43. MEĐ UNARODNI KONGRES I 43. MEĐ UNARODNI KONGRES I IZLOŽBA O KGHIZLOŽBA O KGH

Beograd, 5. - 7. 12. 2012.

1

2

STRUKOVNA STRUKOVNA NADLEŽNOST U NADLEŽNOST U OBLASTI OBLASTI ENERGETSKE ENERGETSKE EFIKASNOSTIEFIKASNOSTI ZGRADAZGRADA

Mile S. Šiljak Member ASHRAE

* * * * *

PROFESSIONAL PROFESSIONAL COMPETENCE COMPETENCE IN IN ENERGY ENERGY EFFICIENCY EFFICIENCY IN IN

BUILDINGSBUILDINGS

3

Specifič an odnos č oveka premasirovinskim i eneregentskim resursima,mogao je ili je uzrokovao, na svetskomsvetskom,kontinentalnomkontinentalnom i/ili regionalnomregionalnom nivou,pojavu brojnih kriza:qq privrednih,privrednih,qq ekonomskih,ekonomskih,qq energentskih,energentskih,qq energetskih,energetskih,qq ekološkihekoloških..

4

Nekontrolisana a prekomerna emisija:qq toplote,toplote,qq vodenevodene pare,pare,qq ugljenugljen dioksida,dioksida,

nesumnjivo unesumnjivo ugrožavagrožava održivostodrživostPlanetePlanete ZemljeZemlje..

5

Za područ je Evrope, identifikovana su triresora najveć ihnajveć ih potrošačapotrošača energijeenergije, ufazi eksploatacije:qq resorresor zgradarstvazgradarstva ((≈≈ 4040 %%),),qq resorresor saobrać ajasaobrać aja ((≈≈ 3232 %%),),qq resorresor industrijeindustrije ((≈≈ 2828 %%))..

6

Složene okolnosti i suženi manevarskiprostor usloviliuslovili susu, izmeđ u ostalog,potrebu za iznalaženje realno mogućihnač ina, za kontrolisanomkontrolisanom, regulisanomregulisanom,racionalnomracionalnom i efikasnijomefikasnijom:qq proizvodnjom,proizvodnjom,qq prenosom,prenosom,qq distribucijom,distribucijom,qq potrošnjom,potrošnjom,energijeenergije..

7

Jedan od najuticajnijihnajuticajnijih resoraresora naodrživost Planete Zemlje je zgradarstvozgradarstvo.OdrživostOdrživost Planete Zemlje preferencijalnoje nametnula potrebu, da se radikalnopristupi analizianalizi uu oblastioblasti zgradarstvazgradarstva, au smislu:q energetskeenergetske efikasnostiefikasnosti,,q ograničograničeneene potrošnjpotrošnjee enerenergenata,genata,qq ograniograničenečene potrošnjepotrošnje energijeenergije..

8

Predmetnim istraživanjem pristupilo seanalizi strukovnestrukovne nadležnostinadležnosti u oblastienergetske efikasnosti u zgradartsvu, au fazama:qq idejnogidejnog projekta,projekta,qq glavnogglavnog projekta,projekta,qq iizvođenjazvođenja,,qq eksploatacijeeksploatacije zgradezgrade..

9

Prvi vidljiv napredak u resoruresoru zgradarstvazgradarstvauč injen je u Engleskoj (1991.) tako što sezapoč ela energetskaenergetska sertifikacijasertifikacija (BREEAM):

q zgrada sa kancelarijama,q supermarketa,q porodičnih stambenih kuć a,

aa svesve uu ciljucilju racionalnijeracionalnije ii efikasnijeefikasnijepotrošnjepotrošnje energenataenergenata ii energijeenergije..

10

U Srbiji, u smislu racionalnije i efikasnijepotrošnje energenata i energije u resoruzgradarstva, oficijelno i sistematskizapoč elo se nakon donošenja ZakonaZakona ooplaniranjuplaniranju ii izgradnjiizgradnji (Sl. glasnik RS, br.72/09, 81/09, 64/10 i 24/11), a neoficijelnoi nesistematski i znatno ranije.

