาใหความเหลอมลำาเจบปวดรนแรง

กวาเดม เพราะทำาใหเงนสำาคญมากขน

เหตผลทสองทเราควรลงเลวาจะยอมใหทกสงแปะปายราคา

หรอไมนน อธบายยากกวาขอแรก มนไมใชเรองของความเทาเทยม

และความเปนธรรม แตเปนเรองของแนวโนมทจะเกดการบอนทำาลาย

โดยตลาด การแปะปายราคาใหกบสงดๆ ในชวต ทำาใหสงเหลานน

เสอมทรามได เพราะตลาดไมเพยงจดสรรสนคาตางๆ แตยงแสดงออกและ

สงเสรมทศนคตบางประการตอสนคาทเปลยนมอกน การจายเงนจางเดก

ใหอ านหนงสออาจทำาใหเดกอานหนงสอมากขน แตขณะเดยวกน

กสอนใหเดกมองวาการอานเปนงาน แทนทจะเปนบอเกดความพงพอใจ

จากภายใน การขายทนงนกศกษาปหนงใหกบคนทเสนอราคาสงสด

อาจทำาใหมหาวทยาลยมรายไดมากขน แตกบอนเซาะความสตยซอ

ของมหาวทยาลยและคณคาทปรญญาไดมอบให การจางทหารรบจาง

จากตางแดนมารบในสงครามของเรา อาจทำาใหพลเมองของเราไมลมตาย

แตทำาใหการเปนพลเมองเสอมความหมาย

นกเศรษฐศาสตรมกจะคดเอาเองวาตลาดนนไรชวต ไมสงผลใดๆ

ตอสนคาทมนแลกเปลยน แตนนเปนความคดทผด ตลาดทงรองรอย

ของมนเอาไว บางครงคณคาของตลาดกเบยดขบ คณคานอกตลาด

ทควรคาแกการใสใจ

แนนอน คนเราเหนไมตรงกนวาคณคาใดบางทควรคาแกการ

ใสใจ และทำาไมเราถงควรใสใจ ฉะนนกอนจะตดสนใจวาเงนควรซออะไรได

และไมได เราตองตดสนใจกอนวาคณคาใดบางทควรเปนตวกำากบมตตางๆ

ของชวตสงคมและชวตพลเมอง หนงสอเลมนวาดวยการคดเรองนอยาง

ถถวน

Michael Sandel 21

ตวอยางคำาตอบทผมหวงวาหนงสอเลมนจะมอบใหคอ เมอเรา

ตดสนใจวาของบางอยางควรซอขายกนได เรากตดสนโดยนยวาจะมองมน

เปนสนคา เปนเครองมอแหงการทำากำาไรและใชสอย แตการใหคณคาแบบน

ไมเหมาะสมกบของทกชนด18 ตวอยางทเหนชดทสดคอมนษย การคาทาส

นนนารงเกยจเดยดฉนทเพราะปฏบตตอมนษยราวกบเปนสนคาใหซอขาย

ไดในการประมล การปฏบตเชนนไมใหคณคาแกมนษยในทางทเหมาะสม

วาเปนคนทมศกดศรและควรคาแกการนบถอ ไมใชเครองมอทำากำาไรหรอ

สงของเพอการใชสอย

สงอนและธรรมเนยมปฏบตอนทเราใหคณคากเชนเดยวกน

เราไมยอมใหเดกๆ เปนสงทซอขายกนในตลาด ตอใหผ ซอไมกระทำา

ทารณกรรมตอเดกทซอไป การมตลาดคาเดกกจะแสดงและสงเสรมวธ

ตคาพวกเขาทผด เราไมควรมองเดกเปนสนคาอปโภคบรโภค หากเปนผ

ทควรคาแกความรกและการดแลเอาใจใส หรอลองนกถงสทธและหนาท

ของพลเมอง ถาหากคณถกสงใหไปทำาหนาทลกขน คณไมอาจจางวาน

คนอนไปทำาแทนได นอกจากน เรายงไมยอมใหพลเมองขายเสยงของตนเอง

ตอใหคนอนอยากซอเสยงของพวกเขากตาม ทำาไมถงเปนเชนนนละ?

