70 Vjetori i at Gj.fishtes

8/8/2019 70 Vjetori i at Gj.fishtes

1/22

1

Daniel GAZULLI - Fritz RADOVANI

AT GJERGJ FISHTA O.F.M.ASHT

MENDJA, ZEMRA ESHPIRTI I

POPULLIT SHQIPTAR

2010


2/22

2

N 70vjetorin e vdekjes s Poetit ton Kombtar!

Ia kushtojn, Autort

Dhetor 2010

Kopertina: Foto e Prkrenares Gj. Kastriotit Vien, D. Gazulli 2007Portret i At Gj. Fishts, Grafik nga F. Radovani, 2010.


3/22

3

AT GJERGJ FISHTA O.F.M.ASHT

MENDJA, ZEMRA ESHPIRTI IPOPULLIT SHQIPTAR

N 70vjetorin e vdekjes s Poetit Kombtar

2010


4/22

4

JETA DHE VEPRA E

AT GJERGJ FISHTS OFM. ASHT PRGJITHMON:MENDJA, ZEMRA DHE SHPIRTI I

POPULLIT SHQIPTAR !

30 Dhetor 1940...

Nalt nga qielli zbret nj Engjll e bie tue prplas Flatrat e Tij...

Asht Flamuri i Shqipnis, q mbulon Fytyrn e Poetit ton

Kombtar...

E bashk me Te... vorroset edhe Ai, ndoshta prgjithmon....

Themi prgjithmon, mbasi at dit nuk u vesh vetm Shkodra,

Malet e fushat e sajame t zeza, po u vesh gjith Shqipnia, tue hy n zi

t pafund t vitit 1941...

Plot 70 vjet ma par! Kur Shqiptart menduen se nj zemr e

madhe pushoi s rrahuni, pikrisht prej asaj dite Ajo vazhdoi me gufue

ma shum se kurr, pr t i ndej fjals s dhanun:

Kurr, Shqipni, skam me t harrue,Edhe n vorr me t prmend kam.

E kjo, me siguri, asht arsyeja q At Gjergj Fishta, vazhdon mos

me u preh n vorrin e vet!

Me mbarimin e lufts, re t zeza, ngarkue me lloh stepash ruse

e zgjyr kulisash serbe, u shfaqen n qiellin e letrave shqipe, si ngjith jetn shqiptare, e zun yjet ma t ndritun; ndr ta edhe yllin e

kalvarit t mundimeve shekullore, At Gjergj Fishtn. Por ai:

Ndrtue kishte i pomendore,rrfe as mot mos me drmue.

Nuk mund t shkatrrohej vepra e Tij gdhen me dalt hutash e

martinash drejtprdrejt mbi shkambijt alpin; nuk mund t shuhej Aivullkan, shprthye ma shum prej zemres se sa prej mendjes s Poetit

erudit. Kujtuen prbindshat katil se vullkanin do t mund ta shuenin


5/22

5

prgjithmon tue hedh balt mbi te, po m kot: Ai shfaqej e rishfaqej

me nj shkelqim lbyrs n qiellin e zymt shqiptar t letrave.

Dhe ja, yjet e rralluem kan zan prsri vend n Panteon.

N jeni prej tyne na grish sot ti prkujtojm 70-vjetorin e

vdekjes.Q ky komb yn i lasht i Mesdheut t bahej shtet e t mund t i

dilte zot vetes, nuk mjaftonin martinat e topat e bots mbar; duhesh

dituni, pa t ciln asnj komb nuk mundi tu baj ball rrebesheve t

historis. Asht kjo arsyeja q pushtuesit kudo n bot, ma par se

kshtjellat, rrafshojn shkollat, themelin e ndrgjegjes kombtare e

liridashse pakufi t Tij.

Ndrkoh qiri i Frashrllijve ishte ba pishtar, Prizreni

shprndante an e kand Shqipnis flak lirie e atdhetarie. Shkodra evjetr, dikur port e Ballkanit, po zgjohej nga letargjia e rand osmane,

nga nj gjum vrtet vdekjeprues. Malet po shkundnin supet e

pluhnosuna nga zgjedha disashekullore.

Lezha, q pes shekuj ma par do t merrte prjetsisht n gjiGjergjin e Madh t Historis, katr shekuj ma von do t i jepte

Atdheut n nj fshat t vogl t Zadrims, Gjergjin e dyt, Apostullin e

Liris. Fishta, ky fshat shpeshher i pashnuem n harta, e ndoshta i

lanun n harres me dashje, asht sot n gojn, mendjen e zemrat eshqiptarve kudo q jan n trojet e tyne sidhe kudo prreth ku gjendet

gjaku yn i shprishur.Ishte fund i asaj nate t gjat osmane, nat tri her mizore, q

kishte rrnue qytete e fshatra, kshtjella e kisha, kur lindi Ai me 23

tetor 1871. Atdheu kishte n trup nand varr, Atdheu yn i brisht

ishte tret n dhimbjen e vet. Bijt e Tij t ligun, por t paepun, sakishin fillue me thur andrrat e para pr nj Shqipni zonj m vete.

