1

ค ำน ำ

หนงสอสบสานภมปญญาผาทอทองแสนขนเลมน เปนหนงสอทจดท าขน

โดยนกเรยนในโครงการจตอาสาสบสานภมปญญาผาทอทองแสนขน

ของนกเรยนโรงเรยนทองแสนขนวทยา จงหวดอตรดตถ ไดรวบรวมเนอหา

ความรเกยวกบภมปญญาการทอผาของอ าเภอทองแสนขนในหลายๆดาน ไมวาจะ

เปน ประวตของแหลงผลตผาทอ ประวตการจดตงกลมและสมาชกกลมทอผา

ในอ าเภอทองแสนขน ความรเกยวกบลวดลาย และวธการทอผา ฯลฯ หนงสอ

เลมนจะส าเรจออกมาเปนรปเลมไมไดหากขาดการสนบสนนจาก มลนธสยาม

กมมาจล และความรวมมอจากปราชญชาวบานในชมชน รวมถงการใหความ

รวมมอในการท างานของคณะผจดท าทกทาน ขอขอบคณ คณเปา.... คณแดง....

และคณเออ.... ทใหค าแนะน าทเปนประโยชนในการท าโครงการน และขอขอบคณ

ผอ านวยการโรงเรยนทองแสนขนวทยาทใหการชวยเหลอ ในการอ านวยความ

สะดวกในการเดนทางลงพนทเพอหาขอมลในแตละครง

สดทายหวงเปนอยางยงวา หนงสอเลมนจะเปนสวนหนงทชวยในการ

อนรกษและระลกถงภมปญญาผาทอทองแสนขนไวใหคงอยสบตอไป

By....คณะผจดท า

2

ค ำนยม

หนงสอเลมนเปนหนงสอเลมแรกของพวกเรานกเรยนโครงการ .

“จตอำสำสบสำนภมปญญำผำทอทองแสนขน” โรงเรยนทองแสนขนวทยา

ทตงใจท าใหผอานทกระดบสามารถเขาใจและเรยนรเรองราวเกยวกบผาทอของ

อ าเภอทองแสนขน ใครกตามท ไดอานหนงสอเลมน จะเหมอนไดศกษา

ภมปญญาทองถนของอ าเภอทองแสนขน ในขณะเดยวกนจะรสกวาหนงสอเลมน

เ ป ร ย บ เ ส ม อ น บ า น ข อ ง พ ว ก ค ณ เ อ ง ค อ เ ป น ม ต ร ภ า พ ท ด

ดฉนและคณะผจดท ามความยนดทไดเขยนหนงสอเพอชวยในการ สบสาน

ภมปญญาผาทอของอ าเภอทองแสนขน และเพอชวยถายทอดความรใหแก

ผทสนใจ อนเปนประโยชนอยางยง เนองจากพวกเราไดทมเทเวลา ในการศกษา

หาความรเรองผาทอทองแสนขน และมความมงมนในการ น าความรทไดรบมา

เผยแพรแกคนในทองถนของอ าเภอทองแสนขนและผทสนใจศกษาคนควาตอไป

By.…เก

3

ค ำนยม

“เหลกน ำพกลำแกรง แหลงถ ำคำงคำว ภเขำหนออน ลอกระฉอนผำทอ’’

จากค าขวญดงกลาวแสดงให เหนถงภมปญญาในทองถนในอ าเภอ

ทองแสนขนผเขยนตระหนกและเหนวาภมปญญาในทองถนนนมความส าคญ

จงจดท าหนงสอเลมนเพอเผยแพรความรเกยวกบภมปญญาในทองถน และสงท

น ามาเขยนนนผเขยนหวงเปนอยางยงทจะสรางชอเสยงใหกบอ าเภอทองแสนขน

ดงค าขวญทวา “ลอกระฉอนผำทอ” สงทน ามาเขยนนนเปนเรองผาทอใน

ทองถนใกลตว ผเขยนและคณะผจดท ามความสนใจในเรองของการทอผาและ

ตองการสบคน เพอทน ามาจดท าเปนหนงสอ หนงสอเลมนมการรวบรวม

เรองราวของการทอผาในทองถนของอ าเภอทองแสนขน หนงสอเลมนอาจชวย

ตอบโจทยความตองการแกผทสนใจเรองของผาทอ ครอบคลมความรเกยวกบผา

ทองของอ าเภอทองแสนขนในดานตางๆ เปนหนงสอทอานแลวมความเขาใจงาย

มรปภาพประกอบทสวยงาม หากคณก าลงมองหาหนงสอดๆสกเลมลองอาน

หนงสอเลมนดแลวคณไดความรอยางทคณตองการ.......