กเพราะเราเชอวาหนาทพลเมองไมใชทรพยสนเอกชน หากเปนความ

รบผดชอบตอสาธารณะ การโยกยายไปใหคนอนทำาแทนเทากบลดคณคา

ของมน และใหคามนในทางทผด

ตวอยางเหลานแสดงใหเหนประเดนทกวางกวา นนคอ สงดๆ

บางสงในชวตจะถกบดเบอนหรอลดทอนคณคาถาถกแปลงเปนสนคา

ฉะนนการตดสนใจวาเรองไหนเปนกงการของตลาด เรองไหนเราควรกนมน

ออกไปใหหาง จงหมายความวา เราตองตดสนใจวาจะใหคณคากบสงตางๆ

อยางไร ไมวาจะเปนสขภาพ การศกษา ชวตครอบครว ธรรมชาต ศลปะ

หนาทพลเมอง และอนๆ เหลานเปนคำาถามทางศลธรรมและการเมอง

ไมใชคำาถามทางเศรษฐศาสตรเพยงอยางเดยว ถาจะคลคลายประเดนได

เราตองถกเถยงไปทละประเดนวาสงเหลานมความหมายอะไรในทาง

ศลธรรม และอะไรคอวธตคาทเหมาะสม

22 What Money Can’t Buy

นคอการถกเถยงทเราไมเคยมในยคแหงตลาดเหนอทกสง ผลลพธ

ทเกดขนโดยทเราไมร ตวและไมเคยตดสนใจทำาคอ เราเปลยนจากการ

ม เศรษฐกจระบบตลาด (market economy) ไปสการ เปน สงคมตลาด

(market society)

ความแตกตางคออยางนครบ เศรษฐกจระบบตลาดคอเครองมอ

สำาหรบการจดการกจกรรมตางๆ ทสรางผลผลต มนเปนเครองมอทมคา

และมประสทธผล ขณะทสงคมตลาดคอวถชวตทคณคาของตลาดซมลก

เขาไปในกจกรรมมนษยทกมต มนคอพนทซงความสมพนธทางสงคม

ถกประกอบสรางขนใหมในรปลกษณของตลาด

การถกเถยงทใหญทสดซงหายไปจากการเมองรวมสมย คอการ

ถกเถยงเรองบทบาทและขอบเขตของตลาด เราอยากมเศรษฐกจระบบ

ตลาดหรอสงคมตลาด? ตลาดควรมบทบาทอยางไรในชวตสาธารณะ

และความสมพนธสวนตว? เราจะตดสนใจไดอยางไรวาอะไรบางทควร

ซอขายได? อะไรควรถกกำากบโดยคณคานอกตลาด? อำานาจของเงนตรา

ควรสนสดลงทใด?