Ndrkoh, apojt gllabrues t sllavve t jugut e ata t helenve kishinshkput mish e gjak nga Atdheu yn brijdal e lakmia e tyne ishte me

t vrtet rrnqethse.

Po Zoti nuk do kurr me e humb Truellin e Kastriotit t

Madh...

E n ato grmadha t braktisuna, Ai i Lumnueshmi, drgoi nj

djal me emnin Zef...Kur ishte 9 vje, porsa Franeskant kishin el

n Troshan nj shkoll, ndr nxansit e par ishte edhe Zefi i vogl, i

biri i Ndok Simonit.

Nj studjues dhe adhurues i Popullit Shqiptar, At Lavro

Mihaeviq, pikrisht Ai profesor i Kolegjit Franeskan t Troshanit,


6/22

6

ishte q zgjodhi dhe oi n Bosnje pr studime At Gjergj Fishtn dhe

At Shtjefen Gjeovin. M 1886, Zefi 15-vjear asht n Bosnje pr t

vazhdue ma tej studimet. Atje filloi me marr nektarin e dijes...

Mbas nj viti, simbas rregullave franeskane, ndrroi emnin nga

Zef n Gjergj. Ishte nj prkim fatlum t merrte emnin e Kastriotit tMadh, emn q e mbajti me nder sa ishte gjall.

Zadrimori i ri, atje n dh t huej, mes mureve t Kuvendeve t

Gujagors e t Livnos, mallin e tij vullkanik filloi ta shprehte n

vargje, i ndikuem edhe nga poett dalmat Andrea Kaqi e Gega

Marti, edhe ata t prvluem pr liri.

M 1893 Fishta i ri u kthye n Atdhe. Me 25 shkurt 1894

meshoi pr her t par n Troshan, pikrisht aty ku kishte hedh hapat

e par drejt nj bote t trazueme e q quhej bota e shkronjave dhe editunis.

Kurse m 1897-1898 shrbeu si kapelan n Lezh, ku do t

kthehej her mbas here, sidomos pr t gjet prehje e pr t shkrue disa

prej kangve t Lahuts, ktu, n mes zadrimorve t tij e Lekve t

Malsis, q rrethonin Lezhn. Ku tjetr mund t gjente prehje e

frymzim si n Lezh ku ishin:

qielli i kaltr, toka e bler,njeti dimn, ktu pranver

Por nuk do t ishte gabim t shprehemi se e prpjeta drejt

lavdis e At Gjergj Fishts nis pikrisht n Gomsiqe, ku pat rastin e

fatin t njihej me Abatain e Mirdits, Imzot Preng Doi, atdhetar i

flakt, lufttar i paepun, por edhe poet e burr me kultur t rrall pr

kohn: Kishte rrah botn n mrgimin e Tij t detyruem, prej

Njuflandit t SHBA, deri n Indi. Abati do t bahej udhheqsishpirtnor e kulturor jo vetm i Tij, po edhe i shum klerikve t tjer.

N janar 1899, Imzot Doi bahet nismtar i themelimit tShoqnis Bashkimi, tue mbledh rreth vetes antar t shquem, si

Dom Ndoc Nikajn, At Gjergj Fishtn, Luigj Gurakuqin, At Shtjefen

Gjeovin, Dom Ndre Mjedn. E nisun si shoqni kulturore, ajo luejti rol

t dors s par jo vetm me botimin e fjalorit t quejtun i Bashkimit,

e t 34 librave t tjer, por sidomos n krijimin e nj votre atdhetarsh

q shkelqej n gjith Shqipnin.


7/22

7

Luigj Gurakuqi, At Gj. Fishta dhe Don Ndre Mjedja, 1923.

Kuvendi Franeskan i Gjuhadolit Shkodr.

Arkitekt At Gj. Fishta. Foto Marubi 1935.


8/22

8

Kuvendi Franeskan ishte kthye n bertham t nj qendre t

studimeve albanologjike. Krahas shrbimeve fetare, ata banin edhe jet

shkencore sikur t ishin n nj institut t mirfillt studimor. Shoqnia

Bashkimi, e ma von edhe revista Hylli i Drits, ishin monumenti

q ndrtoi Akademia Franeskane.Q n nisje t veprimtaris s Tij poetike, pedagogjike,

gjuhsore, publiistike, ende nn sundimin otoman, At Fishta u

kosiderue menjher Apostull i Shqiptaris, por me nj vizion prvese

thellsisht kombtar, kryekput edhe prendimor dhe europian.Aty ku vuni kambn e zbathun t fratit t Asizit, vshtroi me

kujdes dhe prvetsoi me saktsi nga goja e popullit frazeologjin e tij,

q arrijti me e njoh si pak kush para e mbas Tij dhe e vuni n pun ma

aq mjeshtri, sa rrall kush mundet me lidh fjaln me psikologjin e popullit t vet, pr me lan n thesarin e kulturs son kombtarekryevepren e letrsis shqipe, Lahuta e Malsis, e cila ngrthen

15.563 vargje ndr 30 kang. Krijimtaria poetike e botueme e At

Fishts kalon 50.000 vargje.