By….ฟรานเฟรส

4

ค ำนยม

หนงสอเรองสบสานภมปญญาผาทอทองแสนขนเลมน เปนหนงสอทเปยม

ไปดวยสาระนารมากมายเกยวกบผาทอของอ าเภอทองแสนขนมทงประวตความ

เปนมา แหลงก าเนดของผาทอ ประวตการจดตงกลมผาทอ อกทงยงมสาระ

อกมากมายทเกยวกบวธการทอผา ทใครหลายคนยงไมรวาการทอผาเปนอยางไร

และใชวสดอปกรณอะไรท า ดฉนยนดทไดมสวนรวม ในการท าหนงสอเลมน ดฉน

และคณะผจดท าไดชวยกนวเคราะห กลนกรองขอมลในหนงสอเลมนใหถกตอง

ไดมากทสด จนกลายมาเปนหนงสอเลมนได กวาเราจะไดหนงสอเลมนมา

เราไดไปท ากจกรรมมากมายเพอใหไดขอมลเกยวกบผาทอในอ าเภอทองแสนขน

ซงสวนตวของดฉนนนดฉนเหนวาหนงสอเลมนเปนหนงสอทนาอานและนาจะเปน

ประโยชนตอผอาน เพราะวาหนงสอเลมนเปนหนงสอเกยวภมปญญาทอยใกลตว

เรานเอง อนเปนภมปญญาทเราและคนในชมชนอาจจะไมเคยใหความส าคญเลย

วามนมประโยชน สามารถสรางรายไดใหเราได และน ามาประกอบเปนอาชพได

ถาไดศกษาหนงสอเลมนแลวจะรวาการทอผาเปนภมปญญาททรงคณคาและ

เปนสงทเราไมควรละเลย

By….ปอบ

5

ค ำนยม

ในหนงสอเลมนขาพเจาและคณะผจดท ามงเนนเรองสบสานวฒนธรรมผา

ทอในอ าเภอทองแสนขนในสมยกอนและปจจบนเพอใหคนรนหลงไดสนใจและ

ไมหลงลมการทอผาของคนไทยหรอคนในทองถน จากการศกษาคนควา

ในระยะเวลาทผานมาท าใหขาพเจาและคณะผจดท ามแรงผลกดนทจะเขยน

หนงสอเลมนเพมมากขน เนองจากวาสมยนกลมวยรนสวนใหญไมมความร

เกยวกบการทอผาเพราะเปนงานทละเอยดและใชเวลามากในการทอ จงไมมใคร

รจกวธการ ทอผากนมากนก

ดงนนคณะผจดท าจงเหนวาการทอผาเปนอาชพทส าคญอยางหนงของ

คนไทยและคนในทองถน สมควรไดรบการอนรกษไว เพอเปนประโยชนใหคน

รนหลงสบสานตอไป

By….เหยน

6

ค ำนยม

ผำทอ.......เอกลกษณควำมเปนหญงไทย

ในอดตหญงไทยจะน าผาทอมาสวมใส มการถกทอดวยฝมอของตน

ผาทอเปนสงทแสดงใหเหนถงความเปนกลสตร สะทอนถงขนบธรรมเนยม

ประเพณทผหญงทกคนในอดตตองสามารถทอผาได

ปจจบน ผาทอเรมเลอนหายไปจากสงคมเมอง แตยงมการอนรกษใหคงอย

ตามทองถนตางจงหวด หนงสอเลมนเปนสวนหนงของการด าเนนการอนรกษผา

ทอทองถน (ผาทอทองแสนขน) โดยพวกเราเยาวชนจตอาสา

ขอขอบคณ...อาจารยทปรกษา ทไดใหค าแนะน าแกคณะผจดท าใหมการ

พฒนาปรบปรงเนอหาความร จนไดผลงานทกลายเปนหนงสอเลมน

ขอขอบคณ...เพอนๆ พๆ นองๆ ทมงาน ทไดชวยกนท างานมาตลอด

ระยะเวลาหลายเดอน จนไดประสบความส าเรจ

ขอขอบคณ...พอกบแม และคนในครอบครว ทคอยใหก าลงใจเสมอมา

ขอขอบคณมำก ๆ คะ

By....แหนม

7

ค ำนยม

ในหนงสอเลมนดฉนคดวานาจะเปนประโยชนตอผอานและผทสนใจศกษา

หาความรเกยวกบผาทอของอ าเภอทองแสนขนเปนหนงสอทมประโยชนไดสาระ

ความรมากมายไมวาจะเปน ประวตผาทอ ลายผา วสดอปกรณและขนตอนใน

การท าผาทอ มงเนนในเรองสบสานวฒนธรรมผาทอในสมยกอนและในปจจบน

ใหคนรนหลงไดสนใจศกษาผาทอและชวยกนอนรกษภมปญญาการทอผาใน

ทองถนเอาไวและสบสานตอไป ในชวงเวลาการท าหนงสอเลมนมกจะมอปสรรค

มากมายใหเราตองฝาฟนไปใหได แตขาพเจาและคณะผจดท าไมยอทอจงชวยกน

ท าหนงสอเลมนขนมาเพอใหเยาวชนหรอคนรนหลงไดรจกผาทอในสมยกอนและ

สามารถน าความรจากหนงสอเลมนไปเปนแนวทาง ในการประกอบอาชพไดใน

อนาคต

By….โอปอล

8

สำรบญ

เรอง หนา

ค าน า 1

ค านยม 2 - 7

สารบญ 8

มารจกอ าเภอทองแสนขน 9 – 12

- ทตงและอาณาเขตตดตอของอ าเภอทองแสนขน 9 – 10

- ลกษณะภมประเทศ 10

- ลกษณะภมอากาศ 10

- แหลงน าเพอการเกษตร 10

- จ านวนประชากรและโรงเรยนในอ าเภอทองแสนขน 11 - การปกครอง 11 - ศลปวฒนธรรม 11 - ศาสนา 12 - เศรษฐกจ 12

แหลงผลตผาทอทองแสนขน 13 – 18

- ประวตการจดตงกลมทอผาในหมบานเนนชย 13 – 15

- สมาชกกลมทอผาบานเนนชย 16 – 18

มารจกผาทอ 19 – 43

- ผาทอแตละทองถน 19 – 24

- ผาทอทองแสนขน 25 – 34

- เครองมอและอปกรณทอผา 35 – 40

- ขนตอนการทอผา 41 – 43

บรรณานกรม 44

9

มำรจกอ ำเภอทองแสนขน

อ าเภอทองแสนขนเปนอ าเภอหนงในจงหวดอตรดตถ มจ านวนประชากร

ประมาณ 33,662 คน เลากนวา ชาวอ าเภอทองแสนขน ณ ปจจบนนแตกอน

เปนชาวมอญทอพยพหนการบกรกจากชาวขอม และสวนหนงเปนชาวลาวจาก

เวยงจนทนทมาตงรกรากอาศยอย ทเปนเชนนเนองจากวาภมท าเลทตงของ

อ าเภอทองแสนขนอยใกลเคยงกบสาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว ท าให

ประชากรของอ าเภอทองแสนขนประกอบดวยหลายเชอชาต

เหตทอ าเภอทองแสนขนไดชอวาทองแสนขนนน ดฉนไดท าการศกษาหา

ขอมลและรวบรวมขอมล จนสรปไดดงนบางต านานกลาววาชาวน าปาด

บางต านานกลาววาชาวเลย และชาวหลมสก ไดน าทองซงมจ านวนทงหมดแสนขน

เดนทางเขามาในจงหวดอตรดตถ เพอรวมหลอพระแทนศลาอาสนทมชอเสยง

ในอ าเภอลบแล แตเมอเดนทางมาถงทตงอ าเภอทองแสนขนในปจจบน กไดทราบ

ขาววาพระแทนศลาอาสนนนไดสรางเสรจแลว ชาวขบวนแลเหนวาลกษณะ

ภมประเทศของอ าเภอทองแสนขนอดมสมบรณ และไมอยากน าทองจ านวน

แสนขนเดนทางกลบ เนองจากกลวจะถกโจรปลนระหวางการเดนทางจงตดสนใจ

ขดบอฝงทองและอาศยอยเรอยมาจนถงปจจบน ทแหงนจงเรยกวาบานบอทอง

และเนองจากวาจ านวนทองนนมอยแสนขน อ าเภอของเราจงไดชอวาอ าเภอ

ทองแสนขนนนเอง

ทตงและอำณำเขตตดตอของอ ำเภอทองแสนขน

อ าเภอทองแสนขนตงอยหางจากตวจงหวดไปทางทศตะวนออกเฉยงใต

ราว 38 กโลเมตร มอาณาเขตตดตอกบอ าเภอขางเคยงดงน

• ทศเหนอ ตดตอกบอ าเภอเมอง และอ าเภอทาปลา จงหวดอตรดตถ

• ทศตะวนออก ตดตอกบอ าเภอน าปาด จงหวดอตรดตถ

10

• ทศใต ตดตอกบอ าเภอพชย จงหวดอตรดตถ และอ าเภอชาตตระการ

อ าเภอวดโบสถ จงหวดพษณโลก

• ทศตะวนตก ตดตอกบอ าเภอตรอน จงหวดอตรดตถ

ลกษณะภมประเทศ

อ าเภอทองแสนขน มลกษณะภมประเทศรปรางคลาย “ปลาปกเปา”