11

RELEVANTNI RELEVANTNI PROPISI PROPISI UUOBLASTI ENERGETSKE EFIKASNOSTIOBLASTI ENERGETSKE EFIKASNOSTI

U ZGRADARSTVUU ZGRADARSTVU

qq ZakonZakon o o planiranjuplaniranju ii izgradnjiizgradnji (Sl. Glasnik RS,br. 72/09, 81/09, 64/10 i 24/11);

qq ZakonZakon o o energeticienergetici (Sl. glasnik RS, broj 57/2011);

qq PravilnikPravilnik o o energetskojenergetskoj efkasnostiefkasnosti zgradazgrada(Sl. glasnik RS, br. 61/2011);

12

qq PravilnikPravilnik o o uslovimauslovima, , sadržinisadržini ii načinunačinuizdavanjaizdavanja sertifikatasertifikata o o energetskimenergetskimsvojstvimasvojstvima zgradezgrade (Sl. glasnik RS, br. 69/2012);

qq PravilnikPravilnik o o uslovimauslovima, , programuprogramu ii načinunačinupolaganjapolaganja stručnogstručnog ispitaispita u u oblastioblastiprostornogprostornog ii urbanističkogurbanističkog planiranjaplaniranja,,izradeizrade tehničketehničke dokumentacijedokumentacije ii građenjagrađenja(Sl. glasnik RS, br. 4/10, 21/10 i 14/12);

13

qq Directive Directive 2002/91/EC of 2002/91/EC of thethe EuropeanEuropeanParliamentParliament and and ofof the the council council oof f December December 2002 2002 onon thethe energyenergyperformance performance of of buildingsbuildings;

qq Directive 2010/31/EU of the European Directive 2010/31/EU of the European Parliament and of the council of 19 MayParliament and of the council of 19 May20102010 on the energy performance of on the energy performance of buildings (recast)buildings (recast)..

14

Ustaljena je praksa da svaki propispropis napoč etku sadrži člančlan, u kome senavodenavode izraziizrazi koji se upotrebljavaju upropisu i istovremeno navodenavode njihovanjihovaznačenjaznačenja, da bi se propis uč inio:qq razumljivim,razumljivim,qq pravilnopravilno primenjivim,primenjivim,qq nedvosmislenonedvosmisleno tumačenimtumačenim..

15

Analizirajući sve zastupljene izraze u relevantim propisima, nesumnjivo je utvrđeno: qq da je izostala sistematičnost u da je izostala sistematičnost u

redosledu navođenja; redosledu navođenja; qq da nije poštovana hijerarhija da nije poštovana hijerarhija

nadležnosti zakonskog akta i nadležnosti zakonskog akta i podzakonskih propisa; podzakonskih propisa;

qq da su isti izrazi ponavljani u da su isti izrazi ponavljani u pojedinačnim propisima; pojedinačnim propisima;

16

qq da su istim izrazima dati različitida su istim izrazima dati različitisadžaji i značenja u pojedinačnimsadžaji i značenja u pojedinačnimpropisima; propisima;

qq da je sporna jezička formulacija da je sporna jezička formulacija izraza;izraza;

qq da su pojedinim izrazima data da su pojedinim izrazima data pogrešna značenja; pogrešna značenja;

17

qq da je odsutna etimološka da je odsutna etimološka osnova u formulaciji izraza i osnova u formulaciji izraza i njihovih značenja; njihovih značenja;

qq da su pojedini izrazi neprecizno da su pojedini izrazi neprecizno formulisani a njhova značenja formulisani a njhova značenja neuverljiva. neuverljiva.

18

Opšti je i utisak, da su izrazi i njihova znač enja:q zbunjujuć i za čitaoca, zbunjujuć i za čitaoca, qq nepouzdani za onoga ko se nepouzdani za onoga ko se

osposobljava za rad u oblasti osposobljava za rad u oblasti energetske efikasnosti u energetske efikasnosti u zgradarstvu,zgradarstvu,

qq posebno neupotrebljivi u posebno neupotrebljivi u inženjerskoj praksi.inženjerskoj praksi.

19

Posebno je uoč ljiva i interesantna terminološka odrednica:„energetska efikasnost zgrade“„energetska efikasnost zgrade“. Ovako komponovana i nametnuta odrednica uč estalo se koristi, č ime privlač i pažnju i obavezuje, na proveru njene održivosti, po osnovu logičke, logičke, stručne i naučne disonancestručne i naučne disonance.

20

Inženjerska komora Srbije svojom odlukomodlukom, utvrdila je vrste licenci i uslove za sticanje istih, a odredbom člana 17.navedene odluke, ustanovljena je nova licenca, pod nazivom:

„odgovorni inženjer energetske „odgovorni inženjer energetske efikasnosti zgrada“ efikasnosti zgrada“ (šifra licence: 381381)

i propisani su uslovi za njeno sticanje.