Ai ishte i pari drejtor shqiptar qysh prej themelimit t shkolls

franeskane m 1861. Asht ky nj ast n jetn e Fishts q nuk mund

t kalohet leht, pse:

Kur n shkoll zbutun shqiptari,

Nmni tket marrun ai gjakun dhe dhunnE me dije t ket kapun ai punn,

Shqipnis fati do ti ilet taman.

Duen apo nuk duen disa, Ai na msoi t gjith Shqiptarve me

shkrue e me lexue n Gjuhn Shqipe. Alfabeti nuk ishte nj ashtje

teknike akademiksh, po nj ashtje kombtare q krkonte BASHKIMe ngritje mbi do ndas, grindje, mni e ngatrres, pr at gjuh q ishte:

Porsi kanga e zogut t vers,Q vallzon n blerim t prillit;Porsi i ambli fllad i ers,

Q lmon gjinjt e drandofillit:

Porsi vala e bregut t detit,Porsi gjama e rrufes zhgjetare,

Porsi ushtima e nj trmeti,

Ashtu asht gjuha jon Shqiptare!


9/22

9

AT GJERGJ FISHTA OFM. AT SHTJEFEN GJEOVI OFM.

Shok pr s gjalli e miq besnik...pr s vdekuni...

THMELUESIT E AKADEMIS FRANESKANE...

N SHQIPNI...


10/22

10

N do fush ku veproi Ai, tregoi se ishte gjeniu i pakrahasueshm,

prandaj edhe mundi tu dilte mban sa e sa ndrmarrjeve nga ma t

vshtirat: prej artit, tek publiistika, prej gjuhsis, tek arkitektura, prej

arsimit te muzika, prej humorit tek politika...

Tashma n qytetin e lasht t kontrasteve t thella, nga dita ndit konturohej figura shumplanshe e fratit 30-vjear. Qysh n

penelatat e para u duk qart se veprat e Tij nuk do t ishin prvijime t

lmueta e aq ma pak laramanime orientale, por gjithka do t ishte e

ashpr, dika drit hije rembrandiane me tone t forta. Gte dhe

Manxoni, Shn Franesku dhe Da Vini, e kishin po fisniknue fytyrn e

fratit t ri, por landa mbet ajo q ishte: Shkamb i gjall hedh prej

vullkanit fuqishm e t pashuem t shpirtit shqiptar.

Ishin nevojat historike t Atdheut q i diktuen At Fishtsdrejtimin e gjith veprimtaris s Tij artistike, pedagogjike, publiistike

ashtu edhe n impenjimin e Tij politik.

Lahuta ka n themele shkambij ciklopik, n dukje pak t

pagdhenun, her-her arkaik, por aq t harmonishm e t natyrshem,

sa t duket se nuk patn nevoj pr dalt, por arkitekti e hartoi

drejtprdrejt n masivet e Alpeve, sa t paprsritshme, aq edhe

brilante.

I gjith universi intelektual i Fishts ka pas si yll polar interesate Atdheut dhe vetm interesat e Atdheut, pse n shpirtin e Tij ideja

Atdhe ishte ba ideal suprem.

Petrarka, thot Ai, fshan e kjan bihude ndr kangprnjimend t mrekullueshme, por pr Italin, pak e aspak, megjithse

do t kishte pr ka me kja.

Ja pra, pse At Fishta nuk zgjodhi vargun e lmuet, po ate t

ashprin, vargun e lahuts, q ata t shkonin drejtprdrejt n zemrat e

atdhetarve t etun pr liri e ti ndezte flak me guxim pr luftn ekputjes s prangave shekullore, pr luften pr dije e prparim

kombtar. Kanga e Tij asht nj britm deri n dshprim, e sa e sa

Herojve q nisen n luft u thot:

S kan shka bajn? Po a thue t desin?Tdesin pra, nuk kan shka presin!

Apo:

Pr i grusht eshtna, pashi Zotin,tmos korisim Gjergj Kastriotin,tmos korisim na sot Hotin


11/22

11

E ban kte, jo pr mni ndaj sllavve, por, sepse, si e ka than

n nj intervist, po t ndodhte e t rihumbte lirin Shqipnia, kishinme plas dhime sa jan bjeshkt tona.

Si mund t quhet shovenist Poeti i nj kombi 12 shekuj nn

robni sllave e osmane pse lshon anatemn ndaj arijve t bardh tardhun prej stepave ruse e q ende guxojn e na e quejn sot e ksaj

dite Kosovn Martire Serbi e vjetr?!...

Atyne po, u thot:

Ti msojn fmijt mbas sotitmos t lakmojn toks s Kastriotit,se u bjen shtrejt, qe besa e Zotit!

At Fishta nuk ngurron t i lshoj namen as Europs n London,

n Versaj, pse e la kte dh t coptuem, prandaj:

Me gjith kta, por larg nuk shkon

e me i vra ka rrfeja e Zotit

t shtat mbledh si jan nLondon.

Gjuha e Tij asht thellsisht popullore, pse ishte i vetdijshm sepo shkruente nj vepr q do t ishte universitet atdhetarie pr Malet

tona ku mungonin edhe shkollat fillore, sa me shum vend thot

Profesor Zekiria Cana: Shqiptart n Jugosllavi, duke msuarprmendsh Lahuten e Malcis, prvetsuen arsimin kombtar, kurky mungonte.

