پلوراليسم اندازهاى چشم و تكثر درباره : واقعياتى . اندونزى6 ، دي��نى ص��ور اقس��ام و ان��واع به تك��ثر كه است آن فصل اين اص��لى ف��رض پلوراليسم كه ح��الى در ، مىش��ود مربوط جمعيتى تنوع اشكال ديگر و قومى

را واقعيت آن مىتواند كه است فرآين��دها و نه��اد نگرشها، ارزشها، از نظامى كن��د. تب��ديل اقتص��ادى توس��عه و سياسى ثب��ات ، اجتم�اعى پايدار انسجام به

و پاي��دار خصيصه يك خ��ود تك��ثر پدي��ده كه است آن ف��رض، اين از بخشى ص��ور و اش��كال در زم��ان گ��ذر در كه اس��ت، انس��انى جوامع تم��ام دائمى

امر يك تك��ثر ديگ��ر، عب��ارت اس��ت. به ش��ده ظ��اهر جوامع اين در گون��اگون نظ��ام و گ��يرى جهت يا اي��دئولوژى يك پلوراليسم و ، است تج��ربى و واقعى و پاي��دار گفتگوه��اى و مىپ��ذيرد مثبت ارزشى عن��وان به را امر اين كه است

بخواهد كه اين ب��دون ، مىكند تس��هيل اختالفها تنوع خالل در را يافتن سازش ب�ردارد. ب�راى مي��ان از هميشه ب�راى را آنها تمام يا يكى باشد داشته توقع يا

جامعه هر در پاي��دار خصيصه يك اعتقاد يا دين مساله در تفاوت وجود نمونه، پ��ذيرش بر مبت��نى كه است نظامى يا گيرى جهت يك پلوراليسم و است، اى و دي���نى مختلف گروهه���اى روابط به س���ازماندهى در تج���ربى واقعيت اين

يا دين يك به آنها تب��ديل و ت��ركيب دنب��ال به كه اين ج��اى به اس��ت، اعتق��ادى از مىتوانند كه هس���تند انس���انها هم���واره باش���د. اين آنها از هيچيك ح���ذف

گروهه��اى مي��ان س��ازگارى و گفتگو به و كنند حم��ايت پلوراليسم اي��دئولوژى عامل حي��اتى نقش بر من پيشين تاكيد يادآورى بپردازند. با معتقدان مختلف آن با و ايجاد را خود تفاوتهاى مىتوانند كه هستند انسانها اين همواره بشرى، بخش��ند. بن��ابراين، تحقق را معتبرى و پايدار پلوراليسم نتيجه ، در كنند تعامل تحقق يا ، خ��ويش تفاوته��اى برسر گفتگو و پ��ذيرش از انس��انها است ممكن

هر كه آنجا نيس��ت. از آن خاتمه و ك��ار نه��ايت اين اما درمانن��د، پلوراليسم هم��واره مس��اله لذا ، است آينده در موفقيت براى جديدى امكان ، شكستى

به مرب��وط پاي��دار واقعي��ات از انتق��ال ب��راى اف��راد بپرسيم كه باشد اين بايددهند. انجام مىتوانند كار ى چه پايدار پلوراليسم به تفاوتها

اين كه معن��ايى هر به ، ام�روزى جوامع ت�رين متك�ثر از يكى احتماال اندونزى تك��ثر و جغرافي��ايى م��وقعيت اس��ت. درواقع دهيم، قرار نظر مد را اصطالح

"دولت-ملت" اص��طالح به الگ��وى ايج��اد امكان براى احتماال جزيره شبه اين اين ش��د، عن��وان پيش��تر كه نم��ود. همانگونه خواهد ايجاد اساسى چالشهاى

مص��نوعى همگ�ونى يك اعم��ال معن��اى به اغلب زي��را است ساز مساله الگو ت��رجيح مبت��نى معم��وال كه مىش��ود گرفته آرم��انى وحدت يك به رسيدن براى

يك تحت مىتواند مساله است. اين مردم بر مسلط گروه يا نخبگان حكومت ، پلوراليسم قميص در حتى و بيافتد، اتفاق دينى يا سكوالر اصطالح به دولت

كش��ور يك ان��دونزى كه مفه��وم اس��ت. اين فصل اين اساسى مس��اله كه حكومت از استقالل براى كه رهبرانى توسط و1920 دهه در است همگون

به ق��ريب كه ادعا اين با "اخ��تراع" ش��د، مىكردند تالش آلم��ان اس��تعمارى ش��وند. تب��ديل متاليم و "ملت" واحد يك به و يافته اتح��اد جزي��ره17000 گروههاى هستند( به سكنه از عارى هنوز جزاير )بقيه جزيره3000 ساكنان به و مىكنند صحبت گوناگونى زبانهاى به دارند، تعلق محتلفى نژادى و قومى

1

ط��ور به ص��رفا ما اينجا در دارند. اما تعلق متنوعى بسيار دينى سنن و اديان نظام يك عنوان به دينى پلوراليسم با آن رابطه و دينى تكثر واقعيت با خاص

داريم. سروكار اسالمى، ديدگاه از ، نهادينه و هنجارى عوامل و ها ريشه و ان�دونزى به اس��الم ورود م�ورد در بس�يارى ه�اى نظريه عربس��تان از دارد: آيا وج��ود آن در شدن اسالمى گوناگون فرآيندهاى متعدد

ب�دينجا تص��وف ارب��اب يا دينى واعظان توسط هند، طريق از يا آمده شمالىAzra است رسيده 2004, مواضع اينج��ا، در ما محدود هدف راستاى . در(2-19

با س��طحى و اوليه برخورده��اى كه اين پذيرفتن با مىتوانند مختلف تحقيقاتى طبق اما ش��د، آغ��از هش��تم ق��رن از هند و اي��ران عربس��تان، از مس��لمانانى

بع��دتر بسيار سيستماتيك و پايدار و گسترده شدن اسالمى ، تحقيقات برخىMudzhar)پيداكنند س��ازش هم با ، شد شروع19 يا18 قرن در و 2003, 4-9).

آم��يز مص��الحت ه��اى ش��يوه به ش��دن اسالمى كه ديدگاه اين درمورد ظاهرا زور از كه مس��لمان حكمران��ان از ه��ايى نمونه ح��ال اين با ولى گرفت انجام ، داشت وج��ود مىكردند اس��تفاده اس��الم به اط��رف م��ردم دين تغي��ير ب��راى و زمان آن در اسالم مركزى دنياى مناطق با عميق دارد. روابط وجود توافق

نقش فرآين��دها اين در ن��يز يمن، و حض��رالموت از ب��االخص ، عرب مهاجران فراگ��ير و همگون فرآيند اين ، ماهيت همين سبب به وجود اين اند. با داشته سنن انعطاف و ماهيت مانند شرايط، و زمانى چارچوب مكان، به زيرا نبود،

ن��واحى مث��ال، داش��ت. ب��راى وابس��تگى موج��ود پيش از دي��نى و ف��رهنگى ن�واحى از بيش وط��نى جه�ان زن�دگى الگ��وى و س�احلى ف�رهنگى با ساحلىداشتند. پذيرش حالت شده بندى زمان كشاورزى فرهنگى با داخلى

اف��ول ، شد14 ق��رن در گس��ترده دين تغي��ير به منجر كه ع��واملى مي��ان در ،Majapahit ماجاپ��اهيت مانند ان��دونزى در هن��دو/ب��ودايى قلمروه��اى همزم��ان

حكومته��اى پي��دايش و ط��رف يك ازSunda س��وندا و ،Sriwijaya س��ريويجاياAceh آكه داراس��الم مانند اس��المى Darussalam، ملكه Malaka، دمك Demak، Azra)بودند دخيل ديگر س��وى ازTernate ترناته و ،Cirebon سيربون 2002, 18-

بلكه بط���يى، بس���يار تنها نه فرآيند اين كه پ���ذيرفت مىت���وان . همچ���نين(19 ط��ور به ، الجزاير مجمع مس��لمان واعظ��ان اك��ثريت زي��را ب��ود، نيز همزمان

از اعم��ال و اعتق��ادات با س��ازگارى به تمايل ج��اوه، در صوفى ولى نُه خاص پيامبرگونه ه��اى انحص��ارگرايى به بخواهند كه اين نه داش��تند موج��ود پيش

با كه مىدادند گ��زارش مس��لمان واعظ��ان م��وارد، بس��يار ىاز بزنند. در دست)اند نم��وده ج��ذب را بس��يارى اف��راد اس��الم طبيعى مافوق قدرتهاى بر تاكيد

Azra, 2002, داد، رخ اس��الم دني��اى از ديگ��رى هرج��اى در كه . همانگونه(21 "اص��الح جنبش��هاى اس��المى" موض��وع غير "خرافى عناصر از "تصفيه" دين

كه بيس�تم ق�رن اول نيمه درPadri پ�درى جنبش مانند ب�ود، اندونزى گرا" در س��ال در كه محمديه جنبش اخ��يرا و ب��ود، حنبلى مذهب وهابى كالم از متاثر

.(Mudzhar 2003, 10-14)شد ايجاد1912 قلم��رو مانند ع��واملى چ��نين كه ش��ود عن��وان اينجا در است خ��وب همچ��نين احتم��اال دوردست نق��اط مردم��ان تجارى به اعتماد و متكثر جمعيتت پراكنده، ف��رهنگى ت��اثيرات به نس��بت س��نتى ط��ور به را الجزاير مجمع اين س��اكنان س��ازش مناس��بى نحو به عوامل اين با ب��ود. اس��الم نم��وده پ��ذيرا خ��ارجى كه را نه��ادى عناصر و هنجارها محلى، سنتهاى ابتدا كه طريق اين از پيداكرد

2

پ��ذيرفت. اين باش��ند داش��ته تطابق اسالم اساسى اصول با مىرسيد نظر به نظ��ام ط��ور به و ب��ود مقب��ول نب��وى س��نت عن��وان به سنتى طور به رويكرد،

به ايش��ان گس��ترده اعم��اد طريق از مس��لمانان اوليه نس��لهاى توسط مندى رويك��رد اين مىش��د. كاربست اج��را ش��مالى آفريق��اى و مصر اي��ران، عراق،

ع��ادات آزادانه بتوانند تا ساخت قادر را مسلمان محققان ، اندونزى درمورد هر ع��ادات كه آنجا كنند. از لحاظ خويش هاى جويى چاره و تصميمات در را

"اس���المى" و س���ازگارى ل��ذا مىي���افت، تغي���ير زم���ان ط���ول در اى جامعه و ع��دات كه مىش��ود ب��ود. گفته متغ��ير ن��يز همبس��تگى ت��دريجى فرآين��دهاى

در اس��المى محلى جوامع در اعمال قابل قانونى نظامهاى عنوان به شريعتLukito مىش��دند گرفته نظر 1998, 27-49; Lukito كه است معق��ول . اما(2003

فرهنگى- نهادهاى نيز و مسلمانان، روزمره حيات با اسالم ادغام كنيم فرض تر وسيع گستره يك چارچوب در مىتواند ، سياسى روابط و ايشان اجتماعى

احتم��اال ف��رض ش��ود. اين مش��اهده اس��مى، مس��لمان تا دقيق مسلمان از ، تحقيق بايد است ممكن هرچند ، است ك��افى و ع��ام مقب��ول ما اهداف براى شدن اسالمى پويشهاى در مختلف عوامل اساسى نقش مورد در ترى دقيق

شود. انجام زمان طول در خاص جوامع در ان��دونزى م��ردم مىتوان سختى به خاص، طور به دينى تكثر گرفتن نظر در با درك يك به رسد جه تا بن��دى نمود، طبقه خاص دين يك به معتقدين ذيل در را ح��ال در كشور اين كه اين بر تاكيد دين. لذا آن از يكپارچه و همگون عمل و

داش��ت، نخواهد اى فاي��ده دارد را جه��ان مس��لمان جمعيت بيش��ترين حاضر تعلق اس��المى عمل و فهم از وس��يعى گس��تره به ان��دونزى مس��لمانان زي��را

ديگر نق��اط مس��لمانان از ب��رخى پ��ذيرش م��ورد اصال آنها از برخى كه دارند، را خ��ود م��ردم اك��ثريت كه است درست ن��يز اين حال، عين نيست. در جهان به نس��بت متساهل و متكثر سنتى طور به كه اسالم، از بومى برداشت طبق

دي��دگاه به نس��بت گرايشى مىدانن��د. همچ��نين مس��لمان است، بوده تفاوتها كش��يدن چ��الش به دنبال به كه دارد وجود اسالم به نسبت وهابى تر پيراستهاست. دين مصنوعى همسانى يك ايجاد و متساهل رويكردهاى و اعمال

يك نقش به من فصل اين در كت���اب، اين اس���تداللهاى و ها نظريه منظر از به متك��ثر واقعي��ات اين ب��القوه يا ممكن انتق��ال در درونى اس��المى گفتم��ان

گفتم��ان بر تنها من ديگ��ر، عبارت مىپردازم. به پايدار گرايى كثرت يك سوى اس��ت، ب��يرونى ديگرى و درونى عوامل از مت��اثر كه كش��ور، اين در اس��المى

و زب��انى، ق��ومى، تك��ثر سر بر بحث ب��راى تالشى كه اين بدون مىكنم تمركز يابد تحقق مىتواند چگونه پلوراليسم كه را مساله اين باشم. اما داشته غيره

از خن��ثى ظ��اهر به تحليل ص�رفا كه اين نه ، انگيخت برخ�واهم ش��ود پايدار و كه فع��الى رويك��رد دهم. اين ارائه ان��دونزى در آن مح��دوديتهاى يا ها ناكامى

ب��ودن مطل��وب و عملى م��ورد در هايى دغدغه معرض در قطعا مىدهم ارائه به بايد معن��ايى چه در دارد: ف��رد قرار دولت-ملت الگوى مصنوعى همگونى

چهارچوبى. چه در و باشد، پلوراليسم تحكيم دنبال منظ��ور به صرفا اندونزى درباره آتى بحث قبل، فصول در هند و تركيه مانند

انج��ام شد ارائه پيش��تر كه كلى نظريه با مرتبط ه��اى جنبه س��اختن آش��كار ايم. كرده عمل كامل و فراگير مورد اين در شود ادعا كه اين بدون ، مىشود

مىشوند، تحليل و شده داده تشخيص مرتبط مسائل آن كه اندازه آن تا حتى

3

نظر در ش��د. با نزديك ب��دانها مفي��دى گس��تره يك از ت��وان مى مىكنم گم��ان ذيل ص���ورت به آتى بحث ذهن، در اخطارها س���اير و اخط���ار اين داش���تن مس��ائل از ت��اريخى كلى م��رور يك اول قس��مت اس��ت. دو يافته س��ازمان

ان��دونزى در را دينى تكثر تا مىدهد ارائه شناختى جمعيت نمايى نيز و مرتبط رابطه درب��اره را كن��ونى بحث ب��افت و زمينه پس جنبه دو ده��د. اين نش��ان ميان نيز و قلمروها در بحث آن هاى برمىسازند. جنبه جامعه و دولت اسالم، كن��ونى م��وقعيت ارزيابى به آن در كه گيرى نتيجه از قبل و تر سپس نخبگان

كت�����اب اين در مطروحه كلى چ�����ارچوب يا نظريه با رابطه در ان�����دونزىشد. خواهند مشخص مىپردازيم،حاضر بحث بافت و زمينه الف. پس

آيا كه است اين ما نظر م���ورد اساسى مض���مون كه نم���ود ي���ادآور ى بايد ق��انون عن��وان به را ش��ريعت كه اس��المى دولت يك عن��وان به بايد ان��دونزى

كه بىطرف ذاتا دولتى يا يابد، استقرار مىكند اعمال رسمى سياست و مثبت و فرهنگ طبق بر زن���دگى ب���راى مختلف جوامع در را مس���لمانان حق���وق

اين چ�ارچوب مىنماي�د. در تس�هيل و مىش�مارد مح�ترم خ�ود دينى اعتقادات ه��دف دوم گزينه اما اس��ت، ناپ��ذير توجيه و متاليم غ��ير اول گزينه كت��اب،

و اس��الم رابطه تنظيم عين در دولت و اس��الم ج�دايى عنوان به سكوالريسم ذيل م��رور منظ��ر، اين گ��رفت. از قرار بحث مورد پيشتر كه است، سياست

قانونىش��ريعت اعم��ال سر بر بحث درم��ورد اخ��ير و مق��دم پيش��رفتهاى بر م��رور، اين نم��ود. در خواهد تمركز اس��تعمارى پسا دوران در دولت توسط

دوران و استعمارى پيش دولت توسط شريعت آيا كه نمود نخواهم بحث من به اين بگويم سخن دقيق بخواهيم اگر زيرا نه، يا است شده اعمال استعمار ك��ردم، عن��وان ابت��دا از كه نمىكن��د. هم��انطور پي��دا ارتباط كتاب اين موضوع ب��افتى در اس��المى معاصر جوامع در سياست و دولت اس��الم، مي��ان رابطه نسبت سياسى، نظام و جهانى اقتصاد ادارى، نظام و دولت از متفاوت كامال

مىكند. عمل داشت وجود استعمارى پيش دوران در آنچه به جنبش��هاى تا مىتواند دولت توسط شريعت اعمال سر بر كنونى بحث پيشينه

در نبايد مس��اله اين اما ش��ود، تعقيب ن��وزدهم ق��رن در اس��المى مق��اومت اين مفه��وم ح��تى زيرا شود گرفته درنظر كل يك عنوان به اندونزى با رابطه

در كه شد مت��ذكر بايد نداش��ت. همچ��نين وج��ود1920 دهه تا متحد هس��تى اين نداش��ت. با وج��ود متحد هس��تى يك نيز آلمان استعمارى حكومت دوران

تجربي��ات و جنبش��ها با مس��لمانان ذهن در "ملى" اخ��ير مرحله اين وج��ود، ت��اريخى الگوه��اى آن به س��اخت ق��ادر را اسالمى دولت هواداران كه منطقه اس��ت. مان��ده مرتبط ، كنند حم��ايت خويش كنونى دعاوى از و جسته توسل

كه ان�دونزى س�ازى اسالمى اوليه مراحل زمان از پيوستگى يك معنا، اين در يك اس��تقالل براى تالش و آلمان، استعمار تا شد، مطرح فصل اين در پيشتر

دارد. در وج��ود حاضر زم��ان تا ، اس��تقالل از پيش دوران و متح��د، ان��دونزى از كل يك عن��وان اندونزى به با رابطه در كه زم��انى مس��اله اين ح��ال، عين

كامال اى مساله به شودد مطرح1945 آگوست17 در استقالل اعالم زمان جه��انى و ملى ب��افت ش��ديد تغي��يرات س��بب به اين و مىش��ود تب��ديل متف��ات

ش��ريعت سر بر بحث اس��تقالل از پيش زمينه پس مختصر م��رور اس��ت. اماباشد. مفيد مىتواند

4

ك��رد، پيدا ادامه استقالل از پس ايجاد" تا "لحظه آن نتايج از ناشى منازعات اس��المى دولت اص��طالح به مانند ، اوليه طلب��ان ج��دايى جانبدارانه اص��ول و

جن��وب در مش��ابهى اعم��ال و ،1962 تا1948 از جاوه غرب در دارالساالم 1955 انتخاب���ات از نم���ود. پس ايج���اد راAcehe آكهه وSulawesi سوالوسى

در اس��المگرايان ، مؤسسان مجلس در ،1950 واليتى اساسى قانون تحت از يك هيچ دادن��د. چ��ون ق��رار را ديگرى چالشPancasila پانكاسيال مدل برابر

رياست فرمان با سوكارنو آورند، دست به را آراء دوسوم نتوانستند طرفين كشور و نمود اعالم منحل را مؤسسان مجلس1959 جوالى5 در جمهورى

س��وكارنو كه است ص��حيح بازگردان��د. احتم��اال1945 اساسى ق��انون به را به1945 اساسى قانون زيرا داشت، ديگرى هاى انگيزه كار اين انجام براى

مبهم منصب اين مح�دوديتهاى ب�اره در و بس�يارى مىداد قدرت جمهور رييساما(Mudzhar 2003, 18, note 28)بود مجلس بست بن كه ماند باقى نكته اين .