โดยมความยาว จากทศเหนอถงทศใตประมาณ ๓๐ กโลเมตร และความกวาง

จากทศตะวนออกถงทศตะวนตกประมาณ ๕๐ กโลเมตร ลกษณะพนท

โดยทวไปของอ าเภอทองแสนขนเปนทราบเชงเขาและมความลาดเอยงทางดาน

ทศใตและทศตะวนตกเฉยงใต โดยมภเขานอยใหญ ความสงเฉลยประมาณ

๒๐๐ - ๙๐๐ ฟต จากระดบน าทะเล พนททงหมด 803 ตารางกโลเมตร

หรอ 501,875 ไร พนทถอครองดานการเกษตรเปนพนทท านา 42,132 ไร

พนทปลกไมผล 5,129 ไร พนทปลกพชไร และพนทปลกผก 460 ไร

ลกษณะภมอำกำศ

ลกษณะภมอากาศของอ าเภอทองแสนขน ฤดรอน อากาศรอนจดและ

แหงแลง ฤดฝน ฝนตกปานกลางทงนขนอยกบลมมรสมทพดผาน ฤดหนาว

อากาศคอนขางหนาวเยน

แหลงน ำเพอกำรเกษตร

แหลงน ำธรรมชำต มคลองตรอน มล าหวยพ ล าหวยน าลอก ล าหวย

ดนด า ล าหวยน ามด ล าหวยน าหม และล าหวยน าใส แหลงน าธรรมชาต

เหลานสวนใหญมสภาพตนเขน และมน าไหลเฉพาะในชวงฤดฝนเทานน

แหลงน ำจดสรำงขน สระน า ทต าบลบอทอง ต าบลผกขวง ต าบล

ปาคาย ต าบลน าพ บอบาดาลระดบตน (บอตอก) ทต าบลบอทอง ต าบลปาคาย ต าบลผกขวง ต าบลน าพ คลองสงน าชลประทาน และแหลงน าอปโภคบรโภค

11

จ ำนวนประชำกรและโรงเรยนในอ ำเภอทองแสนขน

ประชำกร ของอ าเภอทองแสนขน มจ านวนทงสน 32,971 คน (ป 2552)

โรงเรยน ในอ าเภอทองแสนมทงสน 21 แหง ซงทงหมดสงกดในส านกงาน

คณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) โดยแบงไดตามน

- โรงเรยนในสงกดเขตพนทการศกษาประถมศกษา 20 แหง

- โรงเรยนในสงกดเขตพนทการศกษามธยมศกษา 1 แหง

กำรปกครอง

การปกครองสวนภมภาค มทงสน 4 ต าบล 49 หมบาน แบงไดดงน

- ต าบลผกขวง ม 16 หมบาน

- ต าบลบอทอง ม 15 หมบาน

- ต าบลน าพ ม 9 หมบาน

- ต าบลปาคาย ม 9 หมบาน

การปกครองสวนทองถนประกอบดวย 5 แหง ดงน

- เทศบาลต าบลทองแสนขน

- องคการบรหารสวนต าบลบอทอง

- องคการบรหารสวนต าบลผกขวง

- องคการบรหารสวนต าบลน าพ

- องคการบรหารสวนต าบลปาคาย

ศลปะและวฒนธรรม

ชาวอ าเภอทองแสนขนสวนใหญเปนชาว ไท-ยวน หรอ ลานนา ซงมศลปะ

วฒนธรรม ภาษาพด การแตงกาย อาหารเปนแบบลานนาโบราณ และยงม

ชาวลาวหลวงพระบาง อกกลมหนงทมาตงรกรากอยจนกลายเปนเชอพนธผสม

ระหวางลานนาและหลวงพระบางในปจจบน

12

ดำนศำสนำ

ประชาชนในอ าเภอทองแสนขนจะนบถอศาสนาพทธเปนสวนใหญ

มศาสนสถาน ไดแก

วด จ านวน ๑๕ แหง

ส านกสงฆ จ านวน ๑๑ แหง

ทพกสงฆ จ านวน ๗ แหง

โบสถครสต จ านวน ๓ แหง

เศรษฐกจ

อ าเภอทองแสนขนมประชากร ประมาณรอยละ 85 ประกอบอาชพ

เกษตรกรรม จ าแนกไดดงน อาชพหลกคอ ท านา ไรออย ไรถวเหลอง

ไรน ามนส าปะหลง ไรงา ไรขาวฟางและหอมแดง อาชพรองไดแก เลยงสตว

และท าสวน สวนอาชพอนๆ ไดแก คาขาย รบจางและทอผาเปนสวนนอย

เปนตน

13

แหลงผลตผำทอทองแสนขน

จากการทพวกเรานกเรยนในโครงการจตอาสาสบสานภมปญญาผาทอทอง

แสนขน โรงเรยนทองแสนขนวทยา จงหวดอตรดตถ ไดท าการสบคนเกยวกบ

แหลงผลตผาทอทยงคงหลงเหลออยในอ าเภอทองแสนขน พบวาแหลงทยงคงม

การทอผาทองแสนขนอย และรวมกลมทอผากนมากทสด คอทหมบานเนนชย

หม 10 ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน และจากการทพวกเรานกเรยน

ในโครงการจตอาสาไดสบคนขอมลของกลมทอผาทบานเนนชย ปรากฏวา

สมาชกในกลมผาทอสวนใหญมบรรพบรษเปนชาวบานน าอาง ซงอยในอ าเภอ

ตรอนแทบทงสน ฉะนนภมปญญาเกยวกบการทอผาของอ าเภอทองแสนขน

รวมถงลวดลาย จงมความใกลเคยงกบของบานน าอางอ าเภอตรอน

ประวตกำรจดตงกลมทอผำในหมบำนเนนชย

ในอดตเมอประมาณ 60 กวาปกอน สตรสวนใหญในบานเนนชยจะตองฝก

การทอผาหมลายขด หรอลายขดพนฐาน และหนาหมอนใหเปนกอนเรยนจบชน

ประถมศกษาปท 4 หากสตรหรอลกสาวบานไหนไมสามารถทอผาไดกจะไมได

ออกเรอน นนจงเปนสาเหตทท าใหสตรสวนใหญของหมบานเนนชยทอผาเปนแทบ

ทกคนและสบทอดภมปญญาการทอผาเรอยมา แตเนองจากยคสมยทมการ

เปลยนแปลงไปตามกาลเวลา โลกมการพฒนากาวหนาขน มการใชเทคโนโลยใน

การผลตสงของเครองใชเพออ านวยความสะดวกใหมนษยมวถชวตความเปนอย

ทดขน การทอผาใชเองของคนในหมบานเนนชยจงคอยๆลดนอย ลงไปตาม

กาลเวลา ท าใหผทสามารถทอผาทองแสนขนไดในปจจบน มจ านวนนอยมาก

และเมอพจารณาจากอายผทสามารถทอผาไดนน ลวนแลวแตเปนผสงอายแลว

ทงสน เมอเปนเชนนผทมความสามารถในการทอผาของหมบานเนนชยจงมการ

รวมกลมทอผาขน

14

แรกเรมการรวมกลมทอผาเปนการรวมกลมกนเองของชาวบานเนนชย

ซงศนยรวมกลมทอผาในหมบานตงอยท บานแมเทยง สมาอง บานเลขท 61

หม 10 ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน จงหวดอตรดตถ มสมาชกจ านวน