Por q t gjykosh Lahuten, duhet t rijetosh historin me

dhimbje, si e jetoi Poeti.

N kto rrethana, aty nga viti 1904, zu e lshoi akordet e paraLahuta e Tij ngjethse, tue u ngjesh pr parzem t malsorit.

At Fishta vet ishte nj shembull i shklqyeshm i mbylljes s

tragjedis s gjakmarrjes, nj vepr e pandrpreme e Franeskanve

Shqiptar, sa kur i vran t vllan, upin, jo vetm e fali vrassin, po

edhe lshoi thirrjen:

Ndalnju, burra! Ku veni!

Pashi Zotin, lshoni hutat,

se mjaft gjak asht derdh!


12/22

12

N prag t dits s madhe t 28 Nandorit Ai tashma naltohej si

lis vigan me rraj thell n truellin arbnor e deg q piqeshin me

bjeshkt. Pens s Tij, ve kangve t para t Lahuts, i prkisnin sa

vepra t tjera, ato Pika vese q dridheshin mbi petale, Anzat, vepr

satirike e pashoqe deri m sot n letrsin shqipe, bash ato anza tlshueme rrugve t Shkodrs e t mbar Shqipnis, ku tue prqesh

me humorin e holl shkodran, here tue thumbue keq e jo rrall tue

fishkullue pa mshir. Pens s Tij i prkisnin veprat e para dramatike,

origjinale, t prshtatuna a t prkthyeme, ndr t cilat Shqiptari iqytetnuem, vu n sken prej Atij vet m 1909, sidhe plot libra pr

shkollat tona shqipe.

Por edhe 28 Nandori la shum vepra mangut. Prgjys andrrat,

prgjys shpresat, prgjys vet Atdheu e q Ai e vajtoi... me LOTGJAKU. E gati si tue lshue piskamn, porosit:

Edhe me u than anmiqve e t tan njerzimit:Un ktu sundoj! N kt shkamb mue m vuni Zoti,

E kndej nuk luej, pa u shue stina e moti!?

Fati i vendit do t vazhdonte t ishte i trazuem edhe pothuej pr

nj 10vjear. Filloi me rrethimin malazez t Shkodrs, e vazhdoi metrazime t pafund deri n Kor, Gjirokastr e ma prtej...

As n ato dit t vshtira At Fishta nuk u step. Ishte n ball t

lufts pr mbrojtjen e Shkodrs prej knjazit t Cetins, ather kur

botoi t parn revist shprese mbrenda Atdheut e q e quejti Hylli iDrits, bashk me Gurakuqin, Mjed jn, Logorecin, tue themelueKomisin letrare, e n fund t Lufts s Madhe, q trandi botn, po

bashk me Gurakuqin e Bumin shkuen ti dilnin zot Atdheut coptuem

n Versajn hijerand. Ai kaprceu edhe Atllantikun, deri n Amerik, pr t shptue mund t shptohej nga e shumvuejtuna dhe e

nprkambuna Shqiptari.

N proesverbalin e mbledhjes t Komisis thuhet: U vendue

me themelue nj drejtshkrim sa ma tepr t prbashkt pr t dy

dialektet, ishte ai parim mbi t cilin punohej pr Bashkim, parim q ushkel me te dy kamt n Kongresin famkeq t vitit 1972 e q nuk po

ndreqet as sot!

Frati me zhgun nuk i la asgja mangut detyrs ndaj Atdheut,

Nse la mangut diku, i la pikrisht detyrs s Tij si klerik. Por, do t

thot ndokush, si arrijti ather aq nalt edhe n hierarkin ekleziastike?


13/22

13

...Asht rast i rrall, ndoshta i vetm, q pikrisht vepra letrare

dhe atdhetaria e ngritn edhe n hierarkin fetare, q pr nevoja t

Atdheut i ishte dasht ta linte shpesh mnjan. Sa Shqiptar ishte Ai

dhe sa klerik, e shprehin qart vargjet e maposhtme, ku, mbasi

andrron me el nj shkoll t nalt n Shkodr, thot:

Por nShqipni pse nji meshtarPos se prift do tjetShqiptar,Shqiptar, po pa dredha.

Un rektor e profesor

Sakristan e baeva

Tgjith shqiptar i zgjodha.

Kur lufta mbaroi dhe paqa mir a keq u vendos, punt srishmi

nuk shkuen dhe aq mbar. Mehmurt q kishin heq fesat dhe ishin

vesh allafranga, mendonin si t banin zap popullin e jo si ta

udhhiqnin at. Kta batalla fytyr-fudull, batakij e me nji laskerkultur, sa me mzi me shkrue emnin e vet, si i pikturon me mllef AtFishta, e ndjenin veten ma shum turq se shqiptar, t gatshm t

bashkpunonin me sllavin e me djallin, mjaft qe t prmbushnin nepset

e tyne prej lubish t pangopuna. Shum koh ma par Poeti i kishtejetue kto mnxyra dhe kishte parandje zvarritjen e tyne t lyrosun, sa

kishte humb durimin tue iu drejtue Zotit:

O perendi, a ndjeve?