كه آورد ف��راهم را آويز، دست احتماال فرصت، اين سوكارنو براى مؤسسان دهه سه طول در فقدان نمايد. اين تيره را اندونزى در دموكراسى دورنماى

بس��يار ش��ده" ، ه��دايت "دموكراسى ل��واى تحت ، س��وكارنو ديكت��اتورى بعدشد. تر شديد توسط اس���المى اص���الح پي���دايش نم���ود ذكر بايد اينجا در كه ديگ���رى نكته

سال در هردو اين بود، Hazairinو Hasbi Ash Shiddiqy مانند اندونزيايى محققان 1940 دهه در ان��دونزيايى" را "فقه مفه��وم يافتن��د. ش��يدقى وف��ات1976

كه وىننمودن��د. هم��انطور طرح به توجهى نخبگان زمان آن در اما نمود، آغاز تغي���ير بر ، مى���داد ادامه دهه سه ط���ول در فكر ىخ���ود موضع بسط به وى

اس��المى جامعه ف��رد به منحصر حصوص��يات كه س��نتى فقه گوناگونيه��اى اندونز ىكه فقه به را همه مىنم��ود. او تاميد نمى��آورد خس��اب به ان��دونزى را

خ��اص ارزش��هاى در ريشه اما ، بود شريعت اساسى اصول و منابع بر مبتنى كسى اولين حزي��رين1951 س��ال مىنم��ود. در دع��وت داشت محلى جامعه

خصايص بازتاب كه مذهبى نمود، جديد اسالمى مذهب يك ايجاد قصد كه بود كه اين ج��اى به ب��ود، جامعه نيازه��اى پاس��خگوى و ب��ود ان��دونزى ت��اريخ ويژه

نق���اط اعظم بر كه م���ذهبى ، باشد ش���افع س���نتى ذهب متكى بر ص���رفا داشتند، توافق اندونزيايى عادان بر تاكيد بر عالم، دو بود. اين اندونزى حاكم

ب��ود محلى شرايط طبق بر شافعى مذهب نوسازى دنبال به حزيرين هرچند من��ابعى عن��وان به اس��المى م��ذاهب احك��ام تم��ام از استفاده بر شيدقى اما

بر تايي��دى مىت��وان را موضع دو داشت. اين تاكيد اندونزيايى فقه ايجاد براى ان��دونزى م��ردم مي��ان در آدات و ش��ريعت متقابل وابس��تگى و همزيس��تى

يافت، دولتى بازتاب سياستهاى در آنها اساسى اصول و ها ايده دانست. اين جمه��ورى رياست فرم��ان (،1989) اسالمى دادگاههاى قانون اعالم مانند

به بانك��دارى خ��دمات و اس��المى، ق��وانين گ��ردآورى درب��اره1991 س��الاسالمى. اصطالح

مي��ان گفتگو از اى گونه تسهيل براى تالشها كه مىرسد نظر به كلى، طور به داش��تند تالش اس��الم علماى و بود، حمايت مورد اجماع به شريعت و عادات

همچ��نين دي��دگاه نماين��د. اين تفسير نظام دو اين تلفيق نفع به را شريعت تا سياسى شكست يا م��وفقيت لح��اظ به را نظام دو اين تا داشت آن به تمايل

Lukito)ارزيابى كند 2003; Lukito اما(1998 اين در سياسى عوامل نقش .

5

ش��وند اعالم م��ردود ق��انونى غ��ير يا مرتبط غ��ير ام��ور عنوان به نبايد مسايل س��اختى، زير لحاظ به و طريقى به را رابطه اين مىتوانند عواملى چنين زيرا مث��ال دهن��د. ب��راى قرار تاثير تحت نشوند، تصديق آشكارا كه زمان آن حتىUndang-Undang و اس���المى ق���وانين آورى جمع در مىت���وان را اين Peradilan

Agama )UU No. 7, مش�اهده بانكها س�اير و اندونزى بانكى معامالت ،)1989 از ب��ود. ب��رخى ن��وين نظم دوران در شريعت اصول اعمال دنبال به كه نمود

اس��اس را آن و بودند مش��كوك بس��يار فرآيند اين به نس��بت م��الزى م��ردم فعاليتها اين مخ��الف كه كس��انى خ��اص، ط��ور مىدانستند. به جاكارتا منشور

در كه دستورالعملى طبق بر شريعت از دولت حمايت عنوان به را آنها بودند مىديدن��د. ديگ��ران ب��ود ش��ده رد مس��لمين از حم��ايت س��بب به1945 سال بني��ان زي��را دهند ت��نزل اس��اس بى ام��رى عن��وان به را آن تا نمودند تالش

ب��ود اين اساسى مساله بود. اما تغيير قابل غير پانكاسيال اساس بر اندونزىخير. يا است شده چالش دچار بنيان اين ايا كه و جاكارتا منش��ور سر بر مناقشه1998 س��ال در نوين نظم رژيم سقوط با

اجتم��اعى نيروه��اى و جنبش��ها طريق از و مج��ددا دولت در ش��ريعت نقش اس��المى جنبش جري��ان دو حاضر ح��ال در كلى، طور شد. به ظاهر محتلفى

فع�ال نقش از دارد. كس�انى كه وج�ود دولت توسط شريعت اعمال مورد درافکار ازجمله, كنند مى حمايت شريعت اعمال در دولت ترویج نشرو شورای

( اندونزی )اسالمی ,DDII اسالم جهان همبستگی اندونزیایی ,)هیات KISDI)مجلس , (LS) لشکرجهاد, ) FPI ( اسالمی دفاع جبهه(MMI, ) اندونزی مجاهدین

برا نقشى چنين مخالف كه سايرين. كسانى و(HTI) اسالمی التحریر حزباز,هستند دولت ى محمدی جمله علمای دولتى غير سازمانهاى و نهضت

مدینه , (JIL) لیبرال اسالم شبکه مانند اسالمى پارا اما و بنیاد ديگران. س��ال درDPR محلى حودمخت��ار سياس��تهاى توسط كه س��اختارى تغي��يرات

طريق اين از است افزوده موقعيت پيچيدگى به را عناصرى شد آغاز1999 محلى سطح در را شريعت اصول برخى تا ساختند قادر را محلى جوامع كه مركزى ت��وجهى ملى حك��ومت به كه اين ب��دون نماين��د، اج��را اى منطقه يا

جل��وه مشكوك اسالمى دولت مخالفان نظر از ابداعاتى باشند. چنين داشته به منجر مىتواند فعاليتها اين از دولت حم���ايت كه بودند آن نگ���ران مىك���رد، است ممكن نگرانيها اس��ت. اين جاكارتا منش��ور در مشهور مبادى بازگشت

اعم��ال ب��راى اب��داعات اين زي��را برس��ند نظر به آم��يز مبالغه يا زودهنگ��ام دنب��ال به و ش��وند، اجرا پانكاسيال بر مبتنى دولت طريق از بود قرار شريعت

اين به مربوط هاى دغدغه بر عالوه نبود. اما اسالمى دولت سك به آن تبديل اس��المى، پيش��رونده اس��تراتژى پديدآم��دن غلت��ك" درب��اره روى "افت��ادن ب��ود: معن��اى ادعا خ��ود ب��ودن مبهم از ناشى همچ��نين آن محالف��ان ترسهاى

شهروندان تمام براى آن عواقب و چيست، شريعت اعمال و اسالمى دولت در خالصه ط��ور به و ، نم��ودم عن��وان پيش��تر كه هم��انطور چيست؟ اندونزى

ش��ريعت اعم��ال ب��راى تالشى هر كش��يد، خ��واهم بحث به را آن كت��اب اين ش��ريعت درب��اره حاكمان ديدگاههاى اعمال معناى به زيرا است ساز مساله

است. مسلمانان غير و مسلمانان بر طرف��داران ط��رف، يك دارد. از تاكيد موض��وع پيچي��دگى بر تنها مناقشه اين

را آنها بانكدارى اس��المى و خ��انواده اس��المى قوانين ادغام مانند سياستهايى

6

ب��راى مس��ائلى چ��نين تنظيم در دولت وظ��ايف ض��رورى تحقق عن��وان به مىدانن��د. از مىدانن��د، دي��نى اعتق��ادات مسائل را اينها كه كسانى ، مسلمانان

اس��ت: ام��ور قبيل اين مخالف��ان ب��راى اساسى اى مس��اله اين س��وى ديگر، اص��ول ب��رخى از حم��ايت دنبال به كه هايى برنامه از آزادانه دولت كه زمانى

دولت كه نم��ود ادعا مىت��وان چگونه است دول��تى سياست عنوان به شريعت ش��ريعت اص��ول سازمان براى كه آنچه نمىكند؟ حمايت مسلمين يا اسالم از نظ��ام و ض��رورى دولتى دادگاههاى براى بانكدارى يا خانواده قانون مورد در

باش���د: چ���را ديگ���ران اع���تراض م���ورد مىتواند داليل هم���ان به است مند در تنش اين البته كنند؟ اعمال را دينى قانون هيچ اصال بايد دولتى دادگاههاى

در مثال را ن��وين نظم تا مىس��اخت متقاعد را مس��لمانان كه فراين��دى ط��ول ش��ريعت از ع��دول مس��لمانان ب��رخى نظر از كه خ��انواده ه��اى ه��اى برنامه

در بنيان تنها عنوان به پانكاسيال خود قبول واقع در يا بپذيرند مىشد محسوبمىيافت. شدت نوين، نظم زمان

اصل يك طريق از ب���رخى ب���راى دولت اس���اس برابر در اوليه مقاومته���اى اين ش��د. اما خل كل��ه"، الي��ترك كله : "ماالي��درك مى��دارد عنوان كه اسالمى

دولت يك غاي��ات يا اه��داف برخى حداقل كه است الزم يا مىكند فرض اصل ط���ور به كه آي���د. همانگونه دست به پانكاس���يال دولت توسط بايد اس���المى

با نس���لهاى بعد و ايج���اد مرحله اس���المگرايان داد، خ���واهيم ش���رح مختصر خود اهداف كه اين بدون ساختند پانكاسيال اصول و جاكارتا منشور اصالحات

مىكنند تالش اس��المگرايان آن كه است ص��حيح اختماال كنند. درواقع، ترك را باشد س��ازگار آنها م��دل با كه دول��تى به آن تب��ديل ب��راى دولت خ��ود از تا

دارند تالش و اند داده اجام سودان و ايران در كه آنچه همانند كنند، استفادهدهند. انجام نيز مناطق ساير در تا

كه ي���ادآور ىميكنم را مطالعه اين اساسى و اوليه اصل بخش، اين پاي���ان در ط��ور به هم��واره اين اما ، است مس��لمانان به وابس��ته هم��واره ش��ريعت قهريه ق��وه توسط و ب��وده ف��رد اعتق��ادات از ناشى و اس��ت، ب��وده اختي��ارى

طريق از بايد وظيفه اين آيا كه است اين اس��ت. مس��اله نيام��ده پديد دولتى باشد بىطرف دين مورد در بايد دولت يا شود اعمال دولتى قهريه قوه اقتدار

طبق بر زن��دگى ب��راى ش��هروندان تم��ام توان��ايى و حق��وق از بتواند دقيقا تا بى به كن��د. دع��وت محافظت و حمايت خويش عقايد ديگر و دينى اعتقادات

در دي��نى تك��ثر واقعي��ات بر همچ��نين فرامىخوانم آن به من كه دولت طرفى تاكيد است، مشهود ذيل خالصه در كه ، مسلمانان ميان در حتى و ، اندونزى

دارد. الجزاير مجمع در دينى تكثر به مربوط ب. واقعيات

اس��تقرار در دين اما نيس��ت، دي��نى دولت يك امروزه اندونزى كه آن وجود با بر دولت )پانكاس���يال( كه پنجگانه اس���ت. اص���ول داش���ته اىمهم جنبه دولت

متع��ال، خداى يك به : اعتقاد از عبارتند شد ايجاد1945 سال در آن اساس دموكراسى اس��ت، ش��ده بي��ان ان��دونزى وحدا در كه ملىگرايى انسانگرايى،

عن��وان1945 اساسى ( ق��انون1)29 اجتم��اعى. اصل ع��دالت و مشورتى، اصل هرچند باشد." اما واحد خدايى به اعتقاد بر مبتنى بايد "دولت كه مىكند

اس��اس بر را عب��ادت آزادى اف��راد تم��ام ب��راى "دولت كه مىكند ( بيان2)29 به كه دين شش به عمل در دي��نى آزادى اين مىكند" ولى تضمين را خود دين

7

پروتس��تان، كاتولي��ك، : اس��الم، مىش��ود مح��دود هستند مصوب رسمى طورDepartemen Agama Republik Indonesia)كنفسيوس بوديسم، هندوييسم، 1998,

آزادى قطعى غ��ير و مبهم م��وقعيت ه��اى جنبه س��اير و مح��دوديت . اين(105 فصل اين در كه م��ردم دي��نى تك��ثر منظر از خ��اص طور به اندونزى در دينى

است. ساز مساله مىشود مشخص انتش��ار2003 س��ال در ( كهBPS) آم��ار مرك��زى س��ازمان سرشمارى طبق پيروان از ميليون،23 هستند؛ مسلمان اندونزيايى ميليون177 است، يافته

Departemen)مىباش����ند رس����مى ادي����ان Agama Republik Indonesia, http://www.depag.go.id/dt_penduduk.php, viewed 17 April عالوه2005 اين بر (.

از زندگى مىكنند كش��ور بعيد نقاط در كه هايى اندونزيايى آمارى، بندى طبقه كن��ونى رس��مى دين هر از پيش كه مىكنند محلى" تبعيت "ادي��ان اصطالح به

از بعضى در ان��دونزى محلى ادي��ام اس��ت. اين آم��ده منطقه اين به ديگ��رى آرام" اقي��انوس جن��وبى و مرك��زى جزاير "ادي��ان س��اير با مف��اهيم و الگوها

رس��مى ط��ور به افت��اده، دور اف��راد اين ك��ردن يكپارچه دارند. براى اشتراك ذيل در را خاصى مجموعه ان��دونزى دولت مىش��وند، منزوى" خوانده "افراد در را ف��رد9119570 كن��ون تا كه اس��ت، داده ق�رار اجتم�اعى رفاه وزارت

.,Katcenter)مىداند متعلق جوامع اين به كش�������������������������������ور سرتاسرhttp://www.katcenter.info/pemetaan/petanasional php?level=1, 19 April 2005).

اعتقاد در اندونزى محلى اديان ، برمىآيد ذيل خالصه مثالهاى از كه همانگونه رس��مى بن��ديهاى طبقه در اما مش��تركند محلى مش��ابه هنجاره��اى و خ��دا به

آس��ان و واضح بن��دى طبقه برابر در ن��يز ان��دونزيايى نمىگيرن��د. اس��الم قرارمىكند. مقاومت

بومى اديان در اى دهك��ده در عض��و،6000 ح�دود با اى جامه جاوه، غرب درBadui باديو

اص��لى س��اكنان مىكنند ادعا كه مىكنن��د. باديوها زن��دگىBanten ب��انتن اي��الت نيرويى و ناپذير جدايى قدرتى ( باBatara Tunggal) خدا به هستند، غربى جاوه

مردى كه ص��ورت به معم��وال خدا اين دارند، اعتقد است جارى جا همه در كه كالن و مكانها همچ���نين مىش���ود. ايش���ان متجسم است حكيم و مق���دس فرد مىشوند. يك پنداشته يكى آنها نياى با كه دارند بسيارى مقدس سنگهاى ش��ده ايج��اد آنها نياك��ان توسط كه ق��وانين و هنجارها س��رى يك از ب��اديويى

ع��الم مركز س��عادت از آنها ج��امع تا مىش��ود م��وجب اين كه مىكنن��د، تبعيت ش��ود، ن��ابود نبايد "ك��وه كه ش��وند مطمئن بايد آنها نتيجه نمايد. در پاسدارى

نبايد نياك��ان ف��رامين نم��ود، تخطى نبايد ممنوعيتها از ش��ود، ويران نبايد دره شود. بلند نبايد است كوتاه آنچه و شود نبايد كوتاه است بلند آنچه يابد، تغيير

(Garna 1998, م��ردم ،Bromo برومو ك��وه اطراف در ، غربى جاوه " در(76-77 ج��اوه در اى جامعه تنها مىرس��د، تن50000 به آنها تع��داد كهTengger تنگر

از مس��تقيم ط��ور به كه را خ��ود اس��المى غ��ير آخون��دى س��نتهاى كه هس��تند حفظ رسيدهMajapahit ماجاپهاتى هندو قلمرو شيواپرستى از ايشان اسالف در آيي�نى غ��ذايى ه�اى وع�ده تق�ديم شامل مذهبى ايشان اند. مراسم نموده

به قرب��انى حي��وان و غ��ذا تق��ديم ، نياكان به احترام منظور به برومو كوه قله با پرتنش تعامل نتيجه . در(Hefner 1998, 78)مىشود آتشفشان فعال هنوز روح

8

با ن��زديكى رابطه آنها دين كه اند رسيده نتيجه اين به تنگر مردم بالى، مردم.(Hefner 1989, 265-266)دارد بالى بمردم هندوييسم

Batak توبا بات��اك م��ردم Tobaدين با تن،6000 ح��دود س��وماترا، ش��مال در يك اج��راى و خ��دا به اعتق��اد در جمله از هس��تند، يكى Parmalim پارم��اليمى

ه���اى او. آم���وزه به نس���بت امتن���ان اب���راز منظ���ور به س���االنه ض���يافت وظيفه مانند ط��بيعت، حفظ اهميت بر محلى، ادي��ان س��اير پارم��اليم، مانند

س��يبروت جزيره دارد. مردم تاكيد درخت هر كندن از پس درخت يك كاشتSiberut، منتاوى الجزاير مجمع در كه Mentawai، زن��دگى سوماترا، غرب در چيز همه كه دارند اعتقاد ندارد، وجود تخمينى هيچ آنها تعداد درباره و مىكنند

غ��ير موجودات هستند. چون روح اشيا( داراى و گياهان، حيوانات، )انسانها، انس��انها اس��تفاده م��ورد كه اين ب��راى ل��ذا هس��تند اجتماعى شركاى انسانى

غ��ير موج��ودات ط��بيعت با باشند. اعمالى كه داشته رضايت بايد بگيرند قرار اط��اعت عدم و نيستند ماذون ندارند هماهنگى انسان استفاده مورد انسانى

. داياك(Schefold 1998, 72)مىشوراند انسان عليه بر را اشياء آن تابوها اين ازDayak كاليمانتان of Kalimantan، 600000 ح��دود با ب��زرگى ق��ومى گ��روه

ب��وده اص��لى كاليمانتان ساكنان آنها است، قومى گروه زير45 شامل عضو، به هس��تند. آنها پراكن��ده ان��دونزى ب��زرگ جزي��ره س��ومين اين سرتاسر در و

ب��راى را وظ��ايفى و مىپرس��تند، را خ��ود نياك��ان ، دارند اعتق��اد واحد خ��دايى سه به است الزم كه دارند عقي��ده دارن��د. ايش��ان برعهده طبيعت از حمايت

جميع خ��الق كه عنصر واالت��رين عن��وان به : خ��دا نمايند خدمت قدرتمند روحنياكان. و زمين، نگهبان روح است، مخلوقات

Central مركزى سوالوسى درWana وانا دين Sulawesiخ��ود كهن اشكال هنوز ن��يز رس��مى، اينك و ، جديد ادي��ان عناصر از حال عين در اند، نموده حفظ را

و نمازه��اى ع��ربى عبارتهاى از استفاده مانند اند، نموده اقتباس را عناصرى ب�راى را ج�وان واناه�اى ان�دونزى دولت دي�نى مسلمانان. سياس��تهاى ادعيه در كه است. هم��انطور داده قرار فشار تحت رسمى اديان به خود دين تغيير

زن��دگى مى داخلى ن��واحى در كه اف��رادى داد، روى ان��دونزى نيز ديگر نق��اط ش��دند. مس��لمان س��احلى ن��واحى م��ردم و درآمدند مسيحى ديانت به كردند غ��ذايى ممنوع��ات و مفاهيم از برخى وانا مردم فشارهايى، چنين تاثير تحت ه��ويت و كهن س��نن با را عناصر ان اما ان��د، نم��وده اقتب��اس را رسمى اديان.(Atkinson 1998, 88-89)اند نموده سازگار خود دينى

اندونزى در مرجانى صخره يك ،Sumba سومبا در كه قومى گروههاى برخى دين ، مىش��ود ب��الغ نفر500000 به تعدادش��ان و مىكنند زن��دگى ش��رقى،

مس��يخيت و اس��الم به دين تغي��ير برابر در و اند كرده حفظ را خويش نياكان مكانه��اى مردگ��ان، ارواح به اعتق��اد ش��امل ايش��ان اند. دين نموده مقاومت ان��د. ب��وده تعم��ال در م��ريى غير عالم با كه مانده باقى ابزار و اشيا مقدس،

روح كه يكن��واخت طبلى ص��داى همراه به است نغماتى ها استغاثه مهمترين به هرگز مق��ام والى مىكن��د. خ��دايان باال" س��فر "عالم به روحانى روح با آن

ها واسط از يكس��رى طريق از اما نمىگيرن��د، ق��رار مخ��اطب مس��تقيم نحو ه��اى پله روستا، دروازهاى )مانند حدى و مرز مىگيرند. هر قرار تقرب مورد

يكى مىش��وند، مح��افظت روح دو معاب��د( توسط بناى سنگ ها، خانه ورودى س��مت به خ��ود خي��الى سفر در فرد كه زمانى بايد كه مؤنث، ديگرى و مذكر

9

,Hoskins 1998)نمايد استمالت ايشان از و بخواند را آنها مىرود پيش بداقبالى90).