21

Navedenom odredbom uslovljeno je, da se naznač ena licenca može izdati licu koji posedujeposeduje diplomu fakulteta:qq Mašinskog, Mašinskog, q Elektrotehničkog, Elektrotehničkog, qq Građevinskog, Građevinskog, qq Arhitektonskog,Arhitektonskog,i koje je položilo stručni ispit položilo stručni ispit iz oblasti energetske efikasnosti zgrada.

22

Odredbom člana 2. stav 2. Pravilnika o uslovim, programu i nač inu polaganja struč nog ispita u oblasti prostornog i urbanistič kog planiranja, izrade tehnič ke dokumentacije i građ enja, propisano jepropisano je, da pravo na polaganje struč nog ispita za odgovornog inženjera za energetsku odgovornog inženjera za energetsku efikasnost efikasnost stič e lice:

23

qq sa najmanje četiri godine radnog sa najmanje četiri godine radnog iskustva u struci,iskustva u struci,

qq sa završenom obukom iz oblasti sa završenom obukom iz oblasti energetske efikasnosti zgrada, uenergetske efikasnosti zgrada, uskladu sa programom Inženjerskeskladu sa programom Inženjerskekomore Srbije. komore Srbije.

24

Rešenjem o izmenama i dopunamarešenja o obrazovanju i imenovanjukomisija za polaganje struč nog ispita,MinistarMinistar životneživotne sredine,sredine, rudarstvarudarstva iiprostornogprostornog planiranjaplaniranja,, izmeđ u ostalog,imenovaoimenovao jeje KomisijuKomisiju zaza polaganjepolaganjestručnogstručnog ispitaispita zaza oblastoblast energetskeenergetskeefikasnostiefikasnosti zgradezgrade, odnosno, imenovaoimenovaojeje::

25

qq predsednika,predsednika,qq zamenikazamenika predsednika,predsednika,qq dvadva člana,člana,qq dvadva zamenikazamenika članačlana komisijekomisije,i istim rešenjem, imenovao je napredlog predsednika komisije,ispitivač e za poseban deo ispita zaBeograd, Niš, Novi Sad i Kragujevac iispitivač a za opšti deo ispita.

26

ZGRADA KAO PREDMET ZGRADA KAO PREDMET OPSERVACIJEOPSERVACIJE

27

ŽivotniŽivotni ciklusciklus zgradezgradeObuhvata period vremena, u komese vrši:q izgradnjaizgradnja,,qq građenjegrađenje, , qq namenskonamensko korišć enjekorišć enje,,qq uklanjanjeuklanjanje predmetnogpredmetnog

objektaobjekta rušenjemrušenjem..

28

Radni vek Radni vek zgradezgradepodrazumeva period vremena, u komese zgrada namenskinamenski koristikoristi ii održavaodržava, a sve dok je njeno korišćenje bezbedno,dok za to ima potrebe i tehnič kog, tehnološkog, ekološkog, ekonomskog iurbanistič kog opravdanja.

29

U opštem smislu znač enja izraza, zazazgraduzgradu se može i izreći:q dada jeje određenaodređena vrstavrsta objekta,objekta,qq izgrađenaizgrađena odod raspoloživihraspoloživih

građevinskihgrađevinskih materijala,materijala, elemenataelemenata iikonstrukcija,konstrukcija, nana određenojodređenoj lokaciji,lokaciji,kaokao samostalnasamostalna upotrebnaupotrebna celinacelinadefinisanogdefinisanog oblika,oblika, veličine,veličine,sadržaja,sadržaja, kompozicijekompozicije ii namene,namene,

a sve saglasno prethodno izrađ enojtehnič koj dokumentaciji.

30

U okviru životnživotnogog ciklusciklusa zgradea zgrade,ista može biti podvrgnuta:q rekonstrukcijirekonstrukciji, , qq dogradnjidogradnji, , qq adaptacijiadaptaciji, , qq sanacijisanaciji,,qq održavanjuodržavanju,,u smislu kvantitativnih promena, ili/ikvalitativnog unapređ enja singularnih, parcijalnih ili/i integralnih svojstavazgrade, ili njenih sastavnih delova.

31

U svakoj fazi životnog ciklusa zgradeangažovani su izvršiociizvršioci, sredstvasredstva ienergijaenergija, i utrošeno je određ eno vreme, za neophodne aktivnosti.

Sve što je angažovano, sadržano iutrošeno u svakoj aktivnosti, svake faze, u životnomživotnom ciklusuciklusu zgradezgrade, može seprihvatljivo iskazati u ekvivalentnojekvivalentnojkoličinikoličini energijeenergije ((EEii). ).