ทงหมดนนคอคำาถามทหนงสอเลมนพยายามตอบ ในเมอมนแตะ

วสยทศนซงเปนทถกเถยงกนในเรองสงคมทดกบชวตทด ผมจงไมอาจ

สญญาวาจะมคำาตอบสดทาย แตอยางนอยกหวงวาจะกระตนใหเกดววาทะ

สาธารณะในประเดนเหลาน และใหกรอบปรชญาสำาหรบใชขบมนใหแตก

คดใหมเรองบทบาทของตลาด

ตอใหคณเหนดวยวาเราตองรบมอกบคำาถามใหญๆ วาดวย

ศลธรรมของตลาด คณกอาจยงสงสยวาวาทกรรมสาธารณะของเราจะรบมอ

กบงานนไดหรอ ขอกงวลนชอบธรรมครบ ความพยายามใดๆ กตามทจะ

คดใหมเรองบทบาทและขอบเขตของตลาด ควรเรมตนทการยอมรบวาม

อปสรรคอนหนกหนาสาหสสองประการดวยกน

อปสรรคแรกคออทธพลและอภสทธของวธคดแบบตลาด

ซงยงคงมอย แมเวลานจะอยในควนหลงหลงจากความลมเหลวครงใหญ

ทสดของตลาดในรอบแปดสบปทผานมา อปสรรคทสองคอความคบแคน

และกลวงเปลาของววาทะสาธารณะของเรา สถานการณทงสองนใชวาจะ

ไมเกยวของกนอยางสนเชง

อปสรรคประการแรกนนนาฉงน ตอนทวกฤตการเงนป 2008

เกดขนใหมๆ วกฤตดงกลาวถกมองอยางแพรหลายวาเปนคำาพพากษา

ทางศลธรรม สงคมทกคายอดมการณทางการเมองไดโอบอ มตลาด

อยางไรซงวจารณญาณตลอดระยะเวลาสามทศวรรษ การซวนเซจวน

ลมสลายของสถาบนการเงนอเมรกนซงครงหนงเคยยงยงไรเทยมทาน

ตลอดจนความจำาเปนทรฐตองเขามาอมภาคการเงนดวยเงนของผเสย

ภาษ ดนาจะกระตนใหสงคมทบทวนเรองตลาดเปนแมนมน แมแต อลน

กรนสแปน (Alan Greenspan) ผซงเคยดำารงสถานะบาทหลวงแหงลทธ

ตลาดเหนอทกสงสมยเปนประธานธนาคารกลาง กยงยอมรบวา “รสก

เหลอเชอแทบชอก” เมอพบวาความเชอมนของเขาในพลงของตลาดเสร

ทจะแกไขตวเองนน กลบกลายเปนความเขาใจผด19 หนาปก ดอโคโนมสต

นตยสารสญชาตองกฤษ กองเชยร ของตลาดเสร แสดงภาพตำารา

เศรษฐศาสตรหลอมละลายกลายเปนวนภายใตพาดหว “เศรษฐศาสตร

ไปผดทางอยางไร”20

ยคแหงลทธตลาดเหนอทกสงไดพบกบจดจบในหวงหายนะ

แนนอนวาไดเวลาแหงการชำาระสะสางทางศลธรรมแลว อนหมายถงฤด

แหงการคดใหม เลกเมามายในศรทธาตอตลาด แตการเปลยนแปลงน

กยงไมไดเกดขนจรง

ความลมเหลวอยางมโหฬารของตลาดการเงนมไดบนทอนศรทธา

ในตลาดโดยรวมแตอยางใด ทจรงวกฤตการเงนทำาใหรฐเสยความนาเชอถอ

มากกวาธนาคาร ในป 2011 ผลการสำารวจความคดเหนพบวา ประชาชน

ชาวอเมรกนประณามรฐบาลกลางมากกวาสถาบนการเงนอเมรกน

24 What Money Can’t Buy

มองวารฐบาลกลางเปนตนเหตของปญหาเศรษฐกจทประเทศกำาลงเผชญ –

ในอตราสวนมากกวาสองตอหนงเทา21

วกฤตการเงนผลกไสใหสหรฐอเมรกาและเศรษฐกจโลกสวนใหญ

เขาสภาวะถดถอยทางเศรษฐกจครงรนแรงทสดตงแตเกดเศรษฐกจถดถอย

รนแรงครงใหญ (Great Depression ในทศวรรษ 1930 – ผแปล) และ

สงผลใหผคนจำานวนหลายลานตองตกงาน แตแลวมนกไมไดฉดใหคน

คดใหมเรองตลาดในระดบรากฐาน ผลพวงทางการเมองทโดดเดนทสด

ในสหรฐอเมรกาจากวกฤตนกลบกลายเปนกระแสมาแรงของขบวนการ