در پ�اپوآ اي�الت در عض��و،65000 ح�دود با ق�ومى گ�روه يك ،Asmat اسمت درك نحو به م�رگ و خي��ات كه دارند اعتق��اد مىكنن�د، زن��دگى ان�دونزى شرق

همه كه مىپذيرند اس��مت م��ردم هس��تند. هرچند مرتبط يك��ديگر با ناش��دنى به كه باش��د. ف��ردى داشته طبيعى علتى مرگ كه ندارند اعتقاد اما مىميرند،

ك��ار اين كه مىش��ود ادراك اينگونه بم��يرد تص��ادف يا بيم��ارى كه��ولت، علت ق���درت از اس���تفاده با را ف���رد روح و ب���دن كه ب���وده دش���من عمل نتيجه

اعتق��اد اس��ت. به مرده نهايتا فرد كه بطورى است نموده ضعيف فراطبيعى انتق��ام كه آن مگر مىش��ود زن��دگان ب��داقبالى م��وجب ايش��ان ارواح ايش��ان، اعتقادى نظام . اينگونه(Jay 1998, 96-97)شود گرفته خصومتى چنين قربانيان مساله سايرين با ايشان ارتباط و جوامعى چنين در صلح حفظ براى آشكارا

چ������الش به ق������انون و نظم حفظ در را دولت نقش اس������ت، س������از درون در تفاوت تصديق عنوان به پلوراليسم به مىكند. رويكرد تضعيف و ىبد من��افع و حق��وق چگونه كه باشد اين ش��امل بايد فصل اين در جوامع مي��ان و

در مىت��وان را مس��اله نمون��ه، اين نم��ود. در مي��انجيگرى و تنظيم را متخاصم دانس��ت. سياسى ثب��ات و اجتم��اعى آرامش الزام��ات و دين آزادى چارچوب

اجتم�اعى حي��ات ب�راى م�ردم اموال و حيات از محافظت و صلح حفظ چون اول��ويت ف��رهنگى مراسم يا دي��نى اعتق��ادات بر بايد آنها ل��ذا ، دارد ضرورت

توجه بايد امس��ت. اما مردمان ميان در خونخواهى لزوم مانند باشند، داشته دولت ن��ام به كه كس��انى زي��را نيس��ت، بىط��رف مي��انجى يك دولت كه نم��ود

نيت به��ترين با كه زم��انى ح��تى دارند، را خود ساليق و عاليق مىكنند فعاليت حقيقي غ��ير س��ناريويى اغلب كه مىكنن��د، تالش عم��ومى خ��ير ت��رويج ب��راىاست. نمىپذيرد، را نوپيدا هاى فرقه برخى و محلى اديان تكثر اندونزى دولت چون

خ��دايى به همه م��ردم مىش��ود فرض كه مىشود حل عمل در اينگونه مشكل كه اصلى پنج يكى از عنوان به خدا، به اعتقاد فرض دارند. اين اعتقاد متعالى اى مش��اوره مجمع فرم��ان توسط اس��ت، ش��ده ايج��اد آن اس��اس بر دولت

.No) ان��دونزى جمه��ورى مردمى IV/MPR/1978Tap MPR RIش��د. اين ( اعالم MPR فرم��ان با فرم��ان No.I/MPR/2003 تبعيضى اعم��ال اما ، شد ج��ايگزين

گم��ان كه ان��دونزى م��ردم ، ادارى اص��طالحات بر دارد. بنا ادامه همچن��ان نيس��تند. دين وزارت اتب��اع از دارند ق��رار شده شناخته اديان فراسوى مىرود آم����������وزش و فرهنگ وزارت سرسى تحت اى قبيله جوامع آن اداره بلكه

كن��ترل وزارتخانه دارد. اين كن��ونى( ق��رار ملى پ��رورش و آم��وزش )وزارت از مىكند. ب��رخى اعمال سازمان246 طريق از را رسمى غير اديان بر خود ممنوع آنها از ندارند. بسيارى سازمانى ديگر يا و اند شده منحل گروهها اين

ج��اوه اي��الت عمومى دعاوى وكيل كهKaruhun كاروهون دين مانند ، اند شده جدي��دى ه��اى فرقه ، محلى ادي��ان شد. ب��رخى ممنوع1982 سال در غربى

دين ان��د. پ��يروان يافته اس��تقرار م��درن س��ازمانهاى عن��وان به كه هس��تند ، كردند ك��اروهون(س��ازماندهى پ��يروان )انجمنPACKU در را خود كاروهون

هيچ نه و ش��دند س��ازماندهى وزارتخانه اين توسط نه محلى اديان برخى اما) ديگ����������������������������������������رى س����������������������������������������ازمان

10

http://www.kebudayaan.depdiknas.go.id/BudayaOnline/SeniBudaya/WholeFrame.htm, 14 April 2004).

جمله از س��ردرگم و كنن��ده مح��دود سياس��تهاى اين از ج��دى ع��واقب برخى در درج ب��راى رسمى اديان از يكى براى انتخاب محلى اديان پيروان بر فشار

با رابطه در آنها م��ذهبى مراسم آم��د. چ��ون پديد ،(KTP) ملى ه��ويت ك��ارت از يكى طبق را مراسم اين بودند مجب��ور آنها بود، غيرقانونى مرگ و ازدواج قصد محلى ادي��ان پ��يروان از يكى اگر نتيجه آورن��د. در جاى به رسمى اديان

به بايد ، باشد مس��لمان كه مىك��رد انتخ��اب منظور اين براى و داشت ازدواج انتخاب را رسمى اديان از ديگر يكى اگر مىكرد. اما مراجعه دينى امور دفتر

ع��واقب و ق��انونى مىكرد. م��وقعيت مراجعه مدنى ادارى دفتر به بايد مىكرد قض��اوت مورد وى انتخابى دين به مربوط قانون توسط نتيجه در وى ازدواج او خ���ود دي���نى اعتق���ادات با اين است ممكن هرچند گ���رفت، خواهد ق���رار

ادي��ان عن��وان به اى قبيله ادي��ان آن پذيرفتن جاى به نباشد. بعالوه، هماهنگ رس��مى ادي��ان از يكى به پيوست به را آنها پ��يروان دولت مس��تقل، و متمايز

كاه��ارينگون م��ورد در احتم��اال هندوييس��م. اين خ��اص ط��ور به ، فرامىخواندKaharinganناجو Ngajuكاليمانتان در Kalimantan، آلوكتاى Aluktaتوراجا Toraja

ب��وگيسTowani ت��وانى وBatak بتكPelbegu پلبگ��وى (،Sulawesi )سوالوسىBugisاست. صادق پي�دايش از پيش�گيرى و محلى ادي�ان اين بررسى رس��اندن ح�داكثر به ب�راى

BAKOR ن��ام به را نه�ادى دولت جدي��د، ه��اى فرقه ب��رخى PAKEMش��وراى( دف��تر سرپرس��تى جامع��ه( تحت در اعتق��ادات و ف��رق كنترل براى هماهنگى

UU است نم��وده ايج��اد عم��ومى دع��اوى وكيل )Law( No. 5 Tahun of 1982 )Departemen Agama Republik Indonesia 1998, 110-112(عالوه وجود كنترل بر .

پي��دايش ح��ال در و نوين فرق برخى همچنينBAKOR هماهنگ، اعمال برخى مىكن��د. ب��راى منع باش��ند منحط يا مرتد رس��مى ادي��ان مراجع نظر از كه را

كشاند دادگاه به را احمديه فرقه قضيه آميزى موفقيت نحو بهBAKOR مثال سال در را آن نيز عمومى دعاوى ويكل و كند، اعالم منحط اى فرقه را آن تا

مىرس��يدند نظر به منحط كه دينى گروههاى نمود. ساير اعالم ممنوع1989 در نيز محلى اديان . پيروان(Aqsha 1995, 443-464 شدند ممنوع اندونزى در نيز

كه دارن��د. هم��انطور ق��رار مس��يحى و اس��المى ميسيونرى مبارزات معرض علم��اى توسط1930 دهه از مث��ال ب��راى تنگ��ر، م��ردم ش��د، عن��وان پيش��تر علم��ای نهضت سازمان طرف از خاص طور به ، اند بوده فشار تحت محلى

تنگر دهن��د. م��ردم تغي��ير را م��ذهبى خود س��نتى اعم��ال ب��رخى تا محم��دی، را محلى خ��ود هن��دويى اعتق��ادات تا اند گرفته ق��رار فش��ار تحت همچ��نين

مش��ابه، نحو دربياين��د. به رس��مى پاريس��اداى هن��دويى دين به و كنند پااليش Batak آنگولكا بتك ،Nias ني��اس تا اند داش��ته تالش مس��يحى ه��اى ميس��يونر

Angkolaتوبا و Tobaس���عدان ، س���وماترا ش���مال در Sa’danتراجا Torajaدر . (Hefner 1989, 247-265 )دهند مذهب تغيير راSulawesi سوالوسى جنوب التقاطى اسالم

آس��ياى سراسر در اس��الم كه آم��يزى ص��لح و تدريجى فرآيند نتيجه عنوان به ش��از پي عناصر ب��رخى با تا داش��ته آن به گرايش است، يافته انتشار جنوبى . تاثير(Madjid 2000, 2-10)كند مشاركت و بيايد تطليق محلى فرهنگهاى اسالم

11

ديگر قس��مت به قس��متى از محلى ادي��ان و فرهنگها و اس��الم ميان دوسويه ن��دارد. وج��ود اعتم��ادى اطلقابل هيچ مورد آين در و است، متفاوت اندونزى وحدت و محمدی علمای نهضت عمده، اسالمى سازمانهاى عضويت مىتوان

دانس��ت. ارت��دكس مسلمانان شناختى جمعيت شاخص عنوان به را اسالمى در عضو ميلي��ون23 كه مىكند ادعا محم��دی علم��ای نهضت مث��ال، ب��راى

دارد. همچ��نين عضو ميلي��ون20 درواقع حالى كه در ، دارد اندونزى سراسر ، االرش��اد مانند دارند وج��ود مهم اما كوچك��تر اس��المى س��ازمانهاى ب��رخى

چنين وجو غيره. اما و مجاهدين، مجلس التحرير، حزب اندونزى، مسلمانان مي��ان ت��وافقى كه است واقعيت اين بر تايي��دى خ��ود مختلفى س��ازمانهاى

وج��ود آن معن��اى سر بر مىدانند كيش راست مس��لمان را خ��ود كه كس��انى مي��ان مهمى تفاوته��اى كه است معق��ول ن��يز ف��زض اين ن��دارد. همچ��نين

ب��رخى ولى مىدانند س��ازمانها اين از يكى به متعلق را خ��ود كه مس��لمانانى اند نگاهداش��ته را خ��ود اس��الم از پيش ف��رهنگى و دي��نى ارزش��هاى و نهادهامىكند. روشن را بحث ذيل مثال دارد، وجود طور به كه)Sasak )Lombok Island of West Nusa Tenggara Province ساساك مردم

ساس��اك-ب��ودايى آنيميس��تى دين از را عناصرى اند گرويده اسالم به رسمى اسالم را اسالم به نسبت آنها . ديدگاه(Budiwanti, 2000)اند كرده حفظ را خود با كه اسالم( مىخوانند بار سه يعنى اللفظى تحت طور ) بهWetu Telu تلو وتو

Lima واكتو ليما )اس��الم كيشى راست اسالم ديدگاههاى Waktu، پنج يع��نى Budiwanti)دارد اسالم( تفاوت مرتبه 2000, معنا ب��دان نام در تفاوت . اين(33 ، مىخوانند مرتبه سه روز در را مس����لمانان نم����از وتوتلو اس����الم كه است

وجود نيز ديگرى تفاوتهاى اما مرتبه، پنج كيش راست مسلمانان كه درحالى م��ورد شناسى كيه��ان بر مبتنى ايشان دين وتوتلو، پيروان عقيده دارد. طبق

از مرحله سه بر مبت��نى كه اى بي��نى جه��ان اس��ت، ساس��اك م��ردم پ��ذيرش يوميه. نمازهاى در تفاوتى صرفا تنها نه و مرگ( است، و حيات )تولد، حيات

عمل هر در هم�واره و هس�تند مهم بس�يار نياك�ان ايش�ان، اعتقادى نظام در ذكات زندگان نيز و مردگان طريف از آنها مثال، دارند. براى شركت مذهبى غ��ير و اس��المى مراس��مى مىكنن��د، اج��را را دينى بس��يارى مراسم و مىدهند،

پنج اداى به مجب��ور كه نمىكنند احساسا ، ساس��اك مردم اسالمى. بسيارى از به تنها دي��نى وظ��ايف آن زي��را هس��تند رمض��ان در گرفتن روزه يا نماز مرتبه

)دارد تعلق دارند ساساك جامعه ممتازى در بسيار موقعيت كه دينى واعظانBudiwanti 2000, 159).

Amma ت��وا اما جامعه Towaهمچ��نين( كاجانگ م��ردم به مع��روف Kajangدر ) شيوه اسالم اصول اجراى براى سوالوسى، جنوب در ، Bulukumba بولوكومبا

ايش��ان اك��ثريت اما مىكنن��د، ختنه و مىگويند را ش��دتين دارن��د. آنها را خ��ود به كنن��د. همچ��نين ادا روز در را پنجگانه نمازه��اى بايد كه نمىكنند احس��اس

تحقق ده در ب��رنج تن يك و گ��او دو قرب��انى با مىت��وان را حج ايش��ان اعتق��ادPasang كاجانگ رى پاس��انگ آم�وزه ت�وا، اما م�ردم بخش��يد. ب��راى ri Kajang

اس��الم نب��وى س��نت و ق��رآن كاجانگ( از جامعه نياكان جانب از مهم ) پيامى اى آم��وزه ايشان نظر از كه ، نياكان جانب از پيام دارد. اين بيشترى اهميت

به نس�بت را ايشان رفتار تا مىرسد بعد نسل به نسلى از مىشود، تلقى الهى مىشود. ه��ركس اعمال جامعه جانب از و كند، تنظيم طبيعت و انسان ، خدا

12

ب��دنى تنبيه م��رگ، او مج��ازات نمايد نقض را قواعد يا اصول اين از هريك كه Tasikmalaya . در(GATRA Weekly 2003, 52-55)محلى است منطقه از بتعيد يت

اما ، مىدانند مسلمان را خودKampung Naga ناگا كامپونگ مردم غربى، جاوه به آنها آيين و مىش��ود، خوانده ها جمعه تنها پنجگانه نمازهاى كه دارند اعتقاد

Hajat ساسيح حجات نام Sasih، ط�ريقى مىكنند اجرا الحجه ذي دهم در كه كامپونگ ناگا م��ردم اى، قبيله جوامع س��اير حج. همانند اج��راى ب��راى است اجرا نيز مراسمى مقصود اين براى و مىشمارند محترم بسيار را خود نياكان.(http://www.sundanet.com/artikel.php?id=249, 12 April 2005)مىكنند را خ��ود نياك��ان محلى ( س��ننJavanese ج��اوانس )مس��لمانانKejawen كجاون

شوند. بندى طبقه منزوى يا افتاده عقب مردمى كه اين بدون اند نگاهداشته Ngayogyakarta ناگيوگياكارتا نش��ين سلطان در پيامبر تولد مراسم مثال، براى Keris ك��ريس مانند ها اس��لحه ب��رخى پ��الودن آيين يوگياكارت��ا( ش��امل )در

اين در پرس��تى ج��ان س��نن و بوديس��م، باس��تان، هندوييسم مىش��ود. عناصر ه�ا، كج��اون از ب�رخى است. ب�راى شده آميخته اسالم با اندونزى از قسمت)است شريعت نظر مورد آيينى شركتاعمال از تر مهم بسيار روحانى كيفيت

Mulder 2001, 2, 5)و هندو عذفان از هايى جنبه حاوى جاوانس كالسيك . متون اصل وجود. اين وحدت اصل مانند است اسالمى تصوف اصول نيز و بودايى

مفه��وم كه مىش��ود نماي��ان س��رور و بن��ده مي��ان وحدت در همچنين صوفيانهSimuh مىس��ازد آس��ان را زمين بر خ��دا نماين��ده عن��وان به ش��اه 2002, 141,

ب��ازى شب خيمه مراسم س��ايه در ن��يز محلى فرهنگه��اى و . اس��الم(156,157 )نه Wali Songo سونگو والى استفاده مورد كه ،wayang وايانگ داستان مانند

ه��اى حماسه از ، است ب��وده ج��اوه در اس��الم گس��ترانده مق��دس( ب��راى نح��وى به اس��ت، ش��ده اس��تفاده رامايانا و ماهابهاراتا در هن��دو اس��اطيرى

.(Simuh 2002, 131)اند يافته تركيب يكديگر با هماهنگ مقص��ود ب��راى ش��ود. اما خالصه نمىتواند مختصر اين در ان��دونزى دينى تكثر در احتم��اال متقابل ت��اثير داراى و همزيست دينى سنن كه نمود تاكيد بايد ما،

اس��ت. ش��ده تض��عيف طلبانه اقت��دار گفتمانه��اى علت به اخ��ير س��الهاى وتوتل��و، مس��لمانان مي��ان در اس��الم و هن��دو دي��نى هويت هماهنگ درآميختن

كه "تص��فيه" اس��الم جهت در تالش س��بب به ناگا كامپونگ و كاجانگ ام��اتوا بين س��ازمانهاى ب��رخى و است رس��مى دولتى منص��بان صاحب حمايت مورد

Budi)دارد ق��رار خطر در مالى مىكنند كمك را آن نيز اسالمى محلى و المللىwanti 2000, جوامع مق��اوم مخ��الف جريانه��اى ن��يز و گرايش��ها . اين(285-305

دولت اس��تقرار درب��اره ان��دونزى در تر وس��يع گفتگ��وى از قس��متى محلى تر وس��يع بحث اين من اس��ت. اينك دولت توسط ش��ريعت اعمال يا اسالمى

در را دي��دگاه اين ابت��دا نم��ود، خواهم ارائه آن اخير بافت و تاريخ مرور با را مركز در را آن بع��دتر فصل در س��پس و مىكنم، توصيف اياالت در بعد بخشداد. خواهم قرار بررسى مورد

كه ي���افتم توجه قابل را نكته اين ، دي���نى تك���ثر از پيش���ين م���رور منظر از عن��وان به كه است چ��يزى دولت توسط ش��دن ش��ريعت اعم��ال خواس��تار

مىرس��د. اين نظر به دموكراتيك اى گزينه ان��دونزى م��ردم اك��ثريت انتخ��اب به مىش��ود تع��ييت اك��ثريت توسط دموكراسى زي��را اس��ت، نادرست ادعا

حال، هر گيرد. در قرار اخترام مورد فرد، يك حتى اقليت، خقوق كه شرطى

13

مس��لمانان مي��ان مهمى تك��ثر زيرا است كننده گمراه و ابلهانه خود ادعا اين دولتى مىكنن�د. اس�الم به دع�وت كه كس�انى آن جمله از دارد، ان�دونزى وجود

اص��طالح به اح��زاب برابر در ن��يز و خ��ود ميان در اسالمى احزاب از بسيارى ان��د. همچ��نين جنگي��ده اس��تقالل زمان از عمومى انتخابات تمام در سكوالر، دست به مرتبه هر كه اس��المى اح��زاب آراء تركي��بى درصد كه است آش��كار

اين كه اس��ت، كشور جمعيت كل از مسلمانان درصد از تر پايين بسيار مىآيد مختلف من���ابع با كه ان���دونزيايى محقق يك نظر % اس���ت. طبق88 درصد ش��ركت1955 عم��ومى اتخاب��ات در كه اس��المى ح��زب شش اس��ت، كرده يكى از كه درص��دى اند. بيش��ترين يافته دست تركيبى % آراء45 به اند كرده

استMasyumi مس��يومى حزب به متعلق كه % است20 ، نموده كسب آنها اح��زاب . ب��راى(PNI)است اندونزى ملىگراى سكوالر حزب درصد با برابر كه

تركي��بى آراى % از20 به ، نمودند مب��ارزه1971 انتخاب��ات در كه اس��المى 1977 س��ال عمومى انتخابات براى اسالمى حزب چهار يافتند. همين دست كسب ملى را آراى % از27.5 ص���رفا ولى ش���دند متحدPPP عن���وان تحت

در % ب�ود،26 نم�ود كسب1982 س�ال در ح�زب اين كه نمودن�د. درص�دى . شرايطى(Mudzhar 2003, 20-21 %22 1997 سال در % و15 1987 سال،1999 س��ال عمومى انتخابات براى حزب48 آن تحت طبيع ىكه غير پس اح��زاب كه را آن امكان نمودند مبارزه ، سوهارتو جمهور رييس استعفاى از را ط���رفين از هريك كل درصد بت���وانيم تا بخ���وانيم اس���المى يا س���كوالر را

Mudzhar)ساخت دشوار كنيم محاسبه 2003, است معق��ول هنوز . اما(21-31 كه را دي��دگاه اين2004 ن��يز و1999 عم��ومى انتخاب��ات بگ��يريم نتيجه كه

درصد كه اين و اند ك��رده مب��ارزه يك��ديگر عليه هم��واره اس��المى اح��زاب حم��ايت را است مس��لمانان كل تع��داد از تر پ��ايين بس��يار آراء كل تركي��بى

مىكند.