ทงหมด 10 คน เรมตนสมาชกไดฝกการใชกใชกกระตกกอน เนองจากแตเดม

สมาชกใชกทอผา ธรรมดาในการทอผา โดยไดไปฝกอบรมทศนยทอผาบอทอง

ในปพทธศกราช 2542 ทางองคการบรหารสวนต าบลบอทองไดสนบสนน

งบประมาณใหกบชมชนในการสงเสรมอาชพทอผาใหคงอย โดยการสนบสนน

กทอผาใหกบกลมทอผาบานเนนชยจ านวน 2 หลง พรอมกบอปกรณครบชด

ในปพทธศกราช 2543 กลมทอผาบานเนนชยไดรบการสนบสนนจาก

เทศบาลอ าเภอทองแสนขน คอ วสดอปกรณการทอผา และไหมประดษฐ

ในปพทธศกราช 2544 กลมทอผาบานเนนชยไดรบการสนบสนนจาก

เทศบาลอ าเภอทองแสนขน คอ วสดอปกรณการทอผา และไหม

ในปพทธศกราช 2546 กลมทอผาบานเนนชยไดรบการสนบสนนกทอผา

อปกรณการทอผาครบชด จากเทศบาลอ าเภอทองแสนขน จ านวน 10 หลง

15

ในปพทธศกราช 2549 กลมทอผาบานเนนชยไดรบการสนบสนนในดาน

ตางๆจากสมาชกสภาผแทนราษฎร จงหวดอตรดตถ

ในปพทธศกราช 2551 กลมทอผาบานเนนชยไดรบการสนบสนน

งบประมาณจากเทศบาลอ าเภอทองแสนขนซงเปนโครงการสงเสรมการยอมสจาก

ธรรมชาต และไดน ามาใชเปนทนในการด าเนนกจกรรมการผลตผาทอพนเมอง

ปจจบนจ านวนสมาชกในกลมทอผามทงหมด 24 คน สมาชกทอายนอย

ทสดคอ 40 ป จะมผททอผาเปนประจ าไมมากนกเชนกน เนองจากการทอผา

เปนอาชพเสรมของสมาชกในกลมเทานน อนเนองจากรายไดทไมมากเทาทควร

โดยรายไดแตละเดอนของสมาชกในกลมประมาณ 2,000 บาทตอคนตอเดอน

และเพราะสมาชกสวนใหญมอาชพหลก คอการท าการเกษตร จงไมคอยมเวลา

มารวมกลมทอผาสกเทาไร เมอดจากอายของสมาชกในกลมทอผาแลวยงแสดง

ใหเหนวากลมทอผาแหงนยงขาดการสบทอดจากคนรนหลง ซงเปนเรองท

พวกเราเยาวชนในทองถนควรหนกลบมาสนใจหรอศกษาหาความรสกนด

กอนทภมปญญาผาทอนจะสญหายไปตามกาลเวลา

16

สมำชกกลมทอผำบำนเนนชย

พวกเรานกเรยนในโครงการจตอาสาสบสารภมปญญาผาทอทองแสนขนได

รวบรวมขอมลสมาชกทรวมกลมทอผาเปนประจ า ณ บานแมเทยง สมาอง

โดยยอดงน

ชอ: นางบญเทยง สมาอง

อำย: 66 ป เรมทอผาตงแตอาย 15 ป

ทอย: บานเลขท 61 หม 10 บานเนนชย ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถ

อำชพ: ทอผา เกษตรกรรม

เหตผลทเขำรวมกลม: ตองการสบสานอนรกษภมปญญาผาทอใหแกคนรนหลง

17

ชอ: นางจนทรด ชายส

อำย: 68 ป เรมทอผาตงแตอาย 14 ป

ทอย: บานเลขท 63 หม 10

บานเนนชย ต าบลบอทอง

อ าเภอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถ

อำชพ: ทอผา

เหตผลทเขำรวมกลม: ถกชกชวนใหเขารวมกลม

ชอ: นางชด มงคล

อำย: 63 ป เรมทอผาตงแตอาย 40 ป

ทอย: บานเลขท 4 หม 10 บานเนนชย

ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถ

อำชพ: ทอผา

เหตผลทเขำรวมกลม: ถกชกชวนใหเขารวมกลม

18

ชอ: นางชอน ยาทวม

อำย: 61 ป เรมทอผาตงแตอาย 14 ป

ทอย: บานเลขท 60 หมท 10 บานเนนชย ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถ

อำชพ: ทอผา เกษตรกรรม

เหตผลทเขำรวมกลม: ถกชกชวนใหเขารวมกลม

ชอ: นางครอน วงษโสภา

อำย: 55 ป เรมทอผาตงแตอาย 27 ป

ทอย: บานเลขท 23/1 หม10 บานเนนชย ต าบลบอทอง อ าเภอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถ

อำชพ: ทอผา เกษตรกรรม

เหตผลทเขำรวมกลม: ถกชกชวนใหเขารวมกลม

19

มำรจกผำทอ

ผำทอในแตละทองถน

ผาทอพนเมองของไทยเปนภมปญญาอนทรงคณคาท เกดขนจากการ

สรางสรรค ประดษฐคดคนของชาวไทย ซงเปนวฒนธรรมทสบทอดตอกนมาจาก

รนสรน ผาทอในประเทศไทยนนไดแสดงถงศลปะภมปญญาของชาวไทย อกทงยง

มลวดลายทเปนเอกลกษณสวยงามโดดเดน มความละเอยดออน ซงในแตละ

ลวดลายนนสะทอนใหเหนถง วถชวต ขนบธรรมเนยม ศลปะ วฒนธรรม ศาสนา

ของชาตไทย โดยลกษณะผาทอของไทยแตละภาคหรอแตละพนทจะมความ

แตกตางและมเอกลกษณเปนของตวเอง ดงน

๑. ผำพนบำนไทย (ภำคเหนอ) เอกลกษณผาทอในภาคเหนอนนสวนใหญ

จะนยมทอเปน ผาซนตนจก ผาหลบ ผาซนไทยลอ ดงตวอยางตอไปน

ผำซนตนจก

ผานงของผหญงทเยบเปนถงประกอบดวยหวซนอย

บนสดหรอสวนทอยตรงเอว ตวซนอยถดลงมาและตนซน

หรอเชงซนซงทอเปนลวดลายดวยการจกจงเรยกตนจกและ

เรยกซนชนดนวาซนตนจก ขนาดกวางแคบและสนหรอยาว

ของตนจกตางกนไปตามรปรางของผานงและวธการนง

โดยเฉพาะตนซนจะมลวดลายและสสนแตกตางกนไป

ผำหลบ

ผาส าหรบปทบลงบนฟกหรอสลของชาวไทยเชอสาย

ไทยวนและไทยลอในภาคเหนอรปแบบของผาหลบจะ

แตกตางกนไปตามความนยมของแตละกลมชนชาวไทยวน

นยมทอดวยฝายไมมลวดลายชาวไทยลอนยมทอดวยฝาย

ตกแตงลายขด ทเชงผาทงสองขางใหสวยงาม

20

ผำซนไทยลอ

ผานงผหญงไทยลอบรเวณจงหวดเชยงราย พะเยา

นาน หวซนนยมตอดวยผาพนสแดงตวซนทอลายขวาง

ล าตวดวยสสดเปนลายคลายสายน าจงเรยกวา ลายน าไหล

ซงทอดวยวธลวงหรอเกาะตนซนไมตกแตงลวดลายแตใช

ผาพนสครามตอตนซน

๒. ผำพนบำนไทย (ภำคอสำน) ในภาคอสานนการทอผาทอแบงออกเปน

2 กลมคอ กลมอสานเหนอและกลมอสานใต

กลมอสำนเหนอ

เปนกลมชนเชอสายลาวทมก าเนดในบรเวณลมแมน าโขงและยงมกลมชน

เผาตางๆ เชน ขา ผไท โส แสก กระเลง ยอ ซงกลมไทยลาวนมความส าคญยง

ในการผลตผาพนเมองของอสานสวนใหญเปนผลผลตจากฝายและไหมแมวาใน

ปจจบนจะมการน าเอาเสนใยสงเคราะหมาทอรวมดวยผาทนยมทอกนในแถบ

อสานเหนอคอผามดหม ผาขดและผาแพรวา

ผำมดหม

เปนศลปะการทอผาพนเมองทใชกรรมวธในการ

ยอมสทเรยกวาการมดยอม (tie dye) เพอท าใหผาททอเกดเปนลวดลายสสนตางๆเอกลกษณอนโดดเดนกอย

ตรงทรอยซมของสทวงไปตามบรเวณของลวดลายท

ผกมดและการเหลอมล าในต าแหนงตางๆของเสนดาย

เมอถกน าขนกในขณะททอลวดลายสสนอนวจตรจะไดมาจากความช านาญของ

การผกมดและยอมหลายครงในสทแตกตางซงสบทอดมาจากบรรพบรษการทอ

ผามดหมจะมแมลายพนฐาน 7 ลาย คอ หมขอ หมโคม หมบกจน หมกงนอย

หมดอกแกว หมขอและหมใบไผ ซงแมลายพนฐานเหลานดดแปลงมาจาก

ธรรมชาต เชน จากลายใบไม ดอกไมชนดตางๆ สตว เปนตน ผามดหมทมชอเสยง

ไดแก เขตอ าเภอชนบท จงหวดขอนแกน อ าเภอบานเขวา จงหวดชยภม เปนตน

21

ผำขด

คอผาททอโดยวธใชไมเขยหรอสะกดซอนเสนยนขนตาม

จงหวะทตองการเวนแลวสอดเสนดายพงใหเดนตลอด

การเวนเสนยนถหางไมเทากนจะท าใหเกดลวดลาย

ตางๆ ท านองเดยวกบการท าลวดลายของเครองจก

สานจากกรรมวธทตองใช ไมเกบนจงเรยกวา การ

เกบขด มากกวา ทจะเรยก การทอขด ผาขดทนยมทอ

ตามลกษณะประโยชนใชสอยเปนหลก คอผำตนซน เปนผาขดททอเพอใชตอชาย

ดานลางของผาซน เนองจาก ผาทอพนเมองจะมขอจ ากดในเรองของขนาดผนผา

ดงนนเวลานงผาซนผาจะสนจงตอชายผาทเปนตนซนและหวซนเพอใหยาว

พอเหมาะ ผำหวซนเปนผาขดทใชตอชายบนของผาซน

ผำแพรวำ

มล กษณะการทอ เช น เด ยวก บผ า จก แพรวา

มความหมายวาผาไหมหรอผาฝายททอเปนผนมความ

ยาวประมาณวาหนงของผทอ ซงยาวประมาณ 1.5-2

เมตร ภาคอสานมกน าผ าแพรวาไปท า เปนผ า

ดงตอไปน

ผำแพรมน มลกษณะเชนเดยวกบแพรวาแตขนาดเลกกวาเปนรปสเหลยม

จตรส นยมใชเชนเดยวกบผาเชดหนาและหญงสาวผไทนยมใชโพกผม

ผำลำยน ำไหล ผาลายน าไหลนทมชอเสยงคอ ซนนาน (ของภาคเหนอ)

มลกษณะการทอลวดลาย เปนรวใหญๆ สลบสประมาณ 3 หรอ 4 ส

แตละชวงอาจคนลวดลายใหดงดงามยงขน ผาลายน าไหลของอสาน

กคงจะไดแบบอยางมาจากทางเหนอ โดยทอเปนลายขนานกบล าตว

และจะสลบดวยลายขดเปนชวงๆ

22

ผำโสรง เปนผานงส าหรบผชายลกษณะของผาโสรงจะทอดวยไหมหรอ

ฝายมลวดลาย เปนตาหมากรกสลบเสนเลก 1 ค และตาหมากรกใหญ

สลบกนกวางประมาณ 1 เมตร ยาว 2 เมตร เยบตอกนเปนผน

กลมอสำนใต

คอกลมคนไทยเชอสายเขมรทกระจดกระจายตงถนฐานอยในแถบจงหวด

สรนทร ศรสะเกษ และบรรมย เปนกลมทมการทอผาทมเอกลกษณโดยเฉพาะ

ของตนเอง มสสนทแตกตางจากกลมไทยลาว

ผำมดหม

ในกลมอสานใตกมการทอเชนเดยวกนนยมใชสทท าเองจากธรรมชาตเพยง

ไมกส ท าใหสของลวดลายไมเดนชดเหมอนกลมไทยลาวแตทเหนเดนชดในกลมน

คอการทอผาแบบอนๆเพอการใชสอยกนมากเชน ผาหางกระรอก จะมสเลอม

งดงามดวยการใชเสนไหมตางสสองเสนควนทบกนทอแทรก

ผำปม

เปนผาทมลกษณะการมดหมทพเศษเปนเอกลกษณตางจากถนอน

ผาเซยม (ลยเซยม) ผาไหมทนยมใชในกลมผสงอาย

ผำขด

การทอผาขดในกลมอสานใตมทงการทอดวยผาฝายและผาไหมแตสวนมาก

มกจะใชตอเปนตนซนในหมคนทมฐานะทางเศรษฐกจและสงคมด เพราะชาวบาน

ทวไปไมนยมใชกน ลกษณะการตอตนซนของกลมนนยมใชเชงตอจากตวซนกอน

แลวจงใชตนซนตอจากเชงอกทหนงซงแตกตางจากกลมไทยลาวอยางเดนชด

23

๓. ผำพนบำนไทย (ภำคใต)

ผำพมเรยง

ใชผาฝายหรอผาไหมททอโดยชางทอผาบานพมเรยง

ต าบลพมเรยง อ าเภอไชยา จงหวดสราษฎรธาน ซงม

ชอเสยงในการทอผายกดอกเปนลวดลายตางๆทงททอยก

ดอกเตมผนผา และขนดทยกดอกเฉพาะเชงผา หรอยก

ดอกขดดนเงนดนทองซงนยมทอกนมาแตโบราณ

ผำเบยงบำนนำหมนศร

ผาส าหรบพาดไหลของชาวบาน บานนาหมนศร

ต าบลนาหมนศร อ าเภอเมอง จงหวดตรง มกทอเปน

ผนสเหลยมผนผาหนาแคบชายผาทงสองขางทอเปน

ผาพนสแดงกลางผาทอยกเปนส เหลองและแดง

เปนลายเรขาคณต เชนลายลกแกว ลายขอ เปนตน

ผาเบยงใชหมเฉยงไหลหรอพาดไหลในงานพธตางๆ

ผำยกนครศรธรรมรำช

ผาทอเปนลวดลายโดยยกและขมเสนยนขน

หรอลงไมสม าเสมอและเพมเสนพงเปนสองเสนหรอ

มากกวาสองเสนเขาไปเพอใหเกดลวดลายนนหรอ

เพมดนเงนดนทองเขาไปใหสวยงามขนผายกมกทอ

เปนเสนเลกๆ คลายดอกเรยงกนไปบนหนาผา บางท

เรยก ผายกดอก หรอผายก ผายกเมองนครเปนผา

ยกทมชอเสยงมาแตโบราณ

24

๔. ผำพนบำนไทย (ภำคกลำง)