32

Sve ekvivalentneekvivalentne količinekoličine energijeenergije u životnom ciklusu zgrade mogumogu se se grupisatigrupisati u dva skupa:qq skupskup kojikoji obuhvataobuhvata svesve količinekoličine

energijeenergije kojekoje proizilazeproizilaze iziz izgradnjeizgradnje,,gradnjegradnje ii uklanjanjauklanjanja zgradezgrade rušenjemrušenjem, ,

qq skupskup svihsvih količinakoličina energijeenergije, , kojekojeproizilazeproizilaze iziz radnogradnog vekaveka zgradezgrade, , kadakada sese zgradazgrada namenskinamenski koristikoristi iizadovoljavajuć ezadovoljavajuć e održavaodržava..

33

količinakoličina energijeenergije utrošenautrošena popo fazamafazama::q izgradnja zgrade,q gradnja zgrade,q uklanjanje zgrade.

(E(E11) )

34

količinakoličina energijeenergije utrošenautrošena tokomtokom::q namenskog korišć enja zgrade,q održavanja zgrade.

(E(E22) )

35

UkupnaUkupna količinakoličina energijeenergije utrošena uradnom veku zgrade, može seegzaktno odrediti tek po okonč anjuživtnog ciklusa predmetne zgrade, aiznosi:

(E(E22))žcžc = (E= (E22))1 1 + (E+ (E22))22

36

1E2E

E

ŽIVOTNI CIKLUS ZGRADE

RADNI VEK ZGRADE VREME

KOLIČ INA ENERGIJEUTROŠENA PO FAZAMA:

KOLIČ INA ENERGIJEUTROŠENA TOKOM:

- izgradnje zgrade- gradnje zgrade- uklanjanja zgrade

- namenskog korišćenja zgrade

- održavanja zgrade

Z G R A D A

(E

)(E

)

21

22

Slika 1. Skupovi ekvivalentnih količina energije u životnom ciklusu zgrade

37

Količ ina utrošene energije (E(E22))11 je predmet tretmana u okviru pokreta za

„„energetskuenergetsku efikasnostefikasnost zgradezgrade””

a koja se za sada prećutno odnosisamo na stambene zgrade.

38

Za sve kategorije stambenih zgradazajedničkozajedničko jeje:

qq dada postojipostoji građevinskigrađevinski deodeo, , qq dada postojepostoje odgovarajuć iodgovarajuć i tehničkitehnički

sistemisistemi,,qq da postoje odgovarajuć e tehničkeda postoje odgovarajuć e tehničke

instalacije,instalacije,qq dada sadržesadrže određeneodređene kuć anskekuć anske

aparateaparate..

39

STRUKOVNA STRUKOVNA NADLEŽNOSTNADLEŽNOSTU OBLASTI U OBLASTI

ENERGETSKEENERGETSKE EFIKASNOSTI EFIKASNOSTI U U ZGRADARSTVUZGRADARSTVU

40

O B J E K A T

ZGRADA

ODRŽAVANJE ZGRADE U RADNOM VEKU

STAMBENA ZGRADA

PRORAČ UN TERMIČ KE I ZVUČ NE ZAŠTITE

TEHNIČ KI SISTEMI

TERMOTEHNIČ KI SISTEMI ZA

grejanje vazduha

hlađenje vazduha

klimatizaciju

zagrevanje sanitarne potrošne tople vode

TEHNIČ KE INSTALACIJE

KUĆ ANSKI APARATI

INSTALACIJE OSVETLJENJA

GRAĐ EVINSKI DEO

ventilaciju

Slika 2. Šematska interpretacija stambene zgrade i njeni aktivni potrošači energije

41

Neposrednim uvidomuvidom u u nastavnenastavneplanoveplanove ii programeprograme DržavnihUniverziteta u Beogradu, Novom Sadu, Nišu, Kragujevcu, Prištini i NovomPazaru, utvrđenoutvrđeno je je da se naArhitekturi, Građ evinarstvu iElektrotehnici ii zaistazaista nene izučavaizučavatermotehnikatermotehnika ii termotehničkitermotehnički sistemisistemizastupljeni u zgradarstvu.

42

Odnosno, i zaista ne izučavaju, integrisani u zgradu, tehničkitehnički sistemsistemi i za: qq grejanjegrejanje, , qq hlađ enjehlađ enje, , qq ventilacijuventilaciju, , qq kilmatizacijukilmatizaciju,,qq pripremupripremu sanitarnesanitarne topletople vodevode..