اياالت منظر از ج. ديدگاههايى در سياست و دولت اس����الم، سر بر بحث در معن����ايى به رس����يدن ب����راى

) اس��المى واجتماعى مطالع��ات مؤسسه از من ، كش��ور مختلف قس��متهاىLKiSگ��روهى بحثه��اى سرى يك تا خواستم اندونزى، يوگياكارتا، در ( مستقر

جمعيت انداز چشم منظر دهند. از انجام منطقه هفت در ( راFGD) متمركز نماي��انگر احتم��اال نمىتوانستLKiS فرآيند ان��دونزى، پيچي��ده تكثر و شناختى

جلس�ات كه محالتى و س�طخ در باش��د. ح�تى كشور سرتاسر در بحثى چنينFGDه��اى شيوه به مىتوانست فرآيند اين هاى جنبه از بسيارى مىشد، منعقد

ت��اثير جهتBahsa بحسا اندونزى در منعقد بحثهاى شود. هرچند انجام متعدد زب��ان به ها يافته كه زمانى كه داشت وجود خطر اين اما ، شد برگزار بيشتر

بگ��يرد. قرار نادرست تفاسير يا اعوجاج دچار مىرسد من دست به انگليسى و نق��دها ت��امالت، دادن" به "گ��وش كه من محدود و كوچك هدف براى اماى

فرآيند اين كه هستم مطمئن من بود، كتاب اين تحليل و تز درباره پيشنهادها مبت��نى نخست مرتبه در ارزي��ابى بود. اين دهنده يارى و آميز موفقيت بسيار

نشس��تهاى از س��رى يك اج��راى ب��راى آن توان��ايى وLKiS به من اعتم��اد بر مناسب كنن��دگان مش��اركت همك��ارى باFGDاعتم��اد قابل و آم��يز م��وفقيت

14

كل دقيق گ���زارش و اهميت، با محلى ع���امالن فعاالنه مش���اركت ، محلىبود. فرآيند

LKiSدر آن است. فعاليتهاى اندونزى يوگياكارتاى در دولتى غير سازمان يك زمينه پس با مسلمان دانشجويان ميان گروهى بحثهاى به محدود اول مرتبه نم��ود آغاز1980 دهه از را رسمى غير نشستهاى گروه بود. اين سنتى هاى

خ��اص ط��ور به ن��وين، نظم اقتدارگرايى به مربوط مختلف مسائل درباره تا بحث به سياس��ى، مش��روعيت منبع عنوان به اسالم دستكارى به آن گرايش

ان��د. نم��وده كشف دموكراتيك ارزشهاى ترويج براى را روشهايى و بپردازند، به1993 س��پتامبر در رس��مى طور به را خود گروه اين فرآيند، اين طول در

ارزش��هاى انتش��ار ب��راى و نم��ود س��ازماندهى دولتى غير سازمان يك عنوان بحثه���اى طريق از يافته تغي���ير اس���المى انديشه و تس���اهل و دموكراسى

از حم��ايت اس��تراتژيهاى س��اير و هفتگى، ب��ولتن و كت��اب انتش��ار ، عم��ومى و1997 س��الهاى بين مثال، است. براى گرفته پيش در را عمومى سياست

2003، LKiSاز بشر حق��وق ارزش��هاى انتش��ار براى را آموزشى اى برنامه در ( وPesantrens) اس��المى س��نتى م��دارس بسيارى از در نوين اسالمى منظر

Makassar مكاس��ار وMataram م��ترم ،Aceh اكه ن��يز و ج��اوه، نقاط از بسيارى ب��راى راه��بردى "برنامه يك س��ازمان اين همچنين سازمان نمودند. اين اجرا

پاي��دارى و عملى فاي��ده تا نم��ود دگرگ��ون" اج��را و متساهل مسلمان جامعه بررسى را مؤسسه اين در ش��ده ايج��اد اجتماعى تغيير استراتژيهاى برخى از

اطمين��ان روش، كن��د. ه�دف، ط��رح آين�ده ب�راى را اجرا قابل الگويى و كند، از اى گس���ترده ش���بكه با عمل و توارس���يدن و س���ازمان اين به عم���ومى و گردانن��دگان مي��ان در انگيزش و تعهد باالى درجه نيز و گروهها، و سازمانها

اين من كه اين براى همه آنها، شگرف دستاوردهاى و ، مؤسسه اين اعضاى ت��اثير كنم انتخ��اب داش��تم ذهن در كه فع��اليتى انتخ��اب ب��راى را مؤسسهگذاشتند.

منظ��ور به خاضر مطالعه براى هاFGD در كنندگان شركت تمام كه اين براى داش��ته "خ��ارجى" خض��ور عامل كه اين بدون كامل، آزادى با ديدگاهها تغيير

هاFGD اين از يك هيچ در مس���تقيم ط���ور به من تا شد ب���رآن توافق باش���د، درLKiS ب��راى مختصرى جزوه تهيه به به محدود من نقش نكنم. لذا شركت

كه بود، آن اصلى مضامين و موضوعات و كلى مطالعه روش و مفهوم مورد مش���اركت مي���ان قبل از و نمودند ترجمه ان���دونزى زب���ان به را آن ايش���ان

اين كلى اه��داف و ط��رح من نمودن��د. همچ��نين توزيعFGDهر در كنن��دگان خالل در بودند ط��رح اين اج��راى مس��ئول كهLKiS اعض��اى با را ها مالق��ات انتخ��اب سر بر گذلش��تم. ما درمي��ان2004 ج��ون در يوگياكارتا به س��فرم مس��ائل م��ورد در منطقه كل تجربي��ات و آراء از خ��وبى ب��ازنمود كه محلى

بن��دى، رس��يديم. زم��ان توافق به و ك��رده بحث باشد مطالعه اين اساسى مالق��ات هر در بحث تس��هيل و اجرايى، تنظيمات كنندگان، مشاركت انتخاب

محل هر در خ��ود محلى همك��اران مشاركت با تا شد واگذار انتخابLKiS به به مطالعه اين اه��داف و مفه��وم با كامل ط��ور به فرآيند كنن��د. اين اتخ��اذ

تعه��دات و اي��ديولوژيك ااه��داف ما زي��را داشت مط��ابقت كل يك عن��وان اجتم��اعى ع��دالت و مح��ور، انسان توسعه بشر، حقوق حفظ براى مشابهى

سوى به من، كتاب ترجمه1994 اسل در پيشتر كه آنجا بوديم. از برخوردار

15

از نسخه هزاران و بود شده ترجمه اندونزى در (،1990اسالمى) اصالح يك اص��بالح درب��اره من نظ��رات با س��ازمان اين لذا بود شده پحش كشور در آن

ج��انب ب��ود. از موافق و آش��نا پايدار اجتماعى تغيير به من رويكرد و اسالمى ب��دان درب��اال كه موفقيته��ا، پيش��ينه و روش��ها آنه��ا، م��اموريت نظر از و من،

با اجتم��اعى تحقيق يك اج��راى ب��راى آنها توان��ايى به نس��بت من شد، اشاره كامل اطمين��ان ب��ود من نظر م��ورد كه مس��ائلى درم��ورد باالخص باال كيفيتداشتم.

LKiS مؤسسه بود، شده موافقت كه همانطور ، FGDهفتگانه مناطق در را ها ذيل ش��رح به آن خالصه كه نم��ود اجرا2004 اكتبر تا آگوست ميان برگزيده

تمام ،LKiS گرداننده، M. Jadul Maula موال جدول توسط مالقاتها است. و انتخ��اب در مؤسس��ه، حم��ايتى و اى ش��بكه هاى برنامه مدير رحمان، لطفى

ج��دول داشتند. همچ��نين مشاركت منطقى بحثهاى انجام و كنندگان شركت تامل نتيجه در ، داشت مش��اركت تس��هيلگر عنوان به بحث هفت هر در موال

،Tasikmalaya تاس��يكماليا در هاFGDنم��ود. س��هل را اى مقايسه و مس��تمر 15 در مرك��زى ج��اوه ،Kudus ك��ودوس آگوس��ت؛ س��وم در غ��ربى، ج��اوه

بانجارماس��ين آگوس��ت؛23 در شرقى جاوه ،Pamekasan پامكاسان آگوست؛Banjarmasin، آكه بندا سپتامبر؛7 در جنوبى برونئى Banda Aceh، ،در سوماترا

اكتبر؛7 در غربى،NusaTenggara نوساتنگاراى ،Mataram ماتارام سپتامبر؛21 س��ال در همگى اكت��بر،13 در غ��ربى، س��وماتراى ،Padang پادانگ در نهايتا و

100 كل )در داش��تند شركت نفر15 مالقات هر در ميانگين طور . به2004 را خ��ود نت��ايج و گذاش��تند بحث به س��اعت6 تا4 براى را موضوعات نفر( و

گزارشاتى و كلى گزارشى آن كارمندان وLKiS نمودند. تسهيلگر صورتبندى دقيق��تر گزارشى تا آوردند، فراهم اندونزى بهاساى در هاFGD تمام از جزيى

از من نمودن��د. همچ��نين ترجمه انگليسى به را آنها س��پس و آورن��د، ف��راهم خواس��تم هس��تند متبحر انگليسى هم و اندونزيايى زبان در هم كه همكارانى

شوم. مطمئن ترجمه فراگيرى و دقت از تا كنند بررسى را نسخه هردو تا،LKiS گزارش���ات بن���ابر اما رفتن���د، پيش قبلى نقشه طبق مالقاتها اين

برخى مش��اركت داش��ت. براى نمون��ه، وج��ود ن��يز مش��كالتى و مح��دوديتها نحو به نمىشد ل���ذا و آمد نخواهند كه مىدادند خ���بر آخر دقيقه در كنن���دگان

يا اش��خاص ب��رخى م��وارد، ب��رخى پيداش��ود. در آنها براى جايگزينى مطلوب كه اين ب��دون جلسه و مىش��دند وارد منتظ��ره غيز طور به محلى سخنگويان

اين سبب كند. به پيدا ادامه نمىتوانست شود انحصارى يا شود حذف مطلبى مطلوب كه آنگونه همواره گروهها "نمايندگى" برخى و كامل تعادل عوامل،

و ج��دى مشاركت تامين براى دهندگان سازمان نمىرفت. تالشهاى پيش بود ش��ركت زن دو يا يك تنها مالق��ات5 در در بطوريكه ب��ود، ناموفق زنان مؤثر

كلى، زن. بط��ور چهر هفتم مالق��ات در و زن، سه مالق��ات يك در داش��تند، س��ازمانهاى جانب % از25: است ذيل قرار از هاFGD در كنندگان مشاركتNahdlatul ن��ادالتول علم��اى مانند كالن، اس��المى Ulama، ،مجلس محمدي��ه

و % دانش��گاهيها20 ؛Persis پرس��يس و ان��دونزى تحرير ح��زب مجاه��دين، % فع��الين13 اس��المى؛ مدارس % علماى10 محلى؛ دانشگاههاى محققان

PKS مانند اس��المى، سياسى % اح��زاب10 محلى؛ دول��تى غ��ير س��ازمانهاى بي��دارى )ح��زبPKB س��تاره(، و هالل )ح��زبPBB ع��دالت(، و رف��اه )ح��زب

16

تش��كيالت اعض��اى و دول��تى منص��بان % ص��احب7 % كشيش��ها؛7 ملى(؛ و اجتم��اعى، فرهنگى فعاالن مانند محلى اشخاص % ساير8 و قانونگذارى؛

دانشجويى. رهبران از داد. پس توض��يح ذيل ش��كل به مىت��وان راFGD هر كلى فرآيند و ص��ورت

و جلسه محلى س��ازماندهندگان توسط برجس��ته اف��راد به خوش��امدگويى هر و مىشد، داده توضيح جلسه فرآيند و ماهيت و اهداف ،LKiS تسهيلگران

FGD هر ج��زيى گزارشهاى در كه مىكرد. آنگونه معرفى گروه به را خود فرد بحثه��اى و ها دغدغه به را بحث م��ورد موضوعات ابتدايى مقدمات اين آمده، ب��ود آش��ناLKiS كنن��دگان هماهنگ و محلى س��ازماندهنگان ب��راى كه محلى در ان��تزاعى موض��وعات م��ورد در بخواهند كه اين ج�اى به مىساخت، مرتبط

مق��دماتى، مراحل اين از ش��ود. پس ص��حبت ش��هرى مراكز يا جاكارتا مورد ارائه را بحث مورد موضوعات مورد در بيشتر جزيياتى با مقدماتى تسهيلگر كنن��دگان مش��اركت بين پيش��تر كه را اص��طالحات و مفاهيم دفترچه مىنمود،

كن��د، بيان را خود نظرا داشت اجازه فرد مىكرد. هر مرور را بود شده توزيع )ج��دول تس��هيلگر ، پيش��رويها اين سرتاسر نماي��د. در عن��وان را خود تجارب مس���ائلى را مى���داد، ادامه موض���وع س���اختن آش���كار ( بهLKis عضو م���وال

از مىنم��ود. قبل ت��رغيب گفتن س��خن به را كنندگان مشاركت و برمىانگيخت را نت��ايج و دي��دگاهها و مىكرد مرور را بحث تسهيلگر قسمت، هر يافتن پايان

خاتمه از قبل تا مىش��دند تش��ويق كنن��دگان مش��اركت مىنم��ود. تم��ام خالصه س���ازند. آش���كارتر آن���را يا دهند پاسخ تس���هيلگر خالصه و م���رور به جلسه

و ، مىش��ود نگه��دارى يوگياكارتا درLKis توسط فرايند اين جزيى گزارشهاى ج��دول نتايج و آراء ذيل در اما دارم، را آن از انگليسى زبان به اى نسخه من

آمد. خواهدFGD هفت اين تسهيلگر موال، اعم��ال از حم��ايت مك��رر م��وفقيت ع��دم زمينه پس مخ��الف بايد بحثها اين

فصل اين ابت��داى در پيش��تر كه )هم��انطور ان��دونزى دولت توسط ش��ريعت اهداف از برخى حداقل اينك كه دارند تالش شود. آنها شد( فهم داده توضيح،1999 س��ال در كه اى منطقه اقت��دار سياست ازطريق را خ��ود از پس

را محلى حك��ام كه سياس��تى كنند، كسب شد عنوان سوهارتو، رژيم سقوط Peraturanمحلى) تنظيم���ات طريق از جوامع اه���داف به تا س���ازد مى ق���ادرDaerahو اياالت بين و ميان در ابداعات اين به مردمى پاسخ دهند. اما ( پاسخ داش��ت. همين تغي��ير به گ��رايش زم��ان طول در و بود، آميخته بسيار مناطق با يعنى شد، محتلفى اعمال به منجر مختلف گروههاى و جوامع براى مساله گ��يرى جهت اجتم��اعى-اقتص��ادى، م��وقعيت ت��اريخى، ارتباط��ات به توجه

غ��ير نيز گاهى و پيشبينى، غيرقابل اغلب سياسى. نتايج منافع و ايدئولوژيك، ش�ريعت اعم�ال در محلى ه�اى هي�ات ب�ود. تج��ارب انگ�يز ش�گفت و متوقع مطالع��ات كه زم��انى و نمىشناش��ند، اغلب را يك��ديگر اعضا كه مىدهد نشان

نااميد ديگ��ران تج��ارب به نس��بت ، مىدهند انج��ام ش��هرها س��اير در تط��بيقى ، ترين" است "موثق حتما خودشان تجارب كه مىكنند گمان مىشوند. ايشان

دارند. آگاهى آن محدوديتهاى از كه اين رغم على منطقه هفت اين در هاFGD تم��ام در خوبى به مىتوان را ارزيابى و تحليل اين و اس��الم به نس��بت مت��ونعى تج��ارب بازتاب و اند، شده داده نشان خوبى به

هنگامى مثال، است. براى محلى محتلف هاى حوزه ميان در دولت و جامعه

17

فرض��هايى اس��اس بر را محلى تنظيم��اتى تاس��يكماليا مخلى حك��ومت كه بسيارى موطن و اسالمى شديدا جامعه يك عنوان به شهر خودپنداره درباره

هم��ان جمله از ، محل م��ردم ، نمودند اج��را م��ذهبى م��دارس عالم��ان از بهAchehne آچهنه دادن��د. م��ردم پاسخ آن به نس��بت مقامت و شك با عالمان،

الجزاير مجمع اين به آن ورود زم��ان از ، اس��الم به كه ش��ديدى تمسك سبب و خاورميانه با اقتص��ادى و ف��رهنگى جمعي��تى، دينى، شديد روابط به و دارند

هستند قايل خود براى غرورى اند نموده حفظ جنوبى آسياى اسالمى جوامعSerambi) مكه ايوان عنوان خود براى و Mekkahاين ان��د. با نم��وده كسب ( را

مرك��زى حك��ومت توسط ش��ريعت پيش��ين اعم��ال برابر در تنها نه آنها ح��ال . در نمودند ترديد اب��راز ن��يز اصل اين خ��ود درب��اره بلكه نمودن��د، مق��اومت شريعت اعمال مىدهند، تشكيل را جمعيت نصف حداقل هندوان كه ماتارام،

شد. شديدى تنشهاى برانگيختن موجب محل در اس��المى ه��ويت س��بب به كه ش��هرى ك��ودوس، درFGD در كنندگان شركت اسالمى"، "قاعده اصطالح به مربوط تجارب جمله از ف خود مدت طوالنى مىتواند كه است نم�وده ارائه را س�اختارى و توجه قابل نكات است، مشهور

كه نماي��د. همانگونه كمك ش��ريعت اعم��ال معن��اى در ابه��ام شدن روشن به كه است نم��وده مش��اهده وى ، نم��وده عن��وانFGD اين م��ورد در تس��هيلگر آن��ان نظر از كه ش��ريعتى آنگونه و كلى ش��ريعت مي��ان كنن��دگان مش��اركت به را تووص��يف مىش��وند. اين قايل تم��ايز است ق��انون و فقه بر مش��تمل

نمود: خالصه مىتوان ذيل صورت خداوند راهنم��ايى كليت به اش��اره ب��راى خ��ود كلى معن��اى در الف( شريعت

به نس��بت دي��دگاه اين كه است اين بر م��ىرود. اعتق��اد ك��ار به بشر نوع براى كه آياتى گرفته، نشات الهى آيات كليت از اما است، اليزالى و كلى شريعت

است. شده ارائه قرآن نيز و مادى جهان در واس��طه با فقها اجته��اد يا انس��انى، تش��ريعى كه ، فقه معنا به ب(ش��ريعت

ال��زام و معت��بر اين كه ا« است بر قوى اعتقاد حال اين است. با فقه اصول اس���تو ح���دس و ف���رض س���طخ در هم���واره فرآيند اين نتيجه و است آور

مكلفين احكتم تنظيم دع��وى فقه اس��ت. هرچند زودگذر و موقتى بالضروره و علما مختلف اق��وال مي��ان تا هس��تند آزاد مخلوق��ات هم��واره اما ، دارد را

برگزينند. را يكى ، شوند گناهى مرتكب كه اين از ترس بدون انج��ام را آن دولت تقني��نى ق��وه كه است قانونگ��ذارى محص��ول ج(ق��انون

طريق از و است سياسى تص��ميم يك همواره كه است معنا بدان كه مىدهد، فرايند كه اين مىش��ود. ب��راى اق��دام آن ناقضين تنبيه براى دولت قهريه قوه

ام��ور هم كه باشد اجته��اد بر مبت��نى بايد باش��د، معت��بر و خ��وب قانونگ��ذارى مش���اركت محص���ول اينها كه دهد ق���رار نظر مد را اجتم���اعى هم و فقهى

اس��ت. عم��ومى بحثه��اى طريق از تبعيض، ب��دون ، شهروندان تمام عمومى يك ط�ول در نق�اطى بايد را شدند عنوان هاFGD اين طول در كه ديدگاههايى

دوگ��انگى يك ص��رفا نه و دارند همپوش��انى بايكديگر كه نمود مشاهده طيف "اف��راطى" مىتواند رو"يا "ميانه مانند بن��دى، طبقه گونه ناپذير. هر انعطاف

رود ك��ار به وس��يعى اى مقايسه چ��ارچوب در مىتواند اما باشد، كننده گمراه در قطعى يا ناپ��ذير انعط��اف بن��ديهاى طبقه از اى مجموعه كه آن ش��رط به

مىت��وان ش��ود، نگريس��ته طيف يك عن��وان به آن به نش��وند. اگر گرفته نظر

18

ب��راى خ��دا جانب از معيارى و عام اصل عنوان به را شريعت كه ديدگاههايى و پي��امبر مث��ال از كه همانگونه ، بشر ن��وع خاطر به بايد و مىدانند، بشر تمام

عقي��ده اين داد. ص��احبان تش��خيص را ، ش��ود ب��رده ك��ار به ، مىآيد بر صحابه كسب ب��راى تالش ب��راى اب��زارى عن��وان به مىتواند دولت كه دارند اعتق��اد اس��تقرار به ل��زومى اما شود، برده كار به شريعت مناسب و مشروع اعمال چ��ارچوب طريق از و آرامى به مىت��وان را نيس��ت. ش��ريعت اس��المى دولت

خداوند دين اسالم كه است آن ديگر نمود. ديدگاه ملى اعمال جمهوريخواهىسياسى-افتصادى- نظام كل جمله از شود، اجرا كامل طور به بايد كه است

و س��ازش اس��المى و س��كوالر نظامه��اى مي��ان كه اين ب��دون آن، اجتم��اعى توسط بالفاصله بايد سكوالر نظام باشد، ممكن دركارباشد. اگر اى مصالحه

اين ح��تى ش��ود، جايگزين مسلمانان براى ممكن طريق هر از اسالمى نظام به مس��لمانان اگر باش��د. اما مسلحانه آميز خشونت تالشهاى شامل مىتواند