ผำซนตนจก หำดเสยว

ผาซนตนจกของชาวไทยเชอสายลาวพวนบานหาดเสยว

ต าบลหาดเสยว อ าเภอศรสชนาลย จงหวดสโขทย นยมตอ

หวซนสองชนดวยผาพนสแดงและขาวตวซนทอลวดลายขวาง

ล าตวตนซนนยมทอลายจกดวยสสด เชน สแดง เหลอง สม

เปนลวดลายไปจนสดเชงซนหรอสดตนซน

ผำซนตนจก คบว

ผาซนตนจกของชาวไทยเชอสายไทยยวนต าบลคบว

อ าเภอเมองราชบร จงหวดราชบร นยมตอหวซนดวยผาพน

สแดงและสขาวตวซนนยมทอดวยสเขมมลายเปนรวๆหรอ

ทอยกเปนลายเลกๆขวางตวซน ตนซนตกแตงดวยลายจกจน

เกอบสดตนซน แลวคนดวยแนวเลกๆ

ผำซนตนจก บำนไร

ผาซนตนจกของชาวไทยเชอสายลาวครง อ าเภอบานไร

จงหวดอทยธาน นยมตอหวซนดวยผาพนสขาว หรอไมตอ

หวซนตวซนทอดวยลวดลายมดหมตนซนตกแตงดวยลวดลาย

จกสสด เชน เหลอง แดง สม ตอจากลายจกลงไปทอเปนพน

สแดงเปนแถบไปจนเกอบสดตนหรอเชงแลวทอสลบดวยส

เหลองเปนแนวเลกๆ ขวางเชงซน

25

ผำทอทองแสนขน

จงหวดอตรดตถมลกษณะการทอผาหลากหลาย สามารถแบงแหลงการ

ทอผาตามลกษณะเฉพาะของผาพนเมองดงน

ผำทอมดหม ซงผาทอมดหมนในจงหวดอตรดตถแหลงผลตอยท บานนา

ขม ต าบลนาขม อ าเภอบานโคก และ บานทาโพธ อ าเภอน าปาด

ผำทอแบบจก นนเปนทนยมทอมากในจงหวดอตรดตถและยงเปนสนคาท

เปนทตองการเปนอยางมาก ดงนนในจงหวดอตรดตถจงมหลายอ าเภอททอ

ผาทอแบบจก กมทออยท บานเนนชย บานน าลอก ต าบลบอทอง อ าเภอ

ทองแสน , บานไชยมงคล บานน าอาง ต าบลน าอาง อ าเภอตรอน , ต าบล

ไชยจมพล ต าบลศรพนมมาศ อ าเภอลบแล , อ าเภอทาปลาแหลงผลตอยท

วดตนดอยในต าบลหาดลา ต าบลทาปลา, อ าเภอน าปาดแหลงผลตอยท

ต าบลเดนเหลก บานทาโพธ บานตนมวง, อ าเภอฟากทาแหลงผลตอยท

ต าบลฟากทา ต าบลบานเสยว บานนกตอง บานเสยว , อ าเภอบานโคก

แหลงผลตอยท บานนาขม บานหวยไครในต าบลนาขม ต าบลมวงเจดตน

ผำทอแบบขด นนกจะมแหลงผลตอยทเดยวนนกคอ หมบานไชยมงคล

ต าบลไชยมงคล อ าเภอตรอน

ลวดลำยผำทอทองแสนขน

ลวดลายผาทอของอ าเภอทองแสนขนสวนใหญ จะไดมาจากสภาพแวดลอม

และธรรมชาตทเปนอยของชมชน อาท ลวดลายโบราณทท าตามวสดตาง ๆ

ส าหรบในปจจบน ลวดลายตาง ๆ ไดมการพฒนา และมการประดษฐลวดลาย

ตาง ๆ เพมขน ลวดลายผาทอทกลมผาทอบานเนนชย หม 10 ไดคดคนและไดรบ

การสบทอดมาจากบรรพบรษตางอ าเภอมดวยกนหลายลาย ดงตอไปน

26

ลำยหงสเครอใหญ

ประวต ลายนเปนลายดงเดมของกลมไทยวน ลายหงสใหญและลายน าอาง

(ซงเปนบรรพบรษของชาวเนนชย) เปนลายเดยวกน แตมชอเรยกดวยกน สองชอ

รปแบบของลายหลกและลายประกอบหนาจะไดรปแบบลวดลายมาจากลายกลม

ไทยวน ต าบลน าอาง อ าเภอตรอนและไดน ามาปรบปรงรปแบบ เปนแบบฉบบ

ของตนเอง ตงแตคงรปแบบของลายหลกไว เพอเปนการใหทราบแหลงทมาของ

ลวดลายไว ชางทออ าเภอลบแล จงไดก าหนดชอลายวา “ลายน าอาง” และในสวน

หลกมหงสคสองตวใหญและสองตวเลกจงรวมเรยกวา “หงสเครอใหญ” แทน

“ลายน าอาง” หรอเรยกลายน าอางแทนลายหงสเครอใหญใชส าหรบจกเปนตนซน

ตอกบตวซน นยมตอกบซนมกเทานน ในปจจบนมการใชตนซนลายหงสเครอใหญ

ตอเขากบตวซนชนดตางๆไดเชน ซนลายกานขอหรอ ซนมกโดดตามแบบซน ของ

ต าบลน าอาง อ าเภอตรอน จงหวด อตรดตถ

ผคดคนลำยผำ นางสาวกญญารตน ปงประเสรฐกล

27

ลำยหงสผสมนกนอยและดอกแกว

ลกษณะพเศษ

ลำยหงสจะคลายนกสองตวหนหนา

เขาหากน ลำยนกนอยจะคลายตว S

มตวเดยว ลำยดอกแกว จะเหมอน

ดอกแกวทมอยในหมบาน

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงในงานตางๆ

เชนงานบญ งานบวช ขนบานใหม

รำคำของผำ 3000 บาท/ 1 ผน

ระยะเวลำในกำรทอ 3 เดอน/ 1 ผน

ลำยหงสผสมดอกขอไร

ควำมหมำย สาเหตทตงชอลายขอดอกไรเพราะในลายจะเปนขอในดอกทเปน

ลายขอลอมรอบดอกรก ทอยตามทองไรทองนา

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงในงานตางๆ เชนงานบญ งานบวช ขนบานใหม