ทปารต (Tea Party) ความเปนปฏปกษตอรฐและการอาแขนอมตลาดเสร

ของพวกเขาคงทำาใหโรนลด เรแกน (อดตประธานาธบดอเมรกนในทศวรรษ

1980 ยคทลทธตลาดเหนอทกสงมอทธพลถงขดสด – ผแปล) เขนอาย

ชดซายไปเลย ในฤดใบไมรวงป 2011 ขบวนการ “ยดภาคการเงน” (Occupy

Wall Street) กอหวอดประทวงในหลายเมองทวทงสหรฐอเมรกาและ

ทวโลก เปาของการประทวงเหลานอยทธนาคารขนาดใหญและอำานาจ

ของภาคธรกจ รวมถงความเหลอมลำาทางรายไดและความมงคงทถางกวาง

กวาเดม ถงแมจะมอดมการณทแตกตางกน นกกจกรรมของทปารตและ

ขบวนการยดภาคการเงนตางกเปนกระบอกเสยงใหกบความโกรธแคน

ทประชาชนมตอรฐซงเอาภาษไปอมภาคการเงนใหรอดจากวกฤต22

ถงแมจะมเสยงประทวงเหลาน ววาทะทจรงจงเกยวกบบทบาทและ

ขอบเขตของตลาดกยงแทบไรทยนในชวตการเมองของเรา นกการเมอง

ทงเดโมแครตและรพบลกนยงคงทมเถยงกนเรองภาษ การใชจายของรฐ

และงบประมาณขาดดลเชนทท มเถยงกนตลอดมา เพยงแตตอนน

แบงฝกแบงฝายกนมากกวาเดม และมความสามารถนอยนดในการสราง

แรงบนดาลใจหรอหวานลอม ความรสกสนหวงตอการเมองดงลกลง

กวาเดมในขณะทพลเมองรสกอดอดใจกบระบบการเมองทไมอาจบรรล

ประโยชนสาธารณะ หรอรบมอกบคำาถามตางๆ ทสำาคญทสด

สภาวะอนเลวรายในการกำาหนดวาทกรรมสาธารณะ คออปสรรค

ประการทสองในการถกเถยงถงขดจำากดทางศลธรรมของตลาด ในหวง

Michael Sandel 25

ยามทการถกเถยงทางการเมองสวนใหญมแตการแขงตะโกนดากนทาง

เคเบลทว การเชอดเฉอนดวยคำาพดทางวทย และการสาดอดมการณใสกน

ในทประชมสภา กยากทเราจะมววาทะสาธารณะทมเหตมผลวาดวยคำาถาม

ทางศลธรรมซงเปนประเดนรอน ตงแตวธใหคณคาทถกตองกบการสบพนธ

เยาวชน การศกษา สขภาพ สงแวดลอม ความเปนพลเมอง และสงอนๆ

ทเราปรารถนา แตผมเชอวาการถกเถยงนนเปนไปได และมนจะฟนชวต

สาธารณะของเราใหกลบขนมามชวตชวาอกครง

บางคนมองวาการเมองทเตมไปดวยความอาฆาตพยาบาทของ

เรานน มความเชอมนทางศลธรรมมากเกนไป คนจำานวนมากเกนไป

เชออยางหนกแนนเกนไปและแขงกราวเกนไป จนพยายามยดเยยด

ความเชอของพวกเขาใหกบคนอน ผมคดวาการมองแบบนทำาใหอาน

สถานการณของเราผด ปญหาของการเมองเราคอมการถกเถยงทาง

ศลธรรมนอยเกนไป ไมใชมากเกนไป การเมองของเรารอนแรงเกนขด

เพราะสวนใหญมนกลวงเปลา ไรซงเนอหาทางศลธรรมและจตวญญาณ

มนไมรบมอกบคำาถามใหญๆ ทคาใจคน

ความกลวงเปลาทางศลธรรมของการเมองรวมสมยมบอเกด

อยหลายบอ บอเกดหนงคอความพยายามทจะลบลางแนวคดเรอง “ชวต

ทด” ออกจากวาทกรรมสาธารณะ เราพยายามหลกเลยงการทะเลาะ

เบาะแวงระหวางนกายหรอสำานกตางๆ โดยมกยนกรานใหคนละทงความเชอ

สวนตวทางศลธรรมและจตวญญาณเวลาเขาสพนทสาธารณะ แตถงแม

ความลงเลทจะยอมรบขอถกเถยงวาดวยชวตทดเขาสวงการเมองจะม

เจตนาด มนกเปดทางใหลทธตลาดเหนอทกสงและการใชเหตผลแบบตลาด

ครอบงำาความคดคนตอไป

ในแงหนง การใชเหตผลแบบตลาดยงทำาใหชวตสาธารณะของเรา