اسالمى نظام ايحاد دنبال به و باشند آماده بايد ، نبودند اندازى كافى قدرتمند باشند. دي��دگاه ، مخفيانه جنبشهاى طريق از لزوم صورت در ، خود مجزاى

و حكوم��تى س��ركوبگر و فاسد نظام شريعت اعمال كه اين پذيرش از سوم از جانب��دارى دي��دگاه دارد. اين امتن��اع بخش��يد خواهد بهب��ود را كن��ونى ادارى شدن تيره باعث كه مىداند اخالقى-هنجارى ادعايى صرفا را شريعت اعمال

بر بايد تالش��ها نتيجه مىش��ود. در للع��المين رحمة عن��وان به اس��الم ط��بيعتشريعت. اعمال نه باشد كنونى سركوبگر نظام و ساختار جايگزينى

درونى دغدغه بايد دين كه داشتند تاكيد هاFGD اين در كنندگان شركت برخى دول��تى ، ش��ود اعمال دولت طريق از كه اين نه و باشد، مومنين خصوصى و

به اس��ت، ملت آح��اد ب��راى تك��ثرگرا عم��ومى اه��داف و ها برنامه بي��انگر كه ارائه بحث در "متغ��ير" را دي��دگاهى ديگ��ران تبعيض. اما بدون و برابر نحوى

كه مىدانس��تند دي��نى-اجتم��اعى اص��ول از اى مجموعه را اس��الم و مىدادند ق��رار موج��ود اجتم��اعى-سياسى نظامه��اى با دي��الكتيكى تعاملى در همواره

باش��د. اس��تاندارد و ث��ابت سياسى-اجتماعى نظام يك صرفا كه اين نه ، دارد سياست و بشر ن��وع فهم و درك مىتواند اخالقى، اص��ول عن��وان به اس��الم اين س��بب به است مهم متغ��ير رويك��رد دهد. اين قرار تاثير تحت را عمومى موج���ود نظ���ام/دولت توسط عم���ومى عامل يك كه اى ش���يوه كه واقعيت زي��را نيست ش��هروندان تم��ام آم��ال بازت��اب حقيقتا مىشود اعمال و معرفى

مش��ابه دي��دگاههاى از سرى دارد. يك قرار كاپيتاليستى عاليق سيطره تحت نمىتوانس�تند اصال كنن�دگان شركت يافت. برخى شهروندى درباره مىتوان را

عن��وان به شريعت كامل اعمال آنها عزيمت نقطه زيرا كنند درك را ايده اين ب��راى پوششى آنها نظر از كه م��درن دولت نه ب��ود، خداوند بالفصل فرم��ان

گ��روه دو به تنها مىتوانند بشر اف��راد تم��ام منظر، اين است. از سكوالريسم ايده كنندگان شركت ساير مقابل، مؤمنين. در غير و مؤمنين ، شوند تقسيم

بودند. آن عملياتى تعريف دنبال به و نمودند درك دقيقا را شهروندى ج��انب از عملياتى، نظام يك خواه و مفهوم يك عنوان به خواه سكوالريسم،

غ�رب تجربه و س�اختار عن��وان به هاFGD در كنن�دگان مش�اركت تم�ام تقريبا امرى عنوان به سكوالريسم ، مسلمانان تجارب بود. در ثانوى اديان دربرابر

اس��ت. از ش��ده اعمال آن بعدى پيامدهاى و استعمار توسط كه مىشد تلقى تعريف ب��راى كت��اب اين تالش متوجه كنن��دگان مش��اركت احتماال منظر، اين

19

كردن��د. رد را آن خ��ود ش��يوه به نتيجه در و بوند نش��ده سكوالريسم مج��دد تعريف در مش��اركت از داش��تند اف��راطى يا رو ميانه دي��دگاههاى كه كس��انى

خ��ود موضع ب��راى دليلى كه اين ب��دون سكوالريسم اصطالح يا مفهوم مجدد اين مج��دد تعريف پ��ذيرش به تمايل ظ��اهرا نمودند. ديگ��ران امتناع كنند ذكر

مىدانس��تند. دشوار مسلمانان اكثريت براى را آن پذيرش اما داشتند مفهوم تا مس��لمانان كه داشتند قبول و مىپذيرفتند، اصول در را مجدد تعريف برخى ت��رجيح را ج��ايگزيت اص��طالحات از اس��تفاده اما اند، بوده آن دنبال به كنون

يافت��ه". دگرگ��ونى "ش��ريعت يا دولت"، و دين : "همزيس��تى مانند مىدادند ورود استراتژى يك مجدد" را "تعريف رويكرد كنندگان شركت برخى بعالوه،

ع��وض مىدانس��تند. در مس��لمانان مي��ان در اص��الحات ت��رويج براى نادرست جامعه ساختن قدرتمند مانند شوند، عنوان ديگر مسائل كه مىكردند پيشنهادبودند. ترى قبول قابل اهداف مسلمانان براى آنها نظر به كه مدنى،

مركز در د. گفتمان ب��راى خص��وص "ملت" به دش��وار مفه��وم درب��اره من قبلى ترديد بر عالوه

ملى" "گفتم��ان عن��وان به بخش اين نامي��دن در من ان��دونزى، كشورى مانند ش��مولگرايانه دي��دگاهى معن��اى به مىتواند اصطالح اين زيرا داشتم ترديد نيز اساس و موضوع حال، عين است. در صحيح حقيقتا كه باشد چيزى آن از تر

كه است اساسى اى مس��اله حل" ب��راى "راه پيشنهاد و بررسى گفتمان اين قابل ان���دونزى م���ردم براى تم���ام ل���ذا و دارد ق���رار كش���ور كل برابر در

نق��اط س��اير يا جاكارتا در كنن��دگان ش��ركت ب��راى ص��رفا نه دستيابى است "مرك�زى" مىتواند عن��وان به گفتم�ان اين فك�رى. خوان�دن مراكز يا ش�هرى

دي��دگاهى تا ك��ردم استفاده اينجا در آن از من اما بگيرد، قرار اعتراض مورد تم��ام كه مىدانم حال عين در اما ، دهم نشان را محلى گفتمانهاى از وسيعتر

نمىشود. شامل را نظرات نقطه از بعد اي��ام و اس��تقالل ن��يز و استعمار از پيش دوران در هم ، اندونزى تاريخ

مس��اله جامعه و دولت اس��الم، مي��ان رابطه كه است آن دهن��ده نش��ان آن، ب��ود-و طلب��ان اص��الح و روش��نفكران و سياس��تمداران و قانونگ��ذاران اصلى جامعه قس��متهاى تم��ام دربرگيرنده حد چه تا گفتگوها هست. اينكه هم هنوز

مانند ان��دونزى، اس��ت. در دش��وارترى مساله ، بوده اندونزى مدنى جامعه و متع��ارض، گ��اه و مختلف اه��دافى و دي��دگاهها با روشنفكران كشورها، ساير جنبش�هاى مىگوين�د. ب�رخى س�خن دولت يا ملت ج�انب از كه اند ك�رده ادعا

Nurcholish مجيد نورچ��وليش مانند ، روش��نفكرى Madjid توسط آنهايى كه يا Nahdlatul ناه��دالتول علم�اى مانند اسالمى سازمانهاى Ulamaگرفته ص��ورت

اين ذكر ان��د. با داش��ته ت��رى گس��ترده نس��بتا م��دنى جامعه مشاركت است، بالضروره ابتكارات اين كه كنم عنوان ندارم قصد روشنفكر افراد يا جنبشها است آن ه��دف است. بالعكس، اندونزى سرتاسر در گسترده اجماع بازتاب

گس��ترده سطحى در كه نمايم ارائه را موقعيتها و ديدگاهها از هايى نمونه كه م��اهيت درب��اره ان��دونزى سرتاسر در كه ب��وده آن دنب��ال به يا ش��ده ارائه تر

باشد. تاثيرگذار جامعه و اسالم با آن رابطه و دولت درمنازع��ات ان��دونزى استقالل براى تالش در اسالم نمادين و اساسى نقش

اس����تعمار از پس دوران در جامعه و ، دولت اس����الم، رابطه تعريف سر بر روايته�اى ، نق�اط س�اير در استعمارى ضد جنبشهاى بود. مانند عاملى كليدى

20

اسالم داشت. سياركات وجود اندونزى استقالل درباره متعارضى ملىگرايانه، Syarekat Islam، متحد ساختارى عنوان به اسالم از ،1911 سال در مؤسس

)آورد ح��ركت به را ملى گ��رايى آگ��اهى تا نم��ود اس��تفاده فرارون��ده و كنن��دهMudzhar 2003, ش��رقى جن��وب آس��ياى ملىگ��رايى مفهوم كه . هنگامى(15-16

ارائه ،1922 سال در هلند شرقى آسياى كشورهاى تمام ملى كنگره توسطMohammad محمدنتس��ير وTjokroaminoto مانند ره��بران ب��رخى شد Natsirبه

اس��المى ذاتا كه ام��رى عن��وان به را ملىگ��رايى پيدايش اين تا بودند آن دنبال و س��وكارنو مانند س��كوالر، ملىگرايان ، مقابل ببخشند. در مشروعيت است

،Soetomo سوئتومو ت��اريخى و دي��نى بىطرفى چارچوب در را ملىگرايى اين اما است، يافت تسلط اخير گروه ديدگاه ،1920 دهه اواخر مىدادند. از قرا

نرفته بين از هنوز نيز فرامىخواند، اسالمى دولت يك به كه ، اولى ايدئولوژىاست.

بايد "دولت كه پانكاس��يال و جاكارتا منش��ور از بند اين ح��ذف سر بر مناقشه عن��وان پيش��تر كه هم��انطور نماي��د"، اجرا آن پيروان براى را اسالم شريعت

اس��ت. اين داش��ته ادامه ان��دونزى دولت استعمارى پسا تاريخ طول در شد، ب��وده پانكاس��يال م��دل به نسبت اسالمگرايان چالشهاى براى محورى مساله ق��درت دموكراسى به��اى به تا شده دولتمردان براى دستاويزى نيز و است،

توسط پانكاس��يال م��دل دربرابر چالشى مث��ال، نمايند. ب��راى يكپارچه را خود اسالمى دولت براى وى جنبش فردى شد، ايجادKartosuwirjo كارتوسوويجرو

جنبش��هاى داش��ت. س��اير ادامه1962 تا1948 از غ��ربى ج��اوه در مستقل و اس��الم از ن��يز آكهه و جن��ويى سوالوسى جنبشهاى مانند دينى طلب جدايى

س��وى بردند. از سود ايدئولوژيك و سياسى اهداف براى اسالمى دولت ايده انتخاب��ات از پس پانكاس��يال مدل دربرابر اسالمگرايان چالش شكست ديگر،

اي�التى اساسى ق�انون ع�وض در را كش��ور تا داد اج�ازه س��وكارنو به1995 سال اساسى قانون به بود، شده اجرا انتخابات اين آن سايه در كه ،1950 جنبه ويرانى ب��رخى به منجر دولت و اس��الم مي��ان بازگردان��د. منازعه1945

در يلكه س��ابق، ازمنه در تنها نه ، اساسى ق��انون بر مبت��نى دموكراسى هاىاست. شده كنونى، ايام و نوين نظم دوران

در و ب��ود، منازعه مي��دان و ه��دف ق��انون خ��ود اس��تقالل، ت��اريخى لحظه در ش��ديدا جديد دولت ه��ويت و جديد دولت در اس��الم نقش سر بر من��اظرات

و ب��ومى ان��دونزياييهاى مي��ان كه اس��تعمارى دادگ��اه ب��ود. نظ��ام توجه م��ورد ق�انون محت��واى در اما مان��د، متروك استقالل با مىشد قايل تبعيض اروپاييان

تغي��ير شد تبديل مستقل دولتى به استعمارى دولت يك از اندونزى كه زمانى)شد اقتباس استعمارى نظام از بسيارى قوانين و نگرفت، صورت اى عمده

Lukito 1999, 68)دنبال به اندونزى رهبران استقالل، ابتدايى مرحله خالل . در در ضرورت نمايند. اين تقويت را ملى وحدت تا بودند قانون ساختن همسان دادگاهه��اى ب��ردن بين از با كه ، ملى قض��ايى نظ��ام يك ايج��اد ب��راى تالش��ها ق��وانين مجموعه يك ايج��اد ، وج��ود اين مىياي��د. با بازت��اب بود، همراه عرفى

نتيج��ه، ب��ود. در دشوار اندونزى جامعه پلوراليستى ماهيت سبب به همسان ق�وانين از مختلفى ان�واع اس�تعمار، دوران همانند اس�تعمارى، پسا دولت در با اس��تعمارى ق��انون مىش��د، اعم��ال جامعه مختلف ه��اى طبقه م��ورد در

دوران در كه ب��ود ع��ادات نماي��انگر و ب��ود، آميخته س��نتى و دي��نى اعتق��ادات

21

و تمركزگ��رايى پ��روژه جاوه، از خارج واقع، مىشد. در اعمال نيز استعمارىLukito)مىشد فراگ�ير خش�ونتهاى به منجر اغلب ق�انون سازى همسان 1999,

69-71). مختلفى دي��دگاههاى ع��ادات م��ورد در گ��را همس��ان و پلوراليست گروهه��اى

ق��انون درباره مسلمان ملىگرايان و سكوالر مل ىگرايان كه حالى در داشتند،Lukito)داش��تند متف��اوتى دي��دگاههاى اس��المى 1999, كه . همس��انگرايان،(69 نظ��ام يك كه مىكردند اس��تدالل مىدانس��تند، م��درن ضد و تحجر را ع��ادات ان��دونزى ش��دن مدرن براى باشد اندونزى وحدت بازتاب كه همسان قانونى

غ��رور و ه��ويت تجسم را ع��ادات كه اس��ت. پلوراليس��تها، الزم ش��رط يك با متن��اظر پلوراليس��تى قض��ايى نظ��ام كه مىكردند پيش��نهاد ملى مىدانس��تند،

Lukito)اندونزى است جامعه از ت��رى ص��حيح بازت��اب اجتم��اعى متكثر شرايط1999, ق��انون وح��دت با مش��ابه نحو به اسالمى قانون عادات، مقابل . در(74

.(Lukito 1999, 77)محلى صرفا نه بود، قدرتمند ملى لحاظ به زيرا نشد متاثر اس��تقالل زم��ان از تغي��يرات از اس��المى ق��انون كه نيست معنا ب��دان اين اما

ح��وزه در كه اند داشته وجود دولت از خاصى اقسام زيرا است، نشده متاثر س��ؤال اين بر دول��تى ابتك��ارات ان��د. اين نم��وده ميانجيگرى و مداخله اسالم

نماين��ده كه دارد را آن اعتب��ار و ق��درت كسى چه كه داش��تند اشاره اساسى اس��ت. دادگاهه��اى اس��توار اساسى چه بر اعتبار و قدرت اين و باشد اسالم فرم��ان ،1948 س��ال درآمدن��د. در دين وزارت تحت1946 س��ال در دي��نى قض��اياى و ش��وند، ت��ركيب ع��ادى دادگاهه��اى با دينى دادگاههاى كه شد داده

قض��ات توسط بايد اسالمى است حكمى مس��تلزم كه مس��لمان دادخواه��ان مرحله به ان��دونزى دولت توسط هرگز ق��انون اين ش��ود. اما اداره مسلمان

اين دادن��د. با ادامه خ��ود پيش��ين كاره��اى به دينى دادگاههاى و درنيامد عمل درآوردن انقي���اد تحت ب���راى حك���ومت موضع بازت���اب سياست اين ح���ال،

. بعالوه،(Lukito 1999, 78)بود معمولى دادگاههاى برابر در اسالمى دادگاههاى م��دنى دادگاهه��اى و عدالت دپارتمان در منصبان صاحب و قضات بسيارى از

ق��انون مفه��وم به نس��بت اس��المى قض��ات دي��دگاههاى با اساسى نح��وى به اك�ثرا م�دنى قض�ات و وزارتخانه در قض�ايى منصبان داشتند. صاحب تفاوت

قض��ات اما ، داش��تند ق��انون از غ��ربى دركى و بودند آلم��ان التحص��يالن فارغ ش��افعى مدارس به كه بودند يافته تربيت اسالمى سنتى نهادهاى در اسالمىLukito)داش��تند ان��دكى قض��ايى معلوم��ات و داشتند تعلق اسالمى 1999, 79). به "نس���بت كه مىكردند ي���اد قسم و مىخوردند قسم خ���دا ن���ام به قض���ات ق��انون و دولت اي��دئولوژى و اساس عنوان به را آن و باشند وفادار پانكاسيال به مكررا . پانكاسيال(Hooker and Lindsey 2003, 42)برند" كار به1945 اساسى

مىگرفت. قرار استفاده مورد دادگاه تصميمات در ارجاعى نقطه عنوان مداخله چ��يزى در دولت دي��نى، دادگاهه��اى بر دول��تى كن��ترل نتيجه عنوان به

،Kompilasi نامي���د. كومپيالسى خص���وص خ���وزه را آن مىت���وان كه مىنم���ود دينى عدالت نهاد قضايى نظام در قضات برا اجرايى قوانين براى "راهنمايى

مقيد ان��دونزى در را ق��انون مىش��ود"، ارج��اع بديش��ان كه مسائلى حل براىHooker مىسازد and Lindsey 2003, به خ��انواده ق��انون مس��ائل نتيجه . در(46 از و مىش��ود گرفته نظر " در دولت توسط اعمال قابل مدنى "قانون عنوان

و "ق��درت داراى اكن��ون كومپيالسى اس��ت، آن نمونه حك��ومت كه منظ��رى

22

Hooker)اس��ت" اس��المى آم�وزه م�وقعيت and Lindsey 2003, نظر . طبق(46 در اس��الم "دين دين، حوزه در دولت دخالت نتيجه عنوان ،به محققين برخى

مع��رض مىش��ود- در مرب��وط قض��ايى نظ��ام به كه آنجا تا ان��دونزى- ح��داقل در نه است دولت در نه��ايى دارد. اقت��دار ق��رار دولت كامل اج��رايى كن��ترل

و ، ش��ده" است "اص��الح كامال اكنون شريعت عملى، سطح منزل. در وحىHooker)اس��ت" شده قلمداد ناچيز كومپيالسى در واقع در and Lindsey 2003, 50).

جنبش��هايى اس��تعمارى، پسا دوران در دولت اب��داعات و اعم��ال با همزم��ان كالم و ها آم��وزه در مهمى تب��دالت بازت��اب ناهدالتول علماى و محمديه مانند

ت��اجران از پ��يروانى با بودن��د. اولى، ي��افت رواج ان��دونزى در كه اس��المى خ��ود دومى و داش��ت، تاكيد التق��اط لوث هرگونه از اسالم تصفيه بر شهرى،

و س��نتى اص��ول آم��يزش بر و س��اخت مس��تقر روس��تايى اف��راد مي��ان در را چون محققانى شد، عنوان پيشتر كه داشت. همانطور تاكيد اسالم التقاطى

دنبال به و نمودند، ارائه اصالح براى چارچوبهايى حزيرين و الشيدقى حسبى 1940 دهه از كه ش��يدقى مث��ال، بودن��د. ب��راى اس��الم نقش مج��دد تع��يرف ب��ود س��نتى فقه مخالف كه اندونزى خاص فقه به دعوت بود، تاليف مشغول

اما ب��ود شريعت اساسى شناسى روش و مراجع بر مبتنى كه مىكرد، دعوت،1951 سال محلى داشت. در جامعه ارزشهاى در ريشه پيش��نهاد حزيرين باشد داش��ته اندونزى تاريخ در ريشه كه نمود جديد اسالمى مذهب يك ايجاد

مىتواند م���ذهب اين كه باش���د، حس���اس ان���دونزى نيازه���اى به نس���بت و اين است. ه��ردوى اندونزىمسلط در كه باشد شافعى مذهب جانشينى براى

كه اس��المى در ع��ادات احي��اى بر خ��ود، مختلف ه��اى ش��يوه به محقق��ان، دارد س�ازگارى ان�دونزى جامعه و فرهنگ با و است ش�ده مج�دد ص�ورتبندى

جنبش��هاى از اى گس��تره ش��اهد ن��يز1980 و1970 دهه داش��تند. در تاكيد مختلفى دي��دگاههاى دولت و دين رابطه درب��اره كه ب��وديم م��ذهبى اصالحاتداشتند. دولت-اس��الم- معادله مج��دد س��نجش و اس��الم نقش سر بر پاي��دار مناقشه ب��دين ، ان��دونزى اس��تعمارى پسا سياسى ت��اريخ مختلف مراحل در جامعه نحو به اس��المى بود. سازمانهاى تنيده درهم عوامل تعدادى از ناشى ترتيب،

، واقع در بودن��د؛ نكرده مخالفت دولت سياستهاى و دولت به نسبت همسان داش��تند. تف��اوت هم با اي��دئولوژيك نظرات نقطه سياست، سياستها، در آنها

ط��ور به مىخواندند ف��را دولت و دين ج��دايى ج��زمى تاييد به كه جنبش��هايى نظر در داش��تند. با تاكيد ن��يز اجتم��اعى عرصه در اس��الم احي��اى بر همزمان

هدف راستاى در مىتوان را سناريو اين تبدالت، اين ديناميك پيچيدگى گرفتن يك دي��د. از دول��تى غير و دولتى عامالن ديالكتيكى رابطه چارچوب در تحليل

دنب�ال به مختل��ف، رژيمه�اى و حكومتها ت�ر، خ�اص ط�ور به يا دولت، طرف، طريق از ، مث��ال براى اند، بوده دولتى غير ابتكارات و جنبشها به دادن پاسخ شيديقى هاى ايده مثال، دولتى. براى سياست در آنها هاى ايده كردن داخل

مانند پيداكرد، بازتاب دولتى سياستهاى در آنها اساسى تفكرات و حزيرين و س��ال جمه��ورى رياست حكم (،1989اس��المى) دادگاهه��اى ق��انون اعالم

اص�طالح به بانك��دارى خدمات نيز و اسالمى، قوانين مجموعه درباره1991 داش��ته فعالى بسيار نقش نهادها اسالمى ساختن در نيز دولت اسالمى. خود

23

اس��المى. از جنبش��هاى روزاف��زون مش��روعيت با مقابله ب��راى ش��ايد است، دنب��ال به خواه خواه، ياتجدد احياگر خواه – دولتى غير جنبشهاى ديگر، سوى و داده ق�رار انتقاد مورد را دولت نباشد- سياستهاى خواه باشد دولت قدرت

اجتم�اعى حم�ايت كسب دنب�ال به و نم�وده ارائه اسالم از جايگزين دريافتى اندونزى در را دولت و سياست اسالم، ميان رابطه ديالكتيك است. اين بوده

است. گرفته شكل خود و داده شكل استعمارى پسا دوران از بعضى فع��االن ب��رخى ميان در استقالل از بعد دوران اسالمى روشنفكرىHimpunan مانند دانش��جويى س��ازمانهاى Mahasiswa Islamدانش��جويان )نه��اد Effendy)است ب��وده قدرتمند ( تقريبا1947 تش��كيل مس��لمان، 1995, 105).