Tradhtart na lan pa Atdhe

e ti rrin e gjuen nerrfe

lisat nper male kot.

Ishin koh t turbullta, kur, si thot Poeti,

tash qi u ba Shqipnia, duhen ba Shiptart.

E pr me ba Shqiptart Ai ishte q:

N vitin 1913, thmeloi dhe drejtoi deri sa vdiq revistnHylli i Drits.N vitin 1916, themeloi e drejtoi fletoren Posta e Shqipnis.

N vitin 1919 asht sekretar i delegacionit shqiptar n

Konferencn e Parisit.


14/22

14

N vitin 1921 asht zgjedh deputet i Shkodres n Parlamentin

Shqiptar.

N vitin 1921 asht edhe nnkryetar i Parlamentit ton.

N vitin 1930 asht n Athin antar i delegacionit t

Konferencs Ndrballkanike.N vitin 1931 asht ftue pr mbrojtjen e t drejtave t Shqipnis

dhe t Shqiptarve n disa shtete, ku ka spikat fjala e Tij, n 1931 n

Stamboll dhe 1932 n Bukuresht.

N vitin 1931 asht ftue n New York me prfaqsuesit e 60

shteteve t Bots ku u zgjodh antar i Bashkimit Ndrkombtar t

Poetve n Amerik.

Me 6 qershor 1921, n zgjedhjet e para Parlamentare n

historin e Shqipnis, Shkodra e drgon At Fishten prfaqsues t vetinbashk me miqt e Tij Gurakuqin e Mjedn dhe Parlamenti e zgjedh

Nnkryetar t Kuvendit Kombtar. Ky polemist i shkelqyeshm n

lamen e gazetaris, me prodhimtari ma t madhe se do gazetar

profesionist, do t shfaqej n Parlament si nj orator i pashoq, nj

atdhetar i flakt n akuzn kundr Serbis pr masakrat mbi vllaznit

kosovar; por edhe kompetent si ekonomist, gjeolog, pedagog e

agronom, jurist e diplomat sa me pas nder me e pas do parlament i

Europs, si shkruente nj gazetar i huej q ndiqte punimet.Me fjaln e Tij t zjarrt i tregoi mbar Europs se At Fishta

ishte dhe mbetet Tribun i Popullit Shqiptar, q luftoi pa i ba syni vek

pr t Drejtat e Shqiptarve pr vetvendosje, tue demaskue haptas

qellimet e fqinjve grabitqar t Tokave tona prrreth, t cilt vepronin

dhe mbroheshin nga Fuqit mdha.

Polemiks s At Fishts i jep shpirt satira, me ndihmn e s

cils realizoi pikturn estetike t s keqes. Ai godet me forc t gjitha

llojet e devijimeve morale, sidomos ato t zyrtarve ma t nalt. Kteluft e ban me guxim, pa pyet se me cilin binte n kontradit. Prandaj

edhe asht quejt mbreti i polemiks shqiptare. Nuk trajtoi n to

asnjher ashtje vetjake, pse si synim i polemiks s Tij t ashpr ishte

lufta kundr pseodoatdhetarve me barkun kodr dhe xhepat efrym...

Shka ka me dijt me fol mbi politik e mbi organizmin e

shtetit civil nji njeri malok, matrahul, qi me mzi ndoshta ka krye dy atri klas fillore e qi djerset kur i duhet me shkrue emnin e vet. Pse asht

edhe tradicjoni shpijak e edukata familjare, qi shumkend ndr ta e ban

krejt t neveritshm e ekcentrik. Ky babn gjaks, gjyshin katil,


15/22

15

stergjyshin mizuer, rrit me katila, me gjaks, me mizor, me

intriganta, batakij, vagabonda, rrugaa, me njerz hasm t kulturs e

t gjytetnis, kah mund t mendohet se ka me ken i zoti me rregullue

fatin e nji kombi ende primitiv? Pse me sundue nji shtet nuk asht mjaft

dhelpnija, dredhija, intriga, batakilleku, rrena, tradhtija; duhet nderdhe urt, burrn: qe se shka duhet. Po, por dija, urtija, ndera, burrnija

u nxejshin n shkoll e, madje, me shum mund e djers, e jo ndr

kafeshantana tEurops e mejhane paaxhihane t Tirans, tuj luejttavell e bigjoz e tuj pi mastik.

Nj portret i prkryem i udhheqsit ton t ardhshm...

N trazimet e vitit 1924 ishte prkrah Nolit, Currit, Gurakuqit,

dhe s kishte si t ishte ndrysh. Atyne q fen dhe klerikt i kan gjykue

vetm si antikombtar, mjaft tu kujtojm se ndr figurat madhore tatij viti demokratik t paprsritshm ishin nj pop, Noli, dhe nj frat,

At Fishta.

M 1925 At Fishta detyrohet t mrgoj n Itali pr t mos pas

fatin e Currit, mbyt n Shpelln e Dragobis, t Gurakuqit vra n Barit Italis e t Dom Gjon Gzullit, var n Shkodr.