สนไรการถกเถยงทางศลธรรมดวย เสนหสวนหนงของตลาดมาจากการ

ทมนไมตดสนวารสนยมทตอบสนองนนดหรอเลว ตลาดไมถามวาวธตคา

สนคาบางวธดกวาหรอสงสงกวาวธอนหรอไม ถาหากมคนยนดจายเงน

ซอบรการทางเซกซหรอซอไต และมผบรรลนตภาวะยนดขาย คำาถามเดยว

26 What Money Can’t Buy

ทนกเศรษฐศาสตรถามคอ “เทาไหร” ตลาดไมตำาหนตเตยนหรอ

เตอนใคร ไมแยกแยะระหวางรสนยมสงสงกบรสนยมสามานย คนซอกบ

คนขายตางตดสนใจเองวาจะใหมลคาเทาไรกบสงทกำาลงเปลยนมอ

จดยนทไมตดสนใดๆ ในเรองคณคา คอหวใจของการใชเหตผล

แบบตลาด และเปนเหตผลหลกทมนไดรบความนยมชมชอบ แตการท

เราลงเลไมอยากรบมอกบประเดนทางศลธรรมและจตวญญาณ พรอมกบ

การทเราโอบอมตลาดนนมตนทนทสงมาก มนดดพลงศลธรรมและความ

เปนพลเรอนออกจากวาทกรรมสาธารณะจนสญสน สงผลใหการเมอง

กลายเปนเรองเทคนคและการจดการซงกระทบกบสงคมหลายแหง

ทกวนน

การถกเถยงเรองขดจำากดทางศลธรรมของตลาดจะชวยใหเรา

สามารถตดสนใจรวมกนทงสงคมวา เรองใดบางทตลาดควรรบใชประโยชน

สาธารณะ และเรองใดบางทไมควรใชตลาด การถกเถยงนจะทำาใหการเมอง

ของเรากลบมามชวตชวาอกครง ดวยการเชอเชญแนวคดชวตทดเขาส

พนทสาธารณะ ถาไมทำาอยางนนแลวการถกเถยงจะเดนตอไปไดอยางไร?

ถาหากคณเหนดวยวาการซอหรอขายบางสงไดบดเบอนหรอบนทอนมน

คณกตองเชอวามวธตคาบางวธทเหมาะสมกวาวธอน ไมมเหตผลทจะ

พดวากจกรรมบางอยางถกบดเบอน – สมมตวาเปนการเลยงดบตร หรอ

การเปนพลเมอง ตราบใดทคณไมคดวามวธเปนผปกครองหรอพลเมอง

บางวธทดกวาวธอน

การตดสนทางศลธรรมทำานองนอยภายใตขดจำากดบางประการ

ของตลาดทเรายงมองเหนได เราไมยอมใหพอแมขายบตรของตวเอง

หรอยอมใหพลเมองขายเสยง เหตผลประการหนงทเราไมยอม ถาพดกน

ตรงๆ คอเปนเรองของความรสก เราเชอวาการขายสงเหลานเทากบตคา

มนในทางทผด และปลกฝงทศนคตแยๆ ใหกบคน

การจะพจารณาขดจำากดทางศลธรรมของตลาดอยางถถวน ทำาให

เราหลกเลยงคำาถามเหลานไมไดเลย มนแปลวาเราจะใชเหตผลดวยกน

Michael Sandel 27

ในทสาธารณะ วาเราจะตคาสนคาทางสงคมทเราใหคณคาสงมากอยางไรด

เราไมควรหลงผด คดวาวาทกรรมสาธารณะจะทำาใหเราเหนพองตองกนได

ในทกประเดนรอนแรง ตอใหเปนวาทกรรมทดเลศประเสรฐศรทสดกตาม

แตมนจะทำาใหชวตสาธารณะของเรามสขภาพดกวาเดม และทำาใหเรา

ตระหนกมากขนถงราคาของการใชชวตในสงคมททกอยางซอได

เวลาทเราคดถงศลธรรมของตลาด แวบแรกเราจะนกถงธนาคาร

ในภาคการเงนและความประพฤตทบาบนของสถาบนเหลาน และนกถง

กองทนเกงกำาไรระยะสน (hedge fund) การใชเงนภาษอมภาคการเงน และ

การปฏรปกฎเกณฑกำากบดแล แตความทาทายทางศลธรรมและการเมอง

ทเราเผชญหนาในวนนแพรหลายและเปนโลกยวสยกวานน – เราจะตอง

คดใหมเรองบทบาทและขอบเขตของตลาดในธรรมเนยมปฏบตทางสงคม

ความสมพนธระหวางมนษย และชวตประจำาวน