دج��وان از بودند عب��ارت فع�االن اين مي��ان در جوان��تر شخص��يتهاى از ب��رخىDjohan افن��دى Effendy، حميد منش��ور Manshur Hamid، واهب احمد Ahmad

Wahib، رهارجو دوام و Dawam Rahardjoمجدد تاكيد طرحها از تعدادى بر . آنها اس��الم مي��ان رابطه مورد در جديدى دينى-سياسى ديدگاهى را آنها و داشتند

دال قطعى مدركى اول ، آنان نظر . از(Effendy 1995, 106)گردآوردند دولت و و ق��رآن در ، هس��تند اس��المى دولت يك ايج��اد به مجبور مسلمانان كه آن بر

از اى مجموعه ش��امل اس��الم كه مى:نند تاييد آنها ندارد. دوم��ا، وجود سنت و ابدى اسالم كه آنجا از نيست. ثالثا، ايدئولوژيك يا اجتماعى-سياسى اصول كه آن ق��انونى و صورى مفهوم به محدود نبايد مسلمانان درك است، جهانى كه دارند اعتق��اد قويا انها باش��د. رابع��ا، است خاصى مكان يا زمان از ناشى

ممكن غ��ير بشر ب��راى تقريبا نتيج��ه، مىدان��د. در را مطلق حقيقت الله تنها.(Effendy 1995, 106-107)دريابد را اسالم مطلق خقيقت كه است به حرك��تى معن��اى به تنها1950 دهه در ان��دونزى در اس��المى طل��بى اصالح

نهاده��اى ك��ردن اس��المى دنب��ال به بلكه نب��ود، عب��ادت قديمى اشكال از دور منش��ور اج��راى يا اسالمى دولت به دعوت جمله از بود، اقتصادى و سياسى

)ح���زبPKI اعض���اى به حمله با1965 س���ال در م���وقعيت جاكارت���ا. اين رس��يد، خود اوج به ارتش و اسالمى سازمانهاى اندونزى( توسط كمونيست

افرادى از اندونزى ملت گيرى بازپس براى جهادى را آن مسلمانان از برخىHefner)مىدانس��تند مىش��دند خوان��ده س��كوالر و بى��دين كه 1995, از . پس(35

در مس��لمانان ، شد اعم��ال سياسى اس��الم ب��راى آن متعاقب كه محدوديتى تقسيم بود نگران اسالم شدن سياسى به نسبت خود كه حكومتى از حمايت

جهت در اى ت��وده تحرك��ات م��وجب زم��ان آن فرهنگى جو كه آنجا شدند. از اص�الحى ه�اى برنامه به را خ�ود توجه ره��بران ب�رخى ب�ود، شده مساله اين

مجي��د، نورچ��وليش چ��ون س��اختند. محقق��انى منعطف آموزشى و اجتماعى را اصالحى هاى برنامه اين واحد عبدالرحمن و افندى دجوآن رهاردجو، دوام

. (Hefner 1995, 37)مىدانستند اسالمى دولت رد و پلوراليستى اسالم بر تمركز سياسى ح���زب بازس���ازى از ن���وين نظم رژيم س���وهارتو، حك���ومت تحت

و اسالمى دولت از كه مسيومى نمود. رهبرات خوددارىMasyumi مسيومى هرگونه از مىكردند حم��ايت س��وهارتو ن��وين نظم دوران در جاكارتا منش��ور

رابطه كه ح��زب دو با ن��وين نظم ش��دند. رژيم منع سياست در مش��اركت )Golongan Karya )Golkar نام به سوهارتو رهبرى تحت حاكم حزب با نزديكىPartai اس��المى نمود. اح��زاب ائتالف داشتند Persatuan Indonesia )Persis(به را Partai Demokrasi 1973 سال در را ملىگرا و مسيحى احزاي و آوردند، وجود

24

Indonesia كوس��وماتماجا مختار نوين، نظم دوران آوردند.در وجود به Mochtar Kusumaatmadja ها "حوزه آن تحت كه منتخب، قانون وحد كه مىكرد استدالل

نخ��ورده دست م��ردم ف��رهنگى و روح��انى حي��ات و شوند مرتبط سريعا بايد اجتم��اعى تب��ادل كه بىط��رف ه��اى ح��وزه س��اير در كه ح��الى در بماند، باقى

مف��اهيم از مىتواند حك��ومت مىك��رد تنظيم را آن م��درن ض��رورت از ناشىLukito)سودجويد" وارداتى قضايى 1999, از تا مىدهد اج��ازه مدل . اين(76-77 وس��يه يك عمل در كه ، س��اختن م��درن ب��راى اى وس��يله عن��وان به ق��انون

ش��ود. اس��تفاده ن�وين نظم رژيم تحت است، اجتماعى كنترل براى حكومتى را خ��ود ق��درت گ��رايى ملى اس��تداللهاى اما رفت، بين از پلوراليس��تى گروه.(Lukito 1999, 77)كرد شدن ناپديد به شروع عادات و كرد جمع

رسيد، قدرت به سوهارتو كه كودتايى از پس ،1965 سپتامبر بالفصل نتيجه ق��درت س��وهارتو زي��را يافتند، نشين حاشيه را خود اسالمى سياسى احزاب

دو به وض��عيت اين برابر در مس��لمانان ب��ود. ره��برى نم��وده تض��عيف را آنها به زا دولت مس��تقيم ط��ور به كه داش��تند توافق ب��ود. آنها شده تقسيم گروه

ب��اره در گ��روه دو اين وج��ود، اين نماني��د. با دادخ��واهى اما نكش��ند چ��الش به را خ��ود مس��يومى، اول، نداشتند. گ��روه توافق مدت بلند سياسى اهداف جمله از نيز هارجونو انوار و ناصر محمد و مىكردند تعريف مدرنسيتها عنوان حم��ايت جلب اما مىدانس��تند اهميت با بنفسه را دادخ��واهى ب��ود. آنها ايشان

.(Hefner 2002, 142 مىدانستند ضرورى نيز دولت بازپسگيرى براى را ها توده را خ��ود تالش��هاى گ��روه اين كه ب��ود معنا ب��دان تج��ار مس��لمانان طبقه افول

اجتم��اعى گروهه��اى متوس��ط، از تر پايين و شهرى فقير طبقات به معطوفبود. نموده ديده، آموزش كمتر مس��لمان، دانش��جويان بود، شده تشكيل جوان هاى مدرنيست از دوم گروه

دوام مجي��د، نورچ��وليش احي��اگر جنبش با كه ج��وان، مس��لمانان سازمانهاى داش��ت. جوان��ان همك��ارى س��جازلى من��ور و محاس��ين اص��واب ره��اردجو،

دولت "اس��طوره را آن كه آنچه درب��اره ح��زبى، پيش��ينه ب��دون و تحصيلكرده ق��درت كه را عقي��ده اين بر "پافش��ارى و داش��تند شك اس��المى" مىخواندند

)مىكردند رد اس��ت" را مس��لمانان امي��ال پيش��برد براى روش بهترين دولتىHefner 2002, بعيد طاليى عصر يك درب��اره پيرتر گروه ديدگاه خالف . بر(143

تك��ثر و ت��اريخ ب��ودن ف��رد به منجصر بر ج��وان ه��اى مدرنيست اس��المى، آل اي��ده فرهنگ كه گ��رايش اين با و داش��تند تاكيد ان��دونزى فرهنگى-ق��ومى

Hefner)نداش��تند موافقت نمايد خلط اسالم خود با را عرب 2002, . آنها(143 عليه استدالل ساختند. با آشنا بشر خقوق و دموكراسى گفتمانهاى با را خود

از آنها باش��د، داش��ته كنترل سياست و فرهنگ بر كه مركزى دولت يك ايجاد ت��رويج و دولت ق��درت مي��ان بتواند كه م��دنى" اس��المى "جامعه يك "ايج��اد

ايج��اد موازنه عم��ومى ع��دالت و مش��اركت پلوراليس��م، عم��ومى ف��رهنگى.(Hefner 2002, 144)نمايند" با عميقا ن��يز اس��المى اص��الحى جنبش��هاى روش��نفكران، ه��اى پروژه همانند اعتق��اد بودن��د. طبق درگير جامعه و دولت در اسالم نقش به مربوط مسائل مىتوانستند اندونزى مسلمانان كالم، احياى مورد در مجيد نورچوليش جنبش اس��تدالل او ش��وند. درواق��ع، قايل تم��ايز زمي��نى و متع��الى ارزش��هاى مي��ان

متع��الى ارزشهاى مىشوند؛ واژگون اغلب ارزشها مراتب سلسله كه مىنمود

25

، نتيجه ب��العكس. در و مىش��وند گرفته درنظر زمي��نى ارزش��هاى عن��وان به ب��ودن گرا سنت همان بودن مسلمان و مىيابد؛ سنت با برابر ارزشى "اسالم

Effendy)مىشود" 1995, پيش��نهاد مجيد سردرگمى، اين به خود پاسخ . در(108 همانگونه را آن زمينى امور و جهان طبيعى طور به بايد مسلمانان كه مىكرد

به مىتواند آن اش��ياى و جه�ان دي��دن متع�الى يا مق�دس ببينن�د. با هس�تند كهEffendy)باشد ناس��ازگار اس��المى توحيد با كالمى لح��اظ 1995, . مجيد(108

اح���زاب اس���المى، دولت درم���ورد مقدس���ى چ���يز هيچ كه داشت اعتق���اد كه است معنا ب��دان اين و ندارد وجود اسالمى ايدئولوژى يا سياسى اسالمى،

مق��دس" "غير "سكوالر" يا را جهان اين از خود برداشت مىتوانند مسلمانان آرى، :"اسالم مىنمود عنوان را عبارت اين وى مطلب، اين به توجه نمايند. با

.(Effendy 1995, 108-109)خير" اسالمى حزب به ش��ديدا آم��د، پديد1970 دهه در كه سجادزلى، منور دينى-سياسى پروژه

ذاتى ارزش منظ��ر، اين نم��ود. از كمك اس��الم از سياسى معن��اى يك توسعه اس��ت. يكس��ان خواهى مساوات و اساسى قانون عدالت، با سياسى اسالم

و م��درن آم��وزش با فعالين و جوان مسلمانان بيشتر آشنايى با برداشت اين در كنندگان . شركت(Effendy 1995, 116-117)همساز ىداشت اقتصادى توسعه كه آنگونه را سياسى اس��الم اه��داف و تاكتيكها كلى، استراتژى جديد جنبش به آنان از بردند. بسيارى سؤال زير به بود شده مطرح نخبگان ساير توسط

دولت كه اي��ده اين و اي��دئولوژى يك عن��وان به اس��الم مفه��وم مستقيم طور.(Effendy 1995, 104)طلبيدند چالش به را باشد اسالم ادامه مىتواند اى منتظ��ره غ��ير اسالمى احياى شاهد1980 دهه اوايل و1970 دهه اواخر

در مش��اركت جديد اشكال دنبال به اندونزى جوانان زيرا اندونزى هستيم، در مش��اركت و سياسى و اجتم��اعى بحثه��اى ه��اى عرصه ساير كه بودند زمانى دنب��ال به اس��المى ب�ود. س��ازمانهاى ش��ده بس�ته س��وهارتو حك��ومت توسط

بودن��د. تنظيم��اتى عمومى سياست بر گذاشتن تاثير و دولت كردن محاصره ب��ود- ش��اهد ش��ناخته رسميت به را دين پنج تنها كه اين باالخص – دولتى دين

Hefner)بود خالص اسالمى به مردم روآوردن و اسالم التقاطى سنتهاى افول2002, احي���اى يك مس���لمانان جامعه دين، س���ازمان همك���ارى . با(145-146

بهب��ود مس��اجد، تع��داد اف��زايش ش��امل كه داند انج��ام را دي��نى و ف��رهنگى نتيجه كه را تق��وا اف��ول جري��ان كردن معكوس و اسالمى، آموزشى نهادهاىHefner)ب��ود كهن رژيم حكومت در اسالم شدن سياسى 1995, نح��وى . به(37

آن بر را دوران آن مس��لمانان ن��وين رژبم طلب اقت��دار م��اهيت طنزآم��يز، م��دنى و تكثرگرايى دموكراسى، ارزشهاى اسالم از خود تفسير در تا داشت

كنند. وارد درآن را با اسالم از را خود درك تا بودند آن دنبال به مسلمانان بودند، كه هرچه دالي

مؤسسه توسط كه آنه��ايى باالخص ، عمومى بحثهاى و سمينارها در شركت بحثها، تين ببرند. در باال مىشد برگزار مجيد، هورچوليش همرا به ، پارامدينه

مانند دانش��گاهيان از تع��دادى دانش��گاه، محوطه در گروهى بحثهاى جمله از خاورميانه تج��ددطلبان و غرب انديشه با را خود دانشجويان نسوتيون هارون

جوان تجددطلب گروه ،1980دهه اوايل . در(Hooker 2004, 233)نمودند آشنا علم��اى آنه��ا، س��نتى گ��يرى جهت پيوس��ت. على رغم نه��دالتول علم��اى به

ب���اخبر فرهنگ در تك���ثرگرايى و دموكراسى برق���رارى اهميت از نه���دالتول

26

تجتتطلب و س��نتى ه��اى حلقه در اس��المى م��دنى سياس��تمردان بودند. ل��ذا، جامعه ايج����اد بر بلكه ، اس����المى دولت يك ايج����اد بر نه و يافتن����د، رشد

تمركز تفاوتها پ��ذيرش و آزادى ع�دالت، اس��المى ارزش��هاى با مدنى اسالمىHefner)نمودند 2002, نخبگ���ان )انجمنICMI ،1990 س���ال . در(144-145

حبي��بى توسط و بود سوهارتو حمايت مورد كه شد، اندونزى( ايجاد مسلمان دح��الت م��ورد در و داش��ت، متن��وعى اعض��اى س��ازمان مىش��د. اين اداره

.(Hooker 2004, 234 داشت وجود شكهايىICMI در دولت سياسى از تع��دادى به نس��بت سياسى نگرشى س��وهارتو حك��ومت ،1980 دهه در

در را دولت و اس��الم مي��ان رابطه كه نم��ود، اتخ��اذ اس��المى حامعه تم��ايالت تص��ويب ش��امل ق��انون چارچوب در آشتى داد. اين قرار تاثير تحت اندونزى

دانش ب��راى بايد دولتى مدرسه هر كه عبارت اين با جمله از آموزش، قانون گذاش��ت، اج��را به را اس��المى قواين كند؛ فراهم دينى درسهاى خود اموزان

و نمود، صدقه( ايجاد انفاق، )ذكات، اسالمى خيريه تنظيم براى را سازمانى روس��رى از تا شد داده اج��ازه دول��تى م��دارس در ام��وز دانش دخ��تران به

كنند. استفاده غ��رض دهن��ده "نش��ان و يافت، ادامه1980 دهه تا دينى دادگاه سر بر بحث

,Lukito)ب��ود" دولت در اسالم موقعيت عليه موجود ورزى 1999, . درب��اره(80 Hooker)داشت وج��ود مختلفى ارزيابيه��اى اس��المى دادگاهه��اى تاثير و كيفيت

and Lindsey 2003, 56)اسالمى قانون كه داشتند اعتقاد مسلمانان از . بسيارى وج���ود به وابس���ته اين اما اس���ت، ان���دونزى مهم قانونگ���ذارى فرآيند در

اعم��ال ع��ادى دادگاهه��اى در بايد اس��المى اسالمى نيست. قانون دادگاههاى از تا هس��تند ضرورى اسالمى دادگاههاى كه مىكردند استدالل شود. ديگران

.(Lukito 1999, 80)شود جلوگيرى مقدس قانون در سكوالر وكالى مداخله واحد ن��امى دي��نى دادگاهه��اى تم��ام ،1989 س��ال7 ش��ماره ق��انون بن��ابر

يع��نى خ��انواده، ق��وانين مس��ائل تم��ام ش��امل دي��نى دادگاههاى و پيداكردند، ق��انون، اين به توجه ش��د. با وقف وراث، ارث، ن��امزدى، لغو طالق، ازدواج،

Lukito)پيداكردند م��دنى دادگاهه��اى با مشابه وضعيتى دينى دادگاههاى 1999, در مىدادن��د، ادامه م��درنى دادگ��اه هر الزام��ات تحقق به آنها كه آنجا . "تا(81

)ش��وند" تض��عيف نمىتوانس��تند ان��دونزى قض��ايى دس��تگاههاى ساير با رابطهLukito 1999, به ق��انون اين با قويا ملىگ��را و مس��لمان غير گروههاى . اما(82

1945 س��ال در جاكارتا منشور در كه شريعت احياى جهت در تالشى عنوان مخ��الفت اس��المى، دولت ايج��اد ب��راى مخفيانه روشى ، ب��ود ش��ده ح��ذف

نمودند. احي��ايى از وى آگ��اهى بازت��اب1990 دهه در اس��الم به س��وهارتو بازگشت

اين از ب��ود. ب��رخى مس��لمان جوان��ان توسط دموكراسى به دع��وت و اسالم وى حامى بسيارى و بود كار محافظه و دموكرات مسلمانان تاييد مورد امور

وى زي��را نمودن��د، حم��ايت وى از1997 س��ال در ن�يز پير شدند. تجددطلبان جاى به همچنين پير خواند. تجددطلبان اسالمى ضد و سكوالر را اپوزيسيون

Hefner)داش��تند تاكيد دول��تى اسالم بر مدنى اسالم 2002, به نتيج��ه، . در(147 اسالم بود، دينى احياى شاهد جهان1990 و1980 دهه هرچند مىرسد نظر

ق��انون نقش و م��دنى، دموكراسى اس��الم به زي��را ب��ود متم��ايز ان��دونزى در

27

سرنگونى باعث كه داشتند قرار مسلمان جوانان آنها راس در كه بود متعهد.(Hefner 2002, 137)شدند سوهارتو

مسايل از تعدادى احياى شاهد سوهارتو حكومت سقوط از پس دوران جديد اندونزى در اسالم نقش و جامعه و دولت اسالم، رابطه درباره قديمى

مانند اسالمى، احزاب از بسيارى مشاركت شاهد1999 بود. انتخابات احزاب بود. اين (PBB) احمر هالل وحزب(PPP) یکپارچه توسعه حزب

عمومى( مشورت )شوراىMPR ساليانه جلسه در را جاكارتا منشور مساله اساسى قانون اصالح سر بر بحث طول در آنها تالشهاى ساختند. اما مطرح براى شريعت اجراى بر تيكد )با معروف كلمه هفت مجدد تصويب و1945

كردند. رد را آن جناحها ساير زيرا خورد مسلمانان( شكست رسمى اعمال خواستار اندونزى مناطق از تعدادى دوران اين طول در

اعمال حق جمله از خودمختار ىخاص بدان كه آكه، از غير شدند. به شريعت ديگر از تعدادى و جنوبى سوالوسى مانند اياالت ساير شد، داده شريعت امور، اين با شدند. همزمان خود مناطق در شريعت اعمال خواستار مناطق لشکر مانند اسالمى تندرو جنبشهاى رشد براى فرصتی اصالحات دوران اندونزى مجاهدين مجلس و التحرير حزب اسالمی، دفاع جبهه ، جهاد

آورد. فراهم به تمايل نيز برخى و بودند، اندونزى در شريعت اعمال خواستار گروهها اين

داشتند. منكر از نهى و معروف به امر اجراى براى خشونت از استفاده عبارت کردند مى دفاع شريعت اعمال در دولت فعال نقش از كه آنهايىاندونزی : از بودند اسالمی افکار ترویج نشرو همبستگی ، شورای اندونزیایی هیاتاسالم اندونزی. مجاهدين مجلس, التحرير حزب اسالمی، دفاع جبهه ، جهان