รำคำของผำ 3000 บาท/ 1 ผน

ระยะเวลำในกำรทอ 3 เดอน/ 1 ผน

28

ลำยขอกระเบอง

ลกษณะพเศษ ม 4 มม คลายกบ

กระเบอง

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงในงาน

ตางๆ เชนงานบญ งานบวช ขนบาน

ใหม

รำคำของผำ 3000 บาท/ 1 ผน

ระยะเวลำในกำรทอ 3 เดอน/ 1 ผน

ลำยคลมถม

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงในงานตางๆ เชนงานบญ งานบวช ขนบานใหม

รำคำของผำ 3000 บาท/ 1 ผน

ระยะเวลำในกำรทอ 3 เดอน/ 1 ผน

29

ลำยขมกบ

ลกษณะพเศษ เหมอนกบทพกอาศย

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงในงานตางๆ เชนงานบญ งานบวช ขนบานใหม

รำคำของผำ 3000 บาท/ 1 ผน

ระยะเวลำในกำรทอ 3 เดอน/ 1 ผน

ลำยดอกผกแวน ลายดอก

ผกแวนนเนองจากผกแวนเปน

พชทอยตามชายฝงของล าน า

หวย หนอง คลองบงเพราะ

ผกแวนเกดงาย ผกแวนนเปน

พชทชาวบานไดสมผสอยทก

วนจงเกดความคดทจะสราง

งานทางดานลายของผาจงได

น าเอาดอกผกแวนหรอผกแวน

นนมาเปนลวดลายของผาทอโดยการน าผามามดหมและผาขดไดทงนเพราะ

ลกษณะของดอกผกแวนเปนดอกเลก ๆ สวยงาม โดยผทท าผาทอนนเชอว า

ถาใครท าผาทอลายผกแวนไดส าเรจจะเปนคนทมความสามคคเออเฟอมความ

ประณตละเอยดออนเพราะผกแวนเกดเปนกลมและโตเรวคนในสมยโบราณจง

เปรยบเทยบนสยใจคอคนจากการทอผา

30

ถงยำม

กำรใชสอย ถงผาทใชประโยชนมากมาย เชน เวลาจะเดนทางกใชใสเสอผา

เหมาะส าหรบชาวไรชาวนาจะไปไรนากใชใสอาหาร กระตบขาว เพราะยามจะ

สะดวกในการถอ เราตองสะพายใสบาจงนบวาเปนสงทอยคกบคนไทยมานาน

รำคำของผำ 120 บาท / 1 ชน

ระยะเวลำในกำรทอ 1 วน / 1 ชน

31

ผำขำวมำ

กำรใชสอย เปนผาส าหรบผชายใชนงแบบล าลอง ความกวางจงเทากบระยะจาก

เอวถงกลางหนาแขง ความยาวเทากบระยะพนรอบตวแลวเหลอเศษอกเลกนอย

โดยมากทอเปนลายตารางเลกๆ นยมใชดายหลายส อยางไรกตาม ผาสเดยว ทม

ขนาดเทากบผาขาวมาลายตารางหมากรกแบบน หากน ามาใชนงส าหรบผชาย

กนยมเรยกผาขาวมาเชนกน

ลกษณะพเศษ เปนลายคลายตารางหมากรก

วฒนธรรมกำรนงหม ใชนงอาบน า โพกศรษะกนแดด ผกท าเปล

รำคำของผำ 120 บาท / 1 ชน

ระยะเวลำในกำรทอ 1 วน / 1 ชน

32

ผำพน

ประวต ผาทอเปนผาพนเมองประเภทหนงทนยมกนมาก เนองจากเปนผาทม

ความคงทนอายการใชงานนาน รวมทงมความสวยงาม ความแวววาวของเนอผา

ทอ ผาทอนอกจากจะเปนสนคาส าคญแลว ยงมบทบาททางสงคมทางสงคมจะ

เปนเครองบงบอกถงสถานะและสถานภาพทางสงคมไดอกดวย ผาทอทมชอของ

ไทยไดมาจากภาคเหนอ และภาคอสาน เนองจากมคณภาพด และสสนลวดลาย

แปลกตา ปจจบนนผาทอไดพฒนาจากการผลตในครวเรอนไปเปนการผลตแบบ

อตสาหกรรม ทมแหลงผลตทวประเทศ ประเทศไทยเปนแหลงผลตผาทอ และ

ผลตภณฑทมคณภาพดมชอเสยง

ลกษณะพเศษ ผานงททอดวยดายมสใดสหนงเปนพน ไมม ดอกไมมลาย เปนผา

เรยบๆ ใชไหมเสนพงและไหมยน เชน ไหมพงสเขยว ไหมเสนยนสทอง

วฒนธรรมกำรนงหม นยมน าไปตดเสอ ใชเปนผานงผาสไบ มลกษณะคลาย

ผาขาวมา ใชพาดบาในงานบวช งานบญ และงานรนเรง

ผาโสรง ผาส าหรบผชาย ใสไปในงานพธ และเปนผาไหวพอ – แม ของเจาบาว

เจาสาวผานง ใชนงอยกบบาน ใชในงานพธ ใชเปนผาไหวในงานแตงงาน ไดแก

ผาพนผาเกบใชส าหรบพาดบา ไปวด หรองานพธตางๆ

33

วตถดบและสวนประกอบ ดายส าเรจรปทยอมสแลวโดยสงจากรานคาใน

จงหวดอตรดตถ อปกรณส าหรบการทอผา ไดแก ฟม ก กระสวย ฯลฯ

รำคำของผำ 120 บาท / 1 ชน

ระยะเวลำในกำรทอ 1 วน / 1 ชน

ลำยดอกแกว

ลกษณะพเศษ ลายดอกแกวจะเหมอนดอกแกวทมอยในหมบาน มกใช

ทอประกอบควบคกบลายผาชนดอนๆ

34

ลำยขอกระเบอง

ลำยขอกระเบอง

ลกษณะพเศษ ม 4 มม คลายกบกระเบอง

35

เครองมอ อปกรณและวสดในกำรทอผำ

เครองมอทส าคญใชในการทอผา เรยกวา กทอผาหรอหก เปนเครองมอทใชใน

การทอผาทพบโดยทวไป ม 2 ชนด คอ กตงและกกระตก ซงประกอบดวย

กระสวย หลอดดาย ไมเหยยบหก ไมหาบหก ไนส าหรบปนหลอด กงส าหรบใสไจ

ดาย ฟม ผงส าหรบดงผา สวนหลกในการทอผาไหม คอใชหลกของการขดกนของ

เสนไหม ทเรยกวา เสนยนและเสนพง

1. กทอผำ เปนอปกรณทส าคญยงอกอนหนง ลกษณะของก จะมโครงสราง

เปนรปสเหลยม ประกอบดวยเสาหลก 4 เสา มไมยดตดกน เปนแบบ

ดงเดมทใชมาในอดตและปจจบนยงนยมใชอย เพราะกชนดนใชทอผาทม

ลวดลายตางๆ ไดดกวาชนดอนๆ กกระตกเปนกแบบใหมทไดววฒนาการให

มคณภาพในการทอรวดเรวยงขน

36

2. กระสวยหรอกำนกลวย ท าจากไมเนอแขง ยาวประมาณ 1 ฟต หวหนา

ทายเรยวงอน ตรงกลางเปนรางส าหรบใสหลอดดายทางต า (เสนพง)เปน

เครองมอทบรรจหลอดไหมเสนพง เพอน าเสนไหมไปขดกบเสนไหมยน