Mbas kthimit prej mrgimit, murgu poet, prozator, dramaturg,

pedagog e gjuhtar, arkeolog e muzeolog, gazetar e diplomat, piktor e

arkitekt, u trhoq nga jeta politike. Po prap Ai asht shembull ishklqyeshm i intelektualit q e vijon luftn ku drejtprdrejt e kutrthoras, nprmjet shtypit. Sikur Fishta t na kishte lan vetm

publiistikn e Tij plot vlera, prsri Ai do t kishte zan vend nderi n

Enciklopedin e Vrtet Shqiptare, ashtu si kishte zan vend nderi n

Enciklopedit e Europs pr s gjalli jo vetm si epik i madh, por edhe

nj ndr satirikt ma t shquem t kontinentit, me veprat madhore

Anzat e Parnasit dhe Gomari i Babatasit.

Legjend e gjall, tashma 60-vjear, merrte rrugn e Athins, tStambollit e t Bukureshtit, tue i lan nder Atdheut me prfaqsimin e

Tij tue akuzua haptas mbrapaskenat e Beogradit e t Athins. Ndrkoh

prfundonte kangt e Lahuts, t ciln e botoi t plot n vitin 1937,

sidhe arrin t plotsoj e t prmirsoj Mrizin e Zanave me lirika

nga ma brilantet n shqip, e pse jo, n letersin botnore.

E na vjen me u shpreh me fjalt e Tij n Vlonn e Flamurit

para arkivolit t Avni Rrustemit:fatzeza, moj Shqipnipo ishte faj me t dasht ty...


16/22

16

Veprimtaria e At Gjergj Fishts, n fushen letrare ishte me

permasa gjeniale, ku talenti dhe aftsia e Tij e bani t njohun mbrenda

dhe jasht Atdheut. Ai ishte dhe asht nj Poet i prmasave q ka

terheq vmendjen e shum bashkkohsve edhe n Europ, por nukmbet i till vetm n fushn letrare, mbasi Ai, si Atdhetar i vrtet,

veprimtarin e Tij e shtrin edhe n lamn shoqnore dhe politike, ku

mbrojti me vendosmni dhe guxim ashtjen ton mbarkombtare.

Jeta e Tij n shrbim t Formuls Fe e Atdhe e lidhi

prjetsisht me brohoritjen n kupen e qiellit pr Atdhe dhe ofshamjen

e thell t Popullit Shqiptar, t cilit i kndoi me aq mjeshtri n veprat e

Tij t pavdekshme.

Sa ishte gjall arrijti majat ma t nalta t vlersimit, sa u quejtPoeti Kombtar i Popullit Shqiptar, tue u vlersue dhe nderue me njmirnjohje t madhe me shum dekorata, medalje e tituj nderi:

N 1911, Kunor argjenti, nga Klubi Gjuha Shqipe e Shkodrs.N 1912, Dekoratn Ritterkreuz nga Mbreti i Austris.

N 1913, Pen florini nga Qyteti i Beratit.

N 1925, Medaglia di Benemerenza, nga Papa Piu XI.

N 1929, Lector Jubilatus, prej Paris s Urdhnit Franeskan.N 1931, Dekoraten Phoenix nga Greqia.

Zemra e Fishts, nj dit, si llav vullkani, shprtheu n kangt e

pamort t Lahuts s Malsis. Ato kang ishin jehon malesh e

betejash, pabesie e babzitjeje, nj kaprthim i egr ndjenjash, si ishte

e ashpr, deri n dhimbje, vet historia e ktij populli. Lufta e tij: nj

et fatosash ndr shpella e n male, nj grusht trimash n gryk, nj

prit skifterash n rranza, njeni n Kosov, tjetri n Hot, kndej kundrturkut, andej prball sllavit, ktu i pabesi atje tradhtari... Kush e

krkon Lahutn nj poem simbas rregullave klasike, nuk njeh

historin e popullit t cilit i kndoi.

Ka vrtet nj hark kohor n t cilin zhvillohen ngjarjet e

Lahuts, q kap vitet 1858-1913, por tue mos mujt kurr me u quejt

aspak nj kronik, si me dashakeqsi e ka quejt ndokush, ajo asht

prthyemje e ndjenjave q rrezatonin ngjarjet e kohs, ajo po, me plot

t drejt, asht quejt Epope e Kombit Shqiptar.


17/22

17

At Gjergj Fishta dhe vepra e Tij, ja si u vlersue para vitit 1945:Koha e ardhshme ka me dijt me e mue edhe ma mir

randsin e ktij njeriut, sidomos kur vjershat e Tij t jen prkthye

ndr gjuh ma t prhapuna.

Prof. Dr. M. Lambertz

Fishta sht shkmbi i toks dhe shkmbi i shpirtit shqiptar.

Lasgush Poradeci

Kot prpien grekt e sotem t gjejn n letrsin e tyre nj

vepr m t plotsuar se Lahuta.

Faik Konica

Lahuta e Malsis mund t qendroj prkrah veprave poetike

ma t shqueme t popujve t tjer.

M. A. Fren von Godin

At Fishta, ky gjeni me rraj n tokn amtare t Popullit

Shqiptar, q pr shkak t njohjes s thell q kishte pr letrsin klasike

dhe mbi jetn e sotme shpirtnore t kombeve t Europs, u ngjit deri

ndr majat ma t nalta t kulturs.Prof. Dr. Norbert Jokl

Fishtn, poet me temperament thjesht klasik nuk do ta

frymzonte asgj m par e m shum se Atdheu. Gati krejt vepra e tij i

sht kushtuar Atdheut.