هاى سازمان و محمدی علمای نهضت شامل دولت فعال نقش مخالفانمدینه و لیبرال اسالم شبکه مانند اسالمى دولتى غير پارا بودند. بنیاد

داش��ت. تمركز دموكراسى و خ��وب حك��ومت اهميت بر اص��الحات جنبش پنه��انى اسالمى گروههاى يافتند، وفور مدنى اسالم و دولتى غير سازمانهاى

كت��اب، تلويزي��ونى، بحثهاى به منجر آزادى مىكردند. اين فعاليت آزادانه اينك "اس�الم سر بر بحث ،2001 س�ال ش�د. در عم�ومى ه�اى خطابه و مقاالت

آن ارتباط اسالم، از معاصر بيان به آن كمك "معنا، درباره شد، ليبرال" آغاز بحثها . اين(Hooker 2004, 235)مسلمانان" فردى حيات در آن نقش اندونزى، با نامه فهرست وس��ايل اين جمله از شد، كشيده جامعه به ها رسانه طريق از

لي��برالى اس��الم وجه عن��وان با كتابى به بحثها اين از برخى و داخلى، رسانى ج��وش و پ��رجنب جامعه يك نش��انگر تبدالت اين شد. تمام تبديل اندونزى در كه ب��ود. هم��انطور بحث م��ورد جامعه و دولت در اس��الم نقش آن در كه بود

دادن "تعميم كه اين از ان��دونزى مس��لمانان از بس��يارى نموده، عنوان مجيد دنب��ال به تا است ض��رورى كه اين و اس��ت، نادرست جوامع س��اير ب��اره در

جه��انى س��اختن ب��راى مش��ابه تعه��دات با افرادى يا همفكر افراد با همكارىMadjid)بودند باشيم" آگ��اه بهتر 1994, مانند م��دنى اجتم��اع . س��ازمانهاى(76

در اس��الم از لي��برال و تك��ثرگرا دي��دگاه ت��رويج با عميقا لي��برال اسالم شبكهداشتند. قرار انتقاد مورد سايرين جانب از هرچند بودند، تالش

و دولت اس��الم، مي��ان رابطه كه است آش��كار ظ��اهرا فص��ل، اين خاتمه در و سياسى مس��ائل نماين��ده و نم��اد ، اغلب است براگ��يز مناقشه هنوز جامعه

28

با مخ��الفت س��ردمداران موضع م��ورد در كه اين بدون است، ديگر اجتماعى دارن���د. همچ���نين تاكيد آن بر ديگ���ران مىكنند تص���ور يا مىكنند فمر كه آنچه

گفتم��ان ، است نب��وده دول��تى دين هيچگ��اه اس��الم هرچند كه است آش��كار على اس��ت، گذاش��ته ت��اثير آن بر و گرفته تاثير دولتى سياستهاى از اسالمى

اس�ت. داش�ته وج�ود ابهام�اتى ن�يز گروهها اين خ�ود درون حتى كه اين رغم از قس���متى بن���ابر ، آكه در را ش���ريعت اعم���ال حك���ومت نمون���ه، ب���راى

به اج��ازه اين اما دانست مج��از ،2000 ،18 ق��انون طبق آنها، خودمختارى پاي��دارى اج��راى آن معن��اى درب��اره آكه ره��بران مي��ان توافق فق��دان س��بب پانكاسيال به اعتماد افول با حال، عين . در(Hooker and Lindsey 2003, 33)نيافت

نقشى كه اين ب��راى اس��المى اح��زاب ب��راى راه س��وهارتو، س��قوط از پس ,Hooker and Lindsey 2003, 33 است شده باز باز ىكنند اندونزى دولت در بيشتر

كل توس��عه و آم��يز ص��لح بقاى براى مهمى پيامدهاى گسترده ابهام . اين(34 ج��دايى خواه قطعى، پاسخهاى سراب آن علت احتماال است، داشته كشور اين خاتمه از اس��ت. پيش ب��وده دولت، و اس��الم كامل ام��تزاج خواه و كامل كتاب، اين عمومى هاى نظريه و تحليالت چارچوب در بيشتر تامالتى با فصل

ع��واقب به مختصر اش��اره با ، ابه��ام اين ج��دى پيامدهاى برخى تذكر احتماالبود. خواهد ثمر مثمر شهروندى، براى آن

اي��ده خ��ود به اى پيچي��ده نحو به م��درن ان��دونزى در ش��هروندى سر بر بحث كه است چارچوبى اين زيرا مىيابد ارتباط پانكاسيال، به ، ثانيا و مدرن، دولت

كه نمىرسد نظر مىده���د. به تش���كيل را ان���دونزى به تعلق وي���ژه اس���اس ك�رده انك�ار را م�درن دولت اي�ده قطعى و كامل ط�ور به اسالمى گروههاى

و مىكنند اسالمى دولت به دعوت كه كسانى ميان اساسى تفاوت باشند. اما از حم��ايت كه است آن در هس��تند دولت و اسالم جدايى طرفدار كه كسانى در اس��ت، دي��نى اب��زارى عنوان به دولت خود تعريف دنبال به اسالمى دولت

جنبش��هاى و مس��لمان طلب��ان اص��الح س��اير مق��اومت با ادعا اين حالى كه توصيف سكوالر عنوان به جاكارتا منشور زمان از كه كسانى نيز و احياگرانه سر بر ن��يز گ��را ملى اس��المى و گروههاى مىشود. بالعكس، رو روبه مىشوند ان��دونزى جامعه نيازه��اى ب��رآوردن و خصوص��يت بازتاب در پانكاسيال كفايت اساسى عن��وان به شهروندى مساله به مستقيما ديدگاهها دارند. اين تفاوتمىشود. مربوط آن منسجم معناى هر در اندونزى براى

و ش��هروندى سر بر بحث شد، عنوان فصل اين قبلى قسمتهاى كه همانطور مث��ال، اس��ت. ب��راى شده مطرح مجددا اندونزى استقالل زمان از پانكاسيال

اين ،1955 در انتخاب��ات اولين از پس پارلم��ان جلسه در خ��اص ط��ور به ب��راى س��وكارنو ج��انب از بىحاصل قطعنامه و ب��ود چش��مگير بس��يار مس��اله

گ��رفت. پس قرار استفاده مورد1945 اساسى قانون به كشور بازگردادن موض��وع ديگر يكب��ار مس��اله اين ،1990 دهه اواخر در س��وهارتو سقوط از

. در داشتند بيشترى مشاركت اجتماعى نيروهاى بار اين ، گرفت قرار بحث بر هم مس���لمان طلب اص���الح نخبگ���ان ادوارى، بحث اين مختلف مراحل

ب��ودن خ��اص بر هم و داش��تند تاكيد اى، ان��دازه تا ، دولت س��كوالر مشخصه ش��هروندى. س��جادزلى ش��رايط گونه يك عن��وان به دولت م��درن مفه��ومSjadzali، و تصور قابل مدل بهترين را دولت جارى ساختار و شكل براى مثال

به ت��دريجا ان��دونزى وى، نظر مىدان��د. از ان��دونزى مسلمانان غايى هدف لذا

29

دغدغه با است دول��تى كه معنا بدان ، مىيابد دينى" تكامل "دولت يك عنوان حك��ومت تحت دولتى كه اين بدون ، ارزشهاى دينى توسعه و اعمال مورد در

Effendy)باشد دينى خاصى رس��مى ه��اى نهاد بر مبتنى و روحانيان 1995, 115, مانند عم��ومى خ�وزه نخبگ��ان ممت�از م�وقعيت اينجا در م�ايلم . همچنين(116

به مىك��رد نقد ش��ديدا را اس��المى دولت ايده كه را مرحوم مجيد نورچوليش پيش��ينه به و داشت تاكيد تك��ثرگرايى وو تس��اهل فض��يلت بر آورم. او ي��اد

ق��الب در را آن هرچند ، داشت اش��اره اس��الم ت��اريخ در ارزش��ها اين آش��كار محيط با س��ازش "قابل هم��واره اسالم او ننمود. براى عنوان مدرن مفاهيم

. (Madjid 1994, 70 است" ، هميشه و جا همه در ، پيروان فرهنگ هر چ��ارچوبى اساسى م��وارد از بس��يارى در پانكاس��يال كه نمود استدالل مىتوان

سكوالر و دينى غير اى زمينه در اندونزى در شهروندى تعريف براى قدرتمند منجر همگى كه مىدهد، اجتماعى و دينى تكثر و تساهل به تعهد ترويج است؛

استدالل مجيد، نورچوليش مثال، مىشود. براى فراگير شهروندى خصلت به فعاليتها در ان��دونزى م��ردم خدايت براى ايدئولوژى تنها "پانكاسيال مىنمودكه

مبناى . پانكاسيال(Madjid 1994, 59)است" اجتماعى و سياسى ملى، سطح در مع��اون مل��ك، آدام كه است نم��وده اش��اره است. مجيد دينى تكثر و تساهل پيامبر توسط مدينه" كه "قانون با مشابه را پانكاسيال ، جمهور رييس پيشين و اجتم��اعى تك��ثر بر مبت��نى دولت براى فرمولى عنوان به ، مىداند شد ايجاد.(Madjid 1994, 64)دينى اس��اس بر مىت��وان را ش��هروندى براى چارچوب يك عنوان به پانكاسيال مدل

آن مشروعيت روشهايى كه و آن شمول درجه مانند نمود، نقد مختلف اصول ط��ريقى عن��وان به را پانكاس��يال همفك��رانش و مىس��ازد. س��وكارنو پايدار را

از پس تنها اما آوردن��د، وج��ود به اس��المى دولت و س��كوالر گرايى ملى ميان به "اعتق��اد اول اصل شد. برا ىمثال، واقع پذيرش مورد بيشتر شدن اسالمى "ملى اصل در س��وم اصل ش��د؛ متعال" تب��ديل خداى يك به "اعتقاد خدا" به

جه��ان با ملى گ��رايى زي��را شد تب��ديل ان��دونزى وح��دت به اما گ��رايى" ب��ود ه��دايت تحت "دموكراسى چه��ارم اصل و ن��دارد؛ س��ازگارى اس��الم شمولى تعمق" اش��اره از ناشى "حكمت مردم" به نمايندگان تعمق از ناشى حكمت

Madjid)است پي���امبر به منس���وب كه حكم���تى دارد، 1994, نتيجه . در(57 س��كوالر ىمانند ملىگراي��ان توسط ح��تى پانكاس��يال ب��راى اسالمى مشروعيت

تعريف دول��ترا س��اختار كه اصول اين داخل در اما مىشد، دنبال نيز سوكارنودولت. حوزه از خارج در نه مىشد دنبال مىكرد

غير اصول متعال، خداى يك به اعتقاد بر خود تاكيد در پانكاسيال وجود، اين با صرفا تاييد در مىنمايد. بعالوه، محدود عضويت و شهروندى براى را وحدانى

مي��ان در را دامنه تنگ و مص��نوعى وح��دى تا دارد تالش پانكاس��يال ، دين پنج ق��وم400 به تزديك تا دارد تالش يعنى ، نمايد ايجاد اندونزى متكثر هويتهاى

حق��وق نقض آش��كارا عمل كن��د. اين تب��ديل دي��نى گ��روه5 به را زب��ان و چ���ارچوبى در دارند تمايل كه اندونزى است م���ردم از بس���يارى ش���هروندى

پانكاس��يال م��دل كه شد مت��ذكر بايد اينجا در بگيرن��د. همچ��نين ق��رار جداگانه ق��رار اعم��ال و تاييد م��ورد قهريه ق��وه با و دموكراتيك غ��ير دول��تى توسط كه نم��ود اعالم1983 سال در سوهارتو رژيم كه هنگامى مثال براى گرفت،

قطعا منفى پيوندهاى باشد. چنين سياسى احزاب تمام اساس بايد پانكاسيال

30

س��وهارتو از پس دوران در پانكاس��يال م��دل مشروعيت رفتن بين از به منجرشد.

بي��ان به توسل با برخى براى شهروندى و پانكاسيال دربرابر اوليه مقاومتهاى از برخى كه مىنمود فرض اصل اين شد. اما كله" حل اليترك كله اليدرك "ما

پانكاس���يال بر مبت���نى دولت طريق از بايد اس���المى دولت مقاصد و اه���داف درب��اره اى جمله مج��دد مع��رفى ب��راى ادعا اين منظ��ر، اين ش��ود. از ت��امين

م�ردم ه�ويت بر ب�ود تاكي�دى ب�ود ش�ده حذف جاكارتا منشور از كه شريعت طري��ق، اين ان��دونزى. از اس��المى س��اختار و مس��لمان عن��وان به ان��دونزى

خ��اص اس��المى ه��ويت يك كلى تر اصل تس��لط تحت مدرن دولت شهروندى ش��ريعت كه مىنمودند عن��وان دي��دگاه اين طرف��داران مىگرفت. هرچند قرار و س��ودان مانند كشورهايى اخير تجارب ، شود اعمال مسلمانان بر تنها بايد

و جه��انى بافت در و مدرن دولت در كار اين كه مىدهند نشان آشكارا نيجريه نيست.درچ��ارچوب عملى مسلمان غير شهروندان با آن مخالفت بالضروره

چه دولت اس��المى م��اهيت كه است اين مس��اله كت��اب، اين كلى تحليل و تز در خ��اص ط��ور به دي��ديم، پيش��تر كه دارد. همانطور شهروندى براى معنايى

مبهم مفه��وم اين معن��اى سر بر ت��وافقى هيچ مس��لمانان مي��ان در ،2 فصل ب��راى باشد دولت توسط ش��ريعت اعمال شامل تعريفىكه هر و ندارد، وجود

3 فصل در كه بط��وري اس��ت، س��از مس��اله مس��لمانان غ��ير و مس��لماناننموديم. مشاهده

اين پيش��ين قس��مت در اي��االت در بحث اين بررسى از همچنين وجود، اين با قابل "سكوالريس��م" را واژه ان��دونزى مسلمانان اكثر كه است آشكار فصل

در غ��رب تحميل و اروپ��ايى اس��تعمار با پيوستگى منفى زيرا مىدانند اعتراض ام، نم��وده اس��تدالل كتاب اين سرتاسر در كه دارد. همانطور معاصر دوران

نظر مد ادي��ان تم��ام درب��اره دولت بىط��رفى عن��وان به بايد سكوالريسم اين وس��يله نه و دين سياسى نقش تنظيم ب��راى چارچوبى عنوان به بگيرد، قرار

و اطالع��ات كه اين كردن خالصه با عمومى. من حوزه از دين طرد براى اى ، مىكند دف��اع دي��دگاه هم��ان از چگونه ن��يز فصل اين در ش��ده ارائه تحليالت

مىبرم. پايان به را بحث غ111ير محظ111ورات و نادرست ه111اى : دوگ111انگى گ111يرى ه. نتيجهضرورى

و دولت اسالم، رابطه سر بر بحث كه است آن فصل اين اصلى گيرى نتيجه غ��ير محظورات و نادرست هاى دوگانگى ايجاد به گرايش اندونزى در جامعه

س��كوالر و اس��المى دولت مي��ان دقيق دوگ��انگى يك دارد. تص��ور ض��رورى ، است س��كوالر سياسى نهاد يك تعريف به بنا دولت زيرا است كننده گمراه

تاكيد ن��يز ابت��دا در كه هم��انطور كنونى. اما اسالمى جوامع بافت در باالخص ك��ردن مح��دود يا عم��ومى ح��وزه از اسالم طرد معناى به سكوالريسم ، شد

مىتواند مناسب نيس��ت. تع��ادل شخصى و ف��ردى ص��رفا ح��وزه به آن نقش اس��الم سياسى نقش كه حال درعين ، دولت از اسالم جدايى نهادينه توسط

از ب��رخى اقتب��اس پيش��نهاد مىتوانند مس��لمانان آيد، دست مىكندبه تنظيم را ق��انون عن��وان به آن تصويب و عمومى سياست عنوان به را شريعت اصول تحت و ش��ود انج��ام عم��ومى اس��تدالل طبق ك��ار اين كه آن ش��رط به بدهند

ش��هروندان ب��راى كه ام��ور ى ، باشد قانونم��دارى و بشر حق��وق حم��ايت

31

ديگر ش��ود، اتخ��اذ رويك��رد اين اس��ت. اگر ضرورى مسلمان غير و مسلمان كه س��كوالر دولت و مىكند اعم��ال را ش��ريعت كه اسالمى دولت بين انتخاب

توض��يح پيش��تر كه بود. هم��انطور نخواهد ضرورى است شريعت منكر كامال است نادرست ادعايى بر مبتنى اسالمى دولت درمورد ديدگاه اين شد، داده دي��دگاه بازت��اب تنها مىش��ود اعم��ال دولت توسط كه ش��ريعتى اصل هر زيرا

دي��نى ق��انون نه مىش��ود دولت سياسى اراده به تب��ديل و است حاكم نخبگان ح���وزه از كامل ط���ور به را دين كه س���كوالر دولت يك اس���الم. ب���العكس،

زي��را است نادرست ادع��ايى بر مبتنى نيز مىكند خارج قانونگذارى و عمومى اس��تداللى تنها باش��د. من جدا سياست از نمىتواند ديگرى، دين هر يا اسالم،

در را آن تا مىكنم ي��ادآورى ش��ده عن��وان كتاب اين در بيشتر جزييات با كه را تم��ام فراگ��ير ص��ورت به بخ��واهم كه آن ج��اى به ب��رم، كار به اندونزى مورد

كنم. خالصه را آن عناصر و ت��اريخى تج��ارب "فرهن��گ" در "ع��رف" يا از "دين" را نمىتوان كه اين ذكر

چارچوبهاى در مردم زيرا باشد، مفيد مىتواند كرد جدا اندونزى جوامع كنونى سياست ش��د، عن��وان پيش��تر كه نمىكنن��د. هم��انطور تجربه تحليلى ان��تزاعى

عادات آرايشهاى از متنوعى گستره بازتاب قانون مورد در آلمان استعمارى منظر از را سكوالريسم اگر ب��ود. اما ان��دونزى متك��ثر ب��افت در ش��ريعت و

جامعه واقعيات آنگاه بنگريم متكثر و فرهنگى سنتهاى و تساهل، همزيستى، تف��اوت ش��ده مع��رفى كت��اب اين در كه آنگونه سكوالريسم با قطعا اندونزى

آلم��ان اس��تعمارى س��ازمان كه واقعيت اين تص��ديق با داش��ت. خ��تى خواهد نه و مىنم��ود خم��ايت خ��ود غايته��اى خ��اطر به بيش��تر سكوالريسم از احتماالاندونزى. مردم به نسبت خود ضرورى تعهدات

دوران ب��راى تجربى واقعيت يك اندونزى جوامع تاريخ در سكوالر دولت درك اجتم��اعى اي��دوئولوژى يك عن��وان به هرچند ب��ود، اس��تعمار از پس و پيش

و ترويج براى فصل اين دعوت از من، نظر به ، تاريخ نشد. اين بيان منسجم يك عن��وان به گ�رايى تك��ثر تاييد به تك��ثر ش��ناختى جمعيت واقعي��ات انسجام

تك��ثرگرا گذش��ته در درواقع اندونزى جوامع مىكند. هرچند حمايت ايدئولوژى با مط���ابق كه واضح ملى اي���دئولوژى يك در بايد عملى واقعيت اما بودن���د،يابد. انسجام استعمارى باشد پسا دولت ماهيت

ب��راى آن ريگ مرده و استقالل از پس دوران در سكوالريسم سر بر مناقشه اصطالح به ، يعنى گرفت، خود به را جناح دو ميان جدلى حالت بعدى توسعه

اس��المى، گراي��ان ملى و دي��نى-بىط��رف گراي��ان ملى يا اس��المى ملىگراي��ان ادامه ملىگ��رايى تالشهاى طريق از گرايى. بحثها ملى و اسالم رابطه درباره ش��د. اس��تقالل ب��راى آمادگى خواستار اندونزى پارلمان كه زمانى از ، يافت

ايج��اد لحظه درواقع بحث اين اساسى لحظه شد، عنوان پيشتر كه همانطور از دولت اجب��ار عب��ارت ح��ذف كه ب��ود ان��دونزى م��درن دولت و اس��تقالل ح��ركت، آن ب��ود. ب��دون مس��لمانان ب��راى ش��ريعت اعم��ال ب��راى پانكاس��يال

هر به يا ش��ود، وارد مس��تقل متحد كش��ور يك عرصه به اندونزى نمىتوانست در بحث اين ح��ال اين برس��د. با اجتماعى توسعه و سياسى ثبات از سطحى دوران دو و شود منحل1959 سال در كه آن از پيش اساسى قانون مجلس

آش��كارا مرك��زى و اي��التى گفتمان از پيشين يافت. بررسى ادامه نوين نظم زم��ان تا اس��الم م��وقعيت و ان��دونزى س��كوالر دولت ماهيت كه مىدهد نشان

32

مفيد و ض��رورى امر اين ، من نظر است. از مانده باقى برانگيز بحث حاضر از را فرايند اين چگونه كه است آن رو پيش يابد. چ��الش ادامه بايد و است، ان��رژى و وقت كه آن ج�اى به نم��ود، ه��دايت و ت��رويج كارانه محافظه ط��رق