43

Lica sa diplomom navedenih fakultetanisu upućena u navedene tehnič ke sisteme, nitiniti susu osposobljeniosposobljeni tokomtokomstudijastudija, da mogu po diplomiranju daproveravaju ili utvrđujuutvrđuju energetskuenergetskuefikasnostefikasnost navedenih tehnič kih sistema.

44

Relevantnim propisima oč igledno je uskrać enauskrać enamoguć nostmoguć nost ii pravopravo:q odgovornom projektantu,q odgovornom izvođaču radova,

„„termotehniketermotehnike, , termoenergetiketermoenergetike, , procesneprocesne ii gasnegasne tehniketehnike”,”,

dadaqq izrađujeizrađuje elaboratelaborat,,qq vršivrši energetskienergetski pregledpregled,,qq učestvujeučestvuje uu energetskojenergetskoj sertifikacijisertifikaciji

zgradazgrada,,

45

LiceLice osposobljenoosposobljeno ii ovlašć enoovlašć eno dada::q izrađujeizrađuje projektnuprojektnu dokumentaciju,dokumentaciju,qq izvodiizvodi radove,radove,iz „„termotehniketermotehnike,, termoenergetiketermoenergetike,,procesneprocesne ii gasnegasne tehniketehnike”,”,

nnajkompetentnijajkompetentnijee je za navedenu oblast,ako je na visokoškolskoj ustanoviobrazovan iz oblasti termotehniketermotehnike iitermotehničkihtermotehničkih sistemasistema za grejanje,hlađ enje, ventilaciju, kilmatizaciju ipripremu sanitarne tople vode.

46

ZAKLJUČ NA RAZMATRANJA

47

Predmetnim istraživanjemutvrđeno je:utvrđeno je:

48

q neadekvatnaneadekvatna pripremljenostpripremljenost institucijainstitucijaii pojedinacapojedinaca angažovanih u procesupripreme, izrade relevantnih propisa isprovođ enja aktivnosti u oblastienergetske efikasnosti u zgradarstvu;

q dada nisunisu uočeneuočene suštinskesuštinske razlikerazlikeizmeđ u znač enja terminoloških odrednica„„energetskaenergetska svojstvasvojstva”” i „„energetskaenergetskaefikasnostefikasnost””;

49

q dada susu uu upotrebiupotrebi zastupljenizastupljeni spornibrojni izrazi i njihova znač enja;

qq da je da je spornosporno uvođenjeuvođenje novenove licenelicenepod nazivom „„odgovorniodgovorni inženjerinženjerenergetskeenergetske efikasnostiefikasnosti zgradazgrada””, pored već postojeć ihpostojeć ih odgovarajućih licenci, odgovorni projektant i odgovorni izvođ ačradova termotehnike, termoenergetike,procesne i gasne tehnike;

50

qq dada jeje ii dodo sadasada shodnoshodno odredbamaodredbamaZakona o planiranju i izgradnji, objekat uzavisnosti od vrste i namene, moraomorao bitibitiprojektovan, izgrađ en, građ en, korišćen iodržavan na nač in kojim se obezbeđ ujupropisana energetska svojstva;

51

qq dada susu ii dodo sadasada termotehničkitermotehnički sistemisistemiintegrisani u objekat moralimorali bitibiti::§ projektovaniprojektovani od strane licenciranog

odgovornog projektantatermotehnike, termoenergetike,procesne i gasne tehnike;

§ izvođeniizvođeni od strane licenciranogodgovornog izvođ ač a radovatermotehnike, termoenergetike,procesne i gasne tehnike.

52

q dada relevantnirelevantni propisipropisi nisu adekvatni zaprimenu u inženjerskoj praksi;

q dada je je pogrešnopogrešno postavljenapostavljena strukovnanadležnost u oblasti energetskeefikasnosti u zgradarstvu;

53

q dada program program sasa materijalimamaterijalimaInženjerske komore Srbije, namenjen za pripremu i obukukandidata za polaganje struč nogispita iz oblasti “energetske efikasnosti zgrada”:

54

§ su neadekvatni;su neadekvatni;§§ nene mogumogu nadomestitinadomestiti gradivogradivo

obuhvaćeno visokoškolskomnastavom iziz oblastioblasti termotehniketermotehnikei i termotehničkihtermotehničkih sistemasistema zagrejanje, hlađ enje, ventilaciju, kilmatizaciju i pripremu sanitarnetople vode;

55

q dada termotehnika termotehnika imaima apsolutnoapsolutnosvaku prednost, svaku prednost, u odnosu na u odnosu na sve druge struke, u oblasti sve druge struke, u oblasti energetske efikasnosti uenergetske efikasnosti uzgradarstvu !!!zgradarstvu !!!