เดมมกจะท าดวยไมแตปจจบนมทงท าดวยไมและพลาสตก

กระสวย

3. หลอดดำย นยมท าจากเถาวลยชนดหนง เรยกวา เครอไสตน เครอไสตนน

จะมรกลวงตลอด ตดเปนทอนๆ ทอนละประมาณ 3 นว อาจจะใชไมอยาง

อนกไดทมรตรงกลาง เชน ล าปอแกว เพอใชไมสอดยดตดกบกระสวย ไมน

เรยกวาไมขอหลอด

ไมขอหลอดทใชพนหลอดดำย

37

4. ไมเหยยบหก เปนไมกลมๆ ยาวประมาณ 1.50 - 2.00 เมตร ส าหรบสอด

กบเชอกทผกโยง จากดานลางของเขาลงมาท าเปนหวงไวเมอจะใหเขา

ขน - ลง ในกรณเปลยนสของเสนไหมกเหยยบไมน ไมเหยยบหก จะม

จ านวนเทากบจ านวนของฟมนนๆ

ไมเหยยบหก

5. ไมหำบหก เปนไมทสอดรอยกบเชอกทผกเขาดานบน เพอใหหกยดตดกบ

กไมหาบหกจะมอนเดยวไมวาจะใชฟมทม 2 เขา, 3 เขา หรอ 4 เขา

ไมหำบหกใชฟม 2 เขำ

38

6. ฟม เปนเครองมอท ใช

ส าหรบทอผา มตวฟม

ทท าจากไม เนอแขง

เ ป น ก ร อบส เ ห ล ย ม

มฟนซเลก ๆ เรยงกน

เปนตบอย กลางและ

ระยะหางของฟนเปนท

ใชส าหรบสอดเสนไหม

ผาน ความกวางของฟม

ประมาณ 5 - 6 เซนตเมตร สวนความยาวของฟมคอความกวางของผนผา

ในการใชฟมเนองจากการทอครงตอไปจะตองเหลอเสนไหมททอครงกอนไว

เพอน ามาผกกบเสนไหมทตองการทอครงตอไปโดยไมใหเสนไหมจากการทอ

ครงกอนหลดออกจากฟม ไมเชนนนจะตองน าเสนไหมมาสอดผานฟน

ของใหม ซงจะตองใชเวลานานมาก

7. กงกบอก กงเปนเครองมอส าหรบใส

ไหมทเปนปอย (ไน) แลวน าไปกรอ ใสไน

สวนอก ใชคกบกงจะรบเสนไหมจาก

กงมาใสไวไน

8. หลำ, ไน หรอเครองกรอหลอด

39

9. ฮง (ทเสยบหลอด) เปนทเกบหลอดกรอไหม

10. ตะกอ ท าจากเสนดายปาน ทมความแขงแรง เหนยวแนน ท าหนาทยกเสน

ไหมใหขนลง

11. ผง ใชส าหรบตงรมผาใหเสมอกน มลกษณะเปนไมยาวเทากบความกวาง

ของผา

40

12. กรรไกร ใชส าหรบตดตกแตงผาไหม

13. เสนไหมแท

14. เสนไหมประดษฐ (ไหมเทยม)

15. ฝำย

41

ขนตอนกำรทอผำ

1. การกรอดายเปนขนตอนแรกของการทอผา กอนอนตองเตรยมดายหรอ

ไหมประดษฐทยงไมไดมวนใสในหลอดและกระสวย โดยน าดายประดษฐ

มาคลองใสในอปกรณการปนดาย เพอดายจะไดมวนออกมาใสในหลอด

และกระสวย ปรบความตงหยอนใหพอเหมาะ กรอดายเขากระสวยเพอใช

เปนดายพง โดยการใชอปกรณในการควงเปนตวในการปนดายหลงจากนน

จงควงดาย ควงดายใสหลอดจนหมด

วธการกรอดายใสหลอด

2. การตงหลอดดายเมอผานขนตอนการกรอดายแลวกท าการตงหลอดใส

เพยงขอน าดายสทตองการทอมาใสในเพยงขอ เมอตงหลอดเสรจเรยบรอย

กจะเขาสขนตอนการจงตอไป

ดายทผานการกรอใสหลอดแลว

42

3. การจงนนตองท าการโคนใสเพยงขอหรอการจงดาย เพอใหไดความยาวและ

ขนาดของ ความกวางของดายตามทเราตองการ

4. การจงเมอตงหลอดเสรจเรยบรอยแลว กเขาสขนตอนของการจงดาย

การแหยฟนหวเมอผานขนตอนการจงมาแลว กจะน าดายทละเสนมาแหย

ลงตามชองฟนหว

43

5. เมอผานขนตอนการแหยฟนหวแลว กจะถงการหวเพอเกบเสนดาย

เรยงเสนดายเรยงลายใหสวยงาม เรมการทอโดยกดเครองแยกหมตะกอ

เสนดายยนชดท 1 จะถกแยก ออกและเกดชองวาง สอดกระสวยดายพง

ผาน สลบตะกอชดท 1 ยกตะกอชดท 2 สอดกระสวยดายพงกลบ

ท าสลบกนไปเรอย ๆ การกระทบฟนหว ( ฟม ) เมอสอดกระสวยดายพงกลบกจะกระทบ ฟนหว เพอใหดายพงแนนหนาตดกนไดเนอผาทแนนหนา

6. หลงจากนนกทอและระหวางการทอนนตองใชขนหมทาดวยน ามนจดแตง

ทรงผมหรอน ามนมะกอกเพอไมใหดายนนพนกนการทอนนตองท าผาพน

กอน แลวจงน ามายกดอกยกลายลงบนลายผาทอ การเกบหรอมวนผา เมอ

ทอผาไดพอประมาณหนงแลวกจะมวนเกบใน แกนมวนผา โดยผอนแกน

ดายยนใหคลายออกและปรบความตงหยอนใหม ใหพอเหมาะ

7. การน าผาออกจากกเมอท าการทอเสรจแลวกจะไดผามวนใหญ จากนนเรา

น ามวนผาออกจากก ท าการคลผาออกจากมวน เพอทจะไดตดแบงเปนผน

ตอไป

44

บรรณำนกรม

แหลงขอมล

http://164.115.23.30/CDDReport/rpProductInfo.aspx?id=5309000011231

http://www.krujongrak.com/uthaiwisdom/cokmoh/hispah.htm

http://www.openbase.in.th/node/5424

http://app1.bedo.or.th/fabric/FabricInfo.aspx?id=7

http://www.silkthailand.com/articles/article12.htm

http://www.thaitambon.com/Standard/Fabrics.htm

http://www.utdid.com/utdid1/html/0000036.html

http://th.wikipedia.org/wiki/

http://province.m-culture.go.th/uttaradit/tongsankun-pawad.html

http://souvenirbuu.wordpress.com

ขอขอบคณขอมลจำก

ทวำกำรอ ำเภอทองแสนขน ฝำยพฒนำชมชน

ผใหสมภำษณสมำชกกลมผำทอ

นำงบญเทยง สมำอง

นำงจนทรด ชำยส

นำงชด มงคล

นำงชอน ยำทวม

นำงครอน วงษโสภำ

45

46