Lefter Dilo

Poemi epik Lahuta e Malsis asht n j vade mecum i doatdhetari.

K. Prennushi

Sa qe gjall, Fishta arriti apogjeun e vlersimit, duke u ngritur

n piedestalin e lart t Poetit Kombtar...Vetm katr pes vjet pas

vdekjes, jeta dhe vepra e Fishts u prbaltn n mnyr t pashembullt,

me synimin q ai t varrosej njher e prgjithmon, ose, e shumta, t

mbetej si nj njoll e zez dhe e turpshme n historin e letrsis

shqiptare...

Prof. Ndue Zef Toma


18/22

18

Poeti yn kombtar asht i ndrgjegjshm se:

Jo, jo! Pr burra, q me gjak praruen

Namin e kombit e Lirin ia solln,

Atdheu kunora s ka. Pr ta nuk gdhendetGur, as nuk ndizet qiri. Mbi vorr t tyneShprthen rrushkulli e ferrmana, struk ndr tcilatPret dhelpna e shqarthi...e shumta

As vorr nuk patn me u kondis pr s dekuniVe npr t errshmet humnera e npr prroska

Kurmat e tyne shkaprderdh prdhe,

Prej orlash edhe korbash t zez qen shqye,

Shqiptart, po, i kan harrue...

N Fjalorin Enciklopedik Shqiptar, botue n Tiran n vitin

1985 nga Akademia e Shkencave e RPSSH, n faqe 270271, shkruhet:

Fishta Gjergj (1871 1940). Shkrimtar dhe publicist reaksionar,

prfaqsues kryesor i letrsis klerikale-katolike. Q n fund t shek.

XIX mori pjes gjallrisht n jetn politike dhe kulturore pr t forcuar

n t ndikimin e klerit katolik. N vitin 1913 e deri me 1938, me ndonj

ndrprerje t shkurtr, drejtoi revistn Hylli i Drits, nj nga tribunatm aktive t reaksionit klerikal. N shkrimet e tij publicistike luftoi me

trbim kundr ideve prparimtare. Me 7 prill 1939 prshndeti

pushtimin e vendit nga forcat fashiste italiane. Krijimtaria letrare e tij

sht shum e gjer dhe e larmishme; shkroi vjersha, poema dhe drama

etj. Vepra e tij kryesore sht poemaLahuta e Malcis (botuar e plot

m 1937) nj panoram poetike e ngjarjeve kryesore historike t viteve

1878 1912, t pasqyruara nga pozita e klerit katolik; n t Gj.F.

himnizoi prapambetjen e jets s malsis, patriarkalizmin, padijen,lartsoi mercenarizmin etj. M 1923 shkroi pamfletin me vargje

Gomari i Babatasit q drejtohej kundr laicizmit t shkolls, dhe, n

prgjithsi, kundr prparimit shoqror e kulturor t vendit. Nj pjes e

mir e krijimtaris s tij letrare prshkohet nga fryma e besimtaris

fetare. (V.B.) Siglat V.B. n redaksin e letrsis prfaqsojn prof.

Vehbi Baln, nga Shkodra.

Sikur ky Fjalor Enciklopedik t ishte botue para vitit 1912 ngamejtepet e Stambollit, me siguri autort do tishin tregue pak ma t

kujdesshm n shprehjet e tyne t pakontrollueme anadollake, se saprofesori yn shkodran. Ai t pakten t kishte parasysh dekoratn e


19/22

19

dhanun nga Mbretnia Turke n vitin 1912, apo aprovimin q qeveria e

Stambollit dha n 1902 pr futjen e Gjuhs Shqipe ndr shkolla me

krkesn e At Fishts. Me siguri Vehbi Bala ka harrue se asht tue

shkrue pr at At Fisht, q n vitin 1913, kur vuni Flamurin Kombtar

t Kastriotit n kompanjelin e Kishs s Fretnve n Gjuhadol, ka paslidh vargun e kandilave me drita prej atij kompanjeli me minaren e

Xhamis n Fush t els, n shenj vllaznimi e miqsie t

katolikve me muslimant shkodran, pse t gjith ishim e jemi

Shqiptar.Prgjigjen At Fishta ia jep vet n poezin Shqipnia e lir:

Por, po ndodhi se vjen dita,

Q me faj Shqipnin e darni,

Q e Liris u erret dritaEdhe n t huej Atdheun e mvarni,A pr pare a marri t tjera,Si ndr koh, q shkuen, athera,

Ju marroft i Madhi Zot!

At Gjergj Fishta vdiq n prag t vitit ri 1941. Me formimin e

Partis Komuniste Shqiptare nga emisart jugosllav t Titos,

vetkuptohet se jeta, shkolla, kultura, shoqnia apo politika do t kaloninnn ndikimin sllav, q ma von mori edhe formn qeveritare e

shtetnore t Jugosllavis, e njohun nga vendimet e Jalts n Shkurt t

1945, kur Stalini u takue me Rusveltin e rillin.