دين مخ��الف كه س��كوالر دولت يا اسالمى دولت بيهوده جستجوى در را خود طريق از دولت و دين جدايى و سكوالريسم استقالل، دهيم. با هدر به است

كلمه ش��امل پانكاس��يال كه شد ي��ادآور بايد اينجا ش��دند. در تعريف پانكاس��يال و نيس��ت، سياست و دين ج��دايى خواس��تار قاطعانه ، "سكوالريسم" نيست

از مىتواند را ض���رورتها اين ن���دارد. بلكه تاكيد باشد دين بى دولت كه اين بر باشد دولت ت��رجيح مورد كه دين يك تاييد از پانكاسيال كه واقعيت اين طريق

ايج��اد طلب مس��اوات و تك��ثرگرا جامعه به نس��بت تعه��دى و خوددار ىمىكند گس��تره دين5 ش��ناختن رس��ميت به با ان��دونزى دولت وج��ود، اين مىكند. با مىكن��د. مح�دود باش��ند داشته اندونز ىمىتوانند شهروندان كه را دينى هويتهاى مطلق ط��ور به ان��دونزى دولت اس��اس عن��وان به پانكاس��يال مس��لط ديدگاه

اين اما مىكن��د، مشخص رسمى دين پنج از يك هر به معتقدان براى محلى را معتقدان شامل ديدگاه نمىگيرد. اين صورت مؤمنين غير براى بالضروره كار مؤم��نين غ��ير براى اما برمىگيرد در را آن شهروندى مدل در سكوالريسم به

پانكاس��يال نمود، مشاهده هم مجيد كه نمىدهد. همانگونه قرار جايى سكوالر مىكن��د،" م��ردم عمل اندونزى در جوامع و ملى سطح در چارچوبى عنوان به

بي��نى جهان كه مىشوند تشويق درواقع و ، مىتوانند فردى صورت به اندونزى.(Madjid 1994, 59)نمايند" اظهار آمده اديان در كه همانگونه را خود

از پيش���تر ان���دونزى جامعه و دولت در آن نقش و سكوالريسم سر بر بحث و ، شده بيان درآثارش كه آنگونه دولت و دين رابطه درباره سوكارنو ديدگاه

در اس��الم فع��التر نقش ه��وادار ، نتس��ير محمد توسط او هاى نوشته نقد نيز دولت از را دين تركيه "چرا عنوان با اى مقاله شد. در متاثر اندونزى، دولت

نقل را آتاتورك عبارت اى تاييدكننده لحن با سوكارنو (،1965جداساخت؟") ق��وى دي��نى اسالم مىخواستم زيرا ساختم رها دولت از را اسالم مىكند،"من

قدرتمند نه��ادى دولت مىخواس��تم زي��را ساختم رها دين از را دولت و ، باشد,Soekarno)باشد" 1965a: مىنم��ود استدالل ، عبارت اين بيان با . سوكارنو(406

با و ش��د؛ خواهد خ��ود به متكى بش��ود، مس��تقل دولت از دين كه زم��انى كه خواهند گ��يرى تص��ميم در دولت آزادى از دي��نى رهبران دين، و دولت تركيب

اس��تدالل ارزش بر آت��اترك كه ب��ود دريافته س��وكارنو مث��ال، كاس��ت.ب��راى جامعه بر كه ك��ار محافظه تق��ديرگراى الهي��ات با و بود، كرده تاكيد اقتصادى

در دين طريق از كه ب��ود. تق��ديرگرايى نم��وده مقابله داشت تس��لط تركيه دي��دگاهى و ش��ده اقتص��ادى بحرانهاى به منجر بود دوانده ذيشه تركيه مردم

به را موج��ود وض��عيت آن زي��را ب��ود، نموده ايجاد را حيات به نسبت انفعالى همچ��نين مىك��رد. وى توجيه انس��انى اعم��ال نتيجه نه و خداوند اراده عن��وان عن��وان به ، صوفيان يا دراويش و پيشرفت ضد جنبشهاى با ترك آتا كه مىديد

مخ��الفت ابتك��ار فق��دان و منفى رويك��رد و اقتصادى ضعيف وضعيت عامالن اس��الم ه��اى آم��وزه نه��ايى اص��ول از ش��رايط اين س��وكارنو بود. براى كردهبود. شده ناشى

نيس��تم"، پويا ك��افى ان��دازه به "من عن��وان با (،1965) ديگر اى مقاله در بر او ن��يز اينجا داد. در پاسخ خ��ود اول مقاله بر وارد انتق��ادات به س��وكارنو

33

ص��ورتى در دموكراسى كه مىنم��ود نمود. استدالل تاكيد دولت و دين جدايى زي��را ش��دف خواهد بى��اثر دهد تش��كيل را دولتى نظام اساس خاص دينى كه

گ��روه زيرا شد، خواهد مسلمانان غير و مسلمانان همبستگى تضعيف باعث تض��اد درب��اره سوكارنو كرد. همچنين خواهد مخالفت شريعت اعمال با دوم

بخش هر كه آن ص�ورت در ان�دونزى جامعه مختلف قس�متهاى اعضاى ميانSoekarno ب��ود نگ��ران ، داشت دولتى اقتدار به نسبت متفاوتى ديدگاه 1965b,

نظام در نمايندگان خانه در مسلمانان كه اين از سوكارنو . همچنين(452 ,450 مس��لمان نماين��دگان او، نظر بود. از مخالف باشند سود دنبال به دموكراتيك چ��نين كه اين ب��دون و تنظيم��ات تص��ويب با را اسالمى ارزشهاى مىتوانستند

كنن��د. اگر اعم��ال كنند، صورتبندى اسالمى دولت يك ساختار در را اقداماتى اط��اعت به تمايلى خودكار صورت به مردم نمايد، صورتبندى را اسالم دولت

دمي��ده دولت حيات در اسالم روح اگر اما داشت، نخواهند شريعت اصول ازSoekarno)ميش��ود ب��رآورده خودك��ار طور به مسلمانان آرزوهاى شود، 1965b,

452-453). مقاله در س��وكارنو مطروحه دي��دگاههاى مقاالت از بسيارى در نتسير محمد

ش��يفته س��وكارنو كه نمود استدالل مقاله يك در كشيد. نتسير نقد به را دوم در ض��رورى اجم��اعى كه اين درم��ورد س��وكارنو ادع��اى و است، تركيه مدل را است رفتن دست از ح��ال در دولت و دين اتحاد كه اين درمورد علما ميان

در كه نمود تاكيد ديگر، اى مقاله در . نتسير(Natsir 1973a, 434)كشيد چالش به درك همانا قابليت مهمترين خليفه، يا جهور رييس يك مانند ، نماينده انتخاب

و قرآن توسط كه است حاكم يك وظايف و حقوق، رفتار، از كانديدا تبعيت وNatsir)باشد شده تنظيم سنت 1973b, را س��وكارنو استدالل همچنين . او(437

در را دي��نى ارزش��هاى پارلم��ان اعض��اى زمانى كه تا دولت و دين ج��دايى كه آنها تص��ميمات آن نتيجه در زيرا نيست، مهم مىكنند، كسب خود يوميه حيات يك اس��الم نتس��ير، عقي��ده س��اخت. طبق خواهد منعكس را دينى ايشان روح

خ��ود دولت ب��العكس بلكه كند استفاده آن از دولت كه نيست خارجى عنصر تنها پارلمان كه داشت باشد. وىتاكيد شريعت اصول اعمال براى ابزارى بايد

اعمال پارلمان آن باشد. وظيفه داشته مسائل حل در محدود نقشى مىتواند خ��ود و نبودن��د؛ چ��را و چ��ون قابل آنها زي��را قانون اصول تعيين نه بود قانون

كه ح��الى در بودن��د. نتس��ير سياسى ب��افت از مت��اثر ن��يز پارلم��ان تص��ميمان اس��تدالل اس��ت، خ��وب نظ��امى دموكراسى دهد نش��ان تا مىنم��ود مب��ارزه س��االرى" يا "پ��ارتى را آن وى كه ش��ود چ��يزى به منجر مىتواند كه مىنم��ود عقيم را دموكراسى اص���ول و اه���داف اين كه ، س���االرى" مىخواند "رفيق

مىساخت. ، است متخاصم ديدگاه دو نماينده كه سبب بدان نه بحث اين به اينجا در من

مىنامم، ضرورى غير محظورات و نادرست دوگانگى را آن من كه آنچه يعنى مي��ان دادن آش��تى و مي��انجيگرى روش بر تاكيد قص��دم بلكه نم��ودم، اش��اره

روش��نفكران كه ط��رقى يع��نى دارند، قرار هم برابر در كه ديدگاههايى چنين كه ب��ود. هم��انطور هس��تند، آن نماين��ده مجي��دى نورچ��وليش مانند اس��المى نقش1965 س��ال در س��وهارتو ي��افتن تس��لط از پس حك��ومت اب��داعات ان��دونزى اسالم ساختن مدرن مساله كشاند، حاشيه به را اسالمى گروههاى

آيا كه نم��ود ايجاد را سؤال اين موقعيت اين خاص، طور كرد. به پيدا اهميت

34

Hefner)" است س��ازى "س��كوالر نيازمند اس��الم س��اختن م��درن 1995, 36). و مىنمودند دع��وت "احي��اى" اس��الم به مجي��د، مانند مس��لمان س��كوالرهاى

"يك و مىكند زايل را آن خل��وص اس��الم كردن سياسى كه مى:ردند استدالل داش��تند اعتق��اد آنها مىآميزد". همچ��نين درهم مقدس فكرى با را دنيوى فكر دولت يك بايد مس��لمانان دهد نش��ان كه ن��دارد وج��ود چ��يزى آثار در چون كه

هم در مق��دس اه��داف با نبايد جهانى اين اهداف لذا آورند، وجود به اسالمى آن با و باش��ند پاس��خگو ان��دونزى پلوراليسم دربرابر بايد مسلمانان و آميزد،

.(Hefner 1995, 36)بيايند كنار ش��د، مط��رح پيش��تر كه مجي��د، نورچ��وليش پيشنهادى چارچوب من، نظر از

مىكن��د. همچ��نين ارائه تنس��ير ديدگاه برابر در را خوبى اسالمى بديل ديدگاه پيش��نهاد اس��الم ه��اى آم��وزه در س��ازى" را "لي��برال عناصر از ب��رخى مجيد ب��از. رويك��رد و پيش��رفت اي��ده نخبگ��ان، آزادى س��ازى، س��كوالر مانند مىكند

ارزش��هاى مي��ان ش��دن قايل تم��ايز توان��ايى او تعريف بن��ابر س��ازى س��كوالر مفه��وم اين ايجاد به تمايل همچنين سازى سكوالر است. اين دنيوى و متعال

آنها به كه اين و ، هس��تند جه��ان اين در خداوند مق��ام ق��ائم انس��انها كه دارد اعمال مسئول حال عين در و است شده داده گيرى تصميم و انتخاب آزادى

.(Madjid 1998)هستند خداوند پيشگاه در خود مىخواهند كه اند شده متهم همفكرانش و مجيد نورچوليش كه است درست .(Hefner 1995, 36)كنند روحانى" تبديل شخصى اخالقى "نظام يك به را اسالم پيش��ين وزير و ان��دونزيايى مس��لمان محقق يك ه.م. راسجيدى، مثال، براى غ��ربى سكوالريسم از را سكوالريسم از مجيد مفه��وم ان��دونزى، دي��نى امورRasjidi)نمىداند تفكيك قابل 1972, همفك����رانش و مجيد مقاب����ل، . در(14

از اما مىكنن��د، رد دين سازى خصوصى مفهوم با را سكوالريسم "ايدئولوژى اند ش��ده مقدس اشتباه به امورى كه از زدايى تقدس معناى به سكوالريسم

كه مىكنند تاكيد آنها مخالفان وجود، اين . با(Hefner 1995, 36 مىكنند" حمايت كه اين منظر از را هنجاره��ايى و حي��ات" است ب��راى كلى "ش��يوه يك اسالم سكوالريسم ل��ذا مىبيند ت��دارك شوند سازماندهى بايد جامعه و قانون چگونه

.(Hefner 1995, 37)است اسالم اخالقى و اجتماعى كليت وانهادن معناى به قس��متى تا ح��داقل مىتواند سكوالريسم برابر در مقاومت كه مىرسد نظر به اس���تعمارى حك���ومت با زي���را باش���د، آن كلمه خ���ود از نف���رت خ���اطر به

رژيم س��قوط از مىش��ود. پس درك دين با ضديت با معنا هم و تداعى مىشود فراس���وى در يع���نى ، ي���افت ادامه جدي���دى جهت در بحث اين س���وهارتو، پي��دايش و مختلف من��اطق خودمخت��ارى م��ورد در مس��ائلى به و پانكاس��يال، نادي��ده ن��وين نظم دوران در كه ف��رهنگى و اجتم��اعى سياس��ى، گروهه��اى

مجله وJIL مانند گروهه��ايى ط��رف، يك ش��د. از كش��يده بودند ش��ده گرفته كه نمايند ارائه را خودنق��ادى و فراگير اسالمى گفتمان تا مىكنند تالش سيره ، دارد وج��ود ن��يز آرائى ديگر س��وى باش��د. از ن��يز سكوالريسم ارزش حاوى تر دامنه كم تفسيرى به كه ، سبيلى مجله ( و2004) جايز احمد هارتو مانند

عن��وان به س��كوالر دولت يك با كه دارند تاكيد شريعت و اسالم از تر خاص وندارد. سازگارى قانون حكومت و پلوراليسم براى چارچوبى

يا موافق دي��دگاهايى به ص��رفا نمىت��وان بح��ثرا اين در مختلف ديدگاههاى اما رابطه درب��اره ديدگاهها از اى گستره داد. بلكه "سكوالريسم" تقليل مخالف

35

وج��ود كامل ج�دايى و كامل ش��دن ادغ��ام طرف��داران مي��ان ، دولت و اسالم ان��دونزى در سكوالريسم از متن��وعى دري��افت به خ��ود اين ش��ايد كه دارد،

آنچه كه مىكنم تاكيد مطلب اين بر من ، نهايى تحليل باشد. در داشته اشاره اس��ت. م��دل س��ازنده و پويا نح��وى به بحث خ��ود حفظ دارد اساسى اهميت را تع��ديل و بحث اختمال كه اى شيوه به اگر سكوالر دولت يا اسالمى دولت

ب�ود. خواهد س��از مس�اله قطعا ان�دونزى كل ب�راى ش��ود اعم��ال ببرد بين از اس��تعمار از پيش ت��اريخ از مىت��وان را نادرست گرايش��هاى اين ه��اى نمونه

چ��ون مف��اهيمى كه اخ��ير فتواه��اى اص��طالح به مانند نم��ود، نقل ان��دونزى سازنده مىزند. بحث اسالمى ضد مفاهيمى داغ را سكوالريسم و پلوراليسم

اح��ترامى با و اساسى بحثه��اى بر و بپره��يزد كنن��ده تحريك تهمته��اى از بايدبپردازد. دوسويه

References

Aqsha, Darul, Dick van der Meij and Hendrik Meuleman, Islam in Indonesia: A

Survey of Events and Developments from 1998 to March 1993, Jakarta: INIS,

1955.

Atkinson, Janet, “Wana: Enganging the Unseen”, James J. Fox, eds., Indonesian

Heritage: Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press, 1998, 88-89.

Azra, Azyumardi, Jaringan Global dan Lokal Islam Nusantara, Bandung: Mizan,

2002.

----------- The Origins of Islamic Reformism in South East Asia, Networks of Malay-

Indonesian and Middle Eastern )Ulama( in The Seventeenth and Eighteenth

Centuries, revised edition, Jakarta: Kencana, 2004.

Budiwanti, Erni, Islam Sasak: Wetu Telu versus Waktu Lima, Yogyakarta: LKiS,

2000.

Departemen Agama Republik Indonesia, Himpunan Peraturan Perundang-undangan

Kehidupan Beragama seri E., Jakarta: Sekretariat Jenderal Departemen

Agama, 1998.

36

Effendy, Bahtiar, “Islam and the State in Indonesia: Munawir Sjadzali and the

Development of a New Theological Underpinning of Political Islam”, in

Studia Islamika, Vol. 2, No. 2, )1995(, 101-121.

Fox, James J., “Southeast Asian Religions: Insular Cultures”, in Mircea Eliade,

Encyclopedia of Religion, Vol. 13, )New York: McMillan Library Reference,

1995, 523-26.

Garna, Yudistra, “Badui: the Centre of the World”, James J. Fox, ed., Indonesian

Heritage: Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press, 1998, 76-77.

GATRA Weekly Magazine, Special Edition, 6 Dec.2003, 52-55

Hefner, Robert W., Hindu Javanese: Tengger Tradition and Islam, New Jersey:

Princeton University Press, 1989, 266-265.

--------- “Modernity and the Challenge of Pluralism: Some Indonesian Lessons”, in

Studia Islamika, Vol. 2, No. 4, 1995, 21-45.

---------- “Tengger, the Hindu Javanese”, James J. Fox, ed., Indonesian Heritage:

Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press, 1998, 78-79.

----------“Varieties of Muslim Politics: Civil vs. Statist Islam” Jabali, Fu’ad and

Jamhari, ed., Islam in Indonesia: Islamic Studies and Social Transformation,

Montreal: Indonesian-Canada Higher Education Project, 2002, 36-151

Hooker, M.B. and Tim Lindsey, “Public Faces of Shari’ah in Contemporary

Indonesia: Towards a National Madhhab”, Studia Islamika, Volume 10,

Number 1, 2003, 23 –64.

Hooker, Virginia, “Developing Islamic Arguments for Change through ‘Liberal

Islam’”, Virginia Hooker and Amin Saikal, eds. Islamic Perspectives on the

New Millennium, Singapore: ISEAS, 2004, 231-251.

37

Hoskins, Janet, “Sumba: the Presence of the Marapu”, James J. Fox, eds., Indonesian

Heritage: Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press, 1998, 90-91.

Jay, Sian, “Asmat: Cycles of Revenge”, James J. Fox, ed. Indonesian Heritage:

Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press,1998, 96-98.

Lukito, Ratno, Pergumulan antara Hukum Islam dan Adat di Indonesia )The Struggle

between Islamic and Customary Law in Indonesia(, Jakarta: INIS, 1998.

----------- “Law and Politics in Post Independence Indonesia: A Case Study of

Religious and Adat Courts” in Studia Islamika, Volume 6, No. 2, 1999, 63 –

86.

---------- “Pergumulan Hukum Islam dan Adat di Indonesia”, in Dody S. Truna and

Ismatu Ropi, Pranata Islam di Indonesia: Pergulatan Sosial, Politik, Hukum,

dan Pendidikan, Jakarta: Logos, 2002, 59-96.

---------- “Law and Politics in Post Independence Indonesia: A Case Study of

Religious and Adat Courts”, Arskal Salim and Azyumardi Azra, ed., Shari’a

and Politics in Modern Indonesia, Singapore: ISEAS, 2003, 17-32.

Madjid, Nurcholish, “Islamic Roots of Modern Pluralism, Indonesian Experience”,

Studia Islamika, Volume 1, No. 1 )1994(, 55-79.

---------- “The Necessity of Renewing Islamic Thought”, Charles Kurzman, ed.,

Liberal Islam: A Source Book, Oxford: Oxford University Press, 1998, 284-

294.

----------“Islam in Indonesia: a Move from the Periphery to the Center”, in Kultur,

Volume 1, No. 1 )2000(1-16

38

Mudzhar, Mohammad Atho, Islam and Islamic Law in Indonesia: A Socio-Historical

Approach, Jakarta, Indonesia: Office of Religious Research and Development,

and Training, Ministry of Religious Affairs, 2000.

Mulder, Niels, Mistisme Jawa )Javanese Mysticism(, Yogyakarta: LKiS, 2001.

Natsir, Muhammad, “Persatuan Agama dengan Negara )translates as “The Unity of

Religion and State(” in Capita Selecta, Jakarta: Bulan Bintang, 1973a, 429-

435.

---------- “Mungkinkah Quran Mengatur Negara ”)Is it possible for the Qur’an to rule

the state?( in Capita Selecta, Jakarta: Bulan Bintang, 1973b, 447-450.

Rasjidi, H.M., Koreksi terhadap Drs.Nurcholish Madjid tentang Sekularisasi )A

Correction to Drs. Nurcholish Madjid on Secularism(, Jakarta: Bulan Bintang,

1992.

Schefold, Reimar, “Siberut: Souls in Fragile Harmony”, James J. Fox, ed., Indonesian

Heritage: Religion and Ritual, Singapore: Archipelago Press, 1998, 72-73.

Simuh, Sufisme Jawa, Yogyakarta: Bentang, 2002.

Soekarno, “Apa Sebab Turki Memisah Agama dari Negara?” )Why Turkey separated

religion from State?( “Dibawah Bendera Revolusi”, Jakarta: Panitya Penerbit

Dibawah Bendera Revolusi, 1965, 403-445.

---------- “Saya Kurang Dinamis” )I am not dynamic enough(, in “Dibawah Bendera

Revolusi )Under the Banner of Revolution(”, Jakarta: Panitya Penerbit

Dibawah Bendera Revolusi, 1965b, 447-455.

39