Ja parashikimi i At Fishts q n 1914, n

Nj gjam dshprimi!...

Ve sot pse Europa, sot q asht gjith uzdaja

Se Shqiptaria e lir del zoj n vetveti,Pse sot Europa, - do Mbretni t Mdhaja

Duen me e ngushtue kah toka edhe kah deti,

E n vende tona duen q shkjau t shklasE fisi shqiptarit n dhe t humbas?...

Ather kur Shteti Shqiptar dhe Qeveria Provizore e Tirans u

zgjodhn dhe vazhduen me u drejtue nga komunistt shqiptar,

sherbtor besnik t Titos dhe t Stalinit, far mund t pritej prve

nj pushtimi t ri, q po zvendsonte at fashist e nazist? E t mendosh

se Shqipnia, mbas pushtimit fashist t vitit 1939, kur kryeministr ishte


20/22

20

Mustafa Kruja, arrijti me hap 120 shkolla shqipe jashta toks Nan, n

territoret e pushtueme nga Serbia, n Ulqin, Tivar, Hot, Grud e

Kosov, e kudo kishte n organet shtetnore vetm Shqiptar. Pushtuesit

nazist njohn edhe t drejtn e vendosjes s Flamurit Kombtar

Shqiptar pa shenjat e fashizmit apo t nazizmit.Ndrsa, me 29 Nandor 1944, po n kompanjelin e Fretnve, aty

ku At Fishta vendosi Flamurin Kombtar n 1913, partizant komunista

t Enver Hoxhs vendosn Flamurin e zhigatun me yllin e kuq

jugosllav, porosi e shokut Tito, n shenj poshtnimi t Mbasardhsve

t Gjergj Kastriotit, Ded Gjo Lulit, Ismail Qemalit, At Fishts dhe t

gjith Atyne Atdhetarve Shqiptar, q luftuen Trimnisht e vdiqn

Burrnisht pr Shqipnin Europiane, por kurr t poshtnueme prej

sllavve.Me t drejt At Fishta shkruen:

Ktu, ktu Shqiptar!.. A ndiet?.. Ku ju kam...Ku jeni?

Mo leni burra!.. M arm!.. Mbaroi Kosova!...Janina humbi!.. e ndoshta Tepeleni...

Shkoi Manastiri! Dibra dhe Gjakova!...

Vendetma tmira ne na i mori shkjau,

E, ka asht ma zi, ne vlla me vlla na ndau.

E zani i Tij sot... ndr Rrmaji ushton:Surgite mortui!

OHUNI, T VDEKUN!

Ah! N kamb, bre burra! N kamb! ka jeni fsheh

Ndr furka t grave, si do rrole tkqia?...

Sot armt duen rrok; taganat sot duen mpreh;Asht turp, pr Zotin! Shurdh me humb Shqipnia.

Mo leni, burra, bre! Kushtrim! Kushtrim!A gjall me nder; a vdek grue e trim!

E nqoft se lypet prej s hyjnueshmes Mni,Q flij t bahet ndoishqiptar n therore,

Qe, mue tek m keni, merrni e m bani fliPr Shqiptari, me shue do mni mizore.

Oh! Edhe pa mue Shqipnia qoft e rroft,E nami i saj prjet u trashigoft!...


21/22

21

AtGjergj Fishta asht e do t jet mendja, zemra dhe

shpirti i Popullit Shqiptar!

Ai ishte dhe mbetet prgjithmon vetdija e kombit

shqiptar!

Kta pak rreshta le tjen...

NjLule Vjeshtet

Emnin Tand kan pr t kndue, e vrrini e bjeshkaGjithmon i ri, tue njeh furit e tmerrshme,

Ambl prej emnit Tand kan me jehue.Me maje tbriskut kan me shkrue mbi lisaMe shkrola t njohuna Ve prej barinjveKan me u rrit lisat, prse sopata as rejaS e prekin landn, ku asht ravis Ai emn:E tue u rrit lisat, kan me u rrit shkrolat;

E kshtu ma tqarta, mbas disa qindvjetve,Nipat ma tvont kan me i kndue e emni,

Sa t bjer dielli toks, ka me t u kndue.


22/22

22

Bashkautort: Fritz Radovani e Daniel Gazulli.

I dbuemi...I dbuemi...I dbuemi...I...Lamtumir!.. .Vendet e mia... Qe po zhduken...

dalngadal... Lamtumir! Ti shtpia e t Parve,

Ku ma s pari m agoi drita...

...E ku streh u dhash shtegtarve...

Miqt e babs edhe ku i prita. Lamtumir,

...carani n votr! Lamtumir, ju armt e shkreta!...

Lamtumir, ti Nan e motr!Lamtumir, prsa t jet jeta!..O shtegtar,n nj vorr

t ri N hassh ndonjher ti, tue ndjek shtegun, T elun n

ran n pr ndonj shkreti, Aty vet kam me ken vdekun.

Nj Kryq druni, t kjofsha true, Nxirre e venma prmbi krye,

E, nemose, ti pr mue Lutju Hyjit pr ka t kem fye....

Dhetor 2010.

Documents

70 Vjetori i at Gj.